CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gu" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>સિક્કિમ - વિકિપીડિયા</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )guwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "૦\t૧\t૨\t૩\t૪\t૫\t૬\t૭\t૮\t૯"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","જાન્યુઆરી","ફેબ્રુઆરી","માર્ચ","એપ્રિલ","મે","જૂન","જુલાઇ","ઓગસ્ટ","સપ્ટેમ્બર","ઓક્ટોબર","નવેમ્બર","ડિસેમ્બર"],"wgRequestId":"b72d6845-d8b9-4577-87d1-67f3482fff5d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"સિક્કિમ","wgTitle":"સિક્કિમ","wgCurRevisionId":864305,"wgRevisionId":864305,"wgArticleId":2378,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Pages using duplicate arguments in template calls","Pages with non-numeric formatnum arguments","CS1 errors: dates","CS1 maint: discouraged parameter","Webarchive template wayback links","Harv and Sfn no-target errors", "સંદિગ્ધ વાક્યો વાળા લેખો","Commons category link is on Wikidata","Webarchive template archiveis links","CS1 maint: uses authors parameter","ઉમદા લેખ","ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો"],"wgPageViewLanguage":"gu","wgPageContentLanguage":"gu","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"સિક્કિમ","wgRelevantArticleId":2378,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gu","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gu"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength": 100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1505","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.AjaxQuickDelete","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gu&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gu&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gu&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/1200px-Kangch-Goechala.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/800px-Kangch-Goechala.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/640px-Kangch-Goechala.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="સિક્કિમ - વિકિપીડિયા"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gu.m.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ફેરફાર કરો" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="વિકિપીડિયા (gu)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gu.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gu"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="વિકિપીડિયા એટમ ફીડ" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-સિક્કિમ rootpage-સિક્કિમ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">લખાણ પર જાઓ</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="મુખ્ય મેનુ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">મુખ્ય મેનુ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">મુખ્ય મેનુ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">છુપાવો</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ભ્રમણ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0" title="મુખ્ય પાના પર જાઓ [z]" accesskey="z"><span>મુખપૃષ્ઠ</span></a></li><li id="n-village-pump" class="mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/વિકિપીડિયા:ચોતરો"><span>ચોતરો</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B" title="વિકિમાં હાલમાં થયેલ ફેરફારોની સૂચિ [r]" accesskey="r"><span>તાજા ફેરફારો</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AA%9A%E0%AB%8D%E0%AA%9B" title="કોઇ પણ એક લેખ બતાવો [x]" accesskey="x"><span>કોઈ પણ એક પાનું</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Contents" title="શોધવા માટેની જગ્યા"><span>મદદ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="વિકિપીડિયા" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-gu.svg" style="width: 7.5em; height: 1.3125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gu.svg" width="120" height="19" style="width: 7.5em; height: 1.1875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B6%E0%AB%8B%E0%AA%A7" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="વિકિપીડિયા શોધો [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>શોધો</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="વિકિપીડિયા શોધો" aria-label="વિકિપીડિયા શોધો" autocapitalize="sentences" title="વિકિપીડિયા શોધો [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="વિશેષ:શોધ"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">શોધો</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="વ્યક્તિગત સાધનો"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Appearance" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Appearance</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gu.wikipedia.org&uselang=gu" class=""><span>દાન આપો</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%96%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AB%8B&returnto=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="તમને ખાતું બનાવીને પ્રવેશ કરવા માટે આમંત્રણ છે; તેમ કરવું જોકે, આવશ્યક નથી" class=""><span>ખાતું બનાવો</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B6&returnto=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="આપને પ્રવેશ કરવા ભલામણ કરવામાં આવે છે, જોકે તે આવશ્યક નથી [o]" accesskey="o" class=""><span>પ્રવેશ</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="વધુ વિકલ્પો" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="વ્યક્તિગત સાધનો" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">વ્યક્તિગત સાધનો</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gu.wikipedia.org&uselang=gu"><span>દાન આપો</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%96%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AB%8B&returnto=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="તમને ખાતું બનાવીને પ્રવેશ કરવા માટે આમંત્રણ છે; તેમ કરવું જોકે, આવશ્યક નથી"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ખાતું બનાવો</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B6&returnto=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="આપને પ્રવેશ કરવા ભલામણ કરવામાં આવે છે, જોકે તે આવશ્યક નથી [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>પ્રવેશ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages for logged out editors <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>વધુ જાણો</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%82%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>યોગદાનો</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE" title="આ IP સરનામા દ્વારા થયેલ ફેરફારની ચર્ચા [n]" accesskey="n"><span>ચર્ચા</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eવિસર્જન\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"gu\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv style=\"background:#f5faff; border:1px solid #a7d7f9; margin:1em auto 1em auto; width:100%; font-size: 85%; padding: 0.5ex; text-align: center;\"\u003Eગુજરાતીમાં ટાઈપ કરવા માટે ડાબી બાજુના હાંસિયામાં (કે લેખની ઉપર) \u003Cb\u003Eભાષાઓ\u003C/b\u003E કે \u003Cb\u003ELanguages\u003C/b\u003E પર (કે તેની બાજુમાં રહેલા \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Cog-ULS-gear-latest.png\" class=\"mw-file-description\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b1/Cog-ULS-gear-latest.png\" decoding=\"async\" width=\"20\" height=\"14\" class=\"mw-file-element\" data-file-width=\"20\" data-file-height=\"14\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E પર) ક્લિક કરી Inputમાં ગુજરાતી હેઠળ તમને અનુકૂળ કીબોર્ડ પસંદ કરો.\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="વિગતો" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">વિગતો</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">છુપાવો</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">શરૂઆત</div> </a> </li> <li id="toc-નામ_વ્યુત્પત્તિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#નામ_વ્યુત્પત્તિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧</span> <span>નામ વ્યુત્પત્તિ</span> </div> </a> <ul id="toc-નામ_વ્યુત્પત્તિ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ઇતિહાસ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ઇતિહાસ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨</span> <span>ઇતિહાસ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ઇતિહાસ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ઇતિહાસ subsection</span> </button> <ul id="toc-ઇતિહાસ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-સ્થાપના_-_રાજાશાહી" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#સ્થાપના_-_રાજાશાહી"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૧</span> <span>સ્થાપના - રાજાશાહી</span> </div> </a> <ul id="toc-સ્થાપના_-_રાજાશાહી-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-અંગ્રેજ_શાસન_હેઠળ_સિક્કિમ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#અંગ્રેજ_શાસન_હેઠળ_સિક્કિમ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૨</span> <span>અંગ્રેજ શાસન હેઠળ સિક્કિમ</span> </div> </a> <ul id="toc-અંગ્રેજ_શાસન_હેઠળ_સિક્કિમ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ભારતની_સ્વતંત્રતા_પછી" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ભારતની_સ્વતંત્રતા_પછી"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૩</span> <span>ભારતની સ્વતંત્રતા પછી</span> </div> </a> <ul id="toc-ભારતની_સ્વતંત્રતા_પછી-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-અર્વાચીન_ઇતિહાસ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#અર્વાચીન_ઇતિહાસ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૪</span> <span>અર્વાચીન ઇતિહાસ</span> </div> </a> <ul id="toc-અર્વાચીન_ઇતિહાસ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ભૂગોળ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ભૂગોળ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૩</span> <span>ભૂગોળ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ભૂગોળ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ભૂગોળ subsection</span> </button> <ul id="toc-ભૂગોળ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ભૂસ્તર_રચના" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ભૂસ્તર_રચના"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૩.૧</span> <span>ભૂસ્તર રચના</span> </div> </a> <ul id="toc-ભૂસ્તર_રચના-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-આબોહવા" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#આબોહવા"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૩.૨</span> <span>આબોહવા</span> </div> </a> <ul id="toc-આબોહવા-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-સરકાર_અને_રાજનીતિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#સરકાર_અને_રાજનીતિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૪</span> <span>સરકાર અને રાજનીતિ</span> </div> </a> <ul id="toc-સરકાર_અને_રાજનીતિ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-જિલ્લાઓ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#જિલ્લાઓ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૫</span> <span>જિલ્લાઓ</span> </div> </a> <ul id="toc-જિલ્લાઓ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-વન્ય_સૃષ્ટિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#વન્ય_સૃષ્ટિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૬</span> <span>વન્ય સૃષ્ટિ</span> </div> </a> <ul id="toc-વન્ય_સૃષ્ટિ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-અર્થવ્યવસ્થા" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#અર્થવ્યવસ્થા"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૭</span> <span>અર્થવ્યવસ્થા</span> </div> </a> <ul id="toc-અર્થવ્યવસ્થા-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-વાહનવ્યવહાર" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#વાહનવ્યવહાર"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮</span> <span>વાહનવ્યવહાર</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-વાહનવ્યવહાર-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle વાહનવ્યવહાર subsection</span> </button> <ul id="toc-વાહનવ્યવહાર-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-હવાઈમાર્ગ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#હવાઈમાર્ગ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૧</span> <span>હવાઈમાર્ગ</span> </div> </a> <ul id="toc-હવાઈમાર્ગ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-રસ્તા" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#રસ્તા"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૨</span> <span>રસ્તા</span> </div> </a> <ul id="toc-રસ્તા-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-રેલ્વે" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#રેલ્વે"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૩</span> <span>રેલ્વે</span> </div> </a> <ul id="toc-રેલ્વે-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-માળાખાગત_સુવિધા" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#માળાખાગત_સુવિધા"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૯</span> <span>માળાખાગત સુવિધા</span> </div> </a> <ul id="toc-માળાખાગત_સુવિધા-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-વસતી" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#વસતી"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૦</span> <span>વસતી</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-વસતી-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle વસતી subsection</span> </button> <ul id="toc-વસતી-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-અનુવાંશિકતા" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#અનુવાંશિકતા"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૦.૧</span> <span>અનુવાંશિકતા</span> </div> </a> <ul id="toc-અનુવાંશિકતા-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ધર્મ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ધર્મ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૦.૨</span> <span>ધર્મ</span> </div> </a> <ul id="toc-ધર્મ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ભાષાઓ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ભાષાઓ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૦.૩</span> <span>ભાષાઓ</span> </div> </a> <ul id="toc-ભાષાઓ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-સંસ્કૃતિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#સંસ્કૃતિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૧</span> <span>સંસ્કૃતિ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-સંસ્કૃતિ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle સંસ્કૃતિ subsection</span> </button> <ul id="toc-સંસ્કૃતિ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ખાન-પાન" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ખાન-પાન"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૧.૧</span> <span>ખાન-પાન</span> </div> </a> <ul id="toc-ખાન-પાન-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-સમાચાર_માધ્યમો" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#સમાચાર_માધ્યમો"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૨</span> <span>સમાચાર માધ્યમો</span> </div> </a> <ul id="toc-સમાચાર_માધ્યમો-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-શિક્ષણ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#શિક્ષણ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૩</span> <span>શિક્ષણ</span> </div> </a> <ul id="toc-શિક્ષણ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-સંદર્ભ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#સંદર્ભ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૪</span> <span>સંદર્ભ</span> </div> </a> <ul id="toc-સંદર્ભ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-બાહ્ય_કડીઓ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#બાહ્ય_કડીઓ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧૫</span> <span>બાહ્ય કડીઓ</span> </div> </a> <ul id="toc-બાહ્ય_કડીઓ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="વિગતો" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">સિક્કિમ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="બીજી ભાષાના લેખ પર જાઓ. આમાં પ્રાપ્ત છે: ૧૨૩ ભાષાઓ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-123" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">૧૨૩ ભાષાઓ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – અચીની" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="અચીની" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – આફ્રિકન્સ" lang="af" hreflang="af" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="આફ્રિકન્સ" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B2%E1%8A%AA%E1%88%9D" title="ሲኪም – એમ્હારિક" lang="am" hreflang="am" data-title="ሲኪም" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="એમ્હારિક" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – અંગીકા" lang="anp" hreflang="anp" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="અંગીકા" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D9%85" title="سيكيم – અરબી" lang="ar" hreflang="ar" data-title="سيكيم" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="અરબી" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9B%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE" title="ছিক্কিম – આસામી" lang="as" hreflang="as" data-title="ছিক্কিম" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="આસામી" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – અસ્તુરિયન" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="અસ્તુરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – અઝરબૈજાની" lang="az" hreflang="az" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="અઝરબૈજાની" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="سیکیم – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="سیکیم" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – બાલિનીસ" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="બાલિનીસ" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC" title="Сікім – બેલારુશિયન" lang="be" hreflang="be" data-title="Сікім" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="બેલારુશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8B%D0%BA%D1%96%D0%BC" title="Сыкім – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Сыкім" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сиким – બલ્ગેરિયન" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Сиким" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="બલ્ગેરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE" title="সিকিম – બાંગ્લા" lang="bn" hreflang="bn" data-title="সিকিম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="બાંગ્લા" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%96%E0%BE%B2%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BE%97%E0%BD%BC%E0%BD%84%E0%BD%A6%E0%BC%8D" title="འབྲས་ལྗོངས། – તિબેટીયન" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འབྲས་ལྗོངས།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="તિબેટીયન" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE" title="সিকিম – બિષ્નુપ્રિયા" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="সিকিম" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="બિષ્નુપ્રિયા" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – બ્રેટોન" lang="br" hreflang="br" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="બ્રેટોન" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – બોસ્નિયન" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="બોસ્નિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – કતલાન" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="કતલાન" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Sikkim" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – ચેચન" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Сикким" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ચેચન" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સિબુઆનો" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="સિબુઆનો" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="سیکیم – સેન્ટ્રલ કુર્દિશ" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="سیکیم" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="સેન્ટ્રલ કુર્દિશ" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ચેક" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ચેક" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – ચૂવાશ" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Сикким" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ચૂવાશ" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – વેલ્શ" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="વેલ્શ" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ડેનિશ" lang="da" hreflang="da" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="ડેનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – જર્મન" lang="de" hreflang="de" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="જર્મન" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%90%DE%A8%DE%87%DE%B0%DE%86%DE%A9%DE%89%DE%B0" title="ސިއްކީމް – દિવેહી" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ސިއްކީމް" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="દિવેહી" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%AF%CE%BA%CE%BA%CE%B9%CE%BC" title="Σίκκιμ – ગ્રીક" lang="el" hreflang="el" data-title="Σίκκιμ" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ગ્રીક" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – અંગ્રેજી" lang="en" hreflang="en" data-title="Sikkim" data-language-autonym="English" data-language-local-name="અંગ્રેજી" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Sikimo" title="Sikimo – એસ્પેરાન્ટો" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Sikimo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="એસ્પેરાન્ટો" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સ્પેનિશ" lang="es" hreflang="es" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="સ્પેનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – એસ્ટોનિયન" lang="et" hreflang="et" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="એસ્ટોનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – બાસ્ક" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="બાસ્ક" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="سیکیم – ફારસી" lang="fa" hreflang="fa" data-title="سیکیم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="ફારસી" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="recommended article"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ફિનિશ" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ફિનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ફ્રેન્ચ" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ફ્રેન્ચ" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ઉત્તરી ફ્રિશિયન" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ઉત્તરી ફ્રિશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – આઇરિશ" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="આઇરિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ગેલિશિયન" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="ગેલિશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ગોઅન કોંકણી" lang="gom" hreflang="gom" data-title="Sikkim" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="ગોઅન કોંકણી" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – હૌસા" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="હૌસા" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A1%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%9D" title="סיקים – હીબ્રુ" lang="he" hreflang="he" data-title="סיקים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="હીબ્રુ" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – હિન્દી" lang="hi" hreflang="hi" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="હિન્દી" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ફીજી હિંદી" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="ફીજી હિંદી" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ક્રોએશિયન" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ક્રોએશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Sikim" title="Sikim – અપર સોર્બિયન" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Sikim" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="અપર સોર્બિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Szikkim" title="Szikkim – હંગેરિયન" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Szikkim" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="હંગેરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%AF%D5%AF%D5%AB%D5%B4" title="Սիկկիմ – આર્મેનિયન" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Սիկկիմ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="આર્મેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ઇન્ડોનેશિયન" lang="id" hreflang="id" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ઇન્ડોનેશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ઈડો" lang="io" hreflang="io" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ઈડો" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – આઇસલેન્ડિક" lang="is" hreflang="is" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="આઇસલેન્ડિક" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ઇટાલિયન" lang="it" hreflang="it" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ઇટાલિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%B7%E3%83%83%E3%82%AD%E3%83%A0%E5%B7%9E" title="シッキム州 – જાપાનીઝ" lang="ja" hreflang="ja" data-title="シッキム州" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="જાપાનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98" title="სიკიმი – જ્યોર્જિયન" lang="ka" hreflang="ka" data-title="სიკიმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="જ્યોર્જિયન" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%82" title="ಸಿಕ್ಕಿಂ – કન્નડ" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಸಿಕ್ಕಿಂ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="કન્નડ" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%8B%9C%ED%82%B4%EC%A3%BC" title="시킴주 – કોરિયન" lang="ko" hreflang="ko" data-title="시킴주" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="કોરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%90%DA%A9%D9%90%D9%85" title="سِکِم – કાશ્મીરી" lang="ks" hreflang="ks" data-title="سِکِم" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="કાશ્મીરી" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – લેટિન" lang="la" hreflang="la" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="લેટિન" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Sikimas" title="Sikimas – લિથુઆનિયન" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Sikimas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="લિથુઆનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Sikima" title="Sikima – લાતવિયન" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Sikima" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="લાતવિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – મૈથિલી" lang="mai" hreflang="mai" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="મૈથિલી" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – મલાગસી" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="મલાગસી" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сиким – મેસેડોનિયન" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Сиким" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="મેસેડોનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B8%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B4%BF%E0%B4%82" title="സിക്കിം – મલયાલમ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="സിക്കിം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="મલયાલમ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – મોંગોલિયન" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Сикким" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="મોંગોલિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%81%EA%AF%A4%EA%AF%9B%EA%AF%80%EA%AF%A4%EA%AF%9D" title="ꯁꯤꯛꯀꯤꯝ – મણિપુરી" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯁꯤꯛꯀꯤꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="મણિપુરી" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%80%E0%A4%AE" title="सिक्कीम – મરાઠી" lang="mr" hreflang="mr" data-title="सिक्कीम" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="મરાઠી" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – મલય" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="મલય" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%86%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%9A%E1%80%BA" title="ဆစ်ကင်ပြည်နယ် – બર્મીઝ" lang="my" hreflang="my" data-title="ဆစ်ကင်ပြည်နယ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="બર્મીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="سیکیم – મઝાન્દેરાની" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="سیکیم" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="મઝાન્દેરાની" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – નેપાળી" lang="ne" hreflang="ne" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="નેપાળી" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE" title="सिक्किम – નેવારી" lang="new" hreflang="new" data-title="सिक्किम" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="નેવારી" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ડચ" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ડચ" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – નોર્વેજિયન નાયનૉર્સ્ક" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="નોર્વેજિયન નાયનૉર્સ્ક" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – નોર્વેજિયન બોકમાલ" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="નોર્વેજિયન બોકમાલ" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ઓક્સિટન" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ઓક્સિટન" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BF%E0%AC%AE" title="ସିକିମ – ઉડિયા" lang="or" hreflang="or" data-title="ସିକିମ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ઉડિયા" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – ઓસ્સેટિક" lang="os" hreflang="os" data-title="Сикким" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ઓસ્સેટિક" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%AE" title="ਸਿੱਕਮ – પંજાબી" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸਿੱਕਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="પંજાબી" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="featured article badge"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – પમ્પાન્ગા" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="પમ્પાન્ગા" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – પોલીશ" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="પોલીશ" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%85" title="سکم – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="سکم" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%8A%DA%A9%D9%8A%D9%85" title="سيکيم – પશ્તો" lang="ps" hreflang="ps" data-title="سيکيم" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="પશ્તો" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Siquim" title="Siquim – પોર્ટુગીઝ" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Siquim" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="પોર્ટુગીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – રોમાનિયન" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="રોમાનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – રશિયન" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Сикким" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="રશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="सिक्किमराज्यम् – સંસ્કૃત" lang="sa" hreflang="sa" data-title="सिक्किमराज्यम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="સંસ્કૃત" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A5%E1%B1%A4%E1%B1%A0%E1%B1%A0%E1%B1%A4%E1%B1%A2" title="ᱥᱤᱠᱠᱤᱢ – સંતાલી" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱥᱤᱠᱠᱤᱢ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="સંતાલી" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સ્કોટ્સ" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="સ્કોટ્સ" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Sikim" title="Sikim – સર્બો-ક્રોએશિયન" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Sikim" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="સર્બો-ક્રોએશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%8A" title="සිකිම් – સિંહાલી" lang="si" hreflang="si" data-title="සිකිම්" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="સિંહાલી" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સ્લોવૅક" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="સ્લોવૅક" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Sikim" title="Sikim – સ્લોવેનિયન" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Sikim" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="સ્લોવેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – અલ્બેનિયન" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="અલ્બેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сиким – સર્બિયન" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Сиким" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="સર્બિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સ્વીડિશ" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="સ્વીડિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – સ્વાહિલી" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="સ્વાહિલી" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%BF%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="சிக்கிம் – તમિલ" lang="ta" hreflang="ta" data-title="சிக்கிம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="તમિલ" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%82" title="ಸಿಕ್ಕಿಂ – તુલુ" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಸಿಕ್ಕಿಂ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="તુલુ" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%95%E0%B0%BF%E0%B0%82" title="సిక్కిం – તેલુગુ" lang="te" hreflang="te" data-title="సిక్కిం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="તેલુગુ" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – તાજીક" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Сикким" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="તાજીક" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%82%E0%B8%B4%E0%B8%A1" title="รัฐสิกขิม – થાઈ" lang="th" hreflang="th" data-title="รัฐสิกขิม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="થાઈ" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ટાગાલોગ" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="ટાગાલોગ" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – ટર્કિશ" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ટર્કિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BA%D0%BA%D0%B8%D0%BC" title="Сикким – તતાર" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Сикким" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="તતાર" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="featured article badge"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BA%D0%BA%D1%96%D0%BC" title="Сіккім – યુક્રેનિયન" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Сіккім" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="યુક્રેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%85" title="سکم – ઉર્દૂ" lang="ur" hreflang="ur" data-title="سکم" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ઉર્દૂ" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Sekkim" title="Sekkim – ઉઝ્બેક" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Sekkim" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ઉઝ્બેક" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – વિયેતનામીસ" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="વિયેતનામીસ" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – વારેય" lang="war" hreflang="war" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="વારેય" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%94%A1%E9%87%91%E9%82%A6" title="锡金邦 – વુ ચાઈનીઝ" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="锡金邦" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="વુ ચાઈનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98" title="სიკიმი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="სიკიმი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – યોરૂબા" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Sikkim" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="યોરૂબા" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%94%A1%E9%87%91%E9%82%A6" title="锡金邦 – ચાઇનીઝ" lang="zh" hreflang="zh" data-title="锡金邦" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ચાઇનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E9%8C%AB%E9%87%91" title="錫金 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="錫金" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Sikkim" title="Sikkim – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Sikkim" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%8C%AB%E9%87%91" title="錫金 – કેંટોનીઝ" lang="yue" hreflang="yue" data-title="錫金" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="કેંટોનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1505#sitelinks-wikipedia" title="આંતરવિકિભાષા કડીમાં ફેરફાર કરો" class="wbc-editpage">કડીઓમાં ફેરફાર કરો</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="નામાવકાશો"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="સૂચિ વાળું પાનુ જુઓ [c]" accesskey="c"><span>લેખ</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE:%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="અનુક્રમણિકાનાં પાના વિષે ચર્ચા (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી) [t]" accesskey="t"><span>ચર્ચા</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ગુજરાતી</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="દેખાવ"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE"><span>વાંચો</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit" title="આ પાનાંના સ્રોત કોડમાં ફેરફાર કરો [e]" accesskey="e"><span>ફેરફાર કરો</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=history" title="આ પાનાની અગાઉની આવૃત્તિઓ [h]" accesskey="h"><span>ઇતિહાસ જુઓ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="સાધનો" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">સાધનો</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">સાધનો</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">છુપાવો</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> ક્રિયાઓ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE"><span>વાંચો</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit" title="આ પાનાંના સ્રોત કોડમાં ફેરફાર કરો [e]" accesskey="e"><span>ફેરફાર કરો</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=history"><span>ઇતિહાસ જુઓ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> સામાન્ય </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%85%E0%AA%B9%E0%AB%80%E0%AA%82_%E0%AA%B6%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A1%E0%AA%BE%E0%AA%AF_%E0%AA%9B%E0%AB%87%3F/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="અહીં જોડાતા બધાં વિકિ પાનાઓની યાદી [j]" accesskey="j"><span>અહિયાં શું જોડાય છે</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" rel="nofollow" title="આ પાના પરની કડીઓ વાળા લેખોમાં તાજેતરમાં થયેલા ફેરફારો [k]" accesskey="k"><span>સંબંધિત ફેરફારો</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82" title="બધા ખાસ પાનાંઓની યાદી [q]" accesskey="q"><span>ખાસ પાનાં</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&oldid=864305" title="પાનાનાં આ પુનરાવર્તનની સ્થાયી કડી"><span>સ્થાયી કડી</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=info" title="આ પાના વિષે વધુ માહિતી"><span>પાનાંની માહિતી</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:CiteThisPage&page=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&id=864305&wpFormIdentifier=titleform" title="આ પાનાનો સંદર્ભ કઈ રીતે ટાંકવો તેની માહિતી"><span>આ પાનું ટાંકો</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgu.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25AA%25B8%25E0%25AA%25BF%25E0%25AA%2595%25E0%25AB%258D%25E0%25AA%2595%25E0%25AA%25BF%25E0%25AA%25AE"><span>ટૂંકું URL મેળવો</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgu.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25AA%25B8%25E0%25AA%25BF%25E0%25AA%2595%25E0%25AB%258D%25E0%25AA%2595%25E0%25AA%25BF%25E0%25AA%25AE"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> છાપો/નિકાસ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95&bookcmd=book_creator&referer=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE"><span>પુસ્તક બનાવો</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:DownloadAsPdf&page=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=show-download-screen"><span>PDF તરીકે ડાઉનલોડ કરો</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&printable=yes" title="આ પાનાની છાપવા માટેની આવૃત્તિ [p]" accesskey="p"><span>પાનું છાપો</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> અન્ય પ્રકલ્પોમાં </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Sikkim" hreflang="en"><span>વિકિમીડિયા કોમન્સ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1505" title="ડેટા રીપોઝીટરીમાંની વસ્તુને સંકળતી કડી [g]" accesskey="g"><span>વિકિડેટા વસ્તુ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Appearance</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">છુપાવો</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%89%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%BE_%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%96" title="આ પ્રસ્તુત લેખ છે. વધુ જાણવા અહિં ક્લિક કરો."><img alt="આ પ્રસ્તુત લેખ છે. વધુ જાણવા અહિં ક્લિક કરો." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/20px-Cscr-featured.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/30px-Cscr-featured.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/40px-Cscr-featured.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">વિકિપીડિયામાંથી</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gu" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <table class="infobox geography vcard" style="width:22em;width:23em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;font-size:1.25em; white-space:nowrap"><div style="display:inline" class="fn org">સિક્કિમ</div> <br /><div class="nickname" style="font-weight:normal;display:inline;">सिक्किम</div></th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;background-color:#cddeff; font-weight:bold;"><div class="category"><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="રાજ્ય">રાજ્ય</a></div></td></tr><tr class="mergedtoprow"><td colspan="2" style="text-align:center"><div style="background-color:white;border-collapse:collapse;border:0px solid black;width:230px;display:table;margin-left: auto; margin-right: auto;"><div style="display:table-row"><div style="display:table-cell;border-top:0;padding:2px 0 0 2px"><div style="display:table;background-color:white;border-collapse:collapse"><div style="display:table-row"><div style="display:table-cell;border-top:0;padding:0 2px 2px 0"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Kangch-Goechala.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/230px-Kangch-Goechala.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/345px-Kangch-Goechala.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Kangch-Goechala.jpg/460px-Kangch-Goechala.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div></div></div><div style="display:table;background-color:white;border-collapse:collapse"><div style="display:table-row"><div style="display:table-cell;border-top:0;padding:0 2px 2px 0"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden,_Namchi,_Sikkim.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/114px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg" decoding="async" width="114" height="71" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/171px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/228px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg 2x" data-file-width="4520" data-file-height="2804" /></a></span></div><div style="display:table-cell;border-top:0;padding:0 2px 2px 0"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Gurudongmar.Lake.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Gurudongmar.Lake.jpg/114px-Gurudongmar.Lake.jpg" decoding="async" width="114" height="76" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Gurudongmar.Lake.jpg/171px-Gurudongmar.Lake.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Gurudongmar.Lake.jpg/228px-Gurudongmar.Lake.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a></span></div></div></div><div style="display:table;background-color:white;border-collapse:collapse"><div style="display:table-row"><div style="display:table-cell;border-top:0;padding:0 2px 2px 0"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/230px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg" decoding="async" width="230" height="108" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/345px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/460px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="377" /></a></span></div></div></div></div></div></div></td></tr><tr class="mergedtoprow"><td colspan="2" class="maptable" style="text-align:center"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r776714">.mw-parser-output .ib-settlement-cols{text-align:center;display:table;width:100%}.mw-parser-output .ib-settlement-cols-row{display:table-row}.mw-parser-output .ib-settlement-cols-cell{display:table-cell;vertical-align:middle}.mw-parser-output .ib-settlement-cols-cellt{display:table-cell;vertical-align:top}</style> <div class="ib-settlement-cols"> <div class="ib-settlement-cols-row"><div class="ib-settlement-cols-cell"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Seal_of_Sikkim_color.png" class="mw-file-description" title="સિક્કિમ"><img alt="સિક્કિમ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Seal_of_Sikkim_color.png/100px-Seal_of_Sikkim_color.png" decoding="async" width="100" height="94" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Seal_of_Sikkim_color.png/150px-Seal_of_Sikkim_color.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Seal_of_Sikkim_color.png/200px-Seal_of_Sikkim_color.png 2x" data-file-width="224" data-file-height="210" /></a></span>ની અધિકૃત મહોર<div style="padding:0.2em 0 0.2em 0;">મહોર</div></div></div></div></td></tr><tr class="mergedtoprow"><td colspan="2" style="text-align:center"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:India_Sikkim_locator_map.svg" class="mw-file-description" title="ભારતમાં સિક્કિમનું સ્થાન (લાલ રંગમાં)"><img alt="ભારતમાં સિક્કિમનું સ્થાન (લાલ રંગમાં)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/India_Sikkim_locator_map.svg/250px-India_Sikkim_locator_map.svg.png" decoding="async" width="250" height="276" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/India_Sikkim_locator_map.svg/375px-India_Sikkim_locator_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/India_Sikkim_locator_map.svg/500px-India_Sikkim_locator_map.svg.png 2x" data-file-width="1574" data-file-height="1738" /></a></span><div style="padding:0.3em 0 0 0;"><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારતમાં</a> સિક્કિમનું સ્થાન (લાલ રંગમાં)</div></td></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" style="text-align:center"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Sikkimpolitical.png" class="mw-file-description" title="સિક્કિમનો નકશો"><img alt="સિક્કિમનો નકશો" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Sikkimpolitical.png/250px-Sikkimpolitical.png" decoding="async" width="250" height="377" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b8/Sikkimpolitical.png 1.5x" data-file-width="354" data-file-height="534" /></a></span><div style="padding:0.3em 0 0 0;">સિક્કિમનો નકશો</div></td></tr><tr class="mergedbottomrow"><td colspan="2" style="text-align:center">અક્ષાંશ-રેખાંશ (ગંગટોક): <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r832413">.mw-parser-output .geo-default,.mw-parser-output .geo-dms,.mw-parser-output .geo-dec{display:inline}.mw-parser-output .geo-nondefault,.mw-parser-output .geo-multi-punct{display:none}.mw-parser-output .longitude,.mw-parser-output .latitude{white-space:nowrap}</style><span class="plainlinks nourlexpansion"><a class="external text" href="//geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&params=27.33_N_88.62_E_region:NE-SK_type:adm1st"><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dms" title="Maps, aerial photos, and other data for this location"><span class="latitude">27°20′N</span> <span class="longitude">88°37′E</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-default"><span class="geo-dec" title="Maps, aerial photos, and other data for this location">27.33°N 88.62°E</span><span style="display:none"> / <span class="geo">27.33; 88.62</span></span></span></a></span></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">દેશ</th><td><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારત</a></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">ભારતસંઘમાં જોડાણ <sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_cap"><a href="#endnote_cap">†</a></sup></th><td>૧૬ મે ૧૯૭૫</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">રાજધાની</th><td><a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%95" title="ગંગટોક">ગંગટોક</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row">મોટું શહેર</th><td>ગંગટોક</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="જિલ્લો">જિલ્લાઓ</a></th><td><b></b><a href="/wiki/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%93" title="ઢાંચો:સિક્કિમના જિલ્લાઓ">૪</a></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" style="text-align:center;text-align:left">સરકાર<div style="font-weight:normal;display:inline;"></div></th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AA%BE_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="સિક્કિમના રાજ્યપાલો (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">રાજ્યપાલ</a></th><td>ગંગા પ્રસાદ</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AA%BE_%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AE%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%93%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%B8%E0%AB%82%E0%AA%9A%E0%AA%BF" title="સિક્કિમના મુખ્યમંત્રીઓની સૂચિ">મુખ્યમંત્રી</a></th><td>પ્રેમ સિંગ તમાંગ (SKM)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • ધારાસભા</th><td>એકગૃહી, (૩૨ બેઠકો)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • સંસદિય મતક્ષેત્ર</th><td><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF_%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AA%BE" title="રાજ્ય સભા">રાજ્ય સભા</a> ૧ <br /> <a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AB%8B%E0%AA%95_%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AA%BE" title="લોક સભા">લોક સભા</a> ૧</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • ઉચ્ચ ન્યાયાલય</th><td>સિક્કિમ ઉચ્ચ ન્યાયાલય</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" style="text-align:center;text-align:left">વિસ્તાર<div style="font-weight:normal;display:inline;"></div></th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • કુલ</th><td>૭,૦૯૬ km<sup>2</sup> (૨૭૪૦ sq mi)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row">વિસ્તાર ક્રમ</th><td>૨૭મો</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" style="text-align:center;text-align:left">વસ્તી<div style="font-weight:normal;display:inline;"><span style="white-space:nowrap;"> </span>(૨૦૧૧)<sup id="cite_ref-Cens2011Up_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cens2011Up-1"><span class="cite-bracket">[</span>૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • કુલ</th><td>૬,૧૦,૫૭૭</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"> • ક્રમ</th><td>૨૮મો</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row"><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%AE%E0%AA%AF_%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%B0" title="સમય વિસ્તાર">સમય વિસ્તાર</a></th><td><a href="/w/index.php?title=UTC%2B%E0%AB%A6%E0%AB%AB:%E0%AB%A9%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1" class="new" title="UTC+૦૫:૩૦ (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">UTC+૦૫:૩૦</a> (<a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%95_%E0%AA%B8%E0%AA%AE%E0%AA%AF" title="ભારતીય માનક સમય">IST</a>)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">ISO 3166 ક્રમ</th><td class="nickname"><a href="/w/index.php?title=ISO_3166-2:IN&action=edit&redlink=1" class="new" title="ISO 3166-2:IN (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">IN-SK</a></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%B5_%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B8_%E0%AA%B8%E0%AB%82%E0%AA%9A%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="માનવ વિકાસ સૂચકાંક (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">HDI</a></th><td><span title="Increase"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Increase" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span></span> 0.684 (medium)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row">HDI રેન્ક</th><td>૭મો (૨૦૦૫)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">સાક્ષરતા</th><td>૭૬.૬% (૭મો)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row">અધિકૃત ભાષા</th><td><a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%80_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="નેપાળી ભાષા">નેપાળી</a> (lingua franca) <br /> <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%9C%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="અંગ્રેજી">અંગ્રેજી</a> <br /> સિક્કિમીઝ, અને લેપ્ચા (૧૯૭૭ થી) <br /> લિંબુ (૧૯૮૧ થી) <br /> નેવારી, ગુરુંગ, મગાર, શેરપા, અને તમાંગ (૧૯૯૫ થી) <br /> સુંવાર (૧૯૯૬ થી)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">વેબસાઇટ</th><td><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkim.gov.in/">sikkim.gov.in</a></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;text-align:left;"><sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_cap"><a href="#endnote_cap">†</a></sup> સિક્કિમના ધારાગૃહે રાજાશાહીનો અંત અને ભારતના બંધારણીય ભાગ તરીકે ભળવાનો ઠરાવ કર્યો એટલે ભારતના બંધારણના ૩૬માં સુધારા દ્વારા સિક્કિમ ભારતનું રાજ્ય બન્યું.</td></tr></tbody></table> <p><b>સિક્કિમ</b> <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારતનું</a> પૂર્વમાં આવેલું રાજ્ય છે જેની સરહદો <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%A8" title="ચીન">ચીન</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="નેપાળ">નેપાળ</a> તથા <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ભૂતાન">ભૂતાન</a> સાથે જોડાએલી છે, તેનું પાટનગર <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%95" title="ગંગટોક">ગંગટોક</a> છે. ત્યાંની મુખ્ય ભાષા <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="નેપાળી">નેપાળી</a> છે. સિક્કિમ <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%8B%E0%AA%86" class="mw-redirect" title="ગોઆ">ગોઆ</a> પછીનું ભારતનું સૌથી નાનું રાજ્ય છે. અંગુઠા જેવા આકારવાળા આ રાજ્યની પશ્ચિમમાં નેપાળ, ઉત્તર અને પૂર્વમાં તિબેટ, દક્ષિણ-પૂર્વમાં ભૂતાન સરહદથી જોડાયેલુ છે. આ રાજ્યમાં કુલ ૧૧ ભાષાઓને અધિકૃત ભાષા ગણવામાં આવે છે, જેમાં <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%80_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="નેપાળી ભાષા">નેપાળી</a>, સિક્કિમી, <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%80_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="હિંદી ભાષા">હિન્દી</a>, લેપ્ચા, તમાંગ, લીમ્બુ, નેવારી, રાઈ, ગુરુન્ગ, મગર, સુંવાર અને <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%9C%E0%AB%80_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="અંગ્રેજી ભાષા">અંગ્રેજીનો</a> સમાવેશ થાય છે<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. શાળાઓમાં મુખ્યત્વે અંગ્રેજી ભાષામાં શિક્ષણ આપવામાં આવે છે તેમ જ સરકારી પત્ર, દસ્તાવેજ વગેરેમાં પણ અંગ્રેજી ભાષાનો વપરાશ થાય છે. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="નામ_વ્યુત્પત્તિ"><span id=".E0.AA.A8.E0.AA.BE.E0.AA.AE_.E0.AA.B5.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AB.81.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.AA.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.A4.E0.AA.BF"></span>નામ વ્યુત્પત્તિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=1" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: નામ વ્યુત્પત્તિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>"સિક્કિમ" નામ વિષે સૌથી વધુ માન્યતા પ્રાપ્ત ધારણા એવી છે કે આ શબ્દ લિંબુ ભાષાના બે શબ્દોમાંથી બન્યો છે. લિંબુ ભાષામાં "સુ" એટલે નવું અને "ખિયિમ" એટલે મહેલ કે આવાસ. આ નામ તે રાજ્યના પ્રથમ રાજા ફુન્તસોગ નામગ્યાલ દ્વારા બંધાવવામાં આવેલા મહેલના સંદર્ભે પડ્યું હોવાનું મનાય છે. તિબેટી ભાષામાં સિક્કિમને "ડેનજોંગ" તરીકે ઓળખાય છે. જેનો અર્થ થાય છે "ડાંગરની ખીણ",<sup id="cite_ref-Bell25_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bell25-4"><span class="cite-bracket">[</span>૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. ભૂતિયા લોકો આને "બેયુલ ડેમઝોંગ" કહે છે, જેનો અર્થ છે "ડાંગરની ગુપ્ત ખીણ"<sup id="cite_ref-sikkimtourismintro_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-sikkimtourismintro-5"><span class="cite-bracket">[</span>૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. સિક્કિમના મૂળ વતની લેપ્ચા લોકો આને "નાયે-માઈ-એલ" કહે છે જેનો અર્થ સ્વર્ગ એવો થાય છે.<sup id="cite_ref-sikkimtourismintro_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-sikkimtourismintro-5"><span class="cite-bracket">[</span>૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> હિંદુ પૌરાણિક ગ્રંથોમાં સિક્કિમને "ઈન્દ્રકિલ" તરીકે ઓળખાવાયો છે, જેનો અર્થ ભગવાનનું ઉદ્યાન એવો થાય છે.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ઇતિહાસ"><span id=".E0.AA.87.E0.AA.A4.E0.AA.BF.E0.AA.B9.E0.AA.BE.E0.AA.B8"></span>ઇતિહાસ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=2" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ઇતિહાસ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="સ્થાપના_-_રાજાશાહી"><span id=".E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.A5.E0.AA.BE.E0.AA.AA.E0.AA.A8.E0.AA.BE_-_.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.9C.E0.AA.BE.E0.AA.B6.E0.AA.BE.E0.AA.B9.E0.AB.80"></span>સ્થાપના - રાજાશાહી</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=3" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સ્થાપના - રાજાશાહી"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમના મૂળ રહેવાસીઓ લેપ્ચા જાતિના હતા. તે સિવાય સિક્કિમના પ્રાચીન ઇતિહાસ વિશે કોઈ વધુ જાણકારી ઉપલબ્ધ નથી.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમનો સૌથી પ્રાચીન ઉલ્લેખ બૌદ્ધ સંત પદ્મસંભવ (ગુરુ રીન્પોચે)ના ૮મી સદીના લખાણમાં મળે છે. જેમાં તેઓ સિક્કિમમાંથી પસાર થયા હોવાનો ઉલ્લેખ છે.<sup id="cite_ref-SikkimEcclDept_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-SikkimEcclDept-8"><span class="cite-bracket">[</span>૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ગુરુ પદ્મસંભવે તે ભૂમિને આશીર્વાદ આપ્યા હતા, ત્યાં <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AB%8C%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%A7_%E0%AA%A7%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE" title="બૌદ્ધ ધર્મ">બૌદ્ધ ધર્મ</a> ફેલાવ્યો અને ભવિષ્યવાણી કરી હતી કે અમુક સદીઓ બાદ સિક્કિમમાં રાજાશાહી આવશે. એક પરીકથા અનુસાર ૧૪મી સદીના પૂર્વી તિબેટના ખામ ક્ષેત્રના મિનયાક કુળના રાજકુમાર ખ્યે બમ્સાને દિવ્ય સાક્ષાતકાર થયો, જેમાં તેને દક્ષિણ તરફ પ્રવાસ કરીને ત્યાં સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવાનો આદેશ હતો. ખ્યે બમ્સાની પાંચમી પેઢીના વારસ ફુનત્સોગ નામગ્યાલે ૧૬૪૨માં સિક્કિમ રાજની સ્થાપના કરી અને યુક્સોમના ત્રણ આદરણીય લામાઓ દ્વારા તેમનો રાજ્યાભિષેક કરી તેમને પ્રથમ છોગ્યાલ, પાદરી-રાજા બનાવવામાં આવ્યા.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg/220px-Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg/330px-Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg/440px-Guru_rimpoche_at_samdruptse.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="864" /></a><figcaption>ગુરુ રીન્પોચેની મૂર્તિ, સિક્કિમના પ્રણેતા. આ મૂર્તિ વિશ્વમા કોઈ પણ સંતની સૌથી ઊંચી મૂર્તિ છે. ૩૬ મીટર, ૧૨૦ ફૂટ</figcaption></figure> <p>૧૬૭૦માં ફુનત્સોગ નામગ્યાલ પછી તેમનો પુત્ર તેનસંગ નામગ્યાલ ગાદીએ આવ્યો. તેણે સિક્કિમની રાજધાનીને યુસોમથી રાબ્દેનત્સેમાં ખસેડી. ઈ.સ. ૧૭૦૦માં રાજાની સાવકી બહેન(જેને સિક્કિમની ગાદી ન અપાઈ)ની મદદ વડે ભૂતાને સિક્કિમ પર આક્રમણ કર્યું. તેના દસ વર્ષ પછી તિબેટી સેનાઓએ ભૂતાનીને સિક્કિમથી ખદેડી દીધા અને છોગ્યાલને ફરી ગાદીએ બેસાડ્યા. ૧૭૧૭ અને ૧૭૩૩ની વચમાં પશ્ચિમે આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="નેપાળ">નેપાળ</a> અને પૂર્વે આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ભૂતાન">ભૂતાન</a> દ્વારા સિક્કિમ પર ઘણાં આક્રમણો થયા. તેવી એક નેપાળી ચડાઈ દરમ્યાન રાજધાની રાબ્દેનત્સેનો ધ્વંસ કરવામાં આવ્યો.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૧૭૯૧માં ગોરખા આક્રમણથી સિક્કિમ અને તિબેટથી બચાવવા માટે ચીને સિક્કિમમાં સૈન્ય મોકલ્યું હતું. ગોરખાઓના પરાજય પછી ચીનના ક્વીંગ રાજવંશનું સિક્કિમ પર નિયંત્રણ રહ્યું.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="અંગ્રેજ_શાસન_હેઠળ_સિક્કિમ"><span id=".E0.AA.85.E0.AA.82.E0.AA.97.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AB.87.E0.AA.9C_.E0.AA.B6.E0.AA.BE.E0.AA.B8.E0.AA.A8_.E0.AA.B9.E0.AB.87.E0.AA.A0.E0.AA.B3_.E0.AA.B8.E0.AA.BF.E0.AA.95.E0.AB.8D.E0.AA.95.E0.AA.BF.E0.AA.AE"></span>અંગ્રેજ શાસન હેઠળ સિક્કિમ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=4" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: અંગ્રેજ શાસન હેઠળ સિક્કિમ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg/220px-Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg" decoding="async" width="220" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg/330px-Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg/440px-Historical_Map_of_Sikkim_in_northeastern_India.jpg 2x" data-file-width="4510" data-file-height="3916" /></a><figcaption> ૧૮૭૬નો સિક્કિમનો નક્શો જેમાં ઉત્તરીય સિક્કિમનું ચોમ્પો ડોંગ તળાવ દેખાય છે. <sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>૧૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જો કે, સમગ્ર ચુંબી અને દાર્જીલીંગને નકશામાં સિક્કિમના ભાગરૂપે દર્શાવાયું નથી.</figcaption></figure> <p>ભારતમાં અંગ્રેજોનું રાજ સ્થપાતાંં સિક્કિમે તેના દુશ્મન નેપાળ સામે અંગ્રેજો સાથે મિત્રતા કેળવી. નેપાળે સિક્કિમ પર આક્રમણ કરી તરાઈ સહિતના ક્ષેત્ર પર આધિપત્ય મેળવ્યું. આને કારણે બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ નેપાળ પર આક્રમણ કર્યું અને પરિણામે ૧૮૧૪નું ગોરખા યુદ્ધ થયું.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>૧૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૧૮૧૭માં નેપાળ અને સિક્કિમ વચ્ચે સંધિ થઈ અને તે અનુસાર નેપાળે પચાવી પાડેલો સિક્કિમનો પ્રદેશ પાછો આપવો પડ્યો. પરંતુ જ્યારે અંગ્રેજોએ સિક્કિમના મોરાંગ પ્રાંતમાં કરવેરો ઉઘરાવવો શરૂ કર્યો ત્યારે સિક્કિમ અને અંગ્રેજોના સંબંધોમાં કડવાશ ઊભી થઈ. ૧૮૪૯માં સર જોસેફ ડાલ્ટન હૂકર અને ડૉ. આર્થર કેમ્પબેલ નામના બે ડોક્ટરોએ (જેઓ અંગ્રેજ સરકારના અંગ્રેજ-સિક્કિમ સંબંધો વિષેના અધિકારીઓ હતા) સિક્કિમમાં ગુપ્તપણે, અનધિકૃત પ્રવેશ કર્યો.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>૧૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમ સરકારે આ બંને ડૉક્ટરોને અટકમાં લીધા. આને કારણે સિક્કિમના અંગ્રેજો સાથેના સંબંધો વધુ વણસ્યા જેને પરિણામે મોરાંગ અને દાર્જીલિંગ જીલ્લાઓને ૧૮૫૩માં બ્રિટિશ ઇન્ડિયામાં ભેળવી દેવામાં આવ્યા. ત્યાર બાદ સિક્કિમનો છોગ્યાલ અંગ્રેજોના નિયંત્રણ હેઠળ માત્ર નામનો જ રાજા રહી ગયો.<sup id="cite_ref-Hist_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hist-15"><span class="cite-bracket">[</span>૧૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૧૮૯૦માં સિક્કિમ અંગ્રેજરક્ષિત રાજ્ય બની ગયું, અને ત્યાર બાદ બીજા ત્રણ દાયકામાં તેણે થોડી વધુ સ્વાયત્તતાઓ મેળવી.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>૧૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ભારતની_સ્વતંત્રતા_પછી"><span id=".E0.AA.AD.E0.AA.BE.E0.AA.B0.E0.AA.A4.E0.AA.A8.E0.AB.80_.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.B5.E0.AA.A4.E0.AA.82.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AA.A4.E0.AA.BE_.E0.AA.AA.E0.AA.9B.E0.AB.80"></span>ભારતની સ્વતંત્રતા પછી</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=5" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ભારતની સ્વતંત્રતા પછી"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ઇ.સ.૧૯૪૭માં ભારતને સ્વાત્તંત્રતા મળ્યા બાદ સિક્કિમમાં ભારતીય સંઘરાજ્યમાં ન જોડાવું એવો લોકમત આવ્યો. ૧૯૫૦માં સિક્કિમ અને ભારત વચ્ચે સંધિ થઈ, તે અનુસાર સિક્કિમ એ ભારતરક્ષિત રાજ્ય બન્યું અને સિક્કિમની વિદેશ નીતિ, રક્ષણ અને સંદેશવ્યવહાર ભારતને હસ્તક રહ્યો. તે સિવાય સર્વ ક્ષેત્રોમાં, રાજ્યકારભાર સંબંધે સ્વાયત્તતા મળી. </p><p>૧૯૫૩ રાજ મંડળ સ્થપાયું જેણે છોગ્યાલના આધિપત્ય હેઠળ સંસદીય સરકારના ગઠનની જોગવાઈ કરી. તે સમયે સિક્કિમ નેશનલ કૉંગ્રેસે નવી ચૂંટણી અને સિક્કિમના રાજકારભારમાં વધુ નેપાળી સહભાગની માંગણી કરી. ૧૯૭૩ના સમયના છોગ્યાલ(રાજા) <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%A8_%E0%AA%A5%E0%AB%8B%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%81%E0%AA%AA_%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%B2" title="પાલ્દેન થોન્દુપ નામગ્યાલ">પાલ્દેન થોન્દુપ નામગ્યાલ</a> ખૂબ જ અપ્રિય હતા અને તેમના મહેલની બહાર રમખાણો ફાટી નીકળ્યા અને ભારતીય સંરક્ષણની માંગણી કરવામાં આવી. </p><p>૧૯૭૫માં સિક્કિમના વડા પ્રધાને ભારતીય સંસદને સિક્કિમને તેના એક રાજ્ય તરીકે ભેળવી દેવાની વિનંતી કરી. તે જ વર્ષના એપ્રિલ માસમાં ભારતીય સેનાએ ગંગટોકનો કબ્જો મેળવ્યો અને છોગ્યાલના મહેલના સૈનિકોને નિઃશસ્ત્ર કરી દીધા. ત્યાર બાદ એક લોકમત લેવામાં આવ્યો, જેમાં ૯૭.૫ ટકા મતદાતાઓએ રાજાશાહીનો અંત કરી અને ભારતીય સંઘ સાથે જોડાવાની તરફેણ કરી. આ સંમેલનને લોકોની ઈચ્છા અને ભારતીય સંઘની સહમતિથી પ્રેરિત જણાવાયું હતું પણ તેની ચડાઈ, જાતિભેદનો ફાયદો ઉપાડવો, જનમતમાં ગોટાળા જેવી અનેક ટીકાઓ કરવામાં આવી.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>૧૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૧૬ મે,૧૯૭૫ના દિવસે સિક્કિમ ભારતનું ૨૨મું રાજ્ય બન્યું અને રાજાશાહી નાબુદ થઈ.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>૧૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> નવા રાજ્યના ઉમેરણ માટે ભારતીય સંસદ દ્વારા સંવિધાનમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો. સૌ પ્રથમ ૩૫મા સુધારા હેઠળ સિક્કિમને "સંલગ્ન" રાજ્ય તરીકે ખાસ દરજ્જો અપાયો. ત્યાર બાદ ૩૬મા સુધારા હેઠળ સિક્કિમને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો અને સિક્કિમનું રાજ સંવિધાનની પ્રથમ સારણીમાં ઉમેરાયું.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>૧૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="અર્વાચીન_ઇતિહાસ"><span id=".E0.AA.85.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.B5.E0.AA.BE.E0.AA.9A.E0.AB.80.E0.AA.A8_.E0.AA.87.E0.AA.A4.E0.AA.BF.E0.AA.B9.E0.AA.BE.E0.AA.B8"></span>અર્વાચીન ઇતિહાસ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=6" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: અર્વાચીન ઇતિહાસ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>૨૦૦૦ની સાલમાં સત્તરમા કર્મપા ઉરગ્યેન ત્રિનલે દોરજી (જેમને દલાઈ લામાએ માન્યતા આપી અને ચીની સરકારે પણ ટુલ્કુ તરીકે સ્વીકાર્યા) <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BF%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%9F" title="તિબેટ">તિબેટથી</a> નાસી છૂટ્યા અને તેમણે સિક્કિમની <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%AE%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AC%E0%AB%8C%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%A7_%E0%AA%AE%E0%AA%A0" title="રુમટેક બૌદ્ધ મઠ">રુમટેક મઠમાં</a> આશ્રય માગ્યો. આ મુદ્દે ચીની અધિકારીઓ અવઢવમાં હતા. જો તેઓ ભારતનો વિરોધ કરે તો તેઓ સિક્કિમને ભારતનું અંગ ગણે છે એમ સાબિત થાય. ચીન સિક્કિમને ભારતશાસિત સ્વતંત્ર રાજ્ય માનતું હતું. છેવટે ૨૦૦૩માં ચીની સરકારે એ શરતે સિક્કિમને ભારતના રાજ્ય તરીકે માન્યતા આપી કે ભારત સરકાર પણ તિબેટને ચીનનો ભાગ ગણે;<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>૨૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> અલબત્ત, ૧૯૫૩માં જવાહરલાલ નહેરૂના કાળ દરમ્યાન નવી દિલ્હીએ તિબેટને ચીનનો ભાગ સ્વીકાર્યો હતો.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>૨૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૦૦૩ની આ સમજૂતીને કારણે ભારત ચીન સંબંધોમાં સુધારો આવ્યો,<sup id="cite_ref-Map_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-Map-22"><span class="cite-bracket">[</span>૨૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> અને ૬ જુલાઈ ૨૦૦૬ના દિવસે સિક્કિમનો નથુલા ઘાટ ભારત-ચીન વચ્ચેના આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર માટે ખુલ્લો મૂકાયો જે ભારત-ચીન વચ્ચે પ્રથમ ખુલ્લી સીમા બની. <sup id="cite_ref-Nathula_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nathula-23"><span class="cite-bracket">[</span>૨૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> પ્રાચીન <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AA%AE_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%97" title="રેશમ માર્ગ">રેશમ માર્ગની</a> એક શાખા માર્ગસમો આ ઘાટ ૧૯૬૨ના ભારત-ચીન યુદ્ધ પછી બંધ પડ્યો હતો.<sup id="cite_ref-Nathula_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-Nathula-23"><span class="cite-bracket">[</span>૨૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>૧૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧ના દિવસે સિક્કિમમાં ૬.૯ M<sub>w</sub>નો ભૂકંપ આવ્યો જેમાં સિક્કિમ, <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="નેપાળ">નેપાળ</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="બાંગ્લાદેશ">બાંગ્લાદેશ</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ભૂતાન">ભૂતાનના</a> કુલ ૧૧૬ લોકો મૃત્યુ પામ્યા.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>૨૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> એકલા સિક્કિમમાં જ ૬૦ લોકો મૃત્યુ પામ્યા અને ગંગટોક શહેરમાં ભારે નુકસાન થયું.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>૨૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ભૂગોળ"><span id=".E0.AA.AD.E0.AB.82.E0.AA.97.E0.AB.8B.E0.AA.B3"></span>ભૂગોળ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=7" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ભૂગોળ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Kanchenjunga_India.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Kanchenjunga_India.jpg/220px-Kanchenjunga_India.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Kanchenjunga_India.jpg/330px-Kanchenjunga_India.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Kanchenjunga_India.jpg/440px-Kanchenjunga_India.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption> સિક્કિમમાંથી સૂર્યોદય સમયે કાંચનજંઘા શિખર 8,586 metres (28,169 ft) ભારતનું સૌથી ઊંચુ શિખર અને વિશ્વનું ત્રીજું સૌથી ઊંચું શિખર</figcaption></figure> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r660273/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:left;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner" style="width:224px;max-width:224px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg/220px-Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg/330px-Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg/440px-Ban_Jhakri_Falls_-_Gangtok.jpg 2x" data-file-width="3768" data-file-height="2592" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg/220px-Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg/330px-Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg/440px-Ban_Jhakri_Falls_Energy_Park_-_Gangtok.jpg 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="thumbcaption" style="text-align:left;background-color:transparent">બાન ઝાક્રી ધોધ અને પાર્ક, ગંગટોક</div></div></div></div> <p>હિમાલયની પર્વતમાળામાં આવેલા માળા સમાન સિક્કિમ એ મુખ્યત્વે પર્વતીય ભૂક્ષેત્ર ધરાવે છે. રાજ્યના ભૂક્ષેત્રની સમુદ્રસપાટીથી ઊંચાઈ ૨૮૦મી થી લઈને ૮૫૮૬મી જેટલી છે. વિશ્વનું ત્રીજા ક્રમનું સૌથી ઊંચું શિખર - <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AA%A8%E0%AA%9C%E0%AA%82%E0%AA%98%E0%AA%BE" class="mw-redirect" title="કાંચનજંઘા">કાંચનજંઘા</a> સિક્કિમ અને નેપાળની સરહદે આવેલું છે.<sup id="cite_ref-kang_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-kang-26"><span class="cite-bracket">[</span>૨૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. મોટા ભાગનો ભૂભાગ પર્વતીય ઢોળાવ ધરાવતો હોવાથી તે ખેતી માટે અયોગ્ય છે. જોકે અમુક પર્વતીય ઢોળાવોને પગથિયા ખેતરો સ્વરૂપે વિકસાવાયા છે. બરફ ઓગળવાથી વહેતા ઘણાં ઝરણાંઓ રાજ્યના પશ્ચિમ અને દક્ષિણ ભાગોમાંથી વહે છે. આ ઝરણાઓ મળીને <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%BE_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="તિસ્તા નદી">તીસ્તા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AB%80%E0%AA%A4_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="રંગીત નદી">રંગીત</a> નામની મુખ્ય નદી અને તેની ઉપનદીઓ બનાવે છે. આ નદીઓ રાજ્યની ઉત્તરથી દક્ષિણ દિશામાં વહે છે<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>૨૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ રાજ્યની ત્રીજા ભાગની જમીન જંગલોથી છવાયેલી છે. </p><p>સિક્કિમની પૂર્વ, પશ્ચિમ અને ઉતરે <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%AF" title="હિમાલય">હિમાલયની</a> પર્વતમાળા આવેલી છે. રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાં હિમાલયના નીચા શિખરો આવેલા છે. આ દક્ષિણ ભાગમાં વસ્તીની ગીચતા વધુ છે. સિક્કિમમાં ૨૬ શિખરો, ૮૦થી વધુ હિમનદીઓ,<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>૨૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૨૭ જેટલા ઊંચાઈ પર આવેલા તળાવો (જેમ કે ત્સોન્ગમો, ગુરુડોન્ગમર અનેખેચોપાલરી), ગરમ પાણીના પાંચ ઝરા અને ૧૦૦થી વધુ નદીઓ અને ઝરણાંઓ આવેલાં છે. રાજ્યના ૮ પર્વતીય ઘાટ તેને તિબેટ, નેપાળ અને ભૂતાન સાથે જોડે છે.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>૨૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમના ગરમ પાણીના ઝરા તેની વૈદકીય ગુણધર્મો માટે પ્રચલિત છે. અહીં પુર્ચાચુ, યુમથાન્ગ, બોરાન્ગ, રાલાન્ગ, તારમ-ચુ અને યુમી સમડોન્ગ જેવા ગરમ પાણીના ઝરા પ્રખ્યાત છે. નદી કિનારા નજીકના ઝરા વધુ પ્રમાણમાં <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AA%95" title="ગંધક">ગંધક</a> ધરાવે છે; અમુક ઝરા તો <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%88%E0%AA%A1%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%9C%E0%AA%A8" title="હાઈડ્રોજન">હાઈડ્રોજન</a> વાયુ ઉત્સર્જીત કરે છે. .<sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200611_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200611-30"><span class="cite-bracket">[</span>૩૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. આ ઝરાઓનું સરાસરી તાપમાન 50 °C (122 °F) જેટલું હોય છે. <sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>૩૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ભૂસ્તર_રચના"><span id=".E0.AA.AD.E0.AB.82.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.A4.E0.AA.B0_.E0.AA.B0.E0.AA.9A.E0.AA.A8.E0.AA.BE"></span>ભૂસ્તર રચના</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=8" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ભૂસ્તર રચના"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg/220px-Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg" decoding="async" width="220" height="94" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg/330px-Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg/440px-Mountain_Range_in_Northern_Sikkim.jpg 2x" data-file-width="1886" data-file-height="805" /></a><figcaption> કંગચેન્ગ્યો હિમાલયન પર્વતો-ઉત્તર સિક્કિમ.</figcaption></figure> <p>સિક્કિમની ટેકરીઓ મોટે ભાગે નીસીઓસ અને શીસ્ટ નામના ખડકોની બનેલી છે, જેને કારણે ઢીલી અને છીછરી કથ્થઈ રંગની ચીકણી માટીનું નિર્માણ થાય છે. આ માટી છીદ્રાળુ હોય છે અને તેમાં મોટા પ્રમાણમાં આયર્ન ઓક્સાઈડ હોય છે. આ માટી ન્યૂટ્રલથી લઈ અમ્લીય હોય છે. તેમાં ઓર્ગેનીક કે ક્ષારોનો અભાવ હોય છે. આ પ્રકારની માટી નીત્ય લીલા અને પાનખર જંગલ ઉગાડે છે. <sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>૩૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>મોટા ભાગના સિક્કિમમાં પ્રીકેમ્બ્રીયન ખડકો ધરાવે છે, જે તેના શિખરો જેટલાં જૂના નથી. તે ખડકોમાં ફાયલાઈટ હોય છે, વિદારણની તેના પર વધુ અસર થાય છે. આ સાથે રાજ્યમાં પડતા અત્યંત વધારે વરસાદને કારણે ખૂબ વધુ પ્રમાણમાં માટી અને તેમાંના પોષક તત્ત્વોનું ધોવાણ થાય છે. આને કારણે અહીં જમીનનું સ્ખલન ખૂબ થાય છે જેથી મુખ્ય શહેરી ક્ષેત્રોથી અહીંના ગામડાઓ દૂર સુદૂર એકલાં અટૂલા જોવા મળે છે. <sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>૩૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="આબોહવા"><span id=".E0.AA.86.E0.AA.AC.E0.AB.8B.E0.AA.B9.E0.AA.B5.E0.AA.BE"></span>આબોહવા</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=9" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: આબોહવા"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમમાં પાંચ ઋતુઓ શિયાળો, ઉનાળો, વસંત, પાનખર અને વર્ષા જોવા મળે છે. અહીં જૂનથી સપ્ટેમ્બર દરમ્યાન ચોમાસું હોય છે. અહીંની આબોહવા દક્ષિણમાં ઉપ વિષુવવૃત્તીયથી લઈને ઉત્તરમાં ટુંડ્રા પ્રકારની છે. સિક્કિમની માનવ વસાહતી પ્રદેશમાં સમશીતોષ્ણ વાતાવરણ હોય છે અને તાપમાન 28 °C (82 °F)થી ઉપર જતું નથી. સિક્કિમનું સરાસરી વાર્ષિક તાપમન લગભગ 18 °C (64 °F) જેટલું છે. </p><p>નિયમિત <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%B5%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="હિમવર્ષા">હિમવર્ષા</a> મેળવતું હોય એવું સિક્કિમ ભારતનું એક રાજ્ય છે. અહીંની હિમરેખા ઉત્તરે 6,100 metres (20,000 ft) થી લઈને દક્ષીણે 4,900 metres (16,100 ft) જેટલી છે.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>૩૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ઉત્તર સિક્કિમમાં ટુંડ્ર પ્રકારની આબોહવા લગભગ ચાર મહિના સુધી રહે છે, તે સમય દરમ્યાન રાત્રે ઉષ્ણતામાન 0 °C (32 °F) કરતાં પણ નીચે જતું હોય છે. વાયવ્ય સિક્કિમના પર્વત શિખરો તેની ઉંચાઈને કારણે આખું વર્ષ હિમાચ્છાદિત રહે છે, શિયાળામાં પર્વતો પર તાપમાન −40 °C (−40 °F) જેટલું નીચે જાય છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%8B%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AB%81" class="mw-redirect" title="ચોમાસુ">વર્ષા ઋતુમાં</a> અહીં <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%96%E0%AA%B2%E0%AA%A8" title="ભૂસ્ખલન">ભૂસ્ખલનનો</a> ભય વધી જાય છે. સિક્કિમમાં એકધારા વરસાદ પડતો રહ્યો હોવાનો ૧૧ દિવસનો રેકોર્ડ છે. <a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%8B" title="શિયાળો">શિયાળા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%8B" title="ઉનાળો">ઉનાળામાં</a> ધુમ્મસને કારણે વાહનવ્યવહાર કઠીન બને છે.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>૩૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સરકાર_અને_રાજનીતિ"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.B0.E0.AA.95.E0.AA.BE.E0.AA.B0_.E0.AA.85.E0.AA.A8.E0.AB.87_.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.9C.E0.AA.A8.E0.AB.80.E0.AA.A4.E0.AA.BF"></span>સરકાર અને રાજનીતિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=10" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સરકાર અને રાજનીતિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox borderless"> <caption>ર રાષ્ટ્રીય ચિહ્નો </caption> <tbody><tr> <th>રાષ્ટ્રીય દિવસ </th> <td>૧૬ મે (ભારતસાથે વિલિનીકરણ દિવસ) </td></tr> <tr> <th>રાષ્ટ્રીય પ્રાણી </th> <td><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%8B_%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%A1%E0%AA%BE" title="રાતો પાંડા">રાતો પાંડા</a> </td></tr> <tr> <th>રાષ્ટ્રીય પક્ષી </th> <td><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%8B_%E0%AA%A4%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="રાતો તેતર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">રાતો તેતર</a> (Blood Pheasant)<sup id="cite_ref-Dhar1999_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dhar1999-36"><span class="cite-bracket">[</span>૩૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <th>રાષ્ટ્રીય વૃક્ષ </th> <td><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AC%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="બુરુંશ (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">બુરુંશ</a> <sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>૩૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (રોડડેન્ડ્રન - Rhododendron) </td></tr> <tr> <th>રાષ્ટ્રીય પુષ્પ </th> <td><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%A8%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%B2_%E0%AA%93%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="નોબેલ ઓર્ચિડ (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">નોબેલ ઓર્ચિડ</a> <sup id="cite_ref-Srivastava1998_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-Srivastava1998-38"><span class="cite-bracket">[</span>૩૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <p>ભારતીય સંવિધાન અનુસાર સિક્કિમમાં સંસદીય પદ્ધતિ ધરાવતી પ્રતિનિધિત્વ લોકશાહી અમલમાં છે. અહીંના લોકો મતાધિકાર ધરાવે છે. સરકારી તંત્ર ત્રણ ભાગોમાં વહેંચાયેલું છે: </p> <ol><li>વહીવટી તંત્ર: ભારતના દરેક રાજ્યની જેમ રાજ્યપાલ એ રાજ્યના વહીવટી તંત્રના અધિષ્ઠાતા હોય છે. રાજ્યપાલની નિમણૂક ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા કરવામાં આવે છે. રાજ્યપાલની નિમણૂક ઔપચારિક હોય છે અને તેમનું મુખ્ય કાર્ય મુખ્ય મંત્રીની નિમણૂક કરવાનું હોય છે. રાજ્યના ખરા વહીવટી હક્કો રાજ્યની ચૂંટણીમાં બહુમતી ધરાવતા પક્ષ કે ગઠબંધનના મુખ્ય મંત્રી પાસે હોય છે. રાજ્યપાલ મુખ્ય મંત્રીની સલાહ માટે કેબિનેટ મંત્રીઓની પણ નિમણૂક કરે છે.</li> <li>ધારાસભા: ભારતના મોટા ભાગના રાજ્યોની જેમ સિક્કિમ એક સદનવાળી ધારાસભા કે વિધાનસભા ધરાવે છે. સિક્કિમ રાજ્યની ધારાસભામાં ૩૨ સીટો છે જેમાંની એક સંઘ(બૌદ્ધ સંઘ) માટે આરક્ષિત હોય છે. ભારતના બે સદન લોકસભા અને રાજ્યસભા બંનેમાં સિક્કિમ રાજ્ય એક-એક બેઠક ધરાવે છે.</li> <li>ન્યાય: સિક્કિમના ન્યાયતંત્રમાં સિક્કિમ ઉચ્ચ ન્યાયાલય(હાઈકોર્ટ) અને તેની હેઠળ નીચલી કોર્ટનો સમાવેશ થાય છે. સિક્કિમનું ઉચ્ચ ન્યાયાલય ગંગટોકમાં આવેલું છે. આ ન્યાયાલયમાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ(ચીફ જસ્ટીસ) સહિત અન્ય કાયમી ન્યાયાધીશો પણ હોય છે. સિક્કિમનું ઉચ્ચ ન્યાયાલય સૌથી નાના રાજ્યનું ઉચ્ચ ન્યાયાલય છે. .<sup id="cite_ref-High_court_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-High_court-39"><span class="cite-bracket">[</span>૩૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ol> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Whitehall.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Whitehall.jpg/220px-Whitehall.jpg" decoding="async" width="220" height="89" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Whitehall.jpg/330px-Whitehall.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Whitehall.jpg/440px-Whitehall.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="203" /></a><figcaption> 'ધ વાઈટ હૉલ કોમ્પ્લેક્સ' સિક્કિમના મુખ્ય મંત્રી અને રાજ્યપાલનું નિવાસ સંકુલ.</figcaption></figure> <p>૧૯૭૫માં સિક્કિમમાં રાજાશાહીનો અંત આવ્યો ત્યાર બાદ થયેલી ૧૯૭૭ની ચૂંટણીમાં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસને બહુમતી મળી. ૧૯૭૯ની કટોકટી પછી સિક્કિમ સંગ્રામ પરિષદ પાર્ટી સત્તા પર આવી અને તેના નેતા નર બહાદૂર ભંડારી મુખ્ય મંત્રી બન્યા. ૧૯૮૪ અને ૧૯૮૯ની ચૂંટણીમાં પણ નર બહાદૂર ભંડારીનો પક્ષ વિજયી રહ્યો. ૧૯૯૪ની ચૂંટણીમાં સિક્કિમ ડેમોક્રેટિક ફ્રંટના પવન કુમાર ચૅમલિંગ સિક્કિમના મુખ્ય મંત્રી બન્યા. તે પછી ૧૯૯૯, ૨૦૦૪ અને ૨૦૦૯ એ તમામ ચૂંટણીઓમાં ચૅમલીંગની પાર્ટી સત્તા પર રહી છે.<sup id="cite_ref-Hist_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-Hist-15"><span class="cite-bracket">[</span>૧૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Thirty_years_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-Thirty_years-40"><span class="cite-bracket">[</span>૪૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Hindu2009-05-17_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hindu2009-05-17-41"><span class="cite-bracket">[</span>૪૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>૪૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>હાલના વર્ષોમાં બૃહદ નેપાળ ચળવળ દ્વારા સિક્કિમને નેપાળને સોંપી દેવાની માંગણી થતી રહી છે. આ ચળવળ દ્વારા અંગ્રેજો દ્વારા ૧૯મી અને ૨૦મી સદીમાં જે નેપાળી ભૂમિને પચાવી પડાઈ હતી તેને પાછી નેપાળ હસ્તક કરવાની માગણી પ્રસારિત થઈ છે. ૧૯૫૦ની ભારત નેપાળ મૈત્રી સંધિ દ્વારા ૧૮૧૫ની સુગૌલી સંધિને રદ કરાઈ તે અનુસાર જે ભૂમિ પર સિક્કિમ રાજ્ય છે, તે નેપાળની છે એવો વિચાર આ ચળવળ ધરાવે છે.<sup id="cite_ref-India_Should_Return_the_Nepalese_land_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-India_Should_Return_the_Nepalese_land-43"><span class="cite-bracket">[</span>૪૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="જિલ્લાઓ"><span id=".E0.AA.9C.E0.AA.BF.E0.AA.B2.E0.AB.8D.E0.AA.B2.E0.AA.BE.E0.AA.93"></span>જિલ્લાઓ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=11" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: જિલ્લાઓ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right noresize" typeof="mw:File/Thumb"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Sikkim-district-map-num.png/150px-Sikkim-district-map-num.png" decoding="async" width="150" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Sikkim-district-map-num.png/225px-Sikkim-district-map-num.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Sikkim-district-map-num.png/300px-Sikkim-district-map-num.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="553" usemap="#ImageMap_ee57f2d91c6da5dd" resource="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Sikkim-district-map-num.png" /></span><map name="ImageMap_ee57f2d91c6da5dd"><area href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" shape="rect" coords="76,52,95,75" alt="ઉત્તર સિક્કિમ જિલ્લો" title="ઉત્તર સિક્કિમ જિલ્લો" /><area href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B5_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" shape="rect" coords="97,128,113,149" alt="પૂર્વ સિક્કિમ જિલ્લો" title="પૂર્વ સિક્કિમ જિલ્લો" /><area href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AA%BF%E0%AA%A3_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" shape="rect" coords="59,129,73,150" alt="દક્ષિણ સિક્કિમ જિલ્લો" title="દક્ષિણ સિક્કિમ જિલ્લો" /><area href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" shape="rect" coords="26,120,41,143" alt="પશ્ચિમ સિક્કિમ જિલ્લો" title="પશ્ચિમ સિક્કિમ જિલ્લો" /></map><figcaption> સિક્કિમના ચાર જિલ્લા દર્શાવતો નકશો. (ક્લિક કરી જોઈ શકાશે)</figcaption></figure> <p>સિક્કિમમાં ચાર જીલ્લા આવેલા છે – <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B5_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="પૂર્વ સિક્કિમ જિલ્લો">પૂર્વ સિક્કિમ જિલ્લો</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="પશ્ચિમ સિક્કિમ જિલ્લો">પશ્ચિમ સિક્કિમ જિલ્લો</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ઉત્તર સિક્કિમ જિલ્લો">ઉત્તર સિક્કિમ જિલ્લો</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AA%BF%E0%AA%A3_%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="દક્ષિણ સિક્કિમ જિલ્લો">દક્ષિણ સિક્કિમ જિલ્લો</a>, તેમના જીલ્લા મથક અનુક્રમે ગંગટોક ગ્યાલશીંગ, મંગન અને નામચી છે.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>૪૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ જિલ્લાઓને ફરી ઉપવિભાગોમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે. પાકયોંગ અને રોંગ્લી એ પૂર્વી જિલ્લાના ઉપવિભાગ છે. સોરેંગ એ પશ્ચિમ જિલ્લાનો ઉપવિભાગ છે. ચુંગથાંગ એ ઉત્તર જિલ્લાનો ઉપવિભાગ છે. રાવોંગ્લા એ પશ્ચિમ જિલ્લાનો ઉપવિભાગ છે. <sup id="cite_ref-Stats_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-Stats-45"><span class="cite-bracket">[</span>૪૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમના દરેક જિલ્લાની વહીવટની દેખરેખ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નિયુક્ત કરેલા જિલ્લા કલેક્ટર દ્વારા રાખવામાં આવે છે. જિલ્લાના સર્વ નાગરિક/વસાહતી ક્ષેત્રની દેખરેખ તેની હેઠળ આવે છે. સિક્કિમ રાજ્ય <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%A8" title="ચીન">ચીન</a> સાથેની ઘણી સંવેદનશીલ સીમા ધરાવતો હોવાથી, તેનો ઘણો મોટો ભાગ સેનાના નિયંત્રણ હેઠળ આવે છે. ઘણા ક્ષેત્રોમાં વિદેશીઓનો પ્રવેશ નિષેધ છે અથવા તો તે સ્થળોની મુલાકાત લેવા ખાસ પરવાનાની જરૂર પડે છે.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>૪૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="વન્ય_સૃષ્ટિ"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.A8.E0.AB.8D.E0.AA.AF_.E0.AA.B8.E0.AB.83.E0.AA.B7.E0.AB.8D.E0.AA.9F.E0.AA.BF"></span>વન્ય સૃષ્ટિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=12" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વન્ય સૃષ્ટિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ભારતમાં આવેલા ત્રણ નિવસન-ક્ષેત્રમાંના એક એવા નિમ્ન હિમાલયના નિવસન હોટસ્પોટ પર સિક્કિમ આવેલું છે. અહીંના જંગલ ક્ષેત્રની પ્રાણી અને વનસ્પતિસૃષ્ટિમાં ઘણી વિવિધતા જોવા મળે છે. સિક્કિમની પર્વતીય ભૂગોળને કારણે ભૂક્ષેત્ર વિવિધ ઉંચાઈઓ ધરાવે છે, જેને કારણે અહીં ઉષ્ણકટિબંધીયથી લઈ સમષીતોષ્ણ કટિબંધીય અને આલ્પાઈન અને ટુંડ્ર પ્રકારની વનસ્પતિઓ પણ જોવા મળે છે. સિક્કિમ વિશ્વની અમુક જગ્યાઓમાંની એક છે જ્યાં આટલા નાના ક્ષેત્રફળમાં આટલી વિવિધતા જોવા મળે છે. સિક્કિમનો ૮૧% ભાગ ત્યાંની સરકારના વનવિભાગ હેઠળ આવે છે.<sup id="cite_ref-forest-dept_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-forest-dept-47"><span class="cite-bracket">[</span>૪૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r660273/mw-parser-output/.tmulti"><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner" style="width:224px;max-width:224px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg/220px-Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg/330px-Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg/440px-Cymbidium_goeringii_%27Setsuzan%27.jpg 2x" data-file-width="1489" data-file-height="993" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Rhododendron_aechmophyllum0.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Rhododendron_aechmophyllum0.jpg/220px-Rhododendron_aechmophyllum0.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Rhododendron_aechmophyllum0.jpg/330px-Rhododendron_aechmophyllum0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Rhododendron_aechmophyllum0.jpg/440px-Rhododendron_aechmophyllum0.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="thumbcaption" style="text-align:left;background-color:transparent">નોબલ ઓર્ચિડ (ઉપર) સિક્કિમનું રાજ પુષ્પ. રોડોડેનડ્રોન, સિક્કિમનું રાજ વૃક્ષની ૪૦ પ્રજાતિઓ અહીં ઊગે છે તેના ફૂલો એપ્રિલથી મધ્ય મે સુધી ખીલે છે.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>૪૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div></div></div> <p>સિક્કિમ લગભગ ૫૦૦૦ પ્રજાતિના ફૂલોની વિવિધતા ધરાવે છે. તેમાં ૫૧૫ દુર્લભ ઓર્ચિડ, ૬૦ પ્રીમુલા પ્રજાતિના, ૩૬ રોડોડેનડ્રોન, ૧૧ ઑક, ૨૩ વાંસની પ્રજાતિઓ, ૧૬ શંકુદ્રુમ પ્રજાતિઓ, ૩૬૨ પ્રકારની ફર્ન અને એ પ્રકારના, ૮ ફર્ન વૃક્ષો અને ૪૨૪ વૈદકીય વનસ્પતિ પ્રજાતિઓનો સમાવેશ થાય છે.<sup id="cite_ref-dept-forest-env_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-dept-forest-env-49"><span class="cite-bracket">[</span>૪૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સ્થાનીય ભાષામાં ક્રિસમસ ફ્લાવર તરીકે ઓળખાતા શંકુદ્રુમ વૃક્ષો અહીં પુષ્કળ પ્રમાણમાં ઊગે છે. બોબલ ડેન્ડ્રોબીયન એ સિક્કિમનું રાજ પુષ્પ છે અને રોડોડેનડ્રોન એ આ રાજ્યનું રાજ વૃક્ષ છે.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>૫૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમના ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતા ક્ષેત્રોમાં આવેલા હિમાલયન ઉપ ઉષ્ણકટિબંધીય પહોળા પાંદડા ધરાવતા વનોમાં ઓર્ચિડ, લોરેલ, કેળાં, સાલ અને વાંસના વૃક્ષો ઉગે છે. 1,500 metres (4,900 ft)થી વધુ ઊંચાઈએ આવેલા ક્ષેત્રોમાં પૂર્વીય હિમાલયન ઉપ ઉષ્ણકટિબંધીય પહોળા પાંદડા ધરાવતા વનો જોવા મળે છે જેમાં ઓક, અખરોટ, મેપલ, બીર્ચ, એલ્ડર, મેગ્નોલિયા જેવા વૃક્ષો જોવા મળે છે તે સાથે હિમાલયન સમષીતોષ્ણ પાઈનના વનોમાં ચીર પાઈન વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. 3,500 to 5,000 metres (11,500 to 16,400 ft)ની ઊંચાઈ પર અલ્પાઈન વન્યસૃષ્ટિ જોવા મળે છે. તેમાં નીચેના ક્ષેત્રોમાં જુનીપેર, ફર સાઈપ્રેસ અને રોડોડેનડ્રોન જોવા મળે છે અને ઊંચાઈએ રોડોડેનડ્રોનની અન્ય પ્રજાતિઓ તથા અન્ય જંગલી પુષ્પો ઉગે છે. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Red_panda_sikkim.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Red_panda_sikkim.jpg/220px-Red_panda_sikkim.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Red_panda_sikkim.jpg/330px-Red_panda_sikkim.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Red_panda_sikkim.jpg/440px-Red_panda_sikkim.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="864" /></a><figcaption>લાલ પાંડા - સિક્કિમનું રાજ પ્રાણી</figcaption></figure> <p>સિક્કિમની પ્રાણીસૃષ્ટિમાં હિમ ચિત્તો(સ્નો લેપર્ડ),<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>૫૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> કસ્તુરી મૃગ, હિમાલયન થાર, લાલ પાંડા, હિમલાન મરમોટ, હિમાલયન સેરૉ, હિમાલયન ગોરલ, મન્ટજેક, લંગૂર, એશિયન કાળા રીંછ, વાદળી ચિત્તા,<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>૫૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આરસી બિલાડી (માર્બલ કેટ), લેપર્ડ કેટ,<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>૫૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ધોલ, તિબેટી શિયાળ, હોગ બેજર(હિન્દી - બિજ્જૂ), બિન્ટુરોંગ અને હિમાલયન જંગલી બિલાડીનો સમાવેશ થાય છે. આલ્પાઈન ક્ષેત્રોમાં યાક મોટા પ્રમાણમાં મળી આવે છે તેમને દૂધ,માંસ અને ભારે કામ માટે પાળવામાં આવે છે. </p><p>સિક્કિમની પક્ષીસૃષ્ટિમાં ઇમ્પેયાન તેતર, રાતો શિંગડાવાળો તેતર, હિમ પાર્ટ્રિજ, તિબેટી હિમ કૂકડો, દાઢીધારી ગીધ અને ગ્રીફોન ગીધ(મહાકાય ગીધ), સોનેરી ગરુડ, કેવ્લ(તેતર), પ્લોવર, જંગલી કૂકડો, સેન્ડ પાઈપર, કબૂતર, પ્રાચીન વિશ્વનું ફ્લાય કેચર, બેબ્લર અને રોબીનનો સમાવેશ થાય છે. સિક્કિમમાં પક્ષીઓની ૫૫૦થી વધુ પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે. તેમાંની અમુક તો લુપ્તપ્રાયઃ ઘોષિત કરાઈ છે.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>૫૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમ વિશાલ કીટક સૃષ્ટિ ધરાવે છે પણ તેનો પદ્ધતિસર અભ્યાસ થયો નથી. સિક્કિમના સૌથી વધુ પ્રચલિત કીટકો છે પતંગિયાં. ભારતીય ઉપમહાદ્વીપમાં પતંગિયાંની ૧૪૩૮ જેટલી પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે. તેમાંની ૬૯૫ જેટલી સિક્કિમમાં નોંધાઈ છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans193223_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans193223-55"><span class="cite-bracket">[</span>૫૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જેમાં લુપ્તપ્રાયઃ કૈસરે હિન્દ, યેલો ગોર્ગોન અને ભુતાન ગ્લોરી પણ સામેલ છે. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEHaribal20039_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHaribal20039-56"><span class="cite-bracket">[</span>૫૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="અર્થવ્યવસ્થા"><span id=".E0.AA.85.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.A5.E0.AA.B5.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AA.B5.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.A5.E0.AA.BE"></span>અર્થવ્યવસ્થા</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=13" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: અર્થવ્યવસ્થા"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Elaichi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Elaichi.jpg/220px-Elaichi.jpg" decoding="async" width="220" height="108" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Elaichi.jpg/330px-Elaichi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Elaichi.jpg/440px-Elaichi.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="245" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%AA%8F%E0%AA%B2%E0%AA%9A%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="એલચી">એલચી</a>, સિક્કિમનો પ્રમુખ રોકડિયો પાક.</figcaption></figure> <p>૨૦૧૨માં સિક્કિમનું થોક સ્થાનીય ઉત્પાદન (Gross Domestic Product -GDP) ૮૪૦૦ કરોડ જેટલું હતું. જે તે સમયના ૨૮ ભારતીય રાજ્યોના થોક ઉત્પાદનમાં ત્રીજું સૌથી ઓછું ઉત્પાદન હતું.<sup id="cite_ref-Unidow_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-Unidow-57"><span class="cite-bracket">[</span>૫૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમની અર્થવ્યવસ્થા ખેતી આધારીત છે. જેમાં પર્વત પરના ઢોળાવ પર પગથિયાં ખેતર બનાવી તેમાં ચોખા ઉગાડવામાં આવે છે. તે સિવાય રાજ્યમાં મકાઈ, બાજરો, ઘઉં, જવ, સંતરા, ચા અને એલચી પણ ઉગાડવામાં આવે છે. <sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>૫૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBareh200120–21_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBareh200120–21-59"><span class="cite-bracket">[</span>૫૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ભારતના અન્ય કોઈ પણ રાજ્ય કરતાં સિક્કિમમાં એલચીનું ઉત્પાદન વધુ થાય છે અને અહીં ભારતના કોઈ પણ રાજ્યની સરખામણીએ વધુ ભૂમિ પર એલચી પકવાય છે.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>૬૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમની પર્વતીય ભૂમિ અને નબળા વાહનવ્યવહારની અપલબ્ધિને કારણે અહીં મોટા ઉદ્યોગ ધંધાઓ વિકસ્યા નથી. દારૂ ગાળણ, ચામડું પકવવું અને ઘડિયાળ બનાવવા જેવા ઉદ્યોગો રાજ્યના દક્ષિણી ભાગમાં આવેલા મેલી અને નોરથાંગમાં વિકસ્યા છે. આ સિવાય સિક્કિમમાં નાના પ્રમાણમાં <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%AC%E0%AB%81" class="mw-redirect" title="તાંબુ">તાંબુ</a>, ડોલોમાઈટ, ટેલ્ક, ગ્રેફાઈટ, ક્વાર્ટઝાઈટ, કોલસો, <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AB%81%E0%AA%82" title="સીસું">સીસું</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AA%A4" title="જસત">જસતનો</a> ખાણ ઉદ્યોગ પણ ચાલે છે. <sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>૬૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમમાં લઘુત્તમ ઉદ્યોગો હોવા છતાં ૨૦૦૦થી સિક્કિમની અર્થવ્યવસ્થા ભારતની સૌથી વધુ ઝડપી વિકસતી અર્થવ્યવસ્થા રહી છે. ૨૦૦૭માં જ સિક્કિમનો જીડીપી ૧૩% જેટલો વધ્યો.<sup id="cite_ref-StatMin_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-StatMin-62"><span class="cite-bracket">[</span>૬૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૦૧૫ સુધીમાં સંપૂર્ણ ઓર્ગેનિક ખેતીમાં રૂપાંતરીત કરવાની સિક્કિમની યોજના છે. <sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>૬૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>૬૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>૬૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>૬૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg/220px-Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg/330px-Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg/440px-Terraced_rice_fields_of_Sikkim_India.jpg 2x" data-file-width="1840" data-file-height="1232" /></a><figcaption>પગથિયાંના ખેતરમાં ડાંગરનો પાક</figcaption></figure> <p>હાલના વર્ષોમાં સિક્કિમ સરકારે પર્યટનનો પ્રચાર પ્રસાર કર્યો છે. આને પરિણામે મધ્ય ૧૯૯૧થી સિક્કિમની આવક ૧૪ ગણી વધી છે.<sup id="cite_ref-Dasgupta_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dasgupta-67"><span class="cite-bracket">[</span>૬૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ સિવાય સિક્કિમ સરકારે ઓનલાઈન અને કેસિનોની ગેમ્બલિંગને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. સિક્કિમનો પ્રથમ કેસિનો માર્ચ ૨૦૦૯માં શરૂ થયો હતો. <sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>૬૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમ સરકારની પ્લેવીન લોટરી ખૂબ સફળ રહી હતી. <sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>૬૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Playwin_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-Playwin-70"><span class="cite-bracket">[</span>૭૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ઓક્ટોબર ૨૦૦૯માં સિક્કિમ સરકારે ત્રણ ઓનલાઈન સ્પોર્ટ્સ બેટીંગ લાઇસન્સને પરવાનગી આપવાની યોજનાની જાહેરાત કરી છે. <sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>૭૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>૬ જુલાઈ ૨૦૦૬થી નથુલા ઘાટ ફરી ખોલવામાં આવ્યો જેથી ભારત તિબેટ અને લ્હાસા સાથે સંપર્ક સ્થાપિત થયો. આ ઘટના સિક્કિમ માટે ખૂબ લાભદાયી મનાય છે. જોકે ભારત અને ચીન સરકારના બંધનોને કારણે આ વેપાર વિકસ્યો નથી. <sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>૭૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="વાહનવ્યવહાર"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.BE.E0.AA.B9.E0.AA.A8.E0.AA.B5.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AA.B5.E0.AA.B9.E0.AA.BE.E0.AA.B0"></span>વાહનવ્યવહાર</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=14" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વાહનવ્યવહાર"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="હવાઈમાર્ગ"><span id=".E0.AA.B9.E0.AA.B5.E0.AA.BE.E0.AA.88.E0.AA.AE.E0.AA.BE.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.97"></span>હવાઈમાર્ગ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=15" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: હવાઈમાર્ગ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Riverteesta.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Riverteesta.jpg/220px-Riverteesta.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Riverteesta.jpg/330px-Riverteesta.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Riverteesta.jpg/440px-Riverteesta.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="334" /></a><figcaption>તીત્સા નદી એ રાજ્યનો મુખ્ય જળમાર્ગ છે.</figcaption></figure> <p>સિક્કિમના પર્વતીય ભૂસ્તરને લીધે અહીં એક પણ હવાઈ મથક કે રેલ્વે મથક નથી. ગંગટોકથી 30 km (19 mi) દૂર રાજ્યનું સૌથી પહેલું હવાઈ મથક - પાકયોંગ હવાઈ મથક બંધાઈ રહ્યું છે.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>૭૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આનું બાંધકામ ભારતીય વિમાન પત્તન પ્રાધિકરણ (એરપોર્ટ ઓથોરિટી ઓફ ઈંડિયા) દ્વારા ૨૦૦ એકર ભૂમિ પર થઈ રહ્યું છે. ૪૭૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ પર આવેલું આ ભારતના સૌથી ઊંચા પાંચ હવાઈ મથકમાંનું એક બનશે. <sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>૭૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>૭૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ હવાઈ મથક ATR વિમાનોને ઉતારવા સક્ષમ હશે. .<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>૭૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>હાલમાં સિક્કિમથી સૌથી નજીકનું હવાઈ મથક <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%AC%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="પશ્ચિમ બંગાળ">પશ્ચિમ બંગાળના</a> સિલિગુડીમાં આવેલું બાગડોગરા હવાઈ મથક છે. આ હવાઈ મથક ગંગટોકથી ૧૨૪ કિમી દૂર છે. આ બંને સ્થળો બસ સેવા દ્વારા જોડાયેલા છે.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>૭૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમ અને બાગડોગરાને જોડતી રોજિંદી હેલિકોપ્ટર સેવા ઉપલબ્ધ છે. આ સેવા સિક્કિમ હેલિકોપ્ટર સર્વિસ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. હેલિકોપ્ટાનો આ પ્રવાસ અડધા કલાકનો છે અને તે ૪ પ્રવાસીઓને લઈ જઈ શકે છે. <sup id="cite_ref-Thirty_years_40-1" class="reference"><a href="#cite_note-Thirty_years-40"><span class="cite-bracket">[</span>૪૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ગંગટોક હેલીપેડ એ રાજયનું એકમાત્ર હેલીપેડ છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="રસ્તા"><span id=".E0.AA.B0.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.A4.E0.AA.BE"></span>રસ્તા</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=16" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: રસ્તા"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg/220px-Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg/330px-Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg/440px-Temi_Tea_Garden_Sikkim_India_October_2013.jpg 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption>સિક્કિમનો વાહનવ્યવહાર મુખ્યરૂપે ટેકરીઓમાંથી પસાર થતાં સર્પાકાર રસ્તાઓ દ્વારા થાય છે. ઉપર ટેમી ટી ગાર્ડનની બાજુમાંથી પસાર થતો રસ્તો.</figcaption></figure> <p>ભારતીય રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ 31 અને 31A સિલિગુડી અને ગંગટોકને જોડે છે.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>૭૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમ નેશનલ ટ્રાન્સપોર્ટ રાજ્યમાં બસ અને ટ્રક સર્વિસ ચલાવે છે. ખાનગી બસ, પ્રવાસી ટેક્સીઓ અને જીપ આખા સિક્કિમ તેમજ સિલિગુડી સુધી ઉપલબ્ધ છે. મેલીથી છૂટી પડતી એક શાખા રાજ્યના પશ્ચિમી ભાગને જોડે છે. સિક્કિમના દક્ષિણી અને પશ્ચિમી ક્ષેત્રો દાર્જીલિંગ અને કાલિમ્પોગ જેવા ગિરિમથકો સાથે પણ જોડાયેલા છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200684–87_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200684–87-79"><span class="cite-bracket">[</span>૭૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> રાજય નથુલા ઘાટ થકી તિબેટ સાથે જોડાયેલું છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="રેલ્વે"><span id=".E0.AA.B0.E0.AB.87.E0.AA.B2.E0.AB.8D.E0.AA.B5.E0.AB.87"></span>રેલ્વે</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=17" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: રેલ્વે"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમમાં રેલ્વે સેવાનો અભાવ છે. સિક્કિમથી સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન સિલિગુડી કે ન્યુ જલપાઈગુડી છે. <sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>૮૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> હવે સિક્કિમના રાંગપો અને પશ્ચિમ બંગાળના સીમાવર્તી શહેર સેવોકને જોડતી પરિયોજના શરૂ થઈ છે. <sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>૮૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> પાંચ સ્ટૅશન ધરાવતી આ રેલ્વે પહેલા ૨૦૧૫ સુધીમાં પૂરી થવાની હતી. આ રેલ્વે સેવા સિક્કિમની અર્થવ્યવસ્થા અને ભારતીય સેનાને ઉપયોગી સાબિત થશે.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>૮૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>૮૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જોકે આનું બાંધકામ મોડું પડ્યું છે. <sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>૮૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ સાથે રેલ્વે મંત્રાલયે <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BF%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%95" title="મિરિક">મિરિક</a> અને રાનીપુલને જોડતી રેલ્વેનો પણ પ્રસ્તાવ આપ્યો છે.<sup id="cite_ref-Gurung2010-12-09_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-Gurung2010-12-09-85"><span class="cite-bracket">[</span>૮૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="માળાખાગત_સુવિધા"><span id=".E0.AA.AE.E0.AA.BE.E0.AA.B3.E0.AA.BE.E0.AA.96.E0.AA.BE.E0.AA.97.E0.AA.A4_.E0.AA.B8.E0.AB.81.E0.AA.B5.E0.AA.BF.E0.AA.A7.E0.AA.BE"></span>માળાખાગત સુવિધા</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=18" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: માળાખાગત સુવિધા"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg/220px-Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg/330px-Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/Namgyal_Research_Institute_of_Tibetology.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="267" /></a><figcaption>તિબેટોલોજી સંગ્રહાલય અને સંશોધન કેન્દ્ર</figcaption></figure> <p>સિક્કિમના મોટા ભાગના રસ્તાની દેખરેખ બોર્ડર રોડ્સ ઓર્ગેનાઈઝેશન દ્વારા કરવામાં આવે છે. બોર્ડર રોડ્સ ઓર્ગેનાઈઝેશન એ ભારતીય સેનાની એક શાખા છે. બોર્ડર રોડ્સ ઓર્ગેનાઈઝેશનની સત્તા હેઠળ ન આવતા હોય એવા 1,857 kilometres (1,154 mi) જેટલા રસ્તા રાજ્ય સરકારની દેખરેખ હેઠળ આવે છે. દક્ષિણ સિક્કિમના રસ્તાઓ અને રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ - NH31A એ રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાંથી પસાર થાય છે. અહીં ભૂસ્ખલનની ઘટનાઓ ઓછી ઘટતી હોવાથી અહીંના રસ્તાઓ સારી સ્થિતિમાં છે.<sup id="cite_ref-Stats_45-1" class="reference"><a href="#cite_note-Stats-45"><span class="cite-bracket">[</span>૪૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમમાં મોટાભાગની વિદ્યુત શક્તિ ૧૯ જેટલા જળવિદ્યુત કેન્દ્રોમાંથી મેળવવામાં આવે છે.<sup id="cite_ref-Dasgupta_67-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dasgupta-67"><span class="cite-bracket">[</span>૬૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> તે સિવાય નેશનલ થર્મલ પાવર કોર્પોરેશન અને પાવરગ્રીડ કોર્પોરેશન પાસેથી પણ વિદ્યુત ઊર્જા મેળવવામાં આવે છે. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200691_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200691-86"><span class="cite-bracket">[</span>૮૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૦૦૬ સુધીમાં સિક્કિમે ૧૦૦% ગ્રામીણ વીજળીકરણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200688_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200688-87"><span class="cite-bracket">[</span>૮૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જો કે અહીં વોલ્ટેજ ઘણાં જ અસ્થિર હોય છે અને વોલ્ટેજ સ્ટેબીલાઈઝરની જરૂર રહે છે. સિક્કિમનો વીજળી વપરાશ ૧૮૨ કિલોવૉટ/કલાક જેટલો છે. રાજ્ય સરકારે રસોઈ માટે બાયોગેસ અને સૌર ઊર્જાના વ્યાપક ઉપયોગ પર ભાર મૂક્યો છે પણ તેને ઘણો નબળો પ્રતિસાદ મળ્યો છે અને તેનો ઉપયોગ પ્રકાશ મેળવવા પૂરતો જ થાય છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200687_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200687-88"><span class="cite-bracket">[</span>૮૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૦૦૫ સુધીમાં સિક્કિમમાં ૭૩.૨ ટકા ઘરો સલામત પીવાનું પાણી મેળવી શકતા હતા,<sup id="cite_ref-Stats_45-2" class="reference"><a href="#cite_note-Stats-45"><span class="cite-bracket">[</span>૪૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> અહીં મોટી સંખ્યામાં આવેલા ઝરણા દ્વારા લોકો પાણી પુરવઠો પ્રાપ્ત કરે છે. </p><p>૮ ડિસેમ્બર ૨૦૦૮ના દિવસે સિક્કિમ ૧૦૦% શૌચાલય વ્યવસ્થા ધરાવતું ભારતનું પ્રથમ રાજ્ય બન્યું, અને ખુલ્લામાં શૌચ નિકાસથી મુક્ત થયું હતું અને "નિર્મળ રાજ્ય"નો દરજ્જો પ્રપ્ત કર્યો હતો.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>૮૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>૯૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="વસતી"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.B8.E0.AA.A4.E0.AB.80"></span>વસતી</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=19" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વસતી"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Sikkim_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Sikkim_1.jpg/200px-Sikkim_1.jpg" decoding="async" width="200" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Sikkim_1.jpg/300px-Sikkim_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Sikkim_1.jpg/400px-Sikkim_1.jpg 2x" data-file-width="1080" data-file-height="720" /></a><figcaption> ૨૦૦૪માં ગંગટોકમાં સિક્કિમી મહિલા તેના બાળક સાથે.</figcaption></figure> <table class="infobox mw-collapsible" style="float: right; clear:right; padding: 1px; border-spacing: 0; text-align:right"> <tbody><tr> <th colspan="4" style="padding-right: 3px; padding-left: 3px; text-align: center; font-size: 110%;">વસતી વિકાસ ઇતિહાસ </th></tr> <tr style="font-size: 95%;"> <th style="text-align: center; border-bottom: 1px solid #000">વસતી ગણતરી</th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black">વસ્તી</th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black"> </th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black">%±</th></tr> <tr><td style="text-align:center"><b>૧૯૫૧</b></td><td style="padding-left:8px">૧,૩૮,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px"><div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;">—</div></td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૧૯૬૧</b></td><td style="padding-left:8px">૧,૬૨,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px">17.4%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૧૯૭૧</b></td><td style="padding-left:8px">૨,૧૦,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px">29.6%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૧૯૮૧</b></td><td style="padding-left:8px">૩,૧૬,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px">50.5%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૧૯૯૧</b></td><td style="padding-left:8px">૪,૦૬,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px">28.5%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૨૦૦૧</b></td><td style="padding-left:8px">૫,૪૧,૦૦૦</td><td></td><td style="padding-left:8px">33.3%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>૨૦૧૧</b></td><td style="padding-left:8px">૬,૧૦,૫૭૭</td><td></td><td style="padding-left:8px">12.9%</td></tr><tr><td colspan="4" style="border-top:1px solid black; font-size:85%; text-align:left">સ્રોત: ભારતની વસતી ગણતરી<sup id="cite_ref-Cens2011Up_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cens2011Up-1"><span class="cite-bracket">[</span>૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Census_Population_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Census_Population-91"><span class="cite-bracket">[</span>૯૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td></tr> </tbody></table> <p>સિક્કિમ એ ભારતની સૌથી ઓછી વસતી ધરાવતું રાજ્ય છે. ૨૦૧૧ની વસતી ગણતરી અનુસાર સિક્કિમની વસતી ૬૧૦,૫૭૭ હતી. <sup id="cite_ref-Cens2011Up_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-Cens2011Up-1"><span class="cite-bracket">[</span>૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમમાં વસતીનું ઘનત્વ સૌથી ઓછું છે. (૮૬ વ્યક્તિઓ પ્રતિ ચો. કિમી.) જોકે અહીં વસતી વધારાનો દર વધુ છે જે ૨૦૦૧ અને ૨૦૧૧ વચ્ચે લગભગ ૧૨.૩૬% જેટલો હતો. અહીં જાતિ ગુણોત્તર પ્રતિ ૧૦૦૦ પુરુષોએ ૮૮૯ સ્ત્રીઓ જેટલો છે. જેમાં કુલ ૩,૨૧,૬૬૧ સ્ત્રીઓ અને ૨,૮૬,૦૨૭ પુરુષો છે. મુખ્યત્વે ગ્રામીણ એવા રાજ્યમાં ગંગટોક એ સૌથી વધુ શહેરીકરણ પામેલું ક્ષેત્ર છે. ૨૦૦૫માં આ રાજ્યની શહેરી વસ્તી કુલ વસ્તીના ૧૧.૦૬% જેટલી હતી.<sup id="cite_ref-Stats_45-3" class="reference"><a href="#cite_note-Stats-45"><span class="cite-bracket">[</span>૪૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ૨૦૧૧માં સિક્કિમની માથાદીઠ આવક ૮૧,૧૫૯ હતી.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>૯૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="અનુવાંશિકતા"><span id=".E0.AA.85.E0.AA.A8.E0.AB.81.E0.AA.B5.E0.AA.BE.E0.AA.82.E0.AA.B6.E0.AA.BF.E0.AA.95.E0.AA.A4.E0.AA.BE"></span>અનુવાંશિકતા</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=20" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: અનુવાંશિકતા"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સદીઓથી થતા નેપાળી લોકોના સ્થળાંતરને કારણે સિક્કિમના મોટા ભાગના લોકો નેપાળી મૂળના છે. <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">[<i><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AD" title="વિકિપીડિયા:સંદર્ભ"><span title="આ વાક્ય માટે યોગ્ય સ્ત્રોતમાંથી સંદર્ભો જરૂરી છે. (June 2014)">સંદર્ભ આપો</span></a></i>]</sup> ભૂતિયા અને લેપ્ચા લોકોને સિક્કિમના મૂળ રહેવાસી માનવામાં આવે છે. ભૂતિયા લોકો સિક્કિમમાં તિબેટના ખામ જિલ્લામાંથી ૪થી શતાબ્દીમાં આવ્યા હતા. લેપ્ચા લોકો દૂર પૂર્વમાંથી આવ્યા હતા. તિબેટી મૂળના લોકો સિક્કિમના પૂર્વી અને ઉત્તરી ભાગોમાં રહે છે સ્થળાંતરીત વસ્તી બિહારી, બંગાળી અને મારવાડી લોકોની છે જેઓ દક્ષિણી સિક્કિમમાં રહે છે.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>૯૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ધર્મ"><span id=".E0.AA.A7.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.AE"></span>ધર્મ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=21" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ધર્મ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="barbox tright" style="overflow-x: auto;"> <div style="border:1px solid silver; font-size:88%; padding:0.4em; width:auto; background: white;"> <table style="text-align:left; border-collapse:collapse; width:100%;"> <tbody><tr style="background:#Fcd116"><th style="text-align:center;" colspan="5">સિક્કિમમાં ધર્મ (૨૦૦૧)<sup id="cite_ref-census2001_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-census2001-94"><span class="cite-bracket">[</span>૯૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></th></tr> <tr style="font-size:88%; height:4px;"> <td colspan="2" style="padding:0 4px; text-align:left;">ધર્મ</td> <td style="width:100px; text-align:left;"></td> <td colspan="2" style="padding:0 4px; width:1em; text-align:right;">%</td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em;min-width:8em"><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%81" title="હિંદુ">હિંદુ</a></td> <td style="width:100px;border-left:solid 1px silver;border-right:solid 1px silver;"><div style="background:#FF6600; width:60.9%; overflow:hidden">  </div></td> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em" align="right">60.9%</td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em;min-width:8em"><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AB%8C%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%A7" class="mw-redirect" title="બૌદ્ધ">બૌદ્ધ</a></td> <td style="width:100px;border-left:solid 1px silver;border-right:solid 1px silver;"><div style="background:Green; width:28.1%; overflow:hidden">  </div></td> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em" align="right">28.1%</td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em;min-width:8em"><a href="/wiki/%E0%AA%96%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="ખ્રિસ્તી">ખ્રિસ્તી</a></td> <td style="width:100px;border-left:solid 1px silver;border-right:solid 1px silver;"><div style="background:#9955BB; width:6.6%; overflow:hidden">  </div></td> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em" align="right">6.6%</td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em;min-width:8em"><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="મુસલમાન">ઈસ્લામ</a></td> <td style="width:100px;border-left:solid 1px silver;border-right:solid 1px silver;"><div style="background:Red; width:1.0%; overflow:hidden">  </div></td> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em" align="right">1.0%</td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em;min-width:8em">અન્ય</td> <td style="width:100px;border-left:solid 1px silver;border-right:solid 1px silver;"><div style="background:#808080; width:3.4%; overflow:hidden">  </div></td> <td colspan="2" style="padding-left:0.4em;padding-right:0.4em" align="right">3.4%</td> </tr> </tbody></table> </div> </div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r660273/mw-parser-output/.tmulti"><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner" style="width:224px;max-width:224px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/220px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg" decoding="async" width="220" height="104" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/330px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg/440px-Vikramjit-Kakati-Rumtek.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="377" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="thumbcaption" style="text-align:left;background-color:transparent">રૂમટેક બૌદ્ધ મઠ(ઉપર) એ સિક્કિમનો સૌથી જાણીતો બૌદ્ધ મઠ છે. રાજ્યમાં ઘણાં બૌદ્ધ અને હિંદુ મંદિરો છે.</div></div></div></div> <p>સિક્કિમમાં નેપાળી લોકોના આગમન પછી હિંદુ ધર્મ એ સિક્કિમનો બહુસાંખ્યક ધર્મ રહ્યો છે. કુલ વસ્તીના ૬૦.૯૩% લોકો આ ધર્મ પાળે છે. બૌદ્ધ ધર્મ એ સિક્કિમનો બીજો સૌથી બહુસંખ્યક ધર્મ છે. ૨૮.૧૦% લોકો આ ધર્મ પાળે છે. સિક્કિમમાં ૭૫ બૌદ્ધ મઠો આવેલા છે તેમાંથી સૌથી જૂનો ૧૭૦૦ના સૈકામાં સ્થપાયો છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBareh20019_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBareh20019-95"><span class="cite-bracket">[</span>૯૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમના ખ્રિસ્તીઓ મૂળે લેપ્ચ લોકો છે જેમને બ્રિટિશ મિશનરીઓએ વટલાવ્યા હતા. વસતીનો ૬.૬૦% ભાગ ખ્રિસ્તી ધર્મ પાળે છે. અન્ય અલ્પ સંખ્યકોમાં બિહારી મુસલમાનો અને જૈન લોકોનો સમાવેશ થાય છે, જેમની વસતી લગભગ ૧% જેટલી છે.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>૯૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> વસતીનો સિવાયનો ભાગ સિક્કિમના સ્થાનિક લોકોનો છે તેઓ પારંપારિક ધર્મ પાળે છે. </p><p>૧૯૭૦માં સિક્કિમના ભારત સાથેના વિલિનીકરણ સમયે લેપ્ચા અને નેપાળી લોકોમાં તણાવ વધી ગયો હતો, તે સિવાય ભારતના અન્ય રાજ્યોની જેમ કોઈ મોટા સ્થાનીય રમખાણો અહીં થયા નથી.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>૯૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>૯૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> લેપ્ચા લોકોનો પારંપારિક ધર્મ મુમ તરીકે ઓળખાય છે. આ ધર્મ સર્વાત્મવાદમાં માને છે. <sup id="cite_ref-Plaisier_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-Plaisier-99"><span class="cite-bracket">[</span>૯૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ભાષાઓ"><span id=".E0.AA.AD.E0.AA.BE.E0.AA.B7.E0.AA.BE.E0.AA.93"></span>ભાષાઓ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=22" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ભાષાઓ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમમાં પ્રમુખ સ્વરૂપે નેપાળી ભાષા બોલાય છે. અમુક ક્ષેત્રોમાં સિક્કિમી અને લેપ્ચા ભાષા પણ બોલાય છે. ભારતીય અંગ્રેજી અને હિંદી ભાષા પણ સમગ્ર સિક્કિમમાં લોકો સમજે છે. અન્ય ભાષાઓ જેમ કે ડ્ઝોંગા, ગ્રોમા, ગુરુંગ, લિંબુ, મગર, માઝી, મઝવાર, નેવારી, રાઈ, શેરપા, સુનવાર, તમાંગ, થુલુંગ, તિબેટી નએ યંકા જેવી ભાષાઓ પણ અહીં બોલાય છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBareh200110_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBareh200110-100"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સંસ્કૃતિ"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.82.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.95.E0.AB.83.E0.AA.A4.E0.AA.BF"></span>સંસ્કૃતિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=23" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સંસ્કૃતિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Gumpa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Gumpa.jpg/220px-Gumpa.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Gumpa.jpg/330px-Gumpa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Gumpa.jpg/440px-Gumpa.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="468" /></a><figcaption> લાચુંગમાં લોસાર નામના બૌદ્ધ તહેવાર દરમ્યાન કરવામાં આવતું "ગુમ્પા નૃત્ય" </figcaption></figure> <p>સિક્કિમમાં બહુ સંખ્યક લોકો <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AB%80" title="દિવાળી">દિવાળી</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="દશેરા">દશેરા</a> જેવા તહેવાર ઉજવે છે. પારંપારિક સ્થાનીય તહેવારો જેમકે માઘે સંક્રાંતી અને ભીમસેન પૂજા પણ અહીં પ્રખ્યાત છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200635_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200635-101"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> લોસાર, લુસોન્ગ, સાગા દવા, લ્હાબાબ દ્યુચેન, દ્રુપ્કા તેશી અને ભુમચુ જેવા બૌદ્ધ તહેવારો સિક્કિમમાં ઉજવાય છે. લોસાર(તિબેટી નૂતન વર્ષ) નામના તહેવાર દરમ્યાન શાળાઓ અને કાર્યાલયો એક અઠવાડીયાની રજા રાખે છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200634_102-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEChoudhury200634-102"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમના મુસલમાનો ઈદ-ઉલ-ફિત્ર અને મહોરમ જેવા તહેવારો મનાવે છે.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ઑફ સિઝનના સમયે પ્રવાસીઓને આકર્ષવા અહીં નાતાલ ઉજવવાને પ્રોત્સાહન અપાય છે. <sup id="cite_ref-Culture_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-Culture-104"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>પશ્ચિમિ રૉક સંગીત અને ભારતીય પૉપ સંગીતનો ઘણો મોટો વર્ગ સિક્કિમમાં છે. નેપાળી રૉક સંગીત અને લેપ્ચા સંગીત પણ પ્રસિદ્ધ છે.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBareh2001286_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBareh2001286-105"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ફૂટબોલ અને ક્રિકેટ સિક્કિમની લોકપ્રિય રમતો છે. પ્રવાસનના ભાગ તરીકે હેન્ડ ગ્લાઈડિંગ અને રીવર રાફ્ટીંગ પણ લોકપ્રિય બન્યા છે.<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ખાન-પાન"><span id=".E0.AA.96.E0.AA.BE.E0.AA.A8-.E0.AA.AA.E0.AA.BE.E0.AA.A8"></span>ખાન-પાન</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=24" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ખાન-પાન"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમમાં સામાન્ય રીતે નૂડલ્સ આધારીત વાનગીઓ જેમકેે ઠુપ્કા, ચાઉમીન, થાન્થુક,ગ્યાથુક અને વોન્ટોન પ્રચલિત છે. મોમો નામનું તાજું ફરસાણ અહીં લોકપ્રિય છે. આ એક પ્રકારની ભરેલી વાનગી છે જેમાં શાકભાજી, સ્થાનીય ભેંસનું માંસ કે પોર્ક (ડુક્કરનું માંસ) ભરાય છે અને તેને સૂપ સાથે પીરસવામાં આવે છે.<sup id="cite_ref-tele030902_107-0" class="reference"><a href="#cite_note-tele030902-107"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમમાં બીયર, રમ, વ્હીસ્કી અને બ્રાંડી છૂટથી પીવાય છે,<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> તે સિવાય અહીં બાજરામાંથી બનતો ટોંગબા નામનો સ્થાનીય દારૂ પણ લોકપ્રિય છે. દારૂના પ્રતિ વ્યક્તિ સેવનમાં પંજાબ અને હરિયાણા પછી સિક્કિમ ત્રીજા ક્રમાંકે આવે છે.<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સમાચાર_માધ્યમો"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.AE.E0.AA.BE.E0.AA.9A.E0.AA.BE.E0.AA.B0_.E0.AA.AE.E0.AA.BE.E0.AA.A7.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AA.AE.E0.AB.8B"></span>સમાચાર માધ્યમો</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=25" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સમાચાર માધ્યમો"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Dodrulchortenstupa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dodrulchortenstupa.jpg/170px-Dodrulchortenstupa.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dodrulchortenstupa.jpg/255px-Dodrulchortenstupa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dodrulchortenstupa.jpg/340px-Dodrulchortenstupa.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="746" /></a><figcaption>દ્રો-દુલ ચોર્ટન સ્તૂપ, ગંગટોક</figcaption></figure> <p>દક્ષિણ સિક્કિમમાં અંગ્રેજી, હિંદી અને નેપાળી વર્તમાન પત્રો મળે છે. નેપાળી અને અંગ્રેજી વર્તમાનપત્રો સિક્કિમમાં સ્થાનીય રીતે પ્રસિદ્ધ થાય છે. હિંદી અને અંગ્રેજી વર્તમાન પત્રો સિલીગુડીમાંથી આવે છે. "જમારો પ્રજાશક્તિ" (નેપાળી વર્તમાન પત્ર), હિમાલયન મિરર, સિક્કિમ એક્સપ્રેસ સિક્કિમ નાઉ (અંગ્રેજી વર્તમાનપત્ર) સમય દૈનિક તથા કાંચનજંઘા ટાઇમ્સ અને પ્રજ્ઞા ખબર (નેપાળી સાપ્તાહિક) અને હીમાલીબેલા એ સિક્કિમના જાણીતા પ્રકાશનો છે. <sup id="cite_ref-newspapers-list_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-newspapers-list-110"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ સિવાય રાષ્ટ્રીય છાપા જેમ કે ધ સ્ટેટ્સ મેન, ધ ટેલિગ્રાફ, ધ હિંદુ, ધ ટાઈમ્સ ઑફ ઇન્ડિયા, હિમાલય દર્પણની સ્થાનીય આવૃત્તિઓ પણ અહીં આવે છે. સિક્કિમ હેરાલ્ડ એ અહીંની રાજ્ય સરકારનું સાપ્તાહિક છે. હિમગિરી એ નેપાળી અને અંગ્રેજીમાં હાલખબર એ ઓનલાઈન વર્તમાનપત્રો છે. આ સિવાય તિસ્તારંગીત, અવ્યક્ત, બિલોકન, જર્નલ ઑફ હીલ રીસર્ચ, ખબેર કાગઝ અને સિક્કિમ સાયંસ સોસાયટી ન્યૂઝ લેટર એ અન્ય પ્રકાશનો છે.<sup id="cite_ref-autogenerated1_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated1-111"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>સિક્કિમના શહેરોમાં ઇન્ટરનેટ કૅફે જોવા મળે છે. જોકે, બ્રોડબેન્ડ સુવિધા વધુ પ્રચલિત નથી. મોટા ભાગના ક્ષેત્રોમાં ડીશ એન્ટેના દ્વારા સેટેલાઈટ ટેલિવિઝન માણી શકાય છે. ભારતમાં અન્ય ક્ષેત્રોમાં બતાવાતી ચેનલો અહીં પણ જોઈ શકાય છે. વધારામાં અહીં નેપાળી ભાષાની ચેનલો પણ જોવાય છે. ડીશ ટીવી, દૂરદર્શન અને નાયુમા એ મુખ્ય સેવા પૂરી પાડનાર કંપનીઓ છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="શિક્ષણ"><span id=".E0.AA.B6.E0.AA.BF.E0.AA.95.E0.AB.8D.E0.AA.B7.E0.AA.A3"></span>શિક્ષણ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=26" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: શિક્ષણ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>સિક્કિમમાં પ્રૌઢ સાક્ષરતાનો દર ૬૯.૬૮% છે. જેમાં ૭૬.૭૩% પુરુષો અને ૬૧.૪૬% સ્ત્રીઓ સાક્ષર છે. સિક્કિમમાં ૧૧૫૭ શાળાઓ છે જેમાં ૭૬૫ રાજ્ય સંચાલિત, ૭ કેન્દ્ર સંચાલિત અને ૩૮૫ ખાનગી શાળાઓ છે. <sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સિક્કિમમાં ૧૨ કૉલેજો આવેલી છે. સિક્કિમ મણીપાલ વિદ્યાપીઠ એ સિક્કિમની સૌથી મોટી શૈક્ષણિક સંસ્થા છે જે અભિયાંત્રિકી(એન્જિનિયરીંગ), વૈદકીય અને વ્યવસ્થાપન (મેનેજમેન્ટ) જેવા ક્ષેત્રોમાં શૈક્ષણિક સેવા આપે છે.<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> રાજ્ય સરકાર સંચાલિત બે પોલીટૅક્નીક શાળાઓ છે જે વિવિધ એન્જિનિયરીંગમાં પદવી (ડિપ્લોમા) પ્રદાન કરે છે. આ પોલીટેક્નીક છે એડવાન્સસ ટેકનિકલ ટ્રેઈનિંગ ઇન્સ્ટીટ્યુટ (ATTC) અને બીજી છે સેંટર ફોર કોમ્પ્યુટર ઍન્ડ કોમ્યુનિકેશન્સ ટેકનોલોજી (CCCT). (ATTC) એ બારદંગ, સિંગતમમાં આવેલી છે જ્યારે CCCT ચીસોપાની, નામ્ચીમાં આવેલી છે. ૨૦૦૮માં યાંગાંગમાં સિક્કિમ વિશ્વવિદ્યાપીઠ શરૂ કરવામાં આવી છે.<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સંદર્ભ"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.82.E0.AA.A6.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.AD"></span>સંદર્ભ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=27" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સંદર્ભ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r759898">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-Cens2011Up-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cens2011Up_1-0">૧.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Cens2011Up_1-1">૧.૧</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Cens2011Up_1-2">૧.૨</a></sup></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r821257">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:#d33}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:#d33}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.census2011.co.in/census/state/sikkim.html">"2011 Census reference tables – total population"</a>. Government of India. ૨૦૧૧<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૬ જુલાઈ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=2011+Census+reference+tables+%E2%80%93+total+population&rft.pub=Government+of+India&rft.date=2011&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.census2011.co.in%2Fcensus%2Fstate%2Fsikkim.html&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Sonam Wangdi (13 October 2009). "Nepali Language in the Eighth Schedule of Constitution". Retrieved 10 March 2010.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Lepcha has been an official language since 1977, Limbu since 1981, Tamang since 1995 and Sunwar since 1996.</span> </li> <li id="cite_note-Bell25-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bell25_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBell1987" class="citation book cs1">Bell, Charles Alfred (૧૯૮૭). <i>Portrait of a Dalai Lama: the life and times of the great thirteenth</i>. Wisdom Publications. પૃષ્ઠ 25. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-86171-055-X" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-86171-055-X"><bdi>0-86171-055-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Portrait+of+a+Dalai+Lama%3A+the+life+and+times+of+the+great+thirteenth&rft.pages=25&rft.pub=Wisdom+Publications&rft.date=1987&rft.isbn=0-86171-055-X&rft.aulast=Bell&rft.aufirst=Charles+Alfred&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-sikkimtourismintro-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-sikkimtourismintro_5-0">૫.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-sikkimtourismintro_5-1">૫.૧</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090120103953/http://sikkimtourism.travel/WebForms/General/Introduction.aspx">"Welcome to Sikkim - General Information"</a>. Sikkim Tourism, Government of Sikkim. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkimtourism.travel/Webforms/General/Introduction.aspx">મૂળ</a> માંથી 2009-01-20 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૬ મે ૨૦૦૮</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Welcome+to+Sikkim+-+General+Information&rft.pub=Sikkim+Tourism%2C+Government+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sikkimtourism.travel%2FWebforms%2FGeneral%2FIntroduction.aspx&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFDatta2006" class="citation book cs1">Datta, Amaresh (૨૦૦૬) [૧૯૮૮]. <i>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</i>. Sahitya Akademi. પૃષ્ઠ 1739. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-260-1194-7" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-260-1194-7"><bdi>81-260-1194-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Indian+literature+vol.+2&rft.pages=1739&rft.pub=Sahitya+Akademi&rft.date=2006&rft.isbn=81-260-1194-7&rft.aulast=Datta&rft.aufirst=Amaresh&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/north/html/lepcha.htm">"Lepchas and their Tradition"</a>. Sikkim.nic.in<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૬ જુલાઇ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Lepchas+and+their+Tradition&rft.pub=Sikkim.nic.in&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkim.nic.in%2Fnorth%2Fhtml%2Flepcha.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-SikkimEcclDept-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SikkimEcclDept_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkimeccl.gov.in/History/Legends/GuruRinpoche.aspx">"History of Guru Rinpoche"</a>. Sikkim Ecclesiastical Affairs Department<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૯ નવેમ્બર ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=History+of+Guru+Rinpoche&rft.pub=Sikkim+Ecclesiastical+Affairs+Department&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkimeccl.gov.in%2FHistory%2FLegends%2FGuruRinpoche.aspx&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation book cs1"><i>Central Asia</i>. Area Study Centre (Central Asia), University of Peshawar. v. 41, no. 2. ૨૦૦૫. પૃષ્ઠ 50–53.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Central+Asia&rft.pages=50-53&rft.pub=Area+Study+Centre+%28Central+Asia%29%2C+University+of+Peshawar.+v.+41%2C+no.+2&rft.date=2005&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSingh1985" class="citation book cs1">Singh, O. P. (૧૯૮૫). <i>Strategic Sikkim</i>. Stosius/Advent Books. પૃષ્ઠ 42. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-86590-802-8" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-86590-802-8"><bdi>0-86590-802-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Strategic+Sikkim&rft.pages=42&rft.pub=Stosius%2FAdvent+Books&rft.date=1985&rft.isbn=0-86590-802-8&rft.aulast=Singh&rft.aufirst=O.+P.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Singh, O. P. p. 43</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSir_Clements_Robert_Markham1876" class="citation book cs1">Sir Clements Robert Markham (૧૮૭૬). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=w6k9pto4BGMC&pg=PR32&lpg=PR32&dq=Chomto+Dong+Lake&source=bl&ots=_wOJLgWrAt&sig=tmlTD9BKz9wdoZccmVFaM1cU3bg&hl=en&ei=XbHVSsniH4atlAf66OmcCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=Chomto%20Dong%20Lake&f=false"><i><span></span></i>Narratives of the Mission of George Bogle to Tibet and of the Journey of Thomas Manning to Lhasa<i><span></span></i></a>. Via <a href="/w/index.php?title=Google_Books&action=edit&redlink=1" class="new" title="Google Books (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">Google Books</a><span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ જુન ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Narratives+of+the+Mission+of+George+Bogle+to+Tibet+and+of+the+Journey+of+Thomas+Manning+to+Lhasa&rft.pub=Via+Google+Books&rft.date=1876&rft.au=Sir+Clements+Robert+Markham&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dw6k9pto4BGMC%26pg%3DPR32%26lpg%3DPR32%26dq%3DChomto%2BDong%2BLake%26source%3Dbl%26ots%3D_wOJLgWrAt%26sig%3DtmlTD9BKz9wdoZccmVFaM1cU3bg%26hl%3Den%26ei%3DXbHVSsniH4atlAf66OmcCQ%26sa%3DX%26oi%3Dbook_result%26ct%3Dresult%26resnum%3D1%26ved%3D0CA0Q6AEwAA%23v%3Donepage%26q%3DChomto%2520Dong%2520Lake%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFJha1985" class="citation book cs1">Jha, Pranab Kumar (૧૯૮૫). <i>History of Sikkim, 1817–1904: Analysis of British Policy and Activities</i>. O.P.S. Publishers. પૃષ્ઠ 11. <a href="/w/index.php?title=ASIN_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ASIN (identifier) (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ASIN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.com/dp/B001OQE7EY">B001OQE7EY</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+Sikkim%2C+1817%E2%80%931904%3A+Analysis+of+British+Policy+and+Activities&rft.pages=11&rft.pub=O.P.S.+Publishers&rft.date=1985&rft_id=%2F%2Fwww.amazon.com%2Fdp%2FB001OQE7EY%23id-name%3DASIN&rft.aulast=Jha&rft.aufirst=Pranab+Kumar&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation journal cs1">"Sikkim and Tibet". <i>Blackwood's Edinburgh magazine</i>. William Blackwood. <b>૧૪૭</b>: ૬૫૮. May 1890.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Blackwood%27s+Edinburgh+magazine&rft.atitle=Sikkim+and+Tibet&rft.volume=%E0%AB%A7%E0%AB%AA%E0%AB%AD&rft.pages=%E0%AB%AC%E0%AB%AB%E0%AB%AE&rft.date=1890&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Hist-15"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Hist_15-0">૧૫.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Hist_15-1">૧૫.૧</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061030023958/http://www.himalmag.com/2006/august/special_report_1.htm">"History of Sikkim"</a>. Government of Sikkim. ૨૯ ઓગસ્ટ ૨૦૦૨. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/sws/sikk_his.htm">મૂળ</a> માંથી 2006-10-30 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=History+of+Sikkim&rft.pub=Government+of+Sikkim&rft.date=2002&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkim.nic.in%2Fsws%2Fsikk_his.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBell1992" class="citation book cs1">Bell, Charles (૧૯૯૨). <i>Tibet: Past and Present</i>. Motilal Banarsidass. પૃષ્ઠ 170–174. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-208-1048-1" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-208-1048-1"><bdi>81-208-1048-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tibet%3A+Past+and+Present&rft.pages=170-174&rft.pub=Motilal+Banarsidass&rft.date=1992&rft.isbn=81-208-1048-1&rft.aulast=Bell&rft.aufirst=Charles&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFNathalie_Tocci2008" class="citation book cs1">Nathalie Tocci, સંપાદક (૨૦૦૮). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.co.uk/books?id=M8ED-CZU6fUC&pg=PA235&f=false#v=onepage&q&f=false"><i>Who is a Normative Foreign Policy Actor?: The European Union and Its Global Partners</i></a>. Centre for European Policy Studies. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/978-9290797791" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/978-9290797791"><bdi>978-9290797791</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Who+is+a+Normative+Foreign+Policy+Actor%3F%3A+The+European+Union+and+Its+Global+Partners&rft.pub=Centre+for+European+Policy+Studies&rft.date=2008&rft.isbn=978-9290797791&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.co.uk%2Fbooks%3Fid%3DM8ED-CZU6fUC%26pg%3DPA235%26f%3Dfalse%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090525171423/http://www.sikkim.gov.in/asp/Miscc/aboutsikkim.htm">"About Sikkim"</a>. Official website of the Government of Sikkim. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.gov.in/ASP/Miscc/aboutsikkim.htm">મૂળ</a> માંથી 2009-05-25 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૫ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=About+Sikkim&rft.pub=Official+website+of+the+Government+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkim.gov.in%2FASP%2FMiscc%2Faboutsikkim.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111121163129/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-03-15/india/28130281_1_constitution-amendment-bill-simple-majority-joint-session">"Constitution has been amended 94 times"</a>. Times of India. ૧૫ મે ૨૦૧૦. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-03-15/india/28130281_1_constitution-amendment-bill-simple-majority-joint-session">મૂળ</a> માંથી 2011-11-21 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૬ મે ૨૦૧૧</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Constitution+has+been+amended+94+times&rft.date=2010&rft_id=http%3A%2F%2Farticles.timesofindia.indiatimes.com%2F2010-03-15%2Findia%2F28130281_1_constitution-amendment-bill-simple-majority-joint-session&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111121163129/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-03-15/india/28130281_1_constitution-amendment-bill-simple-majority-joint-session">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૧-૧૧-૨૧ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3015840.stm">"India and China agree over Tibet"</a>. BBC News. ૨૪ જુન ૨૦૦૩<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૯ જુન ૨૦૧૧</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=India+and+China+agree+over+Tibet&rft.pub=BBC+News&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fsouth_asia%2F3015840.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> and <code class="cs1-code">|date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hindustantimes.com/StoryPage/FullcoverageStoryPage.aspx?sectionName=&id=36c4f9b8-7ce1-4466-9ec3-2829420e3bee_Special&Headline=Nehru+accepted+Tibet+as+a+part+of+China%3a+Rajnath">"Nehru accepted Tibet as a part of China: Rajnath"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120629035001/http://www.hindustantimes.com/StoryPage/FullcoverageStoryPage.aspx?sectionName=&id=36c4f9b8-7ce1-4466-9ec3-2829420e3bee_Special&Headline=Nehru+accepted+Tibet+as+a+part+of+China:+Rajnath">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૨-૦૬-૨૯ ના રોજ <a href="/w/index.php?title=Archive.today&action=edit&redlink=1" class="new" title="Archive.today (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">archive.today</a>. <i>Hindustan Times</i>. Retrieved 3 December 2012.</span> </li> <li id="cite_note-Map-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Map_22-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBaruah2005" class="citation news cs1">Baruah, Amit (૧૨ એપ્રિલ ૨૦૦૫). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050414013354/http://www.hindu.com/2005/04/12/stories/2005041210160100.htm">"China backs India's bid for U.N. Council seat"</a>. <i>The Hindu</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hindu.com/2005/04/12/stories/2005041210160100.htm">મૂળ</a> માંથી 2005-04-14 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Hindu&rft.atitle=China+backs+India%27s+bid+for+U.N.+Council+seat&rft.date=2005&rft.aulast=Baruah&rft.aufirst=Amit&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hindu.com%2F2005%2F04%2F12%2Fstories%2F2005041210160100.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050414013354/http://www.hindu.com/2005/04/12/stories/2005041210160100.htm">સંગ્રહિત</a> ૨૦૦૫-૦૪-૧૪ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a></span> </li> <li id="cite_note-Nathula-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Nathula_23-0">૨૩.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Nathula_23-1">૨૩.૧</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5150682.stm">"Historic India-China link opens"</a>. BBC. ૬ જુલાઈ ૨૦૦૬<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Historic+India-China+link+opens&rft.chron=%E0%AB%AC+%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%88+%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%AC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fsouth_asia%2F5150682.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dnaindia.com/india/report_himalayan-quake-toll-climbs-to-116-40-stranded-foreign-tourists-rescued_1589946">"Himalayan quake toll climbs to 116, 40 stranded foreign tourists rescued"</a>. <a href="/w/index.php?title=Daily_News_and_Analysis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daily News and Analysis (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">DNA</a>. ૨૧ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ndtv.com/article/india/earthquake-toll-rises-to-50-in-india-rescue-teams-land-at-quakes-epicentre-mangan-134859">"Earthquake toll over 80; India 68; as rescue teams reach quake epicentre"</a>. NDTV. 20 September 2011. Retrieved 3 December 2012.</span> </li> <li id="cite_note-kang-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-kang_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFMadge1995" class="citation book cs1">Madge, Tim (૧૯૯૫). <i>Last Hero: Bill Tilman, a Biography of the Explorer</i>. Mountaineers Books. પૃષ્ઠ 93. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-89886-452-6" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-89886-452-6"><bdi>0-89886-452-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Last+Hero%3A+Bill+Tilman%2C+a+Biography+of+the+Explorer&rft.pages=93&rft.pub=Mountaineers+Books&rft.date=1995&rft.isbn=0-89886-452-6&rft.aulast=Madge&rft.aufirst=Tim&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/sws/glim_riv.htm">"Rivers in Sikkim"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111015180108/http://sikkim.nic.in/sws/glim_riv.htm">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૧-૧૦-૧૫ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. Sikkim.nic.in. Retrieved 13 October 2011.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110721155637/http://dstsikkim.gov.in/glacier/pressrelese.htm">"First commission on study of glaciers launched by Sikkim"</a>. dstsikkim.gov.in. ૧૮ જાન્યુઆરી ૨૦૦૮. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dstsikkim.gov.in/glacier/pressrelese.htm">મૂળ</a> માંથી 2011-07-21 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૯ જુન ૨૦૧૧</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=First+commission+on+study+of+glaciers+launched+by+Sikkim&rft.pub=dstsikkim.gov.in&rft.date=2008&rft_id=http%3A%2F%2Fdstsikkim.gov.in%2Fglacier%2Fpressrelese.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFKapadia2001" class="citation book cs1">Kapadia, Harish (૨૦૦૧). "Appendix". <i>Across peaks & passes in Darjeeling & Sikkim</i>. Indus Publishing. પૃષ્ઠ 154. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-7387-126-4" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-7387-126-4"><bdi>81-7387-126-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Appendix&rft.btitle=Across+peaks+%26+passes+in+Darjeeling+%26+Sikkim&rft.pages=154&rft.pub=Indus+Publishing&rft.date=2001&rft.isbn=81-7387-126-4&rft.aulast=Kapadia&rft.aufirst=Harish&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200611-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200611_30-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 11.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFHooker1855" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Joseph_Dalton_Hooker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Joseph Dalton Hooker (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">Hooker, Joseph Dalton</a> (૧૮૫૫). <i>Himalayan Journals: Notes of a Naturalist</i>. <b>II</b>. London: John Murray. પૃષ્ઠ ૧૨૫.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Himalayan+Journals%3A+Notes+of+a+Naturalist&rft.place=London&rft.pages=%E0%AB%A7%E0%AB%A8%E0%AB%AB&rft.pub=John+Murray&rft.date=1855&rft.aulast=Hooker&rft.aufirst=Joseph+Dalton&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBhattacharya1997" class="citation book cs1">Bhattacharya, B. (૧૯૯૭). <i>Sikkim: Land and People</i>. Omsons Publications. પૃષ્ઠ 7–10. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-7117-153-2" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-7117-153-2"><bdi>81-7117-153-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sikkim%3A+Land+and+People&rft.pages=7-10&rft.pub=Omsons+Publications&rft.date=1997&rft.isbn=81-7117-153-2&rft.aulast=Bhattacharya&rft.aufirst=B.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation book cs1">"Terrain Analysis and Spatial Assessment of Landslide Hazards in Parts of Sikkim". <i>Journal of the Geological Society of India v. 47</i>. ૧૯૯૬. પૃષ્ઠ 491.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Terrain+Analysis+and+Spatial+Assessment+of+Landslide+Hazards+in+Parts+of+Sikkim&rft.btitle=Journal+of+the+Geological+Society+of+India+v.+47&rft.pages=491&rft.date=1996&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFHooker1854" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Joseph_Dalton_Hooker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Joseph Dalton Hooker (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">Hooker, Joseph Dalton</a> (૧૮૫૪). <i>Himalayan Journals: Notes of a Naturalist</i> (version 2 આવૃત્તિ). John Murray. પૃષ્ઠ 396.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Himalayan+Journals%3A+Notes+of+a+Naturalist&rft.pages=396&rft.edition=version+2&rft.pub=John+Murray&rft.date=1854&rft.aulast=Hooker&rft.aufirst=Joseph+Dalton&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">Hooker p. 409</span> </li> <li id="cite_note-Dhar1999-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Dhar1999_36-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation book cs1">T. N. Dhar, S. P. Gupta (૧૯૯૯). <i>Tourism in Indian Himalaya</i>. <a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AA%96%E0%AA%A8%E0%AB%8C" title="લખનૌ">લખનૌ</a>: Indian Institute of Public Administration. પૃષ્ઠ 192. <a href="/wiki/OCLC_(identifier)" class="mw-redirect" title="OCLC (identifier)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/42717797">42717797</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tourism+in+Indian+Himalaya&rft.place=%E0%AA%B2%E0%AA%96%E0%AA%A8%E0%AB%8C&rft.pages=192&rft.pub=Indian+Institute+of+Public+Administration&rft.date=1999&rft_id=info%3Aoclcnum%2F42717797&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: uses authors parameter (<a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_uses_authors_parameter&action=edit&redlink=1" class="new" title="શ્રેણી:CS1 maint: uses authors parameter (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dict.hinkhoj.com/words/meaning-of-RHODODENDRON-in-hindi.html">હિંદી ડિક્શનરી હિનખોન . કોમ</a> </span> </li> <li id="cite_note-Srivastava1998-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Srivastava1998_38-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSrivastava1998" class="citation book cs1">Srivastava, R. C. (૧૯૯૮). "Preface". <i>Flora of Sikkim</i>. Oriental Enterprises. પૃષ્ઠ x.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Preface&rft.btitle=Flora+of+Sikkim&rft.pages=x&rft.pub=Oriental+Enterprises&rft.date=1998&rft.aulast=Srivastava&rft.aufirst=R.+C.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-High_court-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-High_court_39-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pib.nic.in/archieve/lreleng/lyr2003/roct2003/30102003/r301020036.html">"Judge strengths in High Courts increased"</a>. Ministry of Law & Justice. ૩૦ ઓક્ટોબર ૨૦૦૩<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Judge+strengths+in+High+Courts+increased&rft.date=2003&rft_id=http%3A%2F%2Fpib.nic.in%2Farchieve%2Flreleng%2Flyr2003%2Froct2003%2F30102003%2Fr301020036.html&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Thirty_years-40"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Thirty_years_40-0">૪૦.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Thirty_years_40-1">૪૦.૧</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060714083055/http://sikkimipr.org/IPR/statehood/statehood_nutshell.htm">"30 Years of Statehood In a Nutshell"</a>. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim. ૨૪ નવેમ્બર ૨૦૦૫. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkimipr.org/IPR/statehood/statehood_nutshell.htm">મૂળ</a> માંથી 2006-07-14 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=30+Years+of+Statehood+In+a+Nutshell&rft.pub=Department+of+Information+and+Public+Relations%2C+Government+of+Sikkim&rft.date=2005&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkimipr.org%2FIPR%2Fstatehood%2Fstatehood_nutshell.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Hindu2009-05-17-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hindu2009-05-17_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090522131057/http://www.hindu.com/2009/05/17/stories/2009051759450900.htm">"SDF wins all seats in Sikkim Assembly"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=The_Hindu&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Hindu (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">The Hindu</a></i>. ૧૭ મે ૨૦૦૯. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hindu.com/2009/05/17/stories/2009051759450900.htm">મૂળ</a> માંથી 2009-05-22 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૫ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+Hindu&rft.atitle=SDF+wins+all+seats+in+Sikkim+Assembly&rft.date=2009&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hindu.com%2F2009%2F05%2F17%2Fstories%2F2009051759450900.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20130706013931/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-07-04/india/40370731_1_sikkim-former-ias-officer-governor">"Shriniwas Patil named new Sikkim governor"</a>. <i>Times of India</i>. 4 જુલાઈ 2013. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-07-04/india/40370731_1_sikkim-former-ias-officer-governor">મૂળ</a> માંથી 2013-07-06 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૬ જુલાઈ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Times+of+India&rft.atitle=Shriniwas+Patil+named+new+Sikkim+governor&rft.chron=4+%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%88+2013&rft_id=http%3A%2F%2Farticles.timesofindia.indiatimes.com%2F2013-07-04%2Findia%2F40370731_1_sikkim-former-ias-officer-governor&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> and <code class="cs1-code">|date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20130706013931/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-07-04/india/40370731_1_sikkim-former-ias-officer-governor">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૩-૦૭-૦૬ ના રોજ <a href="/w/index.php?title=Archive.today&action=edit&redlink=1" class="new" title="Archive.today (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">archive.today</a></span> </li> <li id="cite_note-India_Should_Return_the_Nepalese_land-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-India_Should_Return_the_Nepalese_land_43-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.weeklyblitz.net/767/india-should-return-the-nepalese-land">"India Should Return the Nepalese Land"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130127052805/http://www.weeklyblitz.net/767/india-should-return-the-nepalese-land">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૩-૦૧-૨૭ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. WeeklyBlitz.net. 4 June 2010. Retrieved 18 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFMathew" class="citation book cs1">Mathew, K. M. (સંપાદક). "India". <i>Manorama Yearbook 2009</i>. Malayala Manorama. પૃષ્ઠ 660. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-89004-12-3" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-89004-12-3"><bdi>81-89004-12-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=India&rft.btitle=Manorama+Yearbook+2009&rft.pages=660&rft.pub=Malayala+Manorama&rft.isbn=81-89004-12-3&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Stats-45"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Stats_45-0">૪૫.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Stats_45-1">૪૫.૧</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Stats_45-2">૪૫.૨</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Stats_45-3">૪૫.૩</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20051031000351/http://www.sikkimipr.org/GENERAL/STATS/sikkimataglance.htm">"Sikkim at a glance"</a>. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim. ૨૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૫. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkimipr.org/GENERAL/STATS/sikkimataglance.htm">મૂળ</a> માંથી 2005-10-31 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Sikkim+at+a+glance&rft.pub=Department+of+Information+and+Public+Relations%2C+Government+of+Sikkim&rft.date=2005&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sikkimipr.org%2FGENERAL%2FSTATS%2Fsikkimataglance.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130523095928/http://sikkim.nic.in/sws/tour_off.htm">"Information of Foreign Tourist Interest"</a>. Sikkim.nic.in. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/sws/tour_off.htm">મૂળ</a> માંથી 2013-05-23 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૬ જુલાઈ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Information+of+Foreign+Tourist+Interest&rft.pub=Sikkim.nic.in&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkim.nic.in%2Fsws%2Ftour_off.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-forest-dept-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-forest-dept_47-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181007114524/http://sikkim.nic.in/sws/sikk_fore.htm">"Forests in Sikkim"</a>. Forest Department, Government of Sikkim. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/sws/sikk_fore.htm">મૂળ</a> માંથી 2018-10-07 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૩ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Forests+in+Sikkim&rft.pub=Forest+Department%2C+Government+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkim.nic.in%2Fsws%2Fsikk_fore.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pannatigerreserve.in/kids/state.htm">State Animals, Birds, Trees and Flowers of India</a></span> </li> <li id="cite_note-dept-forest-env-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-dept-forest-env_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090326005519/http://www.sikkimforest.org/FILES/BIO.HTM">"Biodiversity"</a>. Department of Forest, Environment & Wildlife, Government of Sikkim. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkimforest.org/files/bio.htm">મૂળ</a> માંથી 2009-03-26 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૩ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Biodiversity&rft.pub=Department+of+Forest%2C+Environment+%26+Wildlife%2C+Government+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkimforest.org%2Ffiles%2Fbio.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pannatigerreserve.in/kids/state.htm">"State Animals, Birds, Trees and Flowers of India"</a>. Panna Tiger Reserve<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૨૬ જુલાઈ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=State+Animals%2C+Birds%2C+Trees+and+Flowers+of+India&rft.pub=Panna+Tiger+Reserve&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pannatigerreserve.in%2Fkids%2Fstate.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson DE, Mittermeier RA (eds) (2009) <i>Handbook of the Mammals of the World</i>. Vol. 1. Carnivores. Lynx Edicions, Barcelona</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Sanderson, J., Khan, J., Grassman, L. & Mallon, D.P. (૨૦૦૮). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/14519"><i>Neofelis nebulosa</i></a>. In: <a href="/w/index.php?title=IUCN_Red_List&action=edit&redlink=1" class="new" title="IUCN Red List (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">IUCN</a> 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Retrieved 18 જાન્યુઆરી 2009.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFShrestha1997" class="citation book cs1">Shrestha, Tej Kumar (૧૯૯૭). <i>Mammals of Nepal</i>. પૃષ્ઠ 350–371. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-9524390-6-9" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-9524390-6-9"><bdi>0-9524390-6-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mammals+of+Nepal&rft.pages=350-371&rft.date=1997&rft.isbn=0-9524390-6-9&rft.aulast=Shrestha&rft.aufirst=Tej+Kumar&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFCrossette1996" class="citation book cs1">Crossette, Barbara (૧૯૯૬). <i>So Close to Heaven: The Vanishing Buddhist Kingdoms of the Himalayas</i>. Vintage Books. પૃષ્ઠ 123. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-679-74363-4" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-679-74363-4"><bdi>0-679-74363-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=So+Close+to+Heaven%3A+The+Vanishing+Buddhist+Kingdoms+of+the+Himalayas&rft.pages=123&rft.pub=Vintage+Books&rft.date=1996&rft.isbn=0-679-74363-4&rft.aulast=Crossette&rft.aufirst=Barbara&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans193223-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans193223_55-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans1932">Evans 1932</a>, p. 23.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFEvans1932 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHaribal20039-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHaribal20039_56-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHaribal2003">Haribal 2003</a>, p. 9.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFHaribal2003 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-Unidow-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Unidow_57-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120724114441/http://unidow.com/india%20home%20eng/statewise_gdp.html">"State-Wise GDP"</a>. Unidow.com. ૨૦૧૨. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://unidow.com/india%20home%20eng/statewise_gdp.html">મૂળ</a> માંથી 2012-07-24 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧ જુલાઈ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=State-Wise+GDP&rft.pub=Unidow.com&rft.date=2012&rft_id=http%3A%2F%2Funidow.com%2Findia%2520home%2520eng%2Fstatewise_gdp.html&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation book cs1">Ashok K. Dutt, Baleshwar Thakur (૨૦૦૭). <i>City, Society and Planning: Society</i>. Concept Publishing. પૃષ્ઠ 501. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-8069-460-7" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-8069-460-7"><bdi>81-8069-460-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=City%2C+Society+and+Planning%3A+Society&rft.pages=501&rft.pub=Concept+Publishing&rft.date=2007&rft.isbn=81-8069-460-7&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: uses authors parameter (<a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_uses_authors_parameter&action=edit&redlink=1" class="new" title="શ્રેણી:CS1 maint: uses authors parameter (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBareh200120–21-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBareh200120–21_59-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBareh2001">Bareh 2001</a>, pp. 20–21.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFBareh2001 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation book cs1"><i>India: A Reference Annual</i>. New Delhi: Research and Reference Division, Ministry of Information and Broadcasting. ૨૦૦૨. પૃષ્ઠ 747.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=India%3A+A+Reference+Annual&rft.place=New+Delhi&rft.pages=747&rft.pub=Research+and+Reference+Division%2C+Ministry+of+Information+and+Broadcasting&rft.date=2002&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFMishra2005" class="citation book cs1">Mishra, R. K. (૨૦૦૫). <i>State level public enterprises in Sikkim: policy and planning</i>. Concept Publishing. પૃષ્ઠ 3. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-8069-396-1" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-8069-396-1"><bdi>81-8069-396-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=State+level+public+enterprises+in+Sikkim%3A+policy+and+planning&rft.pages=3&rft.pub=Concept+Publishing&rft.date=2005&rft.isbn=81-8069-396-1&rft.aulast=Mishra&rft.aufirst=R.+K.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-StatMin-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-StatMin_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mospi.nic.in/6_gsdp_cur_9394ser.htm">Indian Ministry of Statistics and Programme Implementation</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160303231836/http://mospi.nic.in/6_gsdp_cur_9394ser.htm">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૬-૦૩-૦૩ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. Retrieved 24 September 2011.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thehindu.com/sci-tech/agriculture/article623309.ece">"Sikkim to become a completely organic state by 2015"</a>. <i>The Hindu</i>. 9 September 2010. Retrieved 29 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-05-07/global-warming/28288790_1_organic-farming-organic-agriculture-organic-manure">"Sikkim makes an organic shift"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120119053930/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-05-07/global-warming/28288790_1_organic-farming-organic-agriculture-organic-manure">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૨-૦૧-૧૯ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. <i>Times of India</i>. 7 May 2010. Retrieved 29 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thehindubusinessline.in/2010/08/07/stories/2010080753371900.htm">"Sikkim ‘livelihood schools' to promote organic farming"</a>. <i>Hindu Business Line</i>. 6 August 2010. Retrieved 29 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1111213/jsp/siliguri/story_14873566.jsp">"Sikkim races on organic route"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140709033203/http://www.telegraphindia.com/1111213/jsp/siliguri/story_14873566.jsp">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૪-૦૭-૦૯ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. <i>Telegraph India</i>. 12 December 2011. Retrieved 29 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-Dasgupta-67"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Dasgupta_67-0">૬૭.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Dasgupta_67-1">૬૭.૧</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFDasgupta2009" class="citation journal cs1">Dasgupta, Abhijit (May 2009). "Forever and ever and ever". <i><a href="/w/index.php?title=India_Today&action=edit&redlink=1" class="new" title="India Today (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">India Today</a></i>. <b>34</b> (22): 35. RNI:28587/75.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=India+Today&rft.atitle=Forever+and+ever+and+ever&rft.volume=34&rft.issue=22&rft.pages=35&rft.date=2009&rft.aulast=Dasgupta&rft.aufirst=Abhijit&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFPatil2009" class="citation news cs1">Patil, Ajit (૨૮ મે ૨૦૦૯). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110409200150/http://www.indiabet.com/indian-betting/434405/casinos-in-india">"Casinos in India"</a>. <i>India Bet</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.indiabet.com/indian-betting/434405/casinos-in-india">મૂળ</a> માંથી 2011-04-09 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૨૮ ઓક્ટોબર ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=India+Bet&rft.atitle=Casinos+in+India&rft.date=2009&rft.aulast=Patil&rft.aufirst=Ajit&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.indiabet.com%2Findian-betting%2F434405%2Fcasinos-in-india&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBakshi-Dighe2003" class="citation news cs1">Bakshi-Dighe, Arundhati (૨૩ માર્ચ ૨૦૦૩). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.indianexpress.com/oldStory/20688/">"Online lottery: A jackpot for all"</a>. <i>Indian Express</i><span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૨ જૂન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Indian+Express&rft.atitle=Online+lottery%3A+A+jackpot+for+all&rft.date=2003&rft.aulast=Bakshi-Dighe&rft.aufirst=Arundhati&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.indianexpress.com%2FoldStory%2F20688%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Playwin-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Playwin_70-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110827033220/http://www.lotteryinsider.com/lottery/playwin.htm">"Playwin lottery"</a>. Interplay Multimedia Pty. Ltd. ૨૦ ઓગસ્ટ ૨૦૦૬. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lotteryinsider.com/lottery/playwin.htm">મૂળ</a> માંથી 2011-08-27 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Playwin+lottery&rft.pub=Interplay+Multimedia+Pty.+Ltd&rft.date=2006&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lotteryinsider.com%2Flottery%2Fplaywin.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSanjay2009" class="citation news cs1">Sanjay, Roy (૨૭ ઓક્ટોબર ૨૦૦૯). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110310075428/http://www.indiabet.com/indian-betting/434413/indian-online-gambling-market-set-to-open-up">"Indian online gambling market set to open up"</a>. <i>India Bet</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.indiabet.com/indian-betting/434413/indian-online-gambling-market-set-to-open-up">મૂળ</a> માંથી 2011-03-10 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૨૭ ઓક્ટોબર ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=India+Bet&rft.atitle=Indian+online+gambling+market+set+to+open+up&rft.date=2009&rft.aulast=Sanjay&rft.aufirst=Roy&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.indiabet.com%2Findian-betting%2F434413%2Findian-online-gambling-market-set-to-open-up&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131109042058/http://www.telegraphindia.com/1120509/jsp/siliguri/story_15467618.jsp#.UdgnGMu9KSM">"Nathu-la trade gets wider"</a>. <i>Telegraph India</i>. ૯ મે ૨૦૧૨. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1120509/jsp/siliguri/story_15467618.jsp#.UdgnGMu9KSM">મૂળ</a> માંથી 2013-11-09 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૬ જુલાઇ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Telegraph+India&rft.atitle=Nathu-la+trade+gets+wider&rft.date=2012&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1120509%2Fjsp%2Fsiliguri%2Fstory_15467618.jsp%23.UdgnGMu9KSM&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zeenews.india.com/news/north-east/sikkim-s-first-airport-to-be-ready-by-2014_876027.html">Sikkim's first airport to be ready by 2014</a> Zee News</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.punjlloydgroup.com/landmark-projects-gallery/sikkims-greenfield-airport">Sikkim's Greenfield Airport</a> Punj Lloyd Group</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.issmge.org/capg/files/Maccaferri-New_Airport_Sikkim.pdf">Sikkim's New Airport</a> Maccaferri Environmental Solutions Pvt. Ltd., India</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110526142739/http://www.telegraphindia.com/1090302/jsp/siliguri/story_10609938.jsp">"Patel word on speedy airport completion—Sikkim hopes for spurt in tourist inflow"</a>. <i>The Telegraph</i>. Kolkata. ૨ માર્ચ ૨૦૦૯. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1090302/jsp/siliguri/story_10609938.jsp">મૂળ</a> માંથી 2011-05-26 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૪ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Telegraph&rft.atitle=Patel+word+on+speedy+airport+completion%E2%80%94Sikkim+hopes+for+spurt+in+tourist+inflow&rft.date=2009&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1090302%2Fjsp%2Fsiliguri%2Fstory_10609938.jsp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkimtourism.gov.in/Webforms/General/Transport.aspx">How to reach Sikkim</a> Government of Sikkim</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110526021922/http://www.telegraphindia.com/1060916/asp/siliguri/story_6752322.asp">"Hill traffic slides to standstill"</a>. The Telegraph (Kolkata). ૧૬ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૬. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1060916/asp/siliguri/story_6752322.asp">મૂળ</a> માંથી 2011-05-26 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૪ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hill+traffic+slides+to+standstill&rft.date=2006&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1060916%2Fasp%2Fsiliguri%2Fstory_6752322.asp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200684–87-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200684–87_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, pp. 84–87.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090414194441/http://travel.mapsofindia.com/travel-sikkim/how-to-reach.html">"How to Reach Sikkim"</a>. Maps of India. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://travel.mapsofindia.com/travel-sikkim/how-to-reach.html">મૂળ</a> માંથી 2009-04-14 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૭ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=How+to+Reach+Sikkim&rft.pub=Maps+of+India&rft_id=http%3A%2F%2Ftravel.mapsofindia.com%2Ftravel-sikkim%2Fhow-to-reach.html&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.constructionupdate.com/News.aspx?nId=WIcIBZdMByhLAS9Iyls+Og==">"Finally, Sevoke-Rangpo railway link on track"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130528224619/http://www.constructionupdate.com/News.aspx?nId=WIcIBZdMByhLAS9Iyls+Og==">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૩-૦૫-૨૮ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. ConstructionUpdate.com. November 2009. Retrieved 12 November 2012.</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.railway-technology.com/projects/northbengalsikkimrai/">"North Bengal-Sikkim Railway Link"</a>. Railway Technology<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૯ જુન ૨૦૧૧</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=North+Bengal-Sikkim+Railway+Link&rft.pub=Railway+Technology&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.railway-technology.com%2Fprojects%2Fnorthbengalsikkimrai%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thehindubusinessline.com/2010/01/25/stories/2010012551081500.htm">"Inspection survey for Sikkim rail link"</a>. <i>The Hindu</i>. ૨૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૦. Retrieved ૨૭ જુન ૨૦૧૩.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130502133052/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-02-06/flora-fauna/36949140_1_elephant-deaths-chief-wildlife-warden-state-wildlife-board">"Train to Sikkim poses jumbo threat"</a>. <i>Times of India</i>. ૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૩. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-02-06/flora-fauna/36949140_1_elephant-deaths-chief-wildlife-warden-state-wildlife-board">મૂળ</a> માંથી 2013-05-02 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૭ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Times+of+India&rft.atitle=Train+to+Sikkim+poses+jumbo+threat&rft.date=2013&rft_id=http%3A%2F%2Farticles.timesofindia.indiatimes.com%2F2013-02-06%2Fflora-fauna%2F36949140_1_elephant-deaths-chief-wildlife-warden-state-wildlife-board&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130502133052/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-02-06/flora-fauna/36949140_1_elephant-deaths-chief-wildlife-warden-state-wildlife-board">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૩-૦૫-૦૨ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a></span> </li> <li id="cite_note-Gurung2010-12-09-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Gurung2010-12-09_85-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFGurung2010" class="citation news cs1">Gurung, Bijoy (૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101212221349/http://www.telegraphindia.com/1101209/jsp/siliguri/story_13276370.jsp">"Sikkim tour dreams ride on rail plan"</a>. <i>Telegraph India</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1101209/jsp/siliguri/story_13276370.jsp">મૂળ</a> માંથી 2010-12-12 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૯ જુન ૨૦૧૧</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Telegraph+India&rft.atitle=Sikkim+tour+dreams+ride+on+rail+plan&rft.date=2010&rft.aulast=Gurung&rft.aufirst=Bijoy&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1101209%2Fjsp%2Fsiliguri%2Fstory_13276370.jsp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200691-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200691_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 91.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200688-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200688_87-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 88.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200687-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200687_88-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 87.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://infochangeindia.org/environment/news/sikkim-becomes-first-state-to-achieve-100-sanitation.html">"Sikkim becomes first state to achieve 100 per cent sanitation"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111223051352/http://infochangeindia.org/environment/news/sikkim-becomes-first-state-to-achieve-100-sanitation.html">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૧-૧૨-૨૩ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. Infochange India. 9 December 2008. Retrieved 24 June 2012.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://indiasanitationportal.org/463">"NIRMAL GRAM PURASKAR 2011"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120414050755/http://www.indiasanitationportal.org/463">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૨-૦૪-૧૪ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. India Sanitation Portal. 2011. Retrieved 24 June 2012.</span> </li> <li id="cite_note-Census_Population-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Census_Population_91-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081219073658/http://indiabudget.nic.in/es2006-07/chapt2007/tab97.pdf">"Census Population"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>Census of India</i>. Ministry of Finance India. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://indiabudget.nic.in/es2006-07/chapt2007/tab97.pdf">મૂળ</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> માંથી 2008-12-19 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૮ ડિસેમ્બર ૨૦૦૮</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Census+of+India&rft.atitle=Census+Population&rft_id=http%3A%2F%2Findiabudget.nic.in%2Fes2006-07%2Fchapt2007%2Ftab97.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pbplanning.gov.in/pdf/Statewise%20GSDP%20PCI%20and%20G.R.pdf">"State-wise: Population, GSDP, Per Capita Income and Growth Rate"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Punjab State Planning Board. ૨૦૧૨<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૪ ઓગસ્ટ ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=State-wise%3A+Population%2C+GSDP%2C+Per+Capita+Income+and+Growth+Rate&rft.pub=Punjab+State+Planning+Board&rft.date=2012&rft_id=http%3A%2F%2Fpbplanning.gov.in%2Fpdf%2FStatewise%2520GSDP%2520PCI%2520and%2520G.R.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFClarence1974" class="citation book cs1">Clarence, Maloney (૧૯૭૪). <i>Peoples of South Asia</i>. Holt, Rinehart and Winston. પૃષ્ઠ 409. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-03-084969-1" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-03-084969-1"><bdi>0-03-084969-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Peoples+of+South+Asia&rft.pages=409&rft.pub=Holt%2C+Rinehart+and+Winston&rft.date=1974&rft.isbn=0-03-084969-1&rft.aulast=Clarence&rft.aufirst=Maloney&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-census2001-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-census2001_94-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_Data_Online/Social_and_cultural/Religion.aspx">"Census of India – Socio-cultural aspects"</a>. Government of India, Ministry of Home Affairs. ૨૦૦૧<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૧ નવેમ્બર ૨૦૧૩</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Census+of+India+%E2%80%93+Socio-cultural+aspects&rft.pub=Government+of+India%2C+Ministry+of+Home+Affairs&rft.date=2001&rft_id=http%3A%2F%2Fcensusindia.gov.in%2FCensus_Data_2001%2FCensus_Data_Online%2FSocial_and_cultural%2FReligion.aspx&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBareh20019-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBareh20019_95-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBareh2001">Bareh 2001</a>, p. 9.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFBareh2001 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSingh1992" class="citation book cs1">Singh, Kumar Suresh (૧૯૯૨). <i>People of India: Sikkim</i>. Anthropological Survey of India. પૃષ્ઠ 39. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-7046-120-0" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-7046-120-0"><bdi>81-7046-120-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=People+of+India%3A+Sikkim&rft.pages=39&rft.pub=Anthropological+Survey+of+India&rft.date=1992&rft.isbn=81-7046-120-0&rft.aulast=Singh&rft.aufirst=Kumar+Suresh&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFNirmalananda_Sengupta1985" class="citation book cs1">Nirmalananda Sengupta (૧૯૮૫). <i>State government and politics: Sikkim</i>. Stosius/Advent Books. પૃષ્ઠ 140. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-86590-694-7" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-86590-694-7"><bdi>0-86590-694-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=State+government+and+politics%3A+Sikkim&rft.pages=140&rft.pub=Stosius%2FAdvent+Books&rft.date=1985&rft.isbn=0-86590-694-7&rft.au=Nirmalananda+Sengupta&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-maint citation-comment">CS1 maint: discouraged parameter (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://censusindia.gov.in/Census_And_You/religion.aspx">"Census and You – Religion"</a>. Census India. Retrieved 20 October 2012.</span> </li> <li id="cite_note-Plaisier-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Plaisier_99-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFPlaisier2007" class="citation book cs1">Plaisier, Heleen (૨૦૦૭). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=DpCXEc_9RWcC&pg=PA15"><i>Languages of the Greater Himalayan Region. A Grammar of Lepcha</i></a>. Languages of the Greater Himalayan region. <b>5</b>. Brill. પૃષ્ઠ 4, 15 (photo). <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/9004155252" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/9004155252"><bdi>9004155252</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Languages+of+the+Greater+Himalayan+Region.+A+Grammar+of+Lepcha&rft.series=Languages+of+the+Greater+Himalayan+region&rft.pages=4%2C+15+%28photo%29&rft.pub=Brill&rft.date=2007&rft.isbn=9004155252&rft.aulast=Plaisier&rft.aufirst=Heleen&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DDpCXEc_9RWcC%26pg%3DPA15&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBareh200110-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBareh200110_100-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBareh2001">Bareh 2001</a>, p. 10.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFBareh2001 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200635-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200635_101-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 35.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChoudhury200634-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChoudhury200634_102-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFChoudhury2006">Choudhury 2006</a>, p. 34.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFChoudhury2006 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSikkim_Research_Institute_of_Tibetology1995" class="citation book cs1">Sikkim Research Institute of Tibetology (૧૯૯૫). <i>Bulletin of Tibetology</i>. Namgyal Institute of Tibetology. પૃષ્ઠ 79.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Bulletin+of+Tibetology&rft.pages=79&rft.pub=Namgyal+Institute+of+Tibetology&rft.date=1995&rft.au=Sikkim+Research+Institute+of+Tibetology&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Culture-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Culture_104-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060714040958/http://sikkimipr.org/GENERAL/CULTURE/LUCKY_SIGNS.htm">"Culture and Festivals of Sikkim"</a>. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim. ૨૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૫. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkimipr.org/GENERAL/CULTURE/LUCKY_SIGNS.htm">મૂળ</a> માંથી 2006-07-14 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૨ ઓક્ટોબર ૨૦૦૬</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Culture+and+Festivals+of+Sikkim&rft.pub=Department+of+Information+and+Public+Relations%2C+Government+of+Sikkim&rft.date=2005&rft_id=http%3A%2F%2Fsikkimipr.org%2FGENERAL%2FCULTURE%2FLUCKY_SIGNS.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBareh2001286-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBareh2001286_105-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBareh2001">Bareh 2001</a>, p. 286.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> harv error: no target: CITEREFBareh2001 (<a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_template_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn template errors">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFLama1994" class="citation book cs1">Lama, Mahendra P. (૧૯૯૪). <i>Sikkim: Society, Polity, Economy, Environment</i>. Indus Publishing. પૃષ્ઠ 128. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-7387-013-6" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-7387-013-6"><bdi>81-7387-013-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sikkim%3A+Society%2C+Polity%2C+Economy%2C+Environment&rft.pages=128&rft.pub=Indus+Publishing&rft.date=1994&rft.isbn=81-7387-013-6&rft.aulast=Lama&rft.aufirst=Mahendra+P.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-tele030902-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-tele030902_107-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFShangderpa2002" class="citation news cs1">Shangderpa, Pema Leyda (૩ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૨). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080510102545/http://www.telegraphindia.com/1020903/asp/siliguri/story_1161127.asp">"Sleepy capital comes alive to beats of GenX"</a>. <i>The Telegraph</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1020903/asp/siliguri/story_1161127.asp">મૂળ</a> માંથી 2008-05-10 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૭ મે ૨૦૦૮</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Telegraph&rft.atitle=Sleepy+capital+comes+alive+to+beats+of+GenX&rft.date=2002&rft.aulast=Shangderpa&rft.aufirst=Pema+Leyda&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1020903%2Fasp%2Fsiliguri%2Fstory_1161127.asp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFShrivastava2002" class="citation book cs1">Shrivastava, Alok K. (૨૦૦૨). "Sikkimese cuisine". <i>Surajkund, the Sikkim story</i>. New Delhi: South Asia Foundation. પૃષ્ઠ 49. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/81-88287-01-6" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/81-88287-01-6"><bdi>81-88287-01-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Sikkimese+cuisine&rft.btitle=Surajkund%2C+the+Sikkim+story&rft.place=New+Delhi&rft.pages=49&rft.pub=South+Asia+Foundation&rft.date=2002&rft.isbn=81-88287-01-6&rft.aulast=Shrivastava&rft.aufirst=Alok+K.&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFNagarajan2007" class="citation news cs1">Nagarajan, Rema (૨૫ જુલાઇ ૨૦૦૭). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2231571.cms">"India gets its high from whisky"</a>. <i>Times of India</i><span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૩ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Times+of+India&rft.atitle=India+gets+its+high+from+whisky&rft.date=2007&rft.aulast=Nagarajan&rft.aufirst=Rema&rft_id=http%3A%2F%2Ftimesofindia.indiatimes.com%2Farticleshow%2F2231571.cms&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-newspapers-list-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-newspapers-list_110-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080121045116/http://www.sikkimipr.org/IPR/news_jounalists/news_papers_and_journalists.htm">"Newspapers and Journalists in Sikkim"</a>. IT Department, Government of Sikkim. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkimipr.org/IPR/news_jounalists/news_papers_and_journalists.htm">મૂળ</a> માંથી 2008-01-21 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૫ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Newspapers+and+Journalists+in+Sikkim&rft.pub=IT+Department%2C+Government+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sikkimipr.org%2FIPR%2Fnews_jounalists%2Fnews_papers_and_journalists.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated1-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-autogenerated1_111-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090619090128/https://rni.nic.in/search_place.asp">"Publication Place Wise-Registration"</a>. Registrar of Newspapers for India. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rni.nic.in/search_place.asp">મૂળ</a> માંથી 2009-06-19 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૫ જુન ૨૦૦૯</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Publication+Place+Wise-Registration&rft.pub=Registrar+of+Newspapers+for+India&rft_id=https%3A%2F%2Frni.nic.in%2Fsearch_place.asp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span> If one types <i>Sikkim</i> in the input box and submits, the list is displayed.</span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFBalmiki_Prasad_Singh_Governor_of_Sikkim2010" class="citation web cs1">Balmiki Prasad Singh Governor of Sikkim (૨૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૦). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120304065745/http://www.sikkimipr.org/images/herald/Jan%2026.pdf">"In the process of Constitutional democracy, Sikkim has not lagged behind-Governor"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkimipr.org/images/herald/Jan%2026.pdf">મૂળ</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> માંથી 2012-03-04 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૧ માર્ચ ૨૦૧૦</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=In+the+process+of+Constitutional+democracy%2C+Sikkim+has+not+lagged+behind-Governor&rft.date=2010&rft.au=Balmiki+Prasad+Singh+Governor+of+Sikkim&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sikkimipr.org%2Fimages%2Fherald%2FJan%252026.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSailesh" class="citation web cs1">Sailesh (૨૬ જુન ૨૦૧૦). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.smude.edu.in">"Distance Education"</a>. Sikkim Manipal University<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૨૬ જુન ૨૦૧૦</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Distance+Education&rft.pub=Sikkim+Manipal+University&rft.au=Sailesh&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.smude.edu.in&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span> <span class="cs1-hidden-error error citation-comment">Check date values in: <code class="cs1-code">|access-date=</code> and <code class="cs1-code">|date=</code> (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#bad_date" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFChettri2008" class="citation news cs1">Chettri, Vivek (૪ ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૮). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081012112302/http://www.telegraphindia.com/1080204/jsp/siliguri/story_8858265.jsp">"Do-it-yourself mantra for varsity"</a>. <i>The Telegraph</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraphindia.com/1080204/jsp/siliguri/story_8858265.jsp">મૂળ</a> માંથી 2008-10-12 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ ૧૫ મે ૨૦૦૮</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Telegraph&rft.atitle=Do-it-yourself+mantra+for+varsity&rft.date=2008&rft.aulast=Chettri&rft.aufirst=Vivek&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telegraphindia.com%2F1080204%2Fjsp%2Fsiliguri%2Fstory_8858265.jsp&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="બાહ્ય_કડીઓ"><span id=".E0.AA.AC.E0.AA.BE.E0.AA.B9.E0.AB.8D.E0.AA.AF_.E0.AA.95.E0.AA.A1.E0.AB.80.E0.AA.93"></span>બાહ્ય કડીઓ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&action=edit&section=28" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: બાહ્ય કડીઓ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r865067">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid #aaa;font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:#f9f9f9;display:flow-root}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageright{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1;min-width:0}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-right{clear:right;float:right;margin-left:1em}.mw-parser-output .side-box-left{margin-right:1em}}</style><div class="side-box side-box-right plainlinks sistersitebox"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r869997">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">વિકિમીડિયા કોમન્સ પર <span style="font-weight: bold; font-style: italic;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Sikkim" class="extiw" title="commons:Category:Sikkim">સિક્કિમ</a></span> સંબંધિત માધ્યમો છે.</div></div> </div> <ul><li><span class="official-website"><span class="url"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sikkim.gov.in/">Official website of the Government of Sikkim</a></span></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.censusindia.gov.in/">"Details of the census"</a>. મૂળ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060619194905/http://www.censusindia.net/profiles/sik.html">સંગ્રહિત</a> માંથી 2006-06-19 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">2014-07-05</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Details+of+the+census&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.censusindia.gov.in%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" class="Z3988"></span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sikkim.nic.in/sws/glim_mon.htm">"Buddhist Monasteries of Sikkim"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100828072311/http://sikkim.nic.in/sws/glim_mon.htm">સંગ્રહિત</a> ૨૦૧૦-૦૮-૨૮ ના રોજ <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AE%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="વેબેક મશિન">વેબેક મશિન</a>. Sikkim.nic.in.</li></ul> <table class="navbox" style="text-align: center; width:80%; font-size:95%; margin:0.5em auto"> <caption> </caption> <tbody><tr> <td style="width:0%; padding-right:5px" rowspan="5"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/50px-Compass_rose_pale.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/75px-Compass_rose_pale.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/100px-Compass_rose_pale.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span><figcaption></figcaption></figure> </td> <td style="width:33%"><span class="flagicon"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/16px-Flag_of_Nepal.svg.png" decoding="async" width="16" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/25px-Flag_of_Nepal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/33px-Flag_of_Nepal.svg.png 2x" data-file-width="726" data-file-height="885" /></span></span>   </span><a href="/w/index.php?title=Nepal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nepal (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">નેપાળ</a> </td> <td style="width:33%"><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BF%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%9F" title="તિબેટ">તિબેટ</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%A8" title="ચીન">ચીન</a> </td> <td style="width:33%">તિબેટ </td> <td style="width:0%; padding-left:5px" rowspan="5"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/50px-Compass_rose_pale.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/75px-Compass_rose_pale.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Compass_rose_pale.svg/100px-Compass_rose_pale.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span> </td></tr> <tr> <td style="width:33%" rowspan="3"><span class="flagicon"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/16px-Flag_of_Nepal.svg.png" decoding="async" width="16" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/25px-Flag_of_Nepal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/33px-Flag_of_Nepal.svg.png 2x" data-file-width="726" data-file-height="885" /></span></span>   </span><a href="/w/index.php?title=Nepal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nepal (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">નેપાળ</a> </td> <td style="width:33%"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="North"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/17px-North.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/26px-North.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/34px-North.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span> </td> <td style="width:33%" rowspan="3"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/23px-Flag_of_Bhutan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/35px-Flag_of_Bhutan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/45px-Flag_of_Bhutan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ભૂતાન">ભૂતાન</a> </td></tr> <tr> <td style="width:33%"> <table style="width:100%"> <tbody><tr> <td style="width:50%; text-align:right"><figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File"><span title="West"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/17px-West.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/26px-West.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/34px-West.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span><figcaption>West</figcaption></figure> </td> <td style="width:0%; text-align: center" nowrap="nowrap">  <b>સિક્કિમ</b>   </td> <td style="width:50%; text-align:left"><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File"><span title="East"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/17px-Boxed_East_arrow.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/26px-Boxed_East_arrow.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/34px-Boxed_East_arrow.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span><figcaption>East</figcaption></figure> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td style="width:33%"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="South"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/17px-South.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/26px-South.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/34px-South.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span> </td></tr> <tr> <td style="width:33%"><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0" title="બિહાર">બિહાર</a>, પશ્ચિમ બંગાળ </td> <td style="width:33%"><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%AC%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="પશ્ચિમ બંગાળ">પશ્ચિમ બંગાળ</a> </td> <td style="width:33%"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/23px-Flag_of_Bhutan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/35px-Flag_of_Bhutan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Flag_of_Bhutan.svg/45px-Flag_of_Bhutan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%82%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ભૂતાન">ભૂતાન</a> </td></tr></tbody></table> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r870034">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r809310">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="23x15px&#124;border_&#124;alt=ભારત&#124;link=ભારત_ભારતનાં_રાજ્યો_અને_કેન્દ્રશાસિત_પ્રદેશો" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r870477">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ઢાંચો:ભારત"><abbr title="View this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ઢાંચાની ચર્ચા:ભારત (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)"><abbr title="Discuss this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">t</abbr></a></li><li class="nv-edit"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:EditPage/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="વિશેષ:EditPage/ઢાંચો:ભારત"><abbr title="Edit this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="23x15px&#124;border_&#124;alt=ભારત&#124;link=ભારત_ભારતનાં_રાજ્યો_અને_કેન્દ્રશાસિત_પ્રદેશો" style="font-size:114%;margin:0 4em"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત"><img alt="ભારત" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/23px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/35px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/45px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%8B_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%8B" title="ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો">ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">રાજ્યો</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%A3%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AA%B2_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="અરુણાચલ પ્રદેશ">અરુણાચલ પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE" title="આસામ">આસામ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="આંધ્ર પ્રદેશ">આંધ્ર પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0" title="બિહાર">બિહાર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9B%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AA%97%E0%AA%A2" title="છત્તીસગઢ">છત્તીસગઢ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%8B%E0%AA%86" class="mw-redirect" title="ગોઆ">ગોઆ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4" title="ગુજરાત">ગુજરાત</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AA%B2_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="હિમાચલ પ્રદેશ">હિમાચલ પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9D%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%96%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="ઝારખંડ">ઝારખંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%A3%E0%AA%BE%E0%AA%9F%E0%AA%95" title="કર્ણાટક">કર્ણાટક</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%B3" title="કેરળ">કેરળ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%AF_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="મધ્ય પ્રદેશ">મધ્ય પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0" title="મહારાષ્ટ્ર">મહારાષ્ટ્ર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A3%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="મણિપુર">મણિપુર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%98%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%AF" title="મેઘાલય">મેઘાલય</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BF%E0%AA%9D%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%AE" title="મિઝોરમ">મિઝોરમ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="નાગાલેંડ">નાગાલેંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%91%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AA%BE" title="ઑડિશા">ઑડિશા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AC,_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="પંજાબ, ભારત">પંજાબ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રાજસ્થાન">રાજસ્થાન</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">સિક્કિમ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%AE%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AB%81" title="તમિલનાડુ">તમિલનાડુ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="તેલંગાણા">તેલંગાણા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="ત્રિપુરા">ત્રિપુરા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="ઉત્તર પ્રદેશ">ઉત્તર પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%96%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="ઉત્તરાખંડ">ઉત્તરાખંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%AC%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="પશ્ચિમ બંગાળ">પશ્ચિમ બંગાળ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ">કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%B0_%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80%E0%AA%AA%E0%AA%B8%E0%AA%AE%E0%AB%82%E0%AA%B9" title="અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ">અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%82%E0%AA%A1%E0%AB%80%E0%AA%97%E0%AA%A2" title="ચંડીગઢ">ચંડીગઢ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AA%B0%E0%AA%BE_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A8%E0%AA%97%E0%AA%B0_%E0%AA%B9%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AB%80_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A6%E0%AA%AE%E0%AA%A3_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A6%E0%AB%80%E0%AA%B5" title="દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ">દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હી</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80%E0%AA%AA" title="લક્ષદ્વીપ">લક્ષદ્વીપ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%89%E0%AA%82%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%9A%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="પૉંડિચેરી">પૉંડિચેરી</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AB%81_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AB%80%E0%AA%B0" title="જમ્મુ અને કાશ્મીર">જમ્મુ અને કાશ્મીર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%96" title="લદ્દાખ">લદ્દાખ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=સિક્કિમ&oldid=864305">https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=સિક્કિમ&oldid=864305</a>" થી મેળવેલ</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80%E0%AA%93" title="વિશેષ:શ્રેણીઓ">શ્રેણીઓ</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Webarchive_template_archiveis_links&action=edit&redlink=1" class="new" title="શ્રેણી:Webarchive template archiveis links (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">Webarchive template archiveis links</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_uses_authors_parameter&action=edit&redlink=1" class="new" title="શ્રેણી:CS1 maint: uses authors parameter (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">CS1 maint: uses authors parameter</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:%E0%AA%89%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%BE_%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%96" title="શ્રેણી:ઉમદા લેખ">ઉમદા લેખ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%8B_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%8B" title="શ્રેણી:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો">ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">છુપી શ્રેણીઓ: <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Pages_using_duplicate_arguments_in_template_calls" title="શ્રેણી:Pages using duplicate arguments in template calls">Pages using duplicate arguments in template calls</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Pages_with_non-numeric_formatnum_arguments" title="શ્રેણી:Pages with non-numeric formatnum arguments">Pages with non-numeric formatnum arguments</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_errors:_dates" title="શ્રેણી:CS1 errors: dates">CS1 errors: dates</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_maint:_discouraged_parameter" title="શ્રેણી:CS1 maint: discouraged parameter">CS1 maint: discouraged parameter</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Webarchive_template_wayback_links" title="શ્રેણી:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Harv_and_Sfn_no-target_errors" title="શ્રેણી:Harv and Sfn no-target errors">Harv and Sfn no-target errors</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%A7_%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%8B_%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B3%E0%AA%BE_%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%96%E0%AB%8B" title="શ્રેણી:સંદિગ્ધ વાક્યો વાળા લેખો">સંદિગ્ધ વાક્યો વાળા લેખો</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Commons_category_link_is_on_Wikidata" title="શ્રેણી:Commons category link is on Wikidata">Commons category link is on Wikidata</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> આ પાનાંમાં છેલ્લો ફેરફાર ૫ એપ્રિલ ૨૦૨૪ના રોજ ૦૫:૫૨ વાગ્યે થયો.</li> <li id="footer-info-copyright">આ લખાણ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> હેઠળ ઉપલબ્ધ છે; વધારાની શરતો લાગુ પડી શકે છે. વધુ માહિતી માટે <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">વપરાશની શરતો</a> જુઓ.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">ગોપનિયતા નીતિ</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B7%E0%AB%87">વિકિપીડિયા વિષે</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A3_%E0%AA%87%E0%AA%A8%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B0">દાવેદારી ઇનકાર</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">આચારસંહિતા</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ડેવલપર્સ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gu.wikipedia.org">આંકડાકીય માહિતી</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">કૂકી માહિતી</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gu.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">મોબાઈલ દેખાવ</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-847495b4dd-nqjbg","wgBackendResponseTime":231,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.158","walltime":"1.576","ppvisitednodes":{"value":9178,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":218000,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":20661,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":27,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":276289,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1263.814 1 -total"," 38.94% 492.114 1 ઢાંચો:Reflist"," 18.08% 228.535 1 ઢાંચો:Infobox_state"," 16.30% 205.948 31 ઢાંચો:Cite_web"," 15.97% 201.768 1 ઢાંચો:Infobox"," 8.90% 112.537 29 ઢાંચો:Cite_book"," 7.30% 92.200 1 ઢાંચો:ભારત"," 6.90% 87.147 1 ઢાંચો:Navbox"," 5.57% 70.427 1 ઢાંચો:Commons_category"," 5.37% 67.889 13 ઢાંચો:Sfn"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.613","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":9307126,"limit":52428800},"limitreport-logs":"anchor_id_list = table#1 {\n [\"CITEREFBakshi-Dighe\"] = 1,\n [\"CITEREFBalmiki_Prasad_Singh_Governor_of_Sikkim\"] = 1,\n [\"CITEREFBaruah\"] = 1,\n [\"CITEREFBell\"] = 2,\n [\"CITEREFBhattacharya\"] = 1,\n [\"CITEREFChettri\"] = 1,\n [\"CITEREFClarence\"] = 1,\n [\"CITEREFCrossette\"] = 1,\n [\"CITEREFDasgupta2009\"] = 1,\n [\"CITEREFDatta\"] = 1,\n [\"CITEREFGurung\"] = 1,\n [\"CITEREFHooker\"] = 2,\n [\"CITEREFJha\"] = 1,\n [\"CITEREFKapadia\"] = 1,\n [\"CITEREFLama\"] = 1,\n [\"CITEREFMadge\"] = 1,\n [\"CITEREFMathew\"] = 1,\n [\"CITEREFMishra\"] = 1,\n [\"CITEREFNagarajan\"] = 1,\n [\"CITEREFNathalie_Tocci\"] = 1,\n [\"CITEREFNirmalananda_Sengupta\"] = 1,\n [\"CITEREFPatil\"] = 1,\n [\"CITEREFPlaisier\"] = 1,\n [\"CITEREFSailesh\"] = 1,\n [\"CITEREFSanjay\"] = 1,\n [\"CITEREFShangderpa\"] = 1,\n [\"CITEREFShrestha\"] = 1,\n [\"CITEREFShrivastava\"] = 1,\n [\"CITEREFSikkim_Research_Institute_of_Tibetology\"] = 1,\n [\"CITEREFSingh\"] = 2,\n [\"CITEREFSir_Clements_Robert_Markham\"] = 1,\n [\"CITEREFSrivastava\"] = 1,\n}\ntemplate_list = table#1 {\n [\"Bar box\"] = 1,\n [\"Bar percent\"] = 5,\n [\"Cite book\"] = 29,\n [\"Cite journal\"] = 2,\n [\"Cite news\"] = 13,\n [\"Cite web\"] = 31,\n [\"Cn\"] = 1,\n [\"Commons category\"] = 1,\n [\"Convert\"] = 12,\n [\"Coord\"] = 1,\n [\"Flag\"] = 4,\n [\"IUCN2008\"] = 1,\n [\"Increase\"] = 1,\n [\"India census population\"] = 1,\n [\"Infobox state\"] = 1,\n [\"Multiple image\"] = 3,\n [\"Official website\"] = 1,\n [\"Photomontage\"] = 1,\n [\"Ref\"] = 2,\n [\"Reflist\"] = 1,\n [\"Sfn\"] = 13,\n [\"Webarchive\"] = 14,\n [\"ઉમદા લેખ\"] = 1,\n [\"ભારત\"] = 1,\n [\"ભૌગોલિક સ્થાન\"] = 1,\n}\narticle_whitelist = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-zntss","timestamp":"20241123124052","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0ab8\u0abf\u0a95\u0acd\u0a95\u0abf\u0aae","url":"https:\/\/gu.wikipedia.org\/wiki\/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1505","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1505","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-12-24T22:17:24Z","dateModified":"2024-04-05T00:22:38Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/0a\/Kangch-Goechala.jpg","headline":"\u0aad\u0abe\u0ab0\u0aa4\u0ac0\u0aaf \u0ab0\u0abe\u0a9c\u0acd\u0aaf"}</script> </body> </html>