CINXE.COM

<!DOCTYPE HTML> <html> <head> <link href="/static/css/latolatinfonts.css?1458313456" rel="stylesheet" type="text/css"> <title>Instrukcja użytkowania – SGJP</title> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=utf-8"/> <link rel="shortcut icon" href="/static/images/sgjpicon.png?1458313456" type="image/x-icon"/> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/js.cookie-2.0.4.min.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/jquery-1.10.2.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/jquery.json-2.2.min.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/jquery-ui-1.11.4.custom.min.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/jquery.ui.datepicker-pl.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/lib/jquery.multiselect.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript"> $.fn.multiselect2 = $.fn.multiselect; </script> <script type="text/javascript" src="/common/jsi18n/"></script> <script type="text/javascript"> /* <![CDATA[ */ var $dj = {}; /* ]]> */ </script> <link rel="stylesheet" href="/static/css/lib/smoothness/jquery-ui-1.11.2.custom.css?1458313456" type="text/css" media="screen" charset="utf-8"/> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/static/css/lib/jquery.multiselect.css?1458313456"/> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/static/css/lib/custom/jquery-ui-1.11.4.custom.css?1458313456"/> <script type="text/javascript" src="/static/js/base-layout.js?1458313456"></script> <script type="text/javascript" src="/static/js/common.js?1458313456"></script> <link rel="stylesheet" href="/static/css/general.css?1458313456" type="text/css" media="screen" charset="utf-8"/> <link rel="stylesheet" href="/static/css/inflection_table.css?1582659176" type="text/css" media="screen" charset="utf-8"/> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/static/css/reader.css?1648739881"/> <script type="text/javascript" src="/static/js/reader.js?1458313456"></script> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/static/css/help.css?1591694209"/> </head> <body>  <div id="header"> <div id="main-menu-container" class="menu-container"> <div id="branding"> <span id="dict-name"> Słownik gramatyczny<br>języka polskiego </span> </div> <div class="main-menu"> <p><a href="/leksemy/">hasła słownika</a></p> <p><a href="/wzory/">wzory fleksyjne</a></p> <p><a href="/pomoc/">pomoc</a></p> <p class="subitem"><a href="/instrukcja/">instrukcja użytkowania</a></p> <p class="subitem"><a href="/static/pdf/Podstawy_teoretyczne_SGJP.pdf?1656689783">podstawy teoretyczne</a></p> <p class="subitem"><a href="/systematyzacja-wzorow/">systematyzacja wzorów</a></p> <p class="subitem"><a href="/oznaczenia/">stosowane oznaczenia</a></p> <p><a href="/o-slowniku/">o słowniku</a></p> <p class="subitem"><a href="/o-slowniku/#osoby">zespół</a></p> <p class="subitem"><a href="/o-slowniku/#historia">historia</a></p> <p class="subitem"><a href="/o-slowniku/#liczby">w liczbach</a></p> <p class="subitem show-splash">winieta</p> </div> </div> <div id="settings-menu-container" class="menu-container"> <img id="settings-button" class="menu-button" title="ustawienia" src="/static/images/gears.png?1458313456"/> <div id="settings-menu"> <p class="item">język interfejsu</p> <p class="subitem change-language" data-lang_code="en"> English </p> <p class="subitem current-language" data-lang_code="pl"> <span class="ui-icon ui-icon-check"></span> polski </p> </div> </div> <a href="/pomoc/"> <img id="help-button" class="menu-button" title="pomoc" src="/static/images/question.png?1458313456"/> </a> <form action="/i18n/setlang/" method="post" style="display: none" id="change_language_form"> <input type='hidden' name='csrfmiddlewaretoken' value='V2RZdueMJTrL6ZHq0Dx40FTlOt25mZku' /> <input type="hidden" value="" name="language" id="language" /> </form> </div>   <div id="content"> <div id="text-content"> <h1>Instrukcja użytkowania</h1> <p> Strona WWW internetowej wersji <em>Słownika gramatycznego języka polskiego</em> dzieli się na trzy zasadnicze części. Górną część stanowi pasek narzędziowy, pod którym w lewej części ekranu znajduje się panel listy haseł, a w prawej — panel artykułu hasłowego. </p> <p> Menu główne słownika wyświetli się po najechaniu kursorem myszy na logotyp w lewym górnym rogu strony. Kryją się w nim przede wszystkim dwa główne widoki strony: <span class="kapitaliki">hasła słownika</span> i <span class="kapitaliki">wzory fleksyjne</span>, a ponadto zgrupowane w kilku blokach informacje opisowe, tekstowe, m.in. winieta SGJP — odpowiednik karty tytułowej. Korzystanie z tych informacji, podzielonych na rozdziały, nie wymaga wprowadzenia. </p> <p> Na pasku narzędziowym — po logotypie i tytule — znajduje się pole wyszukiwania (kwerendy) wraz z przyciskiem, dwa przyciski sortowania (tylko przy wybraniu widoku <span class="kapitaliki">hasła słownika</span>), a także przycisk filtrowania, przycisk konfiguracji oraz przycisk pomocy. Ich działanie objaśnimy w dalszej części instrukcji. </p> <h2>Hasła słownika</h2> <p> Jest to podstawowy widok słownika, w którym otwiera się on automatycznie po wywołaniu. </p> <img width="100%" src="/static/images/help/img1.png"/> <p> Pod paskiem narzędziowym w lewym panelu ukazuje się lista haseł, w prawym — informacja o leksemie wybranym na liście (artykuł hasłowy). </p> <h3>Panel artykułu hasłowego</h3> <p> Na panel artykułu hasłowego składają się następujące części: <ul> <li>pasek hasła,</li> <li>ogólna informacja o leksemie,</li> <li>tabela odmiany,</li> <li>odsyłacze (opcjonalnie),</li> <li>uwagi (opcjonalnie).</li> </ul> </p> <h4>Pasek hasła</h4> <p> Na pasku hasła mogą się pojawić dwa dodatkowe elementy: informacja o wymowie i glosa. </p> <p> Wymowa podana jest w sposób uproszczony, np. <a href="http://sgjp.pl/#Google" target="_blank"><span class="leksem">Google</span></a> [<em>gugl</em> || <em>gugle</em>]. Zastosowane konwencje omówione są w <a href="http://sgjp.pl/static/pdf/Podstawy_teoretyczne_SGJP.pdf#page=23">„Podstawach teoretycznych SGJP”, s. 23</a>. </p> <p> Glosa w postaci synonimu, typowego połączenia albo innej informacji ma ułatwić interpretację leksemu hasłowego. Pojawia się przy leksemach o homonimicznych hasłach, np. dla dwu leksemów <a href="http://sgjp.pl/#wywrzeć" target="_blank"><span class="leksem">wywrzeć</span></a>: <span class="cytat">‘wrząc, wygotować się’</span> i <span class="cytat">(np. wpływ, wrażenie)</span> oraz dla leksemów słabo zrozumiałych dla użytkownika, np. dla leksemu <a href="http://sgjp.pl/#mesz" target="_blank"><span class="leksem">mesz</span></a>: <span class="cytat">‘rodzaj paszy dla koni’</span>. Dla skrótu lub skrótowca podaje się jego rozwiązanie (czasem ze wskazaniem języka, np. dla leksemu <a href="http://sgjp.pl/#NBA" target="_blank"><span class="leksem">NBA</span></a>: <span class="cytat">ang. National Basketball Asociation</span>) albo objaśnienie, np. dla <a href="http://sgjp.pl/#BA" target="_blank"><span class="leksem">BA</span></a>: <span class="cytat">Brytyjskie Linie Lotnicze</span>. </p> <h4>Ogólna informacja o leksemie</h4> <p> Ogólna informacja o leksemie miewa różny stopień komplikacji. Jest podana w co najmniej dwu liniach. </p> <p id="klleks">W górnej linii podana jest informacja o przynależności leksemu do odpowiedniej klasy leksemów. Repertuar tych klas został omówiony w <a href="http://sgjp.pl/static/pdf/Podstawy_teoretyczne_SGJP.pdf">Podstawach teoretycznych SGJP</a> — klasy leksemów odmiennych omówiono w rozdziałach 3–6, leksemów zasadniczo nieodmiennych — w podrozdziałach 7.1–7.12, a innych jednostek pojawiających się na liście haseł Słownika — w rozdziale 8. W następującej tabeli podano klasy leksemów wraz ze skrótowymi oznaczeniami, którymi są one sygnalizowane na liście haseł Słownika (dla uproszczenia widoku niektóre, drobniejsze klasy dzielą ten sam symbol):</p> <table border="1"> <tr><th>ozn.</th><th>klasa leksemów</th></tr> <tr><td>rz.</td><td>rzeczownik</td></tr> <tr><td>przym.</td><td>przymiotnik</td></tr> <tr><td>licz.</td><td>liczebnik</td></tr> <tr><td>cz.</td><td>czasownik</td></tr> <tr><td>w/d</td><td>wykrzyknik</td></tr> <tr><td>w/d</td><td>dopowiedzenie</td></tr> <tr><td>pim.</td><td>przyimek</td></tr> <tr><td>ps.</td><td>przysłówek</td></tr> <tr><td>ps.</td><td>relator</td></tr> <tr><td>sp.</td><td>spójnik</td></tr> <tr><td>p/o</td><td>partykuła</td></tr> <tr><td>p/o</td><td>operator trybu</td></tr> <tr><td>p/o</td><td>modyfikator deklaratywności</td></tr> <tr><td>p/o</td><td>operator adnumeratywny</td></tr> <tr><td>p/o</td><td>operator adsubstantywny</td></tr> <tr><td>czł.</td><td>człon niesamodzielny</td></tr> <tr><td>skr.</td><td>skrót</td></tr> <tr><td>pref.</td><td>prefiks</td></tr> </table> <p>Dla niektórych klas podawana jest (zwykle w nawiasie) informacja o przynależności do specyficznych podklas leksemów. Tak więc na przykład w opisie leksemów rzeczownikowych derywowanych od przymiotników (nazw cech) pojawi się po słowie <i>rzeczownik</i> oznaczenie <i>(odprzymiotnikowy)</i>, a dla rzeczowników derywowanych od czasownika (noszących cechę składniową aspektu) — <i>(odsłownik)</i>.</p> <p>Ponadto przy rzeczowniku odnotowuje się jego przynależność do klasy znaczeniowej nazw własnych, ściślej — do jakiejś jej podklasy, np. nazw osób (imię, nazwisko, przydomek itp.), nazw geograficznych, nazw budowli, organizacji itp. albo członów tych nazw. Rzeczowniki nie mające takiego oznaczenia powinny być traktowane domyślnie jako pospolite.</p> <p>Dla czasowników po określeniu <span class="przykl">czasownik</span> — następuje dokładniejsze określenie podklasy czasowników: właściwych lub niewłaściwych oraz przechodnich lub nieprzechodnich.</p> <p> Oprócz informacji gramatycznej w linii górnej mogą pojawić się kwalifikatory wskazujące dziedzinę, w której dany leksem jest używany (np. <span class="symb">muz.</span> ‘muzyczne’ dla czasownika <a href="http://sgjp.pl/#solmizować" target="_blank"><span class="leksem">solmizować</span></a>), lub jego nacechowanie stylistyczne (np. <span class="symb">pot. niepopr.</span> ‘potoczne niepoprawne’ dla jednego z homonimicznych czasowników <a href="http://sgjp.pl/#wartać" target="_blank"><span class="leksem">wartać</span></a> czy <span class="symb">książk.</span> ‘książkowe’ dla liczebnika <a href="http://sgjp.pl/leksemy/#90186/gros" target="_blank"><span class="leksem">gros</span></a>), a także — po znaku rombu — dodatkowe wyjaśnienia gramatyczne (zwłaszcza składniowe) i stylistyczne, np. dla liczebnika <a href="http://sgjp.pl/leksemy/#90186/gros" target="_blank"><span class="leksem">gros</span></a>: <em>Też z l.p.</em> ‘Też z liczbą pojedynczą’. </p> <p>  </p> <p> W wypadku leksemów przejętych ze <em>Słownika języka polskiego</em> PAN pod red. W. Doroszewskiego podana jest informacja o pochodzeniu z tego źródła: [SJPDor.]. Czasem podawane są też inne informacje, jak etymologia, rząd przypadkowy przyimków, uwagi na temat użycia. </p> <p> W linii dolnej pojawia się podstawowa informacja gramatyczna o leksemie, zwłaszcza określenie wzoru fleksyjnego (zob. <a href="#wzory">niżej</a>). Gdy na miejscu symbolu odmiany pojawia się alternatywa kilku symboli (oznaczana kreską ukośną), każdy z nich poprzedzony jest przyciskiem: po kliknięciu zostaje wyróżniony pogrubieniem odpowiadający mu zbiór form podanych w tabeli odmiany. Na przykład leksemowi <a href="http://sgjp.pl/#słabeusz" target="_blank"><span class="leksem">słabeusz</span></a> o rodzaju <span class="symb">m1</span> przypisano symbole fleksyjne B2+(y) /B2+e(ów). Paradygmat odpowiadający pierwszemu zawiera formę dopełniacza liczby mnogiej z częściej stosowaną końcówką <span class="cytat">+y</span>, drugi z końcówką <span class="cytat">+ów</span>. Kolejność nie stanowi wyraźnej rekomendacji co do użycia. Gdy dany typ odmiany jest wyraźnie rzadszy lub uznawany za niepoprawny, zaznaczamy to przez odpowiednią uwagę (np. <span class="przykl">niezal.</span> dla odmiany typu <span class="przykl">żebram</span>, <span class="przykl">żebrają</span> czasownika <a href="http://sgjp.pl/#żebrać" target="_blank"><span class="leksem">żebrać</span></a>). </p> <p> Natomiast kliknięcie w nazwę danego wzoru powoduje wyświetlenie informacji o tym wzorze — następuje przy tym zmiana widoku ogólnego na <span class="kapitaliki">wzory fleksyjne</span>. </p> <p> Dla dwóch klas leksemów symbol wzoru poprzedzony jest ważną informacją wstępną: <ul> <li> dla rzeczowników — rodzaj (jest to w zasadzie informacja składniowa, ale istotnie wpływa na typ odmiany),</li> <li>dla czasowników — aspekt (mający istotny wpływ na zasób form wyświetlanych w tabeli odmiany).</li> </ul> </p> <h4 id="frek">Informacja frekwencyjna</h4> <p>Po prawej stronie panelu ogólnych informacji o leksemie podawana jest przybliżona informacja o jego frekwencji w tekstach polskich. Informację tę opracowano na podstawie korpusu zbieranego przez autorów, obejmującego teksty w języku polskim o łącznej długości ok. 5,6 miliarda słów. Ze względu na dużą objętość SGJP przypisanie frekwencji leksemom uwikłanym w homonimie musiało się odbywać algorytmicznie, m.in. na podstawie ich dokładnych frekwencji w dużo mniejszym korpusie <a href="http://clip.ipipan.waw.pl/NationalCorpusOfPolish">NKJP1M</a>. Wątpliwości mógłby też budzić dobór tekstów w korpusie. W związku z tym nie podano zliczeń form, a zamiast tego przypisano leksemy do dziewięciu szerokich klas frekwencyjnych.</p> <p>Informację o klasie frekwencyjnej danego leksemu podano w postaci symbolu graficznego z opisem słownym. Podawana jest najniższa klasa, do której należy dany leksem (należy on jednocześnie do wszystkich klas wyższych).</p> <table id="klfrek" border="1"> <tr><th>klasa</th><th>symbol</th><th>opis</th></tr> <tr><td>1</td><td><img src="/static/images/freq_8.png" alt="klasa 1"></td><td>300 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>2</td><td><img src="/static/images/freq_7.png" alt="klasa 2"></td><td>2500 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>3</td><td><img src="/static/images/freq_6.png" alt="klasa 3"></td><td>8500 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>4</td><td><img src="/static/images/freq_5.png" alt="klasa 4"></td><td>20 000 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>5</td><td><img src="/static/images/freq_4.png" alt="klasa 5"></td><td>40 000 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>6</td><td><img src="/static/images/freq_3.png" alt="klasa 6"></td><td>75 000 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>7</td><td><img src="/static/images/freq_2.png" alt="klasa 7"></td><td>150 000 najczęstszych leksemów polskich</td></tr> <tr><td>8</td><td><img src="/static/images/freq_1.png" alt="klasa 8"></td><td>wszystkie leksemy mające choć jedno potwierdzenie w zgromadzonych przez autorów tekstach</td></tr> <tr><td>9</td><td><img src="/static/images/freq_0.png" alt="klasa 9"></td><td>wszystkie leksemy</td></tr> </table> <p>Klasy dobrano tak, aby ich wielkości rosły w przybliżeniu wykładniczo, a jednocześnie, aby wybrane z nich odpowiadały wielkości tradycyjnych słowników języka polskiego (klasa 7 — słownikowi Doroszewskiego, klasa 6 — słownikowi Szymczaka, klasa 5 – <i>Innemu słownikowi języka polskiego</i>). Dzięki operacji filtrowania (zob. dalej) użytkownik może „przycinać” siatkę haseł SGJP do tych wielkości. Co ciekawe, formy 300 leksemów należących do klasy pierwszej, stanowiące głównie wyrazy funkcyjne, tworzą około ½ tekstu w korpusie. Wystąpienia form leksemów klasy drugiej stanowią około ¾ wszystkich słów w korpusie.</p> <h4>Tabela odmiany</h4> <p> Główną część panelu artykułu hasłowego stanowi tabela odmiany danego leksemu. Może być ona prezentowana w dwojaki sposób: widoku <i>Wszystkich form</i> lub <i>Form bazowych</i> (wybiera się je przez wskazanie odpowiedniej wartości pod przyciskiem konfiguracji). W pierwszym wypadku oglądamy pełny paradygmat, czyli wszystkie formy leksemu; w drugim — tylko formy bazowe, od których można utworzyć wszystkie formy danego leksemu (dobór form bazowych dla poszczególnych klas gramatycznych został omówiony w <a href="http://sgjp.pl/static/pdf/Podstawy_teoretyczne_SGJP.pdf">Podstawach teoretycznych</a>). </p> <p> W wypadku rzeczowników, którym przypisano dwa lub więcej rodzajów (np. <a href="http://sgjp.pl/#chamisko" target="_blank"><span class="leksem">chamisko</span></a>) ukazuje się obok siebie odpowiednia liczba tabel. W wypadku leksemów nieodmiennych tabela odmiany ogranicza się do jedynej formy leksemu. </p> <p> Dla rzeczowników rodzaju <span class="symb">m1</span> (męskoosobowych) klatka dla mianownika (a także wołacza) liczby mnogiej w tabeli odmiany jest podzielona na dwie podklatki, oznaczone symbolami: <em>ndepr</em> i <em>depr</em>: dla poszczególnych rzeczowników występują w nich odpowiednio — forma niedeprecjatywna i deprecjatywna danego leksemu, np. dla leksemu <a href="http://sgjp.pl/#syn" target="_blank"><span class="leksem">syn</span></a> — <span class="przykl">synowie</span> i <span class="przykl">syny</span> (por. np. <span class="przykl">Moi synowie spali</span> i <span class="przykl">Moje syny spały</span>). Jeden z tych wariantów, nienacechowany i neutralny, wyświetlany jest normalnie, jak formy innych przypadków, a drugi, nacechowany i używany z wyraźnym zamiarem stylistycznym — pokazywany mniej intensywnie. Wybór formy neutralnej zależy od sposobu użycia obu wariantów: dla wskazanego leksemu neutralna jest forma <span class="przykl">synowie</span>, a dla leksemu <a href="http://sgjp.pl/#sukinsyn" target="_blank"><span class="leksem">sukinsyn</span></a> — <span class="przykl">sukinsyny</span> (dla leksemu tego forma niedeprecjatywna ma jeszcze podwarianty). </p> <h4>Odsyłacze</h4> <p> Ostatnia część panelu artykułu hasłowego zawiera odsyłacze. Są to informacje o charakterze słowotwórczym: najregularniejsze derywaty od danego leksemu (lub odwrotnie: informacje o podstawie, od której został on derywowany). Najważniejsze uwzględnione tu typy derywatów to: czasowniki o przeciwnym aspekcie należące do pary aspektowej, imiesłowy przymiotnikowe i rzeczowniki odsłowne dla czasowników; przysłówki i rzeczownikowe nazwy cech na <span class="przykl">-ość</span> dla przymiotników; przymiotniki w stopniu wyższym dla przymiotników w stopniu równym. W wypadku nazwisk, a także niektórych innych podzbiorów nazw osób, odnośnikami zostały powiązane warianty męskie i żeńskie (np. <span class="przykl">Kowalski — Kowalska</span>). Dla nazw geograficznych i topograficznych w odnośnikach podano pochodne przymiotniki (np. <span class="przykl">Warszawa — warszawski</span>). Zamieszczanie w słowniku odsyłaczy nie jest poddane ścisłym rygorom i ma służyć wyłącznie doraźnym celom praktycznym. Tak więc odpowiedniki aspektowe podaje się tylko w wypadkach prostszych i zwykle dla jednego ze znaczeń danego czasownika (pary aspektowe zanotowane są przede wszystkim z myślą o cudzoziemcach korzystających ze słownika). </p> <p> Odsyłacze są w istocie linkami (hiperłączami). Kliknięcie w umieszczoną w strefie odsyłaczy formę powoduje wyświetlenie informacji słownikowych o leksemie, który ona reprezentuje. </p> <h3>Panel listy haseł</h3> </p> Panel listy haseł jest wyposażony w pionowy suwak, który umożliwia przewijanie listy. </p> <p> Na liście z prawej strony od haseł umieszczony jest pasek o zmiennym kolorze. Kolorem pomarańczowym oznaczono hasła czasownikowe (np. <a href="http://sgjp.pl/#abdykować" target="_blank"><span class="leksem">abdykować</span></a>) i regularne derywaty od czasowników: odsłowniki (np. <a href="http://sgjp.pl/#abdykowanie" target="_blank"><span class="leksem">abdykowanie</span></a>) i imiesłowy przymiotnikowe (np. <a href="http://sgjp.pl/#abdykujący" target="_blank"><span class="leksem">abdykujący</span></a>). Kolor zielony przysługuje przymiotnikom (np. <a href="http://sgjp.pl/#zielony" target="_blank"><span class="leksem">zielony</span></a>) i regularnym derywatom odprzymiotnikowym: przysłówkom (np. <a href="http://sgjp.pl/#zielono" target="_blank"><span class="leksem">zielono</span></a>) i rzeczownikowym nazwom cech (np. <a href="http://sgjp.pl/#zieloność" target="_blank"><span class="leksem">zieloność</span></a>). Kolor niebieski oznacza rzeczowniki, fioletowy — liczebniki, szary — pozostałe klasy. </p> <p> Kolory tła są w ten sam sposób wykorzystywane w tabeli odmiany w panelu artykułu hasłowego. </p> <p> Po prawej stronie paska wyświetlana jest dodatkowa informacja o leksemie. Jest ona zmienna — czytelnik może wybrać — z pomocniczej tabelki, ukazującej się pod przyciskiem konfiguracji po wyborze „lista haseł” — dowolny podzbiór spośród czteroelementowego zbioru atrybutów leksemów: <ul> <li>klasa (klasa leksemów — skrótowy symbol wymieniony w tabeli <a href="#klleks">wyżej</a>)</li> <li>char. (dalsza charakterystyka: rodzaj dla rzeczowników, aspekt dla czasowników)</li> <li>wzory (wzory odmiany przypisane danemu leksemowi)</li> <li>kwal. (kwalifikatory przy haśle)</li> </ul> </p> <h4 id="filtr">Filtrowanie <img title="filtruj" src="/static/images/filter.png"></h4> <p> Zawartość listy haseł można dostosować do potrzeb za pomocą filtru. Przycisk filtru (lejek) umiejscowiony w prawej górnej części paska narzędziowego. Liczba haseł, stanowiących wynik operacji filtrowania, jest podawana jako część tytułu strony wyświetlanego przez przeglądarkę WWW.</p> <p> W oknie filtrowania (które pojawia się po naciśnięciu lejka) należy wybrać sposób łączenia kryteriów filtrowania: alternatywny (lub) lub koniunkcyjny (oraz). Umieszczony dalej przycisk <span class="ui-button ui-widget ui-state-default ui-corner-all">+</span> pozwala dodawać kolejne kryteria: wszystkie zadane kryteria są łączone tym samym spójnikiem.</p>  <h5>Kryteria filtrowania</h5> <p> Kryteria filtrowania ukazujące się w kolejnych wierszach (po naciśnięciu przycisku <span class="ui-button ui-widget ui-state-default ui-corner-all">+</span>) można podzielić na otwarte i zamknięte. Kryteria zamknięte wymagają wyboru spośród wskazanych możliwości (przedstawiony jest repertuar wartości, spośród których należy dokonać wyboru: równy i różny), kryteria otwarte — wpisania sekwencji znaków podlegającej filtrowaniu. Warto zwrócić uwagę, że większość kryteriów zamkniętych pozwala wybrać więcej niż jedną wartość, co jest interpretowane jako alternatywa warunków (niezależnie od wyboru spójnika łączącego kryteria). </p> <p>Listę proponowanych typów kryteriów zamkniętych otwiera filtrowanie według klasy frekwencyjnej. Można dzięki niemu wybrać leksemy należące do danej <a href="#frek">klasy frekwencyjnej</a> (a więc jest co najmniej tak częste) albo do niej nie należące, a więc jest rzadsze, niż to zadaje dana klasa.</p> <p>Następne dwa kryteria pozwalają filtrować według klas leksemów (zgrupowanych jak w <a href="#klleks">tabeli</a>) i podklas leksemów. Można za ich pomocą ograniczyć listę haseł na przykład do samych rzeczowników albo samych odsłowników. Łącząc te warunki, można znaleźć rzeczowniki nie będące odsłownikami (z operatorem <i>podklasa różna od</i>). </p> <p>Najważniejsze kryteria otwarte pozwalają odwołać się do postaci ortograficznej hasła (<i>Hasło</i>) lub dowolnej formy odmiany danego leksemu (<i>Forma</i>). Wymagają one wpisania sekwencji znaków podlegającej filtrowaniu. Wpisywana w okienku narzędziowym sekwencja liter może być podstawą wyszukiwania w Słowniku jednostki, która jest owej sekwencji równa lub różna od niej, która się od niej zaczyna lub nie, która się tą sekwencją kończy lub nie, która ją zawiera lub nie zawiera. Co więcej, jednostka poszukiwana może być porównywana z wpisanym w okienku wzorcem. Wzorzec ten jest wpisywany jako tzw. wyrażenie regularne.</p> <img width="100%" src="/static/images/help/img2.png"/> <p>Stosowane w informatyce wyrażenia regularne, pozwalające zapisywać formalnie ciągi znaków (wyrażenia) w sposób uogólniony, ujęte są w różne systemy, które mają jednak znaczną część wspólną. Zapisanie stosowanej w SGJP konwencji bardzo by obciążało niniejszą instrukcję, dlatego ograniczymy się do najprostszych przykładów. Załóżmy, że poszukujemy polskich wyrazów trzyliterowych, których drugą literą jest <em>ó</em> (np. <em>móc</em>, <em>dół</em>, <em>pół</em>). Odpowiednią listę uzyskamy, jeśli wpiszemy dla kryterium Hasło wzorzec: <code>^.ó.$</code>: znak <code>.</code> odpowiada dowolnej literze, znak <code>^</code> — początkowi napisu, a <code>$</code> — końcowi napisu. Przy wyszukiwaniu zakłada się, że wzorzec pasuje, jeżeli dopasowuje się on do dowolnego fragmentu jednostki poszukiwanej. Tak więc użycie wzorca <code>.ó.</code> prowadziłoby do znalezienia wszystkich haseł zawierających literę ó oraz co najmniej jeden znak przed nią i po niej. W wyniku dopasowania do wzorca używającego oznaczeń początku i końca napisu uzyskujemy listę 36 haseł (<em>bób</em>, <em>bóg</em>, <em>bój</em> itd.). Jeśli wzorzec zmodyfikujemy do postaci: <code>^.*ó.$</code> (gwiazdka <code>*</code> po określonym znaku odpowiada dowolnej liczbie wystąpień tego znaku), lista wzrośnie do 1063 pozycji i będzie obejmować także wyrazy takie, jak <em>król</em>, <em>barłóg</em> czy <em>Kraków</em> itp.</p> <p>Podobnie możemy filtrować według kryterium <em>Forma</em> — wyszukiwane jest wtedy słowo, odpowiadające dowolnej formie z paradygmatu odmiany któregoś z leksemów zapisanych w słowniku. Jeśli będziemy szukać słowa „pasującego do wzorca” <code>^.ó.$</code>, uzyskamy listę 88 napisów (haseł); oprócz wszystkich słów uzyskanych wyżej (dla kryterium <em>Hasło</em>) są na niej między innymi leksemy: <a href="http://sgjp.pl/#robić" target="_blank"><span class="leksem">robić</span></a> (ze względu na formę <em>rób</em>) czy <a href="http://sgjp.pl/#poła" target="_blank"><span class="leksem">poła</span></a> i <a href="http://sgjp.pl/#póła" target="_blank"><span class="leksem">póła</span></a> (ze względu na formę <em>pół</em>). Jeśli zastosujemy wzorzec zmodyfikowany: <code>^.*ó.$</code>, lista wzrośnie do 40024 pozycji (ze względu na formy typu <em>tyłów</em>).</p> <p>Inne kryteria otwarte odwołujące się do ciągów znaków to <em>Wzór</em> i <em>Wymowa</em>. Pierwsze z nich pozwala, przy znajomości zastosowanego <a href="/systematyzacja-wzorow/">systemu oznaczeń wzorów fleksyjnych</a>, wyszukać leksemy o danych sposobach odmiany. Przy stosowaniu kryterium <em>Wymowa</em> należy pamiętać, że wymowa jest notowana w słowniku tylko sporadycznie, co zmniejsza użyteczność tego kryterium. Ostatnie dwa kryteria otwarte, <em>Liczba wzorów</em> i <em>Liczba rodzajów</em>, stwarzają możliwości wyboru liczby: równej podanej, większej lub równej albo też mniejszej lub równej. </p> <p> Pozostałe kryteria zamknięte: <em>Typ wzoru</em>, <em>Pospolitość</em>, <em>Kwalifikator</em>, <em>Rodzaj</em>, <em>Zwrotność</em>, <em>Aspekt</em> umożliwiają wybór według parametrów wprowadzonych w opisie materiału leksykalnego wprowadzonego do Słownika. Repertuar wartości tych parametrów powinien być jasny dla użytkownika po wyświetleniu. </p> <p>Kryterium filtrowania <em>Typ wzoru</em> pozwala wybierać wartości parametru charakteryzującego wzory odmiany, którego znaczenie omówiono w <a href="/systematyzacja-wzorow/">Systematyzacji wzorów</a>.</p> <p>Przy stosowaniu kryterium <em>Pospolitość</em> trzeba zwrócić uwagę, że poszczególne wartości w filtrze są traktowane równorzędnie, a nie hierarchicznie. Tak więc wybranie wartości <i>nazwa własna osoby</i> da w wyniku filtrowania tylko te nazwy osób, które nie zostały scharakteryzowane dokładniej jako <i>imię</i>, <i>nazwisko</i>, <i>człon nazwiska</i>, <i>przydomek</i> lub kilka innych podklas. Aby uzyskać wszystkie hasła nazywające osoby, trzeba zaznaczyć wszystkie podklasy. Podobnie w wyniku zaznaczenia samej pozycji <em>nazwa własna</em> zostaną wybrane filtrem tylko te nieliczne jednostki, które uznano za nazwy własne, ale których nie zakwalifikowano do żadnej podklasy. </p> <h4>Porządek haseł na liście <img title="a fronte" src="/static/images/afronte.png"> <img title="a tergo" src="/static/images/atergo.png"></h4> <p>Lista haseł może być ustawiona w dwu układach (porządkach): zwykłym alfabetycznym, zwanym z łacińska <em>a fronte</em>, oraz alfabetycznym odwróconym, <em>a tergo</em>. Służą do tego przyciski sortowania znajdujące się na prawo od pola wyszukiwania. </p> <p> W porządku <em>a tergo</em> („od pleców”, czyli wspak, tj. w porządku alfabetycznym odwróconym najwyższą wagę ma ostatnia litera hasła, a poprzednie — kolejne wagi malejące) w pobliżu siebie znajdują się leksemy o podobnym zakończeniu, co zwykle oznacza podobny sposób odmiany. Układ ten może być również pomocny przy dobieraniu rymów. </p> <p> Listę haseł można przeglądać, przesuwając jej zawartość za pomocą suwaka. Jest kilka metod wyboru artykułu hasłowego. Najprostsza to kliknięcie myszą na hasło wybrane na liście. Można również wybrać hasło za pomocą filtru komendą <em>Hasło — równe — ...</em>. Hasło może też zostać wpisane do pola kwerendy: jeśli użytkownik nie da komendy wyszukiwania przez naciśnięcie klawisza <span class="kapitaliki">[Enter]</span> lub kliknięcie przycisku wyszukiwania (w kształcie ptaszka), znajdującego się bezpośrednio przy tym polu, lista haseł ustawi się na nim, a w panelu informacji zostanie wybrany odpowiedni artykuł hasłowy. </p> <p> Mechanizm ten działa ogólnie nie tylko dla haseł, ale dla słów (ciągów znaków, napisów): dla wprowadzonego słowa program szuka na liście haseł napisu najbliższego w danym porządku (<em>a fronte</em> lub <em>a tergo</em>). </p> <p> Na przykład przy ustawieniu listy w porządku <em>a fronte</em> w trakcie wpisywania do pola kwerendy kolejnych liter, w panelu artykułu hasłowego ukazuje się pierwsze hasło, które zaczyna się od danego ciągu liter. Na przykład przy wpisywaniu słowa <span class="cytat">zabawkarstwo</span> pojawią się kolejno: <a href="http://sgjp.pl/#z" target="_blank"><span class="leksem">z</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#za" target="_blank"><span class="leksem">za</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#zababrać" target="_blank"><span class="leksem">zababrać</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#zabawa" target="_blank"><span class="leksem">zabawa</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#zabawka" target="_blank"><span class="leksem">zabawka</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#zabawkarski" target="_blank"><span class="leksem">zabawkarski</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#zabawkarstwo" target="_blank"><span class="leksem">zabawkarstwo</span></a>. </p> <p> Jeśli w polu kwerendy pojawi się słowo nie będące wykładnikiem żadnej formy wyrazowej leksemu umieszczonemu w słowniku, zostanie ono dopasowane do napisów występujących na liście haseł. Na przykład jeśli przy ustawieniu listy w porządku <em>a fronte</em>, wpiszemy ciąg liter <span class="przykl">etla</span> i zatwierdzimy wybór, program wskaże odmianę leksemu <a href="http://sgjp.pl/#Etna" target="_blank"><span class="leksem">Etna</span></a>, a w porządku <em>a tergo</em> — odmianę leksemu <a href="http://sgjp.pl/#basetla" target="_blank"><span class="leksem">basetla</span></a>, przy ustawieniu listy w porządku <em>a tergo</em> program dopasuje bowiem wpisany ciąg znaków do końca hasła. </p> </p> Hasła są zawsze jednowyrazowe. Na ich kolejność nie wpływają występujące wewnątrz nich znaki nieliterowe. Na przykład hasło <a href="http://sgjp.pl/#dum-dum" target="_blank"><span class="leksem">dum-dum</span></a> na liście <em>a fronte</em> znajduje się pomiędzy <a href="http://sgjp.pl/#dumca" target="_blank"><span class="leksem">dumca</span></a> a <a href="http://sgjp.pl/#dumiec" target="_blank"><span class="leksem">dumiec</span></a>, a na liście <em>a tergo</em> — pomiędzy <a href="http://sgjp.pl/#oppidum" target="_blank"><span class="leksem">oppidum</span></a> a <a href="http://sgjp.pl/#memorandum" target="_blank"><span class="leksem">memorandum</span></a>. <p> <p> Możliwe jest także wyszukiwanie leksemu na podstawie dowolnej jego formy. Program przeszukuje nie listę haseł, lecz pełną listę słów (ciągów liter) będących wykładnikami form wyrazowych uwzględnionych w słowniku, jeśli wpisanie słowa w polu kwerendy zostanie potwierdzone klawiszem <span class="kapitaliki">[Enter]</span> lub przyciskiem wyszukiwania. Na przykład potwierdzenie wpisanego słowa <em>ód</em> powoduje wyszukanie na liście hasła <em>oda</em> oraz wyświetlenia w prawym panelu informacji na temat leksemu <a href="http://sgjp.pl/#oda" target="_blank"><span class="leksem">oda</span></a>. </p> <p> Program jest wyposażony w dodatkową funkcję. Jeśli wpisane słowo jest homonimiczne, tzn. może być interpretowane jako forma różnych leksemów, po jego potwierdzeniu wskazana jest wprawdzie tylko jedna jego interpretacja, jednak w górnej części panelu listy haseł ukazuje się dodatkowe okienko zawierające „podlistę leksemów proponowanych”, do których należą odpowiednie formy homonimiczne (np. dla słowa <span class="przykl">żółci</span> podlista ta obejmuje leksemy: <a href="http://sgjp.pl/#żółcić" target="_blank"><span class="leksem">żółcić</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#żółć" target="_blank"><span class="leksem">żółć</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#żółty" target="_blank"><span class="leksem">żółty</span></a>, a dla słowa <span class="przykl">woli</span> — leksemy: <a href="http://sgjp.pl/#wola" target="_blank"><span class="leksem">wola</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#wole" target="_blank"><span class="leksem">wole</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#woleć" target="_blank"><span class="leksem">woleć</span></a>, <a href="http://sgjp.pl/#woli" target="_blank"><span class="leksem">woli</span></a>). Po wybraniu (myszą lub z klawiatury) jednego z leksemów ukaże się odpowiedni artykuł hasłowy. </p> <h2><a name="wzory">Widok wzorów fleksyjnych</a></h2> <p> Organizacja ekranu w widoku wzorów fleksyjnych przypomina tę dla widoku haseł słownika. Pod paskiem narzędziowym w lewym panelu ukazuje się lista wzorów, w prawym — informacja o wybranym wzorze. </p> <img width="100%" src="/static/images/help/img3.png"/> <h3>Panel informacji o wzorze fleksyjnym</h3> <p> Na prawym panelu wyświetlana jest informacja o danym wzorze, a mianowicie: <ul> <li>nazwa wzoru</li> <li>określenie nadtypu i typu wzoru</li> <li>dane o leksemach zaliczonych do danego wzoru</li> <li>tabela form bazowych</li> </ul> </p> <p> Nazwa wzoru odmiany to podstawowy element identyfikujący dany wzór. System wzorów został opisany w oddzielnym tekście im poświęconym: <a href="http://sgjp.pl/systematyzacja-wzorow/">Systematyzacja wzorów</a>.</p> <p> Wzory prezentowane w słowniku charakteryzują się różnym stopniem komplikacji. Dlatego też dzielą się na nadtypy (programie: "typ odm.[iany]"), określające ogólny sposób odmiany: rzeczownikowy — subst, zaimkowy — ppron, przymiotnikowy — adj, liczebnikowy — num, czasownikowy — v, predykatywny — pred, nieodmienny — ndm i skrótowy — skr, oraz typy. W każdym typie zdefiniowany jest schemat (układ) form bazowych (na przykład w nadtypie v mieszczą się typy: [bez nazwy], czyli [v], b, p i 67; w nadtypie pred — typ [bez nazwy]; w nadtypie ndm — typy: [bez nazwy] i e). Formy bazowe mają przypisane zróżnicowane etykiety, wskazujące ich miejsce w paradygmacie. </p> <p> Dane liczbowe o podanych w SGJP leksemach zaliczonych do danego wzoru obejmują ogólną liczbę tych leksemów, oraz liczby leksemów poszczególnych ważnych podklas leksemów danej klasy (leksemów różnych rodzajów dla rzeczowników, różnych aspektów — dla czasowników) z przykładem dla każdej. Zarówno liczby, jak i przykłady są podświetlone jako linki. Kliknięcie przykładu powoduje wyświetlenie widoku danego leksemu, a kliknięcie liczby — wyświetlenie widoku przykładowego leksemu wraz z listą leksemów wybranej podklasy odmieniających się według ustawionego wzoru. </p>  <p> Tabela form bazowych przyporządkowuje poszczególnym etykietom form bazowych ich wykładniki tekstowe — dla wybranego przykładu. Zasób form bazowych dla poszczególnych typów leksemów został omówiony w odpowiednich punktach we wstępie teoretycznym <a href="http://sgjp.pl/systematyzacja-wzorow/">Systematyzacja wzorów</a>. Poszczególne słowa, stanowiące wykładniki form o danych etykietach zostały przedzielone znakiem ∙ pomiędzy trzonem, czyli częścią wspólną wszystkich form przykładowego samego leksemu, a zakończeniem, czyli częścią charakteryzującą daną formę bazową. Inne leksemy odmieniające się według danego wzoru mają inny trzon, a taki sam zestaw zakończeń. </p> <h3>Panel listy wzorów</h3> </p> Panel listy wzorów działa podobnie jak listy haseł, tylko elementami listy są etykiety wzorów (przed używaniem widoku wzorów dobrze jest zapoznać się z systemem oznaczeń — zob. <a href="http://sgjp.pl/systematyzacja-wzorow/">Systematyzacja wzorów</a>). Tak więc z prawej strony właściwej listy umieszczony jest pasek o zmiennym kolorze (funkcje kolorów są w całym słowniku takie same). </p> </p> Po prawej stronie paska wyświetlana jest dodatkowa informacja o wzorze. Przewidziane są w tym zakresie tylko trzy elementy, które czytelnik może wprowadzić, wybierając odpowiednie wartości w menu Ustawienia: typ, typ odmiany, (wyżej nazywany nadtypem) i przykład. </p> <h4>Filtrowanie <img title="filtruj" src="/static/images/filter.png"></h4> <p> Zawartość listy wzorów, podobnie jak listy leksemów, można dostosować do swych potrzeb za pomocą filtru. Podobnie można łączyć kryteria filtrowania (alternatywnie lub koniunkcyjnie) oraz tworzyć alternatywy wartości w wypadku kryteriów zamkniętych. </p> <p> Wzory można filtrować według trzech kryteriów: nazwy, typu odmiany (nadtypu) i typu. Parametry te są omówione wyżej. Pierwsze kryterium jest otwarte (wymaga wpisania nazwy wzoru), drugie i trzecie — zamknięte (wymagają wyboru jednej spośród wskazanych możliwości). </p> <h2>Ustawienia <img title="ustawienia" src="/static/images/gears.png"></h2> <p> Przycisk ustawień pozwala na wybór kilku elementów obrazu: <ul> <li>(tylko dla widoku leksemów) sposób podania paradygmatu: wszystkie formy lub formy bazowe</li> <li> zestaw atrybutów wyświetlanych na liście haseł (kl. gr., rdz., wzory, kwal.) lub liście wzorów (nazwa, przykład, typ odm., typ)</li> <li>język interfejsu (English, polski)</li> </ul> </p> <h2>Pomoc <img title="ustawienia" src="/static/images/question.png"></h2> <p> Przycisk pomocy umożliwia wyświetlenie informacji opisowych, dostępnych również z głównego menu słownika. </p> </div> </div>  <div id="splash-overlay"> <div id="splash"> <div id="splash-content"> <span class="author">Marcin Woliński</span> <span class="author">Zygmunt Saloni</span><br/> <span class="author">Robert Wołosz</span> <span class="author">Włodzimierz Gruszczyński</span><br/> <span class="author">Danuta Skowrońska</span> <span class="author">Zbigniew Bronk</span> <h1>Słownik gramatyczny<br>języka polskiego</h1> <p>Wydanie IV online</p> <p>Warszawa 2020</p> <div id="splash-footer"> <p> Uwaga: strona używa tzw. ciasteczek (ang. <em>cookies</em>), które są konieczne do działania aplikacji. </p> </div> </div> <div id="splash-button"> <span>OK</span> </div> </div> </div> <iframe id="debug"> </iframe> </body> </html>