CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="eo" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Energio - Vikipedio</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eowikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januaro","februaro","marto","aprilo","majo","junio","julio","aŭgusto","septembro","oktobro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"f789819e-d3cc-4774-83f0-a83066795224","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Energio","wgTitle":"Energio","wgCurRevisionId":8897450,"wgRevisionId":8897450,"wgArticleId":1023,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj","Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo","Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn","Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB","Energio"],"wgPageViewLanguage":"eo","wgPageContentLanguage":"eo","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Energio","wgRelevantArticleId":1023,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":8897450,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"eo","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"eo"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q11379","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.niceInfoboxes":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Rekta-ligilo-al-Komunejo","ext.gadget.DocTabs", "ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=eo&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.gadget.niceInfoboxes&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/1200px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1854"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/800px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1236"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/640px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="989"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Energio - Vikipedio"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//eo.m.wikipedia.org/wiki/Energio"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redakti" href="/w/index.php?title=Energio&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedio (eo)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//eo.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Energio"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedio Atom-fonto" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Energio rootpage-Energio skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltu al enhavo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ĉefa menuo" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ĉefa menuo</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ĉefa menuo</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigado </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-desciption" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do"><span>Ĉefpaĝo</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portalo:Komunumo" title="Pri la projekto, kion vi povas fari, kie vi povas trovi ion"><span>Komunuma portalo</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Diskutejo"><span>Diskutejo</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Aktuala%C4%B5oj" title="Trovi fonajn informojn pri nunaj eventoj"><span>Aktualaĵoj</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj" title="Listo de la lastaj ŝanĝoj en la vikio. [r]" accesskey="r"><span>Lastaj ŝanĝoj</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Novaj_pa%C4%9Doj"><span>Novaj paĝoj</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Hazarda_pa%C4%9Do" title="Iri al hazarda paĝo [x]" accesskey="x"><span>Hazarda paĝo</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Helpo:Enhavo" title="La loko por eltrovi"><span>Helpo</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedio" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-eo.svg" style="width: 6.875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-eo.svg" width="109" height="13" style="width: 6.8125em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Ser%C4%89i" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Serĉi</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Serĉi tra Vikipedio" aria-label="Serĉi tra Vikipedio" autocapitalize="sentences" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specialaĵo:Serĉi"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Serĉi</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Personaj iloj"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspekto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspekto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo" class=""><span>Donaci</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Energio" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga" class=""><span>Krei konton</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Energio" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o" class=""><span>Ensaluti</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Pliaj agordoj" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Personaj iloj" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Personaj iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menuo de uzanto" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo"><span>Donaci</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Energio" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Krei konton</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Energio" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Ensaluti</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Paĝoj por elsalutitaj redaktistoj <a href="/wiki/Helpo:Enkonduko" aria-label="Lernu pli pri redaktado"><span>Lernu pli</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Miaj_kontribuoj" title="Listo de redaktoj faritaj el ĉi tiu IPa adreso [y]" accesskey="y"><span>Kontribuoj</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Mia_diskutpa%C4%9Do" title="Diskuto pri redaktoj sub tiu ĉi IP adreso [n]" accesskey="n"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Enhavo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Enhavo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">kaŝi</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Komenco</div> </a> </li> <li id="toc-Historio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historio</span> </div> </a> <ul id="toc-Historio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_koncepto_de_energio_en_fiziko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#La_koncepto_de_energio_en_fiziko"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>La koncepto de energio en fiziko</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-La_koncepto_de_energio_en_fiziko-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli La koncepto de energio en fiziko subsekcio</span> </button> <ul id="toc-La_koncepto_de_energio_en_fiziko-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mekanika_energio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mekanika_energio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Mekanika energio</span> </div> </a> <ul id="toc-Mekanika_energio-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Relativeca_fiziko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Relativeca_fiziko"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.1</span> <span>Relativeca fiziko</span> </div> </a> <ul id="toc-Relativeca_fiziko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kvantuma_fiziko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kvantuma_fiziko"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.2</span> <span>Kvantuma fiziko</span> </div> </a> <ul id="toc-Kvantuma_fiziko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kemio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kemio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.3</span> <span>Kemio</span> </div> </a> <ul id="toc-Kemio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Biologio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Biologio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.4</span> <span>Biologio</span> </div> </a> <ul id="toc-Biologio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sciencoj_de_la_Tero" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sciencoj_de_la_Tero"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.5</span> <span>Sciencoj de la Tero</span> </div> </a> <ul id="toc-Sciencoj_de_la_Tero-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Energio-konsumado_nuntempe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Energio-konsumado_nuntempe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Energio-konsumado nuntempe</span> </div> </a> <ul id="toc-Energio-konsumado_nuntempe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Limoj_de_la_konsumad-kreskigo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Limoj_de_la_konsumad-kreskigo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Limoj de la konsumad-kreskigo</span> </div> </a> <ul id="toc-Limoj_de_la_konsumad-kreskigo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Disdividiĝo_de_la_energio-konsumado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Disdividiĝo_de_la_energio-konsumado"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Disdividiĝo de la energio-konsumado</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Disdividiĝo_de_la_energio-konsumado-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Disdividiĝo de la energio-konsumado subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Disdividiĝo_de_la_energio-konsumado-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Superregas_petrolo_kaj_karbo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Superregas_petrolo_kaj_karbo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Superregas petrolo kaj karbo</span> </div> </a> <ul id="toc-Superregas_petrolo_kaj_karbo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_aliaj_fontoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_aliaj_fontoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>La aliaj fontoj</span> </div> </a> <ul id="toc-La_aliaj_fontoj-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_situacio_pri_la_nuklea_energio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_situacio_pri_la_nuklea_energio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.1</span> <span>La situacio pri la nuklea energio</span> </div> </a> <ul id="toc-La_situacio_pri_la_nuklea_energio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Energiŝparo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Energiŝparo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Energiŝparo</span> </div> </a> <ul id="toc-Energiŝparo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vidu_ankaŭ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Vidu_ankaŭ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Vidu ankaŭ</span> </div> </a> <ul id="toc-Vidu_ankaŭ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Notoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Notoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Bibliografio</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Enhavo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝaltu la enhavtabelon" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ŝaltu la enhavtabelon</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Energio</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Iru al artikolo en alia lingvo. Havebla en 169 lingvo" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-169" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">169 lingvoj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/%C3%89nerji" title="Énerji — aĉea" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Énerji" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="aĉea" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — afrikansa" lang="af" hreflang="af" data-title="Energie" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikansa" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — svisgermana" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Energie" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="svisgermana" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%85%E1%88%9D" title="አቅም — amhara" lang="am" hreflang="am" data-title="አቅም" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhara" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Enerch%C3%ADa" title="Enerchía — aragona" lang="an" hreflang="an" data-title="Enerchía" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragona" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%82%D8%A9" title="طاقة — araba" lang="ar" hreflang="ar" data-title="طاقة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="araba" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%AC%DC%98%DC%A9%DC%A6%DC%90" title="ܬܘܩܦܐ — Aramaic" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܬܘܩܦܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramaic" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%82%D8%A9" title="طاقة — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="طاقة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%82%D9%87" title="طاقه — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="طاقه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="শক্তি — asama" lang="as" hreflang="as" data-title="শক্তি" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asama" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Enerx%C3%ADa" title="Enerxía — asturia" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Enerxía" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturia" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Enerji" title="Enerji — azerbajĝana" lang="az" hreflang="az" data-title="Enerji" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbajĝana" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="انرژی — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="انرژی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — baŝkira" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Энергия" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baŝkira" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Energie" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Energ%C4%97j%C4%97" title="Energėjė — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Energėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Enerhiya" title="Enerhiya — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Enerhiya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Энергія — belorusa" lang="be" hreflang="be" data-title="Энергія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belorusa" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%8D%D1%80%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Энэргія — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Энэргія" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Енергия — bulgara" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Енергия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgara" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%8A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE" title="ऊर्जा — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="ऊर्जा" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="শক্তি — bengala" lang="bn" hreflang="bn" data-title="শক্তি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengala" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Energiezh" title="Energiezh — bretona" lang="br" hreflang="br" data-title="Energiezh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretona" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Energija" title="Energija — bosna" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Energija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosna" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — kataluna" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Energia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataluna" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8" title="Энерги — ĉeĉena" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Энерги" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ĉeĉena" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Enerhiya" title="Enerhiya — cebua" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Enerhiya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebua" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%B2%DB%95" title="وزە — sorana" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="وزە" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorana" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — ĉeĥa" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Energie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ĉeĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8" title="Энерги — ĉuvaŝa" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Энерги" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ĉuvaŝa" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Egni_(gwyddonol)" title="Egni (gwyddonol) — kimra" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Egni (gwyddonol)" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="kimra" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Energi" title="Energi — dana" lang="da" hreflang="da" data-title="Energi" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dana" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — germana" lang="de" hreflang="de" data-title="Energie" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="germana" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Tinori" title="Tinori — Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Tinori" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BD%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1" title="Ενέργεια — greka" lang="el" hreflang="el" data-title="Ενέργεια" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="greka" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Energy" title="Energy — angla" lang="en" hreflang="en" data-title="Energy" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angla" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Energ%C3%ADa" title="Energía — hispana" lang="es" hreflang="es" data-title="Energía" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hispana" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — estona" lang="et" hreflang="et" data-title="Energia" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estona" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — eŭska" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Energia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="eŭska" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Nirg%C3%ADa" title="Nirgía — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Nirgía" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="انرژی — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="انرژی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — finna" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Energia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finna" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Igu" title="Igu — fiĝia" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Igu" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fiĝia" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89nergie_(physique)" title="Énergie (physique) — franca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Énergie (physique)" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="franca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="leginda artikolo"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Energii" title="Energii — nord-frisa" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Energii" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="nord-frisa" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Enerzjy" title="Enerzjy — okcident-frisa" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Enerzjy" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="okcident-frisa" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Fuinneamh" title="Fuinneamh — irlanda" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Fuinneamh" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlanda" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/%C3%89nerji" title="Énerji — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Énerji" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/L%C3%B9th" title="Lùth — skot-gaela" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Lùth" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="skot-gaela" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Enerx%C3%ADa" title="Enerxía — galega" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Enerxía" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galega" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mbaretekue" title="Mbaretekue — gvarania" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mbaretekue" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="gvarania" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9C%E0%AA%BE" title="ઉર્જા — guĝarata" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ઉર્જા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guĝarata" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Bree" title="Bree — manksa" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Bree" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manksa" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Makamashi" title="Makamashi — haŭsa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Makamashi" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="haŭsa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/N%C3%A8n-li%C3%B2ng" title="Nèn-liòng — Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Nèn-liòng" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%A0%D7%A8%D7%92%D7%99%D7%94" title="אנרגיה — hebrea" lang="he" hreflang="he" data-title="אנרגיה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrea" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%8A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE" title="ऊर्जा — hinda" lang="hi" hreflang="hi" data-title="ऊर्जा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hinda" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Shakti" title="Shakti — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Shakti" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Energija" title="Energija — kroata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Energija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/En%C3%A8ji" title="Enèji — haitia kreola" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Enèji" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="haitia kreola" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — hungara" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Energia" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hungara" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Էներգիա — armena" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Էներգիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armena" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — Interlingvao" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Energia" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingvao" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Energi" title="Energi — indonezia" lang="id" hreflang="id" data-title="Energi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezia" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — Interlingveo" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Energie" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingveo" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Enerhia" title="Enerhia — iloka" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Enerhia" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="iloka" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8C%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%80" title="Хьинар — inguŝa" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Хьинар" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguŝa" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Energio" title="Energio — Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Energio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="leginda artikolo"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Orka" title="Orka — islanda" lang="is" hreflang="is" data-title="Orka" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islanda" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — itala" lang="it" hreflang="it" data-title="Energia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="itala" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A8%E3%83%8D%E3%83%AB%E3%82%AE%E3%83%BC" title="エネルギー — japana" lang="ja" hreflang="ja" data-title="エネルギー" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japana" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Enaji" title="Enaji — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Enaji" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/%C3%88nergi" title="Ènergi — java" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Ènergi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="java" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="ენერგია — kartvela" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ენერგია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="kartvela" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Energiya" title="Energiya — Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Energiya" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tafasa" title="Tafasa — kabila" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tafasa" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabila" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — kazaĥa" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Энергия" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazaĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B6%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%BF" title="ಶಕ್ತಿ — kanara" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಶಕ್ತಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kanara" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%97%90%EB%84%88%EC%A7%80" title="에너지 — korea" lang="ko" hreflang="ko" data-title="에너지" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="korea" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Wize" title="Wize — kurda" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Wize" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurda" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Nerth" title="Nerth — kornvala" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Nerth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornvala" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — kirgiza" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Энергия" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiza" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — latino" lang="la" hreflang="la" data-title="Energia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latino" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — luksemburga" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Energie" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburga" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Energy" title="Energy — ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Energy" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — limburga" lang="li" hreflang="li" data-title="Energie" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburga" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Energia" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Molung%C3%A9" title="Molungé — lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Molungé" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9E%E0%BA%B0%E0%BA%A5%E0%BA%B1%E0%BA%87%E0%BA%87%E0%BA%B2%E0%BA%99" title="ພະລັງງານ — laŭa" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ພະລັງງານ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laŭa" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Energija" title="Energija — litova" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Energija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litova" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Ener%C4%A3ija" title="Enerģija — latva" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Enerģija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="latva" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Ang%C3%B4vo" title="Angôvo — malagasa" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Angôvo" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malagasa" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Енергија — makedona" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Енергија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="makedona" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%8A%E0%B5%BC%E0%B4%9C%E0%B5%8D%E0%B4%9C%E0%B4%82" title="ഊർജ്ജം — malajalama" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഊർജ്ജം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalama" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8" title="Энерги — mongola" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Энерги" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongola" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%8A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE" title="ऊर्जा — marata" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ऊर्जा" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marata" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Tenaga" title="Tenaga — malaja" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Tenaga" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaja" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Einergie" title="Einergie — miranda" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Einergie" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="miranda" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%BD%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA" title="စွမ်းအင် — birma" lang="my" hreflang="my" data-title="စွမ်းအင်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birma" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5" title="Альме — erzja" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Альме" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzja" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="انرژی — mazandarana" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="انرژی" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandarana" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — platgermana" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Energie" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="platgermana" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%8A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE" title="ऊर्जा — nepala" lang="ne" hreflang="ne" data-title="ऊर्जा" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepala" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%8A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE" title="ऊर्जा — nevara" lang="new" hreflang="new" data-title="ऊर्जा" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="nevara" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — nederlanda" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Energie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="nederlanda" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Energi" title="Energi — novnorvega" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Energi" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="novnorvega" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Energi" title="Energi — dannorvega" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Energi" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="dannorvega" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Energie" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — okcitana" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Energia" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="okcitana" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Anniisaa" title="Anniisaa — oroma" lang="om" hreflang="om" data-title="Anniisaa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oroma" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF" title="ଶକ୍ତି — orijo" lang="or" hreflang="or" data-title="ଶକ୍ତି" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orijo" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%8A%E0%A8%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE" title="ਊਰਜਾ — panĝaba" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਊਰਜਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panĝaba" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — pola" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Energia" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="pola" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Energ%C3%ACa" title="Energìa — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Energìa" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A6%DB%8C" title="توانائی — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="توانائی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%D9%8A" title="انرژي — paŝtua" lang="ps" hreflang="ps" data-title="انرژي" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paŝtua" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — portugala" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Energia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugala" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Micha" title="Micha — keĉua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Micha" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keĉua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — romanĉa" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Energia" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanĉa" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Energie" title="Energie — rumana" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Energie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumana" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — rusa" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Энергия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rusa" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B5%D1%80%D2%91%D1%96%D1%8F" title="Енерґія — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Енерґія" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — jakuta" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Энергия" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakuta" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Enirg%C3%ACa" title="Enirgìa — sicilia" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Enirgìa" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilia" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Energy" title="Energy — skota" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Energy" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="skota" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A" title="توانائي — sinda" lang="sd" hreflang="sd" data-title="توانائي" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sinda" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Energija" title="Energija — serbo-Kroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Energija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-Kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Ta%E1%BA%93%E1%B8%8Da%E1%B9%9Bt" title="Taẓḍaṛt — ŝelha" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Taẓḍaṛt" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="ŝelha" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%81%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%BA" title="ශක්තිය — sinhala" lang="si" hreflang="si" data-title="ශක්තිය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="sinhala" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Energy" title="Energy — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Energy" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — slovaka" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Energia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaka" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Energija" title="Energija — slovena" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Energija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovena" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Energia" title="Energia — anar-samea" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Energia" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="anar-samea" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Simba" title="Simba — ŝona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Simba" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="ŝona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Tamar" title="Tamar — somala" lang="so" hreflang="so" data-title="Tamar" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somala" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Energjia" title="Energjia — albana" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Energjia" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albana" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Енергија — serba" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Енергија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serba" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/%C3%89nergi" title="Énergi — sunda" lang="su" hreflang="su" data-title="Énergi" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sunda" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Energi" title="Energi — sveda" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Energi" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sveda" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Nishati" title="Nishati — svahila" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Nishati" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="svahila" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%86%E0%AE%B1%E0%AF%8D%E0%AE%B1%E0%AE%B2%E0%AF%8D" title="ஆற்றல் — tamila" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஆற்றல்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamila" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%A4%E0%B0%BF" title="శక్తి — telugua" lang="te" hreflang="te" data-title="శక్తి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugua" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — taĝika" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Энергия" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="taĝika" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="พลังงาน — taja" lang="th" hreflang="th" data-title="พลังงาน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="taja" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Energi%C3%BDa" title="Energiýa — turkmena" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Energiýa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmena" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Enerhiya" title="Enerhiya — tagaloga" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Enerhiya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagaloga" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Eneji" title="Eneji — Tokpisino" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Eneji" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="Tokpisino" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Enerji" title="Enerji — turka" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Enerji" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turka" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Matimba" title="Matimba — conga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Matimba" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="conga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — tatara" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Энергия" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatara" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия — tuva" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Энергия" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuva" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%90%D9%86%DB%90%D8%B1%DA%AF%D9%89%D9%8A%DB%95" title="ئېنېرگىيە — ujgura" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ئېنېرگىيە" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ujgura" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Енергія — ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Енергія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraina" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A6%DB%8C" title="توانائی — urduo" lang="ur" hreflang="ur" data-title="توانائی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urduo" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Energiya" title="Energiya — uzbeka" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Energiya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeka" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Enerzia" title="Enerzia — Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Enerzia" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Energii" title="Energii — Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Energii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/N%C4%83ng_l%C6%B0%E1%BB%A3ng" title="Năng lượng — vjetnama" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Năng lượng" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vjetnama" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A4met" title="Nämet — Volapuko" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Nämet" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="Volapuko" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Enerhiya" title="Enerhiya — varaja" lang="war" hreflang="war" data-title="Enerhiya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="varaja" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/K%C3%A0ttan" title="Kàttan — volofa" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Kàttan" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="volofa" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%83%BD%E9%87%8F" title="能量 — vua" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="能量" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="vua" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="ენერგია — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ენერგია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%A2%D7%A8%D7%92%D7%99%D7%A2" title="ענערגיע — jida" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ענערגיע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jida" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%83%BD%E9%87%8F" title="能量 — ĉina" lang="zh" hreflang="zh" data-title="能量" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ĉina" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E8%83%BD%E9%87%8F" title="能量 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="能量" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C3%AAng-li%C5%8Dng" title="Lêng-liōng — Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lêng-liōng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%83%BD%E9%87%8F" title="能量 — kantona" lang="yue" hreflang="yue" data-title="能量" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantona" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Isidlakalasi" title="Isidlakalasi — zulua" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Isidlakalasi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulua" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11379#sitelinks-wikipedia" title="Redakti interlingvajn ligilojn" class="wbc-editpage">Redakti ligilojn</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Nomspacoj"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Energio" title="Vidi la artikolon [c]" accesskey="c"><span>Artikolo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Diskuto:Energio" rel="discussion" title="Diskuto pri la artikolo [t]" accesskey="t"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝanĝi lingvan varianton" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Esperanto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vidoj"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Energio"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&action=history" title="Antaŭaj versioj de ĉi tiu paĝo. [h]" accesskey="h"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Iloj" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Iloj</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Pliaj opcioj" > <div class="vector-menu-heading"> Agoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Energio"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&action=history"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ĝenerale </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kio_ligas_%C4%89i_tien%3F/Energio" title="Listo de ĉiuj vikiaj paĝoj kiuj ligas ĉi tien [j]" accesskey="j"><span>Ligiloj ĉi tien</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Rilataj_%C5%9Dan%C4%9Doj/Energio" rel="nofollow" title="Lastaj ŝanĝoj en paĝoj kiuj ligas al ĉi tiu paĝo [k]" accesskey="k"><span>Rilataj ŝanĝoj</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=eo" title="Alŝuti dosierojn [u]" accesskey="u"><span>Alŝuti dosieron</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Specialaj_pa%C4%9Doj" title="Listo de ĉiuj specialaj paĝoj [q]" accesskey="q"><span>Specialaj paĝoj</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&oldid=8897450" title="Porĉiama ligilo al ĉi versio de la paĝo"><span>Konstanta ligilo</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&action=info" title="Pli da informo pri ĉi tiu paĝo"><span>Informoj pri la paĝo</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Citi&page=Energio&id=8897450&wpFormIdentifier=titleform" title="Informoj pri kiel citi ĉi tiun paĝon"><span>Citi ĉi tiun artikolon</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fwiki%2FEnergio"><span>Akiri mallongigitan URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:QrCode&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fwiki%2FEnergio"><span>Elŝutu QR-kodon</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Presi/elporti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Energio"><span>Krei libron</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:DownloadAsPdf&page=Energio&action=show-download-screen"><span>Elŝuti kiel PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Energio&printable=yes" title="Presebla versio de tiu ĉi paĝo [p]" accesskey="p"><span>Presebla versio</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En aliaj projektoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Energy" hreflang="en"><span>Vikimedia Komunejo</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://eo.wikinews.org/wiki/Kategorio:Energio" hreflang="eo"><span>Vikinovaĵoj</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://eo.wikiquote.org/wiki/Energio" hreflang="eo"><span>Vikicitaro</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11379" title="Ligilo al konektita datuma ero [g]" accesskey="g"><span>Ero en Vikidatumoj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspekto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">kaŝi</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">El Vikipedio, la libera enciklopedio</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="eo" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/200px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg" decoding="async" width="200" height="309" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/300px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg/400px-Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg 2x" data-file-width="1935" data-file-height="2989" /></a><figcaption><a href="/wiki/Fulmo" title="Fulmo">Fulmo</a> estas formo de energitransmisio; en la bildo, fulmoj super <a href="/wiki/Oradea" title="Oradea">Oradea</a>, <a href="/wiki/Rumanio" title="Rumanio">Rumanio</a>.</figcaption></figure> <p>La vorto <b>energio</b> devenas de la greka "energeia" (ἐνέργεια) kaj havas signifon "ago, agado". Ĝi estas komuna <a href="/wiki/Kvanto" title="Kvanto">kvanto</a>, kiu permesas <a href="/wiki/Mezuro" title="Mezuro">mezuri</a> la kapablon de <a href="/wiki/Materio" title="Materio">materio</a> produkti <a href="/wiki/Laboro_(fiziko)" title="Laboro (fiziko)">laboron</a>. </p><p>Tra la historio de <a href="/wiki/Scienco" title="Scienco">scienco</a>, energio estis esprimata per pluraj malsamaj unuoj, tiaj <a href="/wiki/Ergo" title="Ergo">ergoj</a> kaj <a href="/wiki/Kalorio" title="Kalorio">kalorioj</a>. Nuntempe, la akceptata <a href="/wiki/Mezurunuo" title="Mezurunuo">mezurunuo</a> pri energio estas la <a href="/wiki/%C4%B4ulo" title="Ĵulo">ĵulo</a>, unuo de energio de la Internacia Sistemo <a href="/wiki/SI" class="mw-redirect" title="SI">SI</a>. Krom la ĵulo, aliaj unuoj de energioj inkludas la <a href="/wiki/Kilovathoro" title="Kilovathoro">kilovathoron</a> (kWh) kaj <a href="/wiki/Mega" title="Mega">mega</a><a href="/wiki/Tuno" title="Tuno">tunon</a> da ekvivalento de <a href="/wiki/Nafto" title="Nafto">nafto</a> (<a href="/wiki/Tuno_da_ekvivalento_de_nafto" title="Tuno da ekvivalento de nafto">Mten</a>). Ili estas multe pli grandaj unuoj de energio. </p><p>Laŭ variaj fizikaj procezoj, en <a href="/wiki/Fiziko" title="Fiziko">fiziko</a> oni distingas specojn de energio: </p> <div style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3;"> <ul><li><a href="/wiki/Elektra_energio" title="Elektra energio">Elektra energio</a></li> <li><a href="/wiki/Elektromagneta_energio" class="mw-redirect" title="Elektromagneta energio">Elektromagneta energio</a></li> <li><a href="/wiki/Geoterma_energio" title="Geoterma energio">Geoterma energio</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gravita_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gravita energio (paĝo ne ekzistas)">Gravita energio</a></li> <li><a href="/wiki/Joniga_energio" title="Joniga energio">Joniga energio</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kemia_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kemia energio (paĝo ne ekzistas)">Kemia energio</a></li> <li><a href="/wiki/Kineta_energio" title="Kineta energio">Kineta energio</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mekanika_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mekanika energio (paĝo ne ekzistas)">Mekanika energio</a></li> <li><a href="/wiki/Nuklea_energio" title="Nuklea energio">Nuklea energio</a></li> <li><a href="/wiki/Potenciala_energio" title="Potenciala energio">Potenciala energio</a></li> <li><a href="/wiki/Suna_energio" class="mw-redirect" title="Suna energio">Suna energio</a></li> <li><a href="/wiki/Tajda_energio" title="Tajda energio">Tajda energio</a></li> <li><a href="/wiki/Termika_energio" class="mw-redirect" title="Termika energio">Termika energio</a></li> <li><a href="/wiki/Ventoenergio" title="Ventoenergio">Ventoenergio</a></li></ul> <p>Alia distingo: </p> <ul><li><a href="/wiki/Renovi%C4%9Danta_energio" title="Renoviĝanta energio">Renoviĝanta energio</a></li> <li><a href="/wiki/Fosilia_energio" class="mw-redirect" title="Fosilia energio">Fosilia energio</a></li> <li><a href="/wiki/Atomkerna_energio" class="mw-redirect" title="Atomkerna energio">Atomkerna energio</a></li></ul> </div> <p>Rezulte de la ekzisto de <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">principo de konservado de energio</a>, la nocio "energio" interligas ĉiujn fenomenojn de la <a href="/wiki/Naturo" title="Naturo">naturo</a>. La senco de la principo de konservado de energio estas en tio, ke <i>energio ne aperas el nenio kaj ne malaperas nenie; ĝi povas nur transformiĝi de unu formo de energio al alia</i>. Unu el filozofiaj doktrinoj, nome <a href="/wiki/Energetiko" class="mw-redirect" title="Energetiko">energetiko</a>, rigardas la energion kiel fundamenton de ĉiuj naturokazaĵoj. </p><p>En pure praktika vidpunkto, <a href="/wiki/Energetiko" class="mw-redirect" title="Energetiko">energetiko</a> estas scienco pri la energio kaj branĉo de la <a href="/wiki/Ekonomiko" title="Ekonomiko">ekonomiko</a>, kiu okupiĝas pri energetikaj rimedoj, ĝia prilaborado, transformo, transporto kaj uzo de diversaj specoj de energio. En 2003 la tutmonda konsumo da energio estis pli ol 10 500 milionoj da <a href="/wiki/Tuno_da_ekvivalento_de_nafto" title="Tuno da ekvivalento de nafto">tunoj da ekvivalento de nafto</a> (Mten): el kio 2 400 Mten da <a href="/wiki/Karbo" title="Karbo">karbo</a>, 3 600 Mten da <a href="/wiki/Nafto" title="Nafto">nafto</a>, 2 300 Mten da <a href="/wiki/Natura_gaso" class="mw-redirect" title="Natura gaso">natura gaso</a>, 610 <a href="/wiki/Tuno_da_ekvivalento_de_nafto" title="Tuno da ekvivalento de nafto">Mtep</a> de <a href="/wiki/Nuklea_energio" title="Nuklea energio">nuklea energio</a>, 590 Mten da akvoelektra energio kaj ĉirkaŭ 950 Mten da biomaso kaj kvantetoj eĉ pli malgrandaj da geovarma, suna aŭ venta energio. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historio">Historio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=1" title="Redakti sekcion: Historio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=1" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Historio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Thomas_Young_(scientist).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Thomas_Young_%28scientist%29.jpg/170px-Thomas_Young_%28scientist%29.jpg" decoding="async" width="170" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Thomas_Young_%28scientist%29.jpg/255px-Thomas_Young_%28scientist%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Thomas_Young_%28scientist%29.jpg/340px-Thomas_Young_%28scientist%29.jpg 2x" data-file-width="898" data-file-height="1138" /></a><figcaption><a href="/wiki/Thomas_Young" title="Thomas Young">Thomas Young</a>, la unua kiu uzis la terminon "energio" en la nuntempa scienca senco.</figcaption></figure> <p>La vorto <i>energio</i> deriviĝis de la <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikvgreka</a> ἐνέργεια, latinigite <i>energeia</i>, laŭvorte agado, operacio,<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kiu eble aperis por la unua fojo en la verkoj de <a href="/wiki/Aristotelo" title="Aristotelo">Aristotelo</a> en la 4-a jarcento a.n.e. Disdiference de la nuntempa difino, "energeia" estis tiam filozofia koncepto kvalita, sufiĉe ampleksa por inkludi ideojn kiel <a href="/wiki/Feli%C4%89o" title="Feliĉo">feliĉo</a> kaj <a href="/wiki/Plezuro" title="Plezuro">plezuro</a>. </p><p>Fine de la 17-a jarcento, <a href="/wiki/Gottfried_Leibniz" class="mw-redirect" title="Gottfried Leibniz">Gottfried Leibniz</a> proponis la ideon de la <i>vis viva</i>, nome vivanta forto, kiun li difinis kiel la produto de la <a href="/wiki/Maso" title="Maso">maso</a> de objekto por ties rapido kvadrate; li kredis, ke la totala <i>vis viva</i> konserviĝas. Por klarigi la malrapidigon okazigitan pro la frotado, Leibniz teoriumis, ke la varma energio konsistis en la hazarda movado de la partoj kiuj konstituas la <a href="/wiki/Materio" title="Materio">materion</a>, kvankam nur post pli ol unu jarcento tion oni akceptis ĝenerale. La nuntempa analogio de tiu propreco, nome la <a href="/wiki/Kineta_energio" title="Kineta energio">kineta energio</a>, diferenciĝas disde la <i>vis viva</i> nur pro unu faktoro de du. </p><p>En 1807, <a href="/wiki/Thomas_Young" title="Thomas Young">Thomas Young</a> estis eble la unua kiu uzis la terminon «energio»-n anstataŭ <i>vis viva</i>, nome en ĝia nuntempa scienca senco.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=Gustave-Gaspard_Coriolis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gustave-Gaspard Coriolis (paĝo ne ekzistas)">Gustave-Gaspard Coriolis</a> prikribis en 1829 la <a href="/wiki/Kineta_energio" title="Kineta energio">kineta energio</a> en ĝia nuntempa scienca senco, kaj en 1853, <a href="/wiki/William_John_Macquorn_Rankine" title="William John Macquorn Rankine">William Rankine</a> stampis la terminon kaj koncepton de <a href="/wiki/Potenciala_energio" title="Potenciala energio">potenciala energio</a>. Oni postulis ankaŭ la <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">principon de konservado de energio</a> por la unua fojo komence de la 19-a jarcento, kaj ĝin oni aplikas al ajna izola sistemo. Dum kelkaj jaroj oni diskutis ĉu la <a href="/wiki/Varmo" title="Varmo">varmo</a> estas fizika substanco, kio nomiĝis "varma substanco", aŭ simple fizika kvanto, kiel la <a href="/wiki/Movokvanto" title="Movokvanto">movokvanto</a>. En 1845 <a href="/wiki/James_Prescott_Joule" title="James Prescott Joule">James Prescott Joule</a> malkovris la rilaton inter la mekanika laboro kaj la generado de varmo. </p><p>Tiu progresoj kondukis al la teorio de la konservado de energio, formaligita grandkvante de William Thomson (<a href="/wiki/Lord_Kelvin" class="mw-redirect" title="Lord Kelvin">Lord Kelvin</a>) kiel al la fako de la <a href="/wiki/Termodinamiko" title="Termodinamiko">termodinamiko</a>. La termodinamiko helpis al rapida disvolvigo de la klarigoj de la kemiaj procezoj fare de <a href="/wiki/Rudolf_Clausius" title="Rudolf Clausius">Rudolf Clausius</a>, <a href="/wiki/Josiah_Willard_Gibbs" title="Josiah Willard Gibbs">Josiah Willard Gibbs</a> kaj <a href="/wiki/Walther_Nernst" title="Walther Nernst">Walther Nernst</a>. Tio kondukis ankaŭ al la matematika formulado de la koncepto de <a href="/wiki/Entropio" title="Entropio">entropio</a> fare de Clausius kaj al la enkonduko de la leĝoj de la radia energio fare de <a href="/wiki/Jo%C5%BEef_Stefan" title="Jožef Stefan">Jožef Stefan</a>. Laŭ la teoremo de Noether, la konservado de la energio estas konsekvenco de la fakto ke la leĝoj de fiziko ne ŝanĝiĝas laŭ la tempopaŝo.<sup id="cite_ref-jphysics_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-jphysics-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tial, ekde 1918, la teoriuloj komprenis, ke la leĝo de <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">konservado de energio</a> estas la rekta matematika konsekvenco de la <a href="/wiki/Translacia_simetrio" title="Translacia simetrio">translacia simetrio</a> de la konjugita kvanto de energio, tio estas, la tempo. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_koncepto_de_energio_en_fiziko">La koncepto de energio en fiziko</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=2" title="Redakti sekcion: La koncepto de energio en fiziko" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=2" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La koncepto de energio en fiziko"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mekanika_energio">Mekanika energio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=3" title="Redakti sekcion: Mekanika energio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=3" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Mekanika energio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Macro_piles_electriques.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Macro_piles_electriques.jpg/200px-Macro_piles_electriques.jpg" decoding="async" width="200" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Macro_piles_electriques.jpg/300px-Macro_piles_electriques.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Macro_piles_electriques.jpg/400px-Macro_piles_electriques.jpg 2x" data-file-width="2112" data-file-height="2816" /></a><figcaption><a href="/wiki/Konservado_de_energio" title="Konservado de energio">Konservado de energio</a>.</figcaption></figure> <p>En la <a href="/wiki/Klasika_fiziko" title="Klasika fiziko">nuntempa klasika fiziko</a>, la universala leĝo de <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">konservado de energio</a> —kio estas la fundamento de la <a href="/wiki/Unua_le%C4%9Do_de_termodinamiko" title="Unua leĝo de termodinamiko">unua principo de termodinamiko</a>—, indikas, ke la energio ligita al izola sistemo restas konstanta en la tempo.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tio signifas, ke por multaj klasikaj fizikaj sistemoj, la sumo de la <a href="/w/index.php?title=Mekanika_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mekanika energio (paĝo ne ekzistas)">mekanika energio</a>, la varma energio, la elektromagneta energio, kaj aliaj tipoj de <a href="/wiki/Potenciala_energio" title="Potenciala energio">potenciala energio</a> estas konstanta nombro. Por ekzemplo, la <a href="/wiki/Kineta_energio" title="Kineta energio">kinetan energion</a> oni kvantigas laŭ la movado de la <a href="/wiki/Materio" title="Materio">materio</a>, la potencialan energion laŭ proprecoj kiel la stato de <a href="/wiki/Deformi%C4%9Do" title="Deformiĝo">deformiĝo</a> aŭ laŭ la pozicio de la materio rilate al la fortoj kiuj agadas sur ĝi, la <a href="/wiki/Varmoenergio" title="Varmoenergio">termikan energion</a> laŭ ĝia <a href="/wiki/Varmokapacito" title="Varmokapacito">varmokapacito</a>, y la kemian energion laŭ la <a href="/wiki/Kemia_formulo" title="Kemia formulo">kemia kompono</a>. </p><p>En la <a href="/wiki/Teorio_de_la_relativeco" title="Teorio de la relativeco">teorio de la relativeco</a> la principo de <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">konservado de energio</a> plenumiĝas, kvankam oni devas redifini la mezuron de la energio por aligi la energion asocian al la maso, ĉar en relativeca mekaniko, se oni konsiderus la energion difinita laŭ la <a href="/wiki/Klasika_mekaniko" title="Klasika mekaniko">klasika mekaniko</a>, tiam rezultus kvanto kiu ne konserviĝas konstante. Tial, la <a href="/wiki/Speciala_teorio_de_relativeco" title="Speciala teorio de relativeco">speciala teorio de relativeco</a> estableas <a href="/wiki/Masenergia_ekvivalento" title="Masenergia ekvivalento">masenergian ekvivalenton</a> pro kiu ĉiuj korpoj, pro la fakto ke ili estas formitaj de <a href="/wiki/Materio" title="Materio">materio</a>, posedas aldonan energion ekvivalentan al <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle E={\sqrt {(mc^{2})^{2}+(pc)^{2}}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>E</mi> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <msqrt> <mo stretchy="false">(</mo> <mi>m</mi> <msup> <mi>c</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <msup> <mo stretchy="false">)</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mo>+</mo> <mo stretchy="false">(</mo> <mi>p</mi> <mi>c</mi> <msup> <mo stretchy="false">)</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> </msqrt> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle E={\sqrt {(mc^{2})^{2}+(pc)^{2}}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/baef7ce9099c5b13f8a0cc149ca734159e89f245" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.671ex; width:22.043ex; height:4.843ex;" alt="{\displaystyle E={\sqrt {(mc^{2})^{2}+(pc)^{2}}}}"></span>, kaj se oni konsiderus la principon de konservado de energio, tiun energion oni devas atenti por atingi konservoleĝon (nature kontraŭ la maso ĝi ne konserviĝas en relativeco, sed okazas, ke la nura eblo por konservoleĝo estas kalkuli kune la energion asocion al la maso kaj la ceteron de energiformoj). </p><p>En <a href="/wiki/Kvantuma_mekaniko" title="Kvantuma mekaniko">kvantuma mekaniko</a> la rezulto de la mezuro de grando en la ĝeneralaj cirkonstancoj ne havigas determinisman rezulton, pro kio oni povas paroli nur pri la valoro de la energio de unu mezuro (grando); tamen <a href="/wiki/Malvarmo" title="Malvarmo">malvarmo</a> estas nur foresto de <a href="/wiki/Varmo" title="Varmo">varmo</a>, ne de la energio de la sistemo. La valoro de la energio ĝenerale estas hazarda variablo, kvankam ĝian distribuadon ja oni povas kalkuli, kvankam ne la apartan rezulton de unu mezuro. En kvantuma mekaniko la atendita valoro de la energio de stata stato restas konstanta. Tamen, ekzistas statoj kiuj ne estas propraj de hamilton-a kondiĉo por kiuj la atendita energio de la stato fluktuas, pro kio ĝi ne estas konstanta. La <a href="/wiki/Varianco" title="Varianco">varianco</a> de la mezurita energio krome povas dependi de la intertempo, kongrue kun la <a href="/wiki/Necerteca_principo_de_Heisenberg" title="Necerteca principo de Heisenberg">principo de necerteco de Heisenberg</a>. </p><p>La energio estas propreco de la fizikaj sistemoj, nek estas reala fizika stato, nek «netuŝebla substanco». Tamen, kelkaj fakuloj, kiel <a href="/wiki/Wilhelm_Ostwald" title="Wilhelm Ostwald">Wilhelm Ostwald</a>, konsideris la energion kiel tio autente reala, ĉar laŭ la ekvacio de la ekvivalento la maso kiu estas la mezuro de la kvanto de materio, povas transformiĝi en energio kaj reen. Tial, ĝi ne estas abstraktaĵo, sed realo nevariebla diference de la materio. En klasika mekaniko oni reprezentas ĝin kiel <a href="/wiki/Skalaro_(fiziko)" title="Skalaro (fiziko)">skalara grando</a>. La energio estas matematika abstraktaĵo de propreco de la fizikaj sistemoj. Por ekzemplo, oni povas diri, ke sistemo kun nula kineta energio estas ripoza. En relativecaj problemoj la energio de partiklo ne povas esti reprezentata per skalara nevarianto, sed per la tempa komponanto de kvarvektoro energi-momanto (kvarmomanto), ĉar diferencaj observantoj ne mezuras la saman energion, se ili ne moviĝas je la sama rapideco kun rilato al la partiklo. Se oni konsideras kontinuajn distribuojn de materio, la priskribo rezultas eĉ pli komplika kaj la ĝusta priskribo de la kvanto de movado kaj de la energio postulas la uzadon de la <a href="/wiki/Tensoro" title="Tensoro">tensoro</a> de energi-impulso. </p><p>Oni uzas la koncepton de energio kiel abstraktaĵo de la fizikaj sistemoj pro la facileco por labori per skalaraj grandoj, kompare kun la <a href="/wiki/Vektoro" title="Vektoro">vektoraj grandoj</a> kiel la <a href="/wiki/Rapideco" class="mw-redirect" title="Rapideco">rapideco</a> kaj la <a href="/wiki/Akcelo" title="Akcelo">akcelo</a>. Por ekzemplo, en <a href="/wiki/Mekaniko" class="mw-redirect" title="Mekaniko">mekaniko</a>, oni povas priskribi komplete la <a href="/wiki/Dinamiko" title="Dinamiko">dinamikon</a> de sistemo laŭ funkcioj de la kineta kaj potenciala energioj, kiuj komponas la <a href="/w/index.php?title=Mekanika_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mekanika energio (paĝo ne ekzistas)">mekanikan energion</a>, kio en la <a href="/wiki/Mekaniko_de_Newton" class="mw-redirect" title="Mekaniko de Newton">mekaniko de Newton</a> havas la proprecon konserviĝi, tio estas, esti nevarianta en la tempo. </p><p>Matematike, la <a href="/wiki/Principo_de_konservado_de_energio" title="Principo de konservado de energio">konservado de energio</a> por sistemo estas rekta konsekvenco de la fakto, ke la ekvacioj de evoluo de tiu sistemo estas sendependaj de la konsiderita momento, laŭ la teoremo de Noether. La energio estas ankaŭ <a href="/wiki/Fizika_grando" title="Fizika grando">fizika grando</a> prezentita laŭ diversaj formoj, partoprenas en ĉiuj procezoj de ŝanĝo de fizika stato, transformiĝas kaj transmisias, depende de la sistemo de referenco kaj, fiksinta tiun, ĝi konserviĝas.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tial, ĉiu korpo estas kapabla posedi energion laŭ funkcio de siaj <a href="/wiki/Movado_(fiziko)" title="Movado (fiziko)">movado</a>, <a href="/wiki/Pozicio" title="Pozicio">pozicio</a>, <a href="/wiki/Temperaturo" title="Temperaturo">temperaturo</a>, <a href="/wiki/Maso" title="Maso">maso</a>, kemia kompono, kaj aliaj proprecoj. En la diversaj fakoj de la <a href="/wiki/Fiziko" title="Fiziko">fiziko</a> kaj la <a href="/wiki/Scienco" title="Scienco">scienco</a>, oni proponas kelkajn difinojn de energio, ĉiuj koheraj kaj komplementaj inter si, kaj ĉiu el ili ĉiam estas rilataj kun la koncepto de <a href="/wiki/Laboro_(fiziko)" title="Laboro (fiziko)">laboro</a>. </p><p>En <a href="/wiki/Mekaniko" class="mw-redirect" title="Mekaniko">mekaniko</a> oni povas distingi jenajn subfakojn: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Mekanika_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mekanika energio (paĝo ne ekzistas)">Mekanika energio</a>, kiu estas la kombino aŭ sumo de la jenaj tipoj: <ul><li><a href="/wiki/Kineta_energio" title="Kineta energio">Kineta energio</a>: relativa al la <a href="/wiki/Movado_(fiziko)" title="Movado (fiziko)">movado</a>.</li> <li><a href="/wiki/Potenciala_energio" title="Potenciala energio">Potenciala energio</a>: tiu asocia al la pozicio ene de konserva <a href="/wiki/Kampo_(fiziko)" title="Kampo (fiziko)">kampo de fortoj</a>. Por ekzemplo, estas la <i>gravita potenciala energio</i> kaj la <i>elasta potenciala energio</i> (aŭ energio de deformiĝo, nomita tiel pro la <a href="/wiki/Elasteco_(me%C4%A5aniko)" title="Elasteco (meĥaniko)">elastaj</a> deformiĝoj). Ankaŭ <a href="/wiki/Ondo" title="Ondo">ondo</a> estas kapabla transmisii energion translokiĝante tra elasta medio.</li></ul></li></ul> <p>En <a href="/wiki/Elektromagnetismo" title="Elektromagnetismo">elektromagnetismo</a> oni povas distingi jenajn subfakojn: </p> <ul><li><a href="/wiki/Elektromagneta_energio" class="mw-redirect" title="Elektromagneta energio">Elektromagneta energio</a>, komponita de: <ul><li>Radia energio: nome la energio kiun posedas la elektromagnetaj ondoj.</li> <li>Varma energio: nome la kvanto de energio kiun la unuo de maso de materio povas eligi kiam okazas <a href="/wiki/Kemia_reakcio" title="Kemia reakcio">kemia reakcio</a> de <a href="/wiki/Oksidi%C4%9Do" class="mw-redirect" title="Oksidiĝo">oksidiĝo</a>.</li> <li>Elektra potenciala energio <i>(vidu artikolon <a href="/wiki/Elektra_potencialo" title="Elektra potencialo">Elektra potencialo</a>)</i>.</li> <li><a href="/wiki/Elektra_energio" title="Elektra energio">Elektra energio</a>: rezulto de la ekzistado de <a href="/wiki/Elektra_tensio" title="Elektra tensio">diferenco de potencialo</a> inter du punktoj.</li></ul></li></ul> <p>En <a href="/wiki/Termodinamiko" title="Termodinamiko">termodinamiko</a> oni povas distingi jenajn subfakojn: </p> <ul><li><a href="/wiki/Interna_energio" title="Interna energio">Interna energio</a>, kiu estas la sumo de la mekanika energio de la partikloj kiuj konstituas sistemon.</li> <li><a href="/wiki/Varmoenergio" title="Varmoenergio">Termika energio</a>, kiu estas la energio produktita kun formo de <a href="/wiki/Varmo" title="Varmo">varmo</a>.</li> <li>Termodinamika potencialo, nome la energio rilata kun la stataj <a href="/wiki/Variablo" title="Variablo">variabloj</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Relativeca_fiziko">Relativeca fiziko</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=4" title="Redakti sekcion: Relativeca fiziko" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=4" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Relativeca fiziko"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:E_equals_m_plus_c_square_at_Taipei101.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/E_equals_m_plus_c_square_at_Taipei101.jpg/220px-E_equals_m_plus_c_square_at_Taipei101.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/62/E_equals_m_plus_c_square_at_Taipei101.jpg 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="400" /></a><figcaption>La formulo de masenergia ekvivalento estis montrata sur <a href="/wiki/Taipei_101" title="Taipei 101">Taipei 101</a> dum la evento de la Monda Jaro de Fiziko en 2005.</figcaption></figure> <p>En la <a href="/wiki/Teorio_de_la_relativeco" title="Teorio de la relativeco">relativeca fiziko</a> oni povas distingi jenajn subfakojn: </p> <ul><li>Energio en ripozo, kiu estas la energio produktita de la <a href="/wiki/Maso" title="Maso">maso</a> laŭ la konata formula de <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Einstein</a>, <a href="/wiki/Masenergia_ekvivalento" title="Masenergia ekvivalento">E=mc<sup>2</sup></a>, kiu establas la <a href="/wiki/Masenergia_ekvivalento" title="Masenergia ekvivalento">ekvivalenton inter maso kaj energio</a>.</li> <li>Energio de disintegriĝo, kiu estas la diferenco de energio en ripozo inter la komencaj kaj finaj partikloj de <a href="/w/index.php?title=Disintegri%C4%9Do&action=edit&redlink=1" class="new" title="Disintegriĝo (paĝo ne ekzistas)">disintegriĝo</a>.</li></ul> <p>Redifinante la koncepton de maso, oni modifas ankaŭ tiun de kineta energio. Por difinita materia partiklo, oni ne povas paroli pri energio bone difinita kaj identa por ĉiuj observantoj, fakte la energio kaj la linea momanto estas parto de ununura kvarmomanto, kiu estas kvarvektoro. La «energio» estas la tempa komponanto de tiu <i>kvarmomanto</i>, sed pro la naturo de la relativeco laŭ la sama maniero kiel la intertempo aŭ la spaca distanco estas relativa al la observanto, la spaca komponanto (nome <a href="/wiki/Movokvanto" title="Movokvanto">movokvanto</a>) kaj la tempa komponanto (energio) de la <i>kvarmomanto</i> estas relativaj al la observantoj. Por <a href="/wiki/Kontinua%C4%B5a_mekaniko" title="Kontinuaĵa mekaniko">kontinua medio</a> aŭ <a href="/wiki/Kampo_(fiziko)" title="Kampo (fiziko)">fizika kampo</a>, la malfacilaĵoj estas eĉ pli grandaj kaj ĝenerale la energio ne estas asocia al <i>kvarmomanto</i>, sed al la <a href="/wiki/Tensoro" title="Tensoro">tensoro</a> energi-impulso. </p><p>En <a href="/wiki/%C4%9Cenerala_relativeco" class="mw-redirect" title="Ĝenerala relativeco">ĝenerala relativeco</a>, la <a href="/wiki/Gravita_kampo" class="mw-redirect" title="Gravita kampo">gravita kampo</a> ne estas propre ordinara fizika kampo, kio kondukas al malfacilaĵoj por atribui difinitan energion al neizola sistemo, ĉar gravita kampo nestata ne kondukas al potenciala energio bone difinita. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kvantuma_fiziko">Kvantuma fiziko</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=5" title="Redakti sekcion: Kvantuma fiziko" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=5" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Kvantuma fiziko"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En <a href="/wiki/Kvantuma_mekaniko" title="Kvantuma mekaniko">kvantuma fiziko</a>, la energio estas grando ligita al la Hamilton-a observanto. La totala energio de neizola sistemo fajte povas ne esti difinita: en preciza momento la mezuro de la energio povas havigi diferencajn valorojn kun difinitaj probabloj. Male, por la izolaj sistemoj en kiuj la hamilton-a ne dependas eksplicite de la tempo, la stataj statoj ja havas bone difinitan energion. Krom la energio asocia al la ordinara materio aŭ materikampoj, en kvantuma fiziko estas la: </p> <ul><li>Energio de <a href="/wiki/Vakuo" title="Vakuo">vakuo</a>: nome tipo de energio ekzistanta en la spaco, eĉ dum foresto de <a href="/wiki/Materio" title="Materio">materio</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kemio">Kemio</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=6" title="Redakti sekcion: Kemio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=6" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Kemio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Jonigo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jonigo.svg/220px-Jonigo.svg.png" decoding="async" width="220" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jonigo.svg/330px-Jonigo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jonigo.svg/440px-Jonigo.svg.png 2x" data-file-width="671" data-file-height="614" /></a><figcaption>Impulsa jonigo de atomo.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/Kemio" title="Kemio">kemio</a> estas kelkaj specifaj formoj nemenciitaj antaŭe, nome la jenaj: </p> <dl><dd><ul><li><a href="/wiki/Joniga_energio" title="Joniga energio">Joniga energio</a>, nome formo de potenciala energio, estas la energio kiu necesas por <a href="/wiki/Jonigo" title="Jonigo">jonigi</a> <a href="/wiki/Molekulo" title="Molekulo">molekulon</a> aŭ <a href="/wiki/Atomo" title="Atomo">atomon</a>.</li> <li>Ligenergio, estas la potenciala energio stokita en la <a href="/wiki/Kemia_ligo" title="Kemia ligo">kemiaj ligoj</a> de <a href="/wiki/Kemia_kombina%C4%B5o" title="Kemia kombinaĵo">kemia kombinaĵo</a>. La <a href="/wiki/Kemia_reakcio" title="Kemia reakcio">kemiaj reakcioj</a> produktas aŭ absorbas tiun klason de energio, laŭ la funkcio de la <a href="/wiki/Entalpio" title="Entalpio">entalpio</a> kaj de la varmenergio.</li></ul></dd> <dd>Se tiuj formoj de energio estas konsekvenco de biologiaj interagadoj, la rezultinta energio estas biokemia, ĉar ĝi postulas la samajn fizikajn leĝojn aplikataj al kemio, sed la procezoj laŭ kiuj oni atingas ilin estas biologiaj, ĝenerale rezulte de la ĉela <a href="/wiki/Metabolo" title="Metabolo">metabolo</a>.</dd></dl> <p>Estas troveblaj ekzemploj de kemia energio en la vivo de la vivaj estaĵoj, tio estas, en la biologia vivo. Du de la plej gravaj procezoj kiuj bezonas tiun tipon de energio estas la procezoj de <a href="/wiki/Fotosintezo" title="Fotosintezo">fotosintezo</a> ĉe vegetaloj kaj <a href="/wiki/Spirado" title="Spirado">spirado</a> ĉe animaloj. En fotosintezo, la vegetaloj uzas <a href="/wiki/Klorofilo" title="Klorofilo">klorofilon</a> por apartigi la akvon kaj tiel igu ĝin <a href="/wiki/Hidrogeno" title="Hidrogeno">hidrogeno</a> kaj <a href="/wiki/Oksigeno" title="Oksigeno">oksigeno</a>: la hidrogeno, kombinita kun la karbono de la medio, produktos <a href="/wiki/Karbohidrato" class="mw-redirect" title="Karbohidrato">karbohidratojn</a>. En la espirado okazas malo: la okxigeno estas uzita por bruligi molekulojn de karbohidratoj. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Biologio">Biologio</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=7" title="Redakti sekcion: Biologio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=7" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Biologio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Fotosynteza3.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Fotosynteza3.png/220px-Fotosynteza3.png" decoding="async" width="220" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Fotosynteza3.png/330px-Fotosynteza3.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/Fotosynteza3.png 2x" data-file-width="380" data-file-height="417" /></a><figcaption>Dum <a href="/wiki/Fotosintezo" title="Fotosintezo">fotosintezo</a> okazas interŝanĝo de energio.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/Biologio" title="Biologio">biologio</a>, la energio estas atributo de ĉiuj biologiaj sistemoj, el <a href="/wiki/Biosfero" title="Biosfero">biosfero</a> ĝis la plej malgranda vivanta <a href="/wiki/Organismo" title="Organismo">organismo</a>. Ene de organismo, ĝi estas responsa pri la kresko kaj disvolvigo de <a href="/wiki/%C4%88elo" class="mw-disambig" title="Ĉelo">ĉelo</a> aŭ de <a href="/wiki/Organeto" title="Organeto">organeto</a> de biologia organismo. La energio uzata en la <a href="/wiki/Spirado" title="Spirado">spirado</a> estas stokita ĉefe en la molekula <a href="/wiki/Oksigeno" title="Oksigeno">oksigeno</a>.<sup id="cite_ref-Schmidt-Rohr_20_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-Schmidt-Rohr_20-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj ĝi povas deblokiĝi pere de reakcioj kun molekuloj de substancoj kiel <a href="/wiki/Karbohidrato" class="mw-redirect" title="Karbohidrato">karbohidratoj</a> (inklude sukerojn), <a href="/wiki/Lipido" title="Lipido">lipidoj</a> kaj <a href="/wiki/Proteino" title="Proteino">proteinoj</a> stokitaj de <a href="/wiki/%C4%88elo" class="mw-disambig" title="Ĉelo">ĉeloj</a>. Ĉe homoj, la "homa ekvivalento" (H-e) (konverto de homa energio) indikas, por difinita kvanto de energia kosto, la relativan kvanton de energio necesan por la homa <a href="/wiki/Metabolo" title="Metabolo">metabolo</a>, kio okazigas averaĝan homan energian koston de 12.500 kJ tage kaj bazan metabolan inficon de 80 vatoj. Por ekzemplo, se la homa korpo funkcias (averaĝe) je 80 vatoj, tiam lampo kiu funkcias je 100 vatoj estas funkcianta je 1,25 homaj ekvivalentoj (100 ÷ 80), tio estas, 1,25 H-e. Por malfacila tasko de nur kelkaj sekundoj de daŭrado, persono povas elsendi milojn da vatoj, multfoje la 746 vatoj de oficiala ĉevalpovo. Por taskoj kiuj daŭras kelkajn minutojn, homa estaĵo en bonaj kondiĉoj povas generi eble 1 000 vatojn. Por agado eltenenda dum unu horo, la rendimento malaltiĝas je ĉirkaŭ 300; por agado eltenenda dum unu tago, 150 vatoj estas la maksimumo.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La koncepto de la homa ekvivalento helpas en la kompreno de la energifluado en la fizikaj kaj biologiaj sistemoj esprimante la unuojn de energio en homaj terminoj: ĝi havigas "impreson" de la uzado de difinita kvanto de energio.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ankaŭ la radia energio de la <a href="/wiki/Sunlumo" class="mw-redirect" title="Sunlumo">sunlumo</a> estas kaptata fare de la plantoj kiel <i>kemia potenciala energio</i> en la <a href="/wiki/Fotosintezo" title="Fotosintezo">fotosintezo</a>, kiam la <a href="/wiki/Karbona_dioksido" title="Karbona dioksido">karbona dioksido</a> kaj la akvo (nome du komponaĵoj de malalta energio) iĝas karbohidratoj, lipidoj kaj proteinoj kaj en komponaĵoj de alta energio kiel oksigeno<sup id="cite_ref-Schmidt-Rohr_20_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-Schmidt-Rohr_20-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj <a href="/wiki/Adenozina_trifosfato" title="Adenozina trifosfato">ATP</a>. La karbohidratoj, lipidoj kaj proteinoj povas liberigi la energion de la oksigeno, kiu estas uzata por la vivantaj organismoj kiel ricevilo de <a href="/wiki/Elektrono" title="Elektrono">elektronoj</a>. La liberigo de la energio stokita dum la fotosintezo en formo ĉu de varmo ĉu de lumo povas estis tuj senkatenigita fare de sparko, en arbara incendio, aŭ povas resti disponebla pli malrapide por la metabolo de animaloj aŭ homoj, kiam oni englutas organikajn molekulojn, kaj la <a href="/wiki/Katabolo" title="Katabolo">katabolo</a> estas senkatenigita fare de la agado de <a href="/wiki/Enzimo" title="Enzimo">enzimoj</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sciencoj_de_la_Tero">Sciencoj de la Tero</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=8" title="Redakti sekcion: Sciencoj de la Tero" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=8" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Sciencoj de la Tero"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Landslide_in_Cusco,_Peru_-_2018.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg/220px-Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg/330px-Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg/440px-Landslide_in_Cusco%2C_Peru_-_2018.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1366" /></a><figcaption>Dum <a href="/wiki/Terglito" title="Terglito">terglito</a> okazas movado de enorma kvanto da energio.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/Geologio" title="Geologio">geologio</a>, la <a href="/wiki/Kontinenta_drivo" title="Kontinenta drivo">kontinenta drivo</a>, la <a href="/wiki/Montaro" title="Montaro">montaroj</a>, la <a href="/wiki/Vulkano" title="Vulkano">vulkanoj</a> kaj la <a href="/wiki/Tertremo" title="Tertremo">tertremoj</a> estas fenomenoj klarigeblaj per terminoj de energiaj transformoj en la interno de la <a href="/wiki/Tero" title="Tero">Tero</a>,<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dum la <a href="/wiki/Meteologio" title="Meteologio">meteologiaj fenomenoj</a> kiel <a href="/wiki/Vento" title="Vento">vento</a>, <a href="/wiki/Pluvo" title="Pluvo">pluvo</a>, <a href="/wiki/Hajlo" title="Hajlo">hajlo</a>, <a href="/wiki/Ne%C4%9Do" title="Neĝo">neĝo</a>, fulmoj, <a href="/wiki/Tornado" title="Tornado">tornadoj</a> kaj <a href="/wiki/Uragano" title="Uragano">uraganoj</a> estas rezultoj de la energiaj transformoj okazigitaj de la <a href="/wiki/Sunenergio" title="Sunenergio">sunenergio</a> en la <a href="/wiki/Atmosfero" title="Atmosfero">atmosfero</a> de la planedo Tero. </p><p>La sunluumo povas estis stokita en formo de gravita potenciala energio frapinte sur la <a href="/wiki/Tero" title="Tero">Tero</a>, ĉar (por ekzemplo) akvo vaporiĝas el <a href="/wiki/Oceano" title="Oceano">oceanoj</a> kaj venas en la <a href="/wiki/Monto" title="Monto">montoj</a> (kie, faligita en <a href="/wiki/Akvorezervejo" class="mw-redirect" title="Akvorezervejo">akvorezervejo</a> kiu nutras <a href="/wiki/Hidroelektrejo" class="mw-redirect" title="Hidroelektrejo">hidroelektrejon</a>, povas esti uzata por funkciigi <a href="/wiki/Turbino" title="Turbino">turbinojn</a> aŭ generatorojn por produkti elektron). La sunlumo ankaŭ okazigas multajn meteologiajn fenomenojn, krom tiuj generitaj de vulkanaj faktoroj. Ekzemplo de meteologia fenomeno okazigita de la suno estas uragano, okazigita kiam grandaj nestabilaj zonoj de varma oceano, varmigitaj dum monatoj, cedas parton de sia varma energio laŭ tuja formo por impulsi dum kelkaj tagoj violentajn ventomovojn. </p><p>En pli malrapida procezo, la <a href="/wiki/Radioaktiveco" title="Radioaktiveco">radioaktiva desintegriĝo</a> de la atomoj de la kerno de la Tero liberigas varmon. Tiu varama energio impulsas la <a href="/wiki/Platotektoniko" title="Platotektoniko">platotektonikon</a> kaj povas plialtigi montojn, pere de la <a href="/wiki/Orogenezo" title="Orogenezo">orogenezo</a>. Tiu malrapida malaltigo estas speco de <a href="/wiki/Konservado_de_energio" title="Konservado de energio">stokado de energio</a> potenciala gravita de la varmenergio, kiu povas esti liberigita poste laŭ formo de aktiva kineta energio en la <a href="/wiki/Terglito" title="Terglito">terglitoj</a>, post okazaĵo kapabla senkatenigi ilin. Ankaŭ la tertremoj liberigas elastan potencialan energion stokitan en la <a href="/wiki/Roko" class="mw-redirect" title="Roko">rokoj</a>, nome stokejo kreita finfine el la samaj radioaktivaj varmofontoj. Tial, laŭ la nuntempaj sciaroj, konataj fenomenoj kiel la <a href="/wiki/Terglito" title="Terglito">terglitoj</a> kaj la tertremoj liberigas energion kiu estis stokita kiel potenciala energio en la gravita kampo de la Tero aŭ kiel elasta tensio (mekanika potenciala energio) en la rokoj. Antaŭe, tiuj montris liberigon de energio kiu estis stokita en la pezaj atomoj ekde kiam la kolapso de la <a href="/wiki/Supernovao" title="Supernovao">supernovaoj</a>, detruitaj antaŭ longege, kreis tiujn atomojn. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Energio-konsumado_nuntempe">Energio-konsumado nuntempe</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=9" title="Redakti sekcion: Energio-konsumado nuntempe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=9" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Energio-konsumado nuntempe"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Estas konate, ke la rapide multiĝanta monda loĝantaro krom la kreskigo de la nutraĵprovizado bezonas ankaŭ la kreskigon de la energio-produktado. Estas konata ankaŭ tiu bedaŭrinda fakto, ke 80 elcentojn de la tutmonda energio kaj <a href="/wiki/Krudmaterialo" class="mw-redirect" title="Krudmaterialo">krudmaterialo</a> konsumas tiu feliĉa parto de la homaro, kiu vivas en Usono kaj en la aliaj ekonomie evoluintaj mondpartoj. Estas konata ankaŭ tio, ke la malmulte konsumanta parto estas - juste - malkontenta pri la nuna situacio. Ankaŭ ili dezirus kreskigi la konsumadon, por kontentigi la bazajn homajn bezonojn. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Limoj_de_la_konsumad-kreskigo">Limoj de la konsumad-kreskigo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=10" title="Redakti sekcion: Limoj de la konsumad-kreskigo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=10" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Limoj de la konsumad-kreskigo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sed jam malpli konate estas, ke la nuna usona kaj okcident-eŭropa vivmaniero eblus nur por duonmiliardo da homoj, ĉar alie rapide elĉerpiĝos la energio-fontoj kaj danĝere malpuriĝos la medio, pro produkto de danĝera kvanto da <a href="/wiki/Karbonduoksido" class="mw-redirect" title="Karbonduoksido">karbonduoksido</a>. Tial, jam la nuna produktado kaj konsumado estas daŭrigebla nur kelkajn jardekojn. Sed la konsumado, anstataŭ stagni aŭ malgrandiĝi, forte kreskas. Se oni konsideras ekz. la naturajn fontojn, la nombron de la loĝantaro kaj la rapidegan industriigon en Ĉinio, estas evidente, ke post kelkaj jardekoj la ĉinoj povos produkti tiom da varoj kaj malpurigan karbonduoksidon, kiom nun produktas la evoluinta mondparto. lli rajtas fari tion, kial ne, kaj povas fari sen ekstera helpo. Ili posedas grandan kvanton da karbo por energioproduktado, krudmaterialojn, laborforton, diligentecon kaj scion. Dume nature la nuna evoluinta mondoparto daŭrigas sian agadon. Kio sekvos el tio, ne estas precize antaŭvidebla. Pro la forceja (<a href="/wiki/Vitrodomo" class="mw-redirect" title="Vitrodomo">vitrodoma</a>) efiko, kiun kaŭzas tro granda kvanto da karbonduoksido en la atmosfero, la averaĝa temperaturo jam sendube kreskas. Tial degelos granda glaciokvanto ĉe la polusoj, signife leviĝos la nivelo de la maroj, inundante grandajn dense loĝatajn regionojn, ŝanĝiĝos la tutmonda klimato, forte grandiĝos la areo de la dezertoj, ktp. La afero estas tre danĝera, ĉar pro la granda inercio de la atmosfero la efiko de la nun produktata karbonduoksido efikos nur post jardekoj. Ne forgesu ankaŭ pri <a href="/wiki/Acida_pluvo" title="Acida pluvo">acida pluvo</a>, kaŭzita de karbobruligado, kiu jam forte damaĝis la arbarojn. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Disdividiĝo_de_la_energio-konsumado"><span id="Disdividi.C4.9Do_de_la_energio-konsumado"></span>Disdividiĝo de la energio-konsumado</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=11" title="Redakti sekcion: Disdividiĝo de la energio-konsumado" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=11" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Disdividiĝo de la energio-konsumado"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La surtera energio-konsumado en la jaro 1991 disdividiĝis jene: <a href="/wiki/Petrolo" title="Petrolo">petrolo</a> 37,6%, <a href="/wiki/Karbo" title="Karbo">karbo</a> 26,2%, <a href="/wiki/Tergaso" title="Tergaso">tergaso</a> 20,5%, <a href="/wiki/Nuklea_energio" title="Nuklea energio">nuklea energio</a> 6,8%, <a href="/wiki/Biomaso" class="mw-redirect" title="Biomaso">biomaso</a> 6,3%, akva kaj <a href="/wiki/Geovarma_energio" class="mw-redirect" title="Geovarma energio">geotermika energio</a> 2,6%. Ĉu la kaŭzo de tiu ĉi disdividiĝo estas sekvo de la nuntempa teknika nivelo, aŭ ĉu influas ĝin ĉefe personaj aŭ grupaj profitinteresoj, estas malfacile determini. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Superregas_petrolo_kaj_karbo">Superregas petrolo kaj karbo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=12" title="Redakti sekcion: Superregas petrolo kaj karbo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=12" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Superregas petrolo kaj karbo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Estas okulfrape en la konsumado la superregado de nafto kaj minkarbo. Ilia forbruligo estas la ĉefa fonto de la karbonduoksido. Ekonomie ekspluatebla nafto tutmonde haveblos nur dum kelkaj jardekoj, sed karbo ankoraŭ dum jarcentoj. Ankaŭ la senpere aŭ en la formo de alkoholo aŭ oleo forbruligita biomaso produktas karbonduoksidon. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_aliaj_fontoj">La aliaj fontoj</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=13" title="Redakti sekcion: La aliaj fontoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=13" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La aliaj fontoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nuntempe la tergaso estas tiu energiofonto, kies uzado kaŭzas la plej malgrandan medio-malpurigadon. Tial ĝia uzado rapide kreskas, do la elĉerpiĝo ne bezonas longan tempon. La uzado de geovarma energio estus signife kreskigebla. Verŝajne ekonomiaj aŭ aliaj konsideroj malhelpas ĝian pli ampleksan uzadon. La uzado de la energio de riveroj jam ne estas signife kreskigebla sen detruo de ekologiaj valoraĵoj. La uzado de la energio de la marbordoj, la energio de fluso kaj malfluso estas ankoraŭ ne sufiĉe uzataj nek la ventoenergio. </p><p>La <a href="/wiki/Sunenergio" title="Sunenergio">sunenergio</a> estas granda eblo por la estonteco. Nuntempe la senpera transformo al elektro per <a href="/wiki/Sun%C4%89elo" title="Sunĉelo">sunĉeloj</a> estas ne farebla sen malprofito, pro ilia alta prezo kaj malalta efikeco. Sed por akvovarmigado la uzado de la sunenergio jam komencas disvastiĝi. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_situacio_pri_la_nuklea_energio">La situacio pri la nuklea energio</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=14" title="Redakti sekcion: La situacio pri la nuklea energio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=14" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La situacio pri la nuklea energio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png/300px-Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png" decoding="async" width="300" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png/450px-Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png/600px-Nuclear_power_plant-pressurized_water_reactor-PWR.png 2x" data-file-width="1865" data-file-height="1331" /></a><figcaption><i>Premakva atomcentralo</i> (<i>PWR</i>) 1- Enfermitejo. <br />2- <a href="/wiki/Malvarmiga_turo" title="Malvarmiga turo">Malvarmiga turo</a>. 3- <a href="/wiki/Nuklea_reaktoro" class="mw-redirect" title="Nuklea reaktoro">Nuklea reaktoro</a>. 4- <a href="/wiki/Reguliga_stango" title="Reguliga stango">Reguligaj stangoj</a>. 5- Premilo. 6- <a href="/wiki/Vaporkaldrono" title="Vaporkaldrono">Vaporkaldrono</a>. 7- Nuklea brulaĵo. 8- <a href="/wiki/Turbino" title="Turbino">Turbino</a>. 9- <a href="/wiki/Generatoro" title="Generatoro">Generatoro</a>. 10-<a href="/wiki/Transformatoro" title="Transformatoro">Transformatoro</a>. 11-<a href="/wiki/Kondensilo_(vaporo)" title="Kondensilo (vaporo)">Kondensilo</a>. 12-<a href="/wiki/Vaporo" title="Vaporo">Vaporo</a>. 13- <a href="/wiki/Likvo" title="Likvo">Likvo</a>. 14- Ena <a href="/wiki/Aero" title="Aero">aero</a>. <br />15- Fora <a href="/wiki/Humideco" title="Humideco">humida</a> aero. 16- <a href="/wiki/Riverego" class="mw-redirect" title="Riverego">Riverego</a> (aŭ <a href="/wiki/Maro" title="Maro">maro</a>). <br />17- Malvarmiga akvocirkulado. 18- Primara cirkulado. 19- Sekundara cirkulado. 20- <a href="/wiki/Akvovaporo" title="Akvovaporo">Akvovaporo</a>. <br />21- Likvo<a href="/wiki/Pumpilo" title="Pumpilo">pumpilo</a>. </figcaption></figure> <p>Laste sed ne balaste la nuklea energio. En la 1950aj kaj <a href="/wiki/1960aj_jaroj" class="mw-redirect" title="1960aj jaroj">1960aj jaroj</a> oni komencis amase konstrui nukleajn energiocentralojn en Usono, en Sovetio, en Okcident-Eŭropo. Tiutempe ŝajnis, ke la energio-provizado de la homaro estas por ĉiam solvita. Ankaŭ la tiutempa konkurarmado instigis la konstruadon de <a href="/wiki/Atomcentralo" class="mw-redirect" title="Atomcentralo">nukleaj</a> <a href="/wiki/Reaktoro" class="mw-disambig" title="Reaktoro">reaktoroj</a>, ja en ili oni produktis la <a href="/wiki/Plutonio" title="Plutonio">plutonion</a> por <a href="/wiki/Atombombo" title="Atombombo">atombomboj</a> kaj el <a href="/wiki/Litio" title="Litio">litio</a> la <a href="/wiki/Tricio" title="Tricio">tricion</a> por <a href="/wiki/Hidrogeno" title="Hidrogeno">hidrogen</a>-bomboj. Sed dume ankaŭ gravaj problemoj sin anoncis. El la foruzita <a href="/wiki/Uranio" title="Uranio">uranio</a> estiĝis aliaj radiantaj elementoj. El inter ili la <a href="/wiki/Plutonio" title="Plutonio">plutonio</a> estis konvena por plua uzado en reaktoro aŭ por atombombo. Tial per tre danĝera kaj multekosta procedo la grandpotencoj apartigis la plutonion. Sed restis aliaj forte radiantaj elementoj, kies vivdaŭro estas longa. Ties deponado kaŭzas grandan problemon, ja temas pri jarmiloj dum kiuj la deponado devas esti sekura. Tio ankoraŭ estas nesolvita. Oni nun kolektas tiujn danĝerajn materialojn, kies kvanto ade grandiĝas, kaj atendas naskiĝon de ideo por bona solvo. Tial, kaj pro la akcidentoj okazintaj en <a href="/wiki/Three_Mile_Island" title="Three Mile Island">Three Mile Island</a> (1979) kaj en <a href="/wiki/%C4%88ernobil" class="mw-redirect" title="Ĉernobil">Ĉernobil</a> (1986) nuntempe la konstruado de atomreaktoroj maloftiĝis, sed en la 1990-aj jaroj denove fortiĝis en Azio. </p><p>CERN en Ĝenevo: realigo de energioproduktado dependas de diversaj personaj kaj grupaj profitinteresoj. Ŝajnas, ke tiu ĉi problemo estos solvebla per genia metodo. Se oni bombardas elementojn per grandenergiaj neŭtronoj, estiĝas grandenergiaj neŭtronoj aldone al la originalaj. Per ili oni bombardas longvivdaŭrajn izotopojn, kiuj havas ne fortan, tamen danĝeran radiadon; ili transformiĝas en novajn izotopojn, kies radiado estas forta, sed la vivdaŭro relative mallonga. Tiamaniere la deponada tempo mallongiĝas kaj la transformo cetere liberigas uzeblan energion. La procedo estas farebla surbaze de restaĵoj de reaktoraj uranipecoj, kaj ankaŭ de aliaj elementoj, ekz. <a href="/wiki/Torio" title="Torio">torio</a> (Th). Torio en la naturo estas multe pli ofta ol uranio. Ĝia radiado estas malforta, la vivdaŭro tre longa, kaj ekzistas nur unu <a href="/wiki/Izotopo" title="Izotopo">izotopo</a>. Torio 232 facile kaptas malrapidajn neŭtronojn, poste estiĝas izotopo torio 233, kies duoniĝa tempo estas 22 minutoj. Estiĝas <a href="/wiki/Protaktinio" title="Protaktinio">protaktinio</a> (Pa<sub>232</sub>), kies duoniĝa tempo estas 27 tagoj. La rezulto estas uranio 233, izotopo, kiu emisias fortan gama-radiadon, sed memstara <a href="/wiki/%C4%88enreakcio" class="mw-redirect" title="Ĉenreakcio">ĉenreakcio</a> ne povas okazi. Ĝi povas maIkomponiĝi nur, se eksteraj malrapidaj neŭtronoj trafas ĝin. Dum la reakcio liberiĝas signifa varmenergio. (Aparta avantaĝo estas, ke la forta radiado de la materialo malhelpas ĝian komercon en la <a href="/wiki/Nigra_merkato" title="Nigra merkato">nigra merkato</a>.) Estas tre grave el la vidpunkto de la sekuro, ke la reaktoro funkcias nur okaze de enkonduko de ekstera energio, tial ĝia nomo estas energio-multobligilo. </p><p>Jen la formulo por la procedo: n + Th<sub>232</sub> - Pa<sub>232</sub> - U<sub>233</sub> Jen la skemo de la procedo: </p> <ol><li>Sinkrotrono (akcelilo de <a href="/wiki/Korpusklo" class="mw-redirect" title="Korpusklo">korpuskloj</a>), kiu estigas <a href="/wiki/Protono" title="Protono">protonon</a>-faskon de 5 <a href="/wiki/MA" class="mw-redirect mw-disambig" title="MA">mA</a> (miliamperoj), kun energio de 10<sup>9</sup> eV (unu miliardo da <a href="/wiki/Elektronvolto" title="Elektronvolto">elektronvoltoj</a>).</li> <li>Energio-multobligilo. Tie la rapidaj protonoj puŝiĝas al plumbo, kiu tial emisias rapidajn neŭtronojn. La torio estas en apartaj malgrandaj globoj, ĉíu en la mezo de grafita globo. Tiu bremsas la neŭtronojn. Ili ĉiuj estas en premita akvo.</li> <li>La premita, alttemperatura akvo cirkulas tra varminterŝanĝilo, kie ĝi estigas akvovaporon. Tiu funkciigas turbinon, kaj la kunligita generatoro produktas elektran energion. La elektra energio povas esti 40-50-oble pli granda ol necese por funkciigi la sinkrotronon. Do malgranda parto de la produktita energio sufiĉas por la funkciigo, la cetera estas konsumebla.</li></ol> <p>La sistemo estas tute fermita. Ĝi estas iam ajn senprobleme malŝaltebla, haltigebla. Laŭ la kalkuloj 5000 kg da torio povas estigi 250 MW (250 milionoj da <a href="/wiki/Vato" class="mw-disambig" title="Vato">vatoj</a>) da termika <a href="/wiki/Povumo" title="Povumo">povumo</a>. Dum du jaroj konsumiĝas el ĝi 5% (250 kg). Tiu termika povumo egalas al tiom, kiom povas produkti la forbruligo de 28 megatunoj (28 miliardoj da kilogramoj) da karbo. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Energiŝparo"><span id="Energi.C5.9Dparo"></span>Energiŝparo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=15" title="Redakti sekcion: Energiŝparo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=15" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Energiŝparo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r8860200">.mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#f9f9f9;border:1px solid #aaa;padding:0.5em;font-style:italic}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}html.skin-theme-clientpref-light .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#F9F9F9;color:black;border:1px solid #AAAAAA}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}}</style> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Energi%C5%9Dparo" title="Energiŝparo">Energiŝparo</a>.</div> <p><b>Energiŝparo</b> aŭ <b>energikonservado</b> estas la klopodo farita por malpliigi la konsumon de energio uzante malpli da tiu en ajna servo de energio. Tio povas esti atingebla ĉu uzante la energion pli efika (uzante malpli da energio por konstanta servo) aŭ malpliigante rekte la kvanton de uzata servo (por ekzemplo, uzante malpli da tempo aŭ fojoj <a href="/wiki/A%C5%ADto" title="Aŭto">aŭtojn</a>, elektran lumigon ktp). La konservo de energio estas parto de la koncepto de ekologia memsufiĉo. La energikonservado malpliigas la necesos de servoj de energio kaj povas rezulti en pli granda <a href="/wiki/Medio" title="Medio">media kvalito</a>, nacia sekureco, persona financa sekureco kaj pli grand ŝparado.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĝi estas sur la pinto de la hierarkio de la eltenebla energiuzado.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĝi ankaŭ malpliigas la kostojn de energio evitante la estontan elĉerpigon de naturaj rimedoj.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vidu_ankaŭ"><span id="Vidu_anka.C5.AD"></span>Vidu ankaŭ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=16" title="Redakti sekcion: Vidu ankaŭ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=16" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Vidu ankaŭ"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Energio_de_Planck" title="Energio de Planck">Energio de Planck</a></li> <li><a href="/wiki/Fortokampo" title="Fortokampo">Fortokampo</a></li> <li><a href="/wiki/Internacia_Energia_Agentejo" title="Internacia Energia Agentejo">Internacia Energia Agentejo</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%B4ula_le%C4%9Do" title="Ĵula leĝo">Ĵula leĝo</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Karbona_bilanco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Karbona bilanco (paĝo ne ekzistas)">Karbona bilanco</a></li> <li><a href="/wiki/Pumprezerva_akvoenergia_centralo" title="Pumprezerva akvoenergia centralo">Pumprezerva akvoenergia centralo</a></li> <li><a href="/wiki/Renovi%C4%9Danta_energio" title="Renoviĝanta energio">Renoviĝanta energio</a></li></ul> <ul><li><b>[S]:</b> <a href="/wiki/Vikiarbo" class="mw-redirect" title="Vikiarbo">Vikiarbo</a> > <a href="/wiki/Universo" title="Universo">Universo</a> > <a href="/w/index.php?title=Kampo_kaj_energio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kampo kaj energio (paĝo ne ekzistas)">Kampo kaj energio</a></li> <li><b>[M]:</b> <a href="/wiki/Radiado" title="Radiado">Radiado</a> ~ <a href="/wiki/Lumo" title="Lumo">Lumo</a> ~ <a href="/wiki/Kampo_(fiziko)" title="Kampo (fiziko)">Kampo (fiziko)</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notoj">Notoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=17" title="Redakti sekcion: Notoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=17" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Notoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2; padding-right: 6px;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <span class="reference-text">.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071011122441/http://etymonline.com/index.php?term=energy">Energía</a>. <i>Diccionario de Etimología en Línea</i>. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etymonline.com/index.php?term=energy">la originalo</a> je 11a de oktobro 2007. Alirita 1a de majo 2007 . </span> </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="libro" style="font-style:normal;" id="referenco-Smith-1998">Smith, Crosbie.  (1998) <i>The Science of Energy - a Cultural History of Energy Physics in Victorian Britain</i>. The University of Chicago Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780226764207" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-226-76420-7</a>.</cite> </span> </li> <li id="cite_note-jphysics-3"><a href="#cite_ref-jphysics_3-0">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="libro" style="font-style:normal;" id="referenco-Lofts-2004">Lofts, G.  (2004) <i>Jacaranda Physics 1</i>. John Willey & Sons Australia Ltd.. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780701637774" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7016-3777-4</a>.</cite> </span> </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <span class="reference-text"> Ercilla, Santiago Burbano de; Muñoz, Carlos Gracia (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=BWgSWTYofiIC&pg=PA159&dq=energ%C3%ADa++sistema+aislado+permanece+constante+en+el+tiempo&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi8kMa0wrzZAhUNj1kKHQHYAacQ6AEIJzAA#v=onepage&q=energ%C3%ADa%20%20sistema%20aislado%20permanece%20constante%20en%20el%20tiempo&f=false"><i>Física general</i>.</a> Editorial Tebar. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9788495447821" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9788495447821</a>. Konsultita la 23an de februaro 2018. </span> </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> <span class="reference-text"> Alomá Chávez, Eduardo; Malaver, Manuel (7a de marto 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.saber.ula.ve/bitstream/handle/123456789/20195/articulo13.pdf;jsessionid=542D583DC30A6F69E9E3B36219F8660C?sequence=2">Los conceptos de calor, trabajo, energía y teorema de Carnot en textos universitarios de termodinámica (38).</a> Caracas, Venezuela: EDUCERE. p. 481. ISSN 1316-4910. Konsultita la 30an de novembro 2014. </span> </li> <li id="cite_note-Schmidt-Rohr_20-6">↑ <a href="#cite_ref-Schmidt-Rohr_20_6-0"><sup>6,0</sup></a> <a href="#cite_ref-Schmidt-Rohr_20_6-1"><sup>6,1</sup></a> <span class="reference-text"> Schmidt-Rohr, K. (2020). "Oksigeno estas la molekulo de alta energio kiu impulsas la kompleksan plurĉelan vivon: Fundamental Corrections to Traditional Bioenergetics" <i>ACS Omega</i> <i>5</i>: 2221-33. <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://dx.doi.org/10.1021/acsomega.9b03352">[1]</a> </span> </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121004134840/http://www.uic.edu/aa/college/gallery400/notions/human%20energy.htm">Retrieved on May-29-09</a>. Uic.edu. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.uic.edu/aa/college/gallery400/notions/human%20energy.htm">la originalo</a> je 4a de oktobro 2012. Alirita 2010-12-12 . </span> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bikecalculator.com/">Calculadora de bicicletas - velocidad, peso, vatios, etc.</a> en <i>Calculadora de bicicletas</i>, alirita en 2009-05-29, arkivita en <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://web.archive.org/web/20090513091201/http://bikecalculator.com/">[2]</a> en 2009-05-13.</span> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://okfirst.">ocs.ou.edu/train/meteorology/EnergyBudget.html Energia buĝeto de la Tero</a> en Okfirst.ocs.ou.edu, alirita en 2010-12-12 kaj arkivita en <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.">archive.org/web/20080827194704/http://okfirst.ocs.ou.edu/train/meteorology/EnergyBudget.html</a> en 2008-08-27</span> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <span class="reference-text"> Zehner, Ozzie (2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ozziezehner.files.wordpress.com/2011/08/zehner_2011_unintended-consequences-of-green-technologies_proof.pdf">Unintended consequences of green technologies – Uncorrected proof.</a> Konsultita la 19an de aprilo 2010. </span> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.renewableenergyworld.com/ugc/articles/2015/04/a-guide-for-effective-energy-saving.html">«A guide for effective energy saving».</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190419203637/https://www.renewableenergyworld.com/ugc/articles/2015/04/a-guide-for-effective-energy-saving.html">Arkivigite je</a> 2019-04-19 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> Renewable Energy World. Konsultita la 19an de aprilo 2010.</span> </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ase.org/resources/top-5-reasons-be-energy-efficient">«Top 5 reasons to be energy efficient».</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190419203643/https://www.ase.org/resources/top-5-reasons-be-energy-efficient">Arkivigite je</a> 2019-04-19 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> Alliance to Save Energy (ASE). 20a de julio 2012. Konsultita la 19an de aprilo 2010.</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografio">Bibliografio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Energio&veaction=edit&section=18" title="Redakti sekcion: Bibliografio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Energio&action=edit&section=18" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Bibliografio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Alekseev, G.N. (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/EnergyAndEntropy"><i>Energy and Entropy</i>.</a> Moskvo: Mir Publishers.</li> <li>Alonso, Marcelo; Edward J. Finn (1976). <i>Física</i>. Fondo Educativo Interamericano. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/8403202342" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-03-20234-2</a>.</li> <li>Callen, Herbert B. (1985). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/thermodynamicsan0000call"><i>Thermodynamics and an Introduction to Thermostatistics</i>.</a> John Wiley & Sons.</li> <li>Crowell, Benjamin (2011), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lightandmatter.com/lm/">«ch. 11»,</a> <i>Light and Matter</i>, Fullerton, California: Light and Matter.</li> <li>Eisberg, Robert Martin, <i>Fundamentals of Modern Physics</i>, John Wiley and Sons, 1961</li> <li>Feynman, Richard (1974). <i>Feynman lectures on Physics</i>, Volume 2, Addison Wesley Longman. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0201021153" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-201-02115-3</a>.</li> <li>Goldstein, Herbert, Charles P. Poole, John L. Safko, <i>Classical Mechanics</i> (tria eldono), Addison Wesley; <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0201657023" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-201-65702-3</a></li> <li>Kleppner, D. y Kolenkow, R. J., <i>An Introduction to Mechanics</i>, McGraw-Hill (1973). <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0070350485" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-07-035048-5</a></li> <li>Reif, Federick (1985). <i>Fundamentals of Statistical and Thermal Physics</i>. McGraw-Hill.</li> <li>Ross, John S. (23a de aprilo 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.physnet.org/modules/pdf_modules/m20.pdf">«Work, Power, Kinetic Energy».</a> Project PHYSNET. Michigan State University.</li> <li>Santos, Gildo M. "Energy in Brazil: a historical overview," <i>The Journal of Energy History</i> (2018), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.energyhistory.eu/en/panorama/energy-brazil-historical-overview">rete</a></li> <li>Smil, Vaclav (2008). <i>Energy in nature and society: general energetics of complex systems</i>. Cambridge, US: MIT Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780262195652" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-262-19565-2</a>.</li> <li>Sussmann, G. J. & J. Wisdom, <i>Structure and Interpretation of Classical Mechanics</i>, MIT Press (2001). <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0262019455" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-262-019455</a>-4</li> <li>Vázquez-Reyna Mario (1998). <i>Reflexiones en torno a la materia, la energía y la masa</i>. Cd. de México. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9709179713" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 970-91797-1-3</a></li> <li>Walding, Richard; Rapkins, Greg; Rossiter, Glenn (1999). <i>New Century Senior Physics</i>. Melbourne, Australia: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780195510843" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-551084-3</a>.</li> <li>Zemansky, Mark W. (1985). <i>Calor y termodinámica</i>. Madrid: McGraw-Hill. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/8485240855" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-85240-85-5</a>.</li></ul> <ul><li><span class="plainlinks"><i>En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo <a class="external text" href="https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Energ%C3%ADa&oldid=160983429">Energía</a> en la hispana Vikipedio. </i></span></li></ul> <div style="position:absolute; z-index:100; right:20px; top:-40px; background-color:transparent" class="metadata" id="featured-star"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Vikipedio:Listo_de_havendaj_artikoloj" title="Tiu ĉi artikolo apartenas al la aro de la mil plej gravaj artikoloj"><img alt="Tiu ĉi artikolo apartenas al la aro de la mil plej gravaj artikoloj" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/1000HA.png" decoding="async" width="36" height="36" class="mw-file-element" data-file-width="36" data-file-height="36" /></a></span></div> <div class="noprint" id="aliaj_projektoj" style="float: right; clear: right; width: 250px; border: 1px solid #aaa; padding: 4px; font-size: 90%; background: #f9f9f9;"> <ul class="noarchive"><li class="commons"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Energy?uselang=eo">Kategorio Energio en la <span>Vikimedia Komunejo</span></a> (Multrimedaj datumoj)</span></li><li class="quote"><a href="https://eo.wikiquote.org/wiki/Energio" class="extiw" title="q:Energio">Energio en la <span>Vikicitaro</span></a> (Kolekto de citaĵoj)</li><li class="news"><a href="https://eo.wikinews.org/wiki/Kategorio:Energio" class="extiw" title="n:Kategorio:Energio">Energio en <span>Vikinovaĵoj</span></a> (Liberaj novaĵoj) </li></ul> </div> <div class="noprint" style="clear:both; margin-top:0px; border: 1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); padding: 0px; font-size: 90%; background: var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit"> <table> <tbody><tr> <td class="navbox-group"><a href="/wiki/Norma_datumaro" title="Norma datumaro">Bibliotekoj</a> </td> <td class="plainlinks hlist" style="font-size: 80%;"> <ul><li><a href="/wiki/Helpo:Bibliotekoj" title="Helpo:Bibliotekoj">PeEnEo</a>: <a class="external text" href="https://eo.wikipedia.org/?curid=1023">1023</a></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Komuna_Norma_Datumaro" title="Komuna Norma Datumaro">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4014692-3">4014692-3</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_Francio" title="Nacia Biblioteko de Francio">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119314344">119314344</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_Dieto" title="Nacia Biblioteko de Dieto">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00561932">00561932</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_la_%C4%88e%C4%A5a_Respubliko" title="Nacia Biblioteko de la Ĉeĥa Respubliko">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph114472">ph114472</a></span></li></ul> </td></tr></tbody></table> </div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Elŝutita el "<a dir="ltr" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Energio&oldid=8897450">https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Energio&oldid=8897450</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kategorioj" title="Specialaĵo:Kategorioj">Kategorio</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Energio" title="Kategorio:Energio">Energio</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Kaŝitaj kategorioj: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kun_eksmodaj_cit%C5%9Dablonoj" title="Kategorio:Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj">Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Listo_de_arkivitaj_pa%C4%9Doj_de_Retarkivo" title="Kategorio:Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo">Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kiuj_uzas_ISBNajn_magiajn_ligilojn" title="Kategorio:Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn">Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Havendaj_artikoloj_pli_grandaj_ol_30_kB" title="Kategorio:Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB">Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Ĉi tiu paĝo estis lastafoje redaktita je 14:59, 22 okt. 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">La teksto disponeblas laŭ la permesilo <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo">Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0 Neadaptita</a>; eble aldonaj kondiĉoj aplikeblas. Vidu la <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">uzkondiĉojn</a> por detaloj.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Regularo pri respekto de la privateco</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedio:Enkonduko">Pri Vikipedio</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedio:Malgarantio">Malgarantioj</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programistoj</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/eo.wikipedia.org">Statistikoj</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Deklaro pri kuketoj</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//eo.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Energio&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Poŝtelefona vido</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b8d669998-c9fft","wgBackendResponseTime":479,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.161","walltime":"0.316","ppvisitednodes":{"value":1738,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":9399,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":2925,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":8840,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 185.358 1 -total"," 38.20% 70.813 1 Ŝablono:Projektoj"," 28.96% 53.682 1 Ŝablono:Referencoj"," 11.51% 21.328 2 Ŝablono:Cite_book"," 9.72% 18.024 2 Ŝablono:Citaĵo_el_libro"," 9.19% 17.036 1 Ŝablono:Bibliotekoj"," 7.12% 13.197 1 Ŝablono:Ĉefartikolo"," 6.92% 12.830 2 Ŝablono:Webarchiv"," 6.57% 12.187 1 Ŝablono:Tradukita"," 5.21% 9.666 2 Ŝablono:Cite_web"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.015","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1362027,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6b8d669998-c9fft","timestamp":"20241128071409","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Energio","url":"https:\/\/eo.wikipedia.org\/wiki\/Energio","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11379","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11379","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-04-05T08:23:04Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/1\/13\/Lightning_over_Oradea_Romania_3.jpg","headline":"mezuro por la kapablo de sistemo fari laboron"}</script> </body> </html>