CINXE.COM
ديفيد هيوم - ويكيبيديا
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="ar" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ديفيد هيوم - ويكيبيديا</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )arwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "٠\t١\t٢\t٣\t٤\t٥\t٦\t٧\t٨\t٩"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","يناير","فبراير","مارس","أبريل","مايو","يونيو","يوليو","أغسطس","سبتمبر","أكتوبر","نوفمبر","ديسمبر"],"wgRequestId":"825a4691-34f0-4d16-9aee-9d0a6c06e827","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ديفيد_هيوم","wgTitle":"ديفيد هيوم","wgCurRevisionId":69595861,"wgRevisionId":69595861,"wgArticleId":277533,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["صفحات تستخدم امتداد JsonConfig","الاستشهاد بمصادر باللغة الإنجليزية (en)","الاستشهاد بمصادر باللغة الروسية (ru)","الاستشهاد بمصادر باللغة الفرنسية (fr)","الاستشهاد بمصادر باللغة الألمانية (de)", "مقالات تستعمل قوالب معلومات","مقالات تحوي نصا بالإنجليزية","صفحات تستخدم خاصية P1559","صفحات بها بيانات ويكي بيانات","صفحات تستخدم خاصية P18","مواليد 26 أبريل","صفحات بها مراجع ويكي بيانات","صفحات تستخدم خاصية P569","صفحات تستخدم خاصية P19","صفحات تستخدم خاصية P570","صفحات تستخدم خاصية P20","صفحات تستخدم خاصية P27","صفحات تستخدم خاصية P140","صفحات تستخدم خاصية P463","صفحات تستخدم خاصية P69","صفحات تستخدم خاصية P106","صفحات تستخدم خاصية P103","صفحات تستخدم خاصية P1412","صفحات تستخدم خاصية P101","صفحات تستخدم خاصية P108","صفحات تستخدم خاصية P800","صفحات تستخدم خاصية P135", "مقالات تستعمل روابط فنية ببيانات من ويكي بيانات","صفحات تستخدم خاصية P1417","صفحات تستخدم خاصية P1263","صفحات بها وصلات إنترويكي","بوابة أخلاقيات/مقالات متعلقة","بوابة أدب إنجليزي/مقالات متعلقة","بوابة أعلام/مقالات متعلقة","بوابة إسكتلندا/مقالات متعلقة","بوابة السياسة/مقالات متعلقة","بوابة المملكة المتحدة/مقالات متعلقة","بوابة فلسفة/مقالات متعلقة","بوابة ليبرالية/مقالات متعلقة","مواليد 1711","مواليد في إدنبرة","وفيات 1776","وفيات بعمر 65","وفيات في إدنبرة","ديفيد هيوم","دبلوماسيون بريطانيون في القرن 18","اقتصاديون إسكتلنديون","اقتصاديون بريطانيون", "اقتصاديون بريطانيون في القرن 18","اقتصاديون في القرن 18","أخلاقيات فوقية","أساتذة في القرن 18","أشخاص من إدنبرة","أشخاص من تنوير إسكتلندي","أعضاء الجمعية الفلسفية في إدنبرة","أمناء مكتبات إسكتلنديون","أمناء مكتبات بريطانيون","أنطولوجيون","إنسانيون علمانيون","باحثو الإدراك وطارحو النظريات","تاريخ العلوم","تاريخ الفكر الاقتصادي","تاريخ الفلسفة","تاريخ المنطق","تاريخ أخلاقيات","خريجو جامعة إدنبرة","دبلوماسيون إسكتلنديون","دبلوماسيون بريطانيون","دبلوماسيون في القرن 18","دبلوماسيون من إدنبرة","ربوبيون","ربوبيون بريطانيون","سياسة محافظة","شكوكية", "علمانيون بريطانيون","فلاسفة الاقتصاد","فلاسفة الأديان","فلاسفة التاريخ","فلاسفة التنوير","فلاسفة الرياضيات","فلاسفة العصر الحديث المبكر","فلاسفة العقل","فلاسفة المنطق","فلاسفة أخلاق","فلاسفة إسكتلنديون","فلاسفة بريطانيون","فلاسفة بريطانيون في القرن 18","فلاسفة تعليم","فلاسفة سياسيون إسكتلنديون","فلاسفة سياسيون بريطانيون","فلاسفة علم الاجتماع","فلاسفة علوم","فلاسفة كتبوا حول النشاط والتغيير الاجتماعي","فلاسفة من الفن","فلاسفة من إدنبرة","فلاسفة من علم النفس","فلاسفة نظرية المعرفة","كتاب إسكتلنديون في القرن 18","كتاب ذكور بريطانيون في القرن 18", "كتاب عن الدين والعلم","كتاب غير روائيين إسكتلنديون","كتاب غير روائيين بريطانيون في القرن 18","كتاب غير روائيين ذكور بريطانيون","كتاب فكر حر","كتاب مقالات إسكتلنديون","كتاب مقالات بريطانيون في القرن 18","كتاب مقالات ذكور بريطانيون","كتاب مقالات في القرن 18","كتاب من إدنبرة","كتب فلسفية","ليبراليون كلاسيكيون بريطانيون","ليبرالية","ليبرتاريون إسكتلنديون","مربون إسكتلنديون","مشككون بريطانيون","معلقون اجتماعيون بريطانيون","معلمون إسكتلنديون في القرن 18","معلمون بريطانيون","معلمون بريطانيون في القرن 18","مفكرون ربوبيون","ملحدون إسكتلنديون","ملكيون إسكتلنديون", "ملكيون بريطانيون","منطقيون إسكتلنديون","منطقيون بريطانيون","منظرون تربويون إسكتلنديون","منظرون تربويون بريطانيون","منظرون عقلانيون","منظرون على الحضارة الغربية","موظفو خدمة مدنية من إدنبرة","مؤرخون إسكتلنديون","مؤرخون إسكتلنديون في القرن 18","مؤرخون بريطانيون","مؤرخون في القرن 18","مؤرخون لإنجلترا","نقاد اجتماعيون","نقاد الأديان","نقاد الكاثوليكية"],"wgPageViewLanguage":"ar","wgPageContentLanguage":"ar","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ديفيد_هيوم","wgRelevantArticleId":277533,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{ "accuracy":{"levels":2}}},"wgStableRevisionId":69595861,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ar","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"ar"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q37160","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.Site":"ready","ext.gadget.Font-Amiri":"ready", "ext.gadget.palestineTheme":"ready","ext.gadget.WMP-icons":"ready","ext.gadget.HideExLinkIcon":"ready","ext.gadget.Urgent-fixes":"ready","ext.gadget.color-definition":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced", "ext.gadget.events-loader","ext.gadget.ArabicAds","ext.gadget.LoadJS","ext.gadget.searchlang","ext.gadget.NoRefCopy","ext.gadget.exlinks","ext.gadget.content-support-loader","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.TemplateParamWizard","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ar&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ar&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ar&modules=ext.gadget.Font-Amiri%2CHideExLinkIcon%2CSite%2CUrgent-fixes%2CWMP-icons%2Ccolor-definition%2CpalestineTheme&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ar&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/1200px-David_Hume_Ramsay.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1453"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/800px-David_Hume_Ramsay.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="968"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/640px-David_Hume_Ramsay.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="775"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ديفيد هيوم - ويكيبيديا"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="عدل" href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ويكيبيديا (ar)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ar.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="تلقيمة أتوم ويكيبيديا" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A3%D8%AD%D8%AF%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ديفيد_هيوم rootpage-ديفيد_هيوم skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">انتقل إلى المحتوى</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="الموقع"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="القائمة الرئيسة" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="القائمة الرئيسية" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">القائمة الرئيسية</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">القائمة الرئيسية</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انقل للشريط الجانبي</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">أخف</button> </div> <div id="p-encyclopedia" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-encyclopedia" > <div class="vector-menu-heading"> الموسوعة </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3%D8%A9" title="زر الصفحة الرئيسية [z]" accesskey="z"><span>الصفحة الرئيسة</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A3%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB_%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="مطالعة سريعة لأهم الأحداث الجارية"><span>الأحداث الجارية</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A3%D8%AD%D8%AF%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="قائمة أحدث التغييرات في الويكي. [r]" accesskey="r"><span>أحدث التغييرات</span></a></li><li id="n-wrecentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A3%D8%AD%D8%AF%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B5%D9%88%D9%84%D8%A9/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D9%87%D9%85%D8%A9"><span>أحدث التغييرات الأساسية</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> تصفح </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-subjects" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%AA%D8%B5%D9%81%D8%AD"><span>المواضيع</span></a></li><li id="n-index" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3_%D8%B3%D8%B1%D9%8A%D8%B9"><span>أبجدي</span></a></li><li id="n-portals" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%AA%D8%B5%D9%81%D8%AD"><span>بوابات</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%B9%D8%B4%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%8A" title="حمل صفحة عشوائية [x]" accesskey="x"><span>مقالة عشوائية</span></a></li><li id="n-Kiwix" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D9%83%D9%8A%D9%88%D9%8A%D9%83%D8%B3"><span>تصفح من غير إنترنت</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D8%A9"><span>الصفحات الخاصة</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-contributing" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-contributing" > <div class="vector-menu-heading"> مشاركة </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%A7%D8%AA%D8%B5%D9%84_%D8%A8%D9%86%D8%A7"><span>تواصل مع ويكيبيديا</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9:%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="حيث تجد المساعدة"><span>مساعدة</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D9%86"><span>الميدان</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3%D8%A9" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ويكيبيديا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ar.svg" style="width: 7em; height: 2.4375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ar.svg" width="105" height="22" style="width: 6.5625em; height: 1.375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A8%D8%AD%D8%AB" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ابحث في ويكيبيديا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>بحث</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ابحث في ويكيبيديا" aria-label="ابحث في ويكيبيديا" autocapitalize="sentences" title="ابحث في ويكيبيديا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="خاص:بحث"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">بحث</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="أدوات شخصية"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="المظهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغيير مظهر الصفحة، حجم الخط، العرض واللون" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="المظهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">المظهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ar.wikipedia.org&uselang=ar" class=""><span>تبرع</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A1_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8&returnto=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="نشجعك على عمل حساب وتسجيل دخولك؛ لكنه غير ضروري على اي حال" class=""><span>إنشاء حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AF%D8%AE%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85&returnto=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="يفضل أن تسجل الدخول، لكنه ليس إلزاميا. [o]" accesskey="o" class=""><span>دخول</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="المزيد من الخيارات" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="أدوات شخصية" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">أدوات شخصية</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="قائمة المستخدم" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ar.wikipedia.org&uselang=ar"><span>تبرع</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A1_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8&returnto=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="نشجعك على عمل حساب وتسجيل دخولك؛ لكنه غير ضروري على اي حال"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>إنشاء حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AF%D8%AE%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85&returnto=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="يفضل أن تسجل الدخول، لكنه ليس إلزاميا. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>دخول</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحات للمحررين الذين سجَّلوا خروجهم <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A9" aria-label="تعلَّم المزيد بخصوص التحرير"><span>تعلَّم المزيد</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%87%D9%85%D8%A7%D8%AA%D9%8A" title="قائمة بتعديلات قام بها عنوان الآي بي [y]" accesskey="y"><span>مساهمات</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4%D9%8A" title="نقاش حول التعديلات من عنوان الأيبي هذا [n]" accesskey="n"><span>نقاش</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="الموقع"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="المحتويات" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">المحتويات</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انقل للشريط الجانبي</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">أخف</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">المقدمة</div> </a> </li> <li id="toc-حياته_وأعماله" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#حياته_وأعماله"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>حياته وأعماله</span> </div> </a> <ul id="toc-حياته_وأعماله-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-المنهج_التجريبي_في_دراسة_الطبيعة_البشرية" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#المنهج_التجريبي_في_دراسة_الطبيعة_البشرية"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>المنهج التجريبي في دراسة الطبيعة البشرية</span> </div> </a> <ul id="toc-المنهج_التجريبي_في_دراسة_الطبيعة_البشرية-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-المعرفة" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#المعرفة"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>المعرفة</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-المعرفة-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>ثبِّت القسم الفرعي المعرفة</span> </button> <ul id="toc-المعرفة-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-كتاب_بحث_في_الطبيعة_الإنسانية" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#كتاب_بحث_في_الطبيعة_الإنسانية"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>كتاب بحث في الطبيعة الإنسانية</span> </div> </a> <ul id="toc-كتاب_بحث_في_الطبيعة_الإنسانية-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الانطباعات_والأفكار" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الانطباعات_والأفكار"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>الانطباعات والأفكار</span> </div> </a> <ul id="toc-الانطباعات_والأفكار-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ملكات_المعرفة" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ملكات_المعرفة"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>ملكات المعرفة</span> </div> </a> <ul id="toc-ملكات_المعرفة-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الجواهـــر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الجواهـــر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>الجواهـــر</span> </div> </a> <ul id="toc-الجواهـــر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الســـببية" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الســـببية"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>الســـببية</span> </div> </a> <ul id="toc-الســـببية-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الاعتقـــاد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الاعتقـــاد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>الاعتقـــاد</span> </div> </a> <ul id="toc-الاعتقـــاد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الاحتمـــال" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الاحتمـــال"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>الاحتمـــال</span> </div> </a> <ul id="toc-الاحتمـــال-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-الهوية_الشخصية" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#الهوية_الشخصية"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.8</span> <span>الهوية الشخصية</span> </div> </a> <ul id="toc-الهوية_الشخصية-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-الأخـــلاق" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#الأخـــلاق"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>الأخـــلاق</span> </div> </a> <ul id="toc-الأخـــلاق-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-تركة_هيوم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#تركة_هيوم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>تركة هيوم</span> </div> </a> <ul id="toc-تركة_هيوم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مؤلفاته[45]" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#مؤلفاته[45]"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>مؤلفاته<sup><span>[</span>45<span>]</span></sup></span> </div> </a> <ul id="toc-مؤلفاته[45]-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-انظر_أيضًا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#انظر_أيضًا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>انظر أيضًا</span> </div> </a> <ul id="toc-انظر_أيضًا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مراجع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#مراجع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>مراجع</span> </div> </a> <ul id="toc-مراجع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-وصلات_خارجية" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#وصلات_خارجية"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>وصلات خارجية</span> </div> </a> <ul id="toc-وصلات_خارجية-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="المحتويات" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="جدول المحتويات" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تبديل عرض جدول المحتويات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تبديل عرض جدول المحتويات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ديفيد هيوم</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="اذهب إلى المقالة في لغةٍ أخرى. مُتاحة في 107 لغات" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-107" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">107 لغات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأفريقانية" lang="af" hreflang="af" data-title="David Hume" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="الأفريقانية" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B4%E1%89%AA%E1%8B%B5_%E1%88%81%E1%88%9D" title="ዴቪድ ሁም – الأمهرية" lang="am" hreflang="am" data-title="ዴቪድ ሁም" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="الأمهرية" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأراغونية" lang="an" hreflang="an" data-title="David Hume" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="الأراغونية" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%DA%A4%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="ديڤيد هيوم – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="ديڤيد هيوم" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="ديفيد هيوم – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="ديفيد هيوم" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأسترية" lang="ast" hreflang="ast" data-title="David Hume" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="الأسترية" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Devid_Yum" title="Devid Yum – الأذربيجانية" lang="az" hreflang="az" data-title="Devid Yum" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="الأذربيجانية" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D1%96%D0%B4_%D0%AE%D0%BC" title="Дэвід Юм – البيلاروسية" lang="be" hreflang="be" data-title="Дэвід Юм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="البيلاروسية" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B9%D0%B2%D1%96%D0%B4_%D0%93%E2%80%99%D1%8E%D0%BC" title="Дэйвід Г’юм – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Дэйвід Г’юм" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B9%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%A5%D1%8E%D0%BC" title="Дейвид Хюм – البلغارية" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Дейвид Хюм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="البلغارية" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%A1_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%AE" title="ডেভিড হিউম – البنغالية" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ডেভিড হিউম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="البنغالية" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البريتونية" lang="br" hreflang="br" data-title="David Hume" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="البريتونية" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البوسنية" lang="bs" hreflang="bs" data-title="David Hume" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="البوسنية" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الكتالانية" lang="ca" hreflang="ca" data-title="David Hume" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="الكتالانية" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%95%DB%8C%DA%A4%D8%AF_%DA%BE%DB%8C%D9%88%D9%88%D9%85" title="دەیڤد ھیووم – السورانية الكردية" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="دەیڤد ھیووم" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="السورانية الكردية" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – التشيكية" lang="cs" hreflang="cs" data-title="David Hume" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="التشيكية" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الويلزية" lang="cy" hreflang="cy" data-title="David Hume" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="الويلزية" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الدانمركية" lang="da" hreflang="da" data-title="David Hume" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="الدانمركية" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الألمانية" lang="de" hreflang="de" data-title="David Hume" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="الألمانية" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%84%CE%AD%CE%B9%CE%B2%CE%B9%CE%BD%CF%84_%CE%A7%CE%B9%CE%BF%CF%85%CE%BC" title="Ντέιβιντ Χιουμ – اليونانية" lang="el" hreflang="el" data-title="Ντέιβιντ Χιουμ" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="اليونانية" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإنجليزية" lang="en" hreflang="en" data-title="David Hume" data-language-autonym="English" data-language-local-name="الإنجليزية" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإسبرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="David Hume" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="الإسبرانتو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإسبانية" lang="es" hreflang="es" data-title="David Hume" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="الإسبانية" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإستونية" lang="et" hreflang="et" data-title="David Hume" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="الإستونية" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الباسكية" lang="eu" hreflang="eu" data-title="David Hume" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="الباسكية" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="David Hume" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF_%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%85" title="دیوید هیوم – الفارسية" lang="fa" hreflang="fa" data-title="دیوید هیوم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="الفارسية" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الفنلندية" lang="fi" hreflang="fi" data-title="David Hume" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="الفنلندية" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الفرنسية" lang="fr" hreflang="fr" data-title="David Hume" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="الفرنسية" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الفريزينية الشمالية" lang="frr" hreflang="frr" data-title="David Hume" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="الفريزينية الشمالية" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الفريزيان" lang="fy" hreflang="fy" data-title="David Hume" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="الفريزيان" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأيرلندية" lang="ga" hreflang="ga" data-title="David Hume" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="الأيرلندية" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الغيلية الأسكتلندية" lang="gd" hreflang="gd" data-title="David Hume" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="الغيلية الأسكتلندية" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الجاليكية" lang="gl" hreflang="gl" data-title="David Hume" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="الجاليكية" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%93%D7%99%D7%99%D7%95%D7%95%D7%99%D7%93_%D7%99%D7%95%D7%9D" title="דייוויד יום – العبرية" lang="he" hreflang="he" data-title="דייוויד יום" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="العبرية" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A1_%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AE" title="डेविड ह्यूम – الهندية" lang="hi" hreflang="hi" data-title="डेविड ह्यूम" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="الهندية" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الكرواتية" lang="hr" hreflang="hr" data-title="David Hume" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="الكرواتية" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الهنغارية" lang="hu" hreflang="hu" data-title="David Hume" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="الهنغارية" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%BE%D5%AB%D5%A4_%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Դեյվիդ Հյում – الأرمنية" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Դեյվիդ Հյում" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="الأرمنية" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإندونيسية" lang="id" hreflang="id" data-title="David Hume" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="الإندونيسية" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإيدو" lang="io" hreflang="io" data-title="David Hume" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="الإيدو" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالة مختارة"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأيسلندية" lang="is" hreflang="is" data-title="David Hume" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="الأيسلندية" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الإيطالية" lang="it" hreflang="it" data-title="David Hume" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="الإيطالية" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%87%E3%82%A4%E3%83%B4%E3%82%A3%E3%83%83%E3%83%89%E3%83%BB%E3%83%92%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%A0" title="デイヴィッド・ヒューム – اليابانية" lang="ja" hreflang="ja" data-title="デイヴィッド・ヒューム" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="اليابانية" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%93_%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98" title="დეივიდ იუმი – الجورجية" lang="ka" hreflang="ka" data-title="დეივიდ იუმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="الجورجية" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%AE%D0%BC" title="Дэвид Юм – الكازاخستانية" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Дэвид Юм" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="الكازاخستانية" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%A1%E0%B3%87%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A1%E0%B3%8D_%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B3%8D" title="ಡೇವಿಡ್ ಹ್ಯೂಮ್ – الكانادا" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಡೇವಿಡ್ ಹ್ಯೂಮ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="الكانادا" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8D%B0%EC%9D%B4%EB%B9%84%EB%93%9C_%ED%9D%84" title="데이비드 흄 – الكورية" lang="ko" hreflang="ko" data-title="데이비드 흄" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="الكورية" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الكردية" lang="ku" hreflang="ku" data-title="David Hume" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="الكردية" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الكورنية" lang="kw" hreflang="kw" data-title="David Hume" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="الكورنية" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%AE%D0%BC" title="Дэвид Юм – القيرغيزية" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Дэвид Юм" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="القيرغيزية" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالة مختارة"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/David_Humius" title="David Humius – اللاتينية" lang="la" hreflang="la" data-title="David Humius" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="اللاتينية" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – اللكسمبورغية" lang="lb" hreflang="lb" data-title="David Hume" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="اللكسمبورغية" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="David Hume" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – اللومبردية" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="David Hume" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="اللومبردية" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الليتوانية" lang="lt" hreflang="lt" data-title="David Hume" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="الليتوانية" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Deivids_Hj%C5%ABms" title="Deivids Hjūms – اللاتفية" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Deivids Hjūms" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="اللاتفية" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الملغاشي" lang="mg" hreflang="mg" data-title="David Hume" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="الملغاشي" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D1%98%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%A5%D1%98%D1%83%D0%BC" title="Дејвид Хјум – المقدونية" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Дејвид Хјум" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="المقدونية" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%A1%E0%B5%87%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%A1%E0%B5%8D_%E0%B4%B9%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%82%E0%B4%82" title="ഡേവിഡ് ഹ്യൂം – المالايالامية" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഡേവിഡ് ഹ്യൂം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="المالايالامية" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%A5%D1%8C%D1%8E%D0%BC" title="Дэвид Хьюм – المنغولية" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дэвид Хьюм" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="المنغولية" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الماليزية" lang="ms" hreflang="ms" data-title="David Hume" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="الماليزية" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF_%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%85" title="دیوید هیوم – المازندرانية" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="دیوید هیوم" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="المازندرانية" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الألمانية السفلى" lang="nds" hreflang="nds" data-title="David Hume" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="الألمانية السفلى" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الهولندية" lang="nl" hreflang="nl" data-title="David Hume" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="الهولندية" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – النرويجية نينورسك" lang="nn" hreflang="nn" data-title="David Hume" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="النرويجية نينورسك" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – النرويجية بوكمال" lang="nb" hreflang="nb" data-title="David Hume" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="النرويجية بوكمال" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأوكسيتانية" lang="oc" hreflang="oc" data-title="David Hume" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="الأوكسيتانية" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="David Hume" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A1%E0%A9%87%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A1_%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%8A%E0%A8%AE" title="ਡੇਵਿਡ ਹਿਊਮ – البنجابية" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਡੇਵਿਡ ਹਿਊਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="البنجابية" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البامبانجا" lang="pam" hreflang="pam" data-title="David Hume" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="البامبانجا" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البابيامينتو" lang="pap" hreflang="pap" data-title="David Hume" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="البابيامينتو" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البولندية" lang="pl" hreflang="pl" data-title="David Hume" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="البولندية" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="David Hume" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DA%88%DB%8C%D9%88%DA%88_%DB%81%DB%8C%D9%88%D9%85" title="ڈیوڈ ہیوم – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ڈیوڈ ہیوم" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%89%D9%8A%D9%88%D9%8A%DA%89_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="ډيويډ هيوم – البشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ډيويډ هيوم" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="البشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – البرتغالية" lang="pt" hreflang="pt" data-title="David Hume" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="البرتغالية" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – كيشوا" lang="qu" hreflang="qu" data-title="David Hume" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="كيشوا" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الرومانية" lang="ro" hreflang="ro" data-title="David Hume" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="الرومانية" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%BC,_%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4" title="Юм, Дэвид – الروسية" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Юм, Дэвид" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="الروسية" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الصقلية" lang="scn" hreflang="scn" data-title="David Hume" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="الصقلية" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الأسكتلندية" lang="sco" hreflang="sco" data-title="David Hume" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="الأسكتلندية" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – صربية-كرواتية" lang="sh" hreflang="sh" data-title="David Hume" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صربية-كرواتية" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="David Hume" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – السلوفاكية" lang="sk" hreflang="sk" data-title="David Hume" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="السلوفاكية" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – السلوفانية" lang="sl" hreflang="sl" data-title="David Hume" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="السلوفانية" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الألبانية" lang="sq" hreflang="sq" data-title="David Hume" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="الألبانية" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D1%98%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%A5%D1%98%D1%83%D0%BC" title="Дејвид Хјум – الصربية" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Дејвид Хјум" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="الصربية" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – السويدية" lang="sv" hreflang="sv" data-title="David Hume" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="السويدية" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – السواحلية" lang="sw" hreflang="sw" data-title="David Hume" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="السواحلية" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9F%E0%AF%87%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%9F%E0%AF%81_%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="டேவிடு யூம் – التاميلية" lang="ta" hreflang="ta" data-title="டேவிடு யூம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="التاميلية" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%94_%E0%B8%AE%E0%B8%B9%E0%B8%A1" title="เดวิด ฮูม – التايلاندية" lang="th" hreflang="th" data-title="เดวิด ฮูม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="التايلاندية" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – التاغالوغية" lang="tl" hreflang="tl" data-title="David Hume" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="التاغالوغية" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – التركية" lang="tr" hreflang="tr" data-title="David Hume" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="التركية" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%AE%D0%BC" title="Дэвид Юм – التترية" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Дэвид Юм" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="التترية" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B9%D0%B2%D1%96%D0%B4_%D0%93%27%D1%8E%D0%BC" title="Дейвід Г'юм – الأوكرانية" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Дейвід Г'юм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="الأوكرانية" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Deyvid_Yum" title="Deyvid Yum – الأوزبكية" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Deyvid Yum" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="الأوزبكية" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الفيتنامية" lang="vi" hreflang="vi" data-title="David Hume" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="الفيتنامية" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – لغة الفولابوك" lang="vo" hreflang="vo" data-title="David Hume" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="لغة الفولابوك" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – الواراي" lang="war" hreflang="war" data-title="David Hume" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="الواراي" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E5%8D%AB%C2%B7%E4%BC%91%E8%B0%9F" title="大卫·休谟 – الوو الصينية" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="大卫·休谟" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="الوو الصينية" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%93_%E1%83%B0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98" title="დევიდ ჰიუმი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="დევიდ ჰიუმი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%93%D7%99%D7%99%D7%95%D7%95%D7%99%D7%93_%D7%94%D7%99%D7%95%D7%9D" title="דייוויד היום – اليديشية" lang="yi" hreflang="yi" data-title="דייוויד היום" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="اليديشية" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – اليوروبا" lang="yo" hreflang="yo" data-title="David Hume" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="اليوروبا" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E5%8D%AB%C2%B7%E4%BC%91%E8%B0%9F" title="大卫·休谟 – الصينية" lang="zh" hreflang="zh" data-title="大卫·休谟" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="الصينية" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/David_Hume" title="David Hume – مين-نان الصينية" lang="nan" hreflang="nan" data-title="David Hume" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مين-نان الصينية" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E8%A1%9B%E4%BC%91%E8%AC%A8" title="大衛休謨 – الكَنْتُونية" lang="yue" hreflang="yue" data-title="大衛休謨" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="الكَنْتُونية" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q37160#sitelinks-wikipedia" title="تعديل وصلات اللغات" class="wbc-editpage">عدل الوصلات</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="نطاقات"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="اعرض صفحة المحتوى [c]" accesskey="c"><span>مقالة</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4:%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" rel="discussion" title="نقاش صفحة المحتوى [t]" accesskey="t"><span>نقاش</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="غيّر لهجة اللغة" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">العربية</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="معاينة"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85"><span>اقرأ</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit" title="عدل الكود المصدري لهذه الصفحة [e]" accesskey="e"><span>عدّل</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=history" title="النسخ السابقة لهذه الصفحة [h]" accesskey="h"><span>تاريخ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="أدوات الصفحة"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="أدوات" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">أدوات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">أدوات</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انقل للشريط الجانبي</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">أخف</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="المزيد من الخيارات" > <div class="vector-menu-heading"> إجراءات </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85"><span>اقرأ</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit" title="عدل الكود المصدري لهذه الصفحة [e]" accesskey="e"><span>عدّل</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=history"><span>تاريخ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عام </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7_%D9%8A%D8%B5%D9%84_%D9%87%D9%86%D8%A7/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="قائمة بكل صفحات الويكي التي تصل هنا [j]" accesskey="j"><span>ماذا يصل هنا</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A3%D8%AD%D8%AF%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B5%D9%88%D9%84%D8%A9/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" rel="nofollow" title="أحدث التغييرات في الصفحات الموصولة من هذه الصفحة [k]" accesskey="k"><span>تغييرات ذات علاقة</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//ar.wikipedia.org/wiki/ويكيبيديا:رفع" title="ارفع ملفات [u]" accesskey="u"><span>رفع ملف</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&oldid=69595861" title="وصلة دائمة لهذه النسخة من الصفحة"><span>وصلة دائمة</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=info" title="المزيد من المعلومات عن هذه الصفحة"><span>معلومات الصفحة</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF&page=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&id=69595861&wpFormIdentifier=titleform" title="معلومات عن كيفية الاستشهاد بالصفحة"><span>استشهد بهذه الصفحة</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AA%D9%82%D8%B5%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B1&url=https%3A%2F%2Far.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25AF%25D9%258A%25D9%2581%25D9%258A%25D8%25AF_%25D9%2587%25D9%258A%25D9%2588%25D9%2585"><span>احصل على مسار مختصر</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:QrCode&url=https%3A%2F%2Far.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25AF%25D9%258A%25D9%2581%25D9%258A%25D8%25AF_%25D9%2587%25D9%258A%25D9%2588%25D9%2585"><span>تنزيل رمز الاستجابة السريعة</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> طباعة/تصدير </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8&bookcmd=book_creator&referer=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85"><span>إنشاء كتاب</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:DownloadAsPdf&page=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=show-download-screen"><span>تحميل PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&printable=yes" title="نسخة للطباعة لهذه الصفحة [p]" accesskey="p"><span>نسخة للطباعة</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> في مشاريع أخرى </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/David_Hume" hreflang="en"><span>ويكيميديا كومنز</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://ar.wikiquote.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" hreflang="ar"><span>ويكي الاقتباس</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q37160" title="وصلة إلى المادة المرتبطة في مستودع البيانات المركزي [g]" accesskey="g"><span>عنصر ويكي بيانات</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="أدوات الصفحة"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="المظهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">المظهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انقل للشريط الجانبي</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">أخف</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">من ويكيبيديا، الموسوعة الحرة</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="ar" dir="rtl"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69534358">.mw-parser-output .entete.aerostat{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7e/Picto_infobox_aerostat.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.aikido{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Aikido_pictogram.svg/40px-Aikido_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.alpinisme{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/df/Picto_infobox_alpinisme.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.arbitre{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Referee_football_pictogram.svg/35px-Referee_football_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.arc{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Archery_pictogram.svg/35px-Archery_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.archives2{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Picto_infobox_archives.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.arduino,.mw-parser-output .entete.electro{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Arduino_ftdi_chip-1.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.artiste{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Picto_infobox_artiste.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.artsmartiauxjap{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Picto_infobox_samourai.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.association{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Collaboration_logo_infobox.svg/50px-Collaboration_logo_infobox.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.athletisme{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Athletics_pictogram.svg/40px-Athletics_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.audio{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Gnome-speakernotes.png/35px-Gnome-speakernotes.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.auteur{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1e/Picto_infobox_auteur.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.autogire{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Picto_Autogyro.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.automobile{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Picto_infobox_automobil.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.avion{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Airplane_silhouette_white.svg/40px-Airplane_silhouette_white.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.aviron{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Rowing_pictogram.svg/35px-Rowing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.badminton{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Badminton_pictogram.svg/35px-Badminton_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.baseball{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Baseball_pictogram.svg/35px-Baseball_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.basket-ball{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f4/Picto_Infobox_Basketball.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.bd{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2c/Picto_infobox_comicballoon.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.biathlon{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Biathlon_pictogram.svg/40px-Biathlon_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.biere{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Picto_infobox_beer.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.book,.mw-parser-output .entete.universite{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/42/Picto_infobox_book.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.boxe{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Boxing_pictogram.svg/35px-Boxing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.calendrier{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Almanacco.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.camera{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Camera-photo.svg/120px-Camera-photo.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.canada{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Picto_infobox_Canada.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.cardinal{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Picto_infobox_cardinal.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.catch{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/Picto_infobox_catch.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.chateau{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Picto_infobox_chateau.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.chimie{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Picto_infobox_chemistry_HUN.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.cinema{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Picto_infobox_cinema.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.commonwealth{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/db/Picto_infobox_Commonwealth.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.communication{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a2/Picto_infobox_antenna.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.cyclisme{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Cycling_%28road%29_pictogram.svg/45px-Cycling_%28road%29_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.deportation{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Picto_Infobox_deportation.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.diplomatie{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Picto_infobox_ambassade.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.disney{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d3/Picto_infobox_Disney.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.droit{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Balance%2C_by_David.svg/40px-Balance%2C_by_David.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.drone-civil{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Picto_infobox_civil_drone.png")no-repeat top right;background-size:45px 45px}.mw-parser-output .entete.echecs{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Chess_pictogram.svg/35px-Chess_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.egypte-antique{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cc/Picto_infobox_ancient_Egypt.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.entreprise{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Factory_black.png/40px-Factory_black.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.entreprise-blanc{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Factory_white.png/40px-Factory_white.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.equitation{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Equestrian_pictogram.svg/35px-Equestrian_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.escalade{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Picto_infobox_escalade.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.escalade{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f4/Picto_infobox_alpinisme-escalade.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.escrime{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Fencing_pictogram.svg/35px-Fencing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.espagne{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Picto_Infobox_Coat_of_Arms_of_Spain.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.eveque{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Picto_infobox_bishop.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.factory{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Picto_infobox_enterprise.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.floorball{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Floorball_pictogram.svg/35px-Floorball_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.fondeur{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Cross_country_skiing_pictogram.svg/40px-Cross_country_skiing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.football{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f8/Infobox_Football_pictogram.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.footballblack{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/86/Picto_infobox_fotbal_2.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.footUS{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Picto_Foot_US.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.futsal{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Futsal_pictogram.svg/35px-Futsal_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.golf{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Golf_pictogram.svg/35px-Golf_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.grappe{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/73/Icone_oenobox.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.gymnastique{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Gymnastics_%28artistic%29_pictogram.svg/35px-Gymnastics_%28artistic%29_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.handball{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Handball_pictogram_white.svg/35px-Handball_pictogram_white.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.handballblack{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Handball_pictogram.svg/35px-Handball_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.helicoptere{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Picto_infobox_helicopter.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.hockey{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Picto_Infobox_Ice_hockey.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.hockey-sur-gazon{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Field_hockey_pictogram.svg/35px-Field_hockey_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.hospitaliers{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1e/Picto_infobox_Hospitaliers.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.humain{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/Picto_infobox_manwoman.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.informatique{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Picto-infoboxinfo.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.internet{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Web-browser-openclipart.svg/45px-Web-browser-openclipart.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.israel-judaisme{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a5/Picto_infobox_israel-judaisme.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.jeu{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/Picto_infobox_Game.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.jeu-role{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Picto_infobox_Jeu_de_rôle.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.jeuvideo,.mw-parser-output .entete.jeuvideov3{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Kontrollikon_1.0d_-_Grey.svg/35px-Kontrollikon_1.0d_-_Grey.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.judo{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Judo_pictogram.svg/40px-Judo_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.karate{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Karate_pictogram.svg/40px-Karate_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.kayak{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Canoeing_%28flatwater%29_pictogram.svg/35px-Canoeing_%28flatwater%29_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.kickboxing{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Kickboxing_pictogram.svg/40px-Kickboxing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.lutte{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Wrestling_pictogram.svg/40px-Wrestling_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.macintosh{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Picto_infobox_Macintosh.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.malte{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e4/Picto_infobox_Malte.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.map{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Picto_infobox_map.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.medecine{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Picto_infobox_med.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.mets{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Picto_infobox_mets.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.militaire{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Picto_infobox_military.png")no-repeat top right;background-size:45px 45px}.mw-parser-output .entete.money,.mw-parser-output .entete.money_coin{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Money_Coin_Icon.svg/40px-Money_Coin_Icon.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.montreal-metro,.mw-parser-output .entete.metro{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/ba/Picto_infobox_Mtl_metro.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.montreal-train{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Picto_infobox_Mtl_train.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.moteur-avion{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9c/Picto_Infobox_moteur_d%27avion.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.mosque{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Picto_infobox_Mosque.svg/35px-Picto_infobox_Mosque.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.musee,.mw-parser-output .entete.museum,.mw-parser-output .entete.papyrus{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1b/Picto_infobox_papyrus.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.musique,.mw-parser-output .entete.music{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/Picto_infobox_music.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.natation{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Swimming_pictogram_white.png/35px-Swimming_pictogram_white.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.nations-unies{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Picto_infobox_UN.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.omnisports{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Sport3_icone.svg/35px-Sport3_icone.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.palace{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Pictogram_infobox_palace.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.paralympique{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Picto_infobox_Paralympics.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.persofiction{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/37/Picto_infobox_masks.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.petrole{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/ba/Picto_Infobox_Oil.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.planeur{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Picto_infobox_planeur.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.plateforme{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5d/Picto_Infobox_Oil_Platform.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.poker{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Crystal_Clear_app_Cardgame-3.svg/50px-Crystal_Clear_app_Cardgame-3.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.presse{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/39/Picto_infobox_journal-ar.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.pretendant{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5f/Picto_infobox_pr%C3%A9tendant_%C3%A0_un_tr%C3%B4ne.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.projet,.mw-parser-output .entete.project{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cb/Picto_infobox_tools.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.psychologie{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/77/Picto_infobox_psycho.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.quebec{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/21/Picto_infobox_Quebec.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.recherche{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c1/Picto_infobox_detective.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.rinkhockey{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Roller_hockey_pictogram.svg/35px-Roller_hockey_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.rome-antique{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Picto_infobox_Roman_military_banner.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.route{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/Infobox_road_pictogram.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.rugby{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/Picto_Infobox_Rugby.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.rugbyblack{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Rugby_union_pictogram.svg/35px-Rugby_union_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.satellite{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8d/Picto_infobox_satellite.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.sautski{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Ski_jumping_pictogram.svg/40px-Ski_jumping_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.science-fiction{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/Picto_infobox_fliyingsaucer.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.serie-video{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Logo_television_blanc.png")no-repeat top right;background-size:45px 45px}.mw-parser-output .entete.ski-alpin{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Alpine_skiing_pictogram.svg/40px-Alpine_skiing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.snooker{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Cue_sports_pictogram.svg/40px-Cue_sports_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.software{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Picto_infobox_software.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.sport{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8e/Picto_infobox_Olympic.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.sport-automobile{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Picto_infobox_sport_auto.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.squash{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Squash_pictogram.svg/35px-Squash_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.stadium{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Stadium.svg/40px-Stadium.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.starwars{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f7/Star_Wars_Infobox_Pictogram.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.surf{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Surfing_pictogram.svg/35px-Surfing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.taekwondo{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Taekwondo_pictogram.svg/40px-Taekwondo_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.television{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a6/Picto_infobox_TV-T%26PC.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.templiers{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Picto_infobox_Templiers.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.tennis{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Tennis_pictogram_white.svg/35px-Tennis_pictogram_white.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.tennis-de-table{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Table_tennis_pictogram_white.svg/40px-Table_tennis_pictogram_white.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.tennis-de-tableblack{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Table_tennis_pictogram.svg/35px-Table_tennis_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.timbre{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Picto_infobox_Stamps.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.train{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/Infobox_train.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.triathlon{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Triathlon_pictogram.svg/40px-Triathlon_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.ultimate{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Ultimate_pictogram.svg/70px-Ultimate_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.union-europeenne{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Picto_Infobox_Europe.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.video{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Tango-video-x-generic.png/35px-Tango-video-x-generic.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.voile{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Sailing_pictogram.svg/40px-Sailing_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.volleyball{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Volleyball_%28indoor%29_pictogram.svg/35px-Volleyball_%28indoor%29_pictogram.svg.png")no-repeat top right}.mw-parser-output .entete.water-polo{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Water_polo_pictogram.svg/40px-Water_polo_pictogram.svg.png")no-repeat top right}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69674273">.mw-parser-output .infobox2{font-size:90%;clear:left;float:left;width:280px!important;margin:1px 1em 1px 0!important;line-height:1.6em;border-radius:1px}.mw-parser-output .entete{background-position:right center;background-repeat:no-repeat;background-size:45px 45px}.mw-parser-output .infobox2 .entete{vertical-align:middle;text-align:center;font-size:150%;font-weight:bolder;line-height:1.6em}.mw-parser-output .infobox2 .media{height:35px;vertical-align:middle;text-align:center;font-weight:bolder}.mw-parser-output .infobox2 td{width:auto;vertical-align:top;padding-right:2px}.mw-parser-output .infobox2 th{vertical-align:top}.mw-parser-output .infobox2 th[scope="col"]{text-align:center;word-wrap:normal}.mw-parser-output .infobox2 th[scope="row"]{text-align:right;word-wrap:normal;vertical-align:top;padding-right:2px;max-width:30%;width:30%}.mw-parser-output .infobox2 caption{font-size:larger;margin-left:inherit}.mw-parser-output .infobox2.bordered{border-collapse:collapse}.mw-parser-output .infobox2.bordered td,.mw-parser-output .infobox2.bordered th{border:solid 1px #c8ccd1}.mw-parser-output .infobox2.bordered .borderless td,.mw-parser-output .infobox2.bordered .borderless th{border:0}.mw-parser-output .infobox2{background-color:#f8f9fa;border:solid 1px #c8ccd1;color:#202122}.mw-parser-output .infobox2 .entete{background-color:#E1E1E1;color:#000000}.mw-parser-output .infobox2 th[scope="col"]{background-color:#E1E1E1}.mw-parser-output .infobox2 th[scope="row"]{background-color:#F3F3F3}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .infobox2{width:99%!important;max-width:99%!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2{background-color:#212529!important;border:solid 1px #4b5156!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 .entete{background-color:#303540!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 td{background-color:#212529!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 th[scope="col"]:not(.entete){background-color:#343a40!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 th[scope="row"]{background-color:#2c3034!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 .navigation-only{border-top:2px #E1E1E1 dotted!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox2 a:link{text-decoration:initial!important;color:var(--color-progressive)!important}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2{background-color:#212529!important;border:solid 1px #4b5156!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 .entete{background-color:#303540!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 td{background-color:#212529!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 th[scope="col"]:not(.entete){background-color:#343a40!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 th[scope="row"]{background-color:#2c3034!important;color:#ffffff!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 .navigation-only{border-top:2px #E1E1E1 dotted!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox2 a:link{text-decoration:initial!important;color:var(--color-progressive)!important}}</style> <table class="infobox2 infobox" cellspacing="3px"> <tbody><tr> <th scope="col" colspan="2" class="entete humain" style="line-height:1.5em; background-color:#C0C0C0;color:#000000">ديفيد هيوم </th></tr> <tr><th scope="col" colspan="2" style="text-align:center;background-color:#E1E1E1;color:#000000">(<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="اللغة الإنجليزية">بالإنجليزية</a>: <span lang="en">David Hume</span>) <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P1559" title="تعديل قيمة خاصية (P1559) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P1559) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> </th> </tr><tr> <td colspan="2" style="text-align:center;background-color:#F9F9F9;color:#000000;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:David_Hume_Ramsay.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/272px-David_Hume_Ramsay.jpg" decoding="async" width="272" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/409px-David_Hume_Ramsay.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/David_Hume_Ramsay.jpg/545px-David_Hume_Ramsay.jpg 2x" data-file-width="5384" data-file-height="6518" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> </tr><tr> <td colspan="2"></td> </tr><tr> <th scope="col" colspan="2" style="text-align:center;background-color:#E1E1E1;color:#000000">معلومات شخصية </th> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">الميلاد</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/26_%D8%A3%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%84" title="26 أبريل">26 أبريل</a> <a href="/wiki/1711" title="1711">1711</a> <sup id="cite_ref-wikidata-e6f8b188c7bdbe57137f5623adc4ee5f34b7235b_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e6f8b188c7bdbe57137f5623adc4ee5f34b7235b-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-91d643ad8f317ff982b81d1bcb422e41a281ddc2_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-91d643ad8f317ff982b81d1bcb422e41a281ddc2-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-dab931b5361e44feee975d18aba28fe187feb08b_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-dab931b5361e44feee975d18aba28fe187feb08b-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P569" title="تعديل قيمة خاصية (P569) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P569) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span><br /><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="إدنبرة">إدنبرة</a><sup id="cite_ref-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-b7e5ab32c0cdd7b0915083cd7f2d7e2aed367cec_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-b7e5ab32c0cdd7b0915083cd7f2d7e2aed367cec-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P19" title="تعديل قيمة خاصية (P19) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P19) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">الوفاة</th> <td class="sm_td" style="">25 أغسطس 1776 (65 سنة) <sup id="cite_ref-wikidata-e3befd8cac1de3dd4db09767a1baea019cc760e2_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e3befd8cac1de3dd4db09767a1baea019cc760e2-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-d515453456416321f3cbb67c5d87160ae8f82384_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-d515453456416321f3cbb67c5d87160ae8f82384-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-ee6ed76bc2418027c1aaca95ed997c4582389ee5_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-ee6ed76bc2418027c1aaca95ed997c4582389ee5-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-bd582d487c867b3db182657f3c4e4c49e153ceb6_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-bd582d487c867b3db182657f3c4e4c49e153ceb6-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-200f5731a23d0774e9563f47ed149783bfd84eb6_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-200f5731a23d0774e9563f47ed149783bfd84eb6-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-0a54b93989a5ac1870c80dbf5ba665ee0b675b10_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-0a54b93989a5ac1870c80dbf5ba665ee0b675b10-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-2b7f89bc4b1fbc9b19f35628c7d65c9ffca89962_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-2b7f89bc4b1fbc9b19f35628c7d65c9ffca89962-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P570" title="تعديل قيمة خاصية (P570) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P570) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span><br /><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="إدنبرة">إدنبرة</a><sup id="cite_ref-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P20" title="تعديل قيمة خاصية (P20) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P20) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">مواطنة</th> <td class="sm_td" style=""><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Flag_of_Great_Britain_(1707%E2%80%931800).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg/20px-Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg/30px-Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg/40px-Flag_of_Great_Britain_%281707%E2%80%931800%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%D9%85%D9%89" title="مملكة بريطانيا العظمى">مملكة بريطانيا العظمى</a><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P27" title="تعديل قيمة خاصية (P27) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P27) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%86_(%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%AF)" title="دين (معتقد)">الديانة</a></th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%A5%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%AF" title="إلحاد">إلحاد</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P140" title="تعديل قيمة خاصية (P140) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P140) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">عضو في</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="الجمعية الملكية في إدنبرة">الجمعية الملكية في إدنبرة</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P463" title="تعديل قيمة خاصية (P463) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P463) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr class="mw-empty-elt"> </tr> <tr> <th scope="col" colspan="2" style="text-align:center;background-color:#E1E1E1;color:#000000">الحياة العملية </th> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%A9_%D8%A3%D9%85" title="مدرسة أم">المدرسة الأم</a></th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="جامعة إدنبرة">جامعة إدنبرة</a><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-2" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P69" title="تعديل قيمة خاصية (P69) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P69) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row"><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%A9" title="مهنة">المهنة</a></th> <td class="sm_td" style=""><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; padding: 0;"><div><div class="" style="text-align:right; padding: 0; font-size: 75%;"> <span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/20px-Incomplete_list.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/30px-Incomplete_list.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/40px-Incomplete_list.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="40" /></span></span> القائمة ...</div></div><div class="mw-collapsible-content"><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81" title="فيلسوف">فيلسوف</a><sup id="cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-3" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="اقتصادي">واقتصادي</a><sup id="cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D8%A3%D9%85%D9%8A%D9%86_%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8%D8%A9" title="أمين مكتبة">وأمين مكتبة</a><sup id="cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-3" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE" title="مؤرخ">ومؤرخ</a><sup id="cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%AA%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="كاتب مقالات">وكاتب مقالات</a>، <a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%AA%D8%A8_(%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81)" title="كاتب (مؤلف)">وكاتب</a><sup id="cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-wikidata-17719537c93d3b75709dc5a408afd9a5d3cd7899_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-17719537c93d3b75709dc5a408afd9a5d3cd7899-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P106" title="تعديل قيمة خاصية (P106) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P106) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></div></div></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row"><a href="/wiki/%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A3%D9%85" title="لغة أم">اللغة الأم</a></th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="اللغة الإنجليزية">الإنجليزية</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P103" title="تعديل قيمة خاصية (P103) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P103) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">اللغات</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="اللغة الإنجليزية">الإنجليزية</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P1412" title="تعديل قيمة خاصية (P1412) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P1412) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">مجال العمل</th> <td class="sm_td" style=""><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; padding: 0;"><div><div class="" style="text-align:right; padding: 0; font-size: 75%;"> <span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/20px-Incomplete_list.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/30px-Incomplete_list.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Incomplete_list.svg/40px-Incomplete_list.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="40" /></span></span> القائمة ...</div></div><div class="mw-collapsible-content"><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">فلسفة</a><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-4" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="ما وراء الطبيعة">وما وراء الطبيعة</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9" title="نظرية المعرفة">ونظرية المعرفة</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" title="فلسفة العقل">وفلسفة العقل</a>، <a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="أخلاقيات">وأخلاقيات</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9" title="سياسة">والسياسة</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84" title="فلسفة الجمال">وفلسفة الجمال</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="فلسفة الدين">وفلسفة الدين</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="تاريخ">والتاريخ</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A9_(%D8%A3%D8%AF%D8%A8)" title="مقالة (أدب)">ومقالة</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_(%D8%B9%D9%84%D9%85)" title="اقتصاد (علم)">واقتصاد</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P101" title="تعديل قيمة خاصية (P101) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P101) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></div></div></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">موظف في</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7" title="سفارة المملكة المتحدة في فرنسا">السفارة البريطانية في باريس</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P108" title="تعديل قيمة خاصية (P108) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P108) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">أعمال بارزة</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%85%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%A9_(%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85)" title="مبحث في الفاهمة البشرية (ديفيد هيوم)">مبحث في الفاهمة البشرية</a><sup id="cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-5" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82" title="مبحث في الأخلاق">ومبحث في الأخلاق</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7_(%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="تاريخ إنجلترا (كتاب)">وتاريخ إنجلترا</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="رسالة في الطبيعة البشرية">ورسالة في الطبيعة البشرية</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P800" title="تعديل قيمة خاصية (P800) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P800) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <th class="sm_th" style="text-align: right; background-color:#F3F3F3;" scope="row">التيار</th> <td class="sm_td" style=""><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="تجريبية (فلسفة)">تجريبية</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="المذهب الطبيعي (فلسفة)">والمذهب الطبيعي</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%83%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A%D8%A9" title="شكوكية فلسفية">وشكوكية فلسفية</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="عصر التنوير">وعصر التنوير</a> <span class="noprint"> <span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#P135" title="تعديل قيمة خاصية (P135) في ويكي بيانات"><img alt="تعديل قيمة خاصية (P135) في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/13px-Twemoji_270f.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/20px-Twemoji_270f.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Twemoji_270f.svg/26px-Twemoji_270f.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></td> </tr><tr> <td colspan="2" style="text-align:center;background-color:#F9F9F9;color:#000000;"></td> </tr><tr> <td colspan="2" style="text-align:right;background-color:#F9F9F9;color:#000000;"></td> </tr><tr> <td class="navigation-only" colspan="2" style="border-top: 2px #C0C0C0 dotted; font-size: 80%; background:inherit; text-align: left;"><span class="plainlinks" style="float:right;"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=0"><span style="color:var(--color-base--hover, #555);">تعديل مصدري</span></a> - <a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&veaction=edit"><span style="color:var(--color-base--hover, #555);">تعديل</span></a> </span> <span typeof="mw:File"><a href="//ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81" title="طالع توثيق القالب"><img alt="طالع توثيق القالب" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></td></tr> </tbody></table> <p><b>ديفيد هيوم</b> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="اللغة الإنجليزية">بالإنجليزية</a>: <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">David Hume</span>) (ولد في <a href="/wiki/26_%D8%A3%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%84" title="26 أبريل">26 أبريل</a> <a href="/wiki/1711" title="1711">1711</a> - توفي في <a href="/wiki/25_%D8%A3%D8%BA%D8%B3%D8%B7%D8%B3" title="25 أغسطس">25 أغسطس</a> <a href="/wiki/1776" title="1776">1776</a>)، <a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81" title="فيلسوف">فيلسوف</a> واقتصادي <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE" title="مؤرخ">ومؤرخ</a> اسكتلندي وشخصية مهمة في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة الغربية">الفلسفة الغربية</a> وتاريخ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A" class="mw-redirect" title="التنوير الاسكتلندي">التنوير الاسكتلندي</a>. </p><p>اشتهر كمؤرخ بداية، لكن الأكاديميين في السنوات الأخيرة ركزوا على كتاباته الفلسفية. وكان كتابه <i>تاريخ إنكلترا</i><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرجعا <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7_(%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="تاريخ إنجلترا (كتاب)">للتاريخ الإنجليزي</a> لسنوات طويلة. </p><p>كان أول فيلسوف كبير في العصر الحديث يطرح <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة طبيعية">فلسفة طبيعية</a> شاملة تألفت جزئيا من رفض الفكرة السائدة تاريخيا بأن العقول البشرية نسخ مصغرة عن «العقل الإلهي».<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بدأ تشكيك ديفيد هيوم برفضه هذه «البصيرة المثالية»<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> والثقة المشتقة منها بأن العالم هو كما يمثله البشر.عارض هيوم حجج وجود الاله كالحجة من التعقيد والحجة من المحرك الأول، كما رفض الديانات والمسيحية وكتبها كدليل على وجود خالق. وبدلا من ذلك رأى أن أفضل ما يمكن القيام به تطبيق أقوى المبادئ التجريبية والمفسرة الموجودة من أجل دراسة ظاهرة العقل البشري، فبدأ بمشروع شبه نيوتني «علم الإنسان». </p><p>قال عنه كانت، لقد أيقظني هيوم من «السبات الدوغمائي».<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>تأثر ديفيد هيوم جدا بتجريبيين مثل <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">جون لوك</a> <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%83%D9%84%D9%8A" title="جورج بيركلي">وجورج بركلي</a> وبكتاب فرنسيين وبمفكرين إنكليز واسكتلنديين مثل <a href="/wiki/%D8%A5%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82_%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" title="إسحاق نيوتن">إسحاق نيوتن</a> <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%84_%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="ساميل كلارك (الصفحة غير موجودة)">وساميل كلارك</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D9%87%D8%A7%D8%AA%D8%B4%D8%B3%D9%88%D9%86_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="فرانسيس هاتشسون (فيلسوف)">وفرانسس هتشون</a> <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="آدم سميث">وآدم سميث</a> <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D9%84%D8%B1" title="جوزيف باتلر">وجوزف بتلر</a>.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>قامت فلسفة هيوم على عدم الثقة بالتأمل الفلسفي. ولكنه آمن أن كل معرفة جديدة تأتي نتيجة للخبرة، وأن كل الخبرات لا توجد إلا في العقل على شكل وحدات فردية من الخبرة، وكان يعتقد أنّ كل ما مَرّ به الفرد مباشرةً من خبرة لم يكن أكثر من محتويات شعوره الخاص، أو ما يتضمنه عقله الخاص. كما كان ديفيد هيوم يعتقد بوجود عالم ما خارج منطقة الشعور الإنساني، ولكن لم يطرأ على ذهنه أنّ هذا الاعتقاد كان من الممكن إثباته. انظر: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%83%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الشكوكية">الشكوكية</a>؛ <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect mw-disambig" title="تجريبية">التجريبية</a>. </p><p>أطلق هيوم على وحدات الخبرة الحيوية الفعّآلة اسم المدركات الحسِّية، أما وحدات الخبرة الأقل حيوية وفعالية فقد أطلق عليها اسم المعتقدات أو الأفكار. فالكلمات والمدركات لها معانيها عند الشخص إذا كانت لها علاقة مباشرة بوحدات الخبرة هذه. وكانت كل وحدة من الخبرة منفصلة متميزة عن بقية الوحدات الأخرى جميعها، على الرغم من أن الوحدات عادة ما تُمارس وتُجرب على أنها مرتبطة بعضها ببعض. وطبقًا لما يراه هيوم، فقد ربطت ثلاثة مبادئ الأفكار المتحدة بعضها ببعض: 1- التشابه 2- التّماس أو التجاور 3- السبب والنتيجة (الأثر). ففي التشابه؛ إذا ما تشابهت وحدتان من الخبرة، فإن التفكير في واحدة قد يؤدي إلى التفكير في الأخرى. أما في حالة إذا ما تلازمت وتجاورت وحدتان الواحدة مع الأخرى، فإن التفكير في واحدة قد يثير التفكير عن الأخرى. وفي حالة السبب والنتيجة، فإذا ما سبقت وحدة واحدة باستمرار وحدة أخرى، فإن فكرة الوحدة الأولى ستظهر في فكرة الوحدة الثانية. وقد اشتهر هيوم بهجومه على مبدأ السببية. ويقرر هذا المبدأ أنه لا يمكن أن يحدث أو يظهر إلى عالم الوجود شيء من غير سبب. وكان هيوم يعتقد أنه بالرغم من أن حدثًا واحدًا (مجموعة من الانطباعات) يسبق دائمًا حدثًا آخر، إلا أن هذا لا يثبت أن الحدث الأول سبّب الحدث الثاني. وقال هيوم كذلك: إن التزامن المتواصل بين حدثين، ينشئ توقعًا بأن الحدث الثاني سوف يتم حدوثه بعد الأول. ولكن لم يكن هذا شيئًا أكثر من اعتقاد راسخ، أو عادة عقلية علمتنا إياها الخبرة، ولم يستطع أحد أن يبرهن أن هناك ارتباطات سببية بين الانطباعات وقد بنى هيوم نظريته عن الأخلاقيات على الخبرة، رافضًا الرأي القائل بأن العقل في استطاعته التمييز بين الفضيلة والرذيلة. وقد فحص الظروف التي كان فيها الناس يتحدثون عن الأخلاقيات. وختم أقواله بأن الميزات الفاضلة عند الناس هي تلك التي كانت سائغة أو نافعة لهم. وكان هيوم يزعم أن الناس جميعًا يملكون عاطفة الخيرية؛ ومعناها الرغبة الطيبة، وأن هذه العاطفة كانت أساس الأحكام الأخلاقية. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="حياته_وأعماله"><span id=".D8.AD.D9.8A.D8.A7.D8.AA.D9.87_.D9.88.D8.A3.D8.B9.D9.85.D8.A7.D9.84.D9.87"></span>حياته وأعماله</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=1" title="عدل القسم: حياته وأعماله"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ولد ديفيد هيوم في مدينة <a href="/wiki/%D8%A3%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect" title="أدنبرة">أدنبرة</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" class="mw-redirect" title="اسكتلندا">باسكتلندا</a> شمال <a href="/wiki/%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%D9%85%D9%89" title="مملكة بريطانيا العظمى">بريطانيا</a> سنة 1711م لأب يعمل محامياً. توفي أبوه وهو في الثالثة ورباه عمه جورج الذي كان راعي كنيسة متشدد. وفي سنة 1722م التحق هيوم وهو في الحادية عشر بمدرسة <a href="/wiki/%D8%A3%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect" title="أدنبرة">أدنبرة</a> التي أصبحت فيما بعد جامعة شهيرة. ودرس فيها علم <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="الفيزياء">الفيزياء</a> الذي كان يسمى آنذاك <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة الطبيعية">بالفلسفة الطبيعية</a>، وتعرف فيها على نظرية <a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" class="mw-redirect" title="نيوتن">نيوتن</a>، وتلقى تعليماً راقياً في الآداب الكلاسيكية اللاتينية التي عرفته على أعمال المدارس <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="اليونانية">اليونانية</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%A8%D9%8A%D9%82%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الأبيقورية">الأبيقورية</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الرواقية">والرواقية</a> التي سوف تسهم في تشكيل فكره <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">الفلسفي</a>. وفي قراءاته تعرف هيوم على أعمال الفلاسفة المحدثين وعلى رأسهم <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D8%A8%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86" title="فرانسيس بيكون">بيكون</a> ومالبرانش <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D9%84" class="mw-redirect" title="بايل">وبايل</a>. وعمل بالتجارة لفترة وجيزة في <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%84" class="mw-redirect" title="بريستول">بريستول</a>، لكن الحياة التجارية لم تكن تستهويه، ففضل السفر متنقلاً في <a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="أوروبا">أوروبا</a> وخاصة <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7" title="فرنسا">فرنسا</a>، ثم استقر لفترة في مدينة لافيش غرب <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7" title="فرنسا">فرنسا</a> حيث كتب أحد أهم مؤلفاته وهو «بحث في الطبيعة البشرية». وعاد إلى <a href="/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="لندن">لندن</a> سنة 1737م لينشر الكتاب، لكنه لم يحظ بالنجاح الذي كان يتوقعه منه، وهذا هو السبب في أنه أعاد وضع فلسفته في صورة أبحاث أصغر هي «بحث في الفهم الأنساني» سنة 1746م، و«بحث في مبادئ الأخلاق» سنة 1751م.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>وتعرف هيوم بعد عودته إلى <a href="/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="لندن">لندن</a> على هتشسون الفيلسوف الإسكتلندي الذي كان يشغل منصب أستاذ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">الفلسفة</a> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%BA%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%83%D9%88" title="جامعة غلاسكو">بجامعة غلاسكو</a>، وكان هتشسون أستاذ <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="آدم سميث">آدم سميث</a> المفكر الاقتصادي الشهير حيث تعرف عليه هيوم عن طريقه. وفي سنة 1746م عمل هيوم سكرتيرًا لدى الجنرال سانت كلير، وصحبه معه في مهام <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="دبلوماسية">دبلوماسية</a> إلى <a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%8A%D9%86%D8%A7" title="فيينا">فيينا</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%85%D8%B3%D8%A7" title="النمسا">بالنمسا</a> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%86%D9%88" title="تورينو">وتورينو</a> <a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A7" title="إيطاليا">بإيطاليا</a>. وكان هيوم قد تقدم لنيل وظيفة أستاذ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">للفلسفة</a> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%BA%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%83%D9%88" title="جامعة غلاسكو">بجامعة غلاسكو</a> سنة 1741م، لكن طلبه قد رفض نظراً لتشدد المتدينين هناك. وعاد سنة 1751م للتقدم لنفس الجامعة، فأخفق في نيل الوظيفة أيضاً، مما جعله يبحث عن وظيفة أخرى وهي محافظ مكتبة كلية المحامين في <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%A3%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect" title="جامعة أدنبرة">جامعة أدنبرة</a> سنة 1752م. وهناك تمكن من الاطلاع على الكتب والوثائق والسجلات التي مكنته من تأليف كتابه عن تاريخ <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="إنجلترا">إنجلترا</a> الذي استغرق منه الفترة من 1754م إلى 1761م. وفي هذا الكتاب اتبع هيوم طريقة جديدة غير مسبوقة في كتابة التاريخ، إذ بدأ بالأحدث متنقلاً إلى الأقدم، حيث بدأ بحكم <a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%85%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A_%D9%85%D9%84%D9%83_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="جيمس الثاني ملك إنجلترا">جيمس الثاني</a> (1430م-1460م) منتقلاً منه إلى الوراء حتى وصل إلى غزو <a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%B3_%D9%82%D9%8A%D8%B5%D8%B1" title="يوليوس قيصر">يوليوس قيصر</a> <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="إنجلترا">لإنجلترا</a> سنة 55 ق.م.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>وبين سنتي 1763م و1766م شغل هيوم منصب سكرتير السفارة الإنجليزية في <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B3" title="باريس">باريس</a>، وهناك تعرف على أشهر <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">الفلاسفة</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%8A" class="mw-redirect" title="فرنسي">الفرنسيين</a> وأهمهم أصحاب الموسوعة الذين عرفوا <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="مادية">بمذهبهم المادي</a> وهم <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%B1%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D9%8A%D8%B1" class="mw-redirect" title="لورن دالمبير">دالمبير</a> <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%B3_%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%88" title="دنيس ديدرو">وديدرو</a> ودولباك وهلفسيوس. وبعد أن عاد إلى <a href="/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="لندن">لندن</a> سنة 1766م طلبت منه الكونتيسة الفرنسية بوفلور أن يوفر <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D8%A7%D9%83_%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%88" title="جان جاك روسو">لجان جاك روسو</a> مكانًا للإقامة في <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="إنجلترا">إنجلترا</a> بعد أن طردته مدينة <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D9%8A%D9%81" title="جنيف">جنيف</a>. واستجاب هيوم لطلبها واصطحب معه روسو إلى <a href="/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="لندن">لندن</a>، لكن حياة المدن الكبيرة لم تكن تروق لروسو، فوفر له هيوم بيتاً في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%8A%D9%81" class="mw-redirect" title="الريف">الريف</a>. وهناك شب نزاع بينهما، كان سببه اختلاف آرائهما ومزاج روسو السوداوي والكئيب ونفسيته الميالة إلى الشك من كل شئ ووساوس الاضطهاد والمطاردة، حيث كان هيوم أحد الأصدقاء المقربين من فلاسفة الموسوعة ألد أعداء روسو. وأخيراً شك روسو أن الحكومة البريطانية تريد قتله عن طريق هيوم، فهرب من <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="إنجلترا">إنجلترا</a> إلى <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7" title="فرنسا">فرنسا</a>. وفي سنة 1767م صار هيوم وكيلاً للوزارة، وفي سنة 1769م عاد إلى أدنبرة مسقط رأسه في <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" class="mw-redirect" title="اسكتلندا">اسكتلندا</a>، حيث قضى فيها السنوات الباقية من حياته، وصادق فيها <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="آدم سميث">آدم سميث</a> الذي تأثر بأفكار هيوم في كتابة عمله الأساسي «ثروة الأمم» سنة 1776م. وفي نفس هذه السنة توفى هيوم.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="المنهج_التجريبي_في_دراسة_الطبيعة_البشرية"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.85.D9.86.D9.87.D8.AC_.D8.A7.D9.84.D8.AA.D8.AC.D8.B1.D9.8A.D8.A8.D9.8A_.D9.81.D9.8A_.D8.AF.D8.B1.D8.A7.D8.B3.D8.A9_.D8.A7.D9.84.D8.B7.D8.A8.D9.8A.D8.B9.D8.A9_.D8.A7.D9.84.D8.A8.D8.B4.D8.B1.D9.8A.D8.A9"></span>المنهج التجريبي في دراسة الطبيعة البشرية</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=2" title="عدل القسم: المنهج التجريبي في دراسة الطبيعة البشرية"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ينظر هيوم إلى كل معرفة تخص <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="الإنسان">الإنسان</a> على أنها <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">فلسفة</a> أخلاقية بما فيها نظرية المعرفة ومبحث <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9" class="mw-redirect" title="السياسة">السياسة</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" class="mw-redirect" title="الدين">والدين</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF" title="اقتصاد">والاقتصاد</a>. ومعنى هذا أن ما يفهمه هيوم من مصطلح "الفلسفة الأخلاقية ليس مقتصرًا على ما يُفهم عادة منه أنه يخص مبحث الأخلاق فحسب هيوم تنقسم المعارف البشرية إلى فلسفة طبيعية تضم كل معارفنا عن الطبيعة بالمعنى الفيزيائي والكيميائي والأحيائي والرياضي، وفلسفة أخلاقية تضم كل ما يخص الإنسان، ولأن المعرفة <a href="/wiki/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A9" title="ظاهرة">ظاهرة</a> إنسانية هي والسياسة والاقتصاد والدين، فقد نظر إليها هيوم على أنها تنتمي إلى الفلسفة الأخلاقية. وكان في ذلك منطلقاً من الاعتقاد في أن ما يحدد كل إنتاج إنساني هو طبيعته الأخلاقية من انفعالات ومشاعر وعواطف وإدراك حسي ومخيلة وفهم.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ولذلك فإن هيوم قد وضع لبحثه في الطبيعة البشرية عنواناً فرعياً هو "محاولة لإدخال المنهج التجريبي في الموضوعات الأخلاقية"، وهو يقصد بالموضوعات الأخلاقية كل أجزاء كتابه: الفهم الإنساني والانفعالات والأخلاق. </p><p>لم يكن هيوم هو أول من بحث في الطبيعة البشرية، ذلك لأن هذا البحث كان ملازماً للفكر الفلسفي منذ ظهوره لدى <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86" title="اليونان">اليونان</a>، لكنه يعد أول من بحث فيها انطلاقاً من المنهج التجريبي. وهو يقصد من المنهج التجريبي تتبع موضوعات الفلسفة من معرفة وأخلاق انطلاقاً من بداياتها الأولى، فهو يدرس المعرفة انطلاقاً من الإدراك الحسي وانطباعات الحواس، ويدرك الأخلاق انطلاقاً من الانفعالات. والحقيقة أن البدء بالإدراك الحسي والانفعالات لدراسة المعرفة والأخلاق يجعل نظريته <a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="سيكولوجية">سيكولوجية</a>، وهو يعترف بذلك بالفعل ويذهب إلى أن <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3" title="علم النفس">علم النفس</a> هو العلم الفلسفي الحقيقى عن جدارة. والملاحظ أن علم النفس الذي يفهمه هيوم هو علم الطبيعة البشرية، ولذلك نستطيع أن نفهم مصطلح «الطبيعة البشرية» باعتبارها العنوان العام لفلسفته على أنه الطبيعة السيكولوجية للبشر. ولهذا السبب ينظر إلى هيوم على أنه من إرهاصات علم النفس التجريبي الحديث. </p><p>كما يقصد هيوم من تطبيق <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%AC_%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%8A" title="منهج تجريبي">المنهج التجريبي</a> على الموضوعات الفلسفية والأخلاقية أن يكون مُشِّرح الطبيعة البشرية، مثلما يفعل الطبيب ودارس الجسم الإنساني عندما يشرح الجسم ويكشف أن الأنسجة والتكوين الداخلي ووظائف الأعضاء. وهدف هيوم من ذلك الوصول إلى الدقة العلمية التي حازتها العلوم الطبيعية في مجال الموضوعات الأخلاقية.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> كما يهدف هيوم من تشريح الطبيعة الإنسانية الوصول إلى المبادئ الأساسية الحاكمة لهذه الطبيعة. وقد أخذ إيحاءه في ذلك من الإنجاز الذي حققه <a href="/wiki/%D8%A5%D8%B3%D8%AD%D9%82_%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" class="mw-redirect" title="إسحق نيوتن">نيوتن</a> لعلم <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" class="mw-redirect" title="الطبيعة">الطبيعة</a> أو <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="الفيزياء">الفيزياء</a>. اكتشف نيوتن عدداً قليلاً من المبادئ التي تحكم كل حركة فيزيائية سواء على الأرض أو في الأفلاك، وينظر هيوم إلى الطبيعة البشرية على أنها في النهاية طبيعة، يمكن دراستها والوصول فيها إلى المبادئ الأساسية الحاكمة لها تماماً مثلما أمكن لنيوتن أن يتوصل إلى مبادئ الطبيعة الفيزيائية ولأن العلم النيوتوني هو في الأساس علم للحركة، فقد نظر هيوم أيضاً إلى علم الطبيعة البشرية على أنه علم للحركة، لكنها الحركة النفسية لا الحركة الفيزيائية، وبذلك انطلق من المبادئ الأساسية التي تحرك النفس الإنسانية مثل الانفعالات والأحاسيس، والمشاعر، مؤسساً عليها نظريته في المعرفة وفي الأخلاق.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لكن هيوم الذي بدأ بالاعتقاد في أن علم الطبيعة البشرية يجب أن يكون علماً لحركة النفس، وذلك في «بحث في الطبيعة البشرية» انتهى في مؤلفاته اللاحقة إلى النظر إلى ذلك العلم على أنه علم وظائف لا علم حركة، ذلك لأنه اكتشف أن حركة النفس صادرة عن وظائف للنفس. ولذلك فهو لم يطبق نموذج العلم النيوتوني بحذافيره، لأن المنهج التجريبي عند تطبيقه على الموضوعات الأخلاقية لن يكون بحثاً عن الحركة مثلما هو الحال مع <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="الفيزياء">الفيزياء</a>. بل سيصبح بحثاً عن الوظيفة. وهذا هو بالضبط ما يميز هيوم عن <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D9%87%D9%88%D8%A8%D8%B2" title="توماس هوبز">توماس هوبز</a> مثلاً، وهو أيضاً السبب الذي جعل هيوم يتوصل إلى أن أفعال النفس صادرة عن ملكات معرفية وأخلاقية، وتحدث بتوسع عن الإدراك الحس والمخيلة والفهم باعتبارها ملكات معرفية. </p><p>إن سبب إعجاب هيوم بالعلم الطبيعي النيوتوني هو أن هذا العلم قد نجح في تفسير حركة الأجسام الأرضية والسماوية بقليل من المبادئ العامة والكلية، وهذا ما جعله يحاول دراسة الطبيعة الإنسانية بنفس الأسلوب الذي درس به نيوتن الطبيعة الفيزيائية، هادفاً التوصل إلى أهم القوانين والمبادئ التي تحكم الطبيعة البشرية والسلوك الإنساني، الأخلاقي والمعرفي والسياسي والاقتصادي. وكان هيوم ينظر إلى المنهج التجريبي على أنه هو <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%87%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A" class="mw-redirect" title="المنهج العلمي">المنهج العلمي</a>، وأن الدراسة العلمية للطبيعة البشرية هي دراسة من منطلق المنهج التجريبي. </p><p>ومن متطلبات <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%AC_%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%8A" title="منهج تجريبي">المنهج التجريبي</a> رفض الانطلاق من أي تصورات قبلية مسبقة عن الطبيعة الإنسانية، بل ترك البحث يأخذ مجراه الطبيعي ملاحظاً سلوك الإنسان تاركاً التأملات القبلية في الطبيعة الإنسانية، مثل الافتراض بأنها طبيعة خيرة أو طبيعة شريرة، مثلما كان يفعل الفلاسفة القدماء، ولا يمكن أيضاً الانطلاق من ملاحظة سلوك الباحث نفسه والتأمل في ذاته على طريقة <a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA" class="mw-redirect" title="ديكارت">ديكارت</a>. ذلك لأن هيوم يرفض التأمل الباطني باعتباره وسيلة يتوصل بها إلى الطبيعة الإنسانية. هذه الطريقة استخدمها ديكارت، وتوصل بها إلى أن الإنسان ذو طبيعة مفكرة في الأساس ويوجد باعتباره شيئاً مفكراً، وما الجسد الإنساني سوى ملحقاً بالعقل. وقد توصل ديكارت إلى هذه النتيجة الخاطئة من وجهة نظر هيوم لأنه اعتمد على التأمل وحده وعلى الحدس الداخلي الذي أثبت به وجود الأنا أفكر ووجود <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="الإله">الإله</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85" title="العالم">والعالم</a>، وعندما يعكف المفكر على تأمل فكرة ذاته وحسب يدرك خطأ ً أنه وجود مفكر وحسب. وفي مقابل <a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA" class="mw-redirect" title="ديكارت">ديكارت</a> يرفض هيوم طريقة التأمل الداخلي هذه ويشرع في بحث سلوك الناس وما يكشف لنا هذا السلوك من انفعالات وعواطف. وفي ذلك يقول هيوم </p> <table cellpadding="5" align="center"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><div style="position:absolute; font-size:15px; overflow:hidden; line-height:15px; letter-spacing:15px;"><a class="mw-selflink selflink"><span title="ديفيد هيوم" style="text-decoration:none;">   </span></a></div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Cquote2.svg" class="mw-file-description" title="ديفيد هيوم"><img alt="ديفيد هيوم" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/15px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/23px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td> <td class="citationTemplate"><span class="script-arabic"> يجب علينا ممارسة تجاربنا في هذا العلم من الملاحظة الدقيقة والحذرة للحياة الإنسانية، وأخذها كما تظهر في العالم، عن طريق سلوك البشر في اجتماعهم وتسيير شئونهم وفي مشاعرهم</span> </td> <td width="10" valign="bottom"><div style="position:absolute; font-size:15px; overflow:hidden; line-height:15px; letter-spacing:15px;"><a class="mw-selflink selflink"><span title="ديفيد هيوم" style="text-decoration:none;">   </span></a></div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Cquote1.svg" class="mw-file-description" title="ديفيد هيوم"><img alt="ديفيد هيوم" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/15px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/23px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td></tr> </tbody></table><p>.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>وتقترب طريقة تفكير هيوم من <a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" class="mw-redirect" title="نيوتن">نيوتن</a> ومنهجه في جانب أساسي من فلسفته، وهو المتعلق بالمعرفة. ذلك لأن نيوتن قد درس <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" class="mw-redirect" title="الطبيعة">الطبيعة</a> على أنها مكونة من ذرات بسيطة ومن حركة عامة هي الجاذبية. وهيوم كذلك يدرس الطبيعة البشرية من منطلق أنها مكونة من إدراكات بسيطة يصنع منها الفهم إدراكات مركبة، كما يدرس هذه الإدراكات على أساس الترابط بينها في الذهن، وهو ما يعرف بنظرية ترابط الأفكار. وترابط الأفكار هذا ينظر إليه هيوم على أنه شبيه بالتجاذب بين الأجسام في مجال <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="الفيزياء">الفيزياء</a> النيوتونية. يقول هيوم في ذلك «هذه هي إذن مبادئ اتحاد وتجانس أفكارنا البسيطة، والتي تقدم لنا في المخيلة رابطاً لا ينفصل، بها تتحدد في الذاكرة. ونجد هنا نوعاً من الجذب، الذي سوف نكتشف أن له آثاراً كبيرة في العالم العقلي مثلما كان له في العالم الطبيعي».<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> يُشِّبه هيوم في هذا النص ترابط الأفكار وفق مبدأ عام بالاتحاد والتفاعل بين الأجسام الفيزيائية وفق مبدأ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D8%B0%D8%A8%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الجاذبية">الجاذبية</a>، وهو يستعير نفس مصطلح «الجاذبية» ليصف ما يحدث بين الأفكار في المخيلة والذاكرة، وهو ذاته المصطلح الذي يصف حركة الأجسام في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="الفيزياء">الفيزياء</a> النيوتونية. </p><p>ينطلق هيوم في بحثه في الطبيعة البشرية من فكرة أساسية، لم يتوصل إليها ببرهان عقلي أو استدلال، بل عن طريق ملاحظة سلوك البشر. تذهب هذه الفكرة إلى أن ما يحكم السلوك الإنساني، سواء كان معرفياً أو أخلاقياً أو فنياً، هو الإحساسات. فلأننا نتلقى إحساساً باللون الأحمر نعتقد في وجود هذا اللون، ولأننا نتلقى أحاسيس اللذة والألم تكون لدينا أفكاراً عن اللذة والألم، ونسعى بذلك للحصول على اللذة وتجنب الألم. والطبيعة الإنسانية مؤسسة بحيث تجعلنا نستحسن أشياء ونرفض أشياء أخرى، ويعني هذا أن قبول أو رفض شئ ما سواء كان صحيحاً أو خاطئاً، جميلاً أو قبيحاً، خيراً أو شريراً، لا يعتمد على قرار نتخذه عن طريق الموازنة العقلية <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%84" title="استدلال">والاستدلال</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect mw-disambig" title="برهان">والبرهان</a>، بل يعتمد على طبيعتنا البشرية التي هي في الأساس إحساسات ومشاعر. أما العقل فلا يحتل دوراً في هذه المجالات، ويقتصر دوره على المجال العلمي وحده. والهدف الأساسي لدى هيوم هو اكتشاف الإمكانات والتوجهات الكامنة في الطبيعة البشرية التي تجعلها تسلك سلوكها المعروف عنها. وأهم توجهات الطبيعة الإنسانية التي تتحكم في سلوك الإنسان ومعرفته ومعتقداته هي الانفعالات. ويعلي هيوم من شأنها حتى أنه يعطيها الأولوية على <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" class="mw-redirect" title="العقل">العقل</a> ذاته، ويجعل العقل نفسه خاضعاً لها. ويقول في ذلك «العقل عبد للانفعالات، ولا يمكنه أن يفعل أي شئ سوى أن يخدمها ويطيعها».<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>والحقيقة أن هذه النظرة للطبيعة الإنسانية والتي تعطي الأولوية للانفعالات على العقل مناقضة تماماً للنظرة التقليدية للإنسان والتي سادت التفكير الفلسفي منذ <a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88" title="أرسطو">أرسطو</a> الذاهبة إلى أن الإنسان كائن عقلاني في الأساس، والتي تُعِّرفه على أنه <a href="/wiki/%D8%AD%D9%8A%D9%88%D8%A7%D9%86" title="حيوان">حيوان</a> ناطق، وتميزه عن باقي الكائنات الحية بما لديه من <a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D9%84" title="عقل">عقل</a> وقدرة على التفكير. لكن هيوم يقف ضد هذا الميراث الطويل ويقر بأن الانفعالات والأحاسيس والعواطف هي ما يشكل الطبيعة الإنسانية. وقد كان مبرره في ذلك قوياً، لأن الإنسان يسلك في حياته اليومية حسب نفس الصفات التي حددها هيوم للطبيعة البشرية، بالإضافة إلى أن استخدام العقل والتفكير العقلاني مقصور على الممارسة العلمية. إذا أردنا البحث عن الدوافع الأولى والأساسية للسلوك البشري فيجب علينا الانتهاء حتماً إلى الانفعال والإحساس والعاطفة لأن العقل لا يمكن أن يشكل دافعاً للسلوك. فحسب فلسفة هيوم فإن العقل الإنساني ليس سوى ملكة منظمة لما يتلقاه الإدراك من انطباعات على المستوى المعرفي، أو ما تتلقاه النفس الإنسانية من لذة وألم. هذا الدور التنظيمي المحدود للعقل يجعل للانفعال الأولوية القصوى لدى هيوم، فلا يمكن للشئ الذي يقتصر دوره على التنظيم أن يكون موجهاً، أو دافعاً للسلوك، بل إن العقل نفسه لدى هيوم يعد ملكة في خدمة الانفعال، حيث تضفي شيئاً من العقلانية والتبرير العقلاني المنطقي لدوافع وتوجهات ليس لها أدنى علاقة بالعقل بل تنتمي كلها إلى الانفعال. ويصر هيوم على أن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" class="mw-redirect" title="العقل">العقل</a> ليس له أي دور في حياة <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B4%D8%B1" class="mw-redirect" title="البشر">البشر</a> وسلوكهم. كما أن دوره منعدم في مجال <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF" class="mw-redirect" title="الاعتقاد">الاعتقاد</a>، ولا يمكن للبشر أن يسلكوا ويستمروا في الحياة بدون اعتقاد وعلى أساس العقل وحده لا يمكن الوصول إلى أي اعتقاد، وإذا كان البشر يسلكون وفقاً للعقل لتوقفوا عن الإيمان بأي اعتقاد لكن هذا غير صحيح بالمرة، فالبشر يمارسون الاعتقاد كل يوم وفي كل وقت، وهذا أكبر دليل على أن العقل لا يشكل أي دور في حياتهم. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="المعرفة"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.85.D8.B9.D8.B1.D9.81.D8.A9"></span>المعرفة</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=3" title="عدل القسم: المعرفة"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="كتاب_بحث_في_الطبيعة_الإنسانية"><span id=".D9.83.D8.AA.D8.A7.D8.A8_.D8.A8.D8.AD.D8.AB_.D9.81.D9.8A_.D8.A7.D9.84.D8.B7.D8.A8.D9.8A.D8.B9.D8.A9_.D8.A7.D9.84.D8.A5.D9.86.D8.B3.D8.A7.D9.86.D9.8A.D8.A9"></span>كتاب بحث في الطبيعة الإنسانية</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=4" title="عدل القسم: كتاب بحث في الطبيعة الإنسانية"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>يتكون كتاب "بحث في الطبيعة الإنسانية من ثلاثة كتب، الأول عن الفهم، وفيه يتناول هيوم الأفكار من حيث أصلها وأجزاءها وما يجري عليها من تجريد وما يحدث بينها من علاقات، بالإضافة إلى أفكار الزمان والمكان والسببية والاعتقاد والاحتمال. والكتاب الثاني عن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect mw-disambig" title="انفعال">الانفعالات</a>، وفيه يتناول هيوم <a href="/wiki/%D9%83%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="كبرياء">الكبرياء</a> والتواضع، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A8" title="حب">والحب</a> والكره، والإرادة. والكتاب الثالث عن الأخلاق، وفيه يتناول الفضيلة والرذيلة، والعدالة والظلم، والخير والإحسان. والكتاب بهذه الصورة يحتوي على نظرية في المعرفة في الكتاب الأول، <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="وسيكولوجية (الصفحة غير موجودة)">وسيكولوجيا</a> للانفعالات في الكتاب الثاني، ونظرية أخلاقية في الكتاب الثالث. لكن سبق أن قلنا أن أساس نظرية هيوم في الطبيعة البشرية هو النظرة إلى الكائن البشري من منطلق الانفعال لا <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" class="mw-redirect" title="العقل">العقل</a>، ولذلك فإن البداية الحقيقية لنظرية هيوم هي في الكتاب الثاني حول الانفعالات لا الكتاب الأول حول الفهم والمعرفة. وهذا ما جعل أبرز الباحثين في <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">فلسفة</a> هيوم وهو <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%83%D9%8A%D9%85%D8%A8_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="نورمان كيمب سميث">نورمان كيمب سميث</a> إلى الذهاب إلى أن الكتاب الثاني هو البداية الحقيقية لفلسفة هيوم، وما الكتاب الأول حول الفهم والمعرفة سوى تطبيق لنظرية حول الانفعالات لم يقدمها هيوم إلا في الكتاب الثاني. وقد ذهب كيمب سميث إلى أن بداية هيوم بالمعرفة كانت خاطئة، إذ كان عليه أن يبدأ بالانفعالات منطلقاً منها إلى المعرفة والأخلاق لا العكس، وأن هذه البداية الخاطئة أدت إلى سوء فهم لفلسفة هيوم، إذ أدت إلى اشتهار هيوم بأنه فيلسوف الشك، وإلى النظر إلى الفهم الإنساني على أنه يشكل أساس الانفعالات والأخلاق وهذا غير صحيح.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فلم يتبنى هيوم نظرة شكية في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">الفلسفة</a> من منطلقات <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="ابستمولوجية (الصفحة غير موجودة)">ابستمولوجية</a> بل من المنطلق السيكولوجي الذي وضعه في الكتاب الثاني حول الانفعالات، ما الشكية الابستمولوجية عنده والتي تنصب حول السببية والاعتقاد وأفكار الجوهر والعلاقة سوى توسيع لنظرته الشكية حول الانفعالات. وهذا ما جعل <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%83%D9%8A%D9%85%D8%A8_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="نورمان كيمب سميث">سميث</a> يعيد ترتيب أفكار هيوم ويبدأ بالانفعالات منتقلاً منها إلى الأخلاق وأخيراً إلى المعرفة.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هيوم قبل أن يعرض للانفعالات كان عليه أن يتعامل مع عناصر الإدراك الحسي البسيط، ومع الكيفية التي يفهم بها العقل الأشياء، فتلقي الانطباعات الحسية من الخبرة التجريبية له الأولوية على تكوين النفس للانفعالات. ويبدو أن هيوم كان مدركاً أن البحث في الطبيعة البشرية، حتى ولو كان أساسها انفعالي، يجب أن يبدأ بالقدرة على تلقي الانطباعات الحسية وتكوين الأفكار وإقامة الصلات بينها، فهذا هو أول مستوى يكشف عن تعامل الطبيعة الإنسانية مع الخبرة. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الانطباعات_والأفكار"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.A7.D9.86.D8.B7.D8.A8.D8.A7.D8.B9.D8.A7.D8.AA_.D9.88.D8.A7.D9.84.D8.A3.D9.81.D9.83.D8.A7.D8.B1"></span>الانطباعات والأفكار</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=5" title="عدل القسم: الانطباعات والأفكار"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>لا يطلق هيوم على موضوعات العقل مصطلح «الأفكار» كما فعل <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">لوك</a>، بل يطلق عليها «إدراكات»، وهو يقسم هذه الإدراكات إلى نوعين: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B9_%D8%A3%D9%88%D9%84_(%D8%B9%D9%84%D9%85_%D9%86%D9%81%D8%B3)" title="انطباع أول (علم نفس)">الانطباعات</a> <a href="/wiki/%D9%81%D9%83%D8%B1%D8%A9" title="فكرة">والأفكار</a>. ويميز هيوم بين الموضوعات التي تدخل <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" class="mw-redirect" title="العقل">العقل</a> على أساس تمييزه بين <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%B3" class="mw-redirect" title="الإحساس">الإحساس</a> والخبرة من جهة والتفكير والاستدلال من جهة أخرى، ذلك لأنه كي يتمكن العقل من التفكير والاستدلال فيجب أن يكون حاصلاً في البداية على انطباعات تأتي من الإحساس <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%8A" class="mw-redirect" title="الإدراك الحسي">والإدراك الحسي</a>. وفي حين أطلق لوك مصطلح «الأفكار» على كل عناصر العقل سواء كانت حسية أو عقلية، مجردة أو انفعالية، فإن هيوم يضع في البداية «الإدراكات» ويقسمها بعد ذلك إلى انطباعات حسية وأفكار، محتفظاً في هذا التقسيم بالمعنى الأصلي للأفكار والذي يدل على الجانب العقلي المجرد من عناصر التفكير. </p><p>ويميز هيوم بين الانطباعات والأفكار على النحو التالي </p> <table cellpadding="5" align="center"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><div style="position:absolute; font-size:15px; overflow:hidden; line-height:15px; letter-spacing:15px;"><a class="mw-selflink selflink"><span title="ديفيد هيوم" style="text-decoration:none;">   </span></a></div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Cquote2.svg" class="mw-file-description" title="ديفيد هيوم"><img alt="ديفيد هيوم" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/15px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/23px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td> <td class="citationTemplate"><span class="script-arabic">إن الفرق بينهما يتمثل في درجة القوة والحيوية التي تؤثر بها على العقل وتدخل عن طريقها في التفكير والوعي. فتلك الإدراكات التي تدخل بكل قوة وعنف يمكن أن نسميها الانطباعات، وتحت هذه التسمية أفهم كل إحساساتنا وانفعالاتنا وعواطفنا كما تظهر لأل مرة في النفس. وأعني بالأفكار الصور الخافتة لهذه في التفكير والاستدلال، مثل تلك التي تظهر في هذا البحث.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </td> <td width="10" valign="bottom"><div style="position:absolute; font-size:15px; overflow:hidden; line-height:15px; letter-spacing:15px;"><a class="mw-selflink selflink"><span title="ديفيد هيوم" style="text-decoration:none;">   </span></a></div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Cquote1.svg" class="mw-file-description" title="ديفيد هيوم"><img alt="ديفيد هيوم" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/15px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/23px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td></tr> </tbody></table><p> ومعنى هذا أن الفرق بين الانطباعات والأفكار هو فرق في الدرجة لا في الطبيعة، والاثنان عنده من نوع واحد، إذ هما معاً إدراكات. وإذا كانت الانطباعات حسية فالأفكار أيضاً حسية، وكل الفرق بينهما أن الانطباعات إدراكات تنطبع على الإدراك الحسي، والأفكار إدراكات تنطبع على العقل. وما ينطبع على الإدراك الحسي يكون قوياً وعنيفاً، وما ينطبع على العقول يكون خافتاً ضعيفاً. والإدراك المنطبع على الإدراك الحسي هو تأثر مباشر للحواس بالأشياء وبالخبرة التجريبية، أما الإدراك المنطبع على العقل فهو مجرد صورة خافتة للأشياء والخبرة. وإذا كان الإدراك الحسي يتلقى تأثيرات قوية من الخارج فإن العقل لا يتلقى إلا صوراً، بمعنى أنه لا يتلقى الانطباع الحسي نفسه بل يتلقى صورة ذهنية عنه. </p><p>ولأن هدف هيوم الأساسي سواء في الكتاب الأول من «بحث في الطبيعة البشرية» أو في كتابه الآخر في المعرفة وهو «بحث في الفهم الإنساني» الكشف عن الطريقة التي يفكر بها الإنسان والتي تتحدد وفق طبيعته، ولأن هذه الطبيعة لدى هيوم طبيعة انفعالية في الأساس، فلقد ذهب إلى أن التفكير غير ممكن إلا بحضور إدراكات في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D9%86" class="mw-redirect" title="الذهن">الذهن</a>، وهذه الإدراكات إما أن تكون انطباعات أو أفكار. ولأن الأفكار ذاتها ليست سوى صور عقلية لانطباعات حسية فمعنى هذا أن كل تفكير بالنسبة لهيوم ينطوي على استقبال لانطباعات، وبذلك يعطي الأولوية للإدراك الحسي في المعرفة. ويمكننا النظر إلى هذه النظرية على أنها <a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="سيكولوجية">سيكولوجية</a> أو <a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%86%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="جينات">تكوينية</a>. فهي سيكولوجية لأنها ترد ا لمعرفة إلى تأثر الحواس بالأشياء في صورة انطباعات وأفكار، وهي تكوينية لأنها تتبع عملية المعرفة إلى أبسط مكوناتها أو مدخلاتها الأولى من الإحساسات. كما أنها في نفس الوقت تطورية، ذلك لأن النظر إلى المعرفة على أنها تبدأ بمرحلة الإحساس، ثم الإدراك الحسي الذي يتلقى الانطباعات ثم الذهن الذي تنطبع فيه الإحساسات في شكل صور ذهنية، ثم صنع الذهن من هذه الصور الذهنية لأفكار ثم لعلاقات، يعد نظرية تطورية في المعرفة، شبيهة <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A" title="علم النفس المعرفي">بعلم النفس المعرفي التطوري</a> عند <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AC%D9%8A%D9%87" title="جان بياجيه">جان بياجيه</a>. ولقد سبق أن لاحظنا أن هذا التشابه مع بياجيه ينسحب على نظرية المعرفة عند <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">لوك</a>. ولذلك ينظر إلى لوك وهيوم على أنهما من إرهاصات <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A" title="علم النفس المعرفي">علم النفس المعرفي الحديث</a>، ومن الممهدين لبياجيه. والذي يجعل نظرية هيوم في المعرفة نظرية سيكولوجية أنها تركز على عملية التفكير باعتبارها عملية وظيفية إجرائية، حتى أنه يميل إلى النظر إلى الانفعال المعرفي للذهن البشري على أنه يرجع إلى ملكات ذهنية، إذ يذهب في سياق شرحه لنظريته في المعرفة إلى النظر إلى الإحساسات والربط بينها على أنها وظيفة لملكة <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D9%83%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect mw-disambig" title="الذاكرة">الذاكرة</a> والمخيلة على التوالي، والنظر إلى وظيفة الربط بين الانطباعات والأفكار على أنها وظيفة لملكة الفهم. هذا التأكيد على الملكات المعرفية باعتبارها قائمة بوظائف هو الذي يميز نظرية هيوم عن نظرية لوك، وهو أيضاً الذي جعل هيوم هو المؤثر الأكبر على كانط الذي سوف تكتمل على يديه نظرية المعرفة باعتبارها نظرية في وظائف وملكات الذهن البشري. </p><p>ويضيف هيوم إلى نظريته حول العلاقة بين الانطباعات والأفكار توضيحاً ضرورياً، يقول فيه أنه مثلما أن الأفكار صور للانطباعات، فيمكننا أن نكوِّن أفكاراً ثانوية تكون صوراً للأفكار الأولية. فاللون الأحمر الذي أفكر فيه هو صورة ذهنية لإدراكي الحسي لهذا اللون، وهذه الصورة الذهنية هي فكرة أولية، تؤدي إلى تكوين لفكرة ثانوية تكون صورة ذهنية من مستوى ثاني أكثر تجريداً عن فكرة اللون ذاتها. ويذهب هيوم إلى أن هذا التمييز بين فكرة أولية وفكرة ثانوية ليس استثناءً من نظريته حول أولوية الانطباعات على الأفكار بل هو تأكيد لها، ذلك لأن هذا التمييز يثبت إمكان أن تقوم الفكرة الأولية بدور انطباع من مستوى ثاني يؤدي إلى ظهور فكرة ثانوية. ومعنى هذا أن ما يسميه هيوم بالانطباع ينسحب على ما تستقبله الحواس من إدراكات، وأيضاً على ما يستقبله العقل من أفكار أولية. </p><p>ويميز هيوم بين نوعين من الانطباعات: انطباعات الإحساس وانطباعات التفكير أو الانعكاس. ويقول عن انطباعات الإحساس أنها «تنشأ في النفس أساساً، من أسباب غير معروفة».<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لكن كيف تكون أسباب انطباعات الإحساس غير معروفة؟ إن هذا التصريح من قبل هيوم يعد من أكثر أجزاء فلسفته غموضاً، وكان مصدراً لاعتراضات كثيرة من قبل دارسي فلسفته، ويمكننا تبرير فكرة هيوم هذه بمعرفة رأيه في النفس. كان الأحرى لهيوم أن يؤكد تأكيداً حاسماً على أن انطباعات الإحساس تتمتع بصحة ويقين مطلق مثلما ذهب لوك، إلا أنه لم يفعل ذلك واختلف عنه. وتعد هذه النقطة من أهم الجوانب التي اختلفت فيها تجريبية هيوم عن تجريبية لوك. إن هيوم في العبارة السابقة لا يتحدث عن وجود الانطباعات الحسية ذاتها، فهو لا يشك في وجودها أو في الموضوعات الحسية التي تؤثر على أعضاء الحس، بل يشك في كيفية الانطباع نفسه، في النفس الإنسانية، ذلك لأن عملية الانطباع في حد ذاتها تنطوي على موضوع مدرك حسياً ينطبع في النفس، وعلى النفس التي يظهر فيها الانطباع. لا يشك هيوم في وجود وحقيقة الموضوع المنطبع أو الانطباع ذاته، بل يشك في موضوع الانطباع وهو النفس، ذلك لأن النفس ذاتها لا تعرف بانطباع حسي بل بعملية استدلال عقلية مجردة. وما يعرف بانطباع حسي يكون ضرورياً، أما ما يعرف باستدلال وبرهان يكون احتمالياً. كيف إذن تُعرف الانطباعات الضرورية بشئ محتمل مثل النفس؟ وكيف يُعرف ما هو مباشر وغير متوسط عن طريق وسيط غير مباشر وغير واضح لدى الذات الإنسانية أثناء عملية الانطباع؟ كل هذه الصعوبات هي التي جعلت هيوم يضع العبارة السابقة التي يشك فيها في أسباب نشوء الانطباعات الحسية في النفس، ذلك لأن النفس لا تعرف مباشرة وبوضوح أثناء عملية الانطباع، وتأتي معرفتها بعد ذلك بممارسة التفكير في العمليات الذهنية التي تقوم بها. وكل ما نعرفه عن النفس هو تلك العمليات الذهنية، أما النفس ذاتها من حيث الجوهر فلا نعرفها، ذلك لأن هيوم لا يعتقد في أن النفس الإنسانية جوهر ثابت بعكس ما ذهب <a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA" class="mw-redirect" title="ديكارت">ديكارت</a> <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A8%D9%86%D8%AA%D8%B2" class="mw-redirect" title="لايبنتز">ولايبنتز</a>، وكل ما نعرفه عنها هو آثارها وأفعالها، وهي في حقيقتها ليست سوى هذه الأفعال، فهي وظيفة وليست جوهراً ومن أجل ذلك ذهب إلى أن سبب الانطباع لا يمكن معرفته بما أننا لا نعرف النفس معرفة حقيقية باعتبارها جوهراً. وإذا فكرنا في النفس على أنها ليست سوى مجموعة من الأفعال الذهنية فكأننا بذلك نردها إلى وظيفتها الحسية وحسب، أما جوهرها العقلي فلا يمكن معرفته. وإذا كانت النفس هي سبب نشوء الانطباعات فيها لكانت بذلك جوهراً، لكنها ليست جوهراً، بالتالي فسبب الانطباعات لا يمكن معرفته. أما انطباعات التفكير فيذهب هيوم إلى أنها ترجع إلى الأفكار. فعندما يؤثر انطباع ما على أعضاء الحس ويجعلنا ندرك الحرارة أو البرودة، العطش أو الجوع، اللذة أو الألم، فإن لهذا الانطباع نسخة أخرى يستقبلها العقل تبقى فيه بعد أن يختفي الانطباع، وهذه النسخة هي ما يسميها هيوم فكرة. هذه الفكرة عن اللذة والألم عندما ترجع إلى النفس، تنتج انطباعات جديدة بالرغبة والإحجام، أو الرجاء والخوف، وهي ما يطلق عليه هيوم انطباعات التفكير لأنها مستقاة من التفكير حول الانطباعات الأولية السابقة. ومعنى هذا أن انطباعات التفكير تسبق الأفكار، لكنها لا تعتمد على انطباعات الإحساس. وبذلك يمكننا ترتيب العملية الذهنية في الترتيب التالي: انطباعات الحواس ، وأفكار أولية، وانطباعات التفكير، وأفكار ثانوية، وأفكار مجردة (المكان والزمان والسببية والاعتقاد). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ملكات_المعرفة"><span id=".D9.85.D9.84.D9.83.D8.A7.D8.AA_.D8.A7.D9.84.D9.85.D8.B9.D8.B1.D9.81.D8.A9"></span>ملكات المعرفة</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=6" title="عدل القسم: ملكات المعرفة"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>بعد أن يشرح هيوم العلاقة بين الانطباعات والأفكار، يأتي على أحد أهم جوانب نظريته في المعرفة وهو المتعلق بالملكات المعرفية، وهو يشرح بالتفصيل ملكتين هما <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D9%83%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect mw-disambig" title="الذاكرة">الذاكرة</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D9%8A%D9%84%D8%A9" class="mw-redirect" title="المخيلة">والمخيلة</a> يذهب هيوم إلى أن الانطباع عندما يحضر <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" class="mw-redirect" title="العقل">للعقل</a> يكون فكرة، وهذه الفكرة توجد فيه بطريقتين: إما أن تحضر الفكرة بشئ من الحيوية، أو أن تفقد هذه الحيوية وتصبح فكرة كاملة. والملكة التي يستعيد بها الذهن الفكرة بحيويتها وكما تلقاها من الحواس هي الذاكرة، والملكة التي يفكر بها الذهن في الأفكار بعد أن تكون إحساساتها قد غابت عن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%8A" class="mw-redirect" title="الإدراك الحسي">الإدراك الحسي</a> تسمى <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D9%8A%D9%84%D8%A9" class="mw-redirect" title="المخيلة">المخيلة</a>.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ومعنى هذا أن ملكتي <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D9%83%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect mw-disambig" title="الذاكرة">الذاكرة</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D9%8A%D9%84%D8%A9" class="mw-redirect" title="المخيلة">والمخيلة</a> يختصان باستحضار الفكرة بعد أن يكون إحساسها قد غاب عن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%8A" class="mw-redirect" title="الإدراك الحسي">الإدراك الحسي</a>، الذاكرة تستعيد الفكرة كما حدثت وترسمها بألوانها الحقيقية، أما المخيلة فهي استحضار صورة ذهنية باهتة عن الفكرة. ويبدو من شرح هيوم لملكة الذاكرة والمخيلة أن الفرق بينهما هو فرق في الدرجة، بحيث تستحضر الذاكرة الفكرة الحيوية وتستحضر المخيلة فكرة باهتة. لكن الفرق بينهما ليس فرقاً في الدرجة وحسب، بل فرق في النوع أيضاً. ذلك لأن الذاكرة لا يمكنها إلا التفكير في الأفكار الحسية، أما المخيلة فتختص بالتفكير في الأفكار المجردة أو بانطباعات الدرجة الثانية. ويعطي هيوم الأولوية للذاكرة في العمليات العقلية الأكثر رقياً وتعقيداً، مثل إدراك التوالي أو التتابع، والاستدلال والحكم.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> والحقيقة أنه أخطأ في ذلك، لأن هذه العمليات العقلية تعتمد على الأفكار المجردة وعلى الكليات، وهذه ليست من إنتاج المخيلة بل من إنتاج الفهم، ومعنى هذا أن إدراك العلاقة بين فكرة وأخرى وإدراك السببية والقيام بفعل الحكم لا يمكن أن يعتمد على <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D9%83%D8%B1%D8%A9" class="mw-redirect mw-disambig" title="الذاكرة">الذاكرة</a> وحدها بل على <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D9%8A%D9%84%D8%A9" class="mw-redirect" title="المخيلة">المخيلة</a>، ذلك لأنها هي القدرة على استحضار علاقات بين انطباعات ليست موجودة في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B3" class="mw-redirect" title="الحواس">الحواس</a>، وهذا الاستحضار للعلاقات في المخيلة هو في الحقيقة ليس استحضاراً لشئ كان موجوداً أمام الحواس وغاب عنها كي تستعيده الذاكرة، بل هو إنتاج لهذه العلاقات التي لم يعيها الإدراك الحسي منذ البداية. تبدو ملكة المخيلة عند هيوم على أنها سلبية ومتلقية وحسب، في حين أنها إيجابية، ذلك لأنها تكتشف وتقيم علاقات بين الأفكار لم تكن واضحة للحواس. وكان عدم قدرة هيوم على التمييز الدقيق بين وظيفتي الذاكرة والمخيلة من بين النقاط التي نقدها <a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" class="mw-redirect" title="كانط">كانط</a> وميز على أساسها بين وظيفتين للمخيلة، متلقية ومنتجة. </p><p>وعلى الرغم من تلك الانتقادات التي توجه لنظرية هيوم في ملكة المخيلة، إلا أنه في الحقيقة يلحق بها شيئاً من الاستقلال عن الذاكرة ويجعلها في مرتبة وسط بينها وبين ملكة الفهم، ذلك لأنه يلحق بها وظيفة تداعي الأفكار (بالإنجليزية:association of ideas). يذهب هيوم إلى أن المخيلة تفصل بين الأفكار البسيطة وفي نفس الوقت تربط بينها، لكنها لا تقوم بهذا الربط اعتباطاً بل على أساس مبدأ موجه وهو تداعي الأفكار. ولم ينظر هيوم إلى القدرة على إحداث التداعي بين الأفكار على أنها خاصة بالمخيلة وحدها بل ذهب إلى أن للذاكرة دوراً أساسياً في هذا التداعي.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ولذلك فهو لا يزال يعطي الأولوية للذاكرة. أما المخيلة ذاتها فتختص بالقيام بفعل التداعي نفسه، وهذا الفعل يقوم بوظيفته على أساس ثلاث مبادئ: التطابق (بالإنجليزية:Resemblance) والاختلاف (بالإنجليزية: Contiguity) والسبب والنتيجة (بالإنجليزية:Cause and Effect). فالمخيلة تستطيع الانتقال من فكرة إلى أخرى والربط بينهما إذا كان بينهما تطابق، وإذا كان بين الفكرتين اختلاف فإن حضور الواحدة منهما يؤدي إلى تداعي الفكرة الأخرى، وكذلك الحال بالنسبة للسبب والنتيجة، فحضور السبب يؤدي إلى تداعي النتيجة في الذهن عن طريق المخيلة حتى لو لم تكن النتيجة حاضرة، والعكس صحيح أيضاً إذا حضرت النتيجة ويتم تداعي سببها في المخيلة. لكن لا تزال هناك صعوبات في نظرية هيوم في المخيلة، فإذا كانت المخيلة تقوم بوظيفة التداعي بين الأفكار على أساس مبادئ التطابق والاختلاف والسببية، فهل يعني هذا أن هذه المبادئ الثلاثة قبلية في المخيلة؟<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لم يطرح هيوم هذا السؤال وبالتالي لا نجد عليه إجابة في فلسفته. فما هو مصدر مبادئ التداعي الثلاثة في المخيلة؟ يميل هيوم إلى الذهاب إلى أن هذه المبادئ تنمو بتلقائية بناء على اعتماد المخيلة على استعادة الانطباعات الحسية. لكن هل يمكن النظر إلى هذه المبادئ على أنها مبادئ عقلية خالصة أم أنها مجرد أفعال تلقائية؟ لا ينشغل هيوم بهذه النوعية من الأسئلة، تلك التي سوف تشغل <a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" class="mw-redirect" title="كانط">كانط</a> في «نقد العقل الخالص»، وكل ما كان يهم هيوم في استعراضه لملكة المخيلة وأفعالها في التداعي هو توضيح أن السببية ليست قانوناً حاكماً للعلاقة بين الأشياء يكتشفه العقل البشرى بقدر ما هي طريقة المخيلة في الربط بين الأفكار، بمعنى أن السببية فعل ذهني وحسب يصدر بناء على طبيعتنا البشرية ولا يمكن أن يؤدي إلى معرفة أي حتمية خاصة بالطبيعة، فكل ما في الطبيعة احتمالي وممكن. </p><p>وعند هذا الوصف لمبادئ التداعي لدى <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D9%8A%D9%84%D8%A9" class="mw-redirect" title="المخيلة">المخيلة</a> ينتهي حديث هيوم عنها، وينتقل منها إلى أفكار ثلاثة أخرى، لا تخص المخيلة بل تخص ملكة الفهم وهي أفكار العلاقات والأحوال والجواهر. وهو ينتقل من مبادئ التداعي في المخيلة إلى مبادئ ملكة الفهم في فقرة يقول فيها «ومن بين آثار هذا الاتحاد أو الترابط بين الأفكار ليس هناك ما هو أكثر أهمية من تلك الأفكار المركبة والتي هي الموضوعات العامة لتفكيرنا واستدلالاتنا، والتي تنشأ من اتحاد أصلي بين أفكارنا البسيطة. هذه الأفكار المركبة تنقسم إلى العلاقات والأحوال والجواهر.»<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> إن هيوم بذلك يؤسس تلك الأفكار المركبة على أساس أفعال المخيلة وقوانين التداعي الثلاثة فيها. والملاحظ أن هيوم لا يتناول مسألة وجود علاقات أو أحوال أو جواهر في العالم الحقيقي، فليس هدفه أنطولوجياً في الأساس، بل هدفه الأساسي <a href="/w/index.php?title=%D8%A5%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%89&action=edit&redlink=1" class="new" title="إبستمولوجى (الصفحة غير موجودة)">إبستمولوجى</a>، وبمعنى أدق <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="سيكومعرفي (الصفحة غير موجودة)">سيكومعرفي</a>، إذ يهدف توضيح العمليات الذهنية التي ندرك عن طريقها علاقات وأحوال وجواهر. وبذلك لن تكون ملكة الفهم التي تشتغل بأفكار العلاقة والحال والجوهر مستقلة في أفعالها بل ستكون تابعة لملكة المخيلة، إذ تعتمد عليها في إمدادها بنظام وترتيب معين للأفكار في صورة تطابق أو اختلاف أو سبب ونتيجة. وهذا عكس وضع ملكة الفهم عند كانط والتي تحوز على استقلال عن ملكة المخيلة بما لديها من مبادئ قبلية في التركيب بين الظاهرات. </p><p>وعلى الرغم من أن القدرة على إقامة العلاقات تخص الفهم، إلا أن للمخيلة نصيب فيها، إذ يتمثل دورها في إدراك أدنى أنواع العلاقات وهي التطابق والهوية. التطابق هو العلاقات التي تدركها المخيلة، أما الفعل المعرفي الذي يقوم به الفهم على أساس التطابق فهو المقارنة. والهوية هي العلاقة التي يكتشفها الذهن في الموضوع الدائم المستمر، لكنه المستمر في زمان ومكان مختلف. ولذلك يأتي هيوم على فكرة الزمان والمكان مباشرة مع مفهوم الهوية، وهما يعدان أساس المقارنة وفق الأبعاد المكانية والزمانية مثل التجاور والمسافة والقبل والبعد. ومن بين العلاقات الأخرى التي يعددها هيوم تلك المتعلقة بالكم مثل العدد، والمتعلقة بالكيف مثل الدرجة، وعلاقة أخرى يبدو أنها لا تقيم أي صلة بين الأفكار لكنها في الحقيقة تقيم صلة من نوع ما وهي التنافر، وأخيراً هناك علاقة السبب والنتيجة التي سوف يتوسع هيوم في شرحها في بقية بحثه.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الجواهـــر"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.AC.D9.88.D8.A7.D9.87.D9.80.D9.80.D9.80.D8.B1"></span>الجواهـــر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=7" title="عدل القسم: الجواهـــر"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>أما الجوهر فإن لهيوم نظرية خاصة فيها، إذ يرفض أن يكون للجوهر وجود حقيقي في الأشياء ويذهب إلى أنه مجرد طريقتنا نحن في التفكير، وهو يختزل الجوهر إلى الانطباعات. يقول هيوم: "إنني أسأل هؤلاء الفلاسفة الذين يؤسسون كثيراً من استدلالاتهم على التمييز بين الجوهر والعرض والذين يتخيلون أننا نحوز على أفكار واضحة حول كل منهما، هل يمكن لفكرة الجوهر أن تستقي من انطباعات الإحساس أو انطباعات التفكير؟ إذا كانت فكرة الجوهر تؤكدها لدينا حواسنا، فأنا أتساءل بأي حاسة منها وبأي طريقة؟ إذا كانت هذه الفكرة مدركة بالعين فيجب أن تكون لوناً، وإذا كانت مدركة بالأذن فيجب أن تكون صوتاً وإذا كانت مدركة باللمس فيجب أن تكون شيئاً ملموساً، أو باللسان فيجب أن تكون طعماً. لكنني أعتقد أن أحداً لن يقر بأن الجوهر لون أو صوت أو ملمس أو طعم. وبالتالي يجب أن تكون فكرة الجوهر مستقاة من انطباعات التفكير إذا كانت موجودة على الحقيقة. لكن انطباعات التفكير تختزل إلى انفعالاتنا ومشاعرنا، وليس لأحد منها أن يقدم لنا جوهراً. إننا بالتالي ليس لدينا فكرة عن الجوهر مختلفة عن مجموع صفات جزئية .. إن فكرة الجوهر كما فكرة الحال، ليست سوى مجموع من أفكار بسيطة، موحدة عن طريق المخيلة، ويلحق بها اسم نستطيع عن طريقه استدعائها، سواء لأنفسنا أو للآخرين".<sup id="cite_ref-مولد_تلقائيا1_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-مولد_تلقائيا1-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ليس هناك وجود حقيقي لما يسمى بالجوهر. وسبب حضور هذه الفكرة في أذهاننا عادة عقلية في جمع صفات جزئية وأفكار بسيطة ترتبط معاً بعلاقات تحدثها المخيلة، ويطلق عليها اسماً عاماً بهدف إمكان التواصل مع الآخرين وإفهامهم ماذا نقصد. وبالتالي فالجوهر ليس سوى اسم كلي لمجموعة من الصفات والأفكار البسيطة. ولأن هيوم قد نظر إلى الجوهر على أنه مجرد اسم فإن مذهبه في المعرفة يسمى لهذا السبب بالمذهب الإسمي (بالإنجليزية: Nominalism). وتعد نظريته هذه حول الجوهر من أكثر النظريات الفلسفية ثورية في العصر الحديث، وأثرت على فلاسفة التحليل والوضعية المنطقية من <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%85%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="جورج مور">جورج مور</a> وراسل إلى فتجنشتين وآير، الذين اختزلوا البحث الفلسفي إلى بحث لغوى في معنى ودلالة الكلمات. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الســـببية"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.80.D9.80.D9.80.D8.A8.D8.A8.D9.8A.D8.A9"></span>الســـببية</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=8" title="عدل القسم: الســـببية"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>يذهب هيوم إلى أن ما يجعلنا ندرك أن شيئاً ما سبب لشئ آخر هو قدرة الذهن على الربط بينهما وملاحظة أن الأول سبب أو مؤثر والثاني مسبب أو أثر. استخدام السببية في التفكير إذن هو عادة ذهنية. لكن يبحث هيوم عن أساس السببية وهل هو مفهوم الضرورة أم لا. الحقيقة أن كل الفلاسفة السابقين قد أسسوا السببية على الضرورة، حيث اعتقدوا أن هذا المفهوم قائم على ما في الطبيعة من ضرورة وكذلك على القوانين المنطقية والطابع المنطقي للتفكير. لا ينكر هيوم هذه الوجهة في النظر، ويذهب إلى أن السببية ليست إلا انتظاماً معيناً لتسلسل ما،<sup id="cite_ref-مولد_تلقائيا1_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-مولد_تلقائيا1-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وعلى هذا الأساس فلا يمكننا تقديم تبرير عقلي لسبب باعتباره قادراً على إحداث نتيجة ما، لأن السببية بذلك سوف تكون مجرد تتابع لأحداث، وليس في هذا التتابع أي ضرورة طبيعية أو منطقية. وكل ما تؤكده الخبرة هو ارتباط سبب بنتيجة في الماضي، أما الانتقال إلى حتمية هذا الارتباط في المستقبل فلا يمكن تبريره. بناءً على أحداث الماضي لا يمكن التنبؤ بأحداث المستقبل وما كان منتظماً في الماضي يمكن ألا يكون منتظماً في المستقبل دون الوقوع في أين تناقض عقلي. يقول هيوم في ذلك "إذا طرأ أي شك حول إمكان تغير نظام الطبيعة، وأن الماضي يمكن ألا يكون قاعدة للمستقبل، فسوف تصبح كل الخبرة بدون فائدة، ولن تؤدي بذلك إلى أي استدلال أو نتيجة. من المستحيل أذن أن تكون أي حجة من الخبرة قادرة على ذلك التضامن بين الماضي والمستقبل، بما أن هذه الحجج مقامة على أساس هذا التطابق".<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وإذا لم يكن من الممكن تقديم حجة من الخبرة على ضرورة السببية، فإن هذا يفسر على أنها نتيجة استعداد ما في العقل البشري، وهذا الاستعداد هو العرف والعادة "طالما أنتج كل تكرار لفعل أو عملية نفس النتيجة، دون تدخل من استدلال أو عملية تخيلية يقوم بها الفهم، فنحن نقول أن هذا التوجه هو أثر للعادة. وباستخدامنا لهذا المصطلح لا نهدف تقديم سبب نهائي لهذا التوجه. نحن فقط نشير إلى مبدأ في الطبيعة الإنسانية، متعارف عليه عموماً، ومعروف جيداً عن طريق آثاره".<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وبهذه الطريقة فإن العادة هي التي تمكننا من التنبؤ بالمستقبل بناء على الماضي، وبالتالي نستطيع بها الحصول على أهدافنا، ونحدث انسجاماً بين نظام الطبيعة وتتابع أفكارنا. أما الاعتقاد في وجود أسباب نهائية أو علل أولى كما يعتقد أصحاب المذاهب <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D9%82%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="الميتافيزيقية">الميتافيزيقية</a> فلا مبرر له، وهو مجرد وهم وخرافة".<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وليس هناك وجود لأي ضرورة في مفهوم السببية الذي يعتمد على العادة، ذلك لأن المستقبل يمكن ألا يكون على شاكلة الماضي. وكل ما نستطيع أن نؤكده بناء على هذا المفهوم للسببية هو أن الانتظام الذي اكتشفته الخبرة في الماضي يمكن أن يحدث ويمكن ألا يحدث في المستقبل، بمعنى أن هذا الانتظام، وذلك الاتفاق بين الماضي والمستقبل يدخل في مجال الاحتمال probability وليس له أي علاقة بالضرورة. والاحتمال هو المفهوم الوحيد الذي يمكن التوصل إليه من الخبرة السابقة بناء على استدلال عقلي (26). ولا يمكن التوصل إلى أي ضرورة باستدلال عقلي، لأن هذا الاستدلال ليس سوى الاعتقاد في أن المستقبل سوف يكون على شاكلة الماضي، الاستدلال إذن قائم على اعتقاد وتوقع لا على أي ضرورة منطقية أو حتمية. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الاعتقـــاد"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.A7.D8.B9.D8.AA.D9.82.D9.80.D9.80.D9.80.D8.A7.D8.AF"></span>الاعتقـــاد</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=9" title="عدل القسم: الاعتقـــاد"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>يتساءل هيوم عن أصل اعتقادنا في وجود موضوعات العالم، وما إذا كان مؤسساً على الحس أو على العقل. ويقطع هيوم بأن الاعتقاد في الوجود المستقل للموضوعات عن العقل الإنسانى واستمرارها في هذا الوجود لا يعتمد على الحس أو العقل أو حتى المخيلة. فالحواس غير قادرة على تأكيد الوجود المستمر للموضوعات في حالة غيابها عن أعضاء الحس (27). فإذا ذهبنا إلى أن الحواس قادرة على إدراك الموضوعات بعد أن تختفى فكأننا بذلك نقول أنها تعمل في غياب هذه الموضوعات، وهذا غير صحيح. وإذا كان للحواس دور في إدراك الموضوعات، فإن هذا الدور يتمثل في إدراكها للاختلاف والتمايز بين هذه الموضوعات، لا إدراكها لاستمرارها في الوجود. فكل انطباع للحواس هو إدراك لشئ واحد بسيط ليس فيه أي استمرار. وإذا كانت الحواس قادرة على إدراك الأشياء وإدراك شئ آخر غيرها وهو النفس الإنسانية، إلا أنها ليست قادرة على التمييز بينهما، ذلك لأن الحواس لا تدرك إلا الجسد الإنساني باعتباره شيئاً مادياً مثله مثل أي شئ مادي آخر في هذا العالم، لكنها لا تستطيع أن تدرك النفس ولا أن تميز بين النفس والجسد (28). ويأتي هيوم على الاحتمال الآخر هو أن العقل هو مصدر الوعي بوجود الموضوعات واستمرارها، ويذهب إلى أن هذه الحجة هي حجة الفلاسفة وحدهم، في حين أن كافة الناس يعتقدون في وجود واستمرار الموضوعات دون معرفتهم بالحجج العقلية التي يستخدمها الفلاسفة، وبالتالي يستبعد هيوم احتمال أن يكون العقل هو مصدر هذا الاعتقاد. أما الذاكرة والمخيلة فينكر هيوم أيضاً احتمال كونهما مصدر الاعتقاد في وجود الموضوعات لأن الذاكرة تحتفظ بما هو دائم في الخبرة، وكذلك المخيلة تتعرف على الموضوعات وعلى ثباتها واستمرارها بناء على اعتقاد مسبق في أنها مستمدة في الوجود. ومعنى هذا أن الاعتقاد في وجود الموضوعات واستمرارها يسبق تعرف الذاكرة والمخيلة عليها في الخبرة. ولا يبقى أمام هيوم سوى القول بأن مصدر الاعتقاد في وجود واستمرار الموضوعات ليس سوى الاعتقاد الطبيعي Natural Belief، ويعني به نزوعاً أو توجهاً في الطبيعة البشرية يكمن في مستوى الوعي العادي والبسيط في الاعتقاد في وجود واستمرار الموضوعات، وما الحواس التي توهمنا بهذا الوجود، أو الذاكرة والمخيلة التي تستخدم هذا الاعتقاد وتطبقه في مجال الخبرة سوى أدوات في يد هذا الاعتقاد الطبيعي. هذا الاعتقاد الطبيعي مرتبط بالنزوع الإنساني وما لديه من توجهات وأهداف وغايات، أي مرتبط بالطبيعة الانفعالية للنفس البشرية لا بأي طبيعة عقلانية أو منطقية. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الاحتمـــال"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.A7.D8.AD.D8.AA.D9.85.D9.80.D9.80.D9.80.D8.A7.D9.84"></span>الاحتمـــال</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=10" title="عدل القسم: الاحتمـــال"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>المعرفة عند هيوم هي إقامة علاقة بين الأفكار، سواء كانت هذه الأفكار ترجع مباشرة إلى انطباعات الحواس أو كانت ترجع إلى انطباعات التفكير. ومعنى هذا أن المعرفة تضم المضمون المادي الذي تمثله انطباعات الحواس والشكل النظري المجرد الذي تمثله انطباعات التفكير. ويذهب هيوم إلى أن كل العلاقات التي يمكن أن تظهر بين الأفكار تتمثل في سبعة: التطابق والهوية والعلاقات الزمانية والمكانية، والكم أو العدد، ودرجات الكيف، والتنافر، والسببية. ويقسم هيوم هذه العلاقات إلى نوعين: الأول يعتمد حصرياً على الأفكار التي تقارنها ببعضها البعض، وذلك مثل التطابق التنافر ودرجات الكيف وأعداد الكم. أما النوع الثاني فيعتمد على شئ من الاستدلال مثل الهوية والعلاقات الزمانية والمكانية والسببية. فعلى سبيل المثال فإن السببية لا تعتمد على إقامة مقارنة بين فكرة وأخرى بل تعتمد على استدلال من السبب إلى النتيجة أو العكس (29). وينظر هيوم إلى الهندسة على أنها الفن الذي نقوم فيه بتثبيت التناسب بين الأشكال، وعلى الرغم من أنها تفوق أحكام الإحساس والمخيلة في درجة العمومية والدقة، إلا أنها لا تصل إلى النهاية القصوى للصدق، ذلك لأن المبادئ الأولى للهندسة تعتمد على ظهور الموضوعات العامة في الخبرة التجريبية، وبالتالي فإن نتائجها لا تزال مرتبطة بإمكانية تحققها في هذه الخبرة التجريبية. ويقصد هيوم بذلك أن الهندسة ليست يقينية تماماً. وقد كان هذا الرأي غريباً في عصر هيوم، لكن ثبتت صحته خاصة في أواخر القرن التاسع عشر وأوائل القرن العشرين عندما تم اكتشاف الهندسات اللاإقليدية التي تعتمد على مسلمات خاصة بالمكان تختلف عن مسلمات إقليدس. الهندسة الإقليدية مقامة على أساس تصور المكان باعتباره سطحاً ممتداً ذا أبعاد ثلاثة، أما الهندسات اللاإقليدية فتعتمد على تصور مختلف عن المكان باعتباره منحنياً وكروياً، وثبت بذلك أن الهندسة الإقليدية التي كان يعتقد في يقينها التام ليست إلا نوعاً من هندسات عديدة ممكنة كلها صحيح، وهي في نفس الوقت احتمالية، ذلك لأن كل نسق هندسي يعتمد على مسلمات خاصة عن طبيعة المكان، وبالتالي نتائج كل هندسة يقينية بالنسبة لمسلماتها فقط لا بالنسبة لتحققها في الواقع. ويبدو أن هذا ما كان يقصده هيوم من إدخال فكرة الاحتمال في الهندسة. وعلى عكس الهندسة فإن الجبر والحساب يتمتعان باليقين التام، وذلك لسبب رئيسي وهو عدم اعتمادهما على الظواهر أو الخبرة التجريبية بل على استدلال عقلي خالص بناء على أفكارنا عن العدد (30). لا يتضمن الجبر والحساب ما إذا كانت نتائجها صحيحة بالنسبة للواقع، إذ ليس لهما علاقة بالخبرة التجريبية، والعلاقة الوحيدة التي يقيمانها هي مع العدد وحده الذي هو فكرة مجردة. ومن فكرة مجردة يمكن الوصول عن طريق الاستدلال العقلي إلى نتائج حتمية، وهذه الحتمية ليس مصدرها حتمية التطابق مع الواقع بل حتمية التطابق مع الفكرة المجردة عن طريق الاستدلال العقلي. ويبحث هيوم في طبيعة الفكرة والاعتقاد، ويذهب إلى أن كل اعتقاد هو اعتقاد في فكرة. ولأنه يميز بين الفكرة على مستوى الحس والفكرة على مستوى العقل، فهو كذلك يميز بين الاعتقاد في فكرة حسية والاعتقاد في فكرة عقلية. والاعتقاد في فكرة حسية يعتمد على تلقي انطباعات حسية عنها ولذلك فهو يقيني، أما الاعتقاد في فكرة عقلية لا يتمتع باليقين المطلق بل بمجرد الاحتمال، لأن الفكرة العقلية مجرد صورة ذهنية عن الانطباع الحسي، أو هي ملاحظة ما يحدث في العقل من أفعال عند التعامل مع الانطباعات. والاحتمال عند هيوم هو الاستدلال من افتراضات، وينقسم إلى نوعين، نوع يؤسس على الصدفة ونوع ينشأ عن الأسباب. فكل استدلال يبني على وجود شئ بالصدفة يتصف بأنه احتمالي والاستدلال المؤسس على الأسباب أيضاً احتمالي، لأنه يفترض أن الحالات التي تثبت فيها صلة بين سبب ونتيجة سوف تتكرر، أو أن السبب الذي أحدث نتيجة في الماضي سوف يحدث نفس النتيجة في المستقبل، لكن ليس هناك ما يؤكد لنا هذا الانتظام الحتمي بين السبب والنتيجة في الحالات التي لم تخضع بعد للخبرة التجريبية، وبالتالي فالاستدلال من الأسباب هو أيضاً احتمالي (31). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="الهوية_الشخصية"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.87.D9.88.D9.8A.D8.A9_.D8.A7.D9.84.D8.B4.D8.AE.D8.B5.D9.8A.D8.A9"></span>الهوية الشخصية</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=11" title="عدل القسم: الهوية الشخصية"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ليست أشياء العالم الخارجي وحدها هي التي نعتقد في وجودها واستمرارها عبر الزمان، فهناك أيضاً الأشخاص، وأولهم الذات أو المرء باعتباره شخصاً. لكن كيف نحصل على فكرة عن الهوية الشخصية، أو وعي المرء بذاته باعتباره موجوداً ومستمراً عبر الزمان؟ ذهب هيوم إلى أن الذي يجعلنا نقطع بوجود شئ واستمراره عبر الزمان هو استقبالنا المستمر والدائم لانطباعات من هذا الشئ. لكن النفس الإنسانية ليست كذلك، فنحن لا نتلقى منها انطباعات مستمرة عبر حياتنا. وإذا كنا نحصل على انطباع عن أنفسنا، فإن هذا الانطباع يحدث في زمن محدد ولا يتكرر دائماَ. وبالتالي يصل هيوم إلى القول بأن فكرة النفس لا ترجع إلى الحواس، ويقول في ذلك: «عندما أتأمل في ذاتي دائماً ما أقف عند إدراك معين أو آخر، عن الحرارة أو البرودة، الضوء أو الظل، الحب أو الكره، الألم أو اللذة. لكنني لا أستطيع أن أمسك بذاتي في أي وقت دون إدراك ما، ولا يمكنني أن ألاحظ أي شئ سوى هذا الإدراك الحسي»(32). فكل ما يحدث عندما ألاحظ نفسى هو سلسلة من الإدراكات الحسية التي تحضر أمام الحس الداخلي. هذه السلسلة من الإدراكات المتتابعة هي مجرد مجموعة من الانطباعات الجزئية، أما إلحاق هذه الانطباعات حول النفس بما يمكن أن يكون القوام أو الحامل أو الجوهر بالنسبة لها فهذا ما يرفضه هيوم، لأننا لا نتلقى انطباعاً بشئ يمثل جوهر النفس. وما ينطبق على الإدراك الداخلي للانطباعات النفسية ينطبق كذلك على نتلقاه من انطباعات من أشياء العالم الخارجي، فليس في هذه الانطباعات ما يبرر القول بأننا نرى الأشياء واحدة وذات هوية ثابتة ووجود مستمر عبر الزمن. ورغماً عن ذلك فإننا نستمر في إلحاق الهوية بالأشياء وبذواتنا، وهذا يرجع إلى دافع أو نزوع طبيعي في طبيعتنا البشرية، وليس له ما يبرره في العالم الواقعي. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="الأخـــلاق"><span id=".D8.A7.D9.84.D8.A3.D8.AE.D9.80.D9.80.D9.80.D9.84.D8.A7.D9.82"></span>الأخـــلاق</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=12" title="عدل القسم: الأخـــلاق"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ينظر هيوم إلى السلوك الإنساني على أنه مشروط بالطبيعة الإنسانية، ولأنه ينظر إلى هذه الطبيعة الإنسانية على أنها طبيعة انفعالية في الأساس ولا يحتل فيها العقل إلا دوراً ضعيفاً، فهو يذهب إلى أن كل سلوك إنساني صادر عن الانفعالات Passions. وهذه الانفعالات تشكل أسباباً ودوافع للفعل، تماماً مثلما أن كل حادثة في الطبيعة تسبقها حادثة أخرى تسببها. ولا يعطي هيوم شأناً كبيراً بالحرية أو الإرادة في مجال السلوك الإنساني، فهو عنده مقيد بما لدى الإنسان من انفعالات، وهي تضم السعي نحو اللذة وتجنب الألم والحصول على المنفعة. والأهداف الإنسانية كلها ليست أهدافاً عقلية أو صادرة عن مبادئ عقلية، ولا يسلك الإنسان سلوكه اليومي بناء على قواعد العقل، بل بناء على طبيعته الانفعالية. لكن صدور كل الأفعال الإنسانية عن العواطف والرغبات والأهواء لا يجعلها ثابتة تتبع خط سير واحد ومعروف، بل يجعلها متقلبة ومتغيرة. يقول هيوم في ذلك: «ليس هناك ما هو أكثر تقلباً من الأفعال الإنسانية. فما هو الأكثر تغيراً سوى أهواء البشر؟ إن الإنسان هو الكائن الوحيد الذي يشذ بعيداً عن العقل السليم، بل وعن شخصيته واستعداده. إن ساعة واحدة، بل لحظة واحدة، كفيلة بأن تجعله يتغير من النقيض إلى النقيض.. إن الضرورة ثابتة ويقينية. لكن السلوك الإنساني غير ثابت وغير يقيني. وبالتالي فإن السلوك الإنساني لا يمكن أن ينشأ عن الضرورة»(33). وهكذا ينكر هيوم أي انتظام أو ضرورة في السلوك الإنساني، وينكر خضوعه لأي قواعد عقلانية ثابتة. وإذا كان السلوك الإنساني يتبع أسساً ما، فإن هذه الأسس هي ذاتها تتغير. إنها الأهواء والرغبات والانفعالات، تلك التي تجعل السلوك الإنساني غير منتظم مثلها تماماً. ورغماً عن ذلك فإن الإنسان لا يستطيع أن يقوم بأي فعل إلا بناء على افتراض بأن الآخر سوف يقوم برد فعل معين إزاء أفعالنا، ولذلك فإن السببية هي اعتقاد يوجه السلوك، لكنها ليست سببية حقيقية بل مفترضة ومتوهمة، لأن الآخر يمكن أن يصدر عنه رد فعل مختلف عما كنا نتوقعه منه. فالسببية في الأفعال مثلها مثل السببية في الطبيعة، مجرد اعتقاد نتمكن به من التعامل مع المجتمع مثلما نتمكن من التعامل مع الطبيعة. أما عن حرية الفعل الإنساني فإن لهيوم رأي خاص فيها. يُعتقد دائماً أن الحرية الإنسانية تتمثل في القدرة على القيام بأفعال بناء على الإرادة الحرة، ويُنظر إلى هذه الإرادة الحرة على أنها الإرادة العقلانية التي تؤدي إلى سلوك عقلاني سليم متفق مع قواعد العقل. لكن هيوم ينظر إلى الحرية الإنسانية على أنها صادرة عن إمكانية تغيير الإنسان لسلوكه بناء على رغباته وأهدافه. ليست الحرية الإنسانية عند هيوم مفهومة في إطار العقل والمنطق، بل مفهومة في إطار الطبيعة الانفعالية المتغيرة للبشر. فهو ينظر إلى تقلب السلوك البشري على أنه هو هذه الحرية الإنسانية ذاتها. فليس العقل هو ما يجعل الإنسان حراً، بل طبيعته المتغيرة المتقلبة المشروطة بالانفعالات. فلا يمكن أن يكون العقل مصدراً للحرية، لأن اتباع العقل هو الضرورة وهو الحتمية بعينها، ويستطيع الإنسان الانفلات من الضرورة والحتمية بناء على طبيعته المضادة للعقل. ولا يعني خروج السلوك الإنساني عن العقل أن هذا السلوك غير منتظم وبدون أسباب، بل على العكس، إذ يعني أن السلوك الإنساني مبدأه الأساسي العاطفة والانفعال والرغبات والأهواء. هذه هي القواعد اللاعقلانية للسلوك الإنساني. ويجب أن نتنبه هنا إلى أن هيوم بعكس معظم الفلاسفة السابقين عليه لا يصف السلوك الإنساني كما يجب أن يكون، بل يصف السلوك الإنساني كما هو قائم بالفعل. لقد درج الفلاسفة دائماً على الربط بين السلوك الإنساني والعقل والحرية، هادفين بذلك إثبات أن الحرية الإنسانية لا يمكن أن تتحقق إلا في إطار العقل، لكنهم بذلك لم يكونوا يصفون ما هو قائم بل ما يجب أن يكون، ولقد آثر هيوم أن يصف السلوك الإنساني كما هو حادث بالفعل، كجزء من منهجه التجريبي الذي لا يقحم أي معيار خارجي يراد للسلوك الإنساني أن يتوافق معه، بل الذي يبحث في السلوك القائم بالفعل كما يوجهه. ومثلما أنكر هيوم أن يكون للعقل دور في السلوك الإنساني، فهو أيضاً ينكر دوره في مجال الأخلاق. ويثبت هيوم ذلك عن طريق توضيح أن ما يجعلنا نصدر أحكاماً أخلاقية حول ما إذا كان فعل ما فضيلة أو رذيلة، صح أو خطأ، مستحق الثناء والمديح أو اللوم والذم، لا يعتمد على فكرة مجردة أو قيمة عقلية نتوصل إليها باستدلال أو برهان، بل يعتمد على ما لدينا من رغبات وانفعالات وأهواء. فإصدار حكم أخلاقي يعتمد على انطباع ما، وهذا الانطباع يأخذ صورة إحساس أو انفعال. فالبشر يجدون أنفسهم مدفوعين نحو القيام بفعل ما لأنهم يعتقدون أنه خيِّر أو صحيح، أو لأنهم يعتقدون أنه لن يؤدي إلى الخطأ أو إلى نتائج سلبية وخيمة. وعلى الرغم من أن هذا الاعتقاد يبدو عليه العقلانية إلا أنه ليس كذلك، لأنه موجه عن طريق السليقة والتلقائية لا البرهان العقلي أو الاستدلال من قيم أخلاقية عليا. «العقل وحده عاجز في هذا المجال. إن قواعد الأخلاق ليست ناتج استدلالي عقلي»(34). بل نتاج اعتياد الناس على جني المنافع وتجنب الضرر، والسعي نحو المنافع وتجنب الأضرار شئ خاص بالانفعال لا العقل. وما يجعل فعل ما فضيلة أو رذيلة ليس أي مبدأ عقلي أو قيمة أخلاقية بل الدوافع الانفعالية التي أدت إلى هذا الفعل والظروف المحيطة بالفعل. ولأن هذه الظروف المحيطة معطاة سلفاً ويجد الفاعل نفسه محاطاً بها، فإن أي سلوك إنساني يصدر وفقها لن يكون صادراً عن الاحتكام للعقل بل سيكون مجرد رد فعل عليها أو استجابة لها. ودائماً ما يكون الفعل الصادر عن الظروف المحيطة مجرد رد فعل، تنتفي فيه الإرادة العقلانية وتتحكم فيه الأهواء والمصالح الذاتية. ويميل هيوم إلى اعتبار أن الفضيلة والرذيلة ليستا إلا وجهة نظر إنسانية بحتة صادرة عن الطبيعة البشرية وليس لهما وجود موضوعي في العالم، ذلك لأنهما مؤسسان على فكرتي الخير والشر. والخير والشر عنده مجرد انطباع انفعالي. فالفيضانات والبراكين والزلازل ليست إلا ظواهر طبيعية، أما في نظر الإنسان فتصبح شراً أو عقاباً، وذلك لما لها من آثار سلبية على الحياة الإنسانية. وكذلك الحال بالنسبة للأفعال الإنسانية التي توصف بالفضيلة أو الرذيلة، أو الخير أو الشر، فهذه الأشياء ليست قيماً مطلقة وليس لها وجود واقعي مستقل عن انفعالات البشر، لكن يستخدمها الناس باعتبارها مبادئ أخلاقية بالنظر إلى ما يعود عليهم من نفع أو ضرر. وليست الفضيلة واحدة أو ثابتة، بل هي نسبية، لأن الفعل الفاضل في ظروف معينة يمكن أن ينقلب إلى رذيلة في ظروف أخرى، والحال كذلك مع الرذيلة التي يمكن أن تتحول إلى فضيلة في ظروف مختلفة. ومعنى هذا أنه ليست هناك قيم أخلاقية واحدة وثابتة، بل هي دائماً نسبية ومتغيرة، والظروف المحيطة هي التي تحدد ما إذا كان فعل ما فضيلة أو رذيلة. والفضيلة والرذيلة لا يحددان السلوك قبل أن يقوم الإنسان بالفعل، بل هما نتيجة التأمل في توابع هذا الفعل بعد أن يحدث، ولذلك فهما لا يوجهان أي شئ بل هما مجرد انطباع أخلاقي عن الفعل الذي تحقق في السابق. ويضرب هيوم مثالاً توضيحياً على ذلك بالقتل المقصود. يُعتقد أن القتل المقصود رذيلة، إلا أن الحرب ليست إلا هذا القتل المقصود بعينه ويُنظر إليها على أنها فضيلة، بل على أنها أسمى درجات الشرف. ولا يدخل البشر في حروب بعد أن يحددوا ما إذا كانت فضيلة أم رذيلة، بل يدخلون في الحرب أولاً ثم يبررون سلوكهم هذا بأنه فضيلة، وآخرون ينظرون إلى نفس هذه الحرب على أنها رذيلة، ربما إذا كانوا الطرف المهزوم. بعد أن تضع الحرب أوزارها ينظر إليها فريق عل أنها كانت فضيلة وهم الطرف المنتصر وينظر إليها الطرف الآخرة المهزوم على أنها كانت رذيلة، أو اعتداء سافر على الرغم من أن هذا الطرف كان يمكن أن ينظر إليها على أنها فضيلة إذا كان هو المنتصر. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="تركة_هيوم"><span id=".D8.AA.D8.B1.D9.83.D8.A9_.D9.87.D9.8A.D9.88.D9.85"></span>تركة هيوم</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=13" title="عدل القسم: تركة هيوم"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>كانت المشكلة الأساسية بالنسبة لهيوم هي مشكلة المعرفة: طبيعتها ووجودها. استفاد هيوم من <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">لوك</a> في حله لهذه المشكلة، ذلك لأنه استعار من لوك «المنهج التجريبي في الاستدلال أو البرهان»، واعترف بأن لوك قد سبقه في البدء بدراسة الفهم البشري كنقطة أولى لدراسة المعرفة. إلا أن استخدام هيوم للمنهج التجريبي تميز عن استخدام لوك له في الدقة والصرامة المنهجية، بل والشجاعة التي أدت بهيوم إلى السير مع <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">الفلسفة</a> التجريبية حتى نهايتها المنطقية والتي تمثلت عنده في نزعة شكية أو نسبية، إذ ذهب هيوم إلى أن كل معارفنا نسبية ودرجة الاحتمال فيها عالية، وأننا لا نستطيع أن نعرف بدقة الطبيعة الحقيقية لموضوعات <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D9%82%D8%A7" class="mw-redirect" title="الميتافيزيقا">الميتافيزيقا</a> مثل النفس والألوهية والحرية والغائية. كل ما نعرفه معرفة يقينية هو أشياء العالم الحسي التجريبي الخاضع للإدراك الحسي والخبرة التجريبية، فهذا هو الحد النهائي للمعرفة البشرية الذي لا تستطيع تجاوزه. والحقيقة أن <a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" class="mw-redirect" title="كانط">كانط</a> سوف لن يتوصل إلى أكثر من هذه النتيجة، حتى أن بعضاً من أوائل قراء كتاب كانط «نقد العقل الخالص» ذهب إلى أن كانط ليس إلا هيوم ألماني، هيوم يكتب بالألمانية. لكن يجب أن نحذر القارئ هنا من الاعتقاد أن كانط لم يفعل شيئاً إلا أن كرر <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="فلسفة">فلسفة</a> هيوم أو وصل إلى نفس نتائجه لكن بطرق أخرى عقلية بدلاً من الطريق التجريبي لهيوم، ذلك لأن فلسفة كانط، وعلى الرغم من أنها تؤكد على النتيجة التي توصل إليها هيوم حول محدودية المعرفة البشرية، لم تكن تهدف إلى مجرد بيان حدود ونطاق المعرفة البشرية بل هدفت في المقام الأول نقد الميتافيزيقا التقليدية من منطلق نقد الملكة الذهنية المختصة بالبحث في موضوعات الميتافيزيقا وهي العقل الخالص. ومن هنا نستطيع القول بأن هيوم قد استبق كانط في جزء صغير ومحدد في فلسفته وهو بيان حدود الإدراك الحسي وملكة الفهم البشري، إلا أن كانط قد فاقه بمراحل في فحص ملكة العقل الخالص التي لم يبحثها هيوم مطلقاً. ذهب هيوم إلى أن كل معرفة هي معرفة بشرية، أي ظاهرة إنسانية، وكي نعرف طبيعة المعرفة البشرية ونوضح النسق العام الذي يضم كل العلوم التي يمكن أن تنتجها المعرفة البشرية فيجب البدء بالبحث في الطبيعة البشرية. ولهذا ا لسبب يضع هيوم عنوان أحد أهم مؤلفاته تحت اسم «بحث في الطبيعة البشرية». والطبيعة البشرية عنده تبدأ بالإحساس وبملكة الإدراك الحسي، ثم ملكة الفهم التي تستقبل من الحواس انطباعات تعاملها كأفكار وتشتغل عليها وتقيم بينها علاقات. إن الطبيعة البشرية التي يقصدها هيوم هي طبيعة سيكولوجية، ولذلك فإن نظريته في المعرفة لكونها تعطي الأولوية للإدراك الحسي فهي تعد نظرية سيكولوجية. وقد ذهب هيوم إلى أن العلم الحقيقي للطبيعة البشرية هو علم النفس، وإلى أن الفلسفة الحقة يجب أن تكون سيكولوجيا للمعرفة، الفلسفة الحقة عنده هي علم النفس. وقد كان هذا الإعلان من قبل هيوم ثورياً في عصره، إذ لم يسبق لأحد من المفكرين أن قطع بأهمية علم النفس في الفلسفة، وكان هيوم بذلك سابقاً لسلسلة من المفكرين في <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D8%B9_%D8%B9%D8%B4%D8%B1" class="mw-redirect" title="القرن التاسع عشر">القرنين التاسع عشر</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D9%86" class="mw-redirect" title="القرن العشرين">والعشرين</a> الذين عاملوا <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3" title="علم النفس">علم النفس</a> على أنه الباب الذي يجب أن تدخل منه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">الفلسفة</a> لدراسة موضوعاتها، مثل وليم جيمس وهرمان لوتزه وهوسرل. والملاحظ أن هؤلاء الذين أعطوا علم النفس الأولوية كأداة للبحث في موضوعات <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" class="mw-redirect" title="الفلسفة">الفلسفة</a> ينتمون إلى مذاهب في غاية الاختلاف، فوليم جيمس براجماتي، وهرمان لتوتزة مثالي، وهوسرل هو مؤسس فلسفة الفينومنيولوجيا أو <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B9%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="علم ظواهر الوعي (الصفحة غير موجودة)">علم ظواهر الوعي</a>. والحقيقة أنه من كثرة الانتقادات والهجوم الذي تعرضت له فلسفة هيوم منذ أن ظهرت هذه الفلسفة وطوال القرون من الثامن عشر إلى العشرين قد جعل مهاجميه لا ينتبهون إلى تأثيره القوي على كل الاتجاهات الفلسفية من بعده. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="مؤلفاته[45]"><span id=".D9.85.D8.A4.D9.84.D9.81.D8.A7.D8.AA.D9.87.5B45.5D"></span>مؤلفاته<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=14" title="عدل القسم: مؤلفاته[45]"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>1739- رسالة في الطبيعة البشرية في جزأين</li> <li>1740 - موجز الرسالة في الطبيعة البشرية</li> <li>1741 - مباحث أخلاقية وسياسية</li> <li>1748 - محاولات فلسفية في الفاهمة البشرية، الذي آعيدت تسميته في طبعة 1758 بمبحث في الفاهمة البشرية</li> <li>1751 - مبحث في الأخلاق</li> <li>1752 - مقالات سياسية</li> <li>1754 - تاريخ انكلترا، المجلد الأول (عهدا جاك الأول وشارل الأول)</li> <li>1756- تاريخ انكلترا، المجلد الثاني (تاريخ آل ستيوارت) و (تاريخ انكلترا منذ اجتياح يوليوس قيصر إلى هنري الرابع)</li> <li>1779 - محاورات في الدين الطبيعي، الذي أعده في عام 1769</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="انظر_أيضًا"><span id=".D8.A7.D9.86.D8.B8.D8.B1_.D8.A3.D9.8A.D8.B6.D9.8B.D8.A7"></span>انظر أيضًا</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=15" title="عدل القسم: انظر أيضًا"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A" title="استدلال أخلاقي">استدلال أخلاقي</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="مراجع"><span id=".D9.85.D8.B1.D8.A7.D8.AC.D8.B9"></span>مراجع</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=16" title="عدل القسم: مراجع"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68964954">.mw-parser-output .reflist-wrap{overflow-y:auto;max-height:300px}.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:36em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:28em}.mw-parser-output .reflist-columns-4{column-width:20em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}@media print{.mw-parser-output .reflist{overflow-y:visible!important;max-height:none!important}}</style><div class="reflist-wrap"><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-wikidata-e6f8b188c7bdbe57137f5623adc4ee5f34b7235b-1"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-e6f8b188c7bdbe57137f5623adc4ee5f34b7235b_1-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68982381">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free.id-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited.id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration.id-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription.id-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")left 0.1em center/12px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-free a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-limited a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-registration a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-subscription a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background-size:contain;padding:0 1em 0 0}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#085;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}@media screen{.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911f}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911f}}</style><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Hume,_David" class="extiw" title="s:1911 Encyclopædia Britannica/Hume, David">Hume, David</a>". <i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B9%D8%A9_11)" title="الموسوعة البريطانية (الطبعة 11)">Encyclopædia Britannica 11th edition</a></i> (بالإنجليزية). 1911. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q26215983" class="extiw" title="d:Q26215983">Q26215983</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+11th+edition&rft.atitle=Hume%2C+David&rft.date=1911&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-91d643ad8f317ff982b81d1bcb422e41a281ddc2-2"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-91d643ad8f317ff982b81d1bcb422e41a281ddc2_2-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite id="CITEREFLeslie_Stephen1885" class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%84%D9%8A_%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%81%D9%86" title="ليسلي ستيفن">Leslie Stephen</a> (1885). "<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/Dictionary_of_National_Biography,_1885-1900/Hume,_David_(1711-1776)" class="extiw" title="s:Dictionary of National Biography, 1885-1900/Hume, David (1711-1776)">Hume, David (1711-1776) (DNB00)</a>". <i>Dictionary of National Biography, 1885–1900</i> (بالإنجليزية). <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q19053189" class="extiw" title="d:Q19053189">Q19053189</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dictionary+of+National+Biography%2C+1885%E2%80%931900&rft.atitle=Hume%2C+David+%281711-1776%29+%28DNB00%29&rft.date=1885&rft.au=Leslie+Stephen&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-dab931b5361e44feee975d18aba28fe187feb08b-3"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-dab931b5361e44feee975d18aba28fe187feb08b_3-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"Юм, Давид". <i>Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Том XLI, 1904</i> (بالروسية). <b>XLI</b>: 374–380. 1904. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q24512702" class="extiw" title="d:Q24512702">Q24512702</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C+%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%B0+%D0%B8+%D0%95%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0.+%D0%A2%D0%BE%D0%BC+XLI%2C+1904&rft.atitle=%D0%AE%D0%BC%2C+%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4&rft.volume=XLI&rft.pages=374-380&rft.date=1904&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e-4"><span class="mw-cite-backlink">^ <a href="#cite_ref-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e_4-0"><sup><i><b>ا</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-a647b3770523f70e8e5e95f1c3cfc60bff234b5e_4-1"><sup><i><b>ب</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Hume,_David" class="extiw" title="s:1911 Encyclopædia Britannica/Hume, David">Hume, David</a>". <i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B9%D8%A9_11)" title="الموسوعة البريطانية (الطبعة 11)">Encyclopædia Britannica 11th edition</a></i> (بالإنجليزية). 1911. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q26215983" class="extiw" title="d:Q26215983">Q26215983</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+11th+edition&rft.atitle=Hume%2C+David&rft.date=1911&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-b7e5ab32c0cdd7b0915083cd7f2d7e2aed367cec-5"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-b7e5ab32c0cdd7b0915083cd7f2d7e2aed367cec_5-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite id="CITEREFLeslie_Stephen1885" class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%84%D9%8A_%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%81%D9%86" title="ليسلي ستيفن">Leslie Stephen</a> (1885). "<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/Dictionary_of_National_Biography,_1885-1900/Hume,_David_(1711-1776)" class="extiw" title="s:Dictionary of National Biography, 1885-1900/Hume, David (1711-1776)">Hume, David (1711-1776) (DNB00)</a>". <i>Dictionary of National Biography, 1885–1900</i> (بالإنجليزية). <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q19053189" class="extiw" title="d:Q19053189">Q19053189</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dictionary+of+National+Biography%2C+1885%E2%80%931900&rft.atitle=Hume%2C+David+%281711-1776%29+%28DNB00%29&rft.date=1885&rft.au=Leslie+Stephen&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474-6"><span class="mw-cite-backlink">^ <a href="#cite_ref-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474_6-0"><sup><i><b>ا</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-8ce5ee90725991f478136fcaf4d9732eb9073474_6-1"><sup><i><b>ب</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"Юм, Давид". <i>Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Том XLI, 1904</i> (بالروسية). <b>XLI</b>: 374–380. 1904. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q24512702" class="extiw" title="d:Q24512702">Q24512702</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C+%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%B0+%D0%B8+%D0%95%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0.+%D0%A2%D0%BE%D0%BC+XLI%2C+1904&rft.atitle=%D0%AE%D0%BC%2C+%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4&rft.volume=XLI&rft.pages=374-380&rft.date=1904&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08-7"><span class="mw-cite-backlink">^ <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-0"><sup><i><b>ا</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-1"><sup><i><b>ب</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-2"><sup><i><b>ج</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-3"><sup><i><b>د</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-4"><sup><i><b>ه</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wikidata-de1a737ebcf8a0ab3eac30d08475b7013b7a2f08_7-5"><sup><i><b>و</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"Юм, Давид". <i>Малая советская энциклопедия, 1936—1947</i> (بالروسية). 1936. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q87326413" class="extiw" title="d:Q87326413">Q87326413</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%2C+1936%E2%80%941947&rft.atitle=%D0%AE%D0%BC%2C+%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4&rft.date=1936&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-e3befd8cac1de3dd4db09767a1baea019cc760e2-8"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-e3befd8cac1de3dd4db09767a1baea019cc760e2_8-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Hume,_David" class="extiw" title="s:1911 Encyclopædia Britannica/Hume, David">Hume, David</a>". <i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B9%D8%A9_11)" title="الموسوعة البريطانية (الطبعة 11)">Encyclopædia Britannica 11th edition</a></i> (بالإنجليزية). 1911. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q26215983" class="extiw" title="d:Q26215983">Q26215983</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+11th+edition&rft.atitle=Hume%2C+David&rft.date=1911&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-d515453456416321f3cbb67c5d87160ae8f82384-9"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-d515453456416321f3cbb67c5d87160ae8f82384_9-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite id="CITEREFLeslie_Stephen1885" class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%84%D9%8A_%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%81%D9%86" title="ليسلي ستيفن">Leslie Stephen</a> (1885). "<a href="https://ar.wikisource.org/wiki/Dictionary_of_National_Biography,_1885-1900/Hume,_David_(1711-1776)" class="extiw" title="s:Dictionary of National Biography, 1885-1900/Hume, David (1711-1776)">Hume, David (1711-1776) (DNB00)</a>". <i>Dictionary of National Biography, 1885–1900</i> (بالإنجليزية). <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q19053189" class="extiw" title="d:Q19053189">Q19053189</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dictionary+of+National+Biography%2C+1885%E2%80%931900&rft.atitle=Hume%2C+David+%281711-1776%29+%28DNB00%29&rft.date=1885&rft.au=Leslie+Stephen&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-ee6ed76bc2418027c1aaca95ed997c4582389ee5-10"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-ee6ed76bc2418027c1aaca95ed997c4582389ee5_10-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation cs2 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.babelio.com/auteur/wd/10391"><i>Babelio | David Hume</i></a> (بالفرنسية), <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2877812" class="extiw" title="d:Q2877812">Q2877812</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Babelio+%26%23124%3B+David+Hume&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.babelio.com%2Fauteur%2Fwd%2F10391&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-bd582d487c867b3db182657f3c4e4c49e153ceb6-11"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-bd582d487c867b3db182657f3c4e4c49e153ceb6_11-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="citation cs2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cs.isabart.org/person/26335"><i>أرشيف الفنون الجميلة | David Hume</i></a>، <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q10855166" class="extiw" title="d:Q10855166">Q10855166</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A3%D8%B1%D8%B4%D9%8A%D9%81+%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86+%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D9%8A%D9%84%D8%A9+%26%23124%3B+David+Hume&rft_id=https%3A%2F%2Fcs.isabart.org%2Fperson%2F26335&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-200f5731a23d0774e9563f47ed149783bfd84eb6-12"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-200f5731a23d0774e9563f47ed149783bfd84eb6_12-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation cs2 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/hume-david"><i>Brockhaus Enzyklopädie | David Hume</i></a> (بالألمانية), <a href="/wiki/OL_(identifier)" class="mw-redirect" title="OL (identifier)">OL</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/works/OL19088695W">19088695W</a>, <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q237227" class="extiw" title="d:Q237227">Q237227</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Brockhaus+Enzyklop%C3%A4die+%26%23124%3B+David+Hume&rft_id=https%3A%2F%2Fopenlibrary.org%2Fworks%2FOL19088695W%23id-name%3DOL&rft_id=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fhume-david&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-0a54b93989a5ac1870c80dbf5ba665ee0b675b10-13"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-0a54b93989a5ac1870c80dbf5ba665ee0b675b10_13-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">"Юм, Давид". <i>Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Том XLI, 1904</i> (بالروسية). <b>XLI</b>: 374–380. 1904. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q24512702" class="extiw" title="d:Q24512702">Q24512702</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C+%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%B0+%D0%B8+%D0%95%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0.+%D0%A2%D0%BE%D0%BC+XLI%2C+1904&rft.atitle=%D0%AE%D0%BC%2C+%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4&rft.volume=XLI&rft.pages=374-380&rft.date=1904&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-2b7f89bc4b1fbc9b19f35628c7d65c9ffca89962-14"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-2b7f89bc4b1fbc9b19f35628c7d65c9ffca89962_14-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite id="CITEREFAlan_Code2017" class="mwgadget-numconv-skip citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Alan Code (13 Dec 2017). "Hume, David". <i>Grove Art Online</i> (بالإنجليزية). <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B1%D8%B6_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%82%D9%85%D9%8A" title="معرف الغرض الرقمي">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093%2FGAO%2F9781884446054.ARTICLE.T039421">10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T039421</a>. <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q103934640" class="extiw" title="d:Q103934640">Q103934640</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Grove+Art+Online&rft.atitle=Hume%2C+David&rft.date=2017-12-13&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2FGAO%2F9781884446054.ARTICLE.T039421&rft.au=Alan+Code&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0-15"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-e211570712b423ac604ee3cedc437afdc8291bd0_15-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite class="citation cs2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.beweb.chiesacattolica.it/persone/persona/1907/"><i>BeWeB</i></a>، <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q77541206" class="extiw" title="d:Q77541206">Q77541206</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=BeWeB&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.beweb.chiesacattolica.it%2Fpersone%2Fpersona%2F1907%2F&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-wikidata-17719537c93d3b75709dc5a408afd9a5d3cd7899-16"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-wikidata-17719537c93d3b75709dc5a408afd9a5d3cd7899_16-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68982381"><cite id="CITEREFCharles_Dudley_Warner1897" class="mwgadget-numconv-skip citation cs2 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%84%D9%8A_%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%B1" title="تشارلز دودلي وارنر">Charles Dudley Warner</a>, ed. (1897), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bartleby.com/lit-hub/library"><i>Library of the World's Best Literature</i></a> (بالإنجليزية), <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="ويكي بيانات">QID</a>:<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q19098835" class="extiw" title="d:Q19098835">Q19098835</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Library+of+the+World%26%2339%3Bs+Best+Literature&rft.date=1897&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bartleby.com%2Flit-hub%2Flibrary&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF+%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-17">^</a></b></span> <span class="reference-text"><i>History of England</i>, 6 vols., (London: Andrew Millar, 1754-1762).</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-18">^</a></b></span> <span class="reference-text">E. J. Craig's <i>The Mind of God and the Works of Man</i>, (Oxford, 1987), Ch.1 & 2.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-19">^</a></b></span> <span class="reference-text">Term due to E. J. Craig; see previous fn.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-20">^</a></b></span> <span class="reference-text">أطلس - dtv الفلسفة من تأليف بيتر كونزمان، فرانز - بيتر بوركارد، فرانز فيدمان، وترجمة د. جورج كتورة، منشورات المكتبة الشرقية 2007.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-21">^</a></b></span> <span class="reference-text">In the Introduction to his <i>A Treatise of Human Nature</i>, (New York: Dover, 2003 edition), p.xi.fn., Hume mentions "<a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">جون لوك</a>، <a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%86%D9%8A_%D9%83%D9%88%D8%A8%D8%B1" title="أنتوني كوبر">أنتوني كوبر</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%81%D9%8A%D9%84" title="برنارد ماندفيل">برنارد ماندفيل</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D9%87%D8%A7%D8%AA%D8%B4%D8%B3%D9%88%D9%86_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="فرانسيس هاتشسون (فيلسوف)">فرانسيس هاتشسون</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D9%84%D8%B1" title="جوزيف باتلر">جوزيف باتلر</a>, etc." as philosophers "who have begun to put the science of man on a new footing, and have engaged the attention, and excited the curiosity of the public".</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-22">^</a></b></span> <span class="reference-text"> د. عبد الرحمن بدوي: موسوعة الفلسفة، الجزء الثاني، مادة ديفيد هيوم. المؤسسة العربية للدراسات والنشر، بيروت، 1984م. ص611-612.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-23">^</a></b></span> <span class="reference-text">د. عبد الرحمن بدوي: موسوعة الفلسفة، الجزء الثاني، مادة ديفيد هيوم. المؤسسة العربية للدراسات والنشر، بيروت، 1984م. ص613</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-24">^</a></b></span> <span class="reference-text">د. عبد الرحمن بدوي: موسوعة الفلسفة، الجزء الثاني، مادة ديفيد هيوم. المؤسسة العربية للدراسات والنشر، بيروت، 1984م. ص613-614.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-25">^</a></b></span> <span class="reference-text">Barry Stroud, Hume (London: Routledge and Kegan Paul, 1977), PP. 3-6.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-26">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: PP. 9-12.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-27">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: PP. 12-14.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-28">^</a></b></span> <span class="reference-text">( 7) The Letters of David Hume, Edited by J.Y.T. Grieg (London: Oxford University Press, 1969), vol. I, P. XXIII.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-29">^</a></b></span> <span class="reference-text">Hume, A Treatise of Human Nature. Edited by L.A. Selby-Bigge (Oxford: The Clarendon Press, 1896), PP. 12-13.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-30">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: P. 415.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-31">^</a></b></span> <span class="reference-text">Norman Kemp Smith (1872-1958), University of Edinburgh Philosophy Department web site. Retrieved November 5, 2009.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-32">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: PP. 159ff.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-33">^</a></b></span> <span class="reference-text">Hume: op. cit, P. 1</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-34">^</a></b></span> <span class="reference-text">ibid: P. 7.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-35">^</a></b></span> <span class="reference-text"> Ibid: PP. 8-9.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-36">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: P. 84-86.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-37">^</a></b></span> <span class="reference-text"> Ibid: P. 87.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-38">^</a></b></span> <span class="reference-text"> Norman Kemp Smith: op. cit, PP. 110-112.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-39">^</a></b></span> <span class="reference-text">Hume: op. cit, P. 13</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-40">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: P. 14-15.</span> </li> <li id="cite_note-مولد_تلقائيا1-41"><span class="mw-cite-backlink">^ <a href="#cite_ref-مولد_تلقائيا1_41-0"><sup><i><b>ا</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-مولد_تلقائيا1_41-1"><sup><i><b>ب</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Ibid: PP. 15-16.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-42">^</a></b></span> <span class="reference-text"> Hume: Enquiry concerning Human Understanding, PP. 37-38.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-43">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: P. 43.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-44">^</a></b></span> <span class="reference-text">Ibid: P. 55.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-45">^</a></b></span> <span class="reference-text">بمبحث في الفاهمة البشرية، ترجمة د. موسى وهبة من منشورات دار الفارابي - بيروت 2008.</span> </li> </ol></div></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="وصلات_خارجية"><span id=".D9.88.D8.B5.D9.84.D8.A7.D8.AA_.D8.AE.D8.A7.D8.B1.D8.AC.D9.8A.D8.A9"></span>وصلات خارجية</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&action=edit&section=17" title="عدل القسم: وصلات خارجية"><span>عدل</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="wd_p1417"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/David-Hume">ديفيد هيوم</a> على موقع <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="الموسوعة البريطانية">الموسوعة البريطانية</a><span class="languageicon" style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:var(--color-base--hover);"> (الإنجليزية)</span><span class="noprint plainlinks wikidata-linkback" style="padding-left:.3em"></span></span></li> <li><span class="wd_p1263"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nndb.com/people/810/000030720/">ديفيد هيوم</a> على موقع <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86_%D8%A5%D9%86_%D8%AF%D9%8A_%D8%A8%D9%8A" title="إن إن دي بي">إن إن دي بي</a><span class="languageicon" style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:var(--color-base--hover);"> (الإنجليزية)</span><span class="noprint plainlinks wikidata-linkback" style="padding-left:.3em"></span></span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/author/Hume,+David">مؤلفات ديفيد هيوم</a> في <a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9_%D8%BA%D9%88%D8%AA%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%BA" title="مشروع غوتنبرغ">مشروع غوتنبرغ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="//archive.org/search.php?query=%28%28subject%3A%22Hume%2C%20David%22%20OR%20subject%3A%22David%20Hume%22%20OR%20creator%3A%22Hume%2C%20David%22%20OR%20creator%3A%22David%20Hume%22%20OR%20creator%3A%22Hume%2C%20D%2E%22%20OR%20title%3A%22David%20Hume%22%20OR%20description%3A%22Hume%2C%20David%22%20OR%20description%3A%22David%20Hume%22%29%20OR%20%28%221711-1776%22%20AND%20Hume%29%29%20AND%20%28-mediatype:software%29">أعمال أو نبذة عن ديفيد هيوم</a> على <a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B4%D9%8A%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="أرشيف الإنترنت">أرشيف الإنترنت</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r64177691">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68124052">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="ما_وراء_الطبيعة" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67666671">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="قالب:ما وراء الطبيعة"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="نقاش القالب:ما وراء الطبيعة"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="ما_وراء_الطبيعة" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="ما وراء الطبيعة">ما وراء الطبيعة</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نظريات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D8%A6%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%B1%D8%AF%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="نظرية الكائن المجردة (الصفحة غير موجودة)">نظرية الكائن المجردة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B9%D9%84_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="نظرية الفعل (فلسفة)">نظرية الفعل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="لاواقعية">لاواقعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AA%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="حتمية">حتمية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B3%D8%AF" title="ثنائية العقل والجسد">ثنائية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B9%D9%84%D9%8A%D8%A9_(%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D9%8A%D8%B7)" title="التفاعلية (مع المحيط)">تفاعلية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="ماهوية">ماهوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="وجودية">وجودية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9" title="حرية الإرادة">حرية الإرادة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AB%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="مثالية">مثالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9_(%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9)" title="فلسفة الحرية (وراء الطبيعة)">تحررية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="حرية">حرية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="مادية">مادية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%89_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A" class="mw-redirect" title="معنى الحياة الفلسفي">معنى الحياة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AD%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="أحادية (فلسفة)">أحادية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="المذهب الطبيعي (فلسفة)">مذهب طبيعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="عدمية">عدمية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9" title="ظاهراتية">ظاهراتية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة واقعية">واقعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="فيزيائية (فلسفة)">فيزيائية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D8%A9_(%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A)" title="النسبية (مذهب فلسفي)">نسبية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="واقعية علمية">واقعية علمية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%A7" title="وحدة الأنا">ذاتوية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)&action=edit&redlink=1" class="new" title="روحانية (فلسفة) (الصفحة غير موجودة)">روحانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B0%D9%87%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="ذهنية (فلسفة)">ذهنية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9_%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="حركة جوهرية">حركة جوهرية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84" title="نظرية المثل">نظرية المثل</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%B5%D8%A7%D9%86%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="نظرية صانع الحقيقة (الصفحة غير موجودة)">نظرية صانع الحقيقة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%85%D8%B7" title="نظرية النمط">نظرية النمط</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مفاهيم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="مجرد ومادي">كائن مجردة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85" title="روح العالم">روح العالم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%82%D9%88%D9%84%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="مقولة (فلسفة)">فئة الوجود</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A8%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="السببية">سببية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%B3%D8%A8%D8%A8%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="انحلال سببي (الصفحة غير موجودة)">انحلال سببي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%AF%D8%A3_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%AA%D9%88" title="مبدأ الكوجيتو">مبدأ الكوجيتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85" title="مفهوم">مفهوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D9%85%D8%AC%D8%B3%D8%AF" title="إدراك مجسد">إدراك مجسد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="جوهر (فلسفة)">جوهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF" title="وجود">وجود</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="خبرة">خبرة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D8%A3%D9%82%D9%86%D9%88%D9%85%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="تجريد أقنومي (الصفحة غير موجودة)">تجريد أقنومي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%83%D8%B1%D8%A9" title="فكرة">فكرة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="هوية (فلسفة)">هوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A9" title="معلومة">معلومة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%B5%D8%A7%D8%B1" title="استبصار">استبصار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B0%D9%83%D8%A7%D8%A1" title="ذكاء">ذكاء</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)&action=edit&redlink=1" class="new" title="نية (فلسفة) (الصفحة غير موجودة)">نية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%87_%D9%84%D8%BA%D9%88%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="موجه لغوي (الصفحة غير موجودة)">موجه لغوي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="مادة (فلسفة)">مادة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%89_(%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A)" title="معنى (وجودي)">معنى</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AB%D9%8A%D9%84_%D8%B9%D9%82%D9%84%D9%8A" title="تمثيل عقلي">تمثيل عقلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D9%84" title="عقل">عقل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9_(%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%A1)" title="حركة (فيزياء)">حركة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="الطبيعة (فلسفة)">طبيعة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D9%82%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="ضرورة ميتافيزيقية (الصفحة غير موجودة)">ضرورة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%8A%D8%A1_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="شيء (فلسفة)">شيء</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF" title="علم الوجود">علم الوجود</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%B7_(%D8%B4%D9%83%D9%84)" title="نمط (شكل)">نمط</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%AD%D8%B3%D9%8A" title="إدراك حسي">إدراك حسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B3%D9%85_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="جسم مادي">جسم مادي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%AF%D8%A3" title="مبدأ">مبدأ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D8%A9_(%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82)" title="خاصة (منطق)">خاصية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%88%D8%B3%D8%A9" title="كيفيات محسوسة">كيفة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%8A%D9%81_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="كيف (فلسفة)">كيف</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9" title="واقع">واقع</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)&action=edit&redlink=1" class="new" title="علاقة (فلسفة) (الصفحة غير موجودة)">علاقة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%B3" title="نفس">نفس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="موضوع (فلسفة)">موضوع</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D9%83%D9%84_%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="شكل جوهري (الصفحة غير موجودة)">شكل جوهري</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D9%83%D9%8A%D8%B1" title="تفكير">تفكير</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D9%86" title="زمن">زمن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82%D8%A9" title="حقيقة">حقيقة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D9%8A%D9%8A%D8%B2_%D9%86%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%8A%D8%B2" title="تمييز نوع الرمز المميز">تمييز نوع الرمز المميز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%AA_(%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9)" title="كليات (ما وراء الطبيعة)">كليات</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84_%D9%84%D9%84%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%B8%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="غير قابل للملاحظة (الصفحة غير موجودة)">غير قابل للملاحظة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%8A%D9%85%D8%A9_(%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA)" title="قيمة (أخلاقيات)">قيمة</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ميتافيزيقيون</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%AF%D8%B3" title="بارمينيدس">بارمينيدس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86" title="أفلاطون">أفلاطون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88" title="أرسطو">أرسطو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%82%D9%84%D8%B3" title="برقلس">برقلس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%81%D9%84%D9%88%D8%B7%D9%8A%D9%86" title="أفلوطين">أفلوطين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B2_%D8%B3%D9%83%D9%88%D8%B7%D8%B3" title="دانز سكوطس">سكوطس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="توما الأكويني">الأكويني</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D9%83%D9%88_%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B2" title="فرنسيسكو سواريز">سواريز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D9%86%D9%8A%D9%87_%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA" title="رينيه ديكارت">ديكارت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ سبينوزا">سبينوزا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">لوك</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D8%A7_%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4" title="نيكولا مالبرانش">مالبرانش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82_%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" title="إسحاق نيوتن">نيوتن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A8%D9%86%D8%AA%D8%B3" title="غوتفريد لايبنتس">لايبنتس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D9%86_%D9%81%D9%88%D9%84%D9%81_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="كرستيان فولف (فيلسوف)">فولف</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%B1%D9%8A%D8%AF" title="توماس ريد">ريد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%83%D9%84%D9%8A" title="جورج بيركلي">بيركلي</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">كانط</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%87%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D9%8A%D8%BA%D9%84" title="جورج فيلهلم فريدريش هيغل">هيغل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%88%D8%A8%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D8%B1" title="أرتور شوبنهاور">شوبنهاور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%88" title="برنارد بولزانو">بولزانو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%8A%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%84%D9%88%D8%AA%D8%B3%D9%8A" title="هيرمان لوتسي">لوتسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%B2_%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="تشارلز ساندرز برس">برس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%87" title="فريدريك نيتشه">نيتشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%8A%D9%88%D8%B3_%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%86%D9%88%D9%86%D8%AC" title="ألكسيوس ماينونج">ماينونج</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%8A_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D9%88%D9%86" title="هنري برجسون">برجسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AB_%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%AA%D9%87%D9%8A%D8%AF" title="ألفريد نورث وايتهيد">وايتهيد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84" title="بيرتراند راسل">راسل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%A5%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D9%88%D8%B1" title="جورج إدوارد مور">مور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%88%D8%AF" title="كولينجوود">كولينجوود</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%81%D9%8A%D8%BA_%D9%81%D9%8A%D8%AA%D8%BA%D9%86%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D9%86" title="لودفيغ فيتغنشتاين">فيتغنشتاين</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86_%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%AF%D8%BA%D8%B1" title="مارتن هايدغر">هايدغر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%81_%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%A8" title="رودولف كارناب">كارناب</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%84" title="غلبرت رايل">رايل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%84_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1" title="جان بول سارتر">سارتر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%A7%D9%86_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%83%D9%88%D8%A7%D9%8A%D9%86" title="ويلارد فان أورمان كواين">كواين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF%D8%B3%D9%86" title="دونالد ديفيدسن">ديفيدسن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A._%D8%A5%D9%81._%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%86" title="بي. إف. ستروسون">ستروسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%84%D9%8A%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%8A%D8%AB_%D8%A3%D9%86%D8%B3%D9%83%D9%88%D9%85" title="إليزابيث أنسكوم">أنسكوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B2" title="جيل دولوز">دولوز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%83%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%AA" title="مايكل دوميت">دوميت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D8%A3%D8%B1%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%BA" title="ديفيد أرمسترونغ">أرمسترونغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%85" title="هيلاري بوتنام">بوتنام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%86_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%86%D8%BA%D8%A7" title="ألفين بلانتينغا">بلانتينغا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%88%D9%84_%D9%83%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%83" title="شاول كريبك">كريبك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%84%D9%88%D9%8A%D8%B3" title="ديفيد لويس">لويس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%81%D9%8A%D8%AA" title="ديريك بارفيت">بارفيت</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">أعمال بارزة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D9%8A_(%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B1)" title="السفسطائي (حوار)">السفسطائي</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 350 BC)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%B7%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%88%D8%B3_(%D8%A3%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86)" title="طيماوس (أفلاطون)">طيماوس</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 350 BC)</span></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%8A%D8%A7_%D8%B3%D9%88%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="نيايا سوتراس (الصفحة غير موجودة)">نيايا سوتراس</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 200 BC)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A_%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B4%D9%8A%D8%A7%D8%A1" title="في طبيعة الأشياء">في طبيعة الأشياء</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 80 BC)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9_(%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88)" title="ما وراء الطبيعة (أرسطو)">ما وراء الطبيعة</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 50)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA" title="تاسوعات">تاسوعات</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 270)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D8%A7%D8%A6%DB%8C" title="موسوعة علائی">الموسوعة العلائية</a></i> <span style="font-size:90%;">(c. 1000)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89" title="تأملات في الفلسفة الأولى">تأملات في الفلسفة الأولى</a></i> <span style="font-size:90%;">(1641)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_(%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7)" title="أخلاقيات (باروخ سبينوزا)">أخلاقيات</a></i> <span style="font-size:90%;">(1677)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A6_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="رسالة في مبادئ المعرفة الإنسانية">رسالة في مبادئ المعرفة الإنسانية</a></i> <span style="font-size:90%;">(1710)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A7_(%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="مونادولوجيا (كتاب)">مونادولوجيا</a></i> <span style="font-size:90%;">(1714)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5" title="نقد العقل الخالص">نقد العقل الخالص</a></i> <span style="font-size:90%;">(1781)</span></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A9_%D9%84%D8%A3%D9%8A_%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D9%82%D8%A7_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="مقدمة لأي ميتافيزيقا مستقبلية (الصفحة غير موجودة)">مقدمة لأي ميتافيزيقا مستقبلية</a></i> <span style="font-size:90%;">(1783)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%AD" title="ظاهريات الروح">ظاهريات الروح</a></i> <span style="font-size:90%;">(1807)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A5%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9_%D9%88%D9%81%D9%83%D8%B1%D8%A9_(%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="العالم إرادة وفكرة (كتاب)">العالم إرادة وفكرة</a></i> <span style="font-size:90%;">(1818)</span></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC_%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B5_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D9%84%D8%A3%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%A1_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="استنتاج نصوص غير علمية لأجزاء فلسفية (الصفحة غير موجودة)">استنتاج نصوص غير علمية لأجزاء فلسفية</a></i> <span style="font-size:90%;">(1846)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="الوجود والزمان">الوجود والزمان</a></i> <span style="font-size:90%;">(1927)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%85" title="الوجود والعدم">الوجود والعدم</a></i> <span style="font-size:90%;">(1943)</span></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%83%D8%A7%D8%A9" title="التصور والمحاكاة">التصور والمحاكاة</a></i> <span style="font-size:90%;">(1981)</span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مواضيع ذات صلة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%8A%D9%85" title="علم القيم">علم القيم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%88%D9%86" title="علم الكون">علم الكون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9" title="نظرية المعرفة">نظرية المعرفة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="ما وراء الطبيعة النسوية">ما وراء الطبيعة النسوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D9%8A%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%83%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%85" title="تفسيرات ميكانيكا الكم">تفسيرات ميكانيكا الكم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%A1" title="علم الأجزاء">علم الأجزاء</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A7" title="ميتا">ميتا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="علم الظواهر (فلسفة)">علم الظواهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" title="فلسفة العقل">فلسفة العقل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3" title="فلسفة علم النفس">فلسفة علم النفس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D8%AA" title="فلسفة الذات">فلسفة الذات</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%D8%A7%D9%86" title="فلسفة الزمن والمكان">فلسفة الزمن والمكان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9" title="غائية">غائية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Symbol_question.svg/16px-Symbol_question.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Symbol_question.svg/23px-Symbol_question.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Symbol_question.svg/31px-Symbol_question.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A7_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="تصنيف:ما وراء الطبيعة">تصنيف:ما وراء الطبيعة</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="عصر_التنوير" style="padding:1px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="قالب:عصر التنوير"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="نقاش القالب:عصر التنوير"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="عصر_التنوير" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="عصر التنوير">عصر التنوير</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="مواضيع" style="font-size:114%;margin:0 4em">مواضيع</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D9%81%D9%8A_%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="الإلحاد في عصر التنوير">إلحاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A3%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="رأسمالية">رأسمالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="حريات مدنية">حريات مدنية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B6%D8%A7%D8%AF" title="التنوير المضاد">التنوير المضاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D9%83%D9%8A%D8%B1_%D9%86%D9%82%D8%AF%D9%8A" title="تفكير نقدي">تفكير نقدي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="ربوبية">ربوبية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="ديمقراطية">ديمقراطية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="تجريبية (فلسفة)">تجريبية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D9%8A%D9%88%D9%86_(%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A9_%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%88)&action=edit&redlink=1" class="new" title="موسوعيون (موسوعة ديدرو) (الصفحة غير موجودة)">الموسوعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%83%D9%85_%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%B1" title="حكم مطلق مستنير">حكم مطلق مستنير</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%82_%D8%AD%D8%B1" title="سوق حر">سوق حر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B3%D9%83%D9%84%D8%A9" title="هسكلة">هسكلة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="إنسانوية (فلسفة)">إنسانوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="حقوق الإنسان">حقوق الإنسان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية كلاسيكية">ليبرالية</a></li> <li>"<a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9%D8%8C_%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%A9%D8%8C_%D8%A3%D8%AE%D9%88%D8%A9" title="حرية، مساواة، أخوة">حرية، مساواة، أخوة</a>"</li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%83_%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%8A" title="شك ديكارتي">شك ديكارتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="قومية">قومية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة طبيعية">فلسفة طبيعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="موضوعية (فلسفة)">موضوعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="عقلانية (فلسفة)">عقلانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D9%84_(%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82)" title="عقل (منطق)">علة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="اختزالية">اختزالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A3_%D8%B9%D9%84%D9%89_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9" title="تجرأ على المعرفة">تجرأ على المعرفة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85" title="علم">علم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%87%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A" class="mw-redirect" title="المنهج العلمي">المنهج العلمي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="اشتراكية">اشتراكية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D9%8A" title="كلي">كلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D9%8A%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="فايمار الكلاسيكية">فايمار الكلاسيكية</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="مفكرون" style="font-size:114%;margin:0 4em">مفكرون</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">فرنسا</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D9%84%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D9%8A%D8%B1" title="جان لو رون دالمبير">لورن دالمبير</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%AA%D9%8A%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%86%D9%88%D8%AA_%D8%AF%D9%8A_%D9%83%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%83" title="إيتين بونوت دي كوندياك">كوندياك</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%B3%D9%8A%D9%87" title="كوندورسيه">كوندروسيه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%B3_%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%88" title="دنيس ديدرو">دنيس ديدرو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D9%88%D8%AF_%D8%A3%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="كلود أدريان هلفتيوس">كلود أدريان هلفتيوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A_%D9%87%D9%88%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%AE" title="بارون دي هولباخ">بارون دي هولباخ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D9%81%D9%88%D9%86" title="جورج دي بوفون">جورج دي بوفون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AA%D8%B3%D9%83%D9%8A%D9%88" title="مونتسكيو">مونتسكيو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%A7_%D9%83%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%8A" title="فرنسوا كيناي">فرنسوا كيناي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D8%A7%D9%83_%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%88" title="جان جاك روسو">جان جاك روسو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%B2_%D8%AF%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D8%AF" title="ماركيز دي ساد">ماركيز دي ساد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%B1" title="فولتير">فولتير</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ألمانيا</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D9%88%D8%AA%D9%87" title="يوهان غوته">يوهان فولفغانغ فون غوته</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%87%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86" title="يوهان جورج هامان">يوهان جورج هامان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%B1" title="يوهان جوتفريد هردر">يوهان جوتفريد هردر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%86%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%8A%D8%A7%D9%83%D9%88%D8%A8%D9%8A" title="فريدريش هاينريش ياكوبي">فريدريش هاينريش ياكوبي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">إيمانويل كانت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%85_%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%8A%D9%86%D8%BA" title="إفرايم ليسينغ">إفرايم ليسينغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86" title="موسى مندلسون">موسى مندلسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%B4%D9%8A%D9%84%D8%B1" title="فريدريك شيلر">فريدريك شيلر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D9%88%D9%8A%D8%B2%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%86" title="توماس ويزنمان">توماس ويزنمان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اليونان</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Neophytos_Doukas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neophytos Doukas (الصفحة غير موجودة)">نيوفيتوس دوكاس</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Neophytos_Doukas" class="extiw" title="en:Neophytos Doukas"><sup class="reference" title="Neophytos Doukas">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Theoklitos_Farmakidis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Theoklitos Farmakidis (الصفحة غير موجودة)">ثيوكليتوس فارماكيديس</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Theoklitos_Farmakidis" class="extiw" title="en:Theoklitos Farmakidis"><sup class="reference" title="Theoklitos Farmakidis">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D8%BA%D8%A7%D8%B3_%D9%81%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="ريغاس فيرايوس">ريغاس فيرايوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%8A%D9%88%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%88%D8%B3_%D9%83%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%B3" title="ثيوفيلوس كايريس">ثيوفيلوس كايريس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AF%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%B3_%D9%83%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%B3" title="أدامانتيوس كوريس">أدامانتيوس كوريس</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">أيرلندا</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D8%A8%D9%88%D9%8A%D9%84" title="روبرت بويل">روبرت بويل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%83" title="إدموند بيرك">إدموند بيرك</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">إيطاليا</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A7" title="سيزاري بيكاريا">سيزاري بيكاريا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%88_%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D9%8A" title="غيتانو فيلانجيري">غيتانو فيلانجيري</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%B7%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%88_%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%B2%D9%8A" title="أنطونيو جينوفيزي">أنطونيو جينوفيزي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D9%8A%D8%AA%D8%B1%D9%88_%D9%81%D9%8A%D8%B1%D9%8A" title="بييترو فيري">بييترو فيري</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D9%81%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="التنوير في بولندا">بولندا</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Tadeusz_Czacki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tadeusz Czacki (الصفحة غير موجودة)">تاديوس تساتسكي</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Czacki" class="extiw" title="en:Tadeusz Czacki"><sup class="reference" title="Tadeusz Czacki">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%BA%D9%88_%D9%83%D9%88%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%8A" title="هوغو كووتاي">هوغو كووتاي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Stanis%C5%82aw_Konarski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stanisław Konarski (الصفحة غير موجودة)">ستانيسلاف كونارسكي</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Konarski" class="extiw" title="en:Stanisław Konarski"><sup class="reference" title="Stanisław Konarski">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%8A_%D9%83%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D8%AA%D8%B3%D9%83%D9%8A" title="إغناسي كراشيتسكي">إغناسي كراشيتسكي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Julian_Ursyn_Niemcewicz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Julian Ursyn Niemcewicz (الصفحة غير موجودة)">يوليان أورسين نييمسيفيتس</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Julian_Ursyn_Niemcewicz" class="extiw" title="en:Julian Ursyn Niemcewicz"><sup class="reference" title="Julian Ursyn Niemcewicz">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%81_%D8%A3%D8%BA%D8%B3%D8%B7%D8%B3_%D8%A8%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%81%D8%B3%D9%83%D9%8A" title="ستانيسواف أغسطس بونياتوفسكي">ستانيسواف أغسطس بونياتوفسكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%8A_%D8%B4%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%B3%D9%83%D9%8A" title="يندري شنياديسكي">يندري شنياديسكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%88_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%AA%D8%B4" title="ستانيساو ستاسيتش">ستانيساو ستاسيتش</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=J%C3%B3zef_Wybicki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Józef Wybicki (الصفحة غير موجودة)">يوزيف فيبيتسكي</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Wybicki" class="extiw" title="en:Józef Wybicki"><sup class="reference" title="Józef Wybicki">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Andrzej_Stanis%C5%82aw_Za%C5%82uski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrzej Stanisław Załuski (الصفحة غير موجودة)">أندريه زالوتسكي</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Stanis%C5%82aw_Za%C5%82uski" class="extiw" title="en:Andrzej Stanisław Załuski"><sup class="reference" title="Andrzej Stanisław Załuski">[الإنجليزية]</sup></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=J%C3%B3zef_Andrzej_Za%C5%82uski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Józef Andrzej Załuski (الصفحة غير موجودة)">يوزيف زالوتسكي</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Andrzej_Za%C5%82uski" class="extiw" title="en:Józef Andrzej Załuski"><sup class="reference" title="Józef Andrzej Załuski">[الإنجليزية]</sup></a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">البرتغال</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%B2_%D8%AF%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="ماركيز دي بومبال">ماركيز دي بومبال</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A" title="التنوير الروسي">روسيا</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="كاترين الثانية">كاترين الثانية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D9%81%D9%8A_%D8%A5%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="التنوير في إسبانيا">إسبانيا</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%88%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%84%D8%AB_%D9%85%D9%84%D9%83_%D8%A5%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="كارلوس الثالث ملك إسبانيا">كارلوس الثالث</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%AA%D9%88_%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%85%D9%88_%D9%81%D9%8A%D8%AE%D9%88_%D8%A5%D9%8A_%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%BA%D8%B1%D9%88" title="بينيتو جيرونيمو فيخو إي مونتينيغرو">بينيتو جيرونيمو فيخو إي مونتينيغرو</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">المملكة المتحدة<br />(<a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A" class="mw-redirect" title="تنوير اسكتلندي">اسكتلندا</a>)</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D8%A8%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86" title="فرانسيس بيكون">فرانسيس بيكون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%83" title="جوزيف بلاك">جوزيف بلاك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%85%D8%B3_%D8%A8%D9%88%D8%B2%D9%88%D9%8A%D9%84" title="جيمس بوزويل">جيمس بوزويل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D9%81%D9%8A%D8%B1%D8%BA%D8%B3%D9%88%D9%86" title="آدم فيرغسون">آدم فيرغسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%AC%D9%8A%D8%A8%D9%88%D9%86" title="إدوارد جيبون">إدوارد جيبون</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span title="مقالة جيّدة"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/10px-Symbol_star_silver.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/15px-Symbol_star_silver.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/20px-Symbol_star_silver.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%87%D9%88%D9%83" title="روبرت هوك">روبرت هوك</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D9%87%D8%A7%D8%AA%D8%B4%D8%B3%D9%88%D9%86_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="فرانسيس هاتشسون (فيلسوف)">فرانسيس هاتشسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%85%D9%88%D9%8A%D9%84_%D8%AC%D9%88%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%86" title="صمويل جونسون">صمويل جونسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">جون لوك</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Symbol_star_gold.svg" class="mw-file-description" title="مقالة مُختارة"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/10px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/15px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/20px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span> <a href="/wiki/%D8%A5%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82_%D9%86%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%86" title="إسحاق نيوتن">إسحاق نيوتن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%B1%D9%8A%D8%AF" title="توماس ريد">توماس ريد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="آدم سميث">آدم سميث</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A_%D9%88%D9%88%D9%84%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86%D9%83%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%AA" title="ماري وولستونكرافت">ماري وولستونكرافت</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D9%8A" title="التنوير الأمريكي">الولايات المتحدة</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%83%D9%84%D9%8A%D9%86" title="بنجامين فرانكلين">بنجامين فرانكلين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%AC%D9%81%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%86" title="توماس جفرسون">توماس جفرسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%85%D8%B3_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%B3%D9%88%D9%86" title="جيمس ماديسون">جيمس ماديسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%88%D9%86" title="جورج ماسون">جورج ماسون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D9%8A%D9%86" title="توماس بين">توماس بين</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68409654">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:var(--background-color-interactive-subtle,#f8f9fa);display:flow-root}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageleft{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1;min-width:0}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-left{clear:left;float:left;margin-right:1em}.mw-parser-output .side-box-left{margin-right:1em}.mw-parser-output .side-box-right{margin-left:1em}}</style><div role="navigation" class="side-box metadata side-box-left social-links-box social-links plainlinks"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67666675">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-text plainlist"><b>ديفيد هيوم</b> على <a href="/wiki/%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="وسائل تواصل اجتماعي">مواقع التواصل الاجتماعي</a>:<hr /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg/15px-Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg/23px-Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg/30px-Goodreads_logo_-_SuperTinyIcons.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.goodreads.com/author/show/45726">ديفيد هيوم على جود ريدز</a></div></div> </div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="الفلسفة_الاجتماعية_والسياسية" style="padding:1px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="قالب:الفلسفة الاجتماعية والسياسية"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="نقاش القالب:الفلسفة الاجتماعية والسياسية"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="الفلسفة_الاجتماعية_والسياسية" style="font-size:114%;margin:0 4em">الفلسفة <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة اجتماعية">الاجتماعية</a> <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة سياسية">والسياسية</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">الفلاسفة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%84_%D8%A3%D9%84%D9%86%D9%83%D8%B3%D9%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="ساول ألنكسي (الصفحة غير موجودة)">ألنكسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88" title="أرسطو">أرسطو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%BA%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B3" title="أوغسطينوس">أوغسطينوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%8A_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%88" title="سري أوروبندو">أوروبندو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="توما الأكويني">الأكويني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF" title="ابن رشد">ابن رشد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%83%D8%B3_%D8%A3%D8%B2%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D9%8A" title="جوكس أزورمندي">أزورمندي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A2%D9%84%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="آلان باديو (الصفحة غير موجودة)">باديو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%8A%D8%AE%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84_%D8%A8%D8%A7%D9%83%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%86" title="ميخائيل باكونين">باكونين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B1" title="جان بودريار">بودريار</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A3%D9%84%D9%8A%D9%86_%D8%AF%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="ألين دي بينوا (الصفحة غير موجودة)">بينوا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D9%85%D9%8A_%D8%A8%D9%86%D8%AB%D8%A7%D9%85" title="جيرمي بنثام">بنثام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B4%D8%B9%D9%8A%D8%A7_%D8%A8%D8%B1%D9%84%D9%8A%D9%86" title="أشعيا برلين">برلين</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%88%D9%8A%D8%B3_%D8%BA%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%8A%D9%84_%D8%A3%D9%85%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%8A%D8%B2_%D8%AF%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="لويس غابرييل أمبرويز دي بونالد (الصفحة غير موجودة)">بونالد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%83%D9%8A%D8%AA" title="برنارد بوزانكيت">برنارد بوزانكيت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%83" title="إدموند بيرك">بيرك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B1_%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%88" title="ألبير كامو">كامو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%83%D9%8A%D8%A7" title="تشانكيا">تشانكيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B9%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B4%D9%88%D9%85%D8%B3%D9%83%D9%8A" title="نعوم تشومسكي">تشومسكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%8A%D8%B4%D8%B1%D9%88%D9%86" title="شيشرون">شيشرون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%BA%D8%B3%D8%AA_%D9%83%D9%88%D9%86%D8%AA" title="أوغست كونت">كونت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B4%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="كونفوشيوس">كونفوشيوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%8A_%D8%AF%D9%8A%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="غي ديبور">غي ديبور</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%8A%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%AC%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="ميلوفان دجيلاس (الصفحة غير موجودة)">دجيلاس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%85%D9%8A%D9%84_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%83%D8%A7%D9%8A%D9%85" title="إميل دوركايم">دوركايم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%B2" title="فريدريك إنجلز">فريدريك إنجلز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%8A%D8%B4%D8%A7%D9%84_%D9%81%D9%88%D9%83%D9%88" title="ميشال فوكو">ميشال فوكو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%81%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%8A%D9%87" title="شارل فورييه">شارل فورييه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%A7_%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A" title="مهاتما غاندي">مهاتما غاندي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A3%D8%B1%D9%86%D9%88%D9%84%D8%AF_%D8%AC%D9%87%D9%84%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="أرنولد جهلن (الصفحة غير موجودة)">جهلن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86%D9%8A_%D8%AC%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%84%D9%8A" title="جيوفاني جنتيلي">جيوفاني جنتيلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%A8%D9%88_%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A" title="أبو حامد الغزالي">الغزالي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%B7%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B4%D9%8A" title="أنطونيو غرامشي">أنطونيو غرامشي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%BA%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D9%88%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="هوغو غروتيوس">هوغو غروتيوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D8%B1%D8%BA%D9%86_%D9%87%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%B3" title="يورغن هابرماس">يورغن هابرماس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D9%8A" title="هان فاي">هان فاي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D9%87%D9%88%D8%A8%D8%B2" title="توماس هوبز">توماس هوبز</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">إيمانويل كانت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84_%D9%83%D9%8A%D8%B1%D9%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="راسل كيرك (الصفحة غير موجودة)">كيرك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D9%88%D8%AA%D8%B1_%D9%83%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%88%D8%AA%D9%83%D9%8A%D9%86" title="بيوتر كروبوتكين">بيوتر كروبوتكين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%81_%D9%84%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%86" title="جوستاف لوبون">جوستاف لوبون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%84%D9%8A%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%8A" title="فريدريك ليبلاي">فريدريك ليبلاي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A8%D9%86%D8%AA%D8%B3" title="غوتفريد لايبنتس">غوتفريد لايبنتس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D9%83" title="جون لوك">جون لوك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%A7_%D9%84%D9%88%D9%83%D8%B3%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%BA" title="روزا لوكسمبورغ">روزا لوكسمبورغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88_%D9%85%D9%83%D9%8A%D8%A7%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%8A" title="نيكولو مكيافيلي">نيكولو مكيافيلي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%AF%D9%8A_%D9%85%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="جوزيف دي ميستر (الصفحة غير موجودة)">ميستر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D8%A7_%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4" title="نيكولا مالبرانش">نيكولا مالبرانش</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%83%D9%88%D8%B2%D9%87" title="هربرت ماركوزه">هربرت ماركوزه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%83_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="جاك ماريتان">جاك ماريتان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%8A%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%B3_%D9%85%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7" title="مارسيليوس من بادوا">مارسيليوس من بادوا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B3" title="كارل ماركس">كارل ماركس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B3%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="منسيوس">منسيوس</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%8A%D8%B4%D9%84%D8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="روبرت ميشلز (الصفحة غير موجودة)">ميشلز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%84" title="جون ستيوارت مل">جون ستيوارت مل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AA%D8%B3%D9%83%D9%8A%D9%88" title="مونتسكيو">مونتسكيو</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B3_%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="جوستوس موسر (الصفحة غير موجودة)">موسر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%8A" title="موزي">موزي</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Symbol_star_gold.svg" class="mw-file-description" title="مقالة مُختارة"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/10px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/15px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/20px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span> <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد">محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%B7%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%88_%D9%86%D9%8A%D8%AC%D8%B1%D9%8A" title="أنطونيو نيجري">أنطونيو نيجري</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%87" title="فريدريك نيتشه">فريدريك نيتشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%86%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%83" title="روبرت نوزيك">نوزيك</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%83%D9%84_%D8%A3%D9%88%D9%83%D8%B4%D9%88%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="مايكل أوكشوت (الصفحة غير موجودة)">أوكشوت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%87_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D8%A7_%D8%A5%D9%8A_%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%AA" title="خوسيه أورتيجا إي جاسيت">خوسيه أورتيجا إي جاسيت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D9%88_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D9%88" title="فيلفريدو باريتو">فيلفريدو باريتو</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A8_%D8%A8%D9%8A%D8%AA%D9%8A%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="فيليب بيتيت (الصفحة غير موجودة)">بيتيت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%86%D8%A7%D8%AA%D8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="جون بلاميناتز (الصفحة غير موجودة)">بلاميناتز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86" title="أفلاطون">أفلاطون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A" title="كارل بولاني">بولاني</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%A8%D9%88%D8%A8%D8%B1" title="كارل بوبر">كارل بوبر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%8A%D9%86_%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF" title="آين راند">آين راند</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%84%D8%B2" title="جون رولز">جون رولس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%86" title="إرنست رينان">إرنست رينان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%8A_%D8%B1%D9%88%D8%AB%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%AF" title="موراي روثبورد">موراي روثبورد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D8%A7%D9%83_%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%88" title="جان جاك روسو">جان جاك روسو</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7_%D8%B1%D9%88%D9%8A%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="جوسيا رويس (الصفحة غير موجودة)">رويس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84" title="بيرتراند راسل">بيرتراند راسل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AE%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7" title="خورخي سانتايانا">خورخي سانتايانا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%A7%D8%B1" title="برابهات رانجان ساركار">برابهات رانجان ساركار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%84_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1" title="جان بول سارتر">جان بول سارتر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%B4%D9%85%D9%8A%D8%AA" title="كارل شميت">كارل شميت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%84" title="جون سورل">جون سورل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%86%D8%BA_%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%BA" title="شانغ يانغ">شانج يانج</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%8A%D8%AB" title="آدم سميث">آدم سميث</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D9%8A%D8%B1%D9%86%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="ويرنر سومبارت (الصفحة غير موجودة)">سومبارت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="أوتمار شبان">أوتمار أشبان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D8%B3%D8%A8%D9%86%D8%B3%D8%B1" title="هربرت سبنسر">هربرت سبنسر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%BA%D9%88_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D9%88" title="أوغو سبيريتو">سبيريتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%83%D8%B3_%D8%B4%D8%AA%D9%8A%D8%B1%D9%86%D8%B1" title="ماكس شتيرنر">شتيرنر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D9%88_%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%B3" title="ليو شتراوس">شتراوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%AA_%D8%AA%D9%8A%D9%86" title="إيبوليت تين">تين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D9%84%D8%B1_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="تشارلز تايلر (فيلسوف)">تيلور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%8A_%D8%AF%D9%8A%D9%81%D8%AF_%D8%AB%D9%88%D8%B1%D9%88" title="هنري ديفد ثورو">ثورو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%8A_%D9%81%D9%8A%D9%81%D9%8A_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="سوامي فيفي كاناندا">سوامي فيفي كاناندا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%83%D9%84_%D9%88%D9%84%D8%B2%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="مايكل ولزر (الصفحة غير موجودة)">ولزر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%81%D9%88%D9%8A_%D8%AC%D9%8A%D8%AC%D9%83" title="سلافوي جيجك">جيجك</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نظريات اجتماعية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D9%83%D8%A7" title="فايشيشيكا">فايشيشيكا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="توماوية">توماوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="لاسلطوية">لاسلطوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="سلطوية">سلطوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="جماعية">جماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%8A%D9%88%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="شيوعية">شيوعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="الفكر الجماعي">الفكر الجماعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D8%B9" title="نظرية الصراع">نظرية الصراع</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B4%D9%8A%D8%A9" title="كونفوشية">كونفشيوسية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="نظرية التوافق (الصفحة غير موجودة)">نظرية التوافق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">سياسة محافظة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%82%D8%AF%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="التعاقدية (الصفحة غير موجودة)">التعاقدية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D8%A9" title="ثقافة">الثقافة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D8%A9" title="فاشية">فاشية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="النظرية السياسية النسوية">النظرية السياسية النسوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="غاندية">غاندية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="فردانية">فردانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%88%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B5%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9)" title="شرعوية (فلسفة صينية)">شرعوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية">ليبرالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="تحررية">ليبرتارية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%87%D9%8A%D8%A9" title="موهية">موهية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%B7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية وطنية">ليبرالية وطنية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="جمهوريانية">جمهورياتية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9_(%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9)" class="mw-redirect" title="بنائية (اجتماع)">بنائية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="بنائية اجتماعية">بنائية اجتماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="داروينية اجتماعية">داروينية اجتماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AA%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="الحتمية الاجتماعية">الحتمية الاجتماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="اشتراكية">اشتراكية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="نفعية">نفعية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مفاهيم اجتماعية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%8A%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%86%D9%8A" title="عصيان مدني">عصيان مدني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="ديمقراطية">ديمقراطية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%A8%D8%B9%D8%A9" title="طبقات المجتمع الأربعة">طبقات المجتمع الأربعة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A9" title="عدالة">عدالة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="قانون">قانون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%8A%D9%86" title="إمبراطور الصين">انتداب السماء</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="سلام">سلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D9%8A%D8%A9" title="ملكية شخصية">ملكية شخصية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9" title="ثورة">ثورة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82" title="حق">حق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="عقد اجتماعي">عقد اجتماعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%B9" title="مجتمع">مجتمع</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D8%A8" title="حرب">حرب</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مقالات ذات صلة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9" title="تشريع">تشريع</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة اقتصادية">فلسفة اقتصادية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة التربية">فلسفة التربية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="فلسفة التاريخ">فلسفة التاريخ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A8" title="فلسفة الحب">فلسفة الحب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%B3" title="فلسفة الجنس">فلسفة الجنس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة العلوم الاجتماعية">فلسفة العلوم الاجتماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="نظرية المعرفة الاجتماعية">نظرية المعرفة الاجتماعية</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="فلسفة_الجمال" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84" title="قالب:علم الجمال"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84" title="نقاش القالب:علم الجمال"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="فلسفة_الجمال" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84" title="فلسفة الجمال">فلسفة الجمال</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة من الفن">فلاسفة</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%A8%D9%87%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%BA%D9%88%D8%A8%D8%AA%D8%A7" title="أبهينافاغوبتا">أبهينافاغوبتا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1_%D8%A3%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%86%D9%88" title="تيودور أدورنو">تيودور أدورنو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7_%D8%A3%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D9%8A" title="ليون باتيستا ألبيرتي">ليون باتيستا ألبيرتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="توما الأكويني">توما الأكويني</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D8%B3_%D9%81%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1" title="هانس أورس فون بالتازار">هانس أورس فون بالتازار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%84%D9%8A%D8%A8_%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86" title="ألكسندر جوتليب بومجارتن">ألكسندر جوتليب بومجارتن</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Clive_Bell&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clive Bell (الصفحة غير موجودة)">Clive Bell</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%83%D9%8A%D8%AA" title="برنارد بوزانكيت">برنارد بوزانكيت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Edward_Bullough&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edward Bullough (الصفحة غير موجودة)">Edward Bullough</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%88%D8%AF" title="كولينجوود">كولينجوود</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7_%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%8A" title="أناندا كوماراسوامي">أناندا كوماراسوامي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%AB%D8%B1_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%88" title="آرثر دانتو">آرثر دانتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%8A" title="جون ديوي">جون ديوي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%B3_%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%88" title="دنيس ديدرو">دنيس ديدرو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A8%D9%8A%D8%B1_%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%81%D9%88%D8%B3" title="هوبير دريفوس">هوبير دريفوس</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Curt_John_Ducasse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Curt John Ducasse (الصفحة غير موجودة)">Curt John Ducasse</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Thierry_de_Duve&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thierry de Duve (الصفحة غير موجودة)">Thierry de Duve</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Roger_Fry&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roger Fry (الصفحة غير موجودة)">Roger Fry</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86_%D8%BA%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86" title="نيلسون غودمان">نيلسون غودمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86%D8%AA_%D8%BA%D8%B1%D9%8A%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%BA" title="كليمنت غرينبيرغ">كليمنت غرينبيرغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%87%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D9%8A%D8%BA%D9%84" title="جورج فيلهلم فريدريش هيغل">جورج فيلهلم فريدريش هيغل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86_%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%AF%D8%BA%D8%B1" title="مارتن هايدغر">مارتن هايدغر</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">إيمانويل كانت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%84_%D9%83%D9%84%D9%8A" title="بول كلي">بول كلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%BA%D8%B1" title="سوزان لانغر">سوزان لانغر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%8A%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1_%D9%84%D8%A8%D8%B3" title="ثيودور لبس">ثيودور لبس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%84%D9%88%D9%83%D8%A7%D8%B4" title="جورج لوكاش">جورج لوكاش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%A7_%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1" title="جان فرانسوا ليوتار">جان فرانسوا ليوتار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%BA%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%B3" title="جوزيف مارغوليس">جوزيف مارغوليس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%83_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="جاك ماريتان">جاك ماريتان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D9%85%D9%88%D9%86%D8%B1%D9%88" title="توماس مونرو">توماس مونرو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%87" title="فريدريك نيتشه">فريدريك نيتشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%87_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D8%A7_%D8%A5%D9%8A_%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%AA" title="خوسيه أورتيجا إي جاسيت">خوسيه أورتيجا إي جاسيت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dewitt_H._Parker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dewitt H. Parker (الصفحة غير موجودة)">Dewitt H. Parker</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Stephen_Pepper&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stephen Pepper (الصفحة غير موجودة)">Stephen Pepper</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=David_Prall&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Prall (الصفحة غير موجودة)">David Prall</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%8A%D9%86_%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF" title="آين راند">آين راند</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D9%86%D8%BA_%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF" title="جورج لانسينغ رايموند">جورج لانسينغ رايموند</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%81%D9%88%D8%B1_%D8%A2%D8%B1%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%BA_%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B2" title="إيفور آرمسترونغ ريتشاردز">إيفور آرمسترونغ ريتشاردز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AE%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7" title="خورخي سانتايانا">خورخي سانتايانا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%B4%D9%8A%D9%84%D8%B1" title="فريدريك شيلر">فريدريك شيلر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%88%D8%A8%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D8%B1" title="أرتور شوبنهاور">أرتور شوبنهاور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1_%D8%B3%D9%83%D8%B1%D9%88%D8%AA%D9%86" title="روجر سكروتن">روجر سكروتن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B1%D9%81%D9%8A%D9%86%D8%BA_%D8%B3%D9%8A%D9%86%D8%AC%D8%B1" title="إرفينغ سينجر">إرفينغ سينجر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D8%B7%D8%A7%D8%BA%D9%88%D8%B1" title="روبندرونات طاغور">روبندرونات طاغور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC%D9%88_%D9%81%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%8A" title="جورجو فازاري">جورجو فازاري</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Morris_Weitz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Morris Weitz (الصفحة غير موجودة)">Morris Weitz</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Richard_Wollheim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Wollheim (الصفحة غير موجودة)">Richard Wollheim</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86" title="قائمة الفلاسفة الجماليين">more...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84" title="تصنيف:نظريات علم الجمال">نظريات علم الجمال</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="كلاسيكية">كلاسيكية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Evolutionary_aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evolutionary aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Evolutionary aesthetics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86)" title="تاريخانية (فنون)">تاريخانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9_%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB%D9%8A%D8%A9" title="حركة حداثية">حداثة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9" title="العمارة الكلاسيكية الجديدة">العمارة الكلاسيكية الجديدة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%D8%A8%D8%B9%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" class="mw-redirect" title="ما بعد الحداثة (فلسفة)">ما بعد الحداثة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D9%84%D9%8A%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3%D9%8A" title="نظرية التحليل النفسي">نظرية التحليل النفسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%86)" title="رومانسية (فن)">رومانسية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%85%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="رمزية">رمزية</a></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=List_of_art_movements&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of art movements (الصفحة غير موجودة)">more...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:Concepts_in_aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="تصنيف:Concepts in aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Concepts</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Aesthetic_emotions&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aesthetic emotions (الصفحة غير موجودة)">Aesthetic emotions</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Aesthetic_interpretation&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aesthetic interpretation (الصفحة غير موجودة)">Aesthetic interpretation</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Art_manifesto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Art manifesto (الصفحة غير موجودة)">Art manifesto</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B7%D9%84%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="طليعية">طليعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84_(%D8%AA%D9%88%D8%B6%D9%8A%D8%AD)" class="mw-disambig" title="جمال (توضيح)">جمال (توضيح)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A3%D9%85" title="سأم">سأم</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Camp_(style)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Camp (style) (الصفحة غير موجودة)">Camp</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7" title="كوميديا">كوميديا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="إبداع">إبداع</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%B0%D8%A8%D9%8A%D8%A9_(%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%83)" title="جاذبية (علم السلوك)">الجاذبية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D9%85%D8%A6%D8%B2%D8%A7%D8%B2" title="اشمئزاز">اشمئزاز</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ecstasy_(philosophy)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ecstasy (philosophy) (الصفحة غير موجودة)">Ecstasy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Elegance&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elegance (الصفحة غير موجودة)">Elegance</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%81%D9%8A%D9%87" title="ترفيه">ترفيه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="شبقية">شبقية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B4" title="شاش">شاش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D9%85_(%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%82%D9%89)" title="انسجام (موسيقى)">انسجام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%83%D9%85_(%D8%AA%D9%82%D9%8A%D9%8A%D9%85_%D8%A3%D8%AF%D9%84%D8%A9)" title="حكم (تقييم أدلة)">حكم (تقييم أدلة)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kama&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kama (الصفحة غير موجودة)">Kama</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D8%A9_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="ثقافة شعبية">كيتش</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Life_imitating_art&action=edit&redlink=1" class="new" title="Life imitating art (الصفحة غير موجودة)">Life imitating art</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Magnificence_(history_of_ideas)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Magnificence (history of ideas) (الصفحة غير موجودة)">Magnificence</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%83%D8%A7%D8%A9_(%D9%81%D9%86)" title="محاكاة (فن)">محاكاة (فن)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%AD%D8%B3%D9%8A" title="إدراك حسي">إدراك حسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%8A%D9%81_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="كيف (فلسفة)">كيف (فلسفة)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Indian_aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Indian aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Rasa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Reverence_(emotion)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reverence (emotion) (الصفحة غير موجودة)">Reverence</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B3%D9%84%D9%88%D8%A8_(%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%A9)" title="أسلوب (فنون مرئية)">أسلوب (فنون مرئية)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%85%D9%88_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="سمو (فلسفة)">سمو (فلسفة)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B0%D9%88%D9%82_%D9%81%D9%86%D9%8A" title="ذوق فني">ذوق فني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84_%D9%81%D9%86%D9%8A" title="عمل فني">عمل فني</a></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Index_of_aesthetics_articles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Index of aesthetics articles (الصفحة غير موجودة)">more...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مواضيع متعلقة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%82%D9%89" title="جماليات الموسيقى">جماليات الموسيقى</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Applied_aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Applied aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Applied aesthetics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9" title="عمارة">عمارة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن">فن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%81%D9%86%D9%8A" title="نقد فني">النقد الفني</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%84" title="فن الأكل">فن الأكل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D9%85" title="تاريخ الرسم">تاريخ الرسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%83%D8%A7%D9%87%D8%A9" title="فكاهة">فكاهة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%AA_(%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86)" title="جماليات (اليابان)">جماليات</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Literary_merit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Literary merit (الصفحة غير موجودة)">Literary merit</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B6%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D9%8A" title="جمال رياضياتي">جمال رياضياتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B6%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86" title="الرياضيات والفن">الرياضيات والفن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%82%D9%89" title="نظرية الموسيقى">نظرية الموسيقى</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Neuroesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neuroesthetics (الصفحة غير موجودة)">Neuroesthetics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%85_(%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9)" title="رسم (فنون تشكيلية)">تصوير</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Philosophy_of_design&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philosophy of design (الصفحة غير موجودة)">Philosophy of design</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Philosophy_of_film&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philosophy of film (الصفحة غير موجودة)">Philosophy of film</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%82%D9%89" title="فلسفة الموسيقى">فلسفة الموسيقى</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1_(%D8%A3%D8%AF%D8%A8)" title="شعر (أدب)">شعر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%AD%D8%AA" title="نحت">نحت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Theory_of_painting&action=edit&redlink=1" class="new" title="Theory of painting (الصفحة غير موجودة)">Theory of painting</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Theory_of_art&action=edit&redlink=1" class="new" title="Theory of art (الصفحة غير موجودة)">Theory of art</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7" class="mw-redirect" title="تراجيديا">تراجيديا</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="تصنيف:علم الجمال (الصفحة غير موجودة)">تصنيف:علم الجمال</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:WikiProject_Philosophy&action=edit&redlink=1" class="new" title="نقاش ويكيبيديا:WikiProject Philosophy (الصفحة غير موجودة)">Discussion</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Portal:Aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Portal:Aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Portal</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D8%B0%D8%B1%D8%A9_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="تصنيف:بذرة فلسفة">تصنيف:بذرة فلسفة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:WikiProject_Philosophy/Aesthetics&action=edit&redlink=1" class="new" title="ويكيبيديا:WikiProject Philosophy/Aesthetics (الصفحة غير موجودة)">Task Force</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="فلسفة_الدين" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="قالب:فلسفة الدين"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="نقاش القالب:فلسفة الدين"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="فلسفة_الدين" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="فلسفة الدين">فلسفة الدين</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;">مفاهيم في الدين</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="الحياة الآخرة (فلسفة)">الحياة الآخرة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B6%D9%84%D8%A9_%D9%8A%D9%88%D8%AB%D9%8A%D9%81%D8%B1%D9%88" title="معضلة يوثيفرو">معضلة يوثيفرو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86" title="إيمان">إيمان</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Symbol_star_gold.svg" class="mw-file-description" title="مقالة مُختارة"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/10px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/15px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/20px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span>  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%85%D9%8A%D9%85_%D8%B0%D9%83%D9%8A" title="تصميم ذكي">تصميم ذكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A9_(%D8%AF%D9%8A%D9%86)" title="معجزة (دين)">معجزة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1" title="مشكلة الشر">مشكلة الشر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF" title="اعتقاد">اعتقاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%B3" title="نفس">نفس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD" title="روح">روح</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%8A%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%B3%D9%8A%D8%A7" title="ثيوديسيا">ثيوديسيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%84%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82" title="إله خالق">إله خالق</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="وجود الله">وجود الله</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><div> </div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0;padding-right:0;"><div style="padding:0em 0.75em;"><b>حجج مع</b> </div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="الحجة الجمالية">الجمال</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="الحجة المسيحية (الصفحة غير موجودة)">الحجة المسيحية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="الحجة الكونية">الكونيات</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="الحجة الكلامية">الحجة الكلامية</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%85%D8%A7%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="حجة درجات الكمال (الصفحة غير موجودة)">حجة الدرجة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%BA%D8%A8%D8%A9" title="حجة الرغبة">حجة الرغبة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="حجة التجربة الدينية">التجربة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%A9" title="حجة المحبة">حجة المحبة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B9%D9%8A" title="حجة الوعي">حجة الوعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%AA" title="حجة المعجزات">المعجزات</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span title="مقالة جيّدة"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/10px-Symbol_star_silver.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/15px-Symbol_star_silver.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Symbol_star_silver.svg/20px-Symbol_star_silver.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="حجة أخلاقية">حجة أخلاقية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="الحجة الوجودية (الصفحة غير موجودة)">الحجة الوجودية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%84" title="رهان باسكال">رهان باسكال</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B7%D8%B1%D8%A9" title="حجة الفطرة">الفطرة</a> (الأساس الجيد)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" title="حجة العقل">العقل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9" title="الحجة الغائية">الحجة الغائية</a> (<a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A" title="حجة القانون الطبيعي">القانون الطبيعي</a> ، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%B5%D8%A7%D9%86%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%A9" title="حجة صانع الساعة">صانع الساعة</a> ، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%82%D9%8A%D9%82_%D9%84%D9%84%D9%83%D9%88%D9%86" title="التوافق الدقيق للكون">الضبط الدقيق</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%85%D9%8A%D9%85_%D8%B0%D9%83%D9%8A" title="تصميم ذكي">التصميم الذكي</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%8A%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="حجة القيم السامية">التسامي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D9%82%D9%8A%D9%86" title="برهان الصديقين">برهان الصديقين</a> (واجب الوجود)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0;padding-right:0;"><div style="padding:0em 0.75em;"><b>حجج ضد</b> </div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D8%A8%D9%88%D9%8A%D9%86%D8%BA_747_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D9%88%D9%89" title="مناورة بوينغ 747 القصوى">مناورة بوينغ 747 القصوى</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D8%AD%D8%AF" title="رهان الملحد">رهان الملحد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1" title="مشكلة الشر">الشر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A9" title="حجة الإرادة الحرة">الإرادة الحرة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A9_%D8%AC%D9%87%D9%86%D9%85" title="مشكلة جهنم">الجهنم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%D9%8A_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%82" title="حجة الوحي غير المتناسق">الوحي غير المتناسق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%B9%D8%AF%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86" title="حجة عدم الإيمان">عدم الإيمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%AA%D9%8A" title="عدم الإدراك اللاهوتي">عدم الإدراك اللاهوتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B5%D9%84_%D8%A3%D9%88%D9%83%D8%A7%D9%85" title="نصل أوكام">نصل أوكام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%82%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82%D8%A9" title="مفارقة القدرة المطلقة">القدرة المطلقة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9_%D8%B6%D8%B9%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B5%D9%85%D9%8A%D9%85" title="حجة ضعف التصميم">التصميم الضعيف</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%82_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84" title="إبريق راسل">إبريق راسل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D9%8A%D8%B1_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%85" title="مصير غير المتعلم">مصير غير المتعلم</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div> </div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;">نظريات الدين</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%83%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="لاكونية">لاكونية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%A3%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="لاأدرية">لاأدرية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%AD%D9%8A%D8%A9" title="أرواحية">إحيائية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="معارضة الدين">معارضة الدين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%AF" title="إلحاد">إلحاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%A7" title="دارما">دارمية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="ربوبية">ربوبية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D9%87%D9%8A" title="نظرية الأمر الإلهي">نظرية الأمر الإلهي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AB%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="مثنوية">ثنوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="روحيات">روحيات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="تفردية">تفردية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="وجودية">وجودية</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D8%A9" title="الوجودية المسيحية">مسيحية</a>، <a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9_%D9%84%D8%A7%D8%A3%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="وجودية لاأدرية">لاأدرية</a>، <a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9_%D8%A5%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="وجودية إلحادية">إلحادية</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A5%D9%84%D9%87%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="إلهيات نسائية (الصفحة غير موجودة)">إلهيات نسائية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="أصولية">أصولية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%86%D9%88%D8%B5%D9%8A%D8%A9" title="غنوصية">غنوصية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%AB%D9%8A%D8%A9" title="هينوثية">هينوثية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D8%AA%D9%88%D8%B6%D9%8A%D8%AD)" class="mw-disambig" title="إنسانية (توضيح)">إنسانية</a> (<a href="/w/index.php?title=%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="إنسانية دينية (الصفحة غير موجودة)">دينية</a>، <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="إنسانية علمانية">علمانية</a>، <a href="/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D8%A9" title="إنسانية مسيحية">مسيحية</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="إجمالية دينية">إجمالية دينية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AD%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="أحادية (فلسفة)">أحادية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="ديانات توحيدية">ديانات توحيدية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA)" title="روحانية (ديانات)">غموضية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" class="mw-redirect" title="طبيعانية (فلسفة)">طبيعية</a> (<a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" class="mw-redirect" title="طبيعانية وجودية">ميتافيزيقية</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="الطبيعية الدينية (الصفحة غير موجودة)">دينية</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="إنسانية طبيعية (الصفحة غير موجودة)">إنسانية</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF" title="العصر الجديد">العصر الجديد</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D8%A7%D8%AB%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="لاثنوية (الصفحة غير موجودة)">لاثنوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%A3%D9%84%D9%88%D9%87%D9%8A%D8%A9" title="لاألوهية">لاألوهية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF" title="وحدة الوجود">وحدة الوجود</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D8%A9_%D9%83%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="ربوبية كلية">ربوبية كلية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A2%D9%84%D9%87%D8%A9" title="تعدد الآلهة">تعدد الآلهة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="لاهوت عملية (الصفحة غير موجودة)">لاهوت عملية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%AF)" title="روحانية (معتقد)">روحانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="شامانية">شامانية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D8%A2%D8%B3%D9%8A%D8%A7" title="أديان شرق آسيا">أديان شرق آسيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A9_(%D8%AA%D9%88%D8%B6%D9%8A%D8%AD)" class="mw-disambig" title="توحيدية (توضيح)">توحيدية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة متعالية">فلسفة متعالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%84_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A8" title="الكل في الرب">الكل في الرب</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة الأديان">فلاسفة<br />الأديان</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%A3%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B4%D8%AA_%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="ألبريشت ريتشل (الصفحة غير موجودة)">ألبريشت ريتشل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%86_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%86%D8%BA%D8%A7" title="ألفين بلانتينغا">ألفين بلانتينغا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%B3%D9%84%D9%85_%D9%85%D9%86_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D9%8A" title="أنسلم من كانتربري">أنسلم كانتربري</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%B7%D9%88%D9%86%D9%8A_%D9%81%D9%84%D9%88" title="أنطوني فلو">أنطوني فلو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%86%D9%8A_%D9%83%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="أنتوني كيني">أنتوني كيني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%BA%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B3" title="أوغسطينوس">أوغسطينوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF" title="ابن رشد">ابن رشد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A_%D9%87%D9%88%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%AE" title="بارون دي هولباخ">بارون دي هولباخ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ سبينوزا">باروخ سبينوزا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%8A%D8%B2_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%84" title="بليز باسكال">بليز باسكال</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84" title="بيرتراند راسل">بيرتراند راسل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AB%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="بوثيوس">بوثيوس</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D9%88%D8%B3" title="إيراسموس">دسيدريوس إراسموس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%85%D9%8A%D9%84_%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%B1" title="إميل برونر">إميل برونر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D9%87%D9%8A%D9%83%D9%84" title="إرنست هيكل">إرنست هيكل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D9%83%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%B1" title="إرنست كاسيرر">إرنست كاسيرر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%84%D8%AA%D8%B4" title="إرنست ترويلتش">إرنست ترويلتش</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%B4%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%AE%D8%B1" title="فريدريك شلايرماخر">فريدريك شليرماخر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%87" title="فريدريك نيتشه">فريدريك نيتشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%87%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D9%8A%D8%BA%D9%84" title="جورج فيلهلم فريدريش هيغل">جورج فيلهلم فريدريش هيغل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AE%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7" title="خورخي سانتايانا">خورخي سانتايانا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%B7%D8%B3" title="هرقليطس">هرقليطس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%88%D9%83_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86" title="جان-لوك ماريون">جان-لوك ماريون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%81%D9%8A%D8%BA_%D9%81%D9%8A%D8%AA%D8%BA%D9%86%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D9%86" title="لودفيغ فيتغنشتاين">لودفيغ فيتغنشتاين</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%A8%D8%B1" title="مارتن بوبر">مارتن بوبر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%A7_%D8%A5%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="ميرتشا إلياده">ميرتشا إلياده</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">إيمانويل كانت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%8A_%D8%A5%D9%84._%D9%85%D8%A7%D9%83%D9%8A" title="جاي إل. ماكي">جاي إل. ماكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%B1" title="يوهان جوتفريد هردر">يوهان جوتفريد هردر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AB" title="كارل بارث">كارل بارث</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%81%D9%8A%D8%BA_%D9%81%D9%88%D9%8A%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AE" title="لودفيغ فويرباخ">لودفيغ فويرباخ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%8A%D9%85%D9%88%D9%86" title="موسى بن ميمون">موسى بن ميمون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%84_%D8%AA%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B4" title="بول تيليش">بول تيليش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%81%D9%84_%D9%81%D9%84%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%83%D9%8A" title="بافل فلورنسكي">بافل فلورنسكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%AA%D8%B1_%D8%AC%D9%8A%D8%AA%D8%B4" title="بيتر جيتش">بيتر جيتش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D9%83%D9%88_%D8%AF%D9%8A%D9%84%D8%A7_%D9%85%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A7" title="بيكو ديلا ميراندولا">بيكو ديلا ميراندولا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D9%86%D9%87%D9%88%D9%84%D8%AF_%D9%86%D9%8A%D8%A8%D9%88%D9%87%D8%B1" title="رينهولد نيبوهر">رينهولد نيبوهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D9%86%D9%8A%D9%87_%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D8%B1%D8%AA" title="رينيه ديكارت">رينيه ديكارت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%8A%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%B1%D9%86" title="ريتشارد سوينبورن">ريتشارد سوينبورن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%81_%D8%A3%D9%88%D8%AA%D9%88" title="رودولف أوتو">رودولف أوتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%86_%D9%83%D9%8A%D8%B1%D9%83%D8%BA%D9%88%D8%B1" title="سورين كيركغور">سورين كيركغور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="توما الأكويني">توما الأكويني</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%8A%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%88%D9%81%D9%8A%D9%88%D9%81_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="فلاديمير سولوفيوف (فيلسوف)">فلاديمير سولوفيوف</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D8%A3%D9%84%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86" title="وليام ألستون">وليام ألستون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%8A%D9%85%D8%B3" title="ويليام جيمس">ويليام جيمس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D9%84%D9%8A%D9%86_%D9%83%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D8%BA" title="وليام لين كرايغ">وليام لين كرايغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D9%83%D9%84%D9%8A%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF" title="ويليام كليفورد">ويليام كليفورد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D8%A5%D9%84._%D8%B1%D9%88" title="ويليام إل. رو">ويليام إل. رووي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A" title="وليام ويلي">وليام ويلي</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><b>مواضيع متعلقة</b></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="نقد الأديان">نقد الأديان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="التفسير الديني">التفسير الديني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="تاريخ الأديان">تاريخ الأديان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%86_(%D8%AA%D9%88%D8%B6%D9%8A%D8%AD)" class="mw-disambig" title="دين (توضيح)">دين</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة دينية">فلسفة دينية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%AA" title="لاهوت">لاهوت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%A9_%D8%A8%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85" title="العلاقة بين الدين والعلم">العلاقة بين الدين والعلم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="علم سياسة الدين">علم سياسة الدين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="الإيمان والعقلانية">الإيمان والعقلانية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><div><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="بوابة:فلسفة">بوابة</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="تصنيف:فلسفة الدين">تصنيف</a></span></div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="أخلاقيات" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="قالب:أخلاقيات"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="نقاش القالب:أخلاقيات"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="أخلاقيات" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="أخلاقيات">أخلاقيات</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="أخلاقيات">أخلاق معيارية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="عواقبية">عواقبية</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="نفعية">نفعية</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A9" title="الأخلاق الواجبة">الأخلاق الواجبة</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق كانطية">أخلاق كانطية</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B9%D8%A7%D9%8A%D8%A9" title="أخلاقيات الرعاية">أخلاقيات الرعاية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="وجودية">وجودية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="انصرافية أخلاقية">انصرافية أخلاقية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%BA%D9%85%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق براغماتية">أخلاق براغماتية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Role_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Role ethics (الصفحة غير موجودة)">Role ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%8A%D9%84%D8%A9" title="أخلاقيات الفضيلة">أخلاقيات الفضيلة</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%8A%D9%85%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="يودايمونيا">يودايمونيا</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%AA%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق تطبيقية">أخلاق تطبيقية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Animal_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Animal ethics (الصفحة غير موجودة)">Animal ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A1" title="أخلاقيات علم الأحياء">أخلاقيات علم الأحياء</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84" title="أخلاقيات الأعمال">أخلاقيات الأعمال</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Discourse_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Discourse ethics (الصفحة غير موجودة)">Discourse ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D8%A9" title="أخلاقيات الهندسة">أخلاقيات الهندسة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%8A%D8%A6%D9%8A%D8%A9" title="أخلاقيات بيئية">أخلاقيات بيئية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق قانونية">أخلاق قانونية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Machine_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Machine ethics (الصفحة غير موجودة)">Machine ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="أخلاقيات الإعلام">أخلاقيات الإعلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8" title="أخلاقيات الطب">أخلاقيات الطب</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%B6" title="أخلاقيات التمريض">أخلاقيات التمريض</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%87%D9%86%D8%A9" title="أخلاق المهنة">أخلاق المهنة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%AC%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="أخلاقيات جنسية">أخلاقيات جنسية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%83%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%86%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="أخلاقيات الذكاء الاصطناعي">أخلاقيات الذكاء الاصطناعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A3%D9%83%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%AD%D9%88%D9%85" title="أخلاقيات أكل اللحوم">أخلاقيات أكل اللحوم</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethics_of_technology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethics of technology (الصفحة غير موجودة)">Ethics of technology</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethics_of_terraforming&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethics of terraforming (الصفحة غير موجودة)">Ethics of terraforming</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethics_of_uncertain_sentience&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethics of uncertain sentience (الصفحة غير موجودة)">Ethics of uncertain sentience</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%88%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="أخلاقيات فوقية">أخلاقيات فوقية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Cognitivism_(ethics)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cognitivism (ethics) (الصفحة غير موجودة)">Cognitivism</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="واقعية أخلاقية">واقعية أخلاقية</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ethical_naturalism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethical naturalism (الصفحة غير موجودة)">Ethical naturalism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethical_non-naturalism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethical non-naturalism (الصفحة غير موجودة)">Ethical non-naturalism</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethical_subjectivism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethical subjectivism (الصفحة غير موجودة)">Ethical subjectivism</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ideal_observer_theory&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ideal observer theory (الصفحة غير موجودة)">Ideal observer theory</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D9%87%D9%8A" title="نظرية الأمر الإلهي">نظرية الأمر الإلهي</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Error_theory&action=edit&redlink=1" class="new" title="Error theory (الصفحة غير موجودة)">Error theory</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Non-cognitivism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Non-cognitivism (الصفحة غير موجودة)">Non-cognitivism</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="انفعالية">انفعالية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Expressivism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Expressivism (الصفحة غير موجودة)">Expressivism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quasi-realism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quasi-realism (الصفحة غير موجودة)">Quasi-realism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Universal_prescriptivism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Universal prescriptivism (الصفحة غير موجودة)">Universal prescriptivism</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="شمولية أخلاقية">شمولية أخلاقية</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%8A%D9%85" title="تعدد القيم">تعدد القيم</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="نسبية أخلاقية">نسبية أخلاقية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="بنائية أخلاقية">بنائية أخلاقية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Moral_nihilism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moral nihilism (الصفحة غير موجودة)">Moral nihilism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Moral_rationalism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moral rationalism (الصفحة غير موجودة)">Moral rationalism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ethical_intuitionism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethical intuitionism (الصفحة غير موجودة)">Ethical intuitionism</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%83%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="شكوكية أخلاقية">شكوكية أخلاقية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مفاهيم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A" title="استقلال ذاتي">استقلال ذاتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%8A%D9%85" title="علم القيم">علم القيم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B6%D9%85%D9%8A%D8%B1" title="ضمير">ضمير</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7_(%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86)" title="رضا (قانون)">رضا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9" title="مساواتية">مساواتية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9" title="حرية الإرادة">حرية الإرادة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%8A%D8%B1_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1" title="الخير والشر">الخير والشر</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%8A%D8%B1" title="خير">خير</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1" title="شر">شر</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D8%A9" title="سعادة">سعادة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ideal_(ethics)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ideal (ethics) (الصفحة غير موجودة)">Ideal</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B3%D9%88%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A" title="الفسوق الأخلاقي">الفسوق الأخلاقي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A9" title="عدالة">عدالة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="حرية">حرية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82" title="أخلاق">أخلاق</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B1_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9)" title="معيار (فلسفة)">معيار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="حرية سياسية">حرية سياسية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A9" title="معاناة">معاناة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Stewardship&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stewardship (الصفحة غير موجودة)">Stewardship</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sympathy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sympathy (الصفحة غير موجودة)">Sympathy</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%82%D8%A9_(%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9)" title="ثقة (علم الاجتماع)">ثقة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%8A%D9%85%D8%A9_(%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA)" title="قيمة (أخلاقيات)">قيمة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D9%8A%D9%84%D8%A9" title="فضيلة">فضيلة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7%D8%A3_(%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86)" title="خطأ (قانون)">خطأ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">فلاسفة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%AA%D8%B2%D9%87" title="لاوتزه">لاوتزه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86" title="أفلاطون">أفلاطون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88" title="أرسطو">أرسطو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7" title="سقراط">سقراط</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%88%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%84%D8%A8%D9%8A" title="ديوجانس الكلبي">ديوجانس الكلبي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%8A%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%B1" title="ثيروفالوفار">ثيروفالوفار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%8A%D8%B4%D8%B1%D9%88%D9%86" title="شيشرون">شيشرون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B4%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="كونفوشيوس">كونفوشيوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%BA%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B3" title="أوغسطينوس">أوغسطينوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B3%D9%8A%D9%88%D8%B3" title="منسيوس">منسيوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%8A" title="موزي">موزي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%88%D9%86%D8%B2%D9%8A" title="زونزي">زونزي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A" title="توما الأكويني">توما الأكويني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ سبينوزا">باروخ سبينوزا</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%84_%D9%83%D8%A7%D9%86%D8%B7" title="إيمانويل كانط">إيمانويل كانط</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%87%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D9%8A%D8%BA%D9%84" title="جورج فيلهلم فريدريش هيغل">جورج فيلهلم فريدريش هيغل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%88%D8%A8%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D8%B1" title="أرتور شوبنهاور">أرتور شوبنهاور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D9%85%D9%8A_%D8%A8%D9%86%D8%AB%D8%A7%D9%85" title="جيرمي بنثام">جيرمي بنثام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%84" title="جون ستيوارت مل">جون ستيوارت مل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%86_%D9%83%D9%8A%D8%B1%D9%83%D8%BA%D9%88%D8%B1" title="سورين كيركغور">سورين كيركغور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%8A_%D8%B3%D9%8A%D8%AF%D8%AC%D9%88%D9%8A%D9%83" title="هنري سيدجويك">هنري سيدجويك</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D9%87" title="فريدريك نيتشه">فريدريك نيتشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%A5%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D9%88%D8%B1" title="جورج إدوارد مور">جورج إدوارد مور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AB" title="كارل بارث">كارل بارث</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%84_%D8%AA%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B4" title="بول تيليش">بول تيليش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D8%A8%D9%88%D9%86%D9%87%D9%88%D9%81%D8%B1" title="ديتريش بونهوفر">ديتريش بونهوفر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%A7_%D9%81%D9%88%D8%AA" title="فيليبا فوت">فيليبا فوت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%84%D8%B2" title="جون رولز">جون رولز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%8A" title="جون ديوي">جون ديوي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85%D8%B2" title="بيرنارد ويليامز">بيرنارد ويليامز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%8A_%D8%A5%D9%84._%D9%85%D8%A7%D9%83%D9%8A" title="جاي إل. ماكي">جاي إل. ماكي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%84%D9%8A%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%8A%D8%AB_%D8%A3%D9%86%D8%B3%D9%83%D9%88%D9%85" title="إليزابيث أنسكوم">إليزابيث أنسكوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%83%D9%8A%D9%86%D8%A7" title="وليام فرانكينا">وليام فرانكينا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D8%B3%D8%AF%D9%8A%D8%B1_%D9%85%D8%A7%D9%83%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%B1" title="ألسدير ماكنتاير">ألسدير ماكنتاير</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=R._M._Hare&action=edit&redlink=1" class="new" title="R. M. Hare (الصفحة غير موجودة)">R. M. Hare</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%AA%D8%B1_%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%B1" title="بيتر سنجر">بيتر سنجر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D9%83_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%81%D9%8A%D8%AA" title="ديريك بارفيت">ديريك بارفيت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D9%86%D8%A7%D8%BA%D9%84" title="توماس ناغل">توماس ناغل</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Robert_Merrihew_Adams&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert Merrihew Adams (الصفحة غير موجودة)">Robert Merrihew Adams</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D9%84%D8%B1_(%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)" title="تشارلز تايلر (فيلسوف)">تشارلز تيلور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%83%D8%B3_%D8%A3%D8%B2%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D9%8A" title="جوكس أزورمندي">جوكس أزورمندي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%B1%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%86_%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%B3%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%AF" title="كريستين كورسغارد">كريستين كورسغارد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D8%A7_%D9%86%D9%88%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D9%88%D9%85" title="مارثا نوسباوم">مارثا نوسباوم</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مواضيع مُرتبطة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D9%84_%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%8A" title="احتيال شرعي">احتيال شرعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق مسيحية">أخلاق مسيحية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Descriptive_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Descriptive ethics (الصفحة غير موجودة)">Descriptive ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86" title="الأخلاقيات في الدين">الأخلاقيات في الدين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="الأخلاق التطويرية">الأخلاق التطويرية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="الأخلاقيات النسوية">الأخلاقيات النسوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="تاريخ الأخلاقيات">تاريخ الأخلاقيات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A7" title="أيديولوجيا">أيديولوجيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="أخلاق إسلامية">أخلاق إسلامية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="الأخلاق اليهودية">الأخلاق اليهودية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A" title="علم النفس الأخلاقي">علم النفس الأخلاقي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="فلسفة القانون">فلسفة القانون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة سياسية">فلسفة سياسية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86" title="أخلاق السكان">أخلاق السكان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة اجتماعية">فلسفة اجتماعية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span title="تصنيف"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/23px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/31px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:أخلاقيات">تصنيف</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68268331">.mw-parser-output .portalbox{padding:0;margin:0.5em 0;display:table;box-sizing:border-box;max-width:20ch;list-style:none}.mw-parser-output .portalborder{border:solid #aaa 1px;padding:0.1em;background:#f9f9f9}.mw-parser-output .portalbox-entry{display:table-row;font-size:85%;line-height:110%;height:1.9em;font-style:italic;font-weight:bold}.mw-parser-output .portalbox-image{display:table-cell;padding:0.2em;vertical-align:middle;text-align:center}.mw-parser-output .portalbox-link{display:table-cell;padding:0.2em 0.2em 0.2em 0.3em;vertical-align:middle}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .portalleft{clear:left;float:left;margin:0.5em 1em 0.5em 0}.mw-parser-output .portalright{clear:right;float:right;margin:0.5em 0 0.5em 1em}}.mw-parser-output #bandeau-portail{clear:both;line-height:1.9em;padding:3px;margin:2px 0;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);text-align:center;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}.mw-parser-output #liste-portail{padding:3px;text-align:center;margin-right:0;clear:both}.mw-parser-output #liste-portail li,.mw-parser-output #bandeau-portail li{display:inline}.mw-parser-output .bandeau-portail-element{white-space:nowrap;margin:auto 1.5em}.mw-parser-output .bandeau-portail-icone{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .bandeau-portail-texte>a:nth-child(1){font-weight:700}.mw-parser-output .ns-14 #bandeau-portail{width:242px;float:left;font-size:96%;text-align:right;margin:0;clear:left}.mw-parser-output .ns-14 #bandeau-portail li{margin-right:-17px}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .portalbox{background:transparent}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .pane{background:transparent}}</style><ul role="navigation" aria-label="Portals" class="noprint bandeau-portail" id="bandeau-portail"> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Conscience_and_law.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Conscience_and_law.jpg/32px-Conscience_and_law.jpg" decoding="async" width="32" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Conscience_and_law.jpg/48px-Conscience_and_law.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Conscience_and_law.jpg/64px-Conscience_and_law.jpg 2x" data-file-width="739" data-file-height="556" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="بوابة:أخلاقيات">بوابة أخلاقيات</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:British-book-with-background.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/British-book-with-background.png/31px-British-book-with-background.png" decoding="async" width="31" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/British-book-with-background.png/47px-British-book-with-background.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/British-book-with-background.png/63px-British-book-with-background.png 2x" data-file-width="573" data-file-height="512" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A3%D8%AF%D8%A8_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A" title="بوابة:أدب إنجليزي">بوابة أدب إنجليزي</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:P_vip.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/28px-P_vip.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/41px-P_vip.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/55px-P_vip.svg.png 2x" data-file-width="1911" data-file-height="1944" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A3%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="بوابة:أعلام">بوابة أعلام</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Flag_of_Scotland.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Flag_of_Scotland.svg/32px-Flag_of_Scotland.svg.png" decoding="async" width="32" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Flag_of_Scotland.svg/48px-Flag_of_Scotland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Flag_of_Scotland.svg/64px-Flag_of_Scotland.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="بوابة:إسكتلندا">بوابة إسكتلندا</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Society.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/32px-Society.svg.png" decoding="async" width="32" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/48px-Society.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/64px-Society.svg.png 2x" data-file-width="96" data-file-height="38" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9" title="بوابة:السياسة">بوابة السياسة</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Flag_of_the_United_Kingdom_(3-5).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/32px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="32" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/48px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/64px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="بوابة:المملكة المتحدة">بوابة المملكة المتحدة</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:P_philosophy.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/P_philosophy.svg/29px-P_philosophy.svg.png" decoding="async" width="29" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/P_philosophy.svg/44px-P_philosophy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/P_philosophy.svg/58px-P_philosophy.svg.png 2x" data-file-width="656" data-file-height="629" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="بوابة:فلسفة">بوابة فلسفة</a></span></li> <li class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Yellow_flag_waving.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Yellow_flag_waving.svg/26px-Yellow_flag_waving.svg.png" decoding="async" width="26" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Yellow_flag_waving.svg/39px-Yellow_flag_waving.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Yellow_flag_waving.svg/52px-Yellow_flag_waving.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="268" /></a></span></span><span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="بوابة:ليبرالية">بوابة ليبرالية</a></span></li></ul> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="ضبط_استنادي_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=عدلها_في_ويكي_بيانات&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q37160#identifiers&#124;class=noprint&#124;عدلها_في_ويكي_بيانات" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="ضبط_استنادي_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=عدلها_في_ويكي_بيانات&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q37160#identifiers&#124;class=noprint&#124;عدلها_في_ويكي_بيانات" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%B6%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="ويكيبيديا:ضبط استنادي">ضبط استنادي</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q37160#identifiers" title="عدلها في ويكي بيانات"><img alt="عدلها في ويكي بيانات" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">دولية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000121318235">الاسم المعياري الدولي (ISNI)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/49226972">ملف الضبط الاستنادي الافتراضي الدَّولي (VIAF)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/35246/">المُعرِّف مُتعدِّد الأوجه (FAST)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.diamond-ils.org/agent/26409">دليل الألماس العام</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.oclc.org/worldcat/entity/E39PBJdMfXc4XcRKQbFvhTVV4q">مركز المكتبة الرقمية على الإنترنت (WC Entities)</a></span></li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">وطنية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118554735">الملف الاستنادي المتكامِل (GND)</a></span></li><li><span class="uid"><span class="explain" title="Hume, David, 1711-1776"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/n79054039">مكتبة الكونغرس (LCNAF)</a></span></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11908035f">المكتبة الوطنية الفرنسية (BnF)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00444013">مكتبة البرلمان القومي الياباني (NDL)</a></span></li><li><span class="uid"><span class="explain" title="Hume, David <1711-1776>"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/nome/CFIV000357">المكتبة الوطنية الإيطالية (SBN)</a></span></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an35213218">المكتبة القومية الأسترالية (NLA)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990003749&CON_LNG=ENG">قاعدة البيانات الوطنية التشيكية (NLCR AUT)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX876354">المكتبة القومية الإسبانية (BNE)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.bnportugal.gov.pt/aut/catbnp/36156">المكتبة القومية البرتغالية (PTBNP)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p068369816">المَكنز الوطني للمؤلِّفين (NTA)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90100245">نظام الضبط الاستنادي النرويجي (BIBSYS)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000029467&P_CON_LNG=ENG">مكتبة لاتفيا الوطنية (LNB)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=000006638&local_base=nsk10">المكتبة الوطنية في زغرب (NSK)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000079855">الفهرس الجمعي للضبط الاستنادي في تشيلي (CCAB )</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.nlg.gr/cgi-bin/koha/opac-authoritiesdetail.pl?authid=62761">المكتبة القومية اليونانية (NLG)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lod.nl.go.kr/resource/KAC199613093">المكتبة القومية الكوريَّة (NLK)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/hftwxp012dlpnlv">المكتبة الوطنية السويدية (Libris-URI)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/LNL%7C14469">المكتبة الوطنية اللبنانية (LNL)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/9810645140105606">المكتبة القومية في بولندا (NLP)</a></span></li><li><span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8034&url_prefix=https://opac.vatlib.it/auth/detail/&id=495/70411">مكتبة الفاتيكان (VcBA)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/ar/authorities/987007262942105171">المكتبة القومية الإسرائيلية (J9U)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registre/981058521467006706">المكتبة الوطنية القطلونية (CANTIC)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/processed/UAE%7CMill_a10001400">مُعرِّف مكتبات الجامعات الإماراتية (UAE)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/AUTHORITY/14219796">المكتبة الملكية البلجيكية (KBR)</a></span></li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">بحثية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA00401613?l=en">مُتصفِّح المعلومات الأكاديمية "سيني" (CiNii)</a></span></li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">فنية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500319802">قائمة الاتحاد لأسماء الفنانين (ULAN)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kulturnav.org/31dd156c-4bb3-49b1-a840-f18d10939607">التراث الثقافي (KulturNav)</a></span></li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">تراجم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/processed/EGAXA%7Cvtls000078650">مكتبة الإسكندرية الجديدة (EGAXA)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://trove.nla.gov.au/people/179600">نفائس المكتبة القومية الأسترالية (NLA Trove)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.deutsche-biographie.de/118554735.html?language=en">الفهارس الألمانية (DtBio)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/person/gnd/118554735">المكتبة الألمانية الرقمية (DDB)</a></span></li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:12%">أخرى</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/02692840X">النظام الجامعي للتوثيق (IdRef)</a></span></li><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6s75k8w">الشبكات الاجتماعية ونظام المحتوى المؤرشف (SNAC Ark)</a></span></li></ul></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r64177691"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68124052"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="سياسة_محافظة" style="padding:1px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666671"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-اعرض"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="قالب:سياسة محافظة"><abbr title="عرض هذا القالب">ع</abbr></a></li><li class="nv-ناقش"><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="نقاش القالب:سياسة محافظة"><abbr title="ناقش هذا القالب">ن</abbr></a></li><li class="nv-عدل"><a class="external text" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8:%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9&action=edit"><abbr title="عدل هذا القالب">ت</abbr></a></li></ul></div><div id="سياسة_محافظة" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">سياسة محافظة</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">سياسة محافظة</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مدارس</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">عالمية</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D8%A9" title="ديمقراطية مسيحية">ديمقراطية مسيحية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservative_corporatism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservative corporatism (الصفحة غير موجودة)">Corporatism</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A9" title="محافظة ثقافية">محافظة ثقافية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A1" title="سياسة محافظة خضراء">سياسة محافظة خضراء</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="محافظة ليبرالية">محافظة ليبرالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="القومية المحافظة">محافظة وطنية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%A3%D8%A8%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="محافظة أبوية">محافظة أبوية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="تقدمية محافظة">تقدمية محافظة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="محافظة اجتماعية">محافظة اجتماعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="تقليدوية">تقليدوية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="السياسة المحافظة في الولايات المتحدة">أمريكية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%8A%D9%85%D8%A9" title="المحافظة الرحيمة">المحافظة الرحيمة</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="محافظة مالية">محافظة مالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AC%D9%8A%D8%A9" title="اندماجية">اندماجية</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="تحررية محافظة">تحررية محافظة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D9%88%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="السياسة المحافظة التقليدوية في الولايات المتحدة">Traditionalist</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="المحافظة الاجتماعية في الولايات المتحدة">Social</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D8%AF" title="تيار المحافظين الجدد">تيار المحافظين الجدد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85_(%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9)" title="اليمين القديم (الولايات المتحدة)">اليمين القديم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D9%88%D9%86_%D8%A3%D8%B5%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86" title="محافظون أصليون">محافظون أصليون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%82%D9%81_%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%B1%D9%8A%D8%BA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="مواقف رونالد ريغان السياسية">مواقف رونالد ريغان السياسية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Rockefeller_Republican&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rockefeller Republican (الصفحة غير موجودة)">Rockefeller Republicans</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="التيار المحافظ في المملكة المتحدة">بريطانية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%22And%22_theory_of_conservatism&action=edit&redlink=1" class="new" title=""And" theory of conservatism (الصفحة غير موجودة)">Andism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=High_Tory&action=edit&redlink=1" class="new" title="High Tory (الصفحة غير موجودة)">High Tory</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="محافظية الأمة الواحدة">محافظية الأمة الواحدة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Powellism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Powellism (الصفحة غير موجودة)">Powellism</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D8%A7%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="ثاتشرية">ثاتشرية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%83%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="محافظة كندية">كندية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Blue_Tory&action=edit&redlink=1" class="new" title="Blue Tory (الصفحة غير موجودة)">Blue Tory</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Clerico-nationalism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clerico-nationalism (الصفحة غير موجودة)">Clerico-nationalism</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D9%83" title="قومية كيبيك">قومية كيبيك</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Red_Tory&action=edit&redlink=1" class="new" title="Red Tory (الصفحة غير موجودة)">Red Tory</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">فرنسية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Bonapartism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bonapartism (الصفحة غير موجودة)">Bonapartism</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%BA%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="ديغولية">ديغولية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%8A%D9%88%D9%86_(%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7)&action=edit&redlink=1" class="new" title="الشرعيون (فرنسا) (الصفحة غير موجودة)">الشرعيون (فرنسا)</a> <span style="font-size: smaller; font-style: normal; font-weight: normal;" class="noprint"> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q877884#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q877884"><sup class="reference" title="عنصر (Q877884) في لغات أخرى">[لغات أخرى]</sup></a></span>‏</li> <li><a href="/w/index.php?title=Neo-Bonapartism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neo-Bonapartism (الصفحة غير موجودة)">Neo-Bonapartism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Orl%C3%A9anist&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orléanist (الصفحة غير موجودة)">Orléanism</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ultra-royalist&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ultra-royalist (الصفحة غير موجودة)">Ultra-royalism</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Germany&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Germany (الصفحة غير موجودة)">ألمانية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="ثورة محافظة">ثورة محافظة</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">يونانية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Metaxism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metaxism (الصفحة غير موجودة)">Metaxism</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Spain&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Spain (الصفحة غير موجودة)">إسبانية</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="كارلية">كارلية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%AA%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="المحافظة في تركيا (الصفحة غير موجودة)">تركية</a> <span style="font-size: smaller; font-style: normal; font-weight: normal;" class="noprint"> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q27337474#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q27337474"><sup class="reference" title="عنصر (Q27337474) في لغات أخرى">[لغات أخرى]</sup></a></span>‏</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="الديمقراطية المحافظة">الديمقراطية المحافظة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="أردوغانية">أردوغانية</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="8" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Political_colour#Blue" title="Political colour"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Blue_flag_waving.svg/75px-Blue_flag_waving.svg.png" decoding="async" width="75" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Blue_flag_waving.svg/113px-Blue_flag_waving.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Blue_flag_waving.svg/150px-Blue_flag_waving.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="268" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مفاهيم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%82%D9%8A%D9%85_%D8%B9%D8%A7%D8%A6%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="قيم عائلية">قيم عائلية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%82_%D8%AD%D8%B1" title="سوق حر">سوق حر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82_%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D9%8A" title="حق طبيعي">حق طبيعي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Organic_unity&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organic unity (الصفحة غير موجودة)">Organic society</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D8%A9" title="ملكية خاصة">ملكية خاصة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D8%A9" title="حمائية">سياسة الحماية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AF%D8%B1%D8%AC_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="تدرج اجتماعي">تدرج اجتماعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="معيار اجتماعي">معيار اجتماعي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="النظام العام">النظام العام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9" title="تفريع السلطة">تفريع السلطة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%AF" title="تقاليد">تقاليد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">National variants</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A3%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A7" title="المحافظة في أستراليا">أستراليا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%83%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="محافظة كندية">كندا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=New_Conservatism_(China)&action=edit&redlink=1" class="new" title="New Conservatism (China) (الصفحة غير موجودة)">الصين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8_%D9%81%D9%8A_%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A8%D9%8A%D8%A7" title="الاتجاه المحافظ في كولومبيا">كولومبيا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Germany&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Germany (الصفحة غير موجودة)">ألمانيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D9%87%D9%88%D9%86%D8%BA_%D9%83%D9%88%D9%86%D8%BA" title="سياسة المحافظة في هونغ كونغ">هونغ كونغ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_India&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in India (الصفحة غير موجودة)">الهند</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Historic_conservatism_in_New_Zealand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historic conservatism in New Zealand (الصفحة غير موجودة)">نيوزيلندا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A8%D8%A7%D9%83%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="المحافظة في باكستان">باكستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="محافظة روسية">روسيا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Serbia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Serbia (الصفحة غير موجودة)">صربيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D9%83%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="المحافظة في كوريا الجنوبية">كوريا الجنوبية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Taiwan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Taiwan (الصفحة غير موجودة)">تايوان</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Conservatism_in_Turkey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conservatism in Turkey (الصفحة غير موجودة)">تركيا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="التيار المحافظ في المملكة المتحدة">المملكة المتحدة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="السياسة المحافظة في الولايات المتحدة">الولايات المتحدة</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مفكرون</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%A2%D8%B1%D9%88%D9%86" title="ريمون آرون">ريمون آرون</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%B3_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B3" title="موريس باريس">موريس باريس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D9%8A%D8%B3_%D8%BA%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%8A%D9%84_%D8%A3%D9%85%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2" title="لويس غابرييل أمبرواز">لويس غابرييل أمبرواز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A7%D9%85_%D9%81._%D8%A8%D8%A7%D9%83%D9%84%D9%8A" title="ويليام ف. باكلي">ويليام ف. باكلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%83" title="إدموند بيرك">إدموند بيرك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86%D8%AA_%D8%AF%D9%88%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="الفيكونت دوشاتوبريان">الفيكونت دوشاتوبريان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%83%D9%8A%D8%AB_%D8%AA%D8%B4%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%AA%D9%88%D9%86" title="غلبرت كيث تشيسترتون">غلبرت كايث تشيسترتون</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Juan_Donoso_Cort%C3%A9s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan Donoso Cortés (الصفحة غير موجودة)">Juan Donoso Cortés</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chantal_Delsol&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chantal Delsol (الصفحة غير موجودة)">Chantal Delsol</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%B3_%D8%A5%D9%8A%D9%81%D9%88%D9%84%D8%A7" title="يوليوس إيفولا">يوليوس إيفولا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%85%D8%B1" title="روبرت فيلمر">روبرت فيلمر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B3_%D8%BA%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D9%81%D9%8A%D9%84%D8%A7" title="نيكولاس غوميز دافيلا">نيكولاس غوميز دافيلا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AA_(%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1)" title="جورج غرانت (شاعر)">جورج غرانت (شاعر)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Lionel_Groulx&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lionel Groulx (الصفحة غير موجودة)">Lionel Groulx</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%87%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D8%B4_%D9%87%D9%8A%D8%BA%D9%84" title="جورج فيلهلم فريدريش هيغل">جورج فيلهلم فريدريش هيغل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%B1" title="يوهان جوتفريد هردر">يوهان جوتفريد هردر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D9%88%D8%A8%D8%B1" title="إدوارد هوبر">إدوارد هوبر</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ديفيد هيوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%AF%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D9%8A%D9%88%D9%86%D8%BA" title="إدغار يونغ">إدغار جونغ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D9%8A%D9%88%D9%86%D8%BA%D8%B1" title="ارنست يونغر">ارنست يونغر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%84_%D9%83%D9%8A%D8%B1%D9%83" title="راسيل كيرك">راسيل كيرك</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Konstantin_Leontiev&action=edit&redlink=1" class="new" title="Konstantin Leontiev (الصفحة غير موجودة)">Konstantin Leontiev</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%AF%D9%8A_%D9%85%D8%A7%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%B1" title="جوزيف دي مايستر">جوزيف دي مايستر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D9%85%D9%88%D9%84%D8%B1" title="آدم مولر">آدم مولر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%83%D9%84_%D8%A3%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%B4%D9%88%D8%AA" title="مايكل أوكيشوت">مايكل أوكيشوت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AE%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7" title="خورخي سانتايانا">خورخي سانتايانا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%B4%D9%85%D9%8A%D8%AA" title="كارل شميت">كارل شميت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D9%86%D9%88%D9%84%D8%AF_%D8%B4%D9%88%D9%8A%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%AC" title="أرنولد شوينبيرج">أرنولد شوينبيرج</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1_%D8%B3%D9%83%D8%B1%D9%88%D8%AA%D9%86" title="روجر سكروتن">روجر سكروتن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88.%D8%AC._%D8%B3%D9%8A%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AF" title="و.ج. سيبالد">و.ج. سيبالد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%84%D8%AC%D9%86%D9%8A%D8%AA%D8%B3%D9%8A%D9%86" title="ألكسندر سولجنيتسين">ألكسندر سولجنيتسين</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D9%88_%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%B3" title="ليو شتراوس">ليو شتراوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%AA_%D8%AA%D9%8A%D9%86" title="إيبوليت تين">إيبوليت تين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%8A%D8%B3_%D8%AF%D9%88_%D8%AA%D9%88%D9%83%D9%81%D9%8A%D9%84" title="ألكسيس دو توكفيل">ألكسيس دو توكفيل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%8A%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7_%D9%81%D9%8A%D9%83%D9%88" title="جيامباتيستا فيكو">جيامباتيستا فيكو</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Peter_Viereck&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Viereck (الصفحة غير موجودة)">Peter Viereck</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Eric_Voegelin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eric Voegelin (الصفحة غير موجودة)">Eric Voegelin</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A5%D9%85._%D9%88%D9%8A%D9%81%D8%B1" title="ريتشارد إم. ويفر">ريتشارد إم. ويفر</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سياسيون</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%8A%D9%86%D8%B2%D9%88_%D8%A2%D8%A8%D9%8A" title="شينزو آبي">شينزو آبي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%88%D9%86%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1" title="كونراد أديناور">كونراد أديناور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%88_%D8%A3%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%88%D8%AA%D9%8A" title="جوليو أندريوتي">جوليو أندريوتي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%88_%D8%A8%D8%B1%D9%84%D8%B3%D9%83%D9%88%D9%86%D9%8A" title="سيلفيو برلسكوني">سيلفيو برلسكوني</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%AA%D9%88_%D9%81%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%83" title="أوتو فون بسمارك">أوتو فون بسمارك</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%A8%D9%88%D8%B4_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%A8" title="جورج بوش الأب">جورج بوش الأب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%86%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D9%84" title="ونستون تشرشل">ونستون تشرشل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%86%D8%A8%D9%8A%D9%83%D8%B1" title="جون ديفنبيكر">جون ديفنبيكر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%8A%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%86_%D8%AF%D8%B2%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A" title="بينجامين دزرائيلي">بينجامين دزرائيلي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D8%A8%D9%84%D8%B3%D9%8A" title="موريس دوبلسي">موريس دوبلسي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AC%D8%A8_%D8%B7%D9%8A%D8%A8_%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86" title="رجب طيب أردوغان">رجب طيب أردوغان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%AF%D9%8A%D8%BA%D9%88%D9%84" title="شارل ديغول">شارل ديغول</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%8A_%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AA%D8%B1" title="باري جولدواتر">باري جولدواتر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%81%D9%86_%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1" title="ستيفن هاربر">ستيفن هاربر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%84%D9%85%D9%88%D8%AA_%D9%83%D9%88%D9%84" title="هلموت كول">هلموت كول</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%A7%D9%83%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF" title="جون ماكدونالد">جون ماكدونالد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%83%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86%D8%B3_%D9%81%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%86%D9%8A%D8%B4" title="كليمنس فون مترنيش">كليمنس فون مترنيش</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%83%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%A3%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="فيكتور أوربان">فيكتور أوربان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%8A%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%AA%D9%8A%D9%86" title="فلاديمير بوتين">فلاديمير بوتين</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%B1%D9%8A%D8%BA%D8%A7%D9%86" title="رونالد ريغان">رونالد ريغان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D9%84" title="روبرت سيسل">روبرت سيسل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%BA%D8%B1%D9%8A%D8%AA_%D8%AB%D8%A7%D8%AA%D8%B4%D8%B1" title="مارغريت ثاتشر">مارغريت ثاتشر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D9%8A%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%8A_%D9%81%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%B1%D8%A7" title="إيمون دي فاليرا">إيمون دي فاليرا</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">منظمات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Alliance_of_European_Conservatives_and_Reformists&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alliance of European Conservatives and Reformists (الصفحة غير موجودة)">Alliance of European Conservatives and Reformists</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Asia_Pacific_Democrat_Union&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asia Pacific Democrat Union (الصفحة غير موجودة)">Asia Pacific Democrat Union</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B2%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B9%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%8A" title="حزب الشعب الأوروبي">حزب الشعب الأوروبي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%8A" title="الاتحاد الديمقراطي الدولي">الاتحاد الديمقراطي الدولي</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=List_of_conservative_parties&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of conservative parties (الصفحة غير موجودة)">List of conservative parties</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Identity politics</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Black_conservatism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Black conservatism (الصفحة غير موجودة)">Black</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=LGBT_conservatism&action=edit&redlink=1" class="new" title="LGBT conservatism (الصفحة غير موجودة)">LGBT</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="سياسة محافظة">الدين</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86_%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A" title="يمين مسيحي">يمين مسيحي</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%AA%D9%81%D8%A7" title="هندوتفا">هندوتفا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9" title="اليهودية والسياسة">يهودية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="إسلاموية">إسلاموية</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مواضيع متعلقة</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="أرستقراطية">أرستقراطية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7" title="يمين الوسط">وسط اليمين</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية كلاسيكية">ليبرالية كلاسيكية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cobdenism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cobdenism (الصفحة غير موجودة)">Cobdenism</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="ليبرالية محافظة">ليبرالية محافظة</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D9%85%D8%B6%D8%A7%D8%AF%D8%A9" title="ثورة مضادة">ثورة مضادة</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A7%D8%A6%D9%84%D9%8A%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="عائلية (الصفحة غير موجودة)">عائلية</a> <span style="font-size: smaller; font-style: normal; font-weight: normal;" class="noprint"> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1395327#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q1395327"><sup class="reference" title="عنصر (Q1395327) في لغات أخرى">[لغات أخرى]</sup></a></span>‏</li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%BA%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية غلادستونية">ليبرالية غلادستونية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="تكاملية">تكاملية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="نيوليبرالية">نيوليبرالية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86_%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF" title="يمين جديد">يمين جديد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%83%D8%A7%D9%84%D9%8A" title="وسط راديكالي">وسط راديكالي</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AC%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="رجعية">رجعية</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="تحررية يمينية">تحررية يمينية</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9" title="التحررية في الولايات المتحدة">التحررية في الولايات المتحدة</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Right_realism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Right realism (الصفحة غير موجودة)">Right realism</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%A9_%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="سلطوية يمينية">سلطوية يمينية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="يمينية">يمينية</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="ليبرالية علمانية">ليبرالية علمانية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Small-c_conservative&action=edit&redlink=1" class="new" title="Small-c conservative (الصفحة غير موجودة)">Small-c conservatives</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9" title="داروينية اجتماعية">داروينية اجتماعية</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tory_socialism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tory socialism (الصفحة غير موجودة)">Tory socialism</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="فينيزيلية">فينيزيلية</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Portal:Conservatism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Portal:Conservatism (الصفحة غير موجودة)">|Conservatism portal</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9:%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9" title="بوابة:السياسة">بوابة:السياسة</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68409654"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68510355">.mw-parser-output .sister-box .side-box-abovebelow{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .sister-box .side-box-abovebelow>b{display:block}.mw-parser-output .sister-box .side-box-text>ul{border-top:1px solid #aaa;padding:0.1em 0;width:217px;margin:0 auto}.mw-parser-output .sister-box .side-box-text>ul>li{min-height:25px;padding:0;margin:0}.mw-parser-output .sister-logo{display:inline-block;width:25px;line-height:25px;vertical-align:middle;text-align:center}.mw-parser-output .sister-link{display:inline-block;margin-left:2px;width:190px;vertical-align:middle}</style><div role="navigation" aria-labelledby="sister-projects" class="side-box metadata side-box-left sister-box sistersitebox plainlinks"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67666675"> <div class="side-box-abovebelow"> ديفيد هيوم في <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B9_%D8%B4%D9%82%D9%8A%D9%82%D8%A9" title="ويكيبيديا:مشاريع شقيقة"><span id="sister-projects">المشاريع الشقيقة</span></a></div> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-text plainlist"><ul><li><span class="sister-logo"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/22px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></span><span class="sister-link"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/David_Hume" class="extiw" title="c:David Hume">وسائط</a> من كومنز</span></li><li><span class="sister-logo"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/17px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="17" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/25px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/34px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span></span><span class="sister-link"><a href="https://ar.wikiquote.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" class="extiw" title="q:ديفيد هيوم">اقتباسات</a> من ويكي الاقتباس</span></li></ul></div></div> </div></div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">مجلوبة من «<a dir="ltr" href="https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=ديفيد_هيوم&oldid=69595861">https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=ديفيد_هيوم&oldid=69595861</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%AA%D8%B5%D9%81%D8%AD" title="ويكيبيديا:تصفح">تصنيفات</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%AF_1711" title="تصنيف:مواليد 1711">مواليد 1711</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%AF_%D9%81%D9%8A_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:مواليد في إدنبرة">مواليد في إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%A7%D8%AA_1776" title="تصنيف:وفيات 1776">وفيات 1776</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B9%D9%85%D8%B1_65" title="تصنيف:وفيات بعمر 65">وفيات بعمر 65</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%8A_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:وفيات في إدنبرة">وفيات في إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85" title="تصنيف:ديفيد هيوم">ديفيد هيوم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:دبلوماسيون بريطانيون في القرن 18">دبلوماسيون بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:اقتصاديون إسكتلنديون">اقتصاديون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:اقتصاديون بريطانيون">اقتصاديون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:اقتصاديون بريطانيون في القرن 18">اقتصاديون بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:اقتصاديون في القرن 18">اقتصاديون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%88%D9%82%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:أخلاقيات فوقية">أخلاقيات فوقية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D8%B0%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:أساتذة في القرن 18">أساتذة في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%B4%D8%AE%D8%A7%D8%B5_%D9%85%D9%86_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:أشخاص من إدنبرة">أشخاص من إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%B4%D8%AE%D8%A7%D8%B5_%D9%85%D9%86_%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A" title="تصنيف:أشخاص من تنوير إسكتلندي">أشخاص من تنوير إسكتلندي</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D8%B9%D8%B6%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:أعضاء الجمعية الفلسفية في إدنبرة">أعضاء الجمعية الفلسفية في إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A1_%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:أمناء مكتبات إسكتلنديون">أمناء مكتبات إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A1_%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:أمناء مكتبات بريطانيون">أمناء مكتبات بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A3%D9%86%D8%B7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:أنطولوجيون">أنطولوجيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:إنسانيون علمانيون">إنسانيون علمانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D8%A7%D8%AD%D8%AB%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%83_%D9%88%D8%B7%D8%A7%D8%B1%D8%AD%D9%88_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:باحثو الإدراك وطارحو النظريات">باحثو الإدراك وطارحو النظريات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85" title="تصنيف:تاريخ العلوم">تاريخ العلوم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="تصنيف:تاريخ الفكر الاقتصادي">تاريخ الفكر الاقتصادي</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9" title="تصنيف:تاريخ الفلسفة">تاريخ الفلسفة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82" title="تصنيف:تاريخ المنطق">تاريخ المنطق</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:تاريخ أخلاقيات">تاريخ أخلاقيات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AE%D8%B1%D9%8A%D8%AC%D9%88_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:خريجو جامعة إدنبرة">خريجو جامعة إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:دبلوماسيون إسكتلنديون">دبلوماسيون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:دبلوماسيون بريطانيون">دبلوماسيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:دبلوماسيون في القرن 18">دبلوماسيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AF%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%86_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:دبلوماسيون من إدنبرة">دبلوماسيون من إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ربوبيون">ربوبيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ربوبيون بريطانيون">ربوبيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9" title="تصنيف:سياسة محافظة">سياسة محافظة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B4%D9%83%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:شكوكية">شكوكية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:علمانيون بريطانيون">علمانيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF" title="تصنيف:فلاسفة الاقتصاد">فلاسفة الاقتصاد</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة الأديان">فلاسفة الأديان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="تصنيف:فلاسفة التاريخ">فلاسفة التاريخ</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="تصنيف:فلاسفة التنوير">فلاسفة التنوير</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B6%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:فلاسفة الرياضيات">فلاسفة الرياضيات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D9%83%D8%B1" title="تصنيف:فلاسفة العصر الحديث المبكر">فلاسفة العصر الحديث المبكر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%84" title="تصنيف:فلاسفة العقل">فلاسفة العقل</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82" title="تصنيف:فلاسفة المنطق">فلاسفة المنطق</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82" title="تصنيف:فلاسفة أخلاق">فلاسفة أخلاق</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة إسكتلنديون">فلاسفة إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة بريطانيون">فلاسفة بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:فلاسفة بريطانيون في القرن 18">فلاسفة بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85" title="تصنيف:فلاسفة تعليم">فلاسفة تعليم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة سياسيون إسكتلنديون">فلاسفة سياسيون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة سياسيون بريطانيون">فلاسفة سياسيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9" title="تصنيف:فلاسفة علم الاجتماع">فلاسفة علم الاجتماع</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85" title="تصنيف:فلاسفة علوم">فلاسفة علوم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%83%D8%AA%D8%A8%D9%88%D8%A7_%D8%AD%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%B7_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A" title="تصنيف:فلاسفة كتبوا حول النشاط والتغيير الاجتماعي">فلاسفة كتبوا حول النشاط والتغيير الاجتماعي</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86" title="تصنيف:فلاسفة من الفن">فلاسفة من الفن</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:فلاسفة من إدنبرة">فلاسفة من إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3" title="تصنيف:فلاسفة من علم النفس">فلاسفة من علم النفس</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9" title="تصنيف:فلاسفة نظرية المعرفة">فلاسفة نظرية المعرفة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:كتاب إسكتلنديون في القرن 18">كتاب إسكتلنديون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%B0%D9%83%D9%88%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:كتاب ذكور بريطانيون في القرن 18">كتاب ذكور بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%B9%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85" title="تصنيف:كتاب عن الدين والعلم">كتاب عن الدين والعلم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%8A%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:كتاب غير روائيين إسكتلنديون">كتاب غير روائيين إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%8A%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:كتاب غير روائيين بريطانيون في القرن 18">كتاب غير روائيين بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%8A%D9%86_%D8%B0%D9%83%D9%88%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:كتاب غير روائيين ذكور بريطانيون">كتاب غير روائيين ذكور بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D9%83%D8%B1_%D8%AD%D8%B1" title="تصنيف:كتاب فكر حر">كتاب فكر حر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:كتاب مقالات إسكتلنديون">كتاب مقالات إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:كتاب مقالات بريطانيون في القرن 18">كتاب مقالات بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%B0%D9%83%D9%88%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:كتاب مقالات ذكور بريطانيون">كتاب مقالات ذكور بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:كتاب مقالات في القرن 18">كتاب مقالات في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%86_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:كتاب من إدنبرة">كتاب من إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%83%D8%AA%D8%A8_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:كتب فلسفية">كتب فلسفية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ليبراليون كلاسيكيون بريطانيون">ليبراليون كلاسيكيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:ليبرالية">ليبرالية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ليبرتاريون إسكتلنديون">ليبرتاريون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:مربون إسكتلنديون">مربون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%83%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:مشككون بريطانيون">مشككون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%82%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:معلقون اجتماعيون بريطانيون">معلقون اجتماعيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:معلمون إسكتلنديون في القرن 18">معلمون إسكتلنديون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:معلمون بريطانيون">معلمون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:معلمون بريطانيون في القرن 18">معلمون بريطانيون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%81%D9%83%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A8%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:مفكرون ربوبيون">مفكرون ربوبيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ملحدون إسكتلنديون">ملحدون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ملكيون إسكتلنديون">ملكيون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:ملكيون بريطانيون">ملكيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:منطقيون إسكتلنديون">منطقيون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:منطقيون بريطانيون">منطقيون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:منظرون تربويون إسكتلنديون">منظرون تربويون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:منظرون تربويون بريطانيون">منظرون تربويون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:منظرون عقلانيون">منظرون عقلانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B6%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:منظرون على الحضارة الغربية">منظرون على الحضارة الغربية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%88%D8%B8%D9%81%D9%88_%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A9_%D9%85%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%A5%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%A9" title="تصنيف:موظفو خدمة مدنية من إدنبرة">موظفو خدمة مدنية من إدنبرة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:مؤرخون إسكتلنديون">مؤرخون إسكتلنديون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE%D9%88%D9%86_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:مؤرخون إسكتلنديون في القرن 18">مؤرخون إسكتلنديون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:مؤرخون بريطانيون">مؤرخون بريطانيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_18" title="تصنيف:مؤرخون في القرن 18">مؤرخون في القرن 18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D8%A4%D8%B1%D8%AE%D9%88%D9%86_%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="تصنيف:مؤرخون لإنجلترا">مؤرخون لإنجلترا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%88%D9%86" title="تصنيف:نقاد اجتماعيون">نقاد اجتماعيون</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86" title="تصنيف:نقاد الأديان">نقاد الأديان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D8%AB%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:نقاد الكاثوليكية">نقاد الكاثوليكية</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">تصنيفات مخفية: <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%AF_JsonConfig" title="تصنيف:صفحات تستخدم امتداد JsonConfig">صفحات تستخدم امتداد JsonConfig</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9_(en)" title="تصنيف:الاستشهاد بمصادر باللغة الإنجليزية (en)">الاستشهاد بمصادر باللغة الإنجليزية (en)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A9_(ru)" title="تصنيف:الاستشهاد بمصادر باللغة الروسية (ru)">الاستشهاد بمصادر باللغة الروسية (ru)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A9_(fr)" title="تصنيف:الاستشهاد بمصادر باللغة الفرنسية (fr)">الاستشهاد بمصادر باللغة الفرنسية (fr)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(de)" title="تصنيف:الاستشهاد بمصادر باللغة الألمانية (de)">الاستشهاد بمصادر باللغة الألمانية (de)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D9%84_%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:مقالات تستعمل قوالب معلومات">مقالات تستعمل قوالب معلومات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%8A_%D9%86%D8%B5%D8%A7_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="تصنيف:مقالات تحوي نصا بالإنجليزية">مقالات تحوي نصا بالإنجليزية</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P1559" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P1559">صفحات تستخدم خاصية P1559</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:صفحات بها بيانات ويكي بيانات">صفحات بها بيانات ويكي بيانات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P18" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P18">صفحات تستخدم خاصية P18</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%AF_26_%D8%A3%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%84" title="تصنيف:مواليد 26 أبريل">مواليد 26 أبريل</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%A7_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9_%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:صفحات بها مراجع ويكي بيانات">صفحات بها مراجع ويكي بيانات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P569" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P569">صفحات تستخدم خاصية P569</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P19" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P19">صفحات تستخدم خاصية P19</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P570" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P570">صفحات تستخدم خاصية P570</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P20" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P20">صفحات تستخدم خاصية P20</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P27" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P27">صفحات تستخدم خاصية P27</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P140" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P140">صفحات تستخدم خاصية P140</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P463" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P463">صفحات تستخدم خاصية P463</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P69" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P69">صفحات تستخدم خاصية P69</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P106" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P106">صفحات تستخدم خاصية P106</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P103" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P103">صفحات تستخدم خاصية P103</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P1412" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P1412">صفحات تستخدم خاصية P1412</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P101" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P101">صفحات تستخدم خاصية P101</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P108" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P108">صفحات تستخدم خاصية P108</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P800" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P800">صفحات تستخدم خاصية P800</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P135" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P135">صفحات تستخدم خاصية P135</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D9%84_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D9%81%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D8%A8%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D9%86_%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A_%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="تصنيف:مقالات تستعمل روابط فنية ببيانات من ويكي بيانات">مقالات تستعمل روابط فنية ببيانات من ويكي بيانات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P1417" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P1417">صفحات تستخدم خاصية P1417</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%AF%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D8%A9_P1263" title="تصنيف:صفحات تستخدم خاصية P1263">صفحات تستخدم خاصية P1263</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%A7_%D9%88%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A" title="تصنيف:صفحات بها وصلات إنترويكي">صفحات بها وصلات إنترويكي</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A3%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة أخلاقيات/مقالات متعلقة">بوابة أخلاقيات/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A3%D8%AF%D8%A8_%D8%A5%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%8A%D8%B2%D9%8A/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة أدب إنجليزي/مقالات متعلقة">بوابة أدب إنجليزي/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A3%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة أعلام/مقالات متعلقة">بوابة أعلام/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A5%D8%B3%D9%83%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة إسكتلندا/مقالات متعلقة">بوابة إسكتلندا/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة السياسة/مقالات متعلقة">بوابة السياسة/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D8%A9/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة المملكة المتحدة/مقالات متعلقة">بوابة المملكة المتحدة/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة فلسفة/مقالات متعلقة">بوابة فلسفة/مقالات متعلقة</a></li><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9_%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%82%D8%A9" title="تصنيف:بوابة ليبرالية/مقالات متعلقة">بوابة ليبرالية/مقالات متعلقة</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> آخر تعديل لهذه الصفحة كان يوم 15 فبراير 2025، الساعة 09:45.</li> <li id="footer-info-copyright">النصوص متاحة تحت <a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D9%86%D8%B5_%D8%B1%D8%AE%D8%B5%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D9%8A:_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%AE%D9%8A%D8%B5_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84_4.0" title="ويكيبيديا:نص رخصة المشاع الإبداعي: النسبة-الترخيص بالمثل 4.0">رخصة المشاع الإبداعي الملزمة بنسبة العمل لمؤلفه وبترخيص الأعمال المشتقة بالمثل 4.0</a>؛ قد تُطبّق شروط إضافية. استخدامُك هذا الموقع هو موافقةٌ على <a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use" class="extiw" title="foundation:Special:MyLanguage/Policy:Terms of Use">شروط الاستخدام</a> <a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy" class="extiw" title="foundation:Special:MyLanguage/Policy:Privacy policy">وسياسة الخصوصية</a>. ويكيبيديا ® هي علامة تجارية مسجلة <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">لمؤسسة ويكيميديا</a>، وهي منظمة غير ربحية.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ar">سياسة الخصوصية</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%B9%D9%86">حول ويكيبيديا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A8%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%A7:%D8%A5%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%A1_%D9%85%D8%B3%D8%A4%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%B9%D8%A7%D9%85">إخلاء مسؤولية</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">القواعد السلوكية</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">المطورون</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ar.wikipedia.org">إحصائيات</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بيان تعريف الارتباطات</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ar.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نسخة للأجهزة المحمولة</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>بحث</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ابحث في ويكيبيديا"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="خاص:بحث"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">بحث</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="المحتويات" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تبديل عرض جدول المحتويات" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تبديل عرض جدول المحتويات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">ديفيد هيوم</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>107 لغات</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>أضف موضوعًا</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-fd9f956dc-7rqrd","wgBackendResponseTime":177,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"4.120","walltime":"4.989","ppvisitednodes":{"value":11254,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":420482,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":28438,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":27,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":62,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":179364,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":55,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3528.830 1 -total"," 79.37% 2800.847 1 قالب:معلومات_فيلسوف"," 78.80% 2780.682 1 قالب:صندوق_معلومات_شخص"," 53.28% 1880.281 127 قالب:ص.م/سطر_مختلط_اختياري"," 37.87% 1336.298 1 قالب:صندوق_معلومات_شخص/معلومات_شخصية"," 27.37% 965.930 9 قالب:قيمة_ويكي_بيانات"," 26.49% 934.940 3 قالب:مداخل_على_سطور"," 25.20% 889.398 49 قالب:ص.م/سطر_مختلط_اختياري_ويكي_بيانات2"," 11.12% 392.461 9 قالب:ص.م/عنوان_فرعي_اختياري"," 8.61% 303.909 10 قالب:شريط"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"2.178","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":19037322,"limit":52428800},"limitreport-logs":"([[اللغة الإنجليزية|بالإنجليزية]]: \u003Cspan lang=\"en\"\u003EDavid Hume\u003C/span\u003E[[تصنيف:مقالات تحوي نصا بالإنجليزية]])\nhas_death_date\t25 أغسطس 1776\n","limitreport-profile":[["?","740","28.5"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","560","21.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","260","10.0"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","240","9.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","160","6.2"],["type","100","3.8"],["(for generator)","80","3.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","80","3.1"],["pairs","60","2.3"],["concat","40","1.5"],["[others]","280","10.8"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6cc877bdc-5v2mc","timestamp":"20250226050359","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u062f\u064a\u0641\u064a\u062f \u0647\u064a\u0648\u0645","url":"https:\/\/ar.wikipedia.org\/wiki\/%D8%AF%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%AF_%D9%87%D9%8A%D9%88%D9%85","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q37160","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q37160","author":{"@type":"Organization","name":"\u0627\u0644\u0645\u0633\u0627\u0647\u0645\u0648\u0646 \u0641\u064a \u0645\u0634\u0627\u0631\u064a\u0639 \u0648\u064a\u0643\u064a\u0645\u064a\u062f\u064a\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0624\u0633\u0633\u0629 \u0648\u064a\u0643\u064a\u0645\u064a\u062f\u064a\u0627","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-01-03T20:06:06Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/03\/David_Hume_Ramsay.jpg","headline":"\u0645\u0624\u0631\u062e \u0648\u0641\u064a\u0644\u0633\u0648\u0641 \u0648\u0627\u0642\u062a\u0635\u0627\u062f\u064a \u0627\u0633\u0643\u062a\u0644\u0646\u062f\u064a"}</script> </body> </html>