CINXE.COM
Jean Perrin — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Jean Perrin — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"b23c1e19-a2a9-4d14-8f86-e892ab16cb11","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Jean_Perrin","wgTitle":"Jean Perrin","wgCurRevisionId":222943194,"wgRevisionId":222943194,"wgArticleId":127562,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Page utilisant P569","Page utilisant P19","Page utilisant P570","Page utilisant P20","Page utilisant P119","Page utilisant P27","Page utilisant P69","Page utilisant P106","Page utilisant P26","Page utilisant P40","Page utilisant P1038","Page utilisant P108","Page utilisant P463","Page utilisant P184","Page utilisant P166","Page utilisant P800","Page utilisant P39","Article utilisant l'infobox Biographie2 avec la charte par défaut","Page utilisant P18","Page utilisant P109","Page utilisant P1801","Page utilisant P1442","Article utilisant l'infobox Biographie2","Article utilisant une Infobox","Page utilisant le modèle Citation avec un retour ligne","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Page utilisant P2383","Page utilisant P549","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des bases relatives à la recherche","Page utilisant P9626","Page pointant vers des bases relatives à l'astronomie","Page utilisant P5375","Page pointant vers des bases relatives à la santé","Page utilisant P11152","Page pointant vers des bases relatives à la vie publique","Page utilisant P1417","Page utilisant P5019","Page utilisant P8313","Page utilisant P7902","Page utilisant P6706","Page utilisant P1296","Page utilisant P7982","Page utilisant P7305","Page utilisant P3222","Page utilisant P4342","Page utilisant P3365","Page utilisant P3219","Page utilisant P7666","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Physique/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Chimie/Articles liés","Portail:Politique française/Articles liés","Portail:Politique/Articles liés","Portail:France/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:Prix Nobel/Articles liés","Wikipédia:Article biographique","Portail:Biographie/Articles liés/Sciences","Portail:Biographie/Articles liés/Culture et arts","Jean Perrin","Physicien français du XXe siècle","Physico-chimiste","Lauréat du prix Nobel de physique","Lauréat français du prix Nobel","Ministre de la Troisième République","Ministre français de la Recherche","Sous-secrétaire d'État français","Membre de l'Académie des sciences (France)","Membre étranger de la Royal Society","Écrivain scientifique français","Enseignant à l'École normale supérieure de jeunes filles","Récipiendaire de la grande médaille d'or de la Société d'encouragement au progrès","Élève de l'École normale supérieure","Élève du lycée Janson-de-Sailly","Éponyme d'un objet céleste","Naissance en septembre 1870","Naissance à Lille","Décès en avril 1942","Décès à New York","Décès à 71 ans","Personnalité ayant eu des obsèques nationales en France","Personnalité transférée au Panthéon de Paris","Professeur à l'université nouvelle de Bruxelles"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Jean_Perrin","wgRelevantArticleId":127562,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q134085","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1579"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg/800px-Jean_Perrin_1926.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1053"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg/640px-Jean_Perrin_1926.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="842"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Jean Perrin — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Jean_Perrin rootpage-Jean_Perrin skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d'articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Jean+Perrin" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Jean+Perrin" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Jean+Perrin" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Jean+Perrin" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Biographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Biographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Biographie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Biographie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Biographie</span> </button> <ul id="toc-Biographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Enfance_et_adolescence_(1870-1891)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfance_et_adolescence_(1870-1891)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Enfance et adolescence (1870-1891)</span> </div> </a> <ul id="toc-Enfance_et_adolescence_(1870-1891)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-École_normale_supérieure_et_Sorbonne_(1891-1914)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#École_normale_supérieure_et_Sorbonne_(1891-1914)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>École normale supérieure et Sorbonne (1891-1914)</span> </div> </a> <ul id="toc-École_normale_supérieure_et_Sorbonne_(1891-1914)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Thèse,_mariage_et_premier_poste_d'enseignement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Thèse,_mariage_et_premier_poste_d'enseignement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1</span> <span>Thèse, mariage et premier poste d'enseignement</span> </div> </a> <ul id="toc-Thèse,_mariage_et_premier_poste_d'enseignement-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Affaire_Dreyfus" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Affaire_Dreyfus"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.2</span> <span>Affaire Dreyfus</span> </div> </a> <ul id="toc-Affaire_Dreyfus-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Les_Atomes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_Atomes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.3</span> <span><i>Les Atomes</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Les_Atomes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Première_Guerre_mondiale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Première_Guerre_mondiale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Première Guerre mondiale</span> </div> </a> <ul id="toc-Première_Guerre_mondiale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Années_1920-1939" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Années_1920-1939"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Années 1920-1939</span> </div> </a> <ul id="toc-Années_1920-1939-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Prix_Nobel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Prix_Nobel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4.1</span> <span>Prix Nobel</span> </div> </a> <ul id="toc-Prix_Nobel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Création_de_deux_instituts_de_recherche" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Création_de_deux_instituts_de_recherche"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4.2</span> <span>Création de deux instituts de recherche</span> </div> </a> <ul id="toc-Création_de_deux_instituts_de_recherche-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sous-secrétaire_d'État_à_la_recherche" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sous-secrétaire_d'État_à_la_recherche"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4.3</span> <span>Sous-secrétaire d'État à la recherche</span> </div> </a> <ul id="toc-Sous-secrétaire_d'État_à_la_recherche-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Seconde_Guerre_mondiale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Seconde_Guerre_mondiale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5</span> <span>Seconde Guerre mondiale</span> </div> </a> <ul id="toc-Seconde_Guerre_mondiale-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Casablanca,_Alger" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Casablanca,_Alger"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5.1</span> <span>Casablanca, Alger</span> </div> </a> <ul id="toc-Casablanca,_Alger-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Retour_à_Lyon" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Retour_à_Lyon"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5.2</span> <span>Retour à Lyon</span> </div> </a> <ul id="toc-Retour_à_Lyon-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mort_à_New_York" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Mort_à_New_York"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5.3</span> <span>Mort à New York</span> </div> </a> <ul id="toc-Mort_à_New_York-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Au_Panthéon" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Au_Panthéon"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5.4</span> <span>Au Panthéon</span> </div> </a> <ul id="toc-Au_Panthéon-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Colloques_tenus_en_mémoire_de_Jean_Perrin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Colloques_tenus_en_mémoire_de_Jean_Perrin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.6</span> <span>Colloques tenus en mémoire de Jean Perrin</span> </div> </a> <ul id="toc-Colloques_tenus_en_mémoire_de_Jean_Perrin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chronologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chronologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.7</span> <span>Chronologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Chronologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Jean_Perrin_professeur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Jean_Perrin_professeur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Jean Perrin professeur</span> </div> </a> <ul id="toc-Jean_Perrin_professeur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Œuvre_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Œuvre_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Œuvre scientifique</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Œuvre_scientifique-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Œuvre scientifique</span> </button> <ul id="toc-Œuvre_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Thèse:_Rayons_cathodiques_et_Rayons_de_Röntgen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thèse:_Rayons_cathodiques_et_Rayons_de_Röntgen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Thèse: Rayons cathodiques et Rayons de Röntgen</span> </div> </a> <ul id="toc-Thèse:_Rayons_cathodiques_et_Rayons_de_Röntgen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nature_corpusculaire_des_rayons_cathodiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nature_corpusculaire_des_rayons_cathodiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Nature corpusculaire des rayons cathodiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Nature_corpusculaire_des_rayons_cathodiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nature_ionisante_des_rayons_de_Röntgen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nature_ionisante_des_rayons_de_Röntgen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Nature ionisante des rayons de Röntgen</span> </div> </a> <ul id="toc-Nature_ionisante_des_rayons_de_Röntgen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Existence_des_atomes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Existence_des_atomes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Existence des atomes</span> </div> </a> <ul id="toc-Existence_des_atomes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Modèle_planétaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Modèle_planétaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.1</span> <span>Modèle planétaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Modèle_planétaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Atomisme_et_anti-atomisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Atomisme_et_anti-atomisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.2</span> <span>Atomisme et anti-atomisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Atomisme_et_anti-atomisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nombre_d'Avogadro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nombre_d'Avogadro"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3</span> <span>Nombre d'Avogadro</span> </div> </a> <ul id="toc-Nombre_d'Avogadro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Fluorescence" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fluorescence"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Fluorescence</span> </div> </a> <ul id="toc-Fluorescence-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Énergie_du_Soleil" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Énergie_du_Soleil"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Énergie du Soleil</span> </div> </a> <ul id="toc-Énergie_du_Soleil-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chimie_physique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chimie_physique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Chimie physique</span> </div> </a> <ul id="toc-Chimie_physique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Atomicité_et_valence_avant_Perrin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Atomicité_et_valence_avant_Perrin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.1</span> <span>Atomicité et valence avant Perrin</span> </div> </a> <ul id="toc-Atomicité_et_valence_avant_Perrin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liaison_chimique_:_des_forces_complètement_inconnues" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Liaison_chimique_:_des_forces_complètement_inconnues"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.2</span> <span>Liaison chimique : des forces complètement inconnues</span> </div> </a> <ul id="toc-Liaison_chimique_:_des_forces_complètement_inconnues-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Avènement_de_la_chimie_électronique_(1910-1930)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Avènement_de_la_chimie_électronique_(1910-1930)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.3</span> <span>Avènement de la chimie électronique (1910-1930)</span> </div> </a> <ul id="toc-Avènement_de_la_chimie_électronique_(1910-1930)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Théorie_radiative_de_Jean_Perrin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Théorie_radiative_de_Jean_Perrin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.4</span> <span>Théorie radiative de Jean Perrin</span> </div> </a> <ul id="toc-Théorie_radiative_de_Jean_Perrin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Organisation_de_la_recherche_scientifique_française" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Organisation_de_la_recherche_scientifique_française"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Organisation de la recherche scientifique française</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Organisation_de_la_recherche_scientifique_française-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Organisation de la recherche scientifique française</span> </button> <ul id="toc-Organisation_de_la_recherche_scientifique_française-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Premières_tentatives_(1919-1922)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Premières_tentatives_(1919-1922)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Premières tentatives (1919-1922)</span> </div> </a> <ul id="toc-Premières_tentatives_(1919-1922)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Office_national_des_recherches_scientifiques_et_industrielles_et_des_inventions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Office_national_des_recherches_scientifiques_et_industrielles_et_des_inventions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions</span> </div> </a> <ul id="toc-Office_national_des_recherches_scientifiques_et_industrielles_et_des_inventions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Caisse_nationale_des_sciences" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Caisse_nationale_des_sciences"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Caisse nationale des sciences</span> </div> </a> <ul id="toc-Caisse_nationale_des_sciences-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Caisse_nationale_de_la_recherche_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Caisse_nationale_de_la_recherche_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Caisse nationale de la recherche scientifique</span> </div> </a> <ul id="toc-Caisse_nationale_de_la_recherche_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Centre_national_de_la_recherche_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Centre_national_de_la_recherche_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Centre national de la recherche scientifique</span> </div> </a> <ul id="toc-Centre_national_de_la_recherche_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Principales_publications" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Principales_publications"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Principales publications</span> </div> </a> <ul id="toc-Principales_publications-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Distinctions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Distinctions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Distinctions</span> </div> </a> <ul id="toc-Distinctions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hommages" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Hommages"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Hommages</span> </div> </a> <ul id="toc-Hommages-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bases_de_données_et_dictionnaires" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Bases_de_données_et_dictionnaires"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2.1</span> <span>Bases de données et dictionnaires</span> </div> </a> <ul id="toc-Bases_de_données_et_dictionnaires-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Jean Perrin</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 80 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-80" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">80 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D9%86" title="جن بيرين – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="جن بيرين" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86_%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D9%86" title="جن بيرين – arabe égyptien" lang="arz" hreflang="arz" data-title="جن بيرين" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="arabe égyptien" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Jan_Batist_Perren" title="Jan Batist Perren – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Jan Batist Perren" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%86" title="ژان باتیست پرن – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ژان باتیست پرن" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Жан Батыст Перэн – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Жан Батыст Перэн" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BD" title="Жан Пэрын – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Жан Пэрын" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD" title="Жан Батист Перен – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Жан Батист Перен" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%81-%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%AA%E0%A7%87%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%81" title="জঁ-বাতিস্ত পেরাঁ – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জঁ-বাতিস্ত পেরাঁ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%BE%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%BE%DB%8E%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="جان باپتیست پێرین – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جان باپتیست پێرین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CE%B1%CE%BD_%CE%9C%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%AF%CF%83%CF%84_%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%AD%CE%BD" title="Ζαν Μπατίστ Περέν – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Ζαν Μπατίστ Περέν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%86" title="ژان باتیست پرن – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="ژان باتیست پرن" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%96%27%D7%90%D7%9F-%D7%91%D7%98%D7%99%D7%A1%D7%98_%D7%A4%D7%A8%D7%9F" title="ז'אן-בטיסט פרן – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="ז'אן-בטיסט פרן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%82_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जां बाप्टिस्टे पेरिन – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जां बाप्टिस्टे पेरिन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B6_%D4%B2%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%BF_%D5%8A%D5%A5%D6%80%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Ժան Բատիստ Պերրեն – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ժան Բատիստ Պերրեն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9A%E3%83%A9%E3%83%B3" title="ジャン・ペラン – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ジャン・ペラン" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9F%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2_%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98" title="ჟან ბატისტ პერენი – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ჟან ბატისტ პერენი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BD" title="Жан Батист Перрен – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Жан Батист Перрен" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9E%A5_%EB%B0%94%ED%8B%B0%EC%8A%A4%ED%8A%B8_%ED%8E%98%EB%9E%AD" title="장 바티스트 페랭 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="장 바티스트 페랭" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – kurde" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurde" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ioannes_Baptista_Perrin" title="Ioannes Baptista Perrin – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Ioannes Baptista Perrin" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/%C5%BDans_Per%C4%93ns" title="Žans Perēns – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Žans Perēns" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD" title="Жан Батист Перен – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Жан Батист Перен" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B5%BB_%E0%B4%AC%E0%B4%BE%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B4%BF%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D_%E0%B4%AA%E0%B5%86%E0%B4%B1%E0%B4%BF%E0%B5%BB" title="ജീൻ ബാപ്റ്റിസ്റ്റ് പെറിൻ – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജീൻ ബാപ്റ്റിസ്റ്റ് പെറിൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%81_%E0%A4%AC%E0%A5%85%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="ज्याँ बॅप्टिस्ट पेरिन – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ज्याँ बॅप्टिस्ट पेरिन" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%86" title="ژان باتیست پرن – mazandérani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="ژان باتیست پرن" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandérani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%82_%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8D" title="जां ब्याप्टिस्टे पेरिन् – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="जां ब्याप्टिस्टे पेरिन्" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – piémontais" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piémontais" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%BE%D9%B9%D8%B3%D9%B9%DB%92_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86" title="یان باپٹسٹے پیرن – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یان باپٹسٹے پیرن" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BD,_%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82" title="Перрен, Жан Батист – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Перрен, Жан Батист" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%82_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जां बाप्टिस्टे पेरिन – sanskrit" lang="sa" hreflang="sa" data-title="जां बाप्टिस्टे पेरिन" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sanskrit" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – écossais" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD" title="Жан Батист Перен – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Жан Батист Перен" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AE%BE%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AF%80%E0%AE%9F%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AF%81_%E0%AE%AA%E0%AF%86%E0%AE%B0%E0%AF%86%E0%AE%A9%E0%AF%8D" title="சான் பத்தீட்டு பெரென் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="சான் பத்தீட்டு பெரென்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9C%E0%B1%80%E0%B0%A8%E0%B1%8D_%E0%B0%AA%E0%B1%86%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="జీన్ పెరిన్ – télougou" lang="te" hreflang="te" data-title="జీన్ పెరిన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="télougou" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8C%E0%B9%87%E0%B8%AD%E0%B8%87_%E0%B9%81%E0%B8%9B%E0%B9%81%E0%B8%A3%E0%B9%87%E0%B8%87" title="ฌ็อง แปแร็ง – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="ฌ็อง แปแร็ง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Jean_Perrin" title="Jean Perrin – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Jean Perrin" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D2%A3-%D0%91%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D2%A3" title="Жаң-Баптист Перең – tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Жаң-Баптист Перең" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BD" title="Жан Батист Перрен – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Жан Батист Перрен" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%BE%D9%B9%D8%B3%D9%B9_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="جین باپٹسٹ پیرین – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="جین باپٹسٹ پیرین" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%AE%A9%C2%B7%E4%BD%A9%E5%85%B0" title="让·佩兰 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="让·佩兰" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9F%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2_%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98" title="ჟან ბატისტ პერენი – mingrélien" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჟან ბატისტ პერენი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="mingrélien" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%AE%A9%C2%B7%E4%BD%A9%E5%85%B0" title="让·佩兰 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="让·佩兰" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Jean_Baptiste_Perrin" title="Jean Baptiste Perrin – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Jean Baptiste Perrin" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q134085#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jean_Perrin" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Jean_Perrin" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jean_Perrin"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Jean_Perrin"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Jean_Perrin" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Jean_Perrin" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&oldid=222943194" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Jean_Perrin&id=222943194&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FJean_Perrin"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FJean_Perrin"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Jean+Perrin"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Jean_Perrin&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jean_Perrin" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource mw-list-item"><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Auteur:Jean_Perrin" hreflang="fr"><span>Wikisource</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q134085" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Jean_Perrin_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Jean Perrin (homonymie)">Jean Perrin (homonymie)</a> et <a href="/wiki/Perrin" class="mw-disambig" title="Perrin">Perrin</a>. </p> </div></div> <div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive large"><div class="entete defaut" style="background-color:#EEEEFF;color:#000000"><div>Jean Perrin</div></div><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Jean_Perrin_1926.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg/330px-Jean_Perrin_1926.jpg" decoding="async" width="260" height="342" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg/500px-Jean_Perrin_1926.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Jean_Perrin_1926.jpg/520px-Jean_Perrin_1926.jpg 2x" data-file-width="816" data-file-height="1074" /></a></span></div><div class="legend">Jean Perrin en 1926.</div></div><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#EEEEFF">Fonctions</caption><tbody><tr class="row1col" style="background-color:#F6F6FF"><th colspan="2" style="background-color:#F6F6FF"><a href="/wiki/Pr%C3%A9sident" title="Président">Président</a><br /><span style="font-weight:normal"><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Académie des sciences</a></span></th></tr><tr class="row1col" style="background-color:#F9F9F9"><th colspan="2" style="background-color:#F9F9F9"><span style="font-weight:normal"><time class="nowrap" datetime="01-01" data-sort-value="01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier</time> -<wbr /> <time class="nowrap" datetime="1936-12-31" data-sort-value="1936-12-31">31 décembre 1936</time></span></th></tr><tr><th colspan="2" class="overflow infobox-navigateur" style="background-color:#F9F9F9;font-weight:normal;padding-bottom:2%;color:var( --color-base )"><div class="prev_bloc"><a href="/wiki/Pierre_Augustin_Dangeard" title="Pierre Augustin Dangeard">Pierre Augustin Dangeard</a></div><div class="next_bloc"><a href="/wiki/Emmanuel_Leclainche" title="Emmanuel Leclainche">Emmanuel Leclainche</a></div></th></tr><tr class="row1col" style="background-color:#F6F6FF"><th colspan="2" style="background-color:#F6F6FF"><a href="/wiki/Pr%C3%A9sident" title="Président">Président</a><br /><span style="font-weight:normal"><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_fran%C3%A7aise_de_physique" title="Société française de physique">Société française de physique</a></span></th></tr><tr class="row1col" style="background-color:#F9F9F9"><th colspan="2" style="background-color:#F9F9F9"><span style="font-weight:normal"><time class="nowrap" datetime="01-01" data-sort-value="01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier</time> -<wbr /> <time class="nowrap" datetime="1929-12-31" data-sort-value="1929-12-31">31 décembre 1929</time></span></th></tr><tr><th colspan="2" class="overflow infobox-navigateur" style="background-color:#F9F9F9;font-weight:normal;padding-bottom:2%;color:var( --color-base )"><div class="prev_bloc"></div><div class="next_bloc"><a href="/wiki/Jules_Lemoine" title="Jules Lemoine">Jules Lemoine</a></div></th></tr></tbody></table><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#EEEEFF">Biographie</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Naissance</th><td class=""><div> <span class="wd_p569"><time class="nowrap date-lien" datetime="1870-09-30" data-sort-value="1870-09-30"><a href="/wiki/30_septembre" title="30 septembre">30</a> <a href="/wiki/Septembre_1870" title="Septembre 1870">septembre</a> <a href="/wiki/1870" title="1870">1870</a></time><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P569" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span><br /><span class="wd_p19"><a href="/wiki/Lille" title="Lille">Lille</a> (<a href="/wiki/Nord_(d%C3%A9partement_fran%C3%A7ais)" title="Nord (département français)">Nord</a>, <a href="/wiki/France" title="France">France</a>)<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P19" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Décès</th><td class=""><div> <span class="wd_p570"><time class="nowrap date-lien" datetime="1942-04-17" data-sort-value="1942-04-17"><a href="/wiki/17_avril" title="17 avril">17</a> <a href="/wiki/Avril_1942" title="Avril 1942">avril</a> <a href="/wiki/1942" title="1942">1942</a></time><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P570" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> (à 71 ans)<br /><span class="wd_p20"><a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a> (<a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a>)<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P20" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Sépulture</th><td class=""><div> <span class="wd_p119"><a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon</a> <small>(depuis le <time class="nowrap date-lien" datetime="1948-11-17" data-sort-value="1948-11-17"><a href="/wiki/17_novembre" title="17 novembre">17</a> <a href="/wiki/Novembre_1948" title="Novembre 1948">novembre</a> <a href="/wiki/1948" title="1948">1948</a></time>)</small><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P119" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Nationalité</th><td class=""><div> <span class="wd_p27"><a href="/wiki/France" title="France">française</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P27" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Formation</th><td class=""><div> <span class="wd_p69"><a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Paris_(1896-1970)" title="Université de Paris (1896-1970)">Sorbonne</a><br /><a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a><br /><a href="/wiki/Lyc%C3%A9e_Janson-de-Sailly" title="Lycée Janson-de-Sailly">Lycée Janson-de-Sailly</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P69" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Activités</th><td class=""><div> <span class="wd_p106"><a href="/wiki/Physicien" title="Physicien">Physicien</a>, <a href="/wiki/Chimiste" title="Chimiste">chimiste</a>, <a href="/wiki/Compositeur" title="Compositeur">compositeur</a>, <a href="/wiki/Enseignement" title="Enseignement">professeur d'université</a>, <a href="/wiki/Physique_th%C3%A9orique" title="Physique théorique">physicien théoricien</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P106" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Conjoint</th><td class=""><div> <span class="wd_p26"><a href="/wiki/Henriette_Perrin-Duportal" title="Henriette Perrin-Duportal">Henriette Perrin-Duportal</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P26" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Enfants</th><td class=""><div> <span class="wd_p40"><a href="/wiki/Aline_Lapicque" title="Aline Lapicque">Aline Lapicque</a><br /><a href="/wiki/Francis_Perrin_(physicien)" title="Francis Perrin (physicien)">Francis Perrin</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P40" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Parentèle</th><td class=""><div> <span class="wd_p1038"><a href="/wiki/Georges_Lapicque" title="Georges Lapicque">Georges Lapicque</a>  (petit-fils)<br /><a href="/wiki/David_Perrin" title="David Perrin">David Perrin</a>  (petit-fils)<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P1038" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#EEEEFF">Autres informations</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">A travaillé pour</th><td class=""><div> <span class="wd_p108"><a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a><br /><a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Paris_(1896-1970)" title="Université de Paris (1896-1970)">Sorbonne</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P108" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Membre de</th><td class=""><div> <span class="wd_p463"><a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Royal Society</a> <small>(<time>1918</time>)</small><br /><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_de_Turin" title="Académie des sciences de Turin">Académie des sciences de Turin</a> <small>(<time>1922</time>)</small><br /><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_de_Russie" title="Académie des sciences de Russie">Académie des sciences de Russie</a><br /><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Académie des sciences</a><br /><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_royale_des_sciences_de_Su%C3%A8de" title="Académie royale des sciences de Suède">Académie royale des sciences de Suède</a><br />Académie des sciences de l'URSS <small>(<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Academy_of_Sciences_of_the_Soviet_Union" class="extiw" title="en:Academy of Sciences of the Soviet Union"><span class="indicateur-langue" title="Article sur Wikipédia en anglais">en</span></a>)</small><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P463" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Directeur de thèse</th><td class=""><div> <span class="wd_p184"><a href="/wiki/Jules_Violle" title="Jules Violle">Jules Violle</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P184" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Distinctions</th><td class=""><div> <span class="wd_p166"><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">Prix Nobel de physique</a> <small>(<time>1926</time>)</small><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P166" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span><br /><div class="toccolours mw-collapsible mw-collapsed" style="border:none"><b>Liste détaillée</b><div class="mw-collapsible-content" style="line-height:150%"><span class="wd_p166"><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_de_Turin" title="Académie des sciences de Turin">Vallauri Prize</a> <small>(<time>1907</time>)</small><br /><a href="/wiki/M%C3%A9daille_Matteucci" title="Médaille Matteucci">Médaille Matteucci</a> <small>(<time>1911</time>)</small><br /><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Prix Henri-de-Parville</a> <small>(<time>1913</time>)</small><br /><a href="/wiki/Prix_La_Caze_de_l%27Acad%C3%A9mie_des_sciences" title="Prix La Caze de l'Académie des sciences">Prix La Caze de l'Académie des sciences</a> <small>(<time>1914</time>)</small><br /><a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Membre étranger de la Royal Society</a> <small>(<time>1918</time>)</small><br /><a href="/wiki/Ordre_de_L%C3%A9opold_II" title="Ordre de Léopold II">Commandeur de l'ordre de Léopold II</a> <small>(<time>1926</time>)</small><br /><a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur#Grades_et_dignités" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Commandeur de la Légion d'honneur</a> <small>(<time>1926</time>)</small><br /><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">Prix Nobel de physique</a> <small>(<time>1926</time>)</small><br /><a href="/wiki/M%C3%A9daille_de_la_Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27encouragement_au_progr%C3%A8s" title="Médaille de la Société d'encouragement au progrès">Grande médaille d'or de la Société d'encouragement au progrès</a> <small>(<time>1938</time>)</small><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P166" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></div></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#EEEEFF">Œuvres principales</caption><tbody><tr class=""><td class=""><div> <span class="wd_p800"><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes"><i>Les Atomes</i></a>, <i>Œuvres scientifiques de Jean Perrin</i> <small>(<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q28494997" class="extiw" title="d:Q28494997"><span class="indicateur-langue" title="Voir l'élément Wikidata correspondant">d</span></a>)</small><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#P800" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg" class="mw-file-description"><img alt="signature de Jean Perrin" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg/170px-Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg" decoding="async" width="170" height="97" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg/255px-Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg/340px-Jean_Baptiste_Perrin-signature-1.jpg 2x" data-file-width="462" data-file-height="263" /></a></span></div><div class="legend">Signature.</div></div><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg/250px-Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg/330px-Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg/500px-Grand_Palais_Jean_Perrin.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3888" /></a></span></div><div class="legend">Plaque commémorative</div></div><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg/220px-Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg/330px-Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg/440px-Tomb_of_Jean_Perrin_in_Panth%C3%A9on.jpg 2x" data-file-width="4160" data-file-height="3120" /></a></span></div><div class="legend">Vue de la sépulture.</div></div><p class="navbar noprint bordered navigation-not-searchable" style="border-top:1px solid#EEEEFF"><span class="plainlinks" style="text-align:left"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=0">modifier</a> - <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=0">modifier le code</a> - <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085" class="extiw" title="d:Q134085">modifier Wikidata</a></span><span style="text-align:right"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Biographie2" title="Documentation du modèle"><img alt="Documentation du modèle" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></p></div> <p>Jean Baptiste Perrin, dit <b>Jean Perrin</b>, né le <time class="nowrap bday" datetime="1870-09-30" data-sort-value="1870-09-30">30 septembre 1870</time> à <a href="/wiki/Lille" title="Lille">Lille</a> en <a href="/wiki/France" title="France">France</a> et mort le <time class="nowrap dday" datetime="1942-04-17" data-sort-value="1942-04-17">17 avril 1942</time> à <a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a> aux <a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a>, est un <a href="/wiki/Physique" title="Physique">physicien</a>, <a href="/wiki/Chimie" title="Chimie">chimiste</a> et <a href="/wiki/Personnalit%C3%A9_politique" title="Personnalité politique">homme politique</a> <a href="/wiki/France" title="France">français</a>. Il reçoit le <a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">prix Nobel de physique</a> en 1926. Ancien élève de l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a>, il fut nommé <a href="/wiki/Charg%C3%A9_d%27enseignement" title="Chargé d'enseignement">chargé de cours</a> (1898) puis <a href="/wiki/Professeur_des_universit%C3%A9s" title="Professeur des universités">professeur</a> (1910) de <a href="/wiki/Chimie_physique" title="Chimie physique">chimie physique</a> à la <a href="/wiki/Facult%C3%A9_des_sciences_de_Paris" title="Faculté des sciences de Paris">Faculté des sciences de Paris</a> où il enseigna pendant 40 ans. </p><p>Dans son premier projet de recherche, Jean Perrin a entrepris de résoudre l'<a href="/wiki/%C3%89nigme" title="Énigme">énigme</a> de la nature des <a href="/wiki/Rayons_cathodiques" title="Rayons cathodiques">rayons cathodiques</a> et des <a href="/wiki/Rayon_X" title="Rayon X">rayons X</a>. Sont-ils <a href="/wiki/Lumi%C3%A8re" title="Lumière">lumière</a> ou <a href="/wiki/Mati%C3%A8re" title="Matière">matière</a> ? En 1895, il démontra, par des expériences très convaincantes, que les rayons cathodiques sont composés de <a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/corpuscule" class="extiw" title="wikt:corpuscule">corpuscules</a> de matière <a href="/wiki/Charge_%C3%A9lectrique" title="Charge électrique">chargés</a> négativement. En 1896, il constata que les rayons X se comportent comme de la <a href="/wiki/Ultraviolet" title="Ultraviolet">lumière ultra-violette</a> de très courte <a href="/wiki/Longueur_d%27onde" title="Longueur d'onde">longueur d'onde</a> et il découvrit qu'ils ont le pouvoir d'<a href="/wiki/Ionisation" title="Ionisation">ioniser</a> les molécules de gaz. </p><p>Ses recherches les plus connues concernent une série d'expériences menées entre 1907 et 1909 pour valider l'interprétation du <a href="/wiki/Mouvement_brownien" title="Mouvement brownien">mouvement brownien</a> proposée par <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a> en 1905 et déterminer le <a href="/wiki/Nombre_d%27Avogadro" title="Nombre d'Avogadro">nombre d'Avogadro</a>. Dans un livre intitulé <i><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a></i>, paru en 1913, Jean Perrin a dressé un état des connaissances en sciences physiques, incluant ses propres découvertes. Cet ouvrage de synthèse lui assura une renommée internationale. Il reçut le <a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">prix Nobel de physique</a> de 1926 pour avoir validé scientifiquement l'hypothèse <a href="/wiki/Atomisme" title="Atomisme">atomiste</a>, mettant un terme définitif à la longue bataille concernant l’existence réelle des molécules. </p><p>Durant la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Guerre_mondiale" title="Première Guerre mondiale">Première Guerre mondiale</a>, Jean Perrin a conçu et mis au point divers appareils stéréo-acoustiques pour localiser les <a href="/wiki/Batterie_(armement)" title="Batterie (armement)">batteries d'artillerie</a> et les <a href="/wiki/Sous-marin" title="Sous-marin">sous-marins</a> ennemis. Après la guerre, il a poursuivi son activité pédagogique comme auteur d'ouvrages et d'articles pour les étudiants et le grand public. Parallèlement, il a consacré beaucoup d'énergie au développement, à l'organisation et à la valorisation, aussi bien culturelle qu'industrielle, de la recherche scientifique, d'abord comme conseiller, puis comme membre du gouvernement français. Il a en particulier été un des artisans majeurs de la création de l'<a href="/wiki/Observatoire_de_Haute-Provence" title="Observatoire de Haute-Provence">Observatoire de Haute-Provence</a> en 1936, du <a href="/wiki/Palais_de_la_d%C3%A9couverte" title="Palais de la découverte">Palais de la découverte</a> en 1937 et du <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">Centre national de la recherche scientifique</a> (CNRS) en 1939. </p><p>Jean Perrin était membre de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Académie des sciences de Paris</a>, de la <a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Royal Society</a> de <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a>, de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_royale_des_sciences,_des_lettres_et_des_beaux-arts_de_Belgique" title="Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique">Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique</a> et de bien d'autres académies. Il était <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Grand-officier de la Légion d'Honneur</a>. Jean Perrin est mort en exil volontaire à <a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a> en 1942. Ses cendres, ainsi que celles de son confrère et ami <a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a>, ont été transportées au <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon</a> en 1948. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Biographie">Biographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Biographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Biographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Enfance_et_adolescence_(1870-1891)"><span id="Enfance_et_adolescence_.281870-1891.29"></span>Enfance et adolescence (1870-1891)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Enfance et adolescence (1870-1891)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Enfance et adolescence (1870-1891)"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jean Perrin naît le <time class="nowrap bday" datetime="1870-09-30" data-sort-value="1870-09-30">30 septembre 1870</time> à <a href="/wiki/Lille" title="Lille">Lille</a><sup id="cite_ref-:4_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-:4-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, alors que son père, le <a href="/wiki/Capitaine_(France)" title="Capitaine (France)">capitaine</a> Jean Baptiste Perrin, blessé à la <a href="/wiki/Bataille_de_Saint-Privat" title="Bataille de Saint-Privat">bataille de Saint-Privat</a> le <time class="nowrap" datetime="08-18" data-sort-value="08-18">18 août</time>, est enfermé dans <a href="/wiki/Metz" title="Metz">Metz</a> avec l'<a href="/wiki/Arm%C3%A9e_du_Rhin_(1870)" title="Armée du Rhin (1870)">armée du Rhin</a>, avant d'être fait <a href="/wiki/Prisonnier_de_guerre" title="Prisonnier de guerre">prisonnier</a> par les <a href="/wiki/Prussiens" title="Prussiens">Prussiens</a> le <time class="nowrap" datetime="10-29" data-sort-value="10-29">29 octobre</time><sup id="cite_ref-:0_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Sa mère, Thérèse Estelle Lasalle, est née de parents <a href="/wiki/%C3%89picier" title="Épicier">épiciers</a> à <a href="/wiki/Boulogne-sur-Mer" title="Boulogne-sur-Mer">Boulogne-sur-mer</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Le capitaine Jean Baptiste Perrin est né à <a href="/wiki/Saint-Di%C3%A9-des-Vosges" title="Saint-Dié-des-Vosges">Saint Dié</a> dans une famille de <a href="/wiki/Cultivateur_(m%C3%A9tier)" title="Cultivateur (métier)">cultivateurs</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il a été incorporé à 21 ans au <abbr class="abbr" title="Soixante-sixième">66<sup>e</sup></abbr> régiment de ligne en qualité de soldat et a gravi un à un les échelons hiérarchiques, d'abord <a href="/wiki/Sous-officier" title="Sous-officier">sous-officier</a>, puis <a href="/wiki/Officier" title="Officier">officier</a> avec le grade de <a href="/wiki/Sous-lieutenant" title="Sous-lieutenant">sous-lieutenant</a> en 1854<sup id="cite_ref-:0_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il épouse Thérèse Lasalle à Boulogne le <time class="nowrap" datetime="1857-07-11" data-sort-value="1857-07-11">11 juillet 1857</time><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il est promu <a href="/wiki/Lieutenant_(France)" title="Lieutenant (France)">lieutenant</a> en 1860, puis capitaine en 1867. Il rentre de captivité en <a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">Allemagne</a> en <time class="nowrap" datetime="1871-04" data-sort-value="1871-04">avril 1871</time>. Il est fait chevalier de la <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Légion d'honneur</a> par décret du <a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_D%C3%A9fense" title="Liste des ministres français de la Défense">ministre de la Guerre</a> le <time class="nowrap" datetime="1872-03-10" data-sort-value="1872-03-10">10 mars 1872</time><sup id="cite_ref-:0_2-2" class="reference"><a href="#cite_note-:0-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il est admis à la <a href="/wiki/Retraite_(%C3%A9conomie)" title="Retraite (économie)">retraite</a> en 1874 et se retire à <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a> où il meurt en 1880 à l'âge de 59 ans. Son fils Jean n'a que 10 ans. </p><p>Jean Perrin a deux sœurs aînées : Eugénie, née en 1858, et Marie Rose, née en 1867. Eugénie épousera son cousin germain, François Leprêtre, médecin-major de <abbr class="abbr" title="Première">1<sup>re</sup></abbr> classe, à Lyon le <time class="nowrap" datetime="1882-06-24" data-sort-value="1882-06-24">24 juin 1882</time>. Marie Rose, institutrice, épousera Gustave Bernard, instituteur, à <a href="/wiki/Sourdun" title="Sourdun">Sourdun</a>. À la suite du décès de son mari, elle se remariera, le <time class="nowrap" datetime="1911-11-25" data-sort-value="1911-11-25">25 novembre 1911</time>, avec Pierre Frédéric. </p><p>À la mort de son mari, Thérèse Perrin-Lasalle ne dispose que de sa pension de veuve d'officier et des revenus d'un bureau de tabac<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199719-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Les ressources de la famille sont faibles. Jean est <a href="/wiki/Bourse_d%27%C3%A9tudes" title="Bourse d'études">boursier</a> de la <a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Troisième République (France)"><abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> République</a>. Il effectue ses études primaires au <a href="/wiki/Petit_lyc%C3%A9e" title="Petit lycée">petit lycée</a> de <a href="/wiki/Saint-Rambert-l%27%C3%8Ele-Barbe" title="Saint-Rambert-l'Île-Barbe">Saint-Rambert</a>, devenu le <a href="/wiki/Lyc%C3%A9e_Jean-Perrin_(Lyon)" title="Lycée Jean-Perrin (Lyon)">lycée Jean-Perrin</a> en 1949, et ses études secondaires au grand <a href="/wiki/Coll%C3%A8ge-lyc%C3%A9e_Amp%C3%A8re" title="Collège-lycée Ampère">lycée Ampère</a>. Il obtient le <a href="/wiki/Baccalaur%C3%A9at_en_France" title="Baccalauréat en France">baccalauréat</a> en lettres et en sciences, et part à Paris, où il entre en classe de <a href="/wiki/Math%C3%A9matiques_sup%C3%A9rieures" title="Mathématiques supérieures">mathématiques supérieures</a> au <a href="/wiki/Lyc%C3%A9e_Janson-de-Sailly" title="Lycée Janson-de-Sailly">lycée Janson-de-Sailly</a> pour préparer le concours d'entrée à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a>. Il y est reçu <abbr class="abbr" title="Douzième">12<sup>e</sup></abbr> dans la section sciences<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199719-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il fait alors son service militaire comme soldat de <abbr class="abbr" title="Deuxième">2<sup>e</sup></abbr> classe au <abbr class="abbr" title="Trente-sixième">36<sup>e</sup></abbr> régiment d'infanterie du <time class="nowrap" datetime="1890-11-03" data-sort-value="1890-11-03">3 novembre 1890</time> au <time class="nowrap" datetime="1891-09-23" data-sort-value="1891-09-23">23 septembre 1891</time>. Il fait par la suite 6 périodes d'exercices militaires au cours desquelles il devient officier de réserve. Il passe dans la réserve territoriale le <time class="nowrap" datetime="1909-10-01" data-sort-value="1909-10-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 1909</time> avec le grade de lieutenant<sup id="cite_ref-:3_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="École_normale_supérieure_et_Sorbonne_(1891-1914)"><span id=".C3.89cole_normale_sup.C3.A9rieure_et_Sorbonne_.281891-1914.29"></span>École normale supérieure et Sorbonne (1891-1914)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : École normale supérieure et Sorbonne (1891-1914)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : École normale supérieure et Sorbonne (1891-1914)"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Thèse,_mariage_et_premier_poste_d'enseignement"><span id="Th.C3.A8se.2C_mariage_et_premier_poste_d.27enseignement"></span>Thèse, mariage et premier poste d'enseignement</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Thèse, mariage et premier poste d'enseignement" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Thèse, mariage et premier poste d'enseignement"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jean Perrin entre à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a> à l'automne 1891<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199720_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199720-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il y étudie de 1891 à 1894, date à laquelle il est reçu au concours d'<a href="/wiki/Agr%C3%A9gation_de_sciences_physiques" title="Agrégation de sciences physiques">agrégation de physique</a>. Parallèlement avec ses études à l'ENS, il suit les cours à la Sorbonne où il obtient la <a href="/wiki/Licence_(France)" class="mw-redirect" title="Licence (France)">licence</a> ès sciences mathématiques et la licence ès sciences physiques. De 1895 à 1898, il occupe les fonctions d'agrégé préparateur<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199721_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199721-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> tout en préparant une thèse de doctorat au laboratoire de physique de l'école, alors dirigé par <a href="/wiki/Jules_Violle" title="Jules Violle">Jules Violle</a>. Il soutient sa thèse, intitulée <i>Rayons cathodiques et rayons de Röntgen. Études expérimentales</i>, en <time class="nowrap" datetime="1897-06" data-sort-value="1897-06">juin 1897</time><sup id="cite_ref-These_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-These-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. La même année, la <a href="/wiki/Institute_of_Physics" title="Institute of Physics">Physical Society</a> de Londres lui décerne le prix <a href="/wiki/James_Prescott_Joule" title="James Prescott Joule">James Joule</a> pour sa thèse. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jean_Perrin_1908.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Jean_Perrin_1908.jpg/200px-Jean_Perrin_1908.jpg" decoding="async" width="200" height="278" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Jean_Perrin_1908.jpg/300px-Jean_Perrin_1908.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Jean_Perrin_1908.jpg/400px-Jean_Perrin_1908.jpg 2x" data-file-width="677" data-file-height="942" /></a><figcaption><center>Jean Perrin en 1908.</center></figcaption></figure> <p>Il épouse <a href="/wiki/Henriette_Perrin-Duportal" title="Henriette Perrin-Duportal">Henriette Duportal</a>, sœur d'un de ses camarades de Janson-de-Sailly, le <time class="nowrap" datetime="1897-08-31" data-sort-value="1897-08-31">31 août 1897</time>. Henriette est bachelière, ce qui est exceptionnel à cette époque. Elle est fille d'Henri Duportal, ingénieur des Ponts et Chaussée, ardent républicain, et petite-fille d'<a href="/wiki/Armand_Duportal" title="Armand Duportal">Armand Duportal</a> qui avait été Préfet de <a href="/wiki/Haute-Garonne" title="Haute-Garonne">Haute-Garonne</a>. Ils ont deux enfants : Aline, née en 1899, et Francis, né en 1901<sup id="cite_ref-:4_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-:4-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Aline épousera le peintre <a href="/wiki/Charles_Lapicque" title="Charles Lapicque">Charles Lapicque</a>. Ils auront cinq enfants, dont le poète <a href="/wiki/Georges_Lapicque" title="Georges Lapicque">Georges Lapicque</a>. Elle-même sera illustratrice sous le nom d'<a href="/wiki/Aline_Lapicque" title="Aline Lapicque">Aline Lapicque-Perrin</a>. <a href="/wiki/Francis_Perrin_(physicien)" title="Francis Perrin (physicien)">Francis Perrin</a> sera physicien, spécialiste de la <a href="/wiki/Fission_nucl%C3%A9aire" title="Fission nucléaire">fission nucléaire</a>, et haut-commissaire du <a href="/wiki/Commissariat_%C3%A0_l%27%C3%A9nergie_atomique_et_aux_%C3%A9nergies_alternatives" title="Commissariat à l'énergie atomique et aux énergies alternatives">Commissariat à l'énergie atomique</a> (CEA) de 1951 à 1970. Il épousera Colette Auger, fille de <a href="/wiki/Victor_Auger" title="Victor Auger">Victor Auger</a> (professeur de chimie à la faculté des sciences de Paris), avec laquelle il aura trois enfants : Nils, <a href="/wiki/David_Perrin" title="David Perrin">David</a> et Françoise. </p><p>En 1898, Jean Perrin postule à la fonction de chargé de cours de chimie-physique de la faculté des sciences de l'<a href="/wiki/Nouvelle_universit%C3%A9_de_Paris" class="mw-redirect" title="Nouvelle université de Paris">université de Paris</a>. Il est en concurrence avec <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">Pierre Curie</a>. Bien que plus jeune que Curie, Perrin obtient le poste à la faveur de son statut de normalien et d'agrégé. Le fait que le rapporteur de sa candidature, <a href="/wiki/Henri_Poincar%C3%A9" title="Henri Poincaré">Henri Poincaré</a>, soit plus influent que <a href="/wiki/Gabriel_Lippmann" title="Gabriel Lippmann">Gabriel Lippmann</a>, rapporteur de Pierre Curie, semble avoir aussi joué un rôle<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199728_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199728-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il devient aussi professeur à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_de_jeunes_filles" title="École normale supérieure de jeunes filles">École normale supérieure de Sèvres</a> en 1900 et y enseignera jusqu'en 1925. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Affaire_Dreyfus">Affaire Dreyfus</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Affaire Dreyfus" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Affaire Dreyfus"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>C'est en <time class="nowrap" datetime="1898-01" data-sort-value="1898-01">janvier 1898</time> que le célèbre <i>J'accuse</i> d'<a href="/wiki/%C3%89mile_Zola" title="Émile Zola">Émile Zola</a>, en première page de l'<a href="/wiki/L%27Aurore_(journal_fran%C3%A7ais,_1897-1914)" title="L'Aurore (journal français, 1897-1914)">Aurore</a>, déclenche l'<a href="/wiki/Affaire_Dreyfus" title="Affaire Dreyfus">Affaire Dreyfus</a>. <a href="/wiki/Lucien_Herr" title="Lucien Herr">Lucien Herr</a>, bibliothécaire de l'ENS, lance une pétition en faveur de la révision du procès, pétition qui recueille les signatures des normaliens, des professeurs, des écrivains, des journalistes, des artistes, première manifestation de ceux qu'on nommera « les intellectuels »<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>C'est dans le cadre de l'École normale supérieure, et dans le contexte de l'<a href="/wiki/Affaire_Dreyfus" title="Affaire Dreyfus">affaire Dreyfus</a>, que Jean Perrin s'entoure d'un groupe d'amis indéfectibles, par affinités politiques notamment : ils sont tous socialisants, et farouchement dreyfusards. Il s'agit d'<a href="/wiki/%C3%89mile_Borel" title="Émile Borel">Émile Borel</a>, de <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">Pierre</a> et <a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">Marie Curie</a> et de <a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a>. Ils militent tous à la <a href="/wiki/Ligue_des_droits_de_l%27homme_(France)" title="Ligue des droits de l'homme (France)">Ligue des droits de l'homme</a> dès sa fondation, et participent également aux premières <a href="/wiki/Universit%C3%A9_populaire" title="Université populaire">universités populaires</a>. Le clan Borel, Curie, Langevin et Perrin est très soudé. Le couple Borel et le couple Perrin seront d'un grand secours pour Marie Curie lors de la mort tragique de Pierre Curie en 1906 et lors de l'affaire Curie-Langevin en 1911<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Au cours de leur longue amitié, ils organiseront des dîners entre intellectuels, auxquels participent <a href="/wiki/Paul_Painlev%C3%A9" title="Paul Painlevé">Paul Painlevé</a>, <a href="/wiki/Paul_Adam" title="Paul Adam">Paul Adam</a>, <a href="/wiki/Charles_P%C3%A9guy" title="Charles Péguy">Charles Péguy</a>, <a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a>, <a href="/wiki/%C3%89douard_Herriot" title="Édouard Herriot">Édouard Herriot</a>, entre autres. En 1906, est créée par Borel et sous l'impulsion de ce groupe <i><a href="/wiki/La_Revue_du_mois" title="La Revue du mois">La Revue du mois</a></i>, qui regroupe, dans son <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_r%C3%A9daction" title="Comité de rédaction">comité de rédaction</a>, outre Perrin et Langevin, <a href="/wiki/Aim%C3%A9_Cotton" title="Aimé Cotton">Aimé Cotton</a>, <a href="/wiki/Jacques_Duclaux" title="Jacques Duclaux">Jacques Duclaux</a>, <a href="/wiki/Henri_Mouton_(chimiste)" title="Henri Mouton (chimiste)">Henri Mouton</a>, <a href="/wiki/Robert_Lespieau" title="Robert Lespieau">Robert Lespieau</a> et Louis-Jacques Simon. Blum, Painlevé et Herriot y écrivent également. En 1907, les familles du « clan » décident d'élever conjointement et eux-mêmes leurs enfants en dehors de l'institution scolaire publique<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199733-42_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199733-42-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:1911_Solvay_conference.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/1911_Solvay_conference.jpg/500px-1911_Solvay_conference.jpg" decoding="async" width="350" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/1911_Solvay_conference.jpg/960px-1911_Solvay_conference.jpg 1.5x" data-file-width="1920" data-file-height="1362" /></a><figcaption><center><b>Les participants au premier congrès Solvay de physique, en 1911.</b></center> <i>Assis (de g. à dr.) :</i> <a href="/wiki/Walther_Nernst" title="Walther Nernst">Walther Nernst</a>, <a href="/wiki/Marcel_Brillouin" title="Marcel Brillouin">Marcel Brillouin</a>, <a href="/wiki/Ernest_Solvay" title="Ernest Solvay">Ernest Solvay</a>, <a href="/wiki/Hendrik_Lorentz" title="Hendrik Lorentz">Hendrik Lorentz</a>, <a href="/wiki/Emil_Warburg" title="Emil Warburg">Emil Warburg</a>, Jean Perrin, <a href="/wiki/Wilhelm_Wien" title="Wilhelm Wien">Wilhelm Wien</a>, <a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">Marie Curie</a> et <a href="/wiki/Henri_Poincar%C3%A9" title="Henri Poincaré">Henri Poincaré</a>. <br /> <i>Debout (de g. à dr.) :</i> <a href="/wiki/Robert_Goldschmidt" title="Robert Goldschmidt">Robert Goldschmidt</a>, <a href="/wiki/Max_Planck" title="Max Planck">Max Planck</a>, <a href="/wiki/Heinrich_Rubens" title="Heinrich Rubens">Heinrich Rubens</a>, <a href="/wiki/Arnold_Sommerfeld" title="Arnold Sommerfeld">Arnold Sommerfeld</a>, <a href="/wiki/Frederick_Lindemann" title="Frederick Lindemann">Frederick Lindemann</a>, <a href="/wiki/Maurice_de_Broglie_(physicien)" title="Maurice de Broglie (physicien)">Maurice de Broglie</a>, <a href="/wiki/Martin_Knudsen" title="Martin Knudsen">Martin Knudsen</a>, <a href="/wiki/Friedrich_Hasen%C3%B6hrl" title="Friedrich Hasenöhrl">Friedrich Hasenöhrl</a>, <a href="/wiki/Georges_Hostelet" title="Georges Hostelet">Georges Hostelet</a>, <a href="/wiki/%C3%89douard_Herzen" title="Édouard Herzen">Édouard Herzen</a>, <a href="/wiki/James_Jeans" title="James Jeans">James Jeans</a>, <a href="/wiki/Ernest_Rutherford" title="Ernest Rutherford">Ernest Rutherford</a>, <a href="/wiki/Heike_Kamerlingh_Onnes" title="Heike Kamerlingh Onnes">Heike Kamerlingh Onnes</a>, <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a>, et <a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a>.</figcaption></figure> <p>C'est au début du siècle aussi que se forme une communauté de vacances. En été, Jean Perrin fréquente la maison que le physiologiste <a href="/wiki/Louis_Lapicque" title="Louis Lapicque">Louis Lapicque</a> a fait construire à l'<a href="/wiki/Ploubazlanec" title="Ploubazlanec">Arcouest</a> en 1902, puis celle que l'historien <a href="/wiki/Charles_Seignobos" title="Charles Seignobos">Charles Seignobos</a>, a édifié peu après à proximité. Jean Perrin loue une maison modeste sans confort mais qui permet à sa famille de profiter du site exceptionnel de l'Arcouest et de la communauté des universitaires parisiens qui s'enrichit rapidement de la famille Borel et de la famille Curie<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997219_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997219-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Après la guerre, Jean Perrin fait construire sa propre villa, <i>Ti-Yann</i>, avec l'argent du prix Nobel. Il y reçoit ses amis avec grand plaisir. Marie Curie fait aussi construire sa villa. L'Arcouest devient <i>Sorbonne Plage</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Les_Atomes"><i>Les Atomes</i></h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Les Atomes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Les Atomes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 1907-1909, Jean Perrin publie une série d'articles sur le mouvement brownien dont il fait une synthèse sous le titre <i>Mouvement brownien et réalité moléculaire</i><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> publié dans les Annales de Chimie et de Physique en 1909. Cet article, immédiatement traduit en anglais, contribue à sa notoriété scientifique en France et à l'étranger. En 1910, Jean Perrin est promu professeur de chimie physique à la Sorbonne. En 1911, il est élu membre d'honneur de l'Institut de physique de l'université de Berlin. </p><p>Il est aussi convié au premier <a href="/wiki/Congr%C3%A8s_Solvay" title="Congrès Solvay">congrès Solvay</a> de physique qui se tient à Bruxelles. <a href="/wiki/Ernest_Solvay" title="Ernest Solvay">Ernest Solvay</a> organise ainsi le premier congrès scientifique qui rassemble une vingtaine des plus grands physiciens de l'époque. Les congressistes doivent envoyer leur communication en avance pour qu'elles soient distribuées aux participants avant la réunion. La conférence de Jean Perrin, intitulée <i>Les preuves de la réalité moléculaire</i>, est si claire et argumentée que tous les participants sont convaincus de l'existence des atomes, même les plus sceptiques. En particulier, <a href="/wiki/Wilhelm_Ostwald" title="Wilhelm Ostwald">Wilhelm Ostwald</a> qui, comme chimiste, n'a pas participé à la réunion et qui avait été un opposant déterminé à l'atomisme défendu par son collègue <a href="/wiki/Ludwig_Boltzmann" title="Ludwig Boltzmann">Ludwig Boltzmann</a>, s'est déclaré converti à la lecture de la communication de Perrin<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199749_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199749-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Henri_Poincar%C3%A9" title="Henri Poincaré">Henri Poincaré</a>, jusqu'alors sceptique sur l'existence des atomes, avoue, après avoir entendu l'exposé de Perrin, que <span class="citation">« l'atome des chimistes est devenu réalité »</span>. </p><p>Jean Perrin veut communiquer sa conception atomique ou moléculaire de la matière à l'ensemble des citoyens éclairés en publiant son livre <i><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a></i> en 1913, livre aussi traduit en plusieurs langues. Jean Perrin est nommé Chevalier de l'<a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">ordre de la Légion d'Honneur</a> le <time class="nowrap" datetime="1914-07-30" data-sort-value="1914-07-30">30 juillet 1914</time><sup id="cite_ref-Eleonore_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-Eleonore-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Première_Guerre_mondiale"><span id="Premi.C3.A8re_Guerre_mondiale"></span>Première Guerre mondiale</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Première Guerre mondiale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Première Guerre mondiale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>À la déclaration de guerre, Jean Perrin a 43 ans. Il ne semble pas avoir été rappelé dans une unité de l'armée. Au cours de l'été 1914, les physiciens français se mobilisent pour apporter leur concours à la défense nationale. Jean Perrin, Paul Langevin, <a href="/wiki/Ernest_Esclangon" title="Ernest Esclangon">Ernest Esclangon</a>, <a href="/wiki/Aim%C3%A9_Cotton" title="Aimé Cotton">Aimé Cotton</a> orientent les recherches de leurs laboratoires vers la détection du son émis par les batteries d'<a href="/wiki/Artillerie" title="Artillerie">artillerie</a> et les <a href="/wiki/Sous-marin" title="Sous-marin">sous-marins</a> en vue de les localiser et de les neutraliser. <a href="/wiki/Pierre_Weiss_(physicien)" title="Pierre Weiss (physicien)">Pierre Weiss</a>, qui enseigne à <a href="/wiki/Zurich" title="Zurich">Zurich</a>, rejoint Cotton à l'ENS. Ensemble, ils développent le système Cotton-Weiss<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Sur intervention de Painlevé, des essais sont réalisés sur le front et se révèlent satisfaisants. Mais l'Administration de la Guerre se désintéresse de ces dispositifs "expérimentaux" et interdit même aux scientifiques l'accès au front, ce qui scandalise les parlementaires. Après la démission du gouvernement en <time class="nowrap" datetime="1915-10" data-sort-value="1915-10">octobre 1915</time>, Paul Painlevé devient ministre de l'Instruction publique. Il crée la <i><a href="/wiki/Direction_des_Inventions_int%C3%A9ressant_la_d%C3%A9fense_nationale" title="Direction des Inventions intéressant la défense nationale">Direction des inventions intéressant la défense nationale</a></i>. Il nomme Borel et Perrin, respectivement, chef et chef adjoint du <i>Cabinet technique</i>, et <a href="/wiki/Jules-Louis_Breton" title="Jules-Louis Breton">Jules-Louis Breton</a>, chef de la <i>Commission des inventions</i>, organisme créé en 1877 mais peu actif jusqu'alors et désormais rattaché à la Direction des inventions. La grande nouveauté de cette Direction est qu'elle dispose d'un budget important. Les chercheurs doivent adresser leurs projets et le <a href="/wiki/Grand_Quartier_g%C3%A9n%C3%A9ral_(1914-1919)" title="Grand Quartier général (1914-1919)">Grand Quartier Général</a> doit adresser ses besoins au Comité technique. C'est donc Borel et Perrin qui opèrent un premier tri des offres et des demandes, et les transmettent à la Commission des inventions (Breton) qui procède à la sélection finale à travers 7 jurys d'experts. En <time class="nowrap" datetime="1916-12" data-sort-value="1916-12">décembre 1916</time>, Painlevé quitte le gouvernement. Jules-Louis Breton devient secrétaire d'État aux inventions dans le nouveau ministère de l'artillerie et des munitions, dirigé par <a href="/wiki/Albert_Thomas_(homme_politique)" title="Albert Thomas (homme politique)">Albert Thomas</a>. Jean Perrin quitte ses fonctions politiques. Il reste très marqué par cette expérience sous la tutelle de Painlevé, de sept ans son aîné, dont il admire l'expérience et la vision politique. Il retourne à plein temps au laboratoire. </p><p>Pendant ce temps, le système de localisation Cotton-Weiss se révèle moins efficace face aux nouveaux canons allemands. Lorsque les <a href="/wiki/Obus" title="Obus">obus</a> sont animés d'une vitesse supérieure à la <a href="/wiki/Vitesse_du_son" title="Vitesse du son">vitesse du son</a>, il se crée une <a href="/wiki/Onde_de_choc" title="Onde de choc">onde de choc</a> qui a été décrite dès 1886 par le physicien autrichien <a href="/wiki/Ernst_Mach" title="Ernst Mach">Ernst Mach</a>. Cette onde de choc, ou onde de Mach, accompagne le projectile le long de sa trajectoire et se superpose à l'onde de bouche, c'est-à-dire à l'onde sonore émise au moment où le projectile quitte le canon. Le mathématicien Ernest Esclangon s'attache à définir les équations de propagation de ces deux ondes sonores pour améliorer la détection de l'onde de bouche, seule informative de la position des batteries. </p><p>Langevin, professeur à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_sup%C3%A9rieure_de_physique_et_de_chimie_industrielles_de_la_ville_de_Paris" title="École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris">École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris</a>, s'intéresse à la détection des sous-marins et met au point un système de détection précurseur du sonar. Jean Perrin retrouve l'uniforme en <time class="nowrap" datetime="1917-09" data-sort-value="1917-09">septembre 1917</time>. Il est affecté avec son grade, par décision présidentielle, à la section technique du Génie<sup id="cite_ref-:3_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il développe des appareils qu'il nomme géophones et <a href="/w/index.php?title=Myriaphone&action=edit&redlink=1" class="new" title="Myriaphone (page inexistante)">myriaphones</a>. Les géophones sont des détecteurs d'ondes sonores transmises par le sol, qui, correctement positionnés, doivent permettre de déterminer le lieu d'émission. Les myriaphones sont des détecteurs d'ondes sonores dans l'air, composés de 6, 6 x 6 = 36 ou 6 x 7 = 42 cornets hexagonaux assemblés en nid d'abeille. Le montage de ces ensembles par paires horizontales ou verticales permet de déterminer la direction de la source sonore. Ils sont appliqués à la détection des avions à la fin de la guerre. Ces systèmes, conçus pour la réception des bruits, peuvent aussi être utilisés comme haut-parleurs (et appelés familièrement <i>clairons des tranchées</i>) pour transmettre des messages sur la ligne de front<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <blockquote> <p>« Cette sorte d'oreille composée, constituée par la mise en parallèle de prises d'écoute identiques, peut fonctionner réversiblement pour l'émission de sons dirigés, comme porte-voix, par exemple. Il suffit, au moyen d'un commutateur acoustique, de substituer au tuyau qui allait à l'oreille un tuyau qui vient de la bouche. J'ai proposé d'appeler myriaphone l'appareil composé qui vient d'être décrit. De tels myriaphones ont été construits et expérimentés par centaines (Jean Perrin, cité dans Charpentier-Morize, 1997<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199774_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199774-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). » </p> </blockquote> <p>Jean Perrin tente d'appliquer le même principe avec des hydrophones pour la détection des sous-marins. C'est d'ailleurs par décret du ministre de la Marine qu'il est promu au grade d'officier de la Légion d'Honneur en 1920 avec la mention suivante </p> <blockquote> <p>« Savant physicien dont les travaux sont bien connus en France et à l'étranger. A rendu pendant la guerre des services de très grande importance, imaginant et mettant au point plusieurs appareils (géophones, myriaphones, télésitemètres et hydrophones) adoptés et mis en service par la Guerre et la Marine (<abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 13)<sup id="cite_ref-Eleonore_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-Eleonore-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <p>Fin 1915, lorsque le Haut commandement s'avise de l'importance du rôle que jouent les savants dans l'armée allemande, il décide de retirer du front les savants français pour qu'ils contribuent à l'effort de guerre selon leurs compétences. Cependant, à la fin de la guerre, 40 % des anciens étudiants de la Sorbonne et 50 % des anciens de l'ENS sont morts au combat. Il faut donc déployer des efforts importants pour reconstruire la recherche et l'enseignement universitaire français<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Third_Solvay_Conference,_1921.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg/500px-Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg" decoding="async" width="350" height="301" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg/525px-Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg/700px-Third_Solvay_Conference%2C_1921.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="687" /></a><figcaption><center>Les participants au troisième Congrès Solvay de physique, en 1921.</center></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Années_1920-1939"><span id="Ann.C3.A9es_1920-1939"></span>Années 1920-1939</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Années 1920-1939" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Années 1920-1939"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Prix_Nobel">Prix Nobel</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Prix Nobel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Prix Nobel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 1920, Jean Perrin adhère à la <a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_des_travailleurs_intellectuels" title="Confédération des travailleurs intellectuels">Confédération des travailleurs intellectuels</a>, créée par son ami Jean Borel pour voir <span class="citation">« l'intelligence […] acheminer le pays tout entier vers une organisation technique et une politique régénérée. »</span> </p><p>En 1921, il participe au troisième Congrès Solvay de physique sur le thème <i>Atomes et électrons.</i> A ce premier congrès scientifique de l'après-guerre, les scientifiques allemands sont bannis<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il participe l'année suivante au premier Congrès Solvay de Chimie, où il rencontre, entre autres, <a href="/wiki/William_Henry_Bragg" title="William Henry Bragg">Sir William Henry Bragg</a>, <a href="/wiki/Svante_August_Arrhenius" title="Svante August Arrhenius">Svante Arrhenius</a> et <a href="/wiki/Frederick_Soddy" title="Frederick Soddy">Frederick Soddy</a>. Il participe ensuite aux Congrès Solvay de 1925 et de 1928. </p><p>En 1921, au cours d'une cérémonie à l'Opéra en hommage à Marie Curie, Jean Perrin prononce un discours dans lequel il expose pour la première fois ce que devrait être une politique scientifique pour la France. Il estime que le développement de la science est indispensable au progrès humain et économique. Il considère que c'est sa mission d'œuvrer en ce sens. <span class="citation">« Il a tout d'un prophète, sa foi dans la science est bel et bien d'origine religieuse. Il n'en disconvenait pas. »</span> (<a href="/wiki/Pascal_Ory" title="Pascal Ory">Pascal Ory</a>)<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997162_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997162-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Nobel_JPerrin.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Nobel_JPerrin.png/220px-Nobel_JPerrin.png" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Nobel_JPerrin.png/330px-Nobel_JPerrin.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Nobel_JPerrin.png/440px-Nobel_JPerrin.png 2x" data-file-width="682" data-file-height="456" /></a><figcaption><center>Certificat Nobel <br /> de Jean Perrin (en suédois).</center></figcaption></figure> <p>Jean Perrin, candidat à l'Académie des sciences<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, est élu le <time class="nowrap" datetime="1923-06-11" data-sort-value="1923-06-11">11 juin 1923</time> dans la section de Physique générale, avec une voix de plus que son concurrent, <a href="/wiki/Charles_Fabry" title="Charles Fabry">Charles Fabry</a><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Il reçoit le <a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">prix Nobel de physique</a> de 1926 <span class="citation">« pour ses travaux sur la discontinuité de la matière, et particulièrement pour sa découverte de l'<a href="/wiki/%C3%89quilibre_de_s%C3%A9dimentation" title="Équilibre de sédimentation">équilibre de sédimentation</a><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> Plus explicitement, le jour de la remise du prix, Carl Benediks, membre du comité Nobel qui avait défendu sa candidature, précisa que <span class="citation">« l’objet des recherches du professeur Jean Perrin (…) était de mettre un terme définitif à la longue bataille concernant l’existence réelle des molécules »</span><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Création_de_deux_instituts_de_recherche"><span id="Cr.C3.A9ation_de_deux_instituts_de_recherche"></span>Création de deux instituts de recherche</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Création de deux instituts de recherche" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Création de deux instituts de recherche"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jean Perrin obtient de l'université de Paris la création d'un Institut de chimie physique avec l'appui du député Léon Blum. L'Institut est construit entre 1922 et 1926 à proximité de l'<a href="/wiki/Institut_du_radium" title="Institut du radium">Institut du radium</a> créé pour Marie Curie en 1909, sur un terrain que l'université avait acquis en 1906 grâce à un don du Prince de Monaco. Jean Perrin s'implique personnellement dans les plans, la construction et la décoration. À partir de 1926, Perrin donne ses cours de chimie physique dans le bel amphithéâtre de l'Institut, décoré d'une <a href="/wiki/Fresque" title="Fresque">fresque</a> de <a href="/wiki/Louis_M%C3%A9nard" title="Louis Ménard">Louis Ménard</a><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997125_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997125-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. À peine le chantier de l'Institut de chimie physique terminé, Jean Perrin lance la construction de l'<a href="/wiki/Institut_de_biologie_physico-chimique" title="Institut de biologie physico-chimique">Institut de biologie physico-chimique</a> avec le financement de la Fondation Rothschild. </p><p>Le baron <a href="/wiki/Edmond_de_Rothschild" title="Edmond de Rothschild">Edmond de Rothschild</a> <span class="citation">« était profondément convaincu que la science est l'essentiel instrument du Progrès »</span>. Il comprit, après la guerre, qu'il était nécessaire à la France de joindre la Science à l'Industrie, comme l'avaient fait les Allemands. <span class="citation">« Son idée première était de créer et d'entretenir des centres de recherche scientifique où l'industrie pourrait puiser des moyens d'action et de développement. »</span> En 1921, il expose ses projets à <a href="/wiki/Paul_Appell" title="Paul Appell">Paul Appell</a>, Pierre Weil et <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Job_(chimiste)" class="mw-redirect" title="André Job (chimiste)">André Job</a>. Mais ces universitaires, constatant l'état de pénurie des laboratoires et l'absence de soutien aux jeunes chercheurs, persuadent Edmond de Rothschild de subventionner des chercheurs et les laboratoires existants plutôt que de créer de nouveaux laboratoires. La Fondation Rothschild est donc créée. Dans le comité d'administration siègent des représentants de la science appliquée tel <a href="/wiki/Henry_Le_Chatelier" title="Henry Le Chatelier">Henry Le Chatelier</a>, et des représentants de la science « pure » comme Jean Perrin<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997173_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997173-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. La fondation participe au mécénat qui se substitue à l’État pour financer la recherche publique. En 1925, le mécénat privé distribue 1 700 000 francs en complément du million de francs accordé par l’État aux laboratoires universitaires. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1927-03-02" data-sort-value="1927-03-02">2 mars 1927</time>, Paul Appel, président de la Fondation Rothschild, <a href="/wiki/Charles_Moureu" title="Charles Moureu">Charles Moureu</a> et Jean Perrin présentent, dans une note à l'Académie des sciences, la création d'une seconde Fondation Rothschild destinée à l'établissement d'un Institut de biologie physico-chimique. Les plans de cet Institut sont établis par Jean Perrin (physique), <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Mayer" title="André Mayer">André Mayer</a> (biologie), André Job (chimie) auxquels se joindra Pierre Girard, en collaboration étroite avec les architectes. Malheureusement, André Job meurt le <time class="nowrap" datetime="1928-08-16" data-sort-value="1928-08-16">16 août 1928</time>. Pierre Girard fait part de sa surprise et de son admiration pour Jean Perrin : <span class="citation">« Jusqu'ici je n'avais connu de Jean Perrin que l'homme de science. C'est l'organisateur, le bâtisseur, qui allait m'étonner. En fait, les qualités qu'il déploya dans ce rôle nouveau restaient les mêmes: même réalisme profond à quoi ne peuvent atteindre que ceux qui sont doués à un degré exceptionnel d'invention et d'imagination. Quant à son goût de l'universel, il se muait ici en un sens inné de la grandeur »</span><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Le bâtiment est terminé fin 1928. Il est alors équipé et les chercheurs sont recrutés. L'Institut est inauguré une première fois en <time class="nowrap" datetime="1930-12" data-sort-value="1930-12">décembre 1930</time> pour les chercheurs, une seconde fois en janvier pour le <a href="/wiki/Conseil_d%27administration" title="Conseil d'administration">conseil d'administration</a> et une troisième fois pour les journalistes, en <time class="nowrap" datetime="1931-02" data-sort-value="1931-02">février 1931</time>. </p><p>En 1932, la deuxième fondation Rothschild absorbe la première. Les nouveaux statuts de la Fondation stipulent que <span class="citation">« L'Institut de biologie physico-chimique n'est pas destiné à recevoir des chercheurs temporaires et on n'y admettra que des collaborateurs dont le séjour sera prévu pour une durée de plusieurs années. »</span> Le métier de chercheur à plein temps est créé. La Fondation consacre tous ses moyens au financement de l'Institut. Elle ne soutient plus la recherche extérieure, notamment la <a href="/wiki/Recherche_appliqu%C3%A9e" title="Recherche appliquée">recherche appliquée</a>. L'organisation et les principes de fonctionnement de l'Institut préfigurent ceux qui régiront le CNRS<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997180_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997180-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>L'Institut de biologie physico-chimique a des moyens financiers très importants. <span class="citation">« L'Institut abritait des biologistes, des biochimistes, des chimistes, des physiologistes et des physiciens pour qu'en travaillant les uns près des autres, leur collaboration puisse être journalière. Ainsi l'avait voulu le fondateur. »</span> En pratique, il y a eu très peu de collaborations et les chercheurs travaillaient chacun dans son coin. Le seul moment d'échange était le séminaire hebdomadaire pendant lequel certains chercheurs présentaient leur travail devant les Tétrarques, c'est-à-dire Jean Perrin, <a href="/wiki/Georges_Urbain" title="Georges Urbain">Georges Urbain</a> (chimiste, qui avait remplacé André Job), André Mayer et Pierre Girard qui formaient le conseil de direction<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997131_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997131-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sous-secrétaire_d'État_à_la_recherche"><span id="Sous-secr.C3.A9taire_d.27.C3.89tat_.C3.A0_la_recherche"></span>Sous-secrétaire d'État à la recherche</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Sous-secrétaire d'État à la recherche" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Sous-secrétaire d'État à la recherche"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jean Perrin adhère à l'<a href="/wiki/Union_rationaliste" title="Union rationaliste">Union rationaliste</a> dès sa création en 1930 et est membre du conseil de direction. Cette organisation se fixe pour programme de <span class="citation">« Défendre et répandre dans le grand public l'esprit et les méthodes de la Science pour lutter contre irrationalisme, et plus encore, l'ignorance, en groupant nombre de savants disposés à dérober quelques heures à leurs recherches personnelles pour se consacrer à cette œuvre d'éducation<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997169_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997169-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> </p><p>Jean Perrin et ses amis réussissent à faire voter par la Chambre des députés la loi le <time class="nowrap" datetime="1930-04-16" data-sort-value="1930-04-16">16 avril 1930</time>, par laquelle sont créées la Caisse nationale des lettres et la <a href="/wiki/Caisse_nationale_des_sciences" title="Caisse nationale des sciences">Caisse nationale des sciences</a>. Il persuade Édouard Herriot de se faire l'avocat d'un financement important de la Caisse nationale des sciences. Ce qu'il obtient en juin avec le vote d'un budget de 5 millions de francs. En 1933, il fédère ses collègues de toutes les disciplines scientifiques pour réclamer la création du <i>Conseil Supérieur de la Recherche Scientifique,</i> et obtenir une augmentation de l'enveloppe des crédits pour la recherche. </p><p>En 1933, Hitler prend le pouvoir en Allemagne et <a href="/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline">Staline</a> promeut l'image de l'URSS, patrie du communisme, tout en procédant à des purges de grande envergure loin des yeux de l'Occident. Pour la gauche française, le climat est donc à la peur du fascisme et à la séduction du communisme. <a href="/wiki/Victor_Basch" title="Victor Basch">Victor Basch</a> rameute les intellectuels dreyfusards et crée en <time class="nowrap" datetime="1934-03" data-sort-value="1934-03">mars 1934</time> le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_vigilance_des_intellectuels_antifascistes" title="Comité de vigilance des intellectuels antifascistes">Comité de vigilance des intellectuels anti-fascistes</a>. Jean Perrin adhère immédiatement au mouvement tout comme son ami Paul Langevin. Cependant, à la différence de celui-ci, il garde ses distances avec le communisme<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997157_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997157-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>En 1936, dans le gouvernement Léon Blum, un sous-secrétariat d'État à la recherche scientifique est créé auprès du ministre de l'Éducation nationale, Jean Zay. Le sous-secrétariat est attribué à Irène Joliot-Curie. Lorsque celle-ci démissionne en août, Jean Perrin est nommé à sa place. Il organise alors le <i>Service central de la recherche scientifique.</i> Il en confie la direction à <a href="/wiki/Henri_Laugier" title="Henri Laugier">Henri Laugier</a> et prend lui-même la présidence du conseil d'administration. Le nouveau service a la faculté de recruter des chercheurs et des techniciens. Il est doté d'un budget important qui lui permet de financer des grands projets. Sa fusion avec le Centre national de la recherche scientifique appliquée en 1939 conduit à la création de CNRS. </p><p>Il s'oppose aux <a href="/wiki/Accords_de_Munich" title="Accords de Munich">accords de Munich</a> signés par le gouvernement français avec le régime hitlérien<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Dans les années 1930, Henriette Perrin-Duportal publie chez <a href="/wiki/Nathan_(maison_d%27%C3%A9dition)" title="Nathan (maison d'édition)">Nathan</a>, sous son nom de jeune fille, une série de livres pour enfants autour du personnage de <i>Georgie,</i> qui est un avatar de son petit-fils Georges Lapicque<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997224_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997224-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Elle meurt le <time class="nowrap" datetime="1938-11-09" data-sort-value="1938-11-09">9 novembre 1938</time>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Seconde_Guerre_mondiale">Seconde Guerre mondiale</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : Seconde Guerre mondiale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : Seconde Guerre mondiale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a> est créé par décret le <time class="nowrap" datetime="1939-10-19" data-sort-value="1939-10-19">19 octobre 1939</time>, un mois après la déclaration de guerre. Le nouvel organisme est constitué de la fusion de trois institutions : la Caisse nationale, le Service central et le Haut Conseil pour la recherche scientifique appliquée<sup id="cite_ref-ComiHistoCNRS_art.2_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-ComiHistoCNRS_art.2-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1940-06-10" data-sort-value="1940-06-10">10 juin 1940</time>, Jean Perrin, accompagné de sa collègue <a href="/wiki/Nine_Choucroun" title="Nine Choucroun">Nine Choucroun</a>, quitte Paris avec le gouvernement, qui se réfugie à <a href="/wiki/Bordeaux" title="Bordeaux">Bordeaux</a> devant l'avancée allemande. Le <time class="nowrap" datetime="06-21" data-sort-value="06-21">21 juin</time>, il embarque à bord du paquebot <i><a href="/wiki/Massilia_(paquebot)" title="Massilia (paquebot)">Massilia</a></i>, à destination de <a href="/wiki/Casablanca" title="Casablanca">Casablanca</a>. Le navire est en rade et l'embarquement se fait en chaloupe. <a href="/wiki/Georges_Huisman" title="Georges Huisman">Marcelle Huisman</a>, citée par Micheline Charpentier-Morize<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997231_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997231-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, témoigne : <span class="citation">« Quelle ne fut pas ma surprise, en descendant dans la chaloupe, d'y retrouver Jean Perrin. Dès qu'il nous vit, il s'exclama avec force : <span class="citation">« Pétain est un traître à la Patrie ! C'est un nouveau <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Achille_Bazaine" title="François Achille Bazaine">Bazaine</a> ! »</span>. Ces propos que l'on avait pas l'habitude d'entendre dans Bordeaux dominé par la peur, m'allèrent droit au cœur »</span>. Jean Perrin revit donc explicitement l'humiliation de son père, fait prisonnier à Metz, au moment de sa naissance. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Casablanca,_Alger"><span id="Casablanca.2C_Alger"></span>Casablanca, Alger</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : Casablanca, Alger" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : Casablanca, Alger"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le but de Jean Perrin, comme celui des ministres, députés et hauts fonctionnaires qui se rendaient au <a href="/wiki/Maroc" title="Maroc">Maroc</a>, était de constituer un gouvernement et une administration française non vichyste en dehors de la métropole. Arrivés à Casablanca, ils déchantent car l'administration locale, acquise au maréchal Pétain, isole immédiatement les politiques et les renvoie en France. Jean Perrin reste libre de ses mouvements mais il constate qu'aucune organisation libre ou résistante ne peut prendre corps au Maroc. Commence alors une errance dans l'incertitude qui dure 18 mois. Il quitte Casablanca et gagne <a href="/wiki/Alger" title="Alger">Alger</a> où il s'embarque pour <a href="/wiki/Marseille" title="Marseille">Marseille</a> avec les Huisman<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997232-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il se réfugie à Lyon, probablement dès <time class="nowrap" datetime="1940-08" data-sort-value="1940-08">août 1940</time>. Il est admis à la retraite le <time class="nowrap" datetime="1940-09-30" data-sort-value="1940-09-30">30 septembre 1940</time>. Francis Perrin, son fils, se porte candidat à la chaire de chimie-physique de la Sorbonne. Le conseil de la faculté des sciences de Paris choisit <a href="/wiki/Jean_Thibaud" title="Jean Thibaud">Jean Thibaud</a> pour le remplacer (par 18 voix contre 13)<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Francis Perrin informe son père de ces événements. Comme la direction du laboratoire est aussi remise à Thibaud, Francis récupère les affaires personnelles que son père avait laissées dans son bureau (lettre de Francis à Jean Perrin du <time class="nowrap" datetime="12-26" data-sort-value="12-26">26 décembre</time>). Francis félicite son père d'avoir rédigé plusieurs fascicules. Il s'agit probablement des chapitres de son traité de Physique générale, intitulé <i>À la surface des choses</i>, qui paraîtront chez Hermann en 1941. En <time class="nowrap" datetime="1941-05" data-sort-value="1941-05">mai 1941</time>, Francis informe son père qu'il attend son visa pour les États-Unis. Il semble que Jean Perrin mûrit à ce moment le dessein d'émigrer lui aussi aux États-Unis. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Retour_à_Lyon"><span id="Retour_.C3.A0_Lyon"></span>Retour à Lyon</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Retour à Lyon" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Retour à Lyon"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>À la fin <time class="nowrap" datetime="1941-06" data-sort-value="1941-06">juin 1941</time>, Émile Borel et son épouse viennent passer trois jours à Lyon en compagnie de Jean Perrin qui les quitte à la gare de Perrache comme s'il s'en allait définitivement vers le Sud-Ouest<sup id="cite_ref-:1_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Mais il est revenu car <a href="/wiki/Jean_Cabannes_(physicien)" title="Jean Cabannes (physicien)">Jean Cabannes</a> rapporte avoir été témoin d'un entretien émouvant entre <a href="/wiki/Charles_Fabry" title="Charles Fabry">Charles Fabry</a> et Jean Perrin, près de <a href="/wiki/Toulon" title="Toulon">Toulon</a>, à la fin de l'automne, la veille du départ de ce dernier<sup id="cite_ref-:2_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. <span class="citation">« Marcelle Huisman raconte que, fin 1941, elle et son mari, ont accompagné Jean Perrin à la gare de Marseille, d'où il prit le train pour <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a>, première étape vers les États-Unis. Elle rapporte que, jamais, elle n'avait vu Perrin aussi tendu et aussi triste : peut-être avait-il le pressentiment qu'il ne reverrait jamais plus son pays »</span><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-1" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997232-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Jean Perrin et Nine Choucroun embarquent, probablement à <a href="/wiki/Lisbonne" title="Lisbonne">Lisbonne</a>, sur le SS <i>Excambion</i> et débarquent à New York le <time class="nowrap" datetime="1941-12-23" data-sort-value="1941-12-23">23 décembre 1941</time><sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Georges Huisman, haut fonctionnaire, et son épouse ont décidé de rester en France pour combattre l'ennemi de l'intérieur. Jean Perrin a décidé de combattre de l'extérieur : <span class="citation">« En ce qui me concerne, écrit-il, j'ai toujours été de ceux qui savaient pouvoir rendre plus de services hors de France que sous l'emprise allemande »</span><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-2" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997232-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Mort_à_New_York"><span id="Mort_.C3.A0_New_York"></span>Mort à New York</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=15" title="Modifier la section : Mort à New York" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=15" title="Modifier le code source de la section : Mort à New York"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>À New York, Jean Perrin est accueilli par <a href="/wiki/Louis_Rapkine" title="Louis Rapkine">Louis Rapkine</a>, qui était chercheur à l'Institut de biologie physico-chimique depuis 1931 et qui a organisé l'exode des scientifiques allemands vers la France, puis des Français vers les États-Unis. Avec Rapkine, il fonde l'École libre des hautes études de New York dont il devient président. Lors de l'inauguration, le <time class="nowrap" datetime="1942-03-28" data-sort-value="1942-03-28">28 mars 1942</time>, il déclare : <span class="citation">« Je suis venu vous rejoindre, presque le dernier, vous qui avez su créer ici ce nouveau foyer libre de culture française qu'est notre École des Hautes Etudes qui vient prolonger en Amérique notre Sorbonne et notre Collège de France<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997234_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997234-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> </p><p>Jean Perrin meurt trois semaines plus tard. Par une petite annonce parue dans le JAMA<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, on apprend que Jean Perrin vivait chez son fils, Francis Perrin, <i>visiting professor</i> de physique et de mathématiques à l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Columbia" title="Université Columbia">Université Columbia</a>, et qu'il est mort le <time class="nowrap dday" datetime="1942-04-17" data-sort-value="1942-04-17">17 avril 1942</time> au <a href="/wiki/Mount_Sinai_Hospital_(New_York)" class="mw-redirect" title="Mount Sinai Hospital (New York)">Mount Sinai Hospital</a>. <a href="/wiki/Henri_Focillon" title="Henri Focillon">Henri Focillon</a>, qui enseigne à <a href="/wiki/Universit%C3%A9_Yale" title="Université Yale">Yale</a> à <a href="/wiki/New_Haven" title="New Haven">New Haven</a> mais ne peut pas se déplacer, rédige le discours qui est lu aux funérailles de Jean Perrin à New York. Un hommage lui est rendu par <a href="/wiki/Ernest_Esclangon" title="Ernest Esclangon">Ernest Esclangon</a> à l'Académie des sciences, le <time class="nowrap" datetime="1942-04-20" data-sort-value="1942-04-20">20 avril 1942</time><sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ainsi que par J. S. Townsend à la Royal Society, le <time class="nowrap" datetime="1943-11-01" data-sort-value="1943-11-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> novembre 1943</time><sup id="cite_ref-:5_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-:5-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Louis_de_Broglie" title="Louis de Broglie">Louis de Broglie</a> lui consacre un éloge plus développé devant l'Académie des sciences le <time class="nowrap" datetime="1945-12-17" data-sort-value="1945-12-17">17 décembre 1945</time><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Au_Panthéon"><span id="Au_Panth.C3.A9on"></span>Au Panthéon</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=16" title="Modifier la section : Au Panthéon" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=16" title="Modifier le code source de la section : Au Panthéon"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Interior_of_Panth%C3%A9on_9,_Paris_29_September_2012.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg/200px-Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg" decoding="async" width="200" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg/300px-Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg/400px-Interior_of_Panth%C3%A9on_9%2C_Paris_29_September_2012.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a><figcaption>Tombe de Jean Perrin au <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon de Paris</a>.</figcaption></figure> <p>En 1948, le cercueil de Jean Perrin est transféré de New York à <a href="/wiki/Montr%C3%A9al" title="Montréal">Montréal</a> où le croiseur <i><a href="/wiki/Jeanne_d%27Arc_(1930)" title="Jeanne d'Arc (1930)">Jeanne d'Arc</a></i> le prend en charge pour le rapatrier. Le <time class="nowrap" datetime="06-17" data-sort-value="06-17">17 juin</time>, il est accueilli à Brest par sa famille, quelques amis et <a href="/wiki/Jean_Cabannes_(physicien)" title="Jean Cabannes (physicien)">Jean Cabannes</a>, représentant l'Académie des Sciences<sup id="cite_ref-:2_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Le lendemain, le cercueil est reçu solennellement dans la cour d'honneur de la Sorbonne<sup id="cite_ref-:1_42-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="1948-11-17" data-sort-value="1948-11-17">17 novembre 1948</time><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ses cendres, ainsi que celles de son confrère et ami Paul Langevin, sont transportées au <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon de Paris</a><sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> à l'issue de <a href="/wiki/Obs%C3%A8ques_nationales" title="Obsèques nationales">funérailles nationales</a><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Colloques_tenus_en_mémoire_de_Jean_Perrin"><span id="Colloques_tenus_en_m.C3.A9moire_de_Jean_Perrin"></span>Colloques tenus en mémoire de Jean Perrin</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=17" title="Modifier la section : Colloques tenus en mémoire de Jean Perrin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=17" title="Modifier le code source de la section : Colloques tenus en mémoire de Jean Perrin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Un hommage national a été rendu à Jean Perrin le <time class="nowrap" datetime="1962-05-04" data-sort-value="1962-05-04">4 mai 1962</time>, à l'occasion du <abbr class="abbr" title="Vingtième">20<sup>e</sup></abbr> anniversaire de sa mort. Louis de Broglie a fait un discours au Panthéon. Francis Perrin a retracé les grandes lignes de l'œuvre scientifique de son père par une conférence dans le grand amphithéâtre de la Sorbonne. Enfin, <a href="/wiki/Jean_Coulomb" title="Jean Coulomb">Jean Coulomb</a> a rappelé le rôle de Jean Perrin dans la fondation du CNRS<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Le centenaire de la naissance de Jean Perrin a été célébré par un colloque à l'Académie des sciences, le <time class="nowrap" datetime="1970-10-13" data-sort-value="1970-10-13">13 octobre 1970</time>, au cours duquel trois orateurs ont exposé différents aspects de son œuvre scientifique : </p> <ul><li>Jean Perrin physicien par Louis de Broglie<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Jean Perrin et la chimie physique par Charles Sadron<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Jean Perrin et l'astronomie par Paul Couderc<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chronologie">Chronologie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=18" title="Modifier la section : Chronologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=18" title="Modifier le code source de la section : Chronologie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>1891 : il entre à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_(Paris)" title="École normale supérieure (Paris)">École normale supérieure</a> de <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a></li> <li>1894 : il est reçu au concours d'agrégation de physique</li> <li>1895 : agrégé préparateur au Laboratoire de physique de l'École normale supérieure, il démontre que les rayons cathodiques sont constitués de corpuscules de charge négative</li> <li>1897 : docteur ès sciences physiques</li> <li>1898 : chargé de cours de chimie-physique à la Sorbonne</li> <li>1900 : professeur à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_de_jeunes_filles" title="École normale supérieure de jeunes filles">École normale supérieure de Sèvres</a></li> <li>1908 : il détermine de manière précise le <a href="/wiki/Nombre_d%27Avogadro" title="Nombre d'Avogadro">nombre d'Avogadro</a></li> <li>1910 : titulaire de la chaire de chimie-physique à la Faculté des sciences de Paris</li> <li>1911 : membre du <a href="/wiki/Congr%C3%A8s_Solvay" title="Congrès Solvay">conseil Solvay de physique</a> (Bruxelles), y présente <i>Les Preuves de la Réalité Moléculaire</i>.</li> <li>1913 : il publie <i><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a></i></li> <li>1913 : Professeur en échange à l'université Columbia (New York)</li> <li>1914-1918 : il est officier du <a href="/wiki/G%C3%A9nie_militaire" title="Génie militaire">Génie</a> dans l'armée française</li> <li><time class="nowrap" datetime="1923-06-11" data-sort-value="1923-06-11">11 juin 1923</time> : il est élu membre de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Académie des sciences</a> (section de Physique générale)</li> <li>1926 : il reçoit le prix Nobel de physique. Création de l'<a href="/wiki/Laboratoire_de_chimie-physique_mati%C3%A8re_et_rayonnement" title="Laboratoire de chimie-physique matière et rayonnement">Institut de Chimie physique</a>.</li> <li>1930 : création de l'Institut de biologie physico-chimique</li> <li>1936 : en octobre il est nommé <a href="/wiki/Sous-secr%C3%A9taire_d%27%C3%89tat" title="Sous-secrétaire d'État">sous-secrétaire d'État</a> à la Recherche dans le premier <a href="/wiki/Gouvernement_L%C3%A9on_Blum_(1)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Léon Blum (1)">gouvernement Léon Blum</a><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997193_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997193-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>1937 : il crée le <a href="/wiki/Palais_de_la_d%C3%A9couverte" title="Palais de la découverte">Palais de la découverte</a> à l'occasion de l'<a href="/wiki/Exposition_universelle_de_1937" title="Exposition universelle de 1937">Exposition universelle</a></li> <li>1938 : il est nommé <a href="/wiki/Sous-secr%C3%A9taire_d%27%C3%89tat" title="Sous-secrétaire d'État">sous-secrétaire d'État</a> à la recherche scientifique dans le <a href="/wiki/Gouvernement_L%C3%A9on_Blum_(2)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Léon Blum (2)">deuxième gouvernement de Léon Blum</a></li> <li>1938 : il décide la fusion de la Caisse nationale de la recherche scientifique avec l'Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions, ce qui conduira à la fondation le <time class="nowrap" datetime="1939-10-19" data-sort-value="1939-10-19">19 octobre 1939</time> du <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">Centre national de la recherche scientifique</a> (<a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a>)</li> <li>1940 : il quitte sa chaire de la Sorbonne quand Paris est envahi par les Allemands et s'enfuit à Bordeaux où il embarque à bord du <i><a href="/wiki/Massilia_(paquebot)" title="Massilia (paquebot)">Massilia</a></i> ; Jean Thibeau puis <a href="/wiki/Louis_Dunoyer_de_Segonzac" title="Louis Dunoyer de Segonzac">Louis Dunoyer</a> lui succèdent pendant la guerre. En 1945, la chaire de chimie physique est attribuée à <a href="/wiki/Edmond_Bauer" title="Edmond Bauer">Edmond Bauer</a> puis, en 1953, <a href="/wiki/Yvette_Cauchois" title="Yvette Cauchois">Yvette Cauchois</a></li> <li>1942 : il est nommé directeur de l'université française de New York.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Jean_Perrin_professeur">Jean Perrin professeur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=19" title="Modifier la section : Jean Perrin professeur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=19" title="Modifier le code source de la section : Jean Perrin professeur"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <blockquote> <p>« Jean Perrin avait un beau visage de <a href="/wiki/J%C3%A9sus-Christ" title="Jésus-Christ">Christ</a>, auréolé de cheveux blonds et frisés auxquels, comme dans la figure sacrée, répondait une barbe blonde et frisée. Sous ses cheveux, dont le désordre augmentait la masse, sans en diminuer la grâce, bombait un grand front de poète et de rêveur. Les yeux avaient une immense gravité lorsque la conversation était sérieuse; mais elle […] se détendait bientôt pour une réflexion, une comparaison, une image plaisante, et alors ces yeux s'égayaient d'un immédiat et vif éclat auquel s'ajoutait celui d'un rire explosif. Perrin s'amusait de tout. Il aimait la fantaisie, la blague, la farce, le mystification. Un enfant terrible habitait le savant (Hubert Bourgin, cité dans Charpentier-Morize, 1997<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199721_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199721-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) » </p> </blockquote> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1948-11-17" data-sort-value="1948-11-17">17 novembre 1948</time>, lors des funérailles nationales, deux de ses anciens élèves témoignent. D'abord, <a href="/wiki/Edmond_Bauer" title="Edmond Bauer">Edmond Bauer</a> (cité dans Charpentier-Morize, 1997<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997127_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997127-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) : </p> <blockquote> <p>« Reportons-nous à la fin du siècle dernier, plus précisément au mois de novembre 1898 […] Dans ce qu'on appelait le Petit Amphithéâtre, […] un jeune maître inaugurait cette année-là l'enseignement d'une science toute jeune, elle aussi, la chimie physique […] Ce jeune maître était Jean Perrin, qui venait d'être chargé de cours à l'âge de 27 ans […] Sa parole était ardente, parfois un peu hésitante et mystérieuse, puis, brusquement, des éclairs soudains illuminaient des perspectives infinies. Nous trouvions en lui toute la poésie, toute la force entraînante, toute la philosophie de la Science que nous avions vainement cherché ailleurs. Nous comprenions les mots d'atomes et de molécules et pourquoi la chimie ne pouvait s'en passer. […] Perrin agissait sur ses auditeurs par suggestion, par illumination soudaine. » </p> </blockquote> <p>Un autre de ses anciens élèves, Pierre Girard (cité dans Charpentier-Morize<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-2" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199719-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>), se souvient : </p> <blockquote> <p>« Je suis entré au laboratoire de Jean Perrin à la Sorbonne en 1909. C'est son enseignement à la Faculté qui m'en a donné le désir. Malgré qu'une voix assez étouffée et un débit trop précipité rendît difficile d'y prendre des notes, je fus tout de suite conquis par la puissante personnalité qui éclatait, si je puis dire, au cours de ses leçons. Non pas que Jean Perrin ait été un grand professeur au sens scolastique du mot. Il était même assez dépourvu des qualités qu'on attribue généralement aux maîtres de l'enseignement. […] C'est beaucoup moins à des candidats à la licence ou à l’agrégation que convenaient ses leçons qu'à des chercheurs qui avaient déjà franchi les successifs tourniquets des examens et des concours. […] Ce qui m'a toujours séduit chez Jean Perrin Professeur, c'est, j'allais dire, son originalité (mais le mot est loin d'être assez fort), c'est son besoin de repenser les questions par lui-même, de les découvrir en quelque sorte, de les faire siennes, de se les incorporer et de les formuler à sa façon. […] Je ne dis pas que, dans son enseignement, toutes les questions qu'il abordait portaient le sceau de son esprit, le sceau du grand artiste, du grand créateur qu'il était. Mais ces questions-là, on les reconnaissait d'emblée. Elles s'annonçaient, si je puis dire, par la soudaine volubilité de son débit, et, dans son désir d'expliciter sa pensée, de la communiquer à l'auditeur, il s'aidait alors de gestes de la main. » </p> </blockquote> <p>Dans son hommage devant la Royal Society, le <time class="nowrap" datetime="1943-11-01" data-sort-value="1943-11-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> novembre 1943</time>, J. S. Towsend témoigne<sup id="cite_ref-:5_48-1" class="reference"><a href="#cite_note-:5-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <blockquote> <p>« Il persuada le gouvernement de former un département dont la mission était de conforter les étudiants avancés qui étaient qualifiés pour faire de la recherche, et d'établir pour eux des laboratoires en province. Il était enthousiaste pour ce travail comme il l'avait été pour ses recherches sur les rayons cathodiques et le mouvement brownien quand il était jeune homme. Comme il le disait lui-même: <i>Je veux que l'Etat puisse susciter dans la classe ouvrière des Ampère, des Faraday et des Pasteur.</i> Il fut un professeur inspirant et un très agréable collègue. Il serait impossible de donner une meilleure description de sa personnalité joyeuse et brillante que celle que contient son épitaphe écrite par un de ses amis qui a collaboré avec lui en France et qui est maintenant en Angleterre avec les Français Combattants: » </p> </blockquote> <dl><dd><dl><dd><dl><dd><span class="citation">« Passant, laisse ton pas s'alanguir, le soleil / Là-bas achève de descendre. / Viens rêver un instant, sans funèbre appareil. / D'un grand humain voici la cendre. / Il n'avait d'autre foi que sa ferme raison / Et ne haïssait que la haine. / Son génie était vaste, aventureux, divers. / Pas d'audace qu'il n'ait osée. / Il comptait des milliards de milliards d'univers / Dans une goutte de rosée. / Il croyait à la Vie, au Progrès, au Bonheur / Et donnait avec allégresse / A tous, autour de lui, les fruits de son labeur / Et le trésor de sa tendresse. / Il aimait son pays, mais quand la liberté / Y fut dans la honte égorgée, / Il préféra l'exil où dans l'adversité / Son âme restait inchangée. / Il est mort dans la lutte en nous criant <i>Espoir!</i> / La France renaîtra plus belle / Dans un monde plus juste, après le gouffre noir, / Car la lumière est éternelle. »</span></dd></dl></dd></dl></dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Œuvre_scientifique"><span id=".C5.92uvre_scientifique"></span>Œuvre scientifique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=20" title="Modifier la section : Œuvre scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=20" title="Modifier le code source de la section : Œuvre scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thèse:_Rayons_cathodiques_et_Rayons_de_Röntgen"><span id="Th.C3.A8se:_Rayons_cathodiques_et_Rayons_de_R.C3.B6ntgen"></span>Thèse: Rayons cathodiques et Rayons de Röntgen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=21" title="Modifier la section : Thèse: Rayons cathodiques et Rayons de Röntgen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=21" title="Modifier le code source de la section : Thèse: Rayons cathodiques et Rayons de Röntgen"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En <time class="nowrap" datetime="1897-06" data-sort-value="1897-06">juin 1897</time>, Jean Perrin obtient le doctorat ès sciences physiques en soutenant, devant la faculté des sciences de l'<a href="/wiki/Nouvelle_universit%C3%A9_de_Paris" class="mw-redirect" title="Nouvelle université de Paris">université de Paris</a>, une thèse intitulée <i>Rayons cathodiques et rayons de Röntgen. Étude expérimentale</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nature_corpusculaire_des_rayons_cathodiques">Nature corpusculaire des rayons cathodiques</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=22" title="Modifier la section : Nature corpusculaire des rayons cathodiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=22" title="Modifier le code source de la section : Nature corpusculaire des rayons cathodiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig2.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig2.png/500px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig2.png" decoding="async" width="350" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig2.png/960px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig2.png 1.5x" data-file-width="1440" data-file-height="500" /></a><figcaption><center>Figure 2 de la thèse de Jean Perrin.</center> Schéma d'un tube de Crookes construit spécialement pour démontrer que les rayons cathodiques sont des corpuscules de matière chargés négativement. Le tube contient un <a href="/wiki/Cavit%C3%A9_de_Faraday" title="Cavité de Faraday">récepteur cylindrique</a> ABCD, relié à un <a href="/wiki/%C3%89lectrom%C3%A8tre" title="Électromètre">électromètre à feuilles d'or</a> extérieur au tube. Le récepteur est lui-même placé dans un cylindre EFGH servant de <a href="/wiki/Cage_de_Faraday" title="Cage de Faraday">cage de Faraday</a> et d'anode. N est la cathode.</figcaption></figure> <p>Un <a href="/wiki/Tube_de_Crookes" title="Tube de Crookes">tube de Crookes</a> est un tube à décharge, c'est-à-dire une ampoule en verre munie de deux électrodes, une anode et une cathode, dans laquelle est établi un <a href="/wiki/Vide_(physique)" title="Vide (physique)">vide</a> partiel (10<sup>−1</sup> à <span title="5 × 10⁻⁸ bar ou 4,934 615 × 10⁻⁸ atm" style="cursor:help">5</span> × 10<sup>−3</sup> <abbr class="abbr" title="pascal">Pa</abbr>). Lorsqu'un fort <a href="/wiki/Champ_%C3%A9lectrique" title="Champ électrique">champ électrique</a> (10 à 100 <abbr class="abbr" title="kilovolt par mètre">kV m<sup>−1</sup></abbr>) est appliqué entre les électrodes, des <a href="/wiki/Rayons_cathodiques" title="Rayons cathodiques">rayons cathodiques</a> sont émis en ligne droite par la cathode. Quand ces rayons (invisibles) frappent le verre de l'ampoule, ils provoquent une lumière fluorescente jaune-verte. Lorsqu'on interpose un objet opaque entre la cathode et le verre, on observe l'ombre portée de l'objet sur le verre. Depuis les expériences de <a href="/wiki/William_Crookes" title="William Crookes">Crookes</a> en 1875, les physiciens ont tenté de déterminer la nature des rayons cathodiques sans vraiment y parvenir. Les Anglais (et <a href="/wiki/William_Crookes" title="William Crookes">William Crookes</a> lui-même) penchaient pour un flux de particules chargées négativement, sans pouvoir en faire la démonstration irréfutable. Les allemands, <a href="/wiki/Heinrich_Hertz" title="Heinrich Hertz">Heinrich Hertz</a> et son élève <a href="/wiki/Philipp_Lenard" title="Philipp Lenard">Philipp Lenard</a>, ont envisagé cette hypothèse et ont tenté de dévier les rayons avec un champ électrique perpendiculaire à leur trajet. Mais l'expérience n'a pas été concluante (sans doute le vide de leur tube était-il insuffisant). Ils en ont déduit que les rayons étaient de nature ondulatoire comme les ondes électromagnétiques. Cependant, en 1895, au moment où Jean Perrin commence ses expériences, le physicien néerlandais <a href="/wiki/Hendrik_Lorentz" title="Hendrik Lorentz">Hendrik Lorentz</a> maintient l'hypothèse corpusculaire sans en apporter la preuve. Jean Perrin part de l'hypothèse que les rayons cathodiques sont constitués de corpuscules chargés négativement et s'attache à en fournir la démonstration à l'aide de deux dispositifs expérimentaux qu'il construit méticuleusement. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png/350px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png" decoding="async" width="350" height="307" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png/525px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png/700px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig3.png 2x" data-file-width="972" data-file-height="853" /></a><figcaption><center>Figure 3 de la thèse de Jean Perrin.</center>Schéma d'un autre tube de Crookes dans lequel sont placés une anode-grille P et un fil A perpendiculaire au trajet des rayons cathodiques. Représentation du trajet des rayons cathodiques lorsque le fil A est neutre (<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α<!-- α --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/b79333175c8b3f0840bfb4ec41b8072c83ea88d3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.488ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \alpha }" /></span>), chargé négativement (<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \beta }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>β<!-- β --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \beta }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/7ed48a5e36207156fb792fa79d29925d2f7901e8" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:1.332ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle \beta }" /></span>) et chargé positivement (<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \gamma }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>γ<!-- γ --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \gamma }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a223c880b0ce3da8f64ee33c4f0010beee400b1a" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:1.262ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle \gamma }" /></span>). La position de l'impact des rayons sur le tube est détectée par la fluorescence du verre.</figcaption></figure> <p>Dans le premier (Figure 2, ci-contre), les rayons issus de la cathode, à droite, sont reçus dans un cylindre creux ABCD, lui-même à l'intérieur d'un cylindre plus grand EFGH, relié à la terre, qui forme écran aux charges extérieures (<a href="/wiki/Cage_de_Faraday" title="Cage de Faraday">cage de Faraday</a>). La plaque frontale FG du grand cylindre, qui sert d'anode, est percée d'un petit trou pour laisser passer les rayons. Le petit cylindre intérieur (<a href="/wiki/Cavit%C3%A9_de_Faraday" title="Cavité de Faraday">récepteur de Faraday</a>) est relié à un <a href="/wiki/%C3%89lectrom%C3%A8tre" title="Électromètre">électromètre</a> à feuilles d'or. Après décharge, l'électromètre indique que des charges électriques ont été véhiculées par les rayons. Ces charges s'étant déplacées de la cathode vers l'anode sont de signe négatif. Lorsqu'un champ magnétique est appliqué perpendiculairement au trajet des rayons, l'électromètre ne reçoit plus de charge et la face FG du cylindre, qui a été préalablement recouverte de poudre fluorescente, brille fortement. </p><p>Dans la deuxième expérience, Jean Perrin utilise le dispositif décrit à la figure 3, ci-contre. Les rayons cathodiques, c'est-à-dire les corpuscules électrisés négativement, accélérés par la différence de potentiel entre la cathode N et l'anode P, traversent l'anode P constituée d'une grille métallique et poursuivent leur trajectoire jusqu'à la paroi de l'ampoule qui s'illumine. Lorsque le fil A, placé transversalement au flux de particules, est porté à un potentiel négatif par rapport à l'anode, le flux se sépare en deux courants qui divergent. Lorsque le fil A est porté à un potentiel positif par rapport à l'anode, les deux composantes du flux convergent. </p><p>Ces expériences ont montré de façon convaincante que les rayons cathodiques sont constitués d'un flux de particules chargées négativement qui sont libérées de la cathode au moment de la décharge. Malheureusement, ces observations sont restées qualitatives. Jean Perrin avoue lui-même qu'il a eu des difficultés à maîtriser le vide dans ses tubes et le potentiel électrique appliqué aux électrodes. C'est grâce à la maîtrise de ces paramètres que <a href="/wiki/Joseph_John_Thomson" title="Joseph John Thomson">Joseph John Thomson</a> pourra établir, en 1897, le rapport masse/charge de l'<a href="/wiki/%C3%89lectron" title="Électron">électron</a> et découvrir qu'il s'agit d'une nouvelle particule de masse plus de 1000 fois plus petite que celle de l'<a href="/wiki/Atome_d%27hydrog%C3%A8ne" title="Atome d'hydrogène">atome d'Hydrogène</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nature_ionisante_des_rayons_de_Röntgen"><span id="Nature_ionisante_des_rayons_de_R.C3.B6ntgen"></span>Nature ionisante des rayons de Röntgen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=23" title="Modifier la section : Nature ionisante des rayons de Röntgen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=23" title="Modifier le code source de la section : Nature ionisante des rayons de Röntgen"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Alors que Jean Perrin travaille sur les rayons cathodiques, la nouvelle de la découverte des rayons X par <a href="/wiki/Wilhelm_R%C3%B6ntgen" title="Wilhelm Röntgen">Wilhelm Röntgen</a> fait la une des journaux d'Europe. Le <time class="nowrap" datetime="1896-01-08" data-sort-value="1896-01-08">8 janvier 1896</time>, l'"Opinion" (Bruxelles) écrit: <span class="citation">« Le Professeur Röntgen aurait fait une découverte réellement merveilleuse. »</span> Le <time class="nowrap" datetime="01-10" data-sort-value="01-10">10 janvier</time>, le <i><a href="/wiki/Le_Petit_Parisien" title="Le Petit Parisien">Petit Parisien</a></i> s'enthousiasme pour les photographies du savant physicien qui circulent à Vienne depuis quelques jours: <span class="citation">« La photographie de la main [de Bertha Röntgen] n'est pas moins saisissante: on compterait tous les os, phalanges, articulations. Impossible de deviner même le contour des doigts […] Est-il besoin d'insister sur l'importance d'une telle découverte »</span><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig7.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig7.png/500px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig7.png" decoding="async" width="350" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig7.png/960px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig7.png 1.5x" data-file-width="1496" data-file-height="944" /></a><figcaption><center>Figure 7 de la thèse de Jean Perrin.</center> Dispositif utilisé pour démontrer que les rayons X ionisent les gaz. Enceinte blindée (B) contenant la bobine de Ruhmkorff et le tube à rayons X. AA et A'A', plaques d'un condensateur éloignées de 1 cm. En bas, électromètre à cadrans. À gauche, coupe reliée à la terre (sol).</figcaption></figure> <p>Jean Perrin réoriente aussitôt sa recherche vers l'exploration des propriétés de ces nouveaux rayons, sans même publier l'intégralité des résultats obtenus sur les rayons cathodiques. Il dispose des appareils nécessaires à cette recherche puisque les rayons X sont produits par les tubes de Crookes. Il confirme que <span class="citation">« aux points où une matière quelconque arrête les rayons cathodiques, il se forme des rayons de Röntgen »</span>. Il teste le degré d'opacité de différents matériaux. Les métaux lourds (Au, Pb, Hg) sont très opaques, les métaux usuels (Cu, Fe, Zn) le sont moins. L'aluminium et le verre encore moins. Les os sont peu opaques, mais plus opaques que la chair, le bois ou la paraffine. Plusieurs physiciens, dont <a href="/wiki/Ernest_Rutherford" title="Ernest Rutherford">Ernest Rutherford</a>, avaient constaté que les rayons X provoquent la décharge des corps électriquement chargés, alors qu'ils ne sont pas eux-mêmes chargés et sans qu'ils touchent les objets chargés, une action à distance semblait-il. Jean Perrin fait plusieurs expériences et donne une explication de ce mystère qu'il appelle l'"Effet gaz". Dans le dispositif de la figure 7, il enferme la <a href="/wiki/Bobine_de_Ruhmkorff" title="Bobine de Ruhmkorff">bobine de Ruhmkorff</a> et le tube à rayons X dans une enceinte totalement blindée. Avant d'activer la décharge de rayons X, il charge les plaques AA et A'A' d'un condensateur en fermant l'interrupteur P, puis l'ouvre: les plaques sont chargées, l'une de charges positives, l'autre de charges négatives. Il fait alors passer le faisceau de rayons X entre les deux plaques. Il constate à l'aide d'un électromètre que les plaques se déchargent. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png/350px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png" decoding="async" width="350" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png/525px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png/700px-JeanPerrin-Th%C3%A8se-1897-Fig9.png 2x" data-file-width="1088" data-file-height="585" /></a><figcaption><center>Figure 9 de la thèse de Jean Perrin.</center> Partie du dispositif pour démontrer l'ionisation de l'air par les rayons X. AA et A'A' sont les plaques d'un condensateur. La plaque AA est découpée de telle sorte qu'un disque <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha \beta }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α<!-- α --></mi> <mi>β<!-- β --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha \beta }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2efb0e5523f52275f3193b0dfd9a92ad5b76830c" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.82ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle \alpha \beta }" /></span> soit tenu isolé électriquement du reste de la plaque AA.</figcaption></figure> <p>Il fait une seconde expérience. Un disque <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha \beta }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α<!-- α --></mi> <mi>β<!-- β --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha \beta }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2efb0e5523f52275f3193b0dfd9a92ad5b76830c" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.82ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle \alpha \beta }" /></span> est découpé dans la plaque inférieure AA du condensateur et maintenu en place sans contact avec le reste de la plaque AA. Il fait passer un faisceau de rayons X transversalement au plan de la figure aux endroits notés <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle a}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>a</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle a}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ffd2487510aa438433a2579450ab2b3d557e5edc" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.23ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle a}" /></span>,<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle b}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>b</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle b}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f11423fbb2e967f986e36804a8ae4271734917c3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:0.998ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle b}" /></span> ou <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle c}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>c</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle c}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/86a67b81c2de995bd608d5b2df50cd8cd7d92455" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.007ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle c}" /></span>. Lorsque le faisceau passe en <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle a}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>a</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle a}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ffd2487510aa438433a2579450ab2b3d557e5edc" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.23ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle a}" /></span> ou en <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle b}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>b</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle b}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f11423fbb2e967f986e36804a8ae4271734917c3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:0.998ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle b}" /></span>, la plaque <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha \beta }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α<!-- α --></mi> <mi>β<!-- β --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha \beta }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2efb0e5523f52275f3193b0dfd9a92ad5b76830c" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.82ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle \alpha \beta }" /></span> se décharge. Lorsque le faisceau passe en <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle c}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>c</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle c}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/86a67b81c2de995bd608d5b2df50cd8cd7d92455" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.007ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle c}" /></span>, la plaque <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha \beta }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α<!-- α --></mi> <mi>β<!-- β --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha \beta }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2efb0e5523f52275f3193b0dfd9a92ad5b76830c" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.82ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle \alpha \beta }" /></span> garde sa charge. Il y a donc un effet fortement local. L'air situé dans les lignes de champ électrique entre les deux plaques se comporte comme un conducteur quand il est traversé par les rayons X. L'air contigu à la région traversée par les rayons reste isolant, à condition que l'air soit stable, sans courant d'air. Jean Perrin interprète ainsi ses expériences : <span class="citation">« En tous les points d'un gaz où passent des rayons de Röntgen, il se forme des quantités égales d'électricité positive et négative, ou on dira, d'une manière abrégée, que ces rayons <i>ionisent</i> les gaz. S'il existe un champ électrique, les charges positives ainsi créées se meuvent dans le sens du champ et les charges négatives en sens inverse." Les plaques AA et A'A' se déchargent lorsque les charges les atteignent. "L'action sur les corps électrisés se présente ainsi, non comme une propriété proprement dite des rayons de Röntgen, mais comme une conséquence nécessaire de l'altération que ces rayons font subir aux gaz qu'ils traversent" (<abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 37)<sup id="cite_ref-These_10-1" class="reference"><a href="#cite_note-These-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> Comme ni l'existence de l'électron, ni la structure de l'atome n'étaient connu, Jean Perrin précise en note que <span class="citation">« le mot d'<a href="/wiki/Ionisation" title="Ionisation">ionisation</a> n'implique aucune hypothèse moléculaire et doit évoquer seulement l'idée d'une séparation d'électricités contraires, liées à la nature de la matière. »</span> Il publie ce travail en 1896<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Jean Perrin analyse ensuite ce qui se passe quand les rayons X frappent directement une surface métallique. Il constate une ionisation superficielle du métal qu'il nomme <i>Effet métal</i><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Il conclut : <span class="citation">« Au point où nous sommes alors arrivés, les rayons de Röntgen se présentent donc comme ayant pour caractères: de se propager très rigoureusement en ligne droite, affaiblis, mais jamais déviés par les obstacles; d'exciter des fluorescences; et d'ioniser les gaz, cette ionisation devenant plus énergique au contact du métal. Cette dernière propriété, sans rapprocher directement les rayons de Röntgen de la lumière ultra-violette, augmente pourtant les raisons qu'on avait pour y voir des vibrations de nature électrique (<abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 59) »</span><sup id="cite_ref-These_10-2" class="reference"><a href="#cite_note-These-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Existence_des_atomes">Existence des atomes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=24" title="Modifier la section : Existence des atomes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=24" title="Modifier le code source de la section : Existence des atomes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Modèle_planétaire"><span id="Mod.C3.A8le_plan.C3.A9taire"></span>Modèle planétaire</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=25" title="Modifier la section : Modèle planétaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=25" title="Modifier le code source de la section : Modèle planétaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'existence des atomes ne fait pas de doute pour Jean Perrin. En 1901, il est le premier à esquisser un <a href="/wiki/Mod%C3%A8le_de_Bohr" title="Modèle de Bohr">modèle atomique</a> qui sera repris par Ernest Rutherford en 1911 puis par <a href="/wiki/Niels_Bohr" title="Niels Bohr">Niels Bohr</a> en 1913. Dans la <a href="/wiki/La_Revue_scientifique" title="La Revue scientifique">Revue scientifique</a>, revue aussi appelée Revue rose et destinée au public cultivé, il expose diverses expériences en faveur de l'existence des atomes, notamment ses expériences et celles de <a href="/wiki/Joseph_John_Thomson" title="Joseph John Thomson">Joseph John Thomson</a> sur les rayons cathodiques d'où il résulte que <span class="citation">« la masse d'un projectile cathodique, masse que nous appellerons désormais CORPUSCULE [que nous appelons aujourd'hui <i>électron</i>], est seulement la millième partie d'un atome d'hydrogène. Nous avons donc réalisé la division de l'atome en parties plus petites et même beaucoup plus petites. Tel est le résultat capital dû à J.J. Thomson »</span> </p><p>Jean Perrin fait ensuite le rapprochement entre les électrons (corpuscules ou projectiles cathodiques) et les ions (positifs ou négatifs) qui sont séparés dans l'électrolyse des solutions salines. Ces ions sont des atomes dont la masse est associée à des charges électriques positives qui sont incomplètement équilibrées par des corpuscules négatifs. </p> <blockquote> <p>« Mais ce qui est essentiel de remarquer, c'est que <i>les corpuscules négatifs paraissent toujours identiques entre eux, quelle que soit la nature chimique de l'atome dont on les détache</i>. Par exemple, un corpuscule provenant d'un atome d'aluminium est identique au corpuscule provenant d'un atome de fer […] Pour la première fois nous entrevoyons un moyen de pénétrer dans la constitution intime d'un atome. On fera, par exemple, l'hypothèse suivante: chaque atome serait constitué, d'une part, par une ou plusieurs masses chargées d'électricité positive, une sorte de soleil positif dont la charge serait très supérieure à celle d'un corpuscule, et, d'autre part, une multitude de corpuscules, sorte de petites planètes négatives, l'ensemble de ces masses gravitant sous l'action de forces électriques, et la charge totale équivalant exactement à la charge positive totale, en sorte que l'atome soit électriquement neutre. » </p> </blockquote> <p>Il fait ensuite une allusion aux différents niveaux d'énergie nécessaires pour détacher un corpuscule de son atome et il suggère que ces niveaux d'énergie pourraient être en relation avec la longueur d'onde des raies d'émission. </p> <blockquote> <p>« L'atome apparaît ainsi comme un tout gigantesque dont la mécanique intérieure aurait pour base les lois fondamentales des actions électriques. Les durées de gravitation des différentes masses intérieures à l'atome correspondraient peut-être aux différentes longueurs d'onde des lumières que manifestent les raies du spectre d'émission […] Nous pouvons enfin concevoir que, pour les masses qui forment l'atome, il y ait plusieurs configurations stables possibles, plusieurs régimes permanents de gravitation possibles. A ces différents régimes correspondraient les différents types chimiques possibles pour un même atome (azote trivalent et pentavalent, fer des sels ferreux et fer des sels ferriques)<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <p>Jean Perrin a donc formulé ce qui est universellement appelé <i>le modèle de Rutherford</i>, dix ans avant Rutherford. L'hypothèse de Jean Perrin était fondée sur une synthèse hardie des expériences sur les rayons cathodiques et les expériences sur l'électrophorèse. Rutherford a été amené à concevoir le modèle planétaire pour rendre compte de ses expériences de bombardement d'une feuille d'or avec des particules alpha. Les dernières considérations de Jean Perrin sont proches des arguments qui feront la force du <a href="/wiki/Mod%C3%A8le_de_Bohr" title="Modèle de Bohr">modèle de Bohr</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Atomisme_et_anti-atomisme">Atomisme et anti-atomisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=26" title="Modifier la section : Atomisme et anti-atomisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=26" title="Modifier le code source de la section : Atomisme et anti-atomisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Au XIXeme siècle, l'identification progressive des éléments et de leurs règles d'assemblage pousse les chimistes à s'affranchir des symboles de l'alchimie et à inventer une nouvelle représentation des molécules et des réactions chimiques. C'est ainsi que John Dalton introduit, à partir de 1807, des symboles pour chaque élément connu et leur associe une masse atomique qui est un multiple de la masse de l'Hydrogène. À partir de 1814, <a href="/wiki/J%C3%B6ns_Jacob_Berzelius" title="Jöns Jacob Berzelius">Jöns Jacob Berzelius</a> propose la notation chimique moderne dans laquelle les éléments sont représentés par un symbole (O pour l'Oxygène, Pb, pour le Plomb, Fe pour le Fer, etc.) accompagné d'un nombre indiquant la proportion dans laquelle l'élément est présent dans la molécule (H<sub>2</sub>O, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>). Au delà de la différence des symboles, la signification de la représentation de Dalton et celle de Berzélius diffère totalement. Pour Dalton, il s'agit de représenter des atomes dont l'existence ne fait pas de doute. Pour Berzélius, les formules ne sont qu'une commodité à laquelle il ne faut accorder aucune existence réelle. Et pour bien marquer ses conceptions, il choisit comme masse de référence, celle de l'Oxygène, à laquelle il donne la valeur arbitraire de 100. Berzélius reste fidèle à <a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Emmanuel Kant</a> qui distingue les connaissances directement accessibles (les <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A8ne_naturel" title="Phénomène naturel">phénomènes</a>), qui relèvent de la science, des connaissances inaccessibles (les <a href="/wiki/Noum%C3%A8ne" title="Noumène">noumènes</a>), qui relèvent de l'imagination et doivent demeurer en dehors du champ scientifique<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Loschmidt%27s_molecular_models.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Loschmidt%27s_molecular_models.jpg/260px-Loschmidt%27s_molecular_models.jpg" decoding="async" width="260" height="504" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Loschmidt%27s_molecular_models.jpg/390px-Loschmidt%27s_molecular_models.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Loschmidt%27s_molecular_models.jpg/520px-Loschmidt%27s_molecular_models.jpg 2x" data-file-width="562" data-file-height="1090" /></a><figcaption><center>Modèles moléculaires de Loschmidt.</center>Fig. 70, Propenal (<a href="/wiki/Acrol%C3%A9ine" title="Acroléine">acroléine</a>);<br /> Fig. 115, <a href="/wiki/Allylamine" title="Allylamine">Allylamine</a>;<br /> Fig. 140, Ethanedinirile (<a href="/wiki/Cyanog%C3%A8ne" title="Cyanogène">cyanogène</a>);<br /> Fig. 328a, <a href="/wiki/Dioxyde_de_soufre" title="Dioxyde de soufre">Dioxyde de soufre</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/August_Kekul%C3%A9" class="mw-redirect" title="August Kekulé">August Kekulé</a>, chimiste prussien, le pape de la chimie européenne (il enseigne alors à l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Gand" title="Université de Gand">Université de Gand</a>), écrit dans son <i>Traité de chimie organique</i> paru en 1861<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <blockquote> <p>« On doit garder à l'esprit que les formules rationnelles ne sont que des formules et non des formules de constitution… Elles ne décrivent en aucune façon la position des atomes… Cela doit être clairement souligné parce que, assez malheureusement, certains chimistes croient encore que ces formules décrivent les positions atomiques. » </p> </blockquote> <p>En France, <a href="/wiki/Henri_Sainte-Claire_Deville" title="Henri Sainte-Claire Deville">Henri Sainte-Claire Deville</a> déclare en 1865 lors de sa leçon inaugurale à la chaire de chimie de la Sorbonne : </p> <blockquote> <p>« L'hypothèse des atomes, l'abstraction de l'affinité, des forces de toute sorte que nous faisons présider à toutes les réactions des corps que nous étudions, sont de pures inventions de notre esprit, des noms que nous faisons substance, des mots auxquels nous prêtons réalité […]. Je ne sais pas la définition qu'on peut donner du matérialisme dans la science : mais ce qu'il y a de plus dangereux, c'est de mettre de l'esprit dans la matière : car alors on apporte le mysticisme et la superstition et alors on tombe dans ces étranges théories modernes dont on trouve des expressions dans les caricatures allemandes. » </p> </blockquote> <p>Sainte-Claire Deville faisait sans doute allusion au livre de <a href="/wiki/Johann_Josef_Loschmidt" title="Johann Josef Loschmidt">Joseph Loschmidt</a>, Etudes chimiques, paru en 1861, dans lequel apparaissait pour la première fois une représentation graphique des atomes et des liaisons interatomiques simples, doubles ou triples. Le malheur est que Sainte-Claire Deville a été professeur de chimie à l'Ecole Normale Supérieure de 1851 à 1881 et qu'un de ses élèves, <a href="/wiki/D%C3%A9sir%C3%A9_Gernez" title="Désiré Gernez">Désiré Gernez</a>, a été professeur de chimie à l'ENS au temps de Perrin. Malgré ces idées dominantes, Perrin s'est forgé une conception atomique de la matière. Il justifie son approche dans son livre <i><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a></i> : </p> <blockquote> <p>« Si nous étudions une machine, nous ne nous bornons pas à raisonner sur les pièces visibles, qui pourtant ont seules pour nous de la réalité tant que nous ne pouvons pas démonter la machine. Certes, nous observons de notre mieux ces pièces visibles, mais nous cherchons aussi à <span style="text-decoration: underline;">deviner</span> quels engrenages, quels organes <span style="text-decoration: underline;">cachés</span> expliquent les mouvements apparents. Deviner ainsi l'existence ou les propriétés d'objets qui sont encore au delà de notre connaissance, <span style="text-decoration: underline;">expliquer du visible compliqué par de l'invisible simple</span>, voilà la forme d'intelligence intuitive à laquelle, grâce à des hommes comme Dalton ou Boltzmann, nous devons l'atomistique, dont ce livre donne un exposé<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nombre_d'Avogadro"><span id="Nombre_d.27Avogadro"></span>Nombre d'Avogadro</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=27" title="Modifier la section : Nombre d'Avogadro" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=27" title="Modifier le code source de la section : Nombre d'Avogadro"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a>.</div></div> <p>Après qu'<a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a> eut publié (1905) son explication théorique du <a href="/wiki/Mouvement_brownien" title="Mouvement brownien">mouvement brownien</a> en fonction du <a href="/wiki/Mouvement_(m%C3%A9canique)" title="Mouvement (mécanique)">mouvement</a> <a href="/wiki/Variable_al%C3%A9atoire_r%C3%A9elle" title="Variable aléatoire réelle">aléatoire</a> des <a href="/wiki/Mol%C3%A9cule" title="Molécule">molécules</a>, Jean Perrin effectua les expériences pour vérifier les prédictions d'Einstein. Il démontre en 1908 un accord complet entre théorie et expérience, ce qui confirme l'existence effective des atomes, proposée un siècle auparavant par <a href="/wiki/John_Dalton" title="John Dalton">John Dalton</a>. </p><p>Dans son livre <i>Les Atomes</i>, il détermine par plusieurs méthodes la valeur du <a href="/wiki/Nombre_d%27Avogadro" title="Nombre d'Avogadro">nombre d'Avogadro</a>. Il résume ses déterminations par le tableau suivant<sup id="cite_ref-Les_Atomes2014283_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-Les_Atomes2014283-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <table class="wikitable"> <caption>Déterminations du nombre d'Avogadro </caption> <tbody><tr> <th>Domaines </th> <th>Phénomènes observés </th> <th>N/10<sup>22</sup> </th></tr> <tr> <td>Viscosité des gaz </td> <td>Équation de Van der Waals </td> <td align="center">62,0 </td></tr> <tr> <td rowspan="4">Mouvement brownien </td> <td>Répartition des grains </td> <td align="center">68,3 </td></tr> <tr> <td>Déplacements </td> <td align="center">68,8 </td></tr> <tr> <td>Rotation </td> <td align="center">65,0 </td></tr> <tr> <td>Diffusion </td> <td align="center">69,0 </td></tr> <tr> <td rowspan="2">Répartition irrégulière des molécules </td> <td>Opalescence critique </td> <td align="center">75,0 </td></tr> <tr> <td>Bleu du ciel </td> <td align="center">60,0 (?) </td></tr> <tr> <td>Spectre du corps noir </td> <td> </td> <td align="center">64,0 </td></tr> <tr> <td>Charge de sphérules (dans un gaz) </td> <td> </td> <td align="center">68,0 </td></tr> <tr> <td rowspan="4">Radioactivité α </td> <td>Charges projetées </td> <td align="center">62,5 </td></tr> <tr> <td>Hélium engendré </td> <td align="center">64,0 </td></tr> <tr> <td>Radium disparu </td> <td align="center">71,0 </td></tr> <tr> <td>Énergie rayonnée </td> <td align="center">60,0 </td></tr></tbody></table> <p>Il conclut : <span class="citation">« On est saisi d'admiration devant le miracle de concordances aussi précises à partir de phénomènes si différents. D'abord qu'on retrouve la même grandeur, pour chacune des méthodes, en variant autant que possible les conditions de son application, puis que les nombres ainsi définis sans ambiguïté par tant de méthodes coïncident, cela donne à la réalité moléculaire une vraisemblance bien voisine de la certitude. »</span> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fluorescence">Fluorescence</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=28" title="Modifier la section : Fluorescence" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=28" title="Modifier le code source de la section : Fluorescence"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La <a href="/wiki/Fluorescence" title="Fluorescence">fluorescence</a> d'une molécule peut se définir comme sa capacité à atteindre un état excité en absorbant des photons d'une certaine longueur d'onde et à revenir à l'état de repos en émettant des photons d'une longueur d'onde plus grande que la longueur d'onde d'excitation. Le temps qui s'écoule entre l'absorption et l'émission est extrêmement bref, de l'ordre de quelques nanosecondes. En 1927, Jean Perrin découvre que, dans certaines conditions, une molécule fluorescente peut être excitée par transfert de l'énergie de relaxation d'une autre molécule fluorescente, ce qu'il a appelé « induction moléculaire par résonance »<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> que nous appelons aujourd'hui <a href="/wiki/Transfert_d%27%C3%A9nergie_entre_mol%C3%A9cules_fluorescentes" title="Transfert d'énergie entre molécules fluorescentes">FRET</a> (<i>Förster resonance energy transfer</i>). Pour que le phénomène se produise il faut deux conditions : </p> <ul><li>que le spectre d'émission de la molécule 1 chevauche le spectre d'absorption de la molécule 2 ;</li> <li>que la distance entre les deux molécules soit inférieure à 5 nanomètres.</li></ul> <p><a href="/wiki/Theodor_F%C3%B6rster" title="Theodor Förster">Theodor Förster</a> réétudiera le phénomène en 1946. Il déterminera en particulier que l'efficacité du transfert d'énergie varie comme l'inverse de la distance à la puissance 6. </p><p>Ce phénomène est couramment utilisé dans les laboratoires de biologie pour quantifier les <a href="/wiki/Radioisotope" title="Radioisotope">radio-isotopes</a> émetteurs béta (H<sup>3</sup>, C<sup>14</sup>, P<sup>32</sup>) dans les <a href="/wiki/D%C3%A9tecteur_%C3%A0_scintillation" title="Détecteur à scintillation">détecteurs à scintillation</a> liquide. Les électrons excitent un fluorophore primaire (type PPO ou 2,5-diphényloxasole) qui transmet son énergie à un fluorophore secondaire (type <a href="/wiki/POPOP" title="POPOP">POPOP</a> ou 1,4bis[5-phenyl-2-oxasole]benzène. Ce dernier émet des photons de longueurs d'onde qui peuvent être captés par les photomultiplicateurs et comptés. </p><p>Ces recherches de Jean Perrin sur la fluorescence sont complétées par les études théoriques de son fils, <a href="/wiki/Francis_Perrin_(physicien)" title="Francis Perrin (physicien)">Francis Perrin</a>, entre 1926 et 1931 sur la <a href="/wiki/Polarisation_(optique)" title="Polarisation (optique)">polarisation</a> de la lumière fluorescente<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Énergie_du_Soleil"><span id=".C3.89nergie_du_Soleil"></span>Énergie du Soleil</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=29" title="Modifier la section : Énergie du Soleil" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=29" title="Modifier le code source de la section : Énergie du Soleil"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pourquoi les <a href="/wiki/%C3%89toile" title="Étoile">étoiles</a> brillent elles? Quelle est l'origine de la lumière et de la chaleur du <a href="/wiki/Soleil" title="Soleil">Soleil</a>? Ces questions aussi vieilles que l'humanité trouve un début de réponse lorsque <a href="/wiki/Giordano_Bruno" title="Giordano Bruno">Giordano Bruno</a> reconnaît que le Soleil est une étoile comme les autres. </p> <dl><dd><dl><dd><blockquote></blockquote></dd></dl></dd></dl> <p>« Il est donc d'innombrables soleils et un nombre infini de terres tournant autour de ces soleils, à l'instar des sept « terres » [la Terre, la Lune, les cinq planètes alors connues : Mercure, Vénus, Mars, Jupiter, Saturne] que nous voyons tourner autour du Soleil qui nous est proche. » </p> <p style="margin:-0.7em 0 0.3em 6em">— Giordano Bruno, <i>L'Infini, l'Univers et les Mondes</i>, 1584</p> <p>Ensuite, au XVIIIe siècle, il a été envisagé que le feu des étoiles et du soleil venait de la combustion du charbon et qu'il était alimenté par des pluies de météorites charbonneux. Mais, dans ce modèle, le soleil ne pourrait durer que quelques milliers d'années. Une idée plus élaborée a été proposée par <a href="/wiki/Lord_Kelvin" class="mw-redirect" title="Lord Kelvin">Lord Kelvin</a> et <a href="/wiki/Hermann_von_Helmholtz" title="Hermann von Helmholtz">Hermann von Helmholtz</a>. La chaleur serait provoquée par la compression du gaz sous l'action de la gravité. Kelvin a calculé que ce processus permettrait au soleil de briller pendant environ 18 millions d'années. Cette durée potentielle ne cadrait pas avec les connaissances acquises à la fin du XIXe siècle. Les géologues avaient déterminé, par des études sur les taux d'accumulation des sédiments, que la Terre avait plusieurs centaines de millions d'années. <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a> prenait en compte cette ancienneté de la Terre pour expliquer sa <a href="/wiki/Darwinisme" title="Darwinisme">théorie de l'évolution</a>. Mais l'autorité de Kelvin et la contestation de la théorie de Darwin faisaient que l'explication de la chaleur solaire par le <a href="/wiki/M%C3%A9canisme_de_Kelvin-Helmholtz" title="Mécanisme de Kelvin-Helmholtz">mécanisme de Kelvin-Helmholtz</a> gardait ses partisans. En 1907, la mise en œuvre de la <a href="/wiki/Datation_%C3%A0_l%27uranium-plomb" class="mw-redirect" title="Datation à l'uranium-plomb">datation avec l'uranium radioactif</a> a conduit à évaluer l'âge de la Terre, et donc du Soleil, à quelques milliards d'années<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>En 1919, dans son article intitulé <i>Matière et Lumière</i>, Perrin évoque l'hypothèse que la source d'énergie des étoiles pourrait provenir de <a href="/wiki/Fusion_nucl%C3%A9aire" title="Fusion nucléaire">fusion nucléaire</a> des atomes d'hydrogène. Il développe cette idée dans un article de 1921<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle 4H+2e\rightarrow He+\gamma }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mn>4</mn> <mi>H</mi> <mo>+</mo> <mn>2</mn> <mi>e</mi> <mo stretchy="false">→<!-- → --></mo> <mi>H</mi> <mi>e</mi> <mo>+</mo> <mi>γ<!-- γ --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle 4H+2e\rightarrow He+\gamma }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d66ef56d9fb9abb9c88d9304a571c4241baec04b" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:19.176ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle 4H+2e\rightarrow He+\gamma }" /></span></center> <p>Le neutron n'est pas encore découvert. Pendant toutes les années 1920, les physiciens supposent que le noyau atomique est composé de protons et d'électrons nucléaires. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg/350px-The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg" decoding="async" width="350" height="334" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg/525px-The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg/700px-The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg 2x" data-file-width="4044" data-file-height="3860" /></a><figcaption><center>Le soleil génère son énergie par la fusion nucléaire de 627 millions de tonnes d'hydrogène en 622,7 millions de tonnes d'hélium par seconde.<br /> La masse de 4,3 millions de tonnes de matière qui disparaît par seconde est transformée<br />en énergie radiative.</center></figcaption></figure> <p>Le physicien anglais <a href="/wiki/Francis_William_Aston" title="Francis William Aston">Francis Aston</a> vient de construire (en 1919) le premier <a href="/wiki/Spectrom%C3%A9trie_de_masse" title="Spectrométrie de masse">spectromètre de masse</a> moderne avec lequel il a démontré que la masse de l'atome d'hélium était inférieure à la masse de quatre atomes d'hydrogène. En utilisant les données actuelles, la fusion s'accompagne d'une perte de masse de : </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \Delta m=4m_{H}-m_{He}=(6,6900-6,6459)*10^{-27}=0,0441*10^{-27}{}kg\;}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi mathvariant="normal">Δ<!-- Δ --></mi> <mi>m</mi> <mo>=</mo> <mn>4</mn> <msub> <mi>m</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>H</mi> </mrow> </msub> <mo>−<!-- − --></mo> <msub> <mi>m</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>H</mi> <mi>e</mi> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mo stretchy="false">(</mo> <mn>6</mn> <mo>,</mo> <mn>6900</mn> <mo>−<!-- − --></mo> <mn>6</mn> <mo>,</mo> <mn>6459</mn> <mo stretchy="false">)</mo> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>−<!-- − --></mo> <mn>27</mn> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0441</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>−<!-- − --></mo> <mn>27</mn> </mrow> </msup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> </mrow> <mi>k</mi> <mi>g</mi> <mspace width="thickmathspace"></mspace> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \Delta m=4m_{H}-m_{He}=(6,6900-6,6459)*10^{-27}=0,0441*10^{-27}{}kg\;}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/43412da7d09bd9096ec111cc06648592182bd6d5" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:69.014ex; height:3.176ex;" alt="{\displaystyle \Delta m=4m_{H}-m_{He}=(6,6900-6,6459)*10^{-27}=0,0441*10^{-27}{}kg\;}" /></span></center> <p>Soit un peu moins de 7 millièmes de la masse de 4 atomes d'hydrogène : </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle {\frac {\Delta m}{4*m_{H}}}={\frac {0,0441}{4*1,6725}}=0,0065}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mi mathvariant="normal">Δ<!-- Δ --></mi> <mi>m</mi> </mrow> <mrow> <mn>4</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msub> <mi>m</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>H</mi> </mrow> </msub> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0441</mn> </mrow> <mrow> <mn>4</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>6725</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0065</mn> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle {\frac {\Delta m}{4*m_{H}}}={\frac {0,0441}{4*1,6725}}=0,0065}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/8791681461ef052ed9dbaaa042ed52981ad6f6b8" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.338ex; width:32.008ex; height:5.843ex;" alt="{\displaystyle {\frac {\Delta m}{4*m_{H}}}={\frac {0,0441}{4*1,6725}}=0,0065}" /></span></center> <p>Si le Soleil était constitué exclusivement d'hydrogène et si la totalité de sa masse se transformait en hélium, la masse transformée en énergie serait égale à : </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \Delta M=2*10^{30}*0,0065=1,3*10^{28}\;kg}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi mathvariant="normal">Δ<!-- Δ --></mi> <mi>M</mi> <mo>=</mo> <mn>2</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>30</mn> </mrow> </msup> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0065</mn> <mo>=</mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>3</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>28</mn> </mrow> </msup> <mspace width="thickmathspace"></mspace> <mi>k</mi> <mi>g</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \Delta M=2*10^{30}*0,0065=1,3*10^{28}\;kg}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/6f6f072e1892998da034c0da32a44d909e567148" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:39.901ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle \Delta M=2*10^{30}*0,0065=1,3*10^{28}\;kg}" /></span></center> <p>D'après l'<a href="/wiki/E%3Dmc2" title="E=mc2">équivalence masse-énergie</a> d'Einstein, l'énergie libérée serait </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \Delta E=\Delta M*C^{2}=1,3*10^{28}*9*10^{16}=1,2*10^{45}\;J}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi mathvariant="normal">Δ<!-- Δ --></mi> <mi>E</mi> <mo>=</mo> <mi mathvariant="normal">Δ<!-- Δ --></mi> <mi>M</mi> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mi>C</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>3</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>28</mn> </mrow> </msup> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <mn>9</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>16</mn> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>2</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>45</mn> </mrow> </msup> <mspace width="thickmathspace"></mspace> <mi>J</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \Delta E=\Delta M*C^{2}=1,3*10^{28}*9*10^{16}=1,2*10^{45}\;J}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/daf60236ae8e5ccdf7d701557f1df4430cbdbe95" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:53.811ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle \Delta E=\Delta M*C^{2}=1,3*10^{28}*9*10^{16}=1,2*10^{45}\;J}" /></span></center> <p>Sachant que la puissance radiative du Soleil est égale <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle 4*10^{26}\;W}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mn>4</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>26</mn> </mrow> </msup> <mspace width="thickmathspace"></mspace> <mi>W</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle 4*10^{26}\;W}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/4078a09d1fdd35b168542405897ff8ab064afdcb" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:10.639ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle 4*10^{26}\;W}" /></span> et qu'une année équivaut à <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle 3*10^{7}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mn>3</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>7</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle 3*10^{7}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/0b4839e62cfe16d26cfb38c162860f38ef81c1a8" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:6.736ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle 3*10^{7}}" /></span> secondes, la durée de vie possible du Soleil serait </p> <center><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle T={\frac {1,2*10^{45}}{4*10^{26}*3*10^{7}}}=10^{11}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>T</mi> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>2</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>45</mn> </mrow> </msup> </mrow> <mrow> <mn>4</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>26</mn> </mrow> </msup> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <mn>3</mn> <mo>∗<!-- ∗ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>7</mn> </mrow> </msup> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>11</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle T={\frac {1,2*10^{45}}{4*10^{26}*3*10^{7}}}=10^{11}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/4962dcfe1cfe9c63e977c0b502fe5673499cf8f6" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.338ex; width:29.36ex; height:6.343ex;" alt="{\displaystyle T={\frac {1,2*10^{45}}{4*10^{26}*3*10^{7}}}=10^{11}}" /></span> années</center> <p>Soit 100 milliards d'années ! En fait la totalité de la masse du Soleil n'est pas convertible en hélium. La réaction de fusion n'a des chances de se produire que dans le cœur de l'étoile, là où la température est supérieure à 10 millions de degrés. La durée de vie probable du Soleil est évaluée actuellement à 10 milliards d'années. On sait aussi aujourd'hui que la nucléosynthèse de l'hélium est un processus qui comporte plusieurs étapes intermédiaires (voir <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_proton-proton" title="Chaîne proton-proton">Chaîne proton-proton</a>) qui ont été élucidées par <a href="/wiki/Hans_Bethe" title="Hans Bethe">Hans Bethe</a> et <a href="/wiki/Carl_Friedrich_von_Weizs%C3%A4cker" title="Carl Friedrich von Weizsäcker">Carl Friedrich von Weizsäcker</a> en 1938<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>De plus, l'hypothèse selon laquelle le Soleil est constitué principalement d'hydrogène, ce qui est universellement accepté aujourd'hui, était, en 1920, une hypothèse de physicien peu au courant des conceptions des astrophysiciens. En 1920, et jusqu'en 1930, les astrophysiciens considéraient que le Soleil devait avoir une composition voisine de celle de la Terre. Cette idée était confortée par une interprétation erronée du spectre des raies d'absorption de la lumière solaire dont on déduisait que le Soleil était composé à plus des 2/3 de sa masse par du fer. C'est une réinterprétation des spectres des étoiles par <a href="/wiki/Cecilia_Payne-Gaposchkin" title="Cecilia Payne-Gaposchkin">Cecilia Payne</a>, en 1925, qui a conduit à découvrir que le Soleil et les étoiles sont principalement composés d'hydrogène et d'un peu d'hélium<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. C'est la raison pour laquelle, <a href="/wiki/Arthur_Eddington" title="Arthur Eddington">Arthur Eddington</a>, astronome professionnel, aboutit à une durée de vie du Soleil inférieure à celle de Jean Perrin, tout en faisant les mêmes calculs. Pour lui, l'hydrogène n'est qu'un composant mineur du Soleil. Voici ce qu'écrit Eddington en 1920 : </p> <blockquote> <p>« Une étoile tire son énergie d'un vaste réservoir d'une manière qui nous est inconnue. Ce réservoir peut difficilement être autre que l'énergie subatomique qui, comme nous le savons, est abondante dans toute matière. Nous rêvons parfois que l'homme puisse un jour apprendre à la libérer et à l'utiliser à son service. Le réservoir est presque inépuisable à condition de pouvoir l'exploiter. Il y en a suffisamment dans le soleil pour maintenir sa production énergétique pendant 15 milliards d'années. </p><p>Certaines données physiques acquises au cours de l'année écoulée […] rendent pour moi possible qu'une partie de l'énergie subatomique soit libérée dans les étoiles. Les expériences de <a href="/wiki/Francis_William_Aston" title="Francis William Aston">F. W. Aston</a> semblent ne laisser aucun doute sur le fait que tous les éléments sont constitués d'atomes d'hydrogène liés ensemble avec des électrons négatifs. Le noyau de l'atome d'hélium, par exemple, se compose de 4 atomes d'hydrogène liés à 2 électrons. Mais Aston a aussi montré de façon convaincante que la masse de l'atome d'hélium est moindre que la somme des masses des 4 atomes d'hydrogène qui le constituent. Et les chimistes sont totalement d'accord avec lui. Il y a une perte de masse dans la synthèse qui s'élève à environ 1 partie pour 120, la masse atomique de l'hydrogène étant 1,008 et celle de l'hélium étant exactement 4 […] La masse ne peut pas être annihilée et la différence ne peut que représenter la quantité d'énergie électrique libérée dans la transmutation. On peut donc immédiatement calculer la quantité d'énergie libérée quand l'hélium est créé à partir de l'hydrogène. Si 5% de la masse d'une étoile sont constitués initialement d'hydrogène, qui sont graduellement combinés pour former des éléments plus complexes, la chaleur libérée sera plus que suffisante pour répondre à notre demande, et on n'a pas besoin d'aller chercher plus loin la source de l'énergie des étoiles<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chimie_physique">Chimie physique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=30" title="Modifier la section : Chimie physique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=30" title="Modifier le code source de la section : Chimie physique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Micheline Charpentier-Morize a consacré un tiers de son ouvrage<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> sur Jean Perrin à exposer combien sa conception de la <a href="/wiki/Liaison_chimique" title="Liaison chimique">liaison chimique</a> était erronée et combien son influence politique avait été néfaste pour la recherche française en chimie en général et en chimie physique en particulier. </p><p>L'influence de Jean Perrin est paradoxale. Il a été celui qui a définitivement démontré l'existence des atomes et la nature discontinue de la matière. Dans son travail de thèse, il a participé à la découverte de l'électron comme particule matérielle porteuse de la charge électrique négative. Il a été le premier à imaginer l'atome comme une structure planétaire avec un noyau central positif et des satellites formés d'électrons négatifs. Sa nomination à la chaire de Chimie-Physique à la Sorbonne paraissait donc parfaitement logique pour sortir de l'anti-atomisme de <a href="/wiki/Marcellin_Berthelot" title="Marcellin Berthelot">Marcellin Berthelot</a> qui prévalait encore parmi les chimistes français. Il était, à priori, le physicien le plus apte à promouvoir le rôle des électrons dans la liaison chimique. Malheureusement, selon le jugement lapidaire de Nguyên Trong Anh, professeur de chimie à l'école polytechnique : <span class="citation">« Berthelot a nié la chimie atomique, Perrin la chimie électronique »</span><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199715_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199715-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Compte tenu de son influence et de son pouvoir, les concepts erronés de Perrin ont eu des conséquences très dommageables pour le développement de la chimie française au <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Atomicité_et_valence_avant_Perrin"><span id="Atomicit.C3.A9_et_valence_avant_Perrin"></span>Atomicité et valence avant Perrin</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=31" title="Modifier la section : Atomicité et valence avant Perrin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=31" title="Modifier le code source de la section : Atomicité et valence avant Perrin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Parallèlement au débat sur l'existence des atomes, les chimistes se demandent comment rendre compte de la capacité des atomes des différents éléments à se lier avec l'hydrogène. En 1852, le chimiste anglais <a href="/wiki/Edward_Frankland" title="Edward Frankland">Edward Frankland</a> introduit le concept d'atomicité. L'atomicité de l'oxygène est 2 (OH<sub>2</sub>), celle de l'azote est 3 (NH<sub>3</sub>) et celle du carbone est 4 (CH<sub>4</sub>). En 1857, Kekulé reconnait que les atomes de carbone sont capables de former une chaîne (CCCC) qu'<a href="/wiki/Archibald_Scott_Couper" title="Archibald Scott Couper">Archibald Couper</a> propose d'écrire (-C-C-C-C-) en introduisant des traits pour figurer les liaisons. En 1858, <a href="/wiki/Stanislao_Cannizzaro" title="Stanislao Cannizzaro">Stanislao Cannizzaro</a> précise les concepts d'atome et de molécule, ce qui sera d'une grande utilité par la suite. Pour rendre compte de la capacité des atomes à former des liaisons, Loschmidt remplace le concept d' <i>atomicité</i> par celui de <a href="/wiki/Valence_(chimie)" title="Valence (chimie)">valence</a> qu'il nomme <i>Pollenz</i> et qui ne sera nommé <i>Valenz</i> par Hermann Wichelhaus qu'en 1868. Ce concept lui permet de symboliser pour la première fois les liaisons doubles ou triples avec deux ou trois traits parallèles, comme il est courant de les représenter aujourd'hui<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Liaison_chimique_:_des_forces_complètement_inconnues"><span id="Liaison_chimique_:_des_forces_compl.C3.A8tement_inconnues"></span>Liaison chimique : des forces complètement inconnues</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=32" title="Modifier la section : Liaison chimique : des forces complètement inconnues" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=32" title="Modifier le code source de la section : Liaison chimique : des forces complètement inconnues"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans son livre Les Atomes, Jean Perrin récapitule toutes les découvertes du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> et des dix premières années du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> qui concourent à prouver que la structure de la nature est discontinue: la matière est formée d'atomes, l'électricité est véhiculée par des corpuscules chargés électriquement (électrons et ions) et la lumière est formée de photons. Les atomes de matière eux-mêmes forment les éléments qui peuvent se désintégrer (radioactivité) en formant de nouveaux atomes ainsi que des particules chargées (rayonnement alpha et bêta) et des photons gamma. Alors qu'il a, lui-même, imaginé la structure planétaire de l'atome en 1901, que Rutherford vient de publier (en 1911) un modèle planétaire dans lequel les électrons orbitent autour d'un noyau positif, il ne fait aucune mention de la structure de l'atome dans son livre. </p><p>Dans le premier chapitre intitulé <i>La théorie atomique et la chimie</i> de son livre <i>Les Atomes</i>, Perrin énumère les 20 premiers éléments en regard de leur poids atomique et conclut : <span class="citation">« Une cause encore inconnue maintient la plupart des différences des poids atomiques au voisinage de valeurs entières. »</span> Il ajoute : </p> <blockquote> <p>« Une autre régularité bien surprenante, signalée par <a href="/wiki/Dmitri_Mendele%C3%AFev" title="Dmitri Mendeleïev">Mendeleïev</a>, a été mise en évidence dans le <a href="/wiki/Tableau_p%C3%A9riodique_des_%C3%A9l%C3%A9ments" title="Tableau périodique des éléments">tableau</a> précédent où l'on voit se correspondre l'hélium, le néon, et l'argon (de valence nulle), le lithium, le sodium, le potassium (métaux alcalins univalents); le glucinium [le béryllium], le magnésium, le calcium (alcalino-terreux bivalents), et ainsi de suite. On voit par là s'indiquer la loi que je ne peux discuter plus longuement : <i>Au moins de façon approximative, quand on classe les atomes par ordre de masse croissante, on retrouve périodiquement des atomes analogues aux premiers atomes classés</i><sup id="cite_ref-Les_Atomes201462-63_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-Les_Atomes201462-63-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <p>Dans le même chapitre, il explique, avec une pédagogie remarquable, ce qu'est la liaison chimique : </p> <blockquote> <p>« Tout se passe pour nous comme si l'atome d'hydrogène sortait une <i>main</i>, et une seule. Dès que cette main saisit une autre main, la capacité de combinaison de l'atome est épuisée : l'atome d'hydrogène est dit <i>monovalent</i>. Plus généralement, nous admettrons que les atomes d'une molécule sont assemblés par des sortes sortes de crochets ou de <i>mains</i>, chaque liaison unissant deux atomes seulement, <i>sans s'inquiéter absolument des autres atomes présents</i>. Naturellement personne ne pense qu'il y ait réellement sur les atomes de petits crochets ou de petites mains, mais les forces complètement inconnues qui les unissent doivent être équivalentes à de tels liens, que l'on appelle valences pour éviter l'emploi d'expressions anthropomorphiques<sup id="cite_ref-Les_Atomes201471_78-0" class="reference"><a href="#cite_note-Les_Atomes201471-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <p>Au moment où le livre est écrit (1911), la liaison chimique repose donc sur des <i>forces complètement inconnues</i>. </p><p>Dans le chapitre intitulé <i>Fluctuations</i> de son livre, <i>Les Atomes</i>, Jean Perrin expose sa conception dynamique de l'équilibre de la réaction chimique qu'il appelle mouvement brownien chimique<sup id="cite_ref-Les_Atomes2014205_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-Les_Atomes2014205-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <blockquote> <p>« Bornons-nous à considérer deux types de réactions particulièrement importants et simples qui, au reste, par addition ou répétition, peuvent en définitive donner toutes les réactions. C'est </p> <ul><li>d'une part <i>la dissociation</i> ou rupture d'une molécule en molécules plus simples ou en atomes exprimée par le symbole général : <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle A\rightarrow A'+A''}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>A</mi> <mo stretchy="false">→<!-- → --></mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>′</mo> </msup> <mo>+</mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>″</mo> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle A\rightarrow A'+A''}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/eb2eac03ffc300e97a10a1cb832d7770a02e8804" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.505ex; width:13.506ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle A\rightarrow A'+A''}" /></span></li> <li>et d'autre part, <i>la construction</i> d'une molécule, phénomène inverse exprimable par le symbole <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle A\leftarrow A'+A''}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>A</mi> <mo stretchy="false">←<!-- ← --></mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>′</mo> </msup> <mo>+</mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>″</mo> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle A\leftarrow A'+A''}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/0c4838f920e8d8bd77932e745e3f675debf46c6a" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.505ex; width:13.506ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle A\leftarrow A'+A''}" /></span>.</li> <li>Si, à une température donnée, deux transformations inverses s'équilibrent parfaitement <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle A\leftrightarrow A'+A''}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>A</mi> <mo stretchy="false">↔<!-- ↔ --></mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>′</mo> </msup> <mo>+</mo> <msup> <mi>A</mi> <mo>″</mo> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle A\leftrightarrow A'+A''}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/28cab96931eaec2b9b961463265441328f2ce830" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.505ex; width:13.506ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle A\leftrightarrow A'+A''}" /></span></li> <li>en sorte que dans tout espace, <i>à notre échelle</i>, les quantités des composants restent fixes, nous disons qu'il y a équilibre chimique, qu'il ne se passe plus rien.</li></ul> <p>En réalité les deux réactions se poursuivent et, à chaque instant, il se brise, en certains points un nombre immense de molécules A, tandis qu'en d'autres points il s'en reforme en quantités équivalente. Je ne crois pas qu'on puisse douter qu'on pourrait percevoir à un grossissement suffisant, dans des espaces microscopiques, des fluctuations incessantes de la composition chimique. L'équilibre chimique des fluides aussi bien que leur équilibre physique, n'est qu'une illusion qui correspond à un régime permanent de transformations qui se compensent. Une théorie quantitative de ce mouvement brownien chimique n'a pas été développée. Mais, même qualitative, cette conception cinétique de l'équilibre a rendu de très grands services. Elle est le fondement réel de tout ce qui, dans la mécanique chimique, se rapporte aux vitesses de réaction (<i>loi d'action de masse</i>). » </p> </blockquote> <p>Jean Perrin développe ses conceptions de la réaction chimique dans le chapitre suivant, <i>La lumière et les quanta,</i> dans un paragraphe intitulé <i>C'est peut-être la lumière qui dissocie les molécules</i> qui se termine par la proposition étonnante suivante: <span class="citation">« Il faudrait donc chercher dans une action de la lumière sur les atomes, un mécanisme essentiel de toute réaction chimique. »</span> Ainsi que le souligne <a href="/wiki/Pierre-Gilles_de_Gennes" title="Pierre-Gilles de Gennes">Pierre-Gilles de Gennes</a> dans l'Avant-Propos de <i>Les Atomes</i><sup id="cite_ref-Les_Atomes201413_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-Les_Atomes201413-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <blockquote> <p>« Exemple d'intuition trop audacieuse : le moment où Perrin réfléchit sur les cinétiques chimiques, et en particulier sur la décomposition d'une molécule A au sein d'un gaz passif P : comme la concentration du gaz passif ne joue pas de rôle, […] Perrin en conclut que les collisions (AP) sont non pertinentes, et que toute activation doit être photochimique. On ne pouvait évidemment pas, en 1913, deviner que la chimie radicalaire pilote en général ce genre de système… » </p> </blockquote> <p>En 1910, Jacques Duclaux fait le point sur l'état de la chimie. On sait <span class="citation">« de quels éléments sont formés les substances et quels sont leurs rapports de composition. Nous voudrions savoir comment elles se transforment les unes dans les autres, comment on peut en obtenir une aux dépens des autres, et pourquoi les réactions s'accomplissent dans un sens plutôt que dans le sens opposé. […] Ce qu'il nous faudrait maintenant, c'est ce que la chimie cherche depuis plus d'un siècle sans pouvoir le trouver: des lois d'affinités »</span><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199757_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199757-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Avènement_de_la_chimie_électronique_(1910-1930)"><span id="Av.C3.A8nement_de_la_chimie_.C3.A9lectronique_.281910-1930.29"></span>Avènement de la chimie électronique (1910-1930)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=33" title="Modifier la section : Avènement de la chimie électronique (1910-1930)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=33" title="Modifier le code source de la section : Avènement de la chimie électronique (1910-1930)"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 1911, le physicien hollandais <a href="/wiki/Antonius_van_den_Broek" title="Antonius van den Broek">Antonius Van der Broek</a>, inspiré par le modèle d'atome planétaire de Perrin-Rutherford, suggère que le nombre d'électrons par atome est environ la moitié de la masse atomique. Cette idée sera affinée par Rutherford en décembre 1913 : le nombre d'électrons d'un atome correspond au numéro atomique, c'est-à-dire à sa position dans le tableau de Mendeleiev. C'est une avancée considérable qui est déjà intégrée dans le modèle d'atome développé par <a href="/wiki/Niels_Bohr" title="Niels Bohr">Niels Bohr</a> dans trois articles parus en 1913 : </p> <ul><li>Dans l'atome d'Hydrogène, les trajectoires possibles de l'électron sont calculées en posant que le moment cinétique de l'électron doit être quantifié. Les sauts d'orbite correspondent à l'absorption ou à l'émission de photons dont les longueurs d'onde sont celles de la série spectrale de Balmer.</li> <li>Dans les atomes d'Hélium, de Lithium et de Bore, 2, 3 ou 4 électrons circulent sur des orbites qui répondent au même principe de quantification</li> <li>Dans une molécule, les noyaux se regroupent et les électrons circulent sur des orbites moléculaires.</li></ul> <p>Au cours de la même année 1913, <a href="/wiki/Gilbert_Lewis" title="Gilbert Lewis">Gilbert Lewis</a> développe l'idée de l' <i>électrovalence</i>. Il était connu que KCl en solution aqueuse donne naissance à des ions K<sup>+</sup> et Cl<sup>-</sup>. On pouvait donc supposer qu'en s'ionisant K perd un électron (K -> K<sup>+</sup> + e<sup>−</sup>) que Cl récupère (Cl + e<sup>−</sup> -> Cl<sup>−</sup>) en s'ionisant. Les deux ions se lient par attraction électrostatique. Mais cette liaison ionique n'explique pas toutes les liaisons chimiques. </p><p>En 1916, Lewis remarque que les atomes mettent en commun leurs électrons externes de façon que la composition de l'ensemble moléculaire ressemble à celle des gaz rares. Il avance aussi que chaque liaison <i>covalente</i> est formée par la mise en commun d'une paire d'électrons. Ce qui sera synthétisé dans un article de <a href="/wiki/Irving_Langmuir" title="Irving Langmuir">Irving Langmuir</a> en 1919 : <span class="citation">« L'arrangement le plus stable des électrons dans les atomes ou les molécules est celui de la paire de l'atome d'Hélium […] L'arrangement des électrons le plus stable suivant est l'octet, c'est-à-dire un groupe de huit électrons comme celui de la seconde couche de l'atome de Néon. »</span> </p><p>Tout en acceptant la modèle atomique des couches électroniques, Jean Perrin n'a jamais compris la raison d'être de la paire d'électrons comme support de la liaison covalente. Il a admis que c'était une possibilité mais qu'il en existait une autre: la liaison avec un seul électron. En 1927, il écrit : <span class="citation">« Un système rigide [une molécule] peut être constitué par deux assemblages électroniques fermés [couches électroniques complètes], ayant en commun non plus deux mais un seul électron. Ce sera la liaison monoélectronique ou semi-valence, moins robuste que la liaison biélectronique ou valence… Il est à présumer, si cette notion est fondée, que beaucoup de formules classiques, où l'on n'a fait figurer que des valences ordinaires, seront à réviser »</span><sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Perrin qui avait justifié l'utilisation de modèles pour décrire la réalité invisible, en était venu à contester radicalement les nouveaux modèles. </p> <blockquote> <p>« <i>Toute notion finit par perdre sa signification même, quand on s'écarte indéfiniment des circonstances expérimentales où elle a été formée</i>. Une limitation grave nous arrête si nous allons vers des choses de plus en plus petites (Bohr). Il semble qu'à condition d'aller assez loin, les vieilles notions familières d'espace et de temps disparaissent ; on ne peut plus faire d'images. Je pense que c'est de l'anthropomorphisme que de tâcher de dessiner ce qui se passe à l'intérieur d'un atome d'hydrogène […] Une école de jeunes s'efforce d'affirmer le pouvoir de la raison, de créer d'autres concepts pour un ordre nouveau. Ces jeunes (certains ont quarante ans, d'autres 25), ce sont les de Broglie, les Schrödinger, les Heisenberg, les Dirac. Par leurs théories, hérissées de symboles mathématiques, ils poursuivent l'effort de la civilisation occidentale contre les forces du destin<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199781_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199781-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. » </p> </blockquote> <p>En citant les jeunes physiciens, Perrin s'avouait dépassé. La mécanique ondulatoire, qu'il trouvait si rébarbative, a conduit à la définition des orbitales atomiques, puis des orbitales moléculaires. Le livre de <a href="/wiki/Linus_Pauling" title="Linus Pauling">Linus Pauling</a> <i>The nature of the chemical bond</i>, paru en 1939, qui a eu un énorme retentissement, a consacré définitivement le caractère électronique de la liaison chimique. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Théorie_radiative_de_Jean_Perrin"><span id="Th.C3.A9orie_radiative_de_Jean_Perrin"></span>Théorie radiative de Jean Perrin</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=34" title="Modifier la section : Théorie radiative de Jean Perrin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=34" title="Modifier le code source de la section : Théorie radiative de Jean Perrin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pendant que les chimistes américains développaient la théorie électronique de la liaison chimique, les européens, en particulier Jean Perrin, mobilisaient leurs compétences pour la guerre. Le hiatus de 4 ans de guerre a complètement déconnecté Perrin des avancées de la physique quantique vis-à-vis de laquelle il est resté réservé malgré sa participation à de nombreux congrès Solvay de physique et de chimie au cours desquels il a rencontré tous les acteurs de cette révolution scientifique. </p><p>Au delà de la nature de la liaison chimique, une autre question fondamentale se posait : comment un assemblage atomique pouvait-il se défaire pour permettre à un autre assemblage de se former. C'est le problème de la réactivité chimique et de l'énergie nécessaire à l'amorce des réactions. </p><p>Après la guerre, en 1919, dans un article intitulé <i>Matière et Lumière</i>, il a repris ses idées de 1911 sur le rôle de la lumière dans les réactions chimiques, ignorant complètement le modèle atomique de Bohr et les découvertes de Lewis et Langmuir. </p> <ul><li>« Toute <a href="/wiki/R%C3%A9action_chimique" title="Réaction chimique">réaction chimique</a> est provoquée par une radiation lumineuse. Sa vitesse est déterminée par l'intensité de cette radiation et ne dépend de la température que dans la mesure où cette intensité en dépend.</li> <li>La matière ne peut passer d'un état initial stable, constitué par une unité moléculaire définie à un état final stable, constitué par une autre unité moléculaire définie, qu'en absorbant une lumière excitative déterminée et en rayonnant une autre lumière déterminée. Cette absorption et cette perte d'énergie (dont la différence mesure l'énergie de la réaction) sont égales, à un facteur universel près (la constante de Planck), aux fréquences de la lumière absorbée et de la lumière émise : <i>h<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \nu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>ν<!-- ν --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \nu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c15bbbb971240cf328aba572178f091684585468" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.232ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \nu }" /></span></i> + A -> <i>h<span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \nu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>ν<!-- ν --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \nu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c15bbbb971240cf328aba572178f091684585468" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.232ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \nu }" /></span>' </i> + A'. <i>h</i> est la constante de Planck, <i><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \nu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>ν<!-- ν --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \nu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c15bbbb971240cf328aba572178f091684585468" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.232ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \nu }" /></span></i> est la fréquence de la lumière absorbée, A la molécule initiale, <i><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \nu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>ν<!-- ν --></mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \nu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c15bbbb971240cf328aba572178f091684585468" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.232ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \nu }" /></span>' </i> la fréquence de la lumière émise et A' la molécule finale<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize199787_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize199787-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</li></ul> <p>Affirmer que <i>Toute réaction chimique est provoquée par une radiation lumineuse</i> est manifestement faux. La théorie radiative est extrêmement déconnectée de la réalité de la liaison chimique. Elle a cependant suscité un vif débat qui s'est concrétisé par une réunion spéciale de la <i>Faraday Society</i> en 1921 au cours de laquelle Perrin a défendu sa thèse. Mais rien de concluant n'en est résulté. Perrin a été conforté dans ses convictions par ses découvertes sur la fluorescence à la fin des années 1920. D'une façon paradoxale, Perrin qui avait combattu les thèses <a href="/wiki/%C3%89nerg%C3%A9tisme" title="Énergétisme">énergétistes</a> pour asseoir l'atomisme, s'en fait le porte-parole pour combattre la chimie électronique au cours des congrès Solvay de chimie de 1922, 1925, 1928 et 1931<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997100_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997100-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. L'énergétisme et la théorie radiative ont été définitivement abandonnés dans les années 1930, sauf en France où Perrin l'a imposé avec l'aide de <a href="/wiki/Georges_Urbain" title="Georges Urbain">Georges Urbain</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Organisation_de_la_recherche_scientifique_française"><span id="Organisation_de_la_recherche_scientifique_fran.C3.A7aise"></span>Organisation de la recherche scientifique française</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=35" title="Modifier la section : Organisation de la recherche scientifique française" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=35" title="Modifier le code source de la section : Organisation de la recherche scientifique française"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Premières_tentatives_(1919-1922)"><span id="Premi.C3.A8res_tentatives_.281919-1922.29"></span>Premières tentatives (1919-1922)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=36" title="Modifier la section : Premières tentatives (1919-1922)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=36" title="Modifier le code source de la section : Premières tentatives (1919-1922)"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La <a href="/wiki/Caisse_des_recherches_scientifiques" title="Caisse des recherches scientifiques">Caisse des recherches scientifiques</a>, créée le <time class="nowrap" datetime="1901-07-14" data-sort-value="1901-07-14">14 juillet 1901</time>, existe toujours. Elle a pour mission d'encourager la recherche plutôt que de récompenser la découverte. Elle est sous la tutelle du ministère de l'Instruction publique. Elle ne dispose, en 1919, que d'un million de francs fournis par les bénéfices du <a href="/wiki/Pari_mutuel_urbain" title="Pari mutuel urbain">Pari Mutuel Urbain</a> sur les <a href="/wiki/Course_de_chevaux" title="Course de chevaux">courses de chevaux</a>. Les crédits sont affectés non pas à des laboratoires mais à des chercheurs sélectionnés chaque année pour permettre l'achat d'appareils ou pour couvrir des frais de publications<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997171_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997171-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Pendant la guerre, tout le monde a apprécié la mise en place et le fonctionnement de la Direction des inventions et de la Commission des inventions, les inventeurs (universitaires et ingénieurs) , les industriels, les militaires et les parlementaires qui leur ont voté des crédits généreux. <span class="citation">« L'esprit d'ingéniosité et d'innovation avait soufflé sur le pays tout entier pour prendre part à cette aventure. Aussi, à la fin de la guerre, des hommes comme J.-L. Breton étaient remplis d'espoirs. Pourquoi ne pas poursuivre cette entreprise dans un sens de paix désormais? (Yves Roussel)<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997159_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997159-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> On peut dire que Jean Perrin, riche de son expérience sous le gouvernement Painlevé, faisait partie de ces hommes de science remplis d'espoir. Mais il y a eu une certaine compétition entre Breton et Perrin. L'un était un partisan de la <i>science utile</i> tandis que l'autre était partisan de la <i>science pure et désintéressée</i>. </p><p>En 1919, Breton garde son poste à la tête de ce qui est appelé désormais la <i>Direction</i> <i>des recherches industrielles et des inventions</i>. Il a un allié scientifique de poids en la personne d'<a href="/wiki/Henry_Le_Chatelier" title="Henry Le Chatelier">Henry Le Chatelier</a>, professeur de chimie à la Sorbonne. Ce dernier écrivait en 1901: <span class="citation">« Mon but est de combattre le sentiment aujourd'hui très général en France que la Science doit rejeter loin d'elle toute préoccupation des applications pratiques, qu'elle doit s'isoler de l'industrie comme d'une promiscuité compromettante<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997164_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997164-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> De plus, sur le plan scientifique, Le Chatelier s'opposait radicalement aux conceptions atomistes de Jean Perrin. </p><p>De son côté, dès 1919, Jean Perrin se lance, selon ses propres termes, dans une croisade pour la création d'un organisme destiné à la recherche fondamentale. Il affirme: <span class="citation">« La découverte de l'inconnu doit être poursuivie <i>sans préoccupation pratique, précisément si l'on veut en tirer de grands résultats</i>. Ce n'est pas en se donnant pour problème de voir nos organes à l'intérieur de notre corps qu'on eût pu découvrir les rayons X […] Ce n'est pas en cherchant à communiquer avec les <i>antipodes</i> qu'on eût pu découvrir les <i>ondes hertziennes</i> »</span> (Jean Perrin)<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997162_24-1" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997162-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Office_national_des_recherches_scientifiques_et_industrielles_et_des_inventions">Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=37" title="Modifier la section : Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=37" title="Modifier le code source de la section : Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 1922, <a href="/wiki/Charles_Moureu" title="Charles Moureu">Charles Moureu</a>, chimiste et professeur au Collège de France, qui avait participé à la Commission des substances explosives pendant la guerre, persuade le député <a href="/wiki/Maurice_Barr%C3%A8s" title="Maurice Barrès">Maurice Barrès</a>, dont il est ami, de faire campagne au Parlement pour la défense de la recherche scientifique. Cette action aboutit à deux réalisations : </p> <ul><li>L'organisation d'une journée de quête sur la voie publique, appelée <i>Journée Pasteur</i>, qui est bien accueillie et rapporte plusieurs millions de francs. Cette collecte permet notamment la construction d'un puissant électroaimant pour les recherches d'Aimé Cotton. L'appareil est installé, en 1928, à <a href="/wiki/Meudon" title="Meudon">Meudon</a> sur le domaine de <a href="/wiki/Bellevue_(quartier_de_Meudon)" title="Bellevue (quartier de Meudon)">Bellevue</a> acquis par le ministère de l'Instruction publique<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997172_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997172-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li>Le vote d'une loi en <time class="nowrap" datetime="1922-12" data-sort-value="1922-12">décembre 1922</time> qui transforme l'organisme que dirige Breton en l'<a href="/wiki/Office_national_des_recherches_scientifiques_et_industrielles_et_des_inventions" title="Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions">Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions</a> (ONRSII). Les deux écoles de pensée, les tenants de la science pure et les défenseurs de la science appliquée, sont représentées au conseil d'administration par Jean Perrin et Henry le Chatelier, bien qu'il s'agisse d'une institution essentiellement destinée à la technologie. L'office s'installe à Bellevue. Il poursuivra sa mission avec succès sous la direction de Breton jusqu'en 1938. Dès 1923, Breton crée le <a href="/wiki/Salon_des_arts_m%C3%A9nagers" title="Salon des arts ménagers">Salon des arts ménagers</a>, manifestation qui assure d'emblée une bonne part des revenus de l'Office.</li></ul> <p>Face à l'ONRSII solidement établi, Jean Perrin n'aura de cesse de promouvoir une autre institution aussi bien structurée et dotée, destinée à la recherche fondamentale. Dans le gouvernement du <a href="/wiki/Cartel_des_gauches" title="Cartel des gauches">Cartel des gauches</a> (1924-1926), Emile Borel, mathématicien ami de Jean Perrin et député radical-socialiste, est nommé ministre de la Marine. Il propose la création d'une <a href="/wiki/Taxe_d%27apprentissage" title="Taxe d'apprentissage">taxe d'apprentissage</a> prélevée sur les bénéfices industriels. Cette mesure, appelée <i>le sou du laboratoire</i>, est incluse dans la loi des finances du <time class="nowrap" datetime="1925-07-13" data-sort-value="1925-07-13">13 juillet 1925</time>. En 1926, elle rapporte 14 millions sur un budget global de 25 millions de francs pour la recherche publique. <span class="citation">« Pour la première fois, des crédits réguliers de la recherche existaient […] Mais, comme le disait plaisamment Emile Borel lui-même, si on fait de la recherche avec des appareils, il y faut, en premier lieu, tout de même, des cerveaux. Or, les cerveaux fâcheusement pourvu d'estomacs ne se présentaient pas en nombre suffisant. »</span> (Jean Perrin)<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997175_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997175-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Caisse_nationale_des_sciences">Caisse nationale des sciences</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=38" title="Modifier la section : Caisse nationale des sciences" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=38" title="Modifier le code source de la section : Caisse nationale des sciences"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sous le gouvernement Tardieu-Laval (1929-1932), l'heure est aux mesures sociales permises par le rétablissement de l'économie et la restauration du franc sous le gouvernement Pointcarré : retraite du combattant, assurances sociales, allocations familiales. À l'instigation de Jean Perrin, la Chambre vote une loi le <time class="nowrap" datetime="1930-04-16" data-sort-value="1930-04-16">16 avril 1930</time>, par laquelle <span class="citation">« il est créé au ministère de l'Instruction publique et des beaux-arts, sous les dénominations de Caisse nationale des lettres et de <a href="/wiki/Caisse_nationale_des_sciences" title="Caisse nationale des sciences">Caisse nationale des sciences</a>, deux établissements publics dotés de l'autonomie financière et de la personnalité civile. »</span> L'objectif de ces Caisses semble être double, d'une part allouer des pensions et des secours à des écrivains ou à des savants vivants, aux conjoints ou aux enfants d'écrivains ou de savants décédés, ce que Jean Perrin appelle <span class="citation">« des secours à des savants dans le besoin ou à leurs familles »</span>, d'autre part de financer des bourses pour les jeunes chercheurs universitaires. </p><p>En <time class="nowrap" datetime="1930-06" data-sort-value="1930-06">juin 1930</time>, Édouard Herriot, après un échange approfondi avec Jean Perrin, fait un vibrant discours à la Chambre en faveur d'un effort important, à hauteur de 20 millions de francs, pour le développement de la recherche scientifique. Les députés votent un crédit de cinq millions de francs, pris sur le budget de la défense nationale (ligne Maginot) pour alimenter la Caisse nationale des sciences. À la même période, Jean Perrin et <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Mayer" title="André Mayer">André Mayer</a> créent une <i>Fondation nationale pour la recherche scientifique</i> dont on ne perçoit pas bien l'objectif sinon de compenser les insuffisances de la Caisse nationale des sciences<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997181_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997181-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Ils trouvent le nouvel organisme sans autorité et sans stabilité suffisante. Ils lancent, au début de l'année 1933, une pétition, qui est signée par une centaine d'universitaires éminents répartis en 7 groupes de disciplines (les futures sections du CNRS), pour que soit créé un organisme selon leurs vœux. Ils obtiennent par décret du <time class="nowrap" datetime="1933-04-11" data-sort-value="1933-04-11">11 avril 1933</time> la création du <i>Conseil Supérieur de la Recherche Scientifique</i> dont Jean Perrin prend la direction. Avec le concours de Marie Curie, il démarche les parlementaires et les ministères et obtient que l'enveloppe de 5 millions soit portée à 7,5 millions, une partie étant dévolue au financement des sciences humaines<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. L'originalité du Conseil tient au fait que les attributions de crédit sont remises entre les mains de commissions composées exclusivement de scientifiques<sup id="cite_ref-:6_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-:6-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Le succès de l'activisme de Jean Perrin suscite la curiosité de la Cour des comptes sur l'activité des autres organismes de recherche, le <a href="/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France" title="Collège de France">Collège de France</a>, le <a href="/wiki/Mus%C3%A9um_national_d%27histoire_naturelle" title="Muséum national d'histoire naturelle">Muséum national d'histoire naturelle</a>, la <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">Bibliothèque nationale</a> ainsi que l'Office national des recherches scientifiques et industrielles et des inventions. Cette dernière institution, installée à Meudon-Bellevue, a prospéré dans la recherche à visée industrielle. Cependant, depuis la crise de 1929, l'activité de l'ONRSII a peu à peu décliné, le soutien industriel s'est considérablement réduit, la gestion a été sévèrement jugée par la Cour des comptes. Jules-Louis Breton se sent menacé. En 1934, il lance une pétition en soutien à l'institution qu'il dirige, sur le modèle de celle que Perrin a lancé l'année précédente. Le gouvernement maintient l'ONRSII, mais supprime les subventions qui lui étaient accordées. Cet organisme doit désormais fonctionner exclusivement avec les crédits fournis par les entreprises qui exploitent son activité de recherche et par ses revenus propres<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997187_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997187-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Caisse_nationale_de_la_recherche_scientifique">Caisse nationale de la recherche scientifique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=39" title="Modifier la section : Caisse nationale de la recherche scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=39" title="Modifier le code source de la section : Caisse nationale de la recherche scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1935-10-30" data-sort-value="1935-10-30">30 octobre 1935</time>, un décret-loi crée la <i>Caisse nationale de la recherche scientifique</i> (<span style="text-decoration: underline;">la</span> CNRS) par fusion du Conseil supérieur de la recherche scientifique, de la Caisse des recherches scientifiques (fondée en 1901) et de la taxe d'apprentissage (la taxe Borel de 1925). Le conseil d'administration de la CNRS est dirigé par Jean Perrin. La nouvelle Caisse a pour mission de distribuer des bourses de recherche, de financer les laboratoires et de financer des pensions de retraites aux vieux savants<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997187_94-1" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997187-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Les élections du <time class="nowrap" datetime="1936-05-03" data-sort-value="1936-05-03">3 mai 1936</time> amènent le Front populaire au pouvoir. Dans le gouvernement Léon Blum, <a href="/wiki/Jean_Zay" title="Jean Zay">Jean Zay</a> est ministre de l’Éducation nationale et <a href="/wiki/Ir%C3%A8ne_Joliot-Curie" title="Irène Joliot-Curie">Irène Joliot-Curie</a> est nommée sous-secrétaire d'état à la Recherche. Irène Joliot-Curie, qui préfère l'activité scientifique à la politique, démissionne. Jean Perrin lui succède en octobre. Avec l'entier soutien de Léon Blum et de Jean Zay, il continue son combat. Sa plus grande difficulté est de <span class="citation">« convaincre la sévère commission des finances du Sénat de la nécessité, non seulement d'élargir le budget de la recherche, mais de créer en permanence au sein de l’Éducation nationale, un véritable <i>Service central de la recherche scientifique</i> »</span><sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997195_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997195-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Perrin réclame 20 millions de francs que la Chambre lui accorde sans trop de réticence. Mais au Sénat, <a href="/wiki/Joseph_Caillaux" title="Joseph Caillaux">Joseph Caillaux</a> veut réduire la somme de moitié. Finalement, après s'être engagé à ce que le nouveau Service ne recrute pas de fonctionnaires supplémentaires et ne fonctionne qu'avec des chercheurs, Jean Perrin obtient les 20 millions demandés. <a href="/wiki/Henri_Laugier" title="Henri Laugier">Henri Laugier</a>, professeur de physiologie à la Sorbonne, prend la tête du nouveau Service dont Jean Perrin préside le conseil d'administration. Le Service assure le recrutement de chercheurs, le recrutement de techniciens et le financement régulier des laboratoires. Entre 1936 et 1939: le budget de la science pure passe de 15 à 35 millions de francs<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997196_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997196-96"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Jean Perrin n'oublie pas les sciences humaines et sociales. Il rappelle que <span class="citation">« <a href="/wiki/Marcellin_Berthelot" title="Marcellin Berthelot">Berthelot</a> ne doit pas faire oublier <a href="/wiki/Ernest_Renan" title="Ernest Renan">Renan</a> »</span>. Il crée au sein de la Caisse deux comités de direction, l'une pour les sciences mathématiques et expérimentales, l'autre pour les sciences humaines. Avec l'appui du député <a href="/wiki/Georges_Cogniot" title="Georges Cogniot">Georges Cogniot</a>, il alloue des fonds aux recherches en économie politique, histoire, géographie humaine, sociologie ou droit international<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997199_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997199-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Le gouvernement Blum crée un fonds de financement de grands travaux pour lutter contre le chômage. Jean Perrin réussit à bénéficier de ce fonds pour construire des laboratoires (53 millions), financer les recherches (33 millions) et réaliser des grands répertoires d'enquête (13 millions). C'est dans ce cadre qu'il fonde, en 1937<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997197-199_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997197-199-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p> <ul><li>l'<a href="/wiki/Observatoire_de_Haute_Provence" class="mw-redirect" title="Observatoire de Haute Provence">Observatoire de Haute Provence</a> et l'<a href="/wiki/Institut_d%27astrophysique_de_Paris" title="Institut d'astrophysique de Paris">Institut d'astrophysique de Paris</a> dont la direction est assurée par <a href="/wiki/Henri_Mineur" title="Henri Mineur">Henri Mineur</a>.</li> <li>le Laboratoire de synthèse atomique d'<a href="/wiki/Ivry-sur-Seine" title="Ivry-sur-Seine">Ivry</a>, confié à <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Joliot-Curie" title="Frédéric Joliot-Curie">Frédéric Joliot-Curie</a>, qui forme l'amorce de ce qui deviendra le <a href="/wiki/Commissariat_%C3%A0_l%27%C3%A9nergie_atomique_et_aux_%C3%A9nergies_alternatives" title="Commissariat à l'énergie atomique et aux énergies alternatives">Commissariat à l'énergie atomique</a>. Le laboratoire reçoit en particulier une dotation pour la construction d'un <a href="/wiki/Cyclotron" title="Cyclotron">cyclotron</a>.</li> <li>le Laboratoire des Gros traitements chimiques, implanté à <a href="/wiki/Vitry-sur-Seine" title="Vitry-sur-Seine">Vitry</a> devait être dirigé par <a href="/wiki/Georges_Urbain" title="Georges Urbain">Georges Urbain</a>. La mort de ce dernier en 1938 modifie le projet qui devient le Centre d'études métallurgiques sous la direction de <a href="/wiki/Georges_Chaudron" title="Georges Chaudron">Georges Chaudron</a>.</li> <li>l'Institut de Biométrie humaine, dirigé par Henri Laugier.</li> <li>le Laboratoire de Physiologie de la Nutrition, dirigé par André Mayer.</li> <li>l'Institut de recherche et d'histoire des textes qui est intégré aux <a href="/wiki/Archives_nationales" title="Archives nationales">Archives nationales</a>.</li> <li>l'Inventaire général de la langue française qui avait pour mission de créer le <i><a href="/wiki/Dictionnaire_de_la_langue_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire de la langue française">Littré</a></i> du XXe siècle.</li></ul> <p>Enfin, Jean Perrin profite de l'Exposition universelle de 1937 à Paris pour fonder le Palais de la Découverte. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Centre_national_de_la_recherche_scientifique">Centre national de la recherche scientifique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=40" title="Modifier la section : Centre national de la recherche scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=40" title="Modifier le code source de la section : Centre national de la recherche scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1937-06-21" data-sort-value="1937-06-21">21 juin 1937</time>, avec la chute du gouvernement Blum, le sous-secrétariat à la recherche est supprimé mais, le <time class="nowrap" datetime="1938-03-13" data-sort-value="1938-03-13">13 mars 1938</time>, Léon Blum redevient, pour un mois, président du Conseil, et Jean Perrin redevient sous-secrétaire d'Etat à la Recherche. Pendant ce bref exercice, Jean Perrin amorce la rédaction d'une loi sur l'organisation de la Nation en temps de guerre, loi qui est adoptée par la Chambre et ratifiée par le Sénat le <time class="nowrap" datetime="1938-07-11" data-sort-value="1938-07-11">11 juillet 1938</time>. Le texte de la loi reconnait pour la première fois en France le rôle de la recherche scientifique dans l'effort de défense. Pour mettre en œuvre ce principe, un <i>Haut comité de coordination des recherches scientifiques</i> est créé. Il est présidé par Jean Perrin<sup id="cite_ref-Charpentier-Morize1997200_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-Charpentier-Morize1997200-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Fin 1938, Jules-Louis Breton est malade. Il démissionne de la direction de l'Office national des recherches scientifiques et industrielle et des inventions. Compte tenu ses insuffisances, l'Office doit être sérieusement restructuré. Lors d'une séance solennelle du <i>Conseil supérieur de la recherche appliquée</i>, dont Jean Perrin est président, l'ONRSII est renommé <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique_appliqu%C3%A9e" title="Centre national de la recherche scientifique appliquée">Centre national de la recherche scientifique appliquée</a> (CNRSA) dont Jean Zay, à nouveau ministre de l'Éducation nationale, confie la direction à <a href="/wiki/Henri_Longchambon" title="Henri Longchambon">Henri Longchambon</a>, doyen de la faculté des sciences de Lyon. L'ONRSII était né de la réorientation de la recherche appliquée pour la Défense nationale vers la recherche industrielle civile. Le nouveau directeur organise l'activité du CNRSA pour préparer la guerre<sup id="cite_ref-:6_93-1" class="reference"><a href="#cite_note-:6-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Finalement, la loi du <time class="nowrap" datetime="1939-10-19" data-sort-value="1939-10-19">19 octobre 1939</time>, quelques mois après la déclaration de guerre, fusionne la CNRS et le CNRSA pour former le Centre national de la recherche scientifique (le CNRS), tout en conservant deux directions, celle des sciences pures (Laugier) et celle des sciences appliquées (Longchambon)<sup id="cite_ref-ComiHistoCNRS_art.2_38-1" class="reference"><a href="#cite_note-ComiHistoCNRS_art.2-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. La création du CNRS est l'aboutissement de 20 ans de travail de conception et de concertation de Jean Perrin avec ses collègues ainsi que de pédagogie et de persuasion vis-à-vis des politiques. C'est aussi son dernier acte politique puisque, huit mois plus tard, il prend sa retraite et tente de quitter la France. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Principales_publications">Principales publications</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=41" title="Modifier la section : Principales publications" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=41" title="Modifier le code source de la section : Principales publications"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>Les Principes. Exposé de thermodynamique</i> (Gauthier-Villars, 1901, 300 pages)</li> <li><i>Traité de chimie physique. Les principes</i> (1903)</li> <li><i>Mouvement brownien et réalité moléculaire</i>, Ann. Chimie Physique <abbr class="abbr" title="Huitième">8<sup>e</sup></abbr> série, 18, 1909, 1-114, traduit en anglais par <a href="/wiki/Frederick_Soddy" title="Frederick Soddy">Frederick Soddy</a>, <i>Brownian movement</i>, Taylor and Francis, Londres</li> <li><i>Les Preuves de la réalité moléculaire (Étude spéciale des émulsions). Rapport lu au Congrès Solvay en <time class="nowrap" datetime="1911-11" data-sort-value="1911-11">novembre 1911</time></i> in <i>La théorie du rayonnement et des quanta</i> (Gauthier-Villards, 1912, pp. 153-251)</li> <li><i><a href="/wiki/Les_Atomes" title="Les Atomes">Les Atomes</a></i> (Félix Alcan, 1913, 300 pages) <small>[<a href="/wiki/R%C3%A9f%C3%A9rence:Atomes_(Jean_Perrin)" title="Référence:Atomes (Jean Perrin)">détail des éditions</a>]</small> traduit en anglais, en allemand, en polonais, en russe</li> <li><i>Matière et lumière - Essai de synthèse de la mécanique chimique</i>, Ann. Physique, 9 (11), 1919, 1-108</li> <li><i>En l'honneur de Madame <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">Pierre Curie</a> et de la découverte du Radium</i> (1922)</li> <li><i>Les Éléments de la physique</i> (1929, réédition 1947)</li> <li><i>L'Orientation actuelle des sciences</i> (1930), avec <a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a>, <a href="/wiki/Lucien_Plantefol" title="Lucien Plantefol">Lucien Plantefol</a>, <a href="/wiki/Louis_Lapicque" title="Louis Lapicque">Louis Lapicque</a>, <a href="/wiki/Charles_P%C3%A9rez" title="Charles Pérez">Charles Pérez</a> et <a href="/wiki/Georges_Urbain" title="Georges Urbain">Georges Urbain</a></li> <li><i>Les Formes chimiques de transition</i> (1931)</li> <li><i>La Recherche scientifique</i> (1933)</li> <li><i>Grains de matière et grains de lumière</i> (Hermann, Paris, 1935, réédition 1948) <ul><li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38178q?rk=42918;4"><cite style="font-style:normal;"><i>1-Existence des grains</i> (42 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k381792?rk=85837;2"><cite style="font-style:normal;"><i>2-Structure des atomes</i> (52 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k381808?rk=64378;0"><cite style="font-style:normal;"><i>3-Noyaux des atomes</i> (25 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38181m?"><cite style="font-style:normal;"><i>4-Transmutations provoquées</i> (42 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li></ul></li> <li><i>Cours de chimie. <abbr class="abbr" title="Première">1<sup>re</sup></abbr> partie. Chimie générale et métalloïdes</i> (1935)</li> <li><i><a href="/wiki/Paul_Painlev%C3%A9" title="Paul Painlevé">Paul Painlevé</a> : l'homme</i> (1936)</li> <li><i>L'Organisation de la recherche scientifique en France</i> (1938)</li> <li><i>À la surface des choses. Physique générale.</i> (Hermann, Paris, 1940-1941) <ul><li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38805f?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>I-Espace et temps</i> (1940, 43 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k388163?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>II-Lumière</i> (1940, 71 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38817f?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>III-Relativité</i> (1941, 39 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38818s?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>IV-Forces et travail</i> (1940, 58 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k388194?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>V-Masse et gravitation</i> (1940, 71 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38832b?rk=21459;2"><cite style="font-style:normal;"><i>VI-L'énergie</i> (1941, 71 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38833p/f1.image"><cite style="font-style:normal;"><i>VII-Évolution</i> (1941, 75 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li> <li><span class="ouvrage" id="2013">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k38845p/f3.image"><cite style="font-style:normal;"><i>VIII-Électricité</i> (1941, 175 pages)</cite></a> », sur <span class="italique">gallica.bnf.fr</span>, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-18" data-sort-value="2018-11-18">18 novembre 2018</time>)</small></span></li></ul></li> <li><i>L'Âme de la France éternelle</i> (1942)</li> <li><i>Pour la libération</i> (1942)</li> <li><i>La Science et l'Espérance</i> (PUF, <a href="/wiki/Nouvelle_collection_scientifique" title="Nouvelle collection scientifique">Nouvelle collection scientifique</a>, 1948)</li> <li><i>Œuvres scientifiques de Jean Perrin</i>, Éditions du CNRS, 1950.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Distinctions">Distinctions</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=42" title="Modifier la section : Distinctions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=42" title="Modifier le code source de la section : Distinctions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>1897, Prix James Joule de la <a href="/wiki/Physical_Society_of_London" title="Physical Society of London">Physical Society of London</a></li> <li>1910, Prix <a href="/wiki/Gaston_Plant%C3%A9" title="Gaston Planté">Gaston Planté</a> de l'Académie des sciences de Paris</li> <li>1910, Prix Vallauri de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_de_Turin" title="Académie des sciences de Turin">Académie des sciences de Turin</a></li> <li>1912, <a href="/wiki/M%C3%A9daille_Matteucci" title="Médaille Matteucci">Médaille Matteucci</a> de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_Lync%C3%A9ens" title="Académie des Lyncéens">Académie italienne des sciences</a></li> <li>1911, membre du <a href="/wiki/Congr%C3%A8s_Solvay" title="Congrès Solvay">Conseil Solvay</a> de physique</li> <li>1913, Prix <a href="/wiki/Henri_de_Parville" title="Henri de Parville">Henri de Parville</a> de l'Académie de sciences de Paris</li> <li>1913, Docteur <i>honoris causa</i> de l'université Columbia</li> <li>1914, <a href="/wiki/Prix_La_Caze_de_l%27Acad%C3%A9mie_des_sciences" title="Prix La Caze de l'Académie des sciences">Prix La Caze de l'Académie des sciences</a> de Paris</li> <li>1914, <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg" class="mw-file-description" title="Chevalier de la Légion d'honneur"><img alt="Chevalier de la Légion d'honneur" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg/50px-Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg.png" decoding="async" width="50" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg/75px-Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg/100px-Legion_Honneur_Chevalier_ribbon.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></span> <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Chevalier de la Légion d'honneur</a> par décret du ministre de l'Instruction publique</li> <li>1918, Membre de la <a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Société Royale de Londres</a></li> <li>1919, Docteur <i>honoris causa</i> de l'université de Manchester</li> <li>1920, <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg" class="mw-file-description" title="Officier de la Légion d'honneur"><img alt="Officier de la Légion d'honneur" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg/50px-Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg.png" decoding="async" width="50" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg/75px-Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg/100px-Legion_Honneur_Officier_ribbon.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></span> <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Officier de la Légion d'honneur</a> par décret du ministre de la Marine</li> <li>1920, Membre de la <a href="/wiki/Royal_Institution" title="Royal Institution">Royal Institution</a></li> <li>1921, Membre du Conseil Solvay de chimie (Bruxelles)</li> <li>1922, Membre de l'Académie des sciences de Turin</li> <li>1922, Docteur <i>honoris causa</i> de l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_d%27Oxford" title="Université d'Oxford">université d'Oxford</a></li> <li>Docteur <i>honoris causa</i> des universités de Berlin, Princeton et de Gand</li> <li>1922, Membre de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_royale_des_sciences_de_Su%C3%A8de" title="Académie royale des sciences de Suède">Académie royale des sciences de Suède</a></li> <li>1923, membre de l'Académie des sciences de Paris, vice-président en 1935</li> <li>Membre des Académies des sciences de Prague, de Bucarest, de Pékin</li> <li>1925, membre de l'Académie des sciences de l'Union soviétique</li> <li>1926, <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:BEL_-_Order_of_Leopold_-_Commander_bar.svg" class="mw-file-description" title="Insigne Commandeur de l'ordre de Léopold"><img alt="Insigne Commandeur de l'ordre de Léopold" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/BEL_-_Order_of_Leopold_-_Commander_bar.svg/60px-BEL_-_Order_of_Leopold_-_Commander_bar.svg.png" decoding="async" width="50" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/BEL_-_Order_of_Leopold_-_Commander_bar.svg/120px-BEL_-_Order_of_Leopold_-_Commander_bar.svg.png 1.5x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></span> <a href="/wiki/Ordre_de_L%C3%A9opold" title="Ordre de Léopold">Commandeur de l'ordre de Léopold</a> (Belgique)</li> <li>1926, Prix Nobel de Physique</li> <li>1926, <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Legion_Honneur_Commandeur_ribbon.svg" class="mw-file-description" title="Commandeur de la Légion d'honneur"><img alt="Commandeur de la Légion d'honneur" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Legion_Honneur_Commandeur_ribbon.svg/60px-Legion_Honneur_Commandeur_ribbon.svg.png" decoding="async" width="50" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Legion_Honneur_Commandeur_ribbon.svg/120px-Legion_Honneur_Commandeur_ribbon.svg.png 1.5x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></span> <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Commandeur de la Légion d'honneur</a> par décret du ministre de l'Instruction publique</li> <li>1937, <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Legion_Honneur_GO_ribbon.svg" class="mw-file-description" title="Grand officier de la Légion d'honneur"><img alt="Grand officier de la Légion d'honneur" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Legion_Honneur_GO_ribbon.svg/60px-Legion_Honneur_GO_ribbon.svg.png" decoding="async" width="50" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Legion_Honneur_GO_ribbon.svg/120px-Legion_Honneur_GO_ribbon.svg.png 1.5x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></span> <a href="/wiki/Ordre_national_de_la_L%C3%A9gion_d%27honneur" title="Ordre national de la Légion d'honneur">Grand officier de la Légion d'honneur</a> par décret du ministre de l'Éducation nationale</li> <li>1938, Grande médaille d'or de la Société d'encouragement au Progrès</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Hommages">Hommages</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=43" title="Modifier la section : Hommages" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=43" title="Modifier le code source de la section : Hommages"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Laboratoire Jean-Perrin, laboratoire de <a href="/wiki/Biophysique" title="Biophysique">biophysique</a> affilié au <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a> et à l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Pierre-et-Marie-Curie" title="Université Pierre-et-Marie-Curie">université Pierre-et-Marie-Curie</a>.</li> <li>Centre Jean-Perrin, l'un des 18 <a href="/wiki/Centre_r%C3%A9gional_de_lutte_contre_le_cancer" title="Centre régional de lutte contre le cancer">centres régionaux de lutte contre le cancer</a> de France, ouvert en <a href="/wiki/1973" title="1973">1973</a> à <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>.</li> <li><a href="/wiki/Prix_Jean_Perrin" class="mw-redirect" title="Prix Jean Perrin">Prix Jean Perrin</a> de la Société française de Physique décerné chaque année à un chercheur français engagé dans la vulgarisation de la science.</li> <li>Conférences Jean Perrin créées par la Société française de Physique depuis 2001. pour stimuler les contacts entre physiciens français et étrangers.</li> <li>Lycée Jean-Perrin à Saint-Cyr l'Ecole, <a href="/wiki/Saint-Ouen-l%27Aum%C3%B4ne" title="Saint-Ouen-l'Aumône">Saint-Ouen-l'Aumône</a>, <a href="/wiki/Lambersart" title="Lambersart">Lambersart</a>, <a href="/wiki/Lyc%C3%A9e_Jean-Perrin_(Lyon)" title="Lycée Jean-Perrin (Lyon)">Lyon</a>, <a href="/wiki/Rez%C3%A9" title="Rezé">Rezé</a>, <a href="/wiki/Longjumeau" title="Longjumeau">Longjumeau</a>, <a href="/wiki/Lyc%C3%A9e_Jean-Perrin_(Marseille)" title="Lycée Jean-Perrin (Marseille)">Marseille</a> et <a href="/wiki/Saint-Andr%C3%A9_(La_R%C3%A9union)" title="Saint-André (La Réunion)">Saint-André (La Réunion)</a>.</li> <li><a href="/wiki/Facult%C3%A9_des_sciences_Jean-Perrin" class="mw-redirect" title="Faculté des sciences Jean-Perrin">Faculté des sciences Jean-Perrin</a> à <a href="/wiki/Lens_(Pas-de-Calais)" title="Lens (Pas-de-Calais)">Lens</a>.</li> <li>Collège Jean-Perrin à <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>, <a href="/wiki/Nanterre" title="Nanterre">Nanterre</a>, <a href="/wiki/Vitry-sur-Seine" title="Vitry-sur-Seine">Vitry-sur-Seine</a>, <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a> et à <a href="/wiki/B%C3%A9ziers" title="Béziers">Béziers</a>.</li> <li>Les villes d'<a href="/wiki/Al%C3%A8s" title="Alès">Alès</a>, <a href="/wiki/Angers" title="Angers">Angers</a>, <a href="/wiki/Bourges" title="Bourges">Bourges</a>, <a href="/wiki/Ivry-sur-Seine" title="Ivry-sur-Seine">Ivry-sur-Seine</a>, <a href="/wiki/Lagord" title="Lagord">Lagord</a> , <a href="/wiki/Lille" title="Lille">Lille</a>, <a href="/wiki/Nanterre" title="Nanterre">Nanterre</a>, <a href="/wiki/Orl%C3%A9ans" title="Orléans">Orléans</a>, <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> (<a href="/wiki/Square_Jean-Perrin" title="Square Jean-Perrin">square Jean-Perrin</a>), <a href="/wiki/Rennes" title="Rennes">Rennes</a>, <a href="/wiki/Toulouse" title="Toulouse">Toulouse</a>, <a href="/wiki/Tours" title="Tours">Tours</a> et <a href="/wiki/Casablanca" title="Casablanca">Casablanca</a> lui ont rendu hommage en donnant son nom à une rue.</li> <li><a href="/wiki/(8116)_Jeanperrin" title="(8116) Jeanperrin">(8116) Jeanperrin</a>, astéroïde.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=44" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=44" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-:4-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:4_1-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:4_1-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gw.geneanet.org/machaon75?lang=fr&pz=jean+baptiste&nz=perrin&ocz=0&p=jean+baptiste&n=perrin"><cite style="font-style:normal;">Daniel Rivat. Généalogie de Jean Perrin</cite></a> », sur <span class="italique">gw.geneanet.org</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-28" data-sort-value="2018-11-28">28 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:0-2"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_2-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:0_2-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www2.culture.gouv.fr/public/mistral/leonore_fr?ACTION=RETROUVER&FIELD_1=NOM&VALUE_1=PERRIN&NUMBER=82&GRP=1&REQ=%28%28PERRIN%29%20%3aNOM%20%29&USRNAME=nobody&USRPWD=4%24%2534P&SPEC=9&SYN=1&IMLY=&MAX1=1&MAX2=1&MAX3=100&DOM=All"><cite style="font-style:normal;">Jean Baptiste Perrin (1821-1880) Fiche LH/2110/20 sur la base LEONORE</cite></a> », sur <span class="italique">www2.culture.gouv.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-12" data-sort-value="2018-11-12">12 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archivesenligne.pasdecalais.fr/console/ir_seriel_visu.php?SID=8qm545aulnhpk2g8kfan6amnn2&id=205821617&l=1350&h=632&titre=205821617#"><cite style="font-style:normal;">Actes de naissance (1830-1835) de Boulogne-sur-mer (5 MIR 160/19, vue 734/1330)</cite></a> », sur <span class="italique">archivesenligne.pasdecalais.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-20" data-sort-value="2018-11-20">20 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.janinetissot.fdaf.org/jt_perrin.htm">Article sur Jean Perrin</a>, sur le site de Janine Tissot.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1857">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archivesenligne.pasdecalais.fr/console/ir_seriel_visu.php?SID=r4l6qigets6sbsaogqnsglkdf4&id=199997916&l=1350&h=632&titre=199997916#"><cite style="font-style:normal;">Acte de mariage entre Jean Baptiste Perrin et Julie Thérèse Estelle Lasalle</cite></a> », sur <span class="italique">archivesenligne.pasdecalais.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="1857-07-11" data-sort-value="1857-07-11">11 juillet 1857</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-12" data-sort-value="2018-11-12">12 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199719-6"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-0">a</a> <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199719_6-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 19. </span> </li> <li id="cite_note-:3-7"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:3_7-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:3_7-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1890">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archives.paris.fr/arkotheque/visionneuse/visionneuse.php?arko=YTo2OntzOjQ6ImRhdGUiO3M6MTA6IjIwMTgtMTItMDIiO3M6MTA6InR5cGVfZm9uZHMiO3M6MTE6ImFya29fc2VyaWVsIjtzOjQ6InJlZjEiO2k6MTc7czo0OiJyZWYyIjtpOjEwNTM2Njc7czoxNjoidmlzaW9ubmV1c2VfaHRtbCI7YjoxO3M6MjE6InZpc2lvbm5ldXNlX2h0bWxfbW9kZSI7czo0OiJwcm9kIjt9#uielem_move=-199%2C-961&uielem_rotate=F&uielem_islocked=0&uielem_zoom=129"><cite style="font-style:normal;">Perrin, Jean Baptiste, Matricule 3434, Matricules militaires de la Seine, <abbr class="abbr" title="Sixième">6<sup>e</sup></abbr> bureau, 1890, D4R1 638</cite></a> », sur <span class="italique">archives.paris.fr</span>, <time>1890</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-12-02" data-sort-value="2018-12-02">2 décembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199720-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199720_8-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 20. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199721-9"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199721_9-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199721_9-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 21. </span> </li> <li id="cite_note-These-10"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-These_10-0">a</a> <a href="#cite_ref-These_10-1">b</a> et <a href="#cite_ref-These_10-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1897"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1897">Jean Perrin, <cite class="italique">Thèse présentée à la Faculté des sciences de Paris pour obtenir le grade de docteur ès-sciences physiques</cite>, Paris, <a href="/wiki/Gauthier-Villars" title="Gauthier-Villars">Gauthier-Villars</a>, <time>1897</time>, 84 pages <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/thseprsenteslafa00perr/page/n5">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Th%C3%A8se+pr%C3%A9sent%C3%A9e+%C3%A0+la+Facult%C3%A9+des+sciences+de+Paris+pour+obtenir+le+grade+de+docteur+%C3%A8s-sciences+physiques&rft.place=Paris&rft.pub=Gauthier-Villars&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1897&rft.tpages=84+pages&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199728-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199728_11-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 28. </span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Winock2011"><span class="ouvrage" id="Michel_Winock2011">Michel Winock, <cite class="italique">Clémenceau</cite>, Paris, Perrin tempus, <time>2011</time>, 688 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 302<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cl%C3%A9menceau&rft.place=Paris&rft.pub=Perrin+tempus&rft.aulast=Winock&rft.aufirst=Michel&rft.date=2011&rft.pages=302&rft.tpages=688&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Frain2015"><span class="ouvrage" id="Irène_Frain2015">Irène Frain, <cite class="italique">Marie Curie prend un amant</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Le Seuil</a>, <time>2015</time>, 415 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Marie+Curie+prend+un+amant&rft.place=Paris&rft.pub=Le+Seuil&rft.aulast=Frain&rft.aufirst=Ir%C3%A8ne&rft.date=2015&rft.tpages=415&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199733-42-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199733-42_14-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 33-42. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997219-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997219_15-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 219. </span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1909"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1909">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Mouvement brownien et réalité moléculaire</cite> », <i>Ann.Chim.Phys. <abbr class="abbr" title="Huitième">8<sup>e</sup></abbr> série, Vol.18</i>,‎ <time>1909</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1-114</span> <small style="line-height:1em;">(<a class="external text" href="https://fr.wikisource.org/wiki/Mouvement_brownien_et_r%C3%A9alit%C3%A9_mol%C3%A9culaire">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Mouvement+brownien+et+r%C3%A9alit%C3%A9+mol%C3%A9culaire&rft.jtitle=Ann.Chim.Phys.+8e+s%C3%A9rie%2C+Vol.18&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1909&rft.pages=1-114&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199749-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199749_17-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 49. </span> </li> <li id="cite_note-Eleonore-18"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Eleonore_18-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Eleonore_18-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www2.culture.gouv.fr/public/mistral/leonore_fr?ACTION=RETROUVER&FIELD_1=NOM&VALUE_1=PERRIN&NUMBER=81&GRP=1&REQ=%28%28PERRIN%29%20%3aNOM%20%29&USRNAME=nobody&USRPWD=4%24%2534P&SPEC=9&SYN=1&IMLY=&MAX1=1&MAX2=1&MAX3=100&DOM=All"><cite style="font-style:normal;">Jean Baptiste Perrin (1870-1942) Fiche LH/2110/21 sur la base LEONORE</cite></a> », sur <span class="italique">www2.culture.gouv.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-12" data-sort-value="2018-11-12">12 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://basart.artillerie.asso.fr/article.php3?id_article=1393"><cite style="font-style:normal;">Le repérage par le son: les SRS</cite></a> », sur <span class="italique">basart.artillerie.asso.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-28" data-sort-value="2018-11-28">28 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://basart.artillerie.asso.fr/article.php3?id_article=1516"><cite style="font-style:normal;">Le télésitemètre Perrin</cite></a> », sur <span class="italique">basart.artillerie.asso.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-28" data-sort-value="2018-11-28">28 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199774-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199774_21-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 74. </span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Guthleben2014"><span class="ouvrage" id="Denis_Guthleben2014">Denis Guthleben, « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lejournal.cnrs.fr/billets/les-scientifiques-entre-tranchees-et-paillasses"><cite style="font-style:normal;">Les scientifiques, entre tranchées et paillasses</cite></a> », sur <span class="italique">lejournal.cnrs.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2014-01-01" data-sort-value="2014-01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier 2014</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-01-07" data-sort-value="2019-01-07">7 janvier 2019</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Reinbothe2010"><span class="ouvrage" id="Roswitha_Reinbothe2010">Roswitha Reinbothe, « <cite style="font-style:normal">L’exclusion des scientifiques allemands et de langue allemande des congrès scientifiques internationaux après la Première Guerre mondiale</cite> », <i>Revue Germanique Internationale</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="2010-12" data-sort-value="2010-12">décembre 2010</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">193-208</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/rgi/285?lang=en">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=L%E2%80%99exclusion+des+scientifiques+allemands+et+de+langue+allemande+des+congr%C3%A8s+scientifiques+internationaux+apr%C3%A8s+la+Premi%C3%A8re+Guerre+mondiale&rft.jtitle=Revue+Germanique+Internationale&rft.aulast=Reinbothe&rft.aufirst=Roswitha&rft.date=2010-12&rft.pages=193-208&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997162-24"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997162_24-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997162_24-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 162. </span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1923"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1923">Jean Perrin, <cite class="italique">Notice sur les travaux scientifiques de Mr Jean Perrin</cite>, Toulouse, Edouard Privat, <time>1923</time>, 97 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_pdf/Perrin_oeuvre.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Notice+sur+les+travaux+scientifiques+de+Mr+Jean+Perrin&rft.place=Toulouse&rft.pub=Edouard+Privat&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1923&rft.tpages=97&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_oeuvre.htm"><cite style="font-style:normal;">Jean Perrin, membre de l'Académie des sciences</cite></a> », sur <span class="italique">academie-sciences.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-24" data-sort-value="2018-11-24">24 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1926"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nobelprize.org/prizes/physics/1926/perrin/facts/"><cite style="font-style:normal;" lang="en">Jean Baptiste Perrin</cite></a> », sur <span class="italique">nobelprize.org</span>, <time>1926</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-12" data-sort-value="2018-11-12">12 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fuchs2015"><span class="ouvrage" id="Alain_Fuchs2015">Alain Fuchs, « <cite style="font-style:normal">Pourquoi il faut relire "Les Atomes"</cite> », <i>Le journal du CNRS</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="2015-01-06" data-sort-value="2015-01-06">6 janvier 2015</time> <small style="line-height:1em;">(lejournal.cnrs.fr/billets/pourquoi-il-faut-relire-les-atomes)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Pourquoi+il+faut+relire+%22Les+Atomes%22&rft.jtitle=Le+journal+du+CNRS&rft.aulast=Fuchs&rft.aufirst=Alain&rft.date=2015-01-06&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997125-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997125_29-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 125. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997173-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997173_30-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 173. </span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Girard1950"><span class="ouvrage" id="Pierre_Girard1950">Pierre Girard, <cite class="italique">Hommage à Jean Perrin</cite>, Paris, <a href="/wiki/Hermann_(%C3%A9ditions)" class="mw-redirect" title="Hermann (éditions)">Hermann</a>, <time>1950</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 20<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hommage+%C3%A0+Jean+Perrin&rft.place=Paris&rft.pub=Hermann&rft.aulast=Girard&rft.aufirst=Pierre&rft.date=1950&rft.pages=20&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997180-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997180_32-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 180. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997131-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997131_33-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 131. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997169-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997169_34-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 169. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997157-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997157_35-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 157. </span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2019">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.humanite.fr/irene-joliot-curie-une-scientifique-au-service-de-la-justice-675431"><cite style="font-style:normal;">Irène Joliot-Curie, une scientifique au service de la justice</cite></a> », sur <span class="italique">L'Humanité</span>, <time class="nowrap" datetime="2019-08-01" data-sort-value="2019-08-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> août 2019</time></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997224-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997224_37-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 224. </span> </li> <li id="cite_note-ComiHistoCNRS_art.2-38"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ComiHistoCNRS_art.2_38-0">a</a> et <a href="#cite_ref-ComiHistoCNRS_art.2_38-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Guthleben2010"><span class="ouvrage" id="Denis_Guthleben2010">Denis Guthleben, « <cite style="font-style:normal">Un peu d'histoire…</cite> », <i>Comité pour l'histoire du CNRS</i>,‎ 25 mars 2010, révisé le 12 septembre 2016 <small style="line-height:1em;">(cnrs.fr/ComiHistoCNRS/spip.php?article2)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Un+peu+d%27histoire%E2%80%A6&rft.jtitle=Comit%C3%A9+pour+l%27histoire+du+CNRS&rft.aulast=Guthleben&rft.aufirst=Denis&rft.date=2010&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997231-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997231_39-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 231. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997232-40"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-0">a</a> <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997232_40-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 232. </span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a> </span><span class="reference-text">Lettre du <time class="nowrap" datetime="1940-11-10" data-sort-value="1940-11-10">10 novembre 1940</time> de Francis Perrin à Jean Perrin, <i>Fonds Jean Perrin</i>, Archives de l’<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Académie des sciences (France)">Académie des sciences</a>, cote 54 J, dossier 5.</span> </li> <li id="cite_note-:1-42"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_42-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:1_42-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1948">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_pdf/Perrin_Borel.pdf"><cite style="font-style:normal;">Transfert des cendres de Jean Perrin. Allocution de Mr Emile Borel à la Sorbonne à Paris</cite></a> », sur <span class="italique">academie-sciences.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="1948-06-18" data-sort-value="1948-06-18">18 juin 1948</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="1948-11-23" data-sort-value="1948-11-23">23 novembre 1948</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:2-43"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:2_43-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:2_43-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1948">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_pdf/Perrin_Cabannes.pdf"><cite style="font-style:normal;">Transfert des cendres de Jean Perrin. Allocution de Mr Jean Cabannes à Brest</cite></a> », sur <span class="italique">academie-sciences.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="1948-06-17" data-sort-value="1948-06-17">17 juin 1948</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="1948-11-23" data-sort-value="1948-11-23">23 novembre 1948</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a> </span><span class="reference-text">Diane Dosso, « <i>Le plan de sauvetage des scientifiques français, New York, 1940–1942</i> », Revue de synthèse, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 127, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 2, octobre 2006, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">429-451</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997234-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997234_45-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 234. </span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Deaths1942"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Deaths, « <cite style="font-style:normal" lang="en">Jean Perrin is dead</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">JAMA, 119 (3)</span></i>,‎ <time class="nowrap" datetime="1942-05-16" data-sort-value="1942-05-16">16 mai 1942</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">282-284</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Jean+Perrin+is+dead&rft.jtitle=JAMA%2C+119+%283%29&rft.au=Deaths&rft.date=1942-05-16&rft.pages=282-284&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Esclangon1942"><span class="ouvrage" id="Ernest_Esclangon1942">Ernest Esclangon, « <cite style="font-style:normal">Éloge de Jean Perrin</cite> », <i>C.R.Acad.Sci. (Paris)</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 214,‎ <time class="nowrap" datetime="1942-04-20" data-sort-value="1942-04-20">20 avril 1942</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">725-729</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3166b/f727.image.r=Comptes%20rendus%20de%20l'acad%C3%A9mie%20des%20sciences%20avril%201942">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%C3%89loge+de+Jean+Perrin&rft.jtitle=C.R.Acad.Sci.+%28Paris%29&rft.aulast=Esclangon&rft.aufirst=Ernest&rft.date=1942-04-20&rft.volume=214&rft.pages=725-729&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:5-48"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:5_48-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:5_48-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Townsend1943"><span class="ouvrage" id="J.S._Townsend1943"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> J.S. Townsend, « <cite style="font-style:normal" lang="en">Jean Perrin, 1870-1942</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 4 (12)</span></i>,‎ <time>1943</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">301-326</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://rsbm.royalsocietypublishing.org/content/royobits/4/12/301">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Jean+Perrin%2C+1870-1942&rft.jtitle=Obituary+Notices+of+Fellows+of+the+Royal+Society.+4+%2812%29&rft.aulast=Townsend&rft.aufirst=J.S.&rft.date=1943&rft.pages=301-326&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="de_Broglie1945"><span class="ouvrage" id="Louis_de_Broglie1945">Louis de Broglie, <cite class="italique">La réalité des molécules et l’œuvre de Jean Perrin</cite>, Paris, <a href="/wiki/Gauthier-Villars" title="Gauthier-Villars">Gauthier-Villars</a>, <time>1945</time>, 30 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_pdf/Perrin_eloge.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+r%C3%A9alit%C3%A9+des+mol%C3%A9cules+et+l%E2%80%99%C5%93uvre+de+Jean+Perrin&rft.place=Paris&rft.pub=Gauthier-Villars&rft.au=Louis+de+Broglie&rft.date=1945&rft.tpages=30&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4745554d"><i>Les Lettres françaises</i></a>, numéro du 18 novembre 1948, sur le site <a href="/wiki/Gallica" title="Gallica">Gallica</a>.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/archives/article/1948/11/12/jean-perrin-et-paul-langevin-au-pantheon_1909906_1819218.html">Jean Perrin et Paul Langevin au Panthéon</a>, par C.G. Bossière, <a href="/wiki/Le_Monde" title="Le Monde">Le Monde</a>, 12 novembre 1948.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Guthleben2014"><span class="ouvrage" id="Denis_Guthleben2014">Denis Guthleben, « <cite style="font-style:normal">Jean Zay rejoint Jean Perrin au Panthéon</cite> », <i>Le Journal du CNRS</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="2014-06-20" data-sort-value="2014-06-20">20 juin 2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://lejournal.cnrs.fr/billets/jean-zay-rejoint-jean-perrin-au-pantheon">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Jean+Zay+rejoint+Jean+Perrin+au+Panth%C3%A9on&rft.jtitle=Le+Journal+du+CNRS&rft.aulast=Guthleben&rft.aufirst=Denis&rft.date=2014-06-20&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1962">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.academie-sciences.fr/pdf/dossiers/Perrin/Perrin_oeuvre.htm"><cite style="font-style:normal;">Hommage national à Jean Perrin à l'occasion du <abbr class="abbr" title="Vingtième">20<sup>e</sup></abbr> anniversaire de sa mort</cite></a> », sur <span class="italique">academie-sciences.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="1962-05-04" data-sort-value="1962-05-04">4 mai 1962</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-23" data-sort-value="2018-11-23">23 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1970">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/rhs_0151-4105_1971_num_24_2_3193"><cite style="font-style:normal;">Jean Perrin physicien</cite></a> », sur <span class="italique">persee.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="1970-10-13" data-sort-value="1970-10-13">13 octobre 1970</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-23" data-sort-value="2018-11-23">23 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1971">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/rhs_0151-4105_1971_num_24_2_3194"><cite style="font-style:normal;">Jean Perrin et la chimie physique</cite></a> », sur <span class="italique">persee.fr</span>, <time>1971</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-23" data-sort-value="2018-11-23">23 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1971">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/rhs_0151-4105_1971_num_24_2_3195"><cite style="font-style:normal;">Jean Perrin et l'Astronomie</cite></a> », sur <span class="italique">persee.fr</span>, <time>1971</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-23" data-sort-value="2018-11-23">23 novembre 2018</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997193-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997193_57-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 193. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997127-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997127_58-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 127. </span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chevrier2018"><span class="ouvrage" id="Raphael_Chevrier2018">Raphael Chevrier, <cite class="italique">Ça alors ! : histoire de ces découvertes que l'on n'attendait pas</cite>, Paris, <a href="/wiki/Vuibert" title="Vuibert">Vuibert</a>, <time>2018</time>, 224 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-311-10167-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-311-10167-6"><span class="nowrap">978-2-311-10167-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=8G5ODwAAQBAJ&pg=PT77&dq=r%C3%B6ntgen+janvier+1896">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C3%87a+alors+%21&rft.place=Paris&rft.pub=Vuibert&rft.stitle=histoire+de+ces+d%C3%A9couvertes+que+l%27on+n%27attendait+pas&rft.aulast=Chevrier&rft.aufirst=Raphael&rft.date=2018&rft.tpages=224&rft.isbn=978-2-311-10167-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1896"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1896">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Mécanismes de la décharge des corps électrisés par les rayons Röntgen</cite> », <i>J.Phys.Theor.Appl., Vol.5(1)</i>,‎ <time>1896</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">350-357</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hal.archives-ouvertes.fr/jpa-00239906/document">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=M%C3%A9canismes+de+la+d%C3%A9charge+des+corps+%C3%A9lectris%C3%A9s+par+les+rayons+R%C3%B6ntgen&rft.jtitle=J.Phys.Theor.Appl.%2C+Vol.5%281%29&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1896&rft.pages=350-357&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1897"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1897">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Décharges par les rayons Röntgen-Effet métal</cite> », <i>J.Phys.Theor.Appl., Vol.6(1)</i>,‎ <time>1897</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">425-432</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hal.archives-ouvertes.fr/jpa-00240089/document">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=D%C3%A9charges+par+les+rayons+R%C3%B6ntgen-Effet+m%C3%A9tal&rft.jtitle=J.Phys.Theor.Appl.%2C+Vol.6%281%29&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1897&rft.pages=425-432&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1901"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1901">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Hypothèses moléculaires</cite> », <i>Revue scientifique (Revue Rose)</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 15,‎ <time>1901</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">449-461</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k215134v/f452.item">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hypoth%C3%A8ses+mol%C3%A9culaires&rft.jtitle=Revue+scientifique+%28Revue+Rose%29&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1901&rft.volume=15&rft.pages=449-461&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Claude_Baudet2017"><span class="ouvrage" id="Jean_Claude_Baudet2017">Jean Claude Baudet, <cite class="italique">Histoire de la chimie</cite>, Louvain-la-neuve, de Boeck Supérieur, <time>2017</time>, 354 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-8073-0692-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-8073-0692-9"><span class="nowrap">978-2-8073-0692-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=b7mVDgAAQBAJ&printsec=frontcover">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">140-147</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+la+chimie&rft.place=Louvain-la-neuve&rft.pub=de+Boeck+Sup%C3%A9rieur&rft.au=Jean+Claude+Baudet&rft.date=2017&rft.pages=140-147&rft.tpages=354&rft.isbn=978-2-8073-0692-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Kekulé1861"><span class="ouvrage" id="August_Kekulé1861"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> August Kekulé, <cite class="italique" lang="de">Lerbuch der Organischen Chemie (Traité de Chimie Organique)</cite>, Erlangue, Ferdinand Enke, <time>1861</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lerbuch+der+Organischen+Chemie+%28Trait%C3%A9+de+Chimie+Organique%29&rft.place=Erlangue&rft.pub=Ferdinand+Enke&rft.aulast=Kekul%C3%A9&rft.aufirst=August&rft.date=1861&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Les_Atomes2014">Jan Perrin, <cite class="italique">Les Atomes</cite>, Paris, <a href="/wiki/Groupe_Flammarion" title="Groupe Flammarion">Flammarion</a>, <time>2014</time>, 292 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-0813-3673-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-0813-3673-5"><span class="nowrap">978-2-0813-3673-5</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">24-25</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+Atomes&rft.place=Paris&rft.pub=Flammarion&rft.au=Jan+Perrin&rft.date=2014&rft.pages=24-25&rft.tpages=292&rft.isbn=978-2-0813-3673-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-Les_Atomes2014283-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Les_Atomes2014283_66-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Les_Atomes2014">Les Atomes 2014</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 283. </span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1927"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1927">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Fluorescence et induction moléculaire par résonance</cite> », <i>C.R. Acad. Sci. (Paris)</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="1927-05-09" data-sort-value="1927-05-09">9 mai 1927</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1097-1100</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3137t/f1097.image.r=fluorescence">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Fluorescence+et+induction+mol%C3%A9culaire+par+r%C3%A9sonance&rft.jtitle=C.R.+Acad.+Sci.+%28Paris%29&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1927-05-09&rft.pages=1097-1100&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1926"><span class="ouvrage" id="Francis_Perrin1926">Francis Perrin, « <cite style="font-style:normal">Polarisation de la lumière de fluorescence. Vie moyenne des molécules dans l'état excité</cite> », <i>J. Phys. Radum</i>,‎ 1926 vol.7 (12), <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">390-401</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hal.archives-ouvertes.fr/jpa-00205273/document">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Polarisation+de+la+lumi%C3%A8re+de+fluorescence.+Vie+moyenne+des+mol%C3%A9cules+dans+l%27%C3%A9tat+excit%C3%A9&rft.jtitle=J.+Phys.+Radum&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Francis&rft.date=1926&rft.pages=390-401&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronomyhouston.org/sites/default/files/guidestar/2012October.pdf"><i>Why the Stars Shine</i></a>, par Don Selle, Guidestar, Houston Astronomical Society, octobre 2012, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">6-8</span>.</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1921"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1921">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">L'origine de la chaleur solaire</cite> », <i>Scientia (Revista di scienza, Bologne, Italie)</i>,‎ 1921 vol.30, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">355-374</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=L%27origine+de+la+chaleur+solaire&rft.jtitle=Scientia+%28Revista+di+scienza%2C+Bologne%2C+Italie%29&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1921&rft.pages=355-374&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ca/books?id=qq8Luhs7rTUC&pg=PA545&lpg=PA545&dq=Jean+Perrin+thermonuclear&source=bl&ots=5_hqSaPxlt&sig=eTuW-TILO4-RIN4WKUBy1BwX73E&hl=en&sa=X&ei=SA1RUYKQOOTi4AOD1oDoCg&ved=0CCwQ6AEwADgK#v=onepage&q=Jean%20Perrin%20thermonuclear&f=false"><i>Cosmos: An Illustrated History of Astronomy and Cosmology</i></a>, par John North, University of Chicago Press, page 545.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bodanis2001"><span class="ouvrage" id="David_Bodanis2001"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> David Bodanis, <cite class="italique" lang="en">E=MC2. A biography of the world's most famous equation</cite>, New York, Berkley Publishing Group, <time>2001</time>, 337 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0-425-18164-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/0-425-18164-2"><span class="nowrap">0-425-18164-2</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">175-183</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=E%3DMC2.+A+biography+of+the+world%27s+most+famous+equation&rft.place=New+York&rft.pub=Berkley+Publishing+Group&rft.aulast=Bodanis&rft.aufirst=David&rft.date=2001&rft.pages=175-183&rft.tpages=337&rft.isbn=0-425-18164-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Eddington1920"><span class="ouvrage" id="Arthur_Eddington1920"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Arthur Eddington, « <cite style="font-style:normal" lang="en">The internal constitution of stars</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">The Scientific Monthly</span></i>,‎ <time class="nowrap" datetime="1920-10" data-sort-value="1920-10">octobre 1920</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">297-303</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/scientificmonthl11ameruoft/page/297">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+internal+constitution+of+stars&rft.jtitle=The+Scientific+Monthly&rft.aulast=Eddington&rft.aufirst=Arthur&rft.date=1920-10&rft.pages=297-303&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997_74-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199715-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199715_75-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 15. </span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Baudet2017"><span class="ouvrage" id="Jean-Claude_Baudet2017">Jean-Claude Baudet, <cite class="italique">Histoire de la chimie</cite>, Louvain-la-Neuve, de Boeck Supérieur, <time>2017</time>, 354 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-8073-0692-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-8073-0692-9"><span class="nowrap">978-2-8073-0692-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=b7mVDgAAQBAJ&printsec=frontcover">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 172<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+la+chimie&rft.place=Louvain-la-Neuve&rft.pub=de+Boeck+Sup%C3%A9rieur&rft.aulast=Baudet&rft.aufirst=Jean-Claude&rft.date=2017&rft.pages=172&rft.tpages=354&rft.isbn=978-2-8073-0692-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Les_Atomes201462-63-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Les_Atomes201462-63_77-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Les_Atomes2014">Les Atomes 2014</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 62-63. </span> </li> <li id="cite_note-Les_Atomes201471-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Les_Atomes201471_78-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Les_Atomes2014">Les Atomes 2014</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 71. </span> </li> <li id="cite_note-Les_Atomes2014205-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Les_Atomes2014205_79-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Les_Atomes2014">Les Atomes 2014</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 205. </span> </li> <li id="cite_note-Les_Atomes201413-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Les_Atomes201413_80-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Les_Atomes2014">Les Atomes 2014</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 13. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199757-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199757_81-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 57. </span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Perrin1927"><span class="ouvrage" id="Jean_Perrin1927">Jean Perrin, « <cite style="font-style:normal">Valence et composés d'addition</cite> », <i>C.R. Acad. Sci.(Paris) Vol.185</i>,‎ <time>1927</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">557-561</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k31384/f557.image.r=185">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Valence+et+compos%C3%A9s+d%27addition&rft.jtitle=C.R.+Acad.+Sci.%28Paris%29+Vol.185&rft.aulast=Perrin&rft.aufirst=Jean&rft.date=1927&rft.pages=557-561&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199781-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199781_83-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 81. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize199787-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize199787_84-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 87. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997100-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997100_85-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 100. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997171-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997171_86-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 171. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997159-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997159_87-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 159. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997164-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997164_88-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 164. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997172-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997172_89-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 172. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997175-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997175_90-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 175. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997181-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997181_91-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 181. </span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2000">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrs.fr/inc/communication/documents/chrono.pdf"><cite style="font-style:normal;">Karine Pellé. Chronologie historique du CNRS</cite></a> », sur <span class="italique">cnrs.fr</span>, <time>2000</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-01-10" data-sort-value="2019-01-10">10 janvier 2019</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:6-93"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:6_93-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:6_93-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Picard2006"><span class="ouvrage" id="Jean-François_Picard2006">Jean-François Picard, « <cite style="font-style:normal">La création du CNRS</cite> », <i>Revue pour l'histoire du CNRS</i>,‎ <time>2006</time>, journals.openedition.org <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/histoire-cnrs/485">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=La+cr%C3%A9ation+du+CNRS&rft.jtitle=Revue+pour+l%27histoire+du+CNRS&rft.aulast=Picard&rft.aufirst=Jean-Fran%C3%A7ois&rft.date=2006&rft.pages=journals.openedition.org&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997187-94"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997187_94-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997187_94-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 187. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997195-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997195_95-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 195. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997196-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997196_96-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 196. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997199-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997199_97-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 199. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997197-199-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997197-199_98-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 197-199. </span> </li> <li id="cite_note-Charpentier-Morize1997200-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Charpentier-Morize1997200_99-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Charpentier-Morize1997">Charpentier-Morize 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 200. </span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=45" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=45" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint boite-grise boite-a-droite" style="text-align:left;"> <div style="float:left;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/60px-Circle-icons-frames.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/120px-Circle-icons-frames.svg.png 1.5x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span></div> <div style="margin-left:60px;">Une <a href="/wiki/Aide:Cat%C3%A9gorie" title="Aide:Catégorie">catégorie</a> est consacrée à ce sujet : <i><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Jean_Perrin" title="Catégorie:Jean Perrin">Jean Perrin</a></i>.</div> <div style="clear:left;"></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jean_Perrin?uselang=fr">Jean Perrin</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wikisource"><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Auteur:Jean_Perrin" class="extiw" title="s:Auteur:Jean Perrin">Jean Perrin</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikisource</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=46" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=46" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Charpentier-Morize1997"><span class="ouvrage" id="Micheline_Charpentier-Morize1997">Micheline Charpentier-Morize, <cite class="italique">Jean Perrin (1870-1942). Savant et homme politique</cite>, Paris, Belin, Collection « Un savant, une époque », <time>1997</time>, 285 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7011-2002-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7011-2002-0"><span class="nowrap">2-7011-2002-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jean+Perrin+%281870-1942%29.+Savant+et+homme+politique&rft.place=Paris&rft.pub=Belin%2C+Collection+%C2%AB+Un+savant%2C+une+%C3%A9poque+%C2%BB&rft.aulast=Charpentier-Morize&rft.aufirst=Micheline&rft.date=1997&rft.tpages=285&rft.isbn=2-7011-2002-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Lot1963"><span class="ouvrage" id="Fernand_Lot1963">Fernand Lot, <cite class="italique">Jean Perrin et les atomes</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Seghers" title="Éditions Seghers">Éditions Seghers</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Savants du monde entier », <time>1963</time>, 222 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jean+Perrin+et+les+atomes&rft.pub=%C3%89ditions+Seghers&rft.aulast=Lot&rft.aufirst=Fernand&rft.date=1963&rft.tpages=222&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Ranc1945"><span class="ouvrage" id="Albert_Ranc1945">Albert Ranc (<abbr class="abbr" title="préface">préf.</abbr> <a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a>), <cite class="italique">Jean Perrin. Un grand savant au service du socialisme</cite>, Paris, Éditions de la liberté, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Science et savants » (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 1), <time>1945</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jean+Perrin.+Un+grand+savant+au+service+du+socialisme&rft.place=Paris&rft.pub=%C3%89ditions+de+la+libert%C3%A9&rft.aulast=Ranc&rft.aufirst=Albert&rft.date=1945&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AJean+Perrin"></span></span></span></li> <li><i>Les grosses molécules en solution</i>, colloque en hommage à Jean Perrin et <a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a>, <a href="/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France" title="Collège de France">Collège de France</a>, 1948.</li> <li>Jean-François Picard, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.histcnrs.fr/RDS02.html">La République des Savants revisitée. Du CNRS à l'ANR, un siècle d'organisation de la recherche scientifique en France (Histcnrs, 2021)</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=47" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=47" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/sciences-chrono/jean-perrin-a-la-poursuite-de-l-atome-3774680">« Jean Perrin, à la poursuite de l'atome »</a>, <i>Science chrono</i>, France Culture, 13 décembre 2024.</li> <li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1926/perrin/biographical/">Biographie</a> sur le site de la <a href="/wiki/Fondation_Nobel" title="Fondation Nobel">fondation Nobel</a> (le bandeau sur la page comprend plusieurs liens relatifs à la remise du prix, dont un document rédigé par la personne lauréate — le <i>Nobel Lecture</i> — qui détaille ses apports)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://videotheque.cnrs.fr/doc=2080"><i>Mouvement brownien et molécules</i></a>, par Jean Perrin, 1923, sur la Vidéothèque du <a href="/wiki/CNRS" class="mw-redirect" title="CNRS">CNRS</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Bases_de_données_et_dictionnaires"><span id="Bases_de_donn.C3.A9es_et_dictionnaires"></span>Bases de données et dictionnaires</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&veaction=edit&section=48" title="Modifier la section : Bases de données et dictionnaires" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jean_Perrin&action=edit&section=48" title="Modifier le code source de la section : Bases de données et dictionnaires"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressources relatives à la recherche<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cths.fr/an/savant.php?id=110962"><i>La France savante</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=290035"><span class="lang-en" lang="en">Mathematics Genealogy Project</span></a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à l'astronomie<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/978-0-387-30400-7_1073"><span class="lang-en" lang="en">Biographical Encyclopedia of Astronomers</span></a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la santé<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biusante.parisdescartes.fr/histoire/biographies/index.php?cle=2490">Bibliothèque interuniversitaire de santé</a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la vie publique<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.leonore.archives-nationales.culture.gouv.fr/ui/notice/292465"><span class="lang-fr" lang="fr">base Léonore</span></a></li> </ul></span> </li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Jean-Perrin"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/perrin-jean-baptiste"><i>Brockhaus</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//Jean_Baptiste_Perrin/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deutsche-biographie.de/118790412.html"><i>Deutsche Biographie</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sapere.it/enciclopedia/Perrin%2C%2BJean-Baptiste.html"><i>Enciclopedia De Agostini</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0050468.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=47725"><i>Hrvatska Enciklopedija</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3956049"><i>Internetowa encyklopedia PWN</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/jean-baptiste-perrin"><i>Nationalencyklopedin</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Jean-Baptiste_Perrin"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.treccani.it/enciclopedia/jean-baptiste-perrin"><i>Treccani</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/jean-perrin/"><i>Universalis</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vle.lt/Straipsnis/jean-baptiste-perrin"><i>Visuotinė lietuvių enciklopedija</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q134085?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/100204026">VIAF</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000110317181">ISNI</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12174393p">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12174393p">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/030298857">IdRef</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/n87103919">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/118790412">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/nome/RAVV010539">Italie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00652475">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ci.nii.ac.jp/author/DA02081670?l=en">CiNii</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX965619">Espagne</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/AUTHORITY/20913421">Belgique</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p069162557">Pays-Bas</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/9810561062105606">Pologne</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007271546505171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nukat.edu.pl/aut/n%202002097612">NUKAT</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.vatlib.it/auth/detail/495_227733">Vatican</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nla.gov.au/anbd.aut-an35090343">Australie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90601199">Norvège</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/identities/lccn-n87-103919">WorldCat</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Laur%C3%A9ats_du_prix_Nobel_de_physique" title="Modèle:Palette Lauréats du prix Nobel de physique"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Laur%C3%A9ats_du_prix_Nobel_de_physique&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Lauréats du <a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">prix Nobel de physique</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">1901–1925</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Wilhelm_R%C3%B6ntgen" title="Wilhelm Röntgen">Röntgen</a> (1901)</li> <li><a href="/wiki/Hendrik_Lorentz" title="Hendrik Lorentz">Lorentz</a>, <a href="/wiki/Pieter_Zeeman" title="Pieter Zeeman">Zeeman</a> (1902)</li> <li><a href="/wiki/Henri_Becquerel" title="Henri Becquerel">Becquerel</a>, <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">P. Curie</a>, <a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">M. Curie</a> (1903)</li> <li><a href="/wiki/John_William_Strutt_Rayleigh" title="John William Strutt Rayleigh">Rayleigh</a> (1904)</li> <li><a href="/wiki/Philipp_Lenard" title="Philipp Lenard">Lenard</a> (1905)</li> <li><a href="/wiki/Joseph_John_Thomson" title="Joseph John Thomson">Thomson</a> (1906)</li> <li><a href="/wiki/Albert_A._Michelson" title="Albert A. Michelson">Michelson</a> (1907)</li> <li><a href="/wiki/Gabriel_Lippmann" title="Gabriel Lippmann">Lippmann</a> (1908)</li> <li><a href="/wiki/Guglielmo_Marconi" title="Guglielmo Marconi">Marconi</a>, <a href="/wiki/Ferdinand_Braun" title="Ferdinand Braun">Braun</a> (1909)</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Diderik_van_der_Waals" title="Johannes Diderik van der Waals">van der Waals</a> (1910)</li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_Wien" title="Wilhelm Wien">Wien</a> (1911)</li> <li><a href="/wiki/Gustaf_Dal%C3%A9n" title="Gustaf Dalén">Dalén</a> (1912)</li> <li><a href="/wiki/Heike_Kamerlingh_Onnes" title="Heike Kamerlingh Onnes">Kamerlingh Onnes</a> (1913)</li> <li><a href="/wiki/Max_von_Laue" title="Max von Laue">Laue</a> (1914)</li> <li><a href="/wiki/William_Henry_Bragg" title="William Henry Bragg">W. H. Bragg</a>, <a href="/wiki/William_Lawrence_Bragg" title="William Lawrence Bragg">W. L. Bragg</a> (1915)</li> <li><a href="/wiki/Charles_Glover_Barkla" title="Charles Glover Barkla">Barkla</a> (1917)</li> <li><a href="/wiki/Max_Planck" title="Max Planck">Planck</a> (1918)</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Stark" title="Johannes Stark">Stark</a> (1919)</li> <li><a href="/wiki/Charles_%C3%89douard_Guillaume" title="Charles Édouard Guillaume">Guillaume</a> (1920)</li> <li><a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Einstein</a> (1921)</li> <li><a href="/wiki/Niels_Bohr" title="Niels Bohr">N. Bohr</a> (1922)</li> <li><a href="/wiki/Robert_Andrews_Millikan" title="Robert Andrews Millikan">Millikan</a> (1923)</li> <li><a href="/wiki/Karl_Manne_Georg_Siegbahn" title="Karl Manne Georg Siegbahn">M. Siegbahn</a> (1924)</li> <li><a href="/wiki/James_Franck" title="James Franck">Franck</a>, <a href="/wiki/Gustav_Hertz" title="Gustav Hertz">Hertz</a> (1925)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">1926–1950</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Perrin</a> (1926)</li> <li><a href="/wiki/Arthur_Compton" title="Arthur Compton">Compton</a>, <a href="/wiki/Charles_Thomson_Rees_Wilson" title="Charles Thomson Rees Wilson">C. Wilson</a> (1927)</li> <li><a href="/wiki/Owen_Willans_Richardson" title="Owen Willans Richardson">O. Richardson</a> (1928)</li> <li><a href="/wiki/Louis_de_Broglie" title="Louis de Broglie">De Broglie</a> (1929)</li> <li><a href="/wiki/Chandrashekhara_Venkata_R%C3%A2man" title="Chandrashekhara Venkata Râman">Râman</a> (1930)</li> <li><a href="/wiki/Werner_Heisenberg" title="Werner Heisenberg">Heisenberg</a> (1932)</li> <li><a href="/wiki/Erwin_Schr%C3%B6dinger" title="Erwin Schrödinger">Schrödinger</a>, <a href="/wiki/Paul_Dirac" title="Paul Dirac">Dirac</a> (1933)</li> <li><a href="/wiki/James_Chadwick" title="James Chadwick">Chadwick</a> (1935)</li> <li><a href="/wiki/Victor_Franz_Hess" title="Victor Franz Hess">Hess</a>, <a href="/wiki/Carl_David_Anderson" title="Carl David Anderson">C. D. Anderson</a> (1936)</li> <li><a href="/wiki/Clinton_Joseph_Davisson" title="Clinton Joseph Davisson">Davisson</a>, <a href="/wiki/George_Paget_Thomson" title="George Paget Thomson">Thomson</a> (1937)</li> <li><a href="/wiki/Enrico_Fermi" title="Enrico Fermi">Fermi</a> (1938)</li> <li><a href="/wiki/Ernest_Orlando_Lawrence" title="Ernest Orlando Lawrence">Lawrence</a> (1939)</li> <li><a href="/wiki/Otto_Stern" title="Otto Stern">Stern</a> (1943)</li> <li><a href="/wiki/Isidor_Isaac_Rabi" title="Isidor Isaac Rabi">Rabi</a> (1944)</li> <li><a href="/wiki/Wolfgang_Pauli" title="Wolfgang Pauli">Pauli</a> (1945)</li> <li><a href="/wiki/Percy_Williams_Bridgman" title="Percy Williams Bridgman">Bridgman</a> (1946)</li> <li><a href="/wiki/Edward_Appleton" title="Edward Appleton">Appleton</a> (1947)</li> <li><a href="/wiki/Patrick_Blackett" title="Patrick Blackett">Blackett</a> (1948)</li> <li><a href="/wiki/Hideki_Yukawa" title="Hideki Yukawa">Yukawa</a> (1949)</li> <li><a href="/wiki/Cecil_Frank_Powell" title="Cecil Frank Powell">Powell</a> (1950)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">1951–1975</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/John_Cockcroft" title="John Cockcroft">Cockcroft</a>, <a href="/wiki/Ernest_Walton" title="Ernest Walton">Walton</a> (1951)</li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9lix_Bloch" title="Félix Bloch">Bloch</a>, <a href="/wiki/Edward_Mills_Purcell" title="Edward Mills Purcell">Purcell</a> (1952)</li> <li><a href="/wiki/Frederik_Zernike" title="Frederik Zernike">Zernike</a> (1953)</li> <li><a href="/wiki/Max_Born" title="Max Born">Born</a>, <a href="/wiki/Walther_Bothe" title="Walther Bothe">Bothe</a> (1954)</li> <li><a href="/wiki/Willis_Eugene_Lamb" title="Willis Eugene Lamb">Lamb</a>, <a href="/wiki/Polykarp_Kusch" title="Polykarp Kusch">Kusch</a> (1955)</li> <li><a href="/wiki/William_Shockley" title="William Shockley">Shockley</a>, <a href="/wiki/John_Bardeen" title="John Bardeen">Bardeen</a>, <a href="/wiki/Walter_Houser_Brattain" title="Walter Houser Brattain">Brattain</a> (1956)</li> <li><a href="/wiki/Chen_Ning_Yang" title="Chen Ning Yang">Yang</a>, <a href="/wiki/Tsung-Dao_Lee" title="Tsung-Dao Lee">T. D. Lee</a> (1957)</li> <li><a href="/wiki/Pavel_Tcherenkov" title="Pavel Tcherenkov">Cherenkov</a>, <a href="/wiki/Ilia_Frank" title="Ilia Frank">Frank</a>, <a href="/wiki/Igor_Tamm" title="Igor Tamm">Tamm</a> (1958)</li> <li><a href="/wiki/Emilio_Segr%C3%A8" title="Emilio Segrè">Segrè</a>, <a href="/wiki/Owen_Chamberlain" title="Owen Chamberlain">Chamberlain</a> (1959)</li> <li><a href="/wiki/Donald_Arthur_Glaser" title="Donald Arthur Glaser">Glaser</a> (1960)</li> <li><a href="/wiki/Robert_Hofstadter" title="Robert Hofstadter">Hofstadter</a>, <a href="/wiki/Rudolf_M%C3%B6ssbauer" title="Rudolf Mössbauer">Mössbauer</a> (1961)</li> <li><a href="/wiki/Lev_Landau" title="Lev Landau">Landau</a> (1962)</li> <li><a href="/wiki/Eugene_Wigner" title="Eugene Wigner">Wigner</a>, <a href="/wiki/Maria_Goeppert-Mayer" title="Maria Goeppert-Mayer">Goeppert-Mayer</a>, <a href="/wiki/Hans_Daniel_Jensen" title="Hans Daniel Jensen">Jensen</a> (1963)</li> <li><a href="/wiki/Charles_Townes" title="Charles Townes">Townes</a>, <a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Bassov" title="Nikolaï Bassov">Bassov</a>, <a href="/wiki/Alexandre_Mikha%C3%AFlovitch_Prokhorov" title="Alexandre Mikhaïlovitch Prokhorov">Prokhorov</a> (1964)</li> <li><a href="/wiki/Sin-Itiro_Tomonaga" title="Sin-Itiro Tomonaga">Tomonaga</a>, <a href="/wiki/Julian_Schwinger" title="Julian Schwinger">Schwinger</a>, <a href="/wiki/Richard_Feynman" title="Richard Feynman">Feynman</a> (1965)</li> <li><a href="/wiki/Alfred_Kastler" title="Alfred Kastler">Kastler</a> (1966)</li> <li><a href="/wiki/Hans_Bethe" title="Hans Bethe">Bethe</a> (1967)</li> <li><a href="/wiki/Luis_Walter_Alvarez" title="Luis Walter Alvarez">Alvarez</a> (1968)</li> <li><a href="/wiki/Murray_Gell-Mann" title="Murray Gell-Mann">Gell-Mann</a> (1969)</li> <li><a href="/wiki/Hannes_Alfv%C3%A9n" title="Hannes Alfvén">Alfvén</a>, <a href="/wiki/Louis_N%C3%A9el" title="Louis Néel">Néel</a> (1970)</li> <li><a href="/wiki/Dennis_Gabor" title="Dennis Gabor">Gabor</a> (1971)</li> <li><a href="/wiki/John_Bardeen" title="John Bardeen">Bardeen</a>, <a href="/wiki/Leon_Neil_Cooper" title="Leon Neil Cooper">Cooper</a>, <a href="/wiki/John_Robert_Schrieffer" title="John Robert Schrieffer">Schrieffer</a> (1972)</li> <li><a href="/wiki/Leo_Esaki" title="Leo Esaki">Esaki</a>, <a href="/wiki/Ivar_Giaever" title="Ivar Giaever">Giaever</a>, <a href="/wiki/Brian_David_Josephson" title="Brian David Josephson">Josephson</a> (1973)</li> <li><a href="/wiki/Martin_Ryle" title="Martin Ryle">Ryle</a>, <a href="/wiki/Antony_Hewish" title="Antony Hewish">Hewish</a> (1974)</li> <li><a href="/wiki/Aage_Bohr" title="Aage Bohr">A. Bohr</a>, <a href="/wiki/Ben_Roy_Mottelson" title="Ben Roy Mottelson">Mottelson</a>, <a href="/wiki/James_Rainwater" title="James Rainwater">Rainwater</a> (1975)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">1976–2000</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Burton_Richter" title="Burton Richter">Richter</a>, <a href="/wiki/Samuel_Ting" title="Samuel Ting">Ting</a> (1976)</li> <li><a href="/wiki/Philip_Warren_Anderson" title="Philip Warren Anderson">P. W. Anderson</a>, <a href="/wiki/Nevill_Mott" title="Nevill Mott">Mott</a>, <a href="/wiki/John_Hasbrouck_van_Vleck" title="John Hasbrouck van Vleck">Van Vleck</a> (1977)</li> <li><a href="/wiki/Piotr_Kapitsa" title="Piotr Kapitsa">Kapitsa</a>, <a href="/wiki/Arno_Allan_Penzias" title="Arno Allan Penzias">Penzias</a>, <a href="/wiki/Robert_Woodrow_Wilson" title="Robert Woodrow Wilson">R. Wilson</a> (1978)</li> <li><a href="/wiki/Sheldon_Glashow" title="Sheldon Glashow">Glashow</a>, <a href="/wiki/Abdus_Salam" title="Abdus Salam">Salam</a>, <a href="/wiki/Steven_Weinberg_(physicien)" title="Steven Weinberg (physicien)">Weinberg</a> (1979)</li> <li><a href="/wiki/James_Watson_Cronin" title="James Watson Cronin">Cronin</a>, <a href="/wiki/Val_Logsdon_Fitch" title="Val Logsdon Fitch">Fitch</a> (1980)</li> <li><a href="/wiki/Nicolaas_Bloembergen" title="Nicolaas Bloembergen">Bloembergen</a>, <a href="/wiki/Arthur_Leonard_Schawlow" title="Arthur Leonard Schawlow">Schawlow</a>, <a href="/wiki/Kai_Siegbahn" title="Kai Siegbahn">K. Siegbahn</a> (1981)</li> <li><a href="/wiki/Kenneth_Geddes_Wilson" title="Kenneth Geddes Wilson">K. Wilson</a> (1982)</li> <li><a href="/wiki/Subrahmanyan_Chandrasekhar" title="Subrahmanyan Chandrasekhar">Chandrasekhar</a>, <a href="/wiki/William_Fowler" title="William Fowler">Fowler</a> (1983)</li> <li><a href="/wiki/Carlo_Rubbia" title="Carlo Rubbia">Rubbia</a>, <a href="/wiki/Simon_van_der_Meer" title="Simon van der Meer">van der Meer</a> (1984)</li> <li><a href="/wiki/Klaus_von_Klitzing" title="Klaus von Klitzing">von Klitzing</a> (1985)</li> <li><a href="/wiki/Ernst_Ruska" title="Ernst Ruska">Ruska</a>, <a href="/wiki/Gerd_Binnig" title="Gerd Binnig">Binnig</a>, <a href="/wiki/Heinrich_Rohrer" title="Heinrich Rohrer">Rohrer</a> (1986)</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Georg_Bednorz" title="Johannes Georg Bednorz">Bednorz</a>, <a href="/wiki/Karl_Alexander_M%C3%BCller" title="Karl Alexander Müller">Müller</a> (1987)</li> <li><a href="/wiki/Leon_Lederman" title="Leon Lederman">Lederman</a>, <a href="/wiki/Melvin_Schwartz" title="Melvin Schwartz">Schwartz</a>, <a href="/wiki/Jack_Steinberger" title="Jack Steinberger">Steinberger</a> (1988)</li> <li><a href="/wiki/Norman_Foster_Ramsey" title="Norman Foster Ramsey">Ramsey</a>, <a href="/wiki/Hans_Georg_Dehmelt" title="Hans Georg Dehmelt">Dehmelt</a>, <a href="/wiki/Wolfgang_Paul" title="Wolfgang Paul">Paul</a> (1989)</li> <li><a href="/wiki/Jerome_Isaac_Friedman" title="Jerome Isaac Friedman">Friedman</a>, <a href="/wiki/Henry_Way_Kendall" title="Henry Way Kendall">Kendall</a>, <a href="/wiki/Richard_E._Taylor" title="Richard E. Taylor">R. Taylor</a> (1990)</li> <li><a href="/wiki/Pierre-Gilles_de_Gennes" title="Pierre-Gilles de Gennes">de Gennes</a> (1991)</li> <li><a href="/wiki/Georges_Charpak" title="Georges Charpak">Charpak</a> (1992)</li> <li><a href="/wiki/Russell_Alan_Hulse" title="Russell Alan Hulse">Hulse</a>, <a href="/wiki/Joseph_Hooton_Taylor" title="Joseph Hooton Taylor">J. Taylor</a> (1993)</li> <li><a href="/wiki/Bertram_Brockhouse" title="Bertram Brockhouse">Brockhouse</a>, <a href="/wiki/Clifford_Shull" title="Clifford Shull">Shull</a> (1994)</li> <li><a href="/wiki/Martin_Lewis_Perl" title="Martin Lewis Perl">Perl</a>, <a href="/wiki/Frederick_Reines" title="Frederick Reines">Reines</a> (1995)</li> <li><a href="/wiki/David_Morris_Lee" title="David Morris Lee">D. Lee</a>, <a href="/wiki/Douglas_Osheroff" title="Douglas Osheroff">Osheroff</a>, <a href="/wiki/Robert_Coleman_Richardson" title="Robert Coleman Richardson">R. Richardson</a> (1996)</li> <li><a href="/wiki/Steven_Chu" title="Steven Chu">Chu</a>, <a href="/wiki/Claude_Cohen-Tannoudji" title="Claude Cohen-Tannoudji">Cohen-Tannoudji</a>, <a href="/wiki/William_D._Phillips" title="William D. Phillips">Phillips</a> (1997)</li> <li><a href="/wiki/Robert_B._Laughlin" title="Robert B. Laughlin">Laughlin</a>, <a href="/wiki/Horst_St%C3%B6rmer" title="Horst Störmer">Störmer</a>, <a href="/wiki/Daniel_Tsui" title="Daniel Tsui">Tsui</a> (1998)</li> <li><a href="/wiki/Gerard_%27t_Hooft" title="Gerard 't Hooft">'t Hooft</a>, <a href="/wiki/Martinus_Veltman" title="Martinus Veltman">Veltman</a> (1999)</li> <li><a href="/wiki/Jaur%C3%A8s_Alferov" title="Jaurès Alferov">Alferov</a>, <a href="/wiki/Herbert_Kroemer" title="Herbert Kroemer">Kroemer</a>, <a href="/wiki/Jack_Kilby" title="Jack Kilby">Kilby</a> (2000)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis 2001</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Eric_Cornell" title="Eric Cornell">Cornell</a>, <a href="/wiki/Wolfgang_Ketterle" title="Wolfgang Ketterle">Ketterle</a>, <a href="/wiki/Carl_Wieman" title="Carl Wieman">Wieman</a> (2001)</li> <li><a href="/wiki/Raymond_Davis_Jr." title="Raymond Davis Jr.">Davis</a>, <a href="/wiki/Masatoshi_Koshiba" title="Masatoshi Koshiba">Koshiba</a>, <a href="/wiki/Riccardo_Giacconi" title="Riccardo Giacconi">Giacconi</a> (2002)</li> <li><a href="/wiki/Alekse%C3%AF_Abrikossov" title="Alekseï Abrikossov">Abrikosov</a>, <a href="/wiki/Vitaly_Ginzburg" title="Vitaly Ginzburg">Ginzburg</a>, <a href="/wiki/Anthony_Leggett" title="Anthony Leggett">Leggett</a> (2003)</li> <li><a href="/wiki/David_J._Gross" title="David J. Gross">Gross</a>, <a href="/wiki/H._David_Politzer" title="H. David Politzer">Politzer</a>, <a href="/wiki/Frank_Wilczek" title="Frank Wilczek">Wilczek</a> (2004)</li> <li><a href="/wiki/Roy_J._Glauber" title="Roy J. Glauber">Glauber</a>, <a href="/wiki/John_Lewis_Hall" title="John Lewis Hall">Hall</a>, <a href="/wiki/Theodor_W._H%C3%A4nsch" title="Theodor W. Hänsch">Hänsch</a> (2005)</li> <li><a href="/wiki/John_C._Mather" title="John C. Mather">Mather</a>, <a href="/wiki/George_Fitzgerald_Smoot" title="George Fitzgerald Smoot">Smoot</a> (2006)</li> <li><a href="/wiki/Albert_Fert" title="Albert Fert">Fert</a>, <a href="/wiki/Peter_Gr%C3%BCnberg" title="Peter Grünberg">Grünberg</a> (2007)</li> <li><a href="/wiki/Yoichiro_Nambu" title="Yoichiro Nambu">Nambu</a>, <a href="/wiki/Makoto_Kobayashi_(physicien)" title="Makoto Kobayashi (physicien)">Kobayashi</a>, <a href="/wiki/Toshihide_Maskawa" title="Toshihide Maskawa">Maskawa</a> (2008)</li> <li><a href="/wiki/Charles_Kao" title="Charles Kao">Kao</a>, <a href="/wiki/Willard_Boyle" title="Willard Boyle">Boyle</a>, <a href="/wiki/George_E._Smith" title="George E. Smith">Smith</a> (2009)</li> <li><a href="/wiki/Andre_Geim" title="Andre Geim">Geim</a>, <a href="/wiki/Konstantin_Novoselov" title="Konstantin Novoselov">Novoselov</a> (2010)</li> <li><a href="/wiki/Saul_Perlmutter" title="Saul Perlmutter">Perlmutter</a>, <a href="/wiki/Brian_P._Schmidt" title="Brian P. Schmidt">Schmidt</a>, <a href="/wiki/Adam_Riess" title="Adam Riess">Riess</a> (2011)</li> <li><a href="/wiki/Serge_Haroche" title="Serge Haroche">Haroche</a>, <a href="/wiki/David_Wineland" title="David Wineland">Wineland</a> (2012)</li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Englert" title="François Englert">Englert</a>, <a href="/wiki/Peter_Higgs" title="Peter Higgs">Higgs</a> (2013)</li> <li><a href="/wiki/Isamu_Akasaki" title="Isamu Akasaki">Akasaki</a>, <a href="/wiki/Hiroshi_Amano" title="Hiroshi Amano">Amano</a>, <a href="/wiki/Shuji_Nakamura" title="Shuji Nakamura">Nakamura</a> (2014)</li> <li><a href="/wiki/Takaaki_Kajita" title="Takaaki Kajita">Kajita</a>, <a href="/wiki/Arthur_B._McDonald" title="Arthur B. McDonald">McDonald</a> (2015)</li> <li><a href="/wiki/John_M._Kosterlitz" title="John M. Kosterlitz">Kosterlitz</a>, <a href="/wiki/Duncan_Haldane" title="Duncan Haldane">Haldane</a>, <a href="/wiki/David_J._Thouless" title="David J. Thouless">Thouless</a> (2016)</li> <li><a href="/wiki/Rainer_Weiss" title="Rainer Weiss">Weiss</a>, <a href="/wiki/Barry_C._Barish" title="Barry C. Barish">Barish</a>, <a href="/wiki/Kip_Thorne" title="Kip Thorne">Thorne</a> (2017)</li> <li><a href="/wiki/Arthur_Ashkin" title="Arthur Ashkin">Ashkin</a>, <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Mourou" title="Gérard Mourou">Mourou</a>, <a href="/wiki/Donna_Strickland" title="Donna Strickland">Strickland</a> (2018)</li> <li><a href="/wiki/James_Peebles" title="James Peebles">Peebles</a>, <a href="/wiki/Michel_Mayor" title="Michel Mayor">Mayor</a>, <a href="/wiki/Didier_Queloz" title="Didier Queloz">Queloz</a> (2019)</li> <li><a href="/wiki/Reinhard_Genzel" title="Reinhard Genzel">Genzel</a>, <a href="/wiki/Andrea_M._Ghez" title="Andrea M. Ghez">Ghez</a>, <a href="/wiki/Roger_Penrose" title="Roger Penrose">Penrose</a> (2020)</li> <li><a href="/wiki/Giorgio_Parisi" title="Giorgio Parisi">Parisi</a>, <a href="/wiki/Klaus_Hasselmann" title="Klaus Hasselmann">Hasselmann</a>, <a href="/wiki/Syukuro_Manabe" title="Syukuro Manabe">Manabe</a> (2021)</li> <li><a href="/wiki/Alain_Aspect" title="Alain Aspect">Aspect</a>, <a href="/wiki/John_Clauser" title="John Clauser">Clauser</a>, <a href="/wiki/Anton_Zeilinger" title="Anton Zeilinger">Zeilinger</a> (2022)</li> <li><a href="/wiki/Pierre_Agostini" title="Pierre Agostini">Agostini</a>, <a href="/wiki/Ferenc_Krausz" title="Ferenc Krausz">Krausz</a>, <a href="/wiki/Anne_L%27Huillier" title="Anne L'Huillier">L'Huillier</a> (2023)</li> <li><a href="/wiki/John_Joseph_Hopfield" title="John Joseph Hopfield">Hopfield</a>, <a href="/wiki/Geoffrey_Hinton" title="Geoffrey Hinton">Hinton</a> (2024)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Prix_Nobel" title="Prix Nobel">Prix Nobel</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_chimie" title="Prix Nobel de chimie">Chimie</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_litt%C3%A9rature" title="Prix Nobel de littérature">Littérature</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_la_paix" title="Prix Nobel de la paix">Paix</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_de_la_Banque_de_Su%C3%A8de_en_sciences_%C3%A9conomiques_en_m%C3%A9moire_d%27Alfred_Nobel" title="Prix de la Banque de Suède en sciences économiques en mémoire d'Alfred Nobel">Économie</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">Physique</a></li> <li><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physiologie_ou_m%C3%A9decine" title="Prix Nobel de physiologie ou médecine">Physiologie ou médecine</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Personnalit%C3%A9s_enterr%C3%A9es_au_Panth%C3%A9on_de_Paris" title="Modèle:Palette Personnalités enterrées au Panthéon de Paris"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Personnalit%C3%A9s_enterr%C3%A9es_au_Panth%C3%A9on_de_Paris&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Liste_des_personnes_transf%C3%A9r%C3%A9es_au_Panth%C3%A9on_de_Paris" title="Liste des personnes transférées au Panthéon de Paris">Personnes transférées</a> au <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon de Paris</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">Révolution</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Honor%C3%A9-Gabriel_Riqueti_de_Mirabeau" title="Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau">Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau</a> (1791)</li> <li><a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a> (1791)</li> <li><a href="/wiki/Louis-Michel_Lepeletier_de_Saint-Fargeau" title="Louis-Michel Lepeletier de Saint-Fargeau">Louis-Michel Lepeletier de Saint-Fargeau</a> (1793)</li> <li><a href="/wiki/Auguste_Marie_Henri_Picot_de_Dampierre" title="Auguste Marie Henri Picot de Dampierre">Auguste Marie Henri Picot de Dampierre</a> (1793)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Jean-Paul Marat</a> (1794)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a> (1794)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Premier_Empire" title="Premier Empire">Empire</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Denis_Tronchet" title="François Denis Tronchet">François Denis Tronchet</a> (1806)</li> <li><a href="/wiki/Claude-Louis_Petiet" title="Claude-Louis Petiet">Claude-Louis Petiet</a> (1806)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste-Pierre_Bevi%C3%A8re" title="Jean-Baptiste-Pierre Bevière">Jean-Baptiste-Pierre Bevière</a> (1807)</li> <li><a href="/wiki/Louis-Joseph-Charles-Amable_d%27Albert_de_Luynes" title="Louis-Joseph-Charles-Amable d'Albert de Luynes">Louis-Joseph-Charles-Amable d'Albert de Luynes</a> (1807)</li> <li><a href="/wiki/Jean-%C3%89tienne-Marie_Portalis" title="Jean-Étienne-Marie Portalis">Jean-Étienne-Marie Portalis</a> (1807)</li> <li><a href="/wiki/Louis-Pierre-Pantal%C3%A9on_Resnier" title="Louis-Pierre-Pantaléon Resnier">Louis-Pierre-Pantaléon Resnier</a> (1807)</li> <li><a href="/wiki/Antoine-C%C3%A9sar_de_Choiseul-Praslin" title="Antoine-César de Choiseul-Praslin">Antoine-César de Choiseul-Praslin</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Perregaux" title="Jean-Frédéric Perregaux">Jean-Frédéric Perregaux</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Pierre_Firmin_Malher" title="Jean-Pierre Firmin Malher">Jean-Pierre Firmin Malher</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Pierre_Jean_Georges_Cabanis" title="Pierre Jean Georges Cabanis">Pierre Jean Georges Cabanis</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Barth%C3%A9lemy_Beguinot" title="François Barthélemy Beguinot">François Barthélemy Beguinot</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Gabriel_Louis_de_Caulaincourt" title="Gabriel Louis de Caulaincourt">Gabriel Louis de Caulaincourt</a> (1808)</li> <li><a href="/wiki/Girolamo_Luigi_Durazzo" title="Girolamo Luigi Durazzo">Girolamo Luigi Durazzo</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Papin" title="Jean-Baptiste Papin">Jean-Baptiste Papin</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Joseph-Marie_Vien" title="Joseph-Marie Vien">Joseph-Marie Vien</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Pierre_Garnier_de_Laboissi%C3%A8re" title="Pierre Garnier de Laboissière">Pierre Garnier de Laboissière</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Justin_Bonaventure_Morard_de_Galles" title="Justin Bonaventure Morard de Galles">Justin Bonaventure Morard de Galles</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Pierre_Sers" title="Jean-Pierre Sers">Jean-Pierre Sers</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Emmanuel_Cr%C3%A9tet" title="Emmanuel Crétet">Emmanuel Crétet</a> (1809)</li> <li><a href="/wiki/Louis_Charles_Vincent_Le_Blond_de_Saint-Hilaire" title="Louis Charles Vincent Le Blond de Saint-Hilaire">Louis Charles Vincent Le Blond de Saint-Hilaire</a> (1810)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Lannes" title="Jean Lannes">Jean Lannes</a> (1810)</li> <li><a href="/wiki/Giovanni_Battista_Caprara" title="Giovanni Battista Caprara">Giovanni Battista Caprara</a> (1810)</li> <li><a href="/wiki/Charles_Pierre_Claret_de_Fleurieu" title="Charles Pierre Claret de Fleurieu">Charles Pierre Claret de Fleurieu</a> (1810)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Treilhard" title="Jean-Baptiste Treilhard">Jean-Baptiste Treilhard</a> (1810)</li> <li><a href="/wiki/Nicolas_Marie_Songis_des_Courbons" title="Nicolas Marie Songis des Courbons">Nicolas Marie Songis des Courbons</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Charles_Erskine_de_Kellie" title="Charles Erskine de Kellie">Charles Erskine de Kellie</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Alexandre-Antoine_Hureau_de_S%C3%A9narmont" title="Alexandre-Antoine Hureau de Sénarmont">Alexandre-Antoine Hureau de Sénarmont</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Michel_Ordener" title="Michel Ordener">Michel Ordener</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Louis-Antoine_de_Bougainville" title="Louis-Antoine de Bougainville">Louis-Antoine de Bougainville</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Ippolito-Antonio_Vincenti-Mareri" title="Ippolito-Antonio Vincenti-Mareri">Ippolito-Antonio Vincenti-Mareri</a> (1811)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Guillaume_de_Winter" title="Jean-Guillaume de Winter">Jean-Guillaume de Winter</a> (1812)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Marie_Pierre_Dorsenne" title="Jean Marie Pierre Dorsenne">Jean Marie Pierre Dorsenne</a> (1812)</li> <li><a href="/wiki/Joseph-Louis_Lagrange" title="Joseph-Louis Lagrange">Joseph-Louis Lagrange</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Ignace_Jacqueminot" title="Jean-Ignace Jacqueminot">Jean-Ignace Jacqueminot</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Hyacinthe-Hughes_Timol%C3%A9on_de_Coss%C3%A9-Brissac" title="Hyacinthe-Hughes Timoléon de Cossé-Brissac">Hyacinthe-Hughes Timoléon de Cossé-Brissac</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Justin_de_Viry" title="Justin de Viry">Justin de Viry</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Rousseau_(homme_politique,_1738-1813)" title="Jean Rousseau (homme politique, 1738-1813)">Jean Rousseau</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Henri_Walther" title="Frédéric Henri Walther">Frédéric Henri Walther</a> (1813)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Nicolas_D%C3%A9meunier" title="Jean-Nicolas Démeunier">Jean-Nicolas Démeunier</a> (1814)</li> <li><a href="/wiki/Jean-Louis-%C3%89b%C3%A9n%C3%A9zer_Reynier" title="Jean-Louis-Ébénézer Reynier">Jean-Louis-Ébénézer Reynier</a> (1814)</li> <li><a href="/wiki/Claude_Ambroise_R%C3%A9gnier" title="Claude Ambroise Régnier">Claude Ambroise Régnier</a> (1814)</li> <li><a href="/wiki/Claude-Juste-Alexandre_Legrand" title="Claude-Juste-Alexandre Legrand">Claude-Juste-Alexandre Legrand</a> (1815)</li> <li><a href="/wiki/Antoine-Jean-Marie_Th%C3%A9venard" title="Antoine-Jean-Marie Thévenard">Antoine-Jean-Marie Thévenard</a> (1815)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Seconde_Restauration" title="Seconde Restauration">Restauration</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jacques-Germain_Soufflot" title="Jacques-Germain Soufflot">Jacques-Germain Soufflot</a> (1829)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Troisième République (France)"><abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> République</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Victor_Hugo" title="Victor Hugo">Victor Hugo</a> (1885)</li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9ophile-Malo_de_La_Tour_d%27Auvergne-Corret" title="Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret">Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret</a> (1889)</li> <li><a href="/wiki/Lazare_Carnot" title="Lazare Carnot">Lazare Carnot</a> (1889)</li> <li><a href="/wiki/Alphonse_Baudin" title="Alphonse Baudin">Alphonse Baudin</a> (1889)</li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_S%C3%A9verin_Marceau" title="François Séverin Marceau">François Séverin Marceau</a> (1889)</li> <li><a href="/wiki/Sadi_Carnot_(homme_d%27%C3%89tat)" title="Sadi Carnot (homme d'État)">Sadi Carnot</a> (1894)</li> <li><a href="/wiki/Marcellin_Berthelot" title="Marcellin Berthelot">Marcellin</a> et <a href="/wiki/Sophie_Berthelot" title="Sophie Berthelot">Sophie Berthelot</a> (1907)</li> <li><a href="/wiki/%C3%89mile_Zola" title="Émile Zola">Émile Zola</a> (1908)</li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Gambetta" title="Léon Gambetta">Léon Gambetta</a> (1920)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Jaur%C3%A8s" title="Jean Jaurès">Jean Jaurès</a> (1924)</li> <li><a href="/wiki/Paul_Painlev%C3%A9" title="Paul Painlevé">Paul Painlevé</a> (1933)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Quatri%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Quatrième République (France)"><abbr class="abbr" title="Quatrième">IV<sup>e</sup></abbr> République</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Paul_Langevin" title="Paul Langevin">Paul Langevin</a> (1948)</li> <li><a class="mw-selflink selflink">Jean Perrin</a> (1948)</li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9lix_%C3%89bou%C3%A9" title="Félix Éboué">Félix Éboué</a> (1949)</li> <li><a href="/wiki/Marc_Sch%C5%93lcher" title="Marc Schœlcher">Marc</a> et <a href="/wiki/Victor_Sch%C5%93lcher" title="Victor Schœlcher">Victor Schœlcher</a> (1949)</li> <li><a href="/wiki/Louis_Braille" title="Louis Braille">Louis Braille</a> (1952)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Cinqui%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Cinquième République (France)"><abbr class="abbr" title="Cinquième">V<sup>e</sup></abbr> République</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jean_Moulin" title="Jean Moulin">Jean Moulin</a> (1964)</li> <li><a href="/wiki/Ren%C3%A9_Cassin" title="René Cassin">René Cassin</a> (1987)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Monnet" title="Jean Monnet">Jean Monnet</a> (1988)</li> <li><a href="/wiki/Abb%C3%A9_Gr%C3%A9goire" title="Abbé Grégoire">Henri Grégoire</a> (1989)</li> <li><a href="/wiki/Gaspard_Monge" title="Gaspard Monge">Gaspard Monge</a> (1989)</li> <li><a href="/wiki/Nicolas_de_Condorcet" title="Nicolas de Condorcet">Nicolas de Condorcet</a> (1989)</li> <li><a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">Marie</a> et <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">Pierre Curie</a> (1995)</li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Malraux" title="André Malraux">André Malraux</a> (1996)</li> <li><a href="/wiki/Alexandre_Dumas" title="Alexandre Dumas">Alexandre Dumas</a> (2002)</li> <li><a href="/wiki/Pierre_Brossolette" title="Pierre Brossolette">Pierre Brossolette</a> (2015)</li> <li><a href="/wiki/Genevi%C3%A8ve_de_Gaulle-Anthonioz" title="Geneviève de Gaulle-Anthonioz">Geneviève de Gaulle-Anthonioz</a> (2015)</li> <li><a href="/wiki/Germaine_Tillion" title="Germaine Tillion">Germaine Tillion</a> (2015)</li> <li><a href="/wiki/Jean_Zay" title="Jean Zay">Jean Zay</a> (2015)</li> <li><a href="/wiki/Antoine_Veil" title="Antoine Veil">Antoine</a> et <a href="/wiki/Simone_Veil" title="Simone Veil">Simone Veil</a> (2018)</li> <li><a href="/wiki/Maurice_Genevoix" title="Maurice Genevoix">Maurice Genevoix</a> (2020)</li> <li><a href="/wiki/Jos%C3%A9phine_Baker" title="Joséphine Baker">Joséphine Baker</a> (2021)</li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9lin%C3%A9e_Manouchian" title="Mélinée Manouchian">Mélinée</a> et <a href="/wiki/Missak_Manouchian" title="Missak Manouchian">Missak Manouchian</a> (2024)</li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Gouvernement_Blum_II" title="Modèle:Palette Gouvernement Blum II"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Gouvernement_Blum_II&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Gouvernement_Blum_II" title="Gouvernement Blum II">Gouvernement Blum II</a><small> (13 mars 1938 - 8 avril 1938)</small></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="background:#E5E5E5" colspan="3">Sous la présidence d’<a href="/wiki/Albert_Lebrun" title="Albert Lebrun">Albert Lebrun</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Vice-président du Conseil</th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/%C3%89douard_Daladier" title="Édouard Daladier">Édouard Daladier</a></td> <td class="navbox-image" rowspan="21" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/120px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="100" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/250px-Flag_of_France.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span><br /><br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg/120px-L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg" decoding="async" width="100" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg/250px-L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg 1.5x" data-file-width="417" data-file-height="607" /></a></span><br /><b><a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a></b><br /><a href="/wiki/Pr%C3%A9sident_du_Conseil_(France)" class="mw-redirect" title="Président du Conseil (France)">Président du Conseil</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Ministres d'État</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Th%C3%A9odore_Steeg" title="Théodore Steeg">Théodore Steeg</a></li> <li><a href="/wiki/Maurice_Viollette" title="Maurice Viollette">Maurice Viollette</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Faure" title="Paul Faure">Paul Faure</a></li> <li><a href="/wiki/Albert_Sarraut" title="Albert Sarraut">Albert Sarraut</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Coordination des services</th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Vincent_Auriol" title="Vincent Auriol">Vincent Auriol</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Finances" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français des Finances">Trésor</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_D%C3%A9fense" title="Liste des ministres français de la Défense">Défense nationale et Guerre</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/%C3%89douard_Daladier" title="Édouard Daladier">Édouard Daladier</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Affaires_%C3%A9trang%C3%A8res" title="Liste des ministres français des Affaires étrangères">Affaires étrangères</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Joseph_Paul-Boncour" title="Joseph Paul-Boncour">Joseph Paul-Boncour</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Propagande</th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Ludovic-Oscar_Frossard" title="Ludovic-Oscar Frossard">Ludovic-Oscar Frossard</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27%C3%89ducation_nationale" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de l'Éducation nationale">Éducation nationale</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Jean_Zay" title="Jean Zay">Jean Zay</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_de_l%27Int%C3%A9rieur" class="mw-redirect" title="Liste des ministres de l'Intérieur">Intérieur</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Marx_Dormoy" title="Marx Dormoy">Marx Dormoy</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Justice" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Justice">Justice</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Marc_Rucart" title="Marc Rucart">Marc Rucart</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_du_Budget" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français du Budget">Budget</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Charles_Spinasse" title="Charles Spinasse">Charles Spinasse</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27Agriculture" title="Liste des ministres français de l'Agriculture">Agriculture</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Georges_Monnet" title="Georges Monnet">Georges Monnet</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Travaux_publics" title="Liste des ministres français des Travaux publics">Travaux publics</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Jules_Moch" title="Jules Moch">Jules Moch</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Marine_et_des_Colonies" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Marine et des Colonies">Colonies</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Marius_Moutet" title="Marius Moutet">Marius Moutet</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_du_Travail_et_des_Affaires_sociales" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français du Travail et des Affaires sociales">Travail</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Albert_S%C3%A9rol" title="Albert Sérol">Albert Sérol</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_dirigeants_des_Postes_fran%C3%A7aises" title="Liste des dirigeants des Postes françaises">Postes, Télégraphe et Téléphone</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lebas" title="Jean-Baptiste Lebas">Jean-Baptiste Lebas</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Sant%C3%A9" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Santé">Santé publique</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Fernand_Gentin" title="Fernand Gentin">Fernand Gentin</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Marine_et_des_Colonies" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Marine et des Colonies">Marine militaire</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/C%C3%A9sar_Campinchi" title="César Campinchi">César Campinchi</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27Air" title="Liste des ministres français de l'Air">Air</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Guy_La_Chambre" title="Guy La Chambre">Guy La Chambre</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_du_Commerce" title="Liste des ministres français du Commerce">Commerce</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Pierre_Cot" title="Pierre Cot">Pierre Cot</a></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a href="/wiki/Gouvernement_de_la_France" class="mw-redirect" title="Gouvernement de la France">Liste des sous-secrétaires d’État</a></span></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_F%C3%A9vrier" title="André Février">André Février</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_de_Tessan" title="François de Tessan">François de Tessan</a></li> <li><a href="/wiki/Raoul_Aubaud" title="Raoul Aubaud">Raoul Aubaud</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Blancho" title="François Blancho">François Blancho</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9o_Lagrange" title="Léo Lagrange">Léo Lagrange</a></li> <li><a href="/wiki/Alfred_Jules-Julien" title="Alfred Jules-Julien">Alfred Jules-Julien</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Jean Perrin</a></li> <li><a href="/wiki/Henri_Tasso" title="Henri Tasso">Henri Tasso</a></li> <li><a href="/wiki/Gaston_Manent" title="Gaston Manent">Gaston Manent</a></li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Liautey" title="André Liautey">André Liautey</a></li> <li><a href="/wiki/Philippe_Serre" title="Philippe Serre">Philippe Serre</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><small>(<a href="/wiki/Gouvernement_Camille_Chautemps_(4)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Camille Chautemps (4)">← CHAUTEMPS IV</a>) Gouvernement précédent •••• Gouvernement suivant (<a href="/wiki/Gouvernement_%C3%89douard_Daladier_(3)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Édouard Daladier (3)">DALADIER III →</a>) </small></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Gouvernement_Blum_I" title="Modèle:Palette Gouvernement Blum I"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Gouvernement_Blum_I&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Gouvernement_Blum_I" title="Gouvernement Blum I">Gouvernement Blum I</a><small> (4 juin 1936 - 21 juin 1937)</small></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="background:#E5E5E5" colspan="3">Sous la présidence d’<a href="/wiki/Albert_Lebrun" title="Albert Lebrun">Albert Lebrun</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Vice-président du Conseil</th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/%C3%89douard_Daladier" title="Édouard Daladier">Édouard Daladier</a></td> <td class="navbox-image" rowspan="20" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/120px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="100" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/250px-Flag_of_France.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span><br /><br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg/120px-L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg" decoding="async" width="100" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg/250px-L%C3%A9on_Blum_en_1936.jpg 1.5x" data-file-width="417" data-file-height="607" /></a></span><br /><b><a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a></b><br /><a href="/wiki/Pr%C3%A9sident_du_Conseil_(France)" class="mw-redirect" title="Président du Conseil (France)">Président du Conseil</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px">Ministres d'État</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Camille_Chautemps" title="Camille Chautemps">Camille Chautemps</a></li> <li><a href="/wiki/Maurice_Viollette" title="Maurice Viollette">Maurice Viollette</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Faure" title="Paul Faure">Paul Faure</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_D%C3%A9fense" title="Liste des ministres français de la Défense">Défense nationale et Guerre</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/%C3%89douard_Daladier" title="Édouard Daladier">Édouard Daladier</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Justice" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Justice">Justice</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Marc_Rucart" title="Marc Rucart">Marc Rucart</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_de_l%27Int%C3%A9rieur" class="mw-redirect" title="Liste des ministres de l'Intérieur">Intérieur</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Roger_Salengro" title="Roger Salengro">Roger Salengro</a> (1936)</li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a> (1936)</li> <li><a href="/wiki/Marx_Dormoy" title="Marx Dormoy">Marx Dormoy</a> (1936-1937)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Affaires_%C3%A9trang%C3%A8res" title="Liste des ministres français des Affaires étrangères">Affaires étrangères</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Yvon_Delbos" title="Yvon Delbos">Yvon Delbos</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Finances" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français des Finances">Finances</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Vincent_Auriol" title="Vincent Auriol">Vincent Auriol</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Marine_et_des_Colonies" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Marine et des Colonies">Marine</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Alphonse_Gasnier-Duparc" title="Alphonse Gasnier-Duparc">Alphonse Gasnier-Duparc</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27Air" title="Liste des ministres français de l'Air">Air</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Pierre_Cot" title="Pierre Cot">Pierre Cot</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27%C3%89ducation_nationale" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de l'Éducation nationale">Éducation nationale</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Jean_Zay" title="Jean Zay">Jean Zay</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27%C3%89conomie_nationale" title="Liste des ministres français de l'Économie nationale">Économie nationale</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Charles_Spinasse" title="Charles Spinasse">Charles Spinasse</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_des_Travaux_publics" title="Liste des ministres français des Travaux publics">Travaux publics</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Albert_Bedouce" title="Albert Bedouce">Albert Bedouce</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_du_Commerce" title="Liste des ministres français du Commerce">Commerce</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Paul_Bastid" title="Paul Bastid">Paul Bastid</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_l%27Agriculture" title="Liste des ministres français de l'Agriculture">Agriculture</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Georges_Monnet" title="Georges Monnet">Georges Monnet</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Marine_et_des_Colonies" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Marine et des Colonies">Colonies</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Marius_Moutet" title="Marius Moutet">Marius Moutet</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_du_Travail_et_des_Affaires_sociales" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français du Travail et des Affaires sociales">Travail</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lebas" title="Jean-Baptiste Lebas">Jean-Baptiste Lebas</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_et_secr%C3%A9taires_d%27%C3%89tat_fran%C3%A7ais_des_Anciens_combattants" class="mw-redirect" title="Liste des ministres et secrétaires d'État français des Anciens combattants">Pensions</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Albert_Rivi%C3%A8re" title="Albert Rivière">Albert Rivière</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_dirigeants_des_Postes_fran%C3%A7aises" title="Liste des dirigeants des Postes françaises">Postes, Télégraphe et Téléphone</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;"><a href="/wiki/Robert_Jardillier" title="Robert Jardillier">Robert Jardillier</a></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:335px"><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_la_Sant%C3%A9" class="mw-redirect" title="Liste des ministres français de la Santé">Santé publique</a></th> <td class="navbox-list" style="background:#ECECFF; text-align:left;"><a href="/wiki/Henri_Sellier" title="Henri Sellier">Henri Sellier</a></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a href="/wiki/Gouvernement_de_la_R%C3%A9publique_fran%C3%A7aise" title="Gouvernement de la République française">Liste des sous-secrétaires d’État</a></span></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_de_Tessan" title="François de Tessan">François de Tessan</a></li> <li><a href="/wiki/Marx_Dormoy" title="Marx Dormoy">Marx Dormoy</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Moch" title="Jules Moch">Jules Moch</a></li> <li><a href="/wiki/Raoul_Aubaud" title="Raoul Aubaud">Raoul Aubaud</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_Vi%C3%A9not" title="Pierre Viénot">Pierre Viénot</a></li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Liautey" title="André Liautey">André Liautey</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Blancho" title="François Blancho">François Blancho</a></li> <li><a href="/wiki/C%C3%A9cile_Brunschvicg" title="Cécile Brunschvicg">Cécile Brunschvicg</a></li> <li><a href="/wiki/Ir%C3%A8ne_Joliot-Curie" title="Irène Joliot-Curie">Irène Joliot-Curie</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Jean Perrin</a></li> <li><a href="/wiki/Alfred_Jules-Julien" title="Alfred Jules-Julien">Alfred Jules-Julien</a></li> <li><a href="/wiki/Henri_Tasso" title="Henri Tasso">Henri Tasso</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Ramadier" title="Paul Ramadier">Paul Ramadier</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_D%C3%A9zarnaulds" title="Pierre Dézarnaulds">Pierre Dézarnaulds</a></li> <li><a href="/wiki/Suzanne_Lacore" title="Suzanne Lacore">Suzanne Lacore</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9o_Lagrange" title="Léo Lagrange">Léo Lagrange</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><small>(<a href="/wiki/Gouvernement_Albert_Sarraut_(2)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Albert Sarraut (2)">← SARRAUT II</a>) Gouvernement précédent •••• Gouvernement suivant (<a href="/wiki/Gouvernement_Camille_Chautemps_(3)" class="mw-redirect" title="Gouvernement Camille Chautemps (3)">CHAUTEMPS III →</a>)</small></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Prix_Nobel_fran%C3%A7ais" title="Modèle:Palette Prix Nobel français"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Prix_Nobel_fran%C3%A7ais&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Liste_des_Fran%C3%A7ais_laur%C3%A9ats_du_prix_Nobel" title="Liste des Français lauréats du prix Nobel">Lauréats français du prix Nobel</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physique" title="Prix Nobel de physique">Physique</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1903 : <a href="/wiki/Henri_Becquerel" title="Henri Becquerel">Henri Becquerel</a>, <a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">Marie Curie</a> et <a href="/wiki/Pierre_Curie" title="Pierre Curie">Pierre Curie</a></li> <li>1908 : <a href="/wiki/Gabriel_Lippmann" title="Gabriel Lippmann">Gabriel Lippmann</a></li> <li>1926 : <a class="mw-selflink selflink">Jean Perrin</a></li> <li>1929 : <a href="/wiki/Louis_de_Broglie" title="Louis de Broglie">Louis de Broglie</a></li> <li>1966 : <a href="/wiki/Alfred_Kastler" title="Alfred Kastler">Alfred Kastler</a></li> <li>1970 : <a href="/wiki/Louis_N%C3%A9el" title="Louis Néel">Louis Néel</a></li> <li>1991 : <a href="/wiki/Pierre-Gilles_de_Gennes" title="Pierre-Gilles de Gennes">Pierre-Gilles de Gennes</a></li> <li>1992 : <a href="/wiki/Georges_Charpak" title="Georges Charpak">Georges Charpak</a></li> <li>1997 : <a href="/wiki/Claude_Cohen-Tannoudji" title="Claude Cohen-Tannoudji">Claude Cohen-Tannoudji</a></li> <li>2007 : <a href="/wiki/Albert_Fert" title="Albert Fert">Albert Fert</a></li> <li>2012 : <a href="/wiki/Serge_Haroche" title="Serge Haroche">Serge Haroche</a></li> <li>2018 : <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Mourou" title="Gérard Mourou">Gérard Mourou</a></li> <li>2022 : <a href="/wiki/Alain_Aspect" title="Alain Aspect">Alain Aspect</a></li> <li>2023 : <a href="/wiki/Pierre_Agostini" title="Pierre Agostini">Pierre Agostini</a> et <a href="/wiki/Anne_L%27Huillier" title="Anne L'Huillier">Anne L'Huillier</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_chimie" title="Prix Nobel de chimie">Chimie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1906 : <a href="/wiki/Henri_Moissan" title="Henri Moissan">Henri Moissan</a></li> <li>1911 : <a href="/wiki/Marie_Curie" title="Marie Curie">Marie Curie</a></li> <li>1912 : <a href="/wiki/Victor_Grignard" title="Victor Grignard">Victor Grignard</a> et <a href="/wiki/Paul_Sabatier_(chimiste)" title="Paul Sabatier (chimiste)">Paul Sabatier</a></li> <li>1935 : <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Joliot-Curie" title="Frédéric Joliot-Curie">Frédéric Joliot-Curie</a> et <a href="/wiki/Ir%C3%A8ne_Joliot-Curie" title="Irène Joliot-Curie">Irène Joliot-Curie</a></li> <li>1987 : <a href="/wiki/Jean-Marie_Lehn" title="Jean-Marie Lehn">Jean-Marie Lehn</a></li> <li>2005 : <a href="/wiki/Yves_Chauvin" title="Yves Chauvin">Yves Chauvin</a></li> <li>2016 : <a href="/wiki/Jean-Pierre_Sauvage_(chimiste)" title="Jean-Pierre Sauvage (chimiste)">Jean-Pierre Sauvage</a></li> <li>2020 : <a href="/wiki/Emmanuelle_Charpentier" title="Emmanuelle Charpentier">Emmanuelle Charpentier</a></li> <li>2023 : <a href="/wiki/Moungi_G._Bawendi" title="Moungi G. Bawendi">Moungi G. Bawendi</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_physiologie_ou_m%C3%A9decine" title="Prix Nobel de physiologie ou médecine">Physiologie ou médecine</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1907 : <a href="/wiki/Alphonse_Laveran" title="Alphonse Laveran">Alphonse Laveran</a></li> <li>1912 : <a href="/wiki/Alexis_Carrel" title="Alexis Carrel">Alexis Carrel</a></li> <li>1913 : <a href="/wiki/Charles_Richet" title="Charles Richet">Charles Richet</a></li> <li>1928 : <a href="/wiki/Charles_Nicolle" title="Charles Nicolle">Charles Nicolle</a></li> <li>1956 : <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Cournand" title="André Frédéric Cournand">André Frédéric Cournand</a></li> <li>1965 : <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Jacob" title="François Jacob">François Jacob</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Lwoff" title="André Lwoff">André Lwoff</a> et <a href="/wiki/Jacques_Monod" title="Jacques Monod">Jacques Monod</a></li> <li>1977 : <a href="/wiki/Roger_Guillemin" title="Roger Guillemin">Roger Guillemin</a></li> <li>1980 : <a href="/wiki/Jean_Dausset" title="Jean Dausset">Jean Dausset</a></li> <li>2008 : <a href="/wiki/Fran%C3%A7oise_Barr%C3%A9-Sinoussi" title="Françoise Barré-Sinoussi">Françoise Barré-Sinoussi</a> et <a href="/wiki/Luc_Montagnier" title="Luc Montagnier">Luc Montagnier</a></li> <li>2011 : <a href="/wiki/Jules_Hoffmann" title="Jules Hoffmann">Jules Hoffmann</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_litt%C3%A9rature" title="Prix Nobel de littérature">Littérature</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1901 : <a href="/wiki/Sully_Prudhomme" title="Sully Prudhomme">Sully Prudhomme</a></li> <li>1904 : <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Mistral" title="Frédéric Mistral">Frédéric Mistral</a></li> <li>1915 : <a href="/wiki/Romain_Rolland" title="Romain Rolland">Romain Rolland</a></li> <li>1921 : <a href="/wiki/Anatole_France" title="Anatole France">Anatole France</a></li> <li>1927 : <a href="/wiki/Henri_Bergson" title="Henri Bergson">Henri Bergson</a></li> <li>1937 : <a href="/wiki/Roger_Martin_du_Gard" title="Roger Martin du Gard">Roger Martin du Gard</a></li> <li>1947 : <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Gide" title="André Gide">André Gide</a></li> <li>1952 : <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Mauriac" title="François Mauriac">François Mauriac</a></li> <li>1957 : <a href="/wiki/Albert_Camus" title="Albert Camus">Albert Camus</a></li> <li>1960 : <a href="/wiki/Saint-John_Perse" title="Saint-John Perse">Saint-John Perse</a></li> <li>1964 : <a href="/wiki/Jean-Paul_Sartre" title="Jean-Paul Sartre">Jean-Paul Sartre</a></li> <li>1985 : <a href="/wiki/Claude_Simon" title="Claude Simon">Claude Simon</a></li> <li>2000 : <a href="/wiki/Gao_Xingjian" title="Gao Xingjian">Gao Xingjian</a></li> <li>2008 : <a href="/wiki/J._M._G._Le_Cl%C3%A9zio" title="J. M. G. Le Clézio">J. M. G. Le Clézio</a></li> <li>2014 : <a href="/wiki/Patrick_Modiano" title="Patrick Modiano">Patrick Modiano</a></li> <li>2022 : <a href="/wiki/Annie_Ernaux" title="Annie Ernaux">Annie Ernaux</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_Nobel_de_la_paix" title="Prix Nobel de la paix">Paix</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1901 : <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Passy" title="Frédéric Passy">Frédéric Passy</a></li> <li>1907 : <a href="/wiki/Louis_Renault_(juriste)" title="Louis Renault (juriste)">Louis Renault</a></li> <li>1909 : <a href="/wiki/Paul_Henri_Balluet_d%27Estournelles_de_Constant" title="Paul Henri Balluet d'Estournelles de Constant">Paul Henri Balluet d'Estournelles de Constant</a></li> <li>1920 : <a href="/wiki/L%C3%A9on_Bourgeois" title="Léon Bourgeois">Léon Bourgeois</a></li> <li>1926 : <a href="/wiki/Aristide_Briand" title="Aristide Briand">Aristide Briand</a></li> <li>1927 : <a href="/wiki/Ferdinand_Buisson" title="Ferdinand Buisson">Ferdinand Buisson</a></li> <li>1951 : <a href="/wiki/L%C3%A9on_Jouhaux" title="Léon Jouhaux">Léon Jouhaux</a></li> <li>1952 : <a href="/wiki/Albert_Schweitzer" title="Albert Schweitzer">Albert Schweitzer</a></li> <li>1968 : <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Cassin" title="René Cassin">René Cassin</a></li> <li>1999 : <a href="/wiki/M%C3%A9decins_sans_fronti%C3%A8res" title="Médecins sans frontières">Médecins sans frontières</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Prix_de_la_Banque_de_Su%C3%A8de_en_sciences_%C3%A9conomiques_en_m%C3%A9moire_d%27Alfred_Nobel" title="Prix de la Banque de Suède en sciences économiques en mémoire d'Alfred Nobel">Économie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li>1983 : <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Debreu" title="Gérard Debreu">Gérard Debreu</a></li> <li>1988 : <a href="/wiki/Maurice_Allais" title="Maurice Allais">Maurice Allais</a></li> <li>2014 : <a href="/wiki/Jean_Tirole" title="Jean Tirole">Jean Tirole</a></li> <li>2019 : <a href="/wiki/Esther_Duflo" title="Esther Duflo">Esther Duflo</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Physique" title="Portail de la physique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Circle-icons-physics-logo.svg/24px-Circle-icons-physics-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Circle-icons-physics-logo.svg/36px-Circle-icons-physics-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Circle-icons-physics-logo.svg/48px-Circle-icons-physics-logo.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Physique" title="Portail:Physique">Portail de la physique</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Chimie" title="Portail de la chimie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/24px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/36px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/48px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Chimie" title="Portail:Chimie">Portail de la chimie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Politique_fran%C3%A7aise" title="Portail de la politique française"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg/40px-H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg" decoding="async" width="29" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg/60px-H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg 1.5x" data-file-width="992" data-file-height="753" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Politique_fran%C3%A7aise" title="Portail:Politique française">Portail de la politique française</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Prix_Nobel" title="Portail du prix Nobel"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/NobelP2.png/24px-NobelP2.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/NobelP2.png/36px-NobelP2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/NobelP2.png/48px-NobelP2.png 2x" data-file-width="539" data-file-height="542" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Prix_Nobel" title="Portail:Prix Nobel">Portail du prix Nobel</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐5c6f46dcf‐mnxms Cached time: 20250330223756 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 1.444 seconds Real time usage: 2.035 seconds Preprocessor visited node count: 17244/1000000 Post‐expand include size: 512485/2097152 bytes Template argument size: 125897/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 37/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 83746/5000000 bytes Lua time usage: 0.809/10.000 seconds Lua memory usage: 8997984/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 95/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 1625.119 1 -total 52.87% 859.176 1 Modèle:Infobox_Biographie2 9.80% 159.252 1 Modèle:Références 6.82% 110.859 1 Modèle:Liens 5.64% 91.621 1 Modèle:Portail 4.57% 74.205 1 Modèle:Suivi_des_biographies 4.15% 67.422 31 Modèle:Lien_web 4.05% 65.795 51 Modèle:Sfn 2.82% 45.861 63 Modèle:Date- 2.49% 40.429 1 Modèle:Palette --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:127562:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250330223756 and revision id 222943194. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean_Perrin&oldid=222943194">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean_Perrin&oldid=222943194</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Jean_Perrin" title="Catégorie:Jean Perrin">Jean Perrin</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Physicien_fran%C3%A7ais_du_XXe_si%C3%A8cle" title="Catégorie:Physicien français du XXe siècle">Physicien français du XXe siècle</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Physico-chimiste" title="Catégorie:Physico-chimiste">Physico-chimiste</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Laur%C3%A9at_du_prix_Nobel_de_physique" title="Catégorie:Lauréat du prix Nobel de physique">Lauréat du prix Nobel de physique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Laur%C3%A9at_fran%C3%A7ais_du_prix_Nobel" title="Catégorie:Lauréat français du prix Nobel">Lauréat français du prix Nobel</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Ministre_de_la_Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique" title="Catégorie:Ministre de la Troisième République">Ministre de la Troisième République</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Ministre_fran%C3%A7ais_de_la_Recherche" title="Catégorie:Ministre français de la Recherche">Ministre français de la Recherche</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Sous-secr%C3%A9taire_d%27%C3%89tat_fran%C3%A7ais" title="Catégorie:Sous-secrétaire d'État français">Sous-secrétaire d'État français</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Membre_de_l%27Acad%C3%A9mie_des_sciences_(France)" title="Catégorie:Membre de l'Académie des sciences (France)">Membre de l'Académie des sciences (France)</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Membre_%C3%A9tranger_de_la_Royal_Society" title="Catégorie:Membre étranger de la Royal Society">Membre étranger de la Royal Society</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89crivain_scientifique_fran%C3%A7ais" title="Catégorie:Écrivain scientifique français">Écrivain scientifique français</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Enseignant_%C3%A0_l%27%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_de_jeunes_filles" title="Catégorie:Enseignant à l'École normale supérieure de jeunes filles">Enseignant à l'École normale supérieure de jeunes filles</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9cipiendaire_de_la_grande_m%C3%A9daille_d%27or_de_la_Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27encouragement_au_progr%C3%A8s" title="Catégorie:Récipiendaire de la grande médaille d'or de la Société d'encouragement au progrès">Récipiendaire de la grande médaille d'or de la Société d'encouragement au progrès</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89l%C3%A8ve_de_l%27%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure" title="Catégorie:Élève de l'École normale supérieure">Élève de l'École normale supérieure</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89l%C3%A8ve_du_lyc%C3%A9e_Janson-de-Sailly" title="Catégorie:Élève du lycée Janson-de-Sailly">Élève du lycée Janson-de-Sailly</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89ponyme_d%27un_objet_c%C3%A9leste" title="Catégorie:Éponyme d'un objet céleste">Éponyme d'un objet céleste</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Naissance_en_septembre_1870" title="Catégorie:Naissance en septembre 1870">Naissance en septembre 1870</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Naissance_%C3%A0_Lille" title="Catégorie:Naissance à Lille">Naissance à Lille</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:D%C3%A9c%C3%A8s_en_avril_1942" title="Catégorie:Décès en avril 1942">Décès en avril 1942</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:D%C3%A9c%C3%A8s_%C3%A0_New_York" title="Catégorie:Décès à New York">Décès à New York</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:D%C3%A9c%C3%A8s_%C3%A0_71_ans" title="Catégorie:Décès à 71 ans">Décès à 71 ans</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Personnalit%C3%A9_ayant_eu_des_obs%C3%A8ques_nationales_en_France" title="Catégorie:Personnalité ayant eu des obsèques nationales en France">Personnalité ayant eu des obsèques nationales en France</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Personnalit%C3%A9_transf%C3%A9r%C3%A9e_au_Panth%C3%A9on_de_Paris" title="Catégorie:Personnalité transférée au Panthéon de Paris">Personnalité transférée au Panthéon de Paris</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Professeur_%C3%A0_l%27universit%C3%A9_nouvelle_de_Bruxelles" title="Catégorie:Professeur à l'université nouvelle de Bruxelles">Professeur à l'université nouvelle de Bruxelles</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P569" title="Catégorie:Page utilisant P569">Page utilisant P569</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P19" title="Catégorie:Page utilisant P19">Page utilisant P19</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P570" title="Catégorie:Page utilisant P570">Page utilisant P570</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P20" title="Catégorie:Page utilisant P20">Page utilisant P20</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P119" title="Catégorie:Page utilisant P119">Page utilisant P119</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P27" title="Catégorie:Page utilisant P27">Page utilisant P27</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P69" title="Catégorie:Page utilisant P69">Page utilisant P69</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P106" title="Catégorie:Page utilisant P106">Page utilisant P106</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P26" title="Catégorie:Page utilisant P26">Page utilisant P26</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P40" title="Catégorie:Page utilisant P40">Page utilisant P40</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1038" title="Catégorie:Page utilisant P1038">Page utilisant P1038</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P108" title="Catégorie:Page utilisant P108">Page utilisant P108</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P463" title="Catégorie:Page utilisant P463">Page utilisant P463</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P184" title="Catégorie:Page utilisant P184">Page utilisant P184</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P166" title="Catégorie:Page utilisant P166">Page utilisant P166</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P800" title="Catégorie:Page utilisant P800">Page utilisant P800</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P39" title="Catégorie:Page utilisant P39">Page utilisant P39</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_l%27infobox_Biographie2_avec_la_charte_par_d%C3%A9faut" title="Catégorie:Article utilisant l'infobox Biographie2 avec la charte par défaut">Article utilisant l'infobox Biographie2 avec la charte par défaut</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P18" title="Catégorie:Page utilisant P18">Page utilisant P18</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P109" title="Catégorie:Page utilisant P109">Page utilisant P109</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1801" title="Catégorie:Page utilisant P1801">Page utilisant P1801</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1442" title="Catégorie:Page utilisant P1442">Page utilisant P1442</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_l%27infobox_Biographie2" title="Catégorie:Article utilisant l'infobox Biographie2">Article utilisant l'infobox Biographie2</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_le_mod%C3%A8le_Citation_avec_un_retour_ligne" title="Catégorie:Page utilisant le modèle Citation avec un retour ligne">Page utilisant le modèle Citation avec un retour ligne</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P2383" title="Catégorie:Page utilisant P2383">Page utilisant P2383</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P549" title="Catégorie:Page utilisant P549">Page utilisant P549</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_recherche" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la recherche">Page pointant vers des bases relatives à la recherche</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P9626" title="Catégorie:Page utilisant P9626">Page utilisant P9626</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_l%27astronomie" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à l'astronomie">Page pointant vers des bases relatives à l'astronomie</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5375" title="Catégorie:Page utilisant P5375">Page utilisant P5375</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_sant%C3%A9" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la santé">Page pointant vers des bases relatives à la santé</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P11152" title="Catégorie:Page utilisant P11152">Page utilisant P11152</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_vie_publique" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la vie publique">Page pointant vers des bases relatives à la vie publique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5019" title="Catégorie:Page utilisant P5019">Page utilisant P5019</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7902" title="Catégorie:Page utilisant P7902">Page utilisant P7902</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6706" title="Catégorie:Page utilisant P6706">Page utilisant P6706</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7982" title="Catégorie:Page utilisant P7982">Page utilisant P7982</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7305" title="Catégorie:Page utilisant P7305">Page utilisant P7305</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3222" title="Catégorie:Page utilisant P3222">Page utilisant P3222</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3365" title="Catégorie:Page utilisant P3365">Page utilisant P3365</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7666" title="Catégorie:Page utilisant P7666">Page utilisant P7666</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Physique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Physique/Articles liés">Portail:Physique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Chimie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Chimie/Articles liés">Portail:Chimie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique_fran%C3%A7aise/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique française/Articles liés">Portail:Politique française/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique/Articles liés">Portail:Politique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:France/Articles liés">Portail:France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Prix_Nobel/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Prix Nobel/Articles liés">Portail:Prix Nobel/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Wikip%C3%A9dia:Article_biographique" title="Catégorie:Wikipédia:Article biographique">Wikipédia:Article biographique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Biographie/Articles_li%C3%A9s/Sciences" title="Catégorie:Portail:Biographie/Articles liés/Sciences">Portail:Biographie/Articles liés/Sciences</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Biographie/Articles_li%C3%A9s/Culture_et_arts" title="Catégorie:Portail:Biographie/Articles liés/Culture et arts">Portail:Biographie/Articles liés/Culture et arts</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 12 février 2025 à 10:53.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Jean_Perrin" title="Spécial:Citer/Jean Perrin">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean_Perrin&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Jean Perrin</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>80 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-86654c5968-rrph7","wgBackendResponseTime":303,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.444","walltime":"2.035","ppvisitednodes":{"value":17244,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":512485,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":125897,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":37,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":83746,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":95,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1625.119 1 -total"," 52.87% 859.176 1 Modèle:Infobox_Biographie2"," 9.80% 159.252 1 Modèle:Références"," 6.82% 110.859 1 Modèle:Liens"," 5.64% 91.621 1 Modèle:Portail"," 4.57% 74.205 1 Modèle:Suivi_des_biographies"," 4.15% 67.422 31 Modèle:Lien_web"," 4.05% 65.795 51 Modèle:Sfn"," 2.82% 45.861 63 Modèle:Date-"," 2.49% 40.429 1 Modèle:Palette"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.809","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8997984,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-mnxms","timestamp":"20250330223756","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Jean Perrin","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Jean_Perrin","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q134085","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q134085","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-10-03T11:26:34Z","dateModified":"2025-02-12T08:53:00Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/e6\/Jean_Perrin_1926.jpg","headline":"physicien, chimiste et homme politique fran\u00e7ais"}</script> </body> </html>