CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="az" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Roma imperiyasında xristianların təqibi — Vikipediya</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )azwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","yanvar","fevral","mart","aprel","may","iyun","iyul","avqust","sentyabr","oktyabr","noyabr","dekabr"],"wgRequestId":"37a8a0d7-fb1c-4155-9997-78e76d922306","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi","wgTitle":"Roma imperiyasında xristianların təqibi","wgCurRevisionId":7900114,"wgRevisionId":7900114,"wgArticleId":778040,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Çağırılan şablonun təkrar arqumentlərindən istifadə edən səhifələr","Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr","Erkən xristianların təqibi"],"wgPageViewLanguage":"az","wgPageContentLanguage":"az","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi","wgRelevantArticleId":778040,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"az","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"az"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1078506","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.20"}; RLSTATE={"ext.gadget.common-site":"ready","ext.gadget.darkModeFixes":"ready","ext.gadget.logo":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.referenceTooltips","ext.gadget.sidebarRelated","ext.gadget.metaBox","ext.gadget.adminsStats","ext.gadget.EditToolbar","ext.gadget.EditToolbar-menu-page_elements","ext.gadget.EditToolbar_infobox_person","ext.gadget.EditToolbar_discussion","ext.gadget.EditToolbar_references","ext.gadget.markadmins","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=az&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.gadget.common-site%2CdarkModeFixes%2Clogo&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.19"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/1200px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="700"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/800px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="467"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/640px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="373"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Roma imperiyasında xristianların təqibi — Vikipediya"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//az.m.wikipedia.org/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redaktə" href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipediya (az)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//az.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://az.wikipedia.org/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipediya — Atom-lent" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi rootpage-Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Məzmuna keç</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sayt"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Əsas menyu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Əsas menyu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Əsas menyu </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Əsas menyu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">gizlə</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Naviqasiya </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifəni ziyarət edin [z]" accesskey="z">Ana səhifə</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:K%C9%99nd_meydan%C4%B1" title="Layihə haqqında, nələr edəbilərsiniz, axtardıqlarınızı harda tapmaq olar">Kənd meydanı</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:%C4%B0cma_portal%C4%B1" title="Gündəlik xəbərlər ilə əlaqəli məlumatlar">İcma portalı</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r" title="Vikidəki son dəyişikliklər siyahısı [r]" accesskey="r">Son dəyişikliklər</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C9%99sad%C3%BCfi" title="Təsadüfi məqaləyə keç [x]" accesskey="x">Təsadüfi məqalə</a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:X%C3%BCsusiS%C9%99hif%C9%99l%C9%99r">Xüsusi səhifələr</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Layihələr" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Layihələr" > <div class="vector-menu-heading"> Layihələr </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Seçilmiş-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r">Seçilmiş məqalələr</a></li><li id="n-Seçilmiş-siyahılar" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_siyah%C4%B1lar">Seçilmiş siyahılar</a></li><li id="n-Yaxşı-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yax%C5%9F%C4%B1_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r">Yaxşı məqalələr</a></li><li id="n-Məqalə-namizədləri" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99qal%C9%99_namiz%C9%99dl%C9%99ri">Məqalə namizədləri</a></li><li id="n-Mövzulu-ay" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C3%B6vzulu_ay">Mövzulu ay</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Xüsusi" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Xüsusi" > <div class="vector-menu-heading"> Xüsusi </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Biziml%C9%99_%C9%99laq%C9%99">Bizimlə əlaqə</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:M%C3%BCnd%C9%99ricat" title="Yardım almaq üçün.">Kömək</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipediya" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-az.svg" style="width: 7.5em; height: 1.1875em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-az.svg" width="120" height="14" style="width: 7.5em; height: 0.875em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Axtar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f"> Axtar </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar" aria-label="Vikipediyada axtar" autocapitalize="sentences" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Axtar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Şəxsi alətlər"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüş"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Səhifənin şrift ölçüsünün, eninin və rənginin görünüşünü dəyişdirin" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Görünüş" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Görünüş </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=az.wikipedia.org&uselang=az" class="">İanə et</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=Roma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil" class="">Hesab yarat</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=Roma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o" class="">Daxil ol</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Daha çox seçim" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Şəxsi alətlər" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Şəxsi alətlər </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="İstifadəçi menyusu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=az.wikipedia.org&uselang=az">İanə et</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=Roma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil"> Hesab yarat</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=Roma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o"> Daxil ol</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Çıxış etmiş redaktorlar üçün səhifələr <a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:Giri%C5%9F" aria-label="Redaktə haqqında ətraflı məlumat əldə edin">daha ətraflı</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C3%B6hf%C9%99l%C9%99rim" title="Bu IP ünvanından edilən redaktələrin siyahısı [y]" accesskey="y">Töhfələr</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:M%C3%BCzakir%C9%99S%C9%99hif%C9%99m" title="Bu IP ünvanından edilmiş müzakirələr [n]" accesskey="n">Müzakirə</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Ebağla\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"az\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"plainlinks\" style=\"margin: 0 0 3px; border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); background-color:var(--background-color-base, #fff); color: inherit;\"\u003E\n\u003Cdiv class=\"nomobile\" style=\"float:left; margin:5px;\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Wiki_Loves_Folklore_2025_in_Azerbaijan\" title=\"c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025 in Azerbaijan\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/81px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"81\" height=\"95\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/123px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/163px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"355\" data-file-height=\"414\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"color: gray; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, \u0026#39;DejaVu Sans Condensed\u0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 13pt; position: relative;\"\u003E1 fevral – 31 mart 2025-ci il tarixlərində təşkil olunan beynəlxalq \u003Ca href=\"/wiki/Vikipediya:Feminizm_v%C9%99_folklor_2025\" title=\"Vikipediya:Feminizm və folklor 2025\"\u003E\u003Cb\u003EFeminizm və folklor\u003C/b\u003E\u003C/a\u003E məqalə müsabiqəsində iştiraka dəvət edirik.\u003Cbr /\u003E Siz də qoşulun və töhfənizi verin!\u003Cbr /\u003E\u003Cb\u003EƏtraflı:\u003C/b\u003E \u003Ca href=\"/wiki/Vikipediya:Feminizm_v%C9%99_folklor_2025\" title=\"Vikipediya:Feminizm və folklor 2025\"\u003EFeminizm və folklor 2025\u003C/a\u003E\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"clear: both;\"\u003E\u003C/div\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sayt"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Mündəricat" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Mündəricat</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">gizlə</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Giriş</div> </a> </li> <li id="toc-Roma_cəmiyyətində_din" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Roma_cəmiyyətində_din"> <div class="vector-toc-text"> 1 Roma cəmiyyətində din </div> </a> <ul id="toc-Roma_cəmiyyətində_din-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Səbəblər_və_amillər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Səbəblər_və_amillər"> <div class="vector-toc-text"> 2 Səbəblər və amillər </div> </a> <button aria-controls="toc-Səbəblər_və_amillər-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Səbəblər və amillər alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Səbəblər_və_amillər-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sosial_və_dini_əsaslar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sosial_və_dini_əsaslar"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Sosial və dini əsaslar </div> </a> <ul id="toc-Sosial_və_dini_əsaslar-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-İdeoloji_qarşıdurma_və_kimlik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#İdeoloji_qarşıdurma_və_kimlik"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1 İdeoloji qarşıdurma və kimlik </div> </a> <ul id="toc-İdeoloji_qarşıdurma_və_kimlik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-İnklüzivlik_və_eksklüzivlik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#İnklüzivlik_və_eksklüzivlik"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.2 İnklüzivlik və eksklüzivlik </div> </a> <ul id="toc-İnklüzivlik_və_eksklüzivlik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Paqanların_qərəzi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Paqanların_qərəzi"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.3 Paqanların qərəzi </div> </a> <ul id="toc-Paqanların_qərəzi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Təsiredici_amillər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Təsiredici_amillər"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Təsiredici amillər </div> </a> <ul id="toc-Təsiredici_amillər-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Roma_hüquq_sistemi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Roma_hüquq_sistemi"> <div class="vector-toc-text"> 2.2.1 Roma hüquq sistemi </div> </a> <ul id="toc-Roma_hüquq_sistemi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hökumət_motivasiyası" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Hökumət_motivasiyası"> <div class="vector-toc-text"> 2.2.2 Hökumət motivasiyası </div> </a> <ul id="toc-Hökumət_motivasiyası-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hakimiyyətlərə_görə_təqib" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Hakimiyyətlərə_görə_təqib"> <div class="vector-toc-text"> 3 Hakimiyyətlərə görə təqib </div> </a> <button aria-controls="toc-Hakimiyyətlərə_görə_təqib-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hakimiyyətlərə görə təqib alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Hakimiyyətlərə_görə_təqib-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ümumi_baxış" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ümumi_baxış"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Ümumi baxış </div> </a> <ul id="toc-Ümumi_baxış-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-İlkin_təqiblər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#İlkin_təqiblər"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 İlkin təqiblər </div> </a> <ul id="toc-İlkin_təqiblər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Neronun_dövründə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Neronun_dövründə"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Neronun dövründə </div> </a> <ul id="toc-Neronun_dövründə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Domisianın_dövründə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Domisianın_dövründə"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Domisianın dövründə </div> </a> <ul id="toc-Domisianın_dövründə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Trayan_və_Adrianın_dövrlərində" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Trayan_və_Adrianın_dövrlərində"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Trayan və Adrianın dövrlərində </div> </a> <ul id="toc-Trayan_və_Adrianın_dövrlərində-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mark_Avrelidən_Frakiyalı_Maksiminə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mark_Avrelidən_Frakiyalı_Maksiminə"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Mark Avrelidən Frakiyalı Maksiminə </div> </a> <ul id="toc-Mark_Avrelidən_Frakiyalı_Maksiminə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Desinin_dövründə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Desinin_dövründə"> <div class="vector-toc-text"> 3.7 Desinin dövründə </div> </a> <ul id="toc-Desinin_dövründə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Valerian" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Valerian"> <div class="vector-toc-text"> 3.8 Valerian </div> </a> <ul id="toc-Valerian-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diokletian_və_Qaleri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diokletian_və_Qaleri"> <div class="vector-toc-text"> 3.9 Diokletian və Qaleri </div> </a> <ul id="toc-Diokletian_və_Qaleri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Mübahisələr" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Mübahisələr"> <div class="vector-toc-text"> 4 Mübahisələr </div> </a> <button aria-controls="toc-Mübahisələr-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mübahisələr alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Mübahisələr-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Həqiqilik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Həqiqilik"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Həqiqilik </div> </a> <ul id="toc-Həqiqilik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Könüllülük" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Könüllülük"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Könüllülük </div> </a> <ul id="toc-Könüllülük-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mübaliğə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mübaliğə"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Mübaliğə </div> </a> <ul id="toc-Mübaliğə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rəqəmlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rəqəmlər"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Rəqəmlər </div> </a> <ul id="toc-Rəqəmlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Qeydlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Qeydlər"> <div class="vector-toc-text"> 5 Qeydlər </div> </a> <ul id="toc-Qeydlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mənbə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Mənbə"> <div class="vector-toc-text"> 6 Mənbə </div> </a> <button aria-controls="toc-Mənbə-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mənbə alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Mənbə-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-İstinadlar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#İstinadlar"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 İstinadlar </div> </a> <ul id="toc-İstinadlar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ədəbiyyat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ədəbiyyat"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Ədəbiyyat </div> </a> <ul id="toc-Ədəbiyyat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xarici_keçidlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xarici_keçidlər"> <div class="vector-toc-text"> 7 Xarici keçidlər </div> </a> <ul id="toc-Xarici_keçidlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Mündəricat" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Mündəricat" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mündəricatı göstər/gizlət" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mündəricatı göstər/gizlət </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Roma imperiyasında xristianların təqibi</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Başqa dildəki məqaləyə keçin. 27 dildə mövcuddur." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-27" aria-hidden="true" > 27 dildə </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Vervolging_van_Christene_in_die_Romeinse_Ryk" title="Vervolging van Christene in die Romeinse Ryk – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Vervolging van Christene in die Romeinse Ryk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B6%D8%B7%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D9%8A%D9%86_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="اضطهاد المسيحيين في الإمبراطورية الرومانية – ərəb" lang="ar" hreflang="ar" data-title="اضطهاد المسيحيين في الإمبراطورية الرومانية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="ərəb" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Christenverfolgungen_im_R%C3%B6mischen_Reich" title="Christenverfolgungen im Römischen Reich – alman" lang="de" hreflang="de" data-title="Christenverfolgungen im Römischen Reich" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alman" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CF%8E%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC_%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BD_%CE%AD%CF%89%CF%82_%CF%84%CE%BF%CE%BD_4%CE%BF_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1" title="Διώξεις κατά Χριστιανών έως τον 4ο αιώνα – yunan" lang="el" hreflang="el" data-title="Διώξεις κατά Χριστιανών έως τον 4ο αιώνα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="yunan" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Persecution_of_Christians_in_the_Roman_Empire" title="Persecution of Christians in the Roman Empire – ingilis" lang="en" hreflang="en" data-title="Persecution of Christians in the Roman Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ingilis" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Persekutado_de_kristanoj_en_la_antikva_Romo" title="Persekutado de kristanoj en la antikva Romo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Persekutado de kristanoj en la antikva Romo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Persecuci%C3%B3n_a_los_cristianos_en_el_Imperio_romano" title="Persecución a los cristianos en el Imperio romano – ispan" lang="es" hreflang="es" data-title="Persecución a los cristianos en el Imperio romano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ispan" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%88_%D8%A7%D8%B0%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="آزار و اذیت مسیحیان در امپراتوری روم – fars" lang="fa" hreflang="fa" data-title="آزار و اذیت مسیحیان در امپراتوری روم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="fars" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Pers%C3%A9cution_des_chr%C3%A9tiens_dans_la_Rome_antique" title="Persécution des chrétiens dans la Rome antique – fransız" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Persécution des chrétiens dans la Rome antique" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="fransız" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kebijakan_anti-Kristen_di_dalam_Kekaisaran_Romawi" title="Kebijakan anti-Kristen di dalam Kekaisaran Romawi – indoneziya" lang="id" hreflang="id" data-title="Kebijakan anti-Kristen di dalam Kekaisaran Romawi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indoneziya" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Persekuto_di_Kristani_en_la_Romana_Imperio" title="Persekuto di Kristani en la Romana Imperio – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Persekuto di Kristani en la Romana Imperio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Persecuzione_dei_cristiani_nell%27Impero_romano" title="Persecuzione dei cristiani nell'Impero romano – italyan" lang="it" hreflang="it" data-title="Persecuzione dei cristiani nell'Impero romano" data-language-autonym="İtaliano" data-language-local-name="italyan" class="interlanguage-link-target">İtaliano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%98" title="ეკლესიის დევნის პერიოდი – gürcü" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ეკლესიის დევნის პერიოდი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gürcü" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A1%9C%EB%A7%88_%EC%A0%9C%EA%B5%AD%EC%9D%98_%EA%B8%B0%EB%8F%85%EA%B5%90_%EB%B0%95%ED%95%B4" title="로마 제국의 기독교 박해 – koreya" lang="ko" hreflang="ko" data-title="로마 제국의 기독교 박해" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreya" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Persecutiones_Christianorum_Romanae" title="Persecutiones Christianorum Romanae – latın" lang="la" hreflang="la" data-title="Persecutiones Christianorum Romanae" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latın" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BD%D0%B0_%D1%85%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B5_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE_%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Прогонување на христијаните во Римското Царство – makedon" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Прогонување на христијаните во Римското Царство" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="makedon" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Penganiayaan_Kristian_di_Empayar_Rom" title="Penganiayaan Kristian di Empayar Rom – malay" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Penganiayaan Kristian di Empayar Rom" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malay" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Persegui%C3%A7%C3%A3o_aos_crist%C3%A3os_no_Imp%C3%A9rio_Romano" title="Perseguição aos cristãos no Império Romano – portuqal" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Perseguição aos cristãos no Império Romano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portuqal" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D1%85%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%B0%D0%BD_%D0%B2_%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B8" title="Преследования христиан в Римской империи – rus" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Преследования христиан в Римской империи" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rus" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Progon_kr%C5%A1%C4%87ana_u_Rimskom_Carstvu" title="Progon kršćana u Rimskom Carstvu – serb-xorvat" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Progon kršćana u Rimskom Carstvu" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serb-xorvat" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B8_%E0%B6%85%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%BA%E0%B7%9A_%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A7_%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%82%E0%B7%83%E0%B7%8F_%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B6%B8" title="රෝම අධිරාජ්‍යයේ කිතුනුවන්ට හිංසා කිරීම – sinhala" lang="si" hreflang="si" data-title="රෝම අධිරාජ්‍යයේ කිතුනුවන්ට හිංසා කිරීම" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="sinhala" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Preganjanje_kristjanov_v_rimskem_cesarstvu" title="Preganjanje kristjanov v rimskem cesarstvu – sloven" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Preganjanje kristjanov v rimskem cesarstvu" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="sloven" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B9%8C%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%99" title="การเบียดเบียนคริสต์ศาสนิกชนในจักรวรรดิโรมัน – tay" lang="th" hreflang="th" data-title="การเบียดเบียนคริสต์ศาสนิกชนในจักรวรรดิโรมัน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tay" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BD%D0%BD%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D1%85%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F%D0%BD_%D1%83_%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D1%8C%D0%BA%D1%96%D0%B9_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%97" title="Гоніння на християн у Римській імперії – ukrayna" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Гоніння на християн у Римській імперії" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrayna" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA_%D9%85%DB%8C%DA%BA_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D9%88%DA%BA_%D9%BE%D8%B1_%D9%85%D8%B8%D8%A7%D9%84%D9%85" title="رومی سلطنت میں مسیحیوں پر مظالم – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رومی سلطنت میں مسیحیوں پر مظالم" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3_%C4%91%C3%A0n_%C3%A1p_C%C6%A1_%C4%90%E1%BB%91c_gi%C3%A1o" title="Đế quốc La Mã đàn áp Cơ Đốc giáo – vyetnam" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đế quốc La Mã đàn áp Cơ Đốc giáo" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vyetnam" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B%E9%8E%AE%E5%A3%93%E5%9F%BA%E7%9D%A3%E6%95%99" title="羅馬帝國鎮壓基督教 – çin" lang="zh" hreflang="zh" data-title="羅馬帝國鎮壓基督教" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="çin" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1078506#sitelinks-wikipedia" title="Dillərarası keçidləri redaktə et" class="wbc-editpage">Keçidləri redaktə et</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Ad fəzaları"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" title="Məqalənin məzmununu göstər [c]" accesskey="c">Məqalə</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/M%C3%BCzakir%C9%99:Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" rel="discussion" title="Səhifə barədə müzakirə [t]" accesskey="t">Müzakirə</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Dil variantını dəyişdirin" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >azərbaycanca </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Görünüş"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi">Oxu</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v">Redaktə</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit" title="Səhifənin vikimətnini redaktə et [e]" accesskey="e">Vikimətni redaktə et</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=history" title="Bu səhifənin keçmiş nüsxələri. [h]" accesskey="h">Tarixçəyə bax</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Səhifə alətləri"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alətlər" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Alətlər </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Alətlər</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">gizlə</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Daha çox seçim" > <div class="vector-menu-heading"> Fəaliyyətlər </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi">Oxu</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v">Redaktə</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit" title="Səhifənin vikimətnini redaktə et [e]" accesskey="e">Vikimətni redaktə et</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=history">Tarixçəyə bax</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ümumi </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:S%C9%99hif%C9%99y%C9%99Ke%C3%A7idl%C9%99r/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" title="Vikidə bu məqaləyə bağlantılar [j]" accesskey="j">Səhifəyə keçidlər</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:%C6%8Flaq%C9%99liD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" rel="nofollow" title="Bu məqaləyə aid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər [k]" accesskey="k">Əlaqəli redaktələr</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//az.wikipedia.org/wiki/Vikipediya:Yükləmə_sehrbazı" title="Yeni şəkil və ya multimedia faylı yüklə [u]" accesskey="u">Fayl yüklə</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&oldid=7900114" title="Bu səhifənin bu versiyasına daimi keçid">Daimi keçid</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=info" title="Bu səhifə haqqında ətraflı məlumat">Səhifə məlumatları</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:CiteThisPage&page=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&id=7900114&wpFormIdentifier=titleform" title="Bu səhifəyə necə istinad etmək barədə məlumat">Bu səhifəyə istinad et</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:UrlQ%C4%B1sald%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FRoma_imperiyas%25C4%25B1nda_xristianlar%25C4%25B1n_t%25C9%2599qibi">Qısaldılmış URL əldə et</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:QrKodu&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FRoma_imperiyas%25C4%25B1nda_xristianlar%25C4%25B1n_t%25C9%2599qibi">QR-kodu endir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Çap et/ixrac </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:Book&bookcmd=book_creator&referer=Roma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi">Kitab yarat</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:PdfOlaraqY%C3%BCkl%C9%99&page=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=show-download-screen">PDF kimi yüklə</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&printable=yes" title="Səhifənin çap versiyası [p]" accesskey="p">Çap versiyası</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Digər layihələrdə </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Christian_martyrs_of_the_Roman_era" hreflang="en">Vikianbar</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1078506" title="Bağlanan məlumatların saxlanması elementinə keçid [g]" accesskey="g">Vikidata elementi</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Səhifə alətləri"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüş"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Görünüş</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">gizlə</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-Cscr-featured1.svg" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün bura klikləyin."><img alt="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün bura klikləyin." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/20px-Cscr-featured1.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/30px-Cscr-featured1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/40px-Cscr-featured1.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipediya, azad ensiklopediya</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="az" dir="ltr"> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/300px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg" decoding="async" width="300" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/450px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg/600px-Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1050" /></a><figcaption>"Xristian əzabkeşlərinin son duası" (<a href="/wiki/Jan-Leon_Jerom" title="Jan-Leon Jerom">Jan-Leon Jerom</a>, 1883-cü il)</figcaption></figure> Roma imperiyasında xristianların təqibi — bütün <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma imperiyasında</a> <a href="/wiki/Xristian" title="Xristian">xristianlara</a> qarşı b.e. I əsrindən başlayaraq b.e. IV əsrinə qədər davam edən, daimi xarakter daşımayan və adətən lokal xarakterli təqiblər. Roma ilkin olaraq <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Romada_din" title="Qədim Romada din">Roma paqanizmi</a> və <a href="/wiki/Ellinistik_din" title="Ellinistik din">ellinistik din</a> ənənələrində <a href="/wiki/Politeizm" title="Politeizm">çoxtanrılı</a> bir imperiya idi. <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">Xristianlıq</a> imperiyada yayıldıqca <a href="/wiki/Roma_imperator_kultu" title="Roma imperator kultu">Roma imperator kultu</a> ilə ideoloji qarşıdurmalara girmişdir. İnancları <a href="/wiki/B%C3%BCtl%C9%99r%C9%99_sitayi%C5%9F" title="Bütlərə sitayiş">bütlərə sitayişi</a> qadağan etdiyi üçün paqanların ilahiləşdirilmiş imperatorlara və ya digər tanrılara qurban vermək kimi əməlləri xristianlar üçün qeyri-əxlaqi idi. Dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin digər üzvləri xristianları dövlətə xəyanətə, müxtəlif dedi-qodulardan ortaya çıxan cinayətlərə, qeyri-qanuni toplantılara və Romada <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">mürtədliyə</a> səbəb olan əcnəbi kultun tətbiqinə görə cəzalandırırdı. Romada ilk lokallaşmış təqib imperator <a href="/wiki/Neron" title="Neron">Neronun</a> (54–68) dövründə baş vermişdir. Daha ümumiləşmiş təqiblər <a href="/wiki/Mark_Avreli" title="Mark Avreli">Mark Avrelinin</a> (161–180) dövründə gerçəkləşmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBibliowicz201942-1">[1]</a> Yaranan sakitlikdən sonra təqiblərə imperatorlar <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desi Trayan</a> (249–251) və <a href="/wiki/Trebonian_Qall" title="Trebonian Qall">Trebonian Qall</a> (251–253) tərəfindən davam edilmişdir. <a href="/wiki/Desi_d%C3%B6vr%C3%BCnd%C9%99_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" title="Desi dövründə xristianların təqibi">Desinin dövründə xristianların təqibi</a> xüsusilə genişmiqyaslı olmuşdur. İmperator <a href="/wiki/I_Valerian" title="I Valerian">I Valerianın</a> (253–260) dövründəki təqib onun <a href="/wiki/%C4%B0ran%E2%80%93Roma_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="İran–Roma müharibələri">İran–Roma müharibələri</a> zamanı baş tutan <a href="/wiki/Edessa_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Edessa döyüşü">Edessa döyüşündə</a> <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r_imperiyas%C4%B1" title="Sasanilər imperiyası">Sasani imperiyasının</a> şahənşahı <a href="/wiki/I_%C5%9Eapur" title="I Şapur">I Şapur</a> (240–270) tərəfindən əsir götürülməsi ilə sona çatmışdır. Onun xələfi Qallien (253–268) təqiblərə müvəqqəti olaraq son qoymuşdur. <a href="/wiki/Avqust_(titul)" title="Avqust (titul)">Avqust</a> <a href="/wiki/Diokletian" title="Diokletian">Diokletianın</a> (283–305) hakimiyyəti dövründə aparılan kampaniya <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_t%C9%99qib" title="Böyük təqib">xristianların son ümumi təqibi</a> idi. Bu, Avqust <a href="/wiki/Qaleri" title="Qaleri">Qalerinin</a> (310–313) <a href="/wiki/Serdika_f%C9%99rman%C4%B1" class="mw-redirect" title="Serdika fərmanı">Serdika fərmanını</a> imzalamasından və və Avqust <a href="/wiki/II_Maksimin_Daza" title="II Maksimin Daza">II Maksimin Dazanın</a> (310–313) vəfat etməsindən sonra da imperiyanın bəzi yerlərində davam etmişdir. <a href="/wiki/I_Konstantin" title="I Konstantin">Böyük Konstantin</a> (306–337) rəqibi <a href="/wiki/Maksensi" title="Maksensi">Maksensini</a> (306–312) 312-ci ilin oktyabrında <a href="/wiki/Mulvi_k%C3%B6rp%C3%BCs%C3%BCnd%C9%99_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F" title="Mulvi körpüsündə döyüş">Mulvi körpüsündə döyüşdə</a> məğlub etdikdən sonra həmimperator <a href="/wiki/Lisini" title="Lisini">Lisini</a> ilə birlikdə bütün dinlərin tətbiqinə icazə verən, o cümlədən xristianlığa tolerantlığı bərqərar edən <a href="/wiki/Milan_Tolerantl%C4%B1q_F%C9%99rman%C4%B1" class="mw-redirect" title="Milan Tolerantlıq Fərmanı">Milan fərmanını</a> (313) vermişdir. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Roma_cəmiyyətində_din">Roma cəmiyyətində din</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=1" title="Roma cəmiyyətində din bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=1" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Roma cəmiyyətində din">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7894145">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .hatnote{display:none!important}}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Romada_din" title="Qədim Romada din">Qədim Romada din</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg/250px-Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg" decoding="async" width="250" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg/375px-Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg/500px-Bas_relief_from_Arch_of_Marcus_Aurelius_showing_sacrifice.jpg 2x" data-file-width="2181" data-file-height="2898" /></a><figcaption>İmperator <a href="/wiki/Mark_Avreli" title="Mark Avreli">Mark Avreli</a> (161–180) və imperator ailəsinin üzvləri <a href="/wiki/Q%C9%99dim_germanlar" class="mw-redirect" title="Qədim germanlar">german tayfalarına</a> qarşı mübarizədə uğura görə <a href="/wiki/Yupiter_(mifologiya)" title="Yupiter (mifologiya)">Yupiter</a> məbədi önündə qurban verirlər.</figcaption></figure> Roma imperiyasının erkən dövründə (e.ə. 27–b.e. 476) Roma dini politeist və yerli xarakter daşıyırdı. Hər bir şəhər <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Yunan%C4%B1standa_din" title="Qədim Yunanıstanda din">Qədim Yunanıstandan</a> götürülmüş və romalaşmış tanrılara və ilahələrə sitayiş edirdi. Bu polis-din sistemi "qədim şəhərin ümumi strukturlarına daxil edilmiş və ondan ayrılmaz şəkildə qurulmuşdur". Odur ki, "siyasi və ya vətəndaş kimliyindən ayrı heç bir dini kimlik yox idi və dinin mahiyyəti inancdan çox rituala köklənmişdi".<a href="#cite_note-FOOTNOTERives2010284-2">[2]</a> Özəl din və onun ictimaiyyətdə tətbiqi dövlət məmurlarının, ilk növbədə senatın nəzarəti altında idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200722,_29-3">[3]</a> Din romalı olmaq üçün zəruri amillərdən biri idi, onun tətbiqi geniş yayılmış və siyasətlə iç-içə idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200710-4">[4]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTERawson1974193–212-5">[5]</a> Ənənəvi Roma politeizminin bu formasına dəstək e.ə. I əsrdə azalmağa başlamışdı. Dövrün müxtəlif yazıçı və tarixçilərinin yazdıqlarına görə, bu, boş və təsirsiz hala gəlmişdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTETripolitis20022-6">[6]</a> Müharibə və işğallar kimi xarici amillərin və ənənəvi dinin formal mahiyyəti və siyasi manipulyasiyası kimi daxili amillərin birləşməsinin politeizmin yavaş-yavaş tənəzzülünə səbəb olduğu təxmin edilir.<a href="#cite_note-FOOTNOTERives2010241–244-7">[7]</a> Bu, insanların şəxsi həyatlarında boşluq buraxmışdı və bu səbəbdən onlar bu boşluğu <a href="/wiki/Roma_imperator_kultu" title="Roma imperator kultu">imperator kultu</a>, müxtəlif <a href="/wiki/Yunan-Roma_misteriyalar%C4%B1" title="Yunan-Roma misteriyaları">misteriyalı kultlar</a>, idxal olunan <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99rq_dinl%C9%99ri" title="Şərq dinləri">şərq dinləri</a> və xristianlıq kimi digər ibadət formaları ilə doldurmalı olmuşdular.<a href="#cite_note-FOOTNOTERives2010244-8">[8]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEClark198380–105-9">[9]</a> Romalıların imperiya quruculuğunda yanaşması əcnəbilərin onun bir hissəsi olmasına imkan verən mədəni keçiricilik var idi, Roma dini praktikası öz panteonunda yad tanrıları və adətləri qəbul edirdi. Bu, bütün tanrılara eyni dərəcədə şamil edilmirdi. Digər mədəniyyətlərdə olan bir çox tanrı Romaya gətirilmişdi və Roma dövlət dininin bir hissəsi kimi quraşdırılmışdı, lakin onların xeyli bir hissəsi yox idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEOrlin201031-10">[10]</a> Bu xarakterik açıqlıq bir müasir tarixçinin Roma imperiyasının genişlənmə prosesində dinlərə tolerant yanaşdığı qəanətində olmasına gətirib çıxarmışdır. <a href="/wiki/Remzi_MakMullen" title="Remzi MakMullen">Remzi MakMullen</a> yazmışdır ki, "bu tolerantlıq hekayənin yalnız yarısı idi".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812-11">[11]</a> MakMullen qeyd etmişdir ki, bir şəxsə Roma dinində "tolerant" və ya "dözümsüz" yanaşıldığını müəyyən edən ən mühüm amil bu dinin "əcdad adətinə görə" onun tanrısına hörmət edib-etməməsi idi. Xristianlar yəhudilikdəki ata-baba köklərini tərk etdikləri üçün pis hesab edilirdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812–3-12">[12]</a> Buna baxmayaraq, dinin necə etiqad etdiyi də bir amil idi. E.ə. 186-cı ildə Roma məmurları <a href="/wiki/Dionis" title="Dionis">Dionisə</a> ibadət edənlərdən və onların <a href="/wiki/Vakxanaliya" title="Vakxanaliya">Vakxanaliya</a> adətindən "gecə vaxtı" tətbiq edildiyinə görə şübhələnirdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200732-13">[13]</a> Şəxsi falçılıq, astrologiya və Xaldey adətləri gecə ibadətləri ilə əlaqəli magiyalar idi və beləliklə, erkən imperiya dövründən sürgün və edam təhlükəsi daşıyırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKahlos20191,_78,_200,_265,_fn.32-14">[14]</a> Arxeoloq Lyuk Lavan izah etmişdir ki, gecə ibadətləri qapalı və gizli keçirilirdi, dövlətə xəyanət və imperatora qarşı gizli planlarla assosiasiya olunurdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTELavan201123-15">[15]</a> Vakxanaliya assosiasiyaları ləğv edilmiş, onların rəhbərləri həbs və edam edilmiş, qadınlara kultda mühüm vəzifələr tutmaq qadağan olunmuşdu. Heç bir Roma vətəndaşı keşiş ola bilməzdi və bundan sonra kult üzərində ciddi nəzarət qurulmuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200732–33-16">[16]</a> Bu, Roma dövlətinin dini təhlükə kimi qəbul edilən hər şeyə cavab verməsi üçün nümunəyə çevrilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200732–33-16">[16]</a> B.e. I əsrində münəccimlər, filosoflar, ritorika müəllimləri, yəhudilər və İsida kultunun üzvləri vaxtaşırı sürgün edilirdi. Druidlər də xristianlar kimi eyni rəftara məruz qalmışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTERüpke200734-17">[17]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeardNorthPrice1998341-18">[18]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Səbəblər_və_amillər">Səbəblər və amillər</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=2" title="Səbəblər və amillər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=2" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Səbəblər və amillər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Religio_licita" title="Religio licita">Religio licita</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png/220px-Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png/330px-Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus378.png 2x" data-file-width="344" data-file-height="442" /></a><figcaption>"Roma ədalət zalı". "Young Folks' History of Rome". 1878-ci il.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Adrian_Nikolas_%C5%9Eervin-Vayt" title="Adrian Nikolas Şervin-Vayt">Adrian Nikolas Şervin-Vayt</a> qeyd etmişdir ki, romalıların xristianları təqib etmələrinin səbəbləri ilə bağlı ciddi müzakirələr 1890-cı ildə başlamışdır. Bu zaman "20 illik mübahisə" və üç əsas fikir ortaya çıxmışdır. Birincisi, əksər <a href="/wiki/Fransa" title="Fransa">Fransa</a> və <a href="/wiki/Bel%C3%A7ika" title="Belçika">Belçika</a> alimlərinin belə bir nəzəriyyəsi var idi ki, "xristian dininin tətbiqini qadağan edən, dəqiq şəkildə tərtib edilmiş və bütün imperiya üçün etibarlı hesab edilən ümumi bir qanun mövcud idi. Bunun kökü ən çox Neronla, bəzən isə Domisianla əlaqələndirilir".<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952199-19">[19]</a> Bu yanaşma <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullianın</a> təqibin Neronun "Adın ittihamı" planı nəticəsində yarandığını irəli sürən təsvirinə böyük əhəmiyyət verən "ümumi hüquq" nəzəriyyəsinə çevrilmişdir. Neronun yeni dinlərin tətbiqini qadağan edən daha köhnə bir fərmanı var idi, lakin bunun xristianlara şamil edilməsi <a href="/wiki/Roma_Respublikas%C4%B1" title="Roma Respublikası">respublika dövrünə</a> aid olan, Roma dövlətinin icazəsi olmadan yeni bir "xurafat"ın tətbiq edilməsini ölümcül cinayət hesab edən prinsipdən irəli gəlir. Şervin-Vayt əlavə etmişdir ki, bu nəzəriyyə Romada baş tutan təqibləri izah edə bilər, lakin əyalətlərdə baş verən təqibləri edə bilmir.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952202-20">[20]</a> <a href="/wiki/Almaniya" title="Almaniya">Almaniya</a> alimləri tərəfindən irəli sürülən ikinci nəzəriyyə "coercitio", yəni vadaretmə nəzəriyyəsidir. Burada hesab edilir ki, xristianlar Roma vilayət hakimləri tərəfindən nizam-intizamı qorumaq məqsədilə öz güclərindən adi yolla istifadə etmək ilə cəzalandırımışdılar, çünki xristianlar "milli mürtədlik və ənənəvi Roma dinindən imtinaya səbəb olan yad bir kult" gətirmişdilər. Digərləri bunu müəyyən edilmiş nizama ümumi nifrət və qurulmuş hakimiyyətə itaətsizliklə əvəz etmişdilər. Bütün bunlar proseduru adi məhkəmə formaları olmadan birbaşa polis müdaxiləsi və ya diqqətəlayiq cinayətkarlara qarşı inkvizisiya, həbs və cəza kimi xarakterizə edir.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952199-19">[19]</a> Üçüncü yanaşmada xristianların uşaq qətli, insest, magiya, qeyri-qanuni toplantı və dövlətə xəyanət kimi xüsusi cinayətlərə görə mühakimə olunduqlarını iddia edilmişdir. Sonuncu, onların <a href="/wiki/Roma_imperator_kultu" title="Roma imperator kultu">Roma imperatorunun ilahiliyinə</a> sitayiş etməkdən imtina etmələrinə əsaslanan ittiham idi. Şervin-Vayt qeyd etmişdir ki, "bu üçüncü rəy adətən məcburiyyət nəzəriyyəsi ilə birləşdirilirmişdir, lakin bəzi alimlər bütün xristian təqiblərini bir cinayət ittihamı ilə, xüsusən də dövlətə xəyanət və ya qeyri-qanuni toplaşmaq və ya əcbəbi kultun tətbiqi ilə əlaqələndirirlər".<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952199-19">[19]</a> Zərərli dedi-qoduların mövcud olmasına baxmayaraq, bu nəzəriyyə sonrakı alimlər tərəfindən üç nəzəriyyə arasında ən az qəbul olunanıdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952202-20">[20]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sosial_və_dini_əsaslar">Sosial və dini əsaslar</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=3" title="Sosial və dini əsaslar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=3" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sosial və dini əsaslar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İdeoloji_qarşıdurma_və_kimlik">İdeoloji qarşıdurma və kimlik</h4>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=4" title="İdeoloji qarşıdurma və kimlik bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=4" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İdeoloji qarşıdurma və kimlik">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Martyrdom_of_Calepodius,_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg/220px-Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="220" height="336" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg/330px-Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg/440px-Martyrdom_of_Calepodius%2C_a_Christian_minister._Engraving._Wellcome_V0031764_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="1212" data-file-height="1850" /></a><figcaption>"<a href="/wiki/Romal%C4%B1_Kalepodi" title="Romalı Kalepodi">Kalepodinin</a> əzabkeşliyi". Qravüra.</figcaption></figure> Klassika üzrə professor Cozef Pleşiya qeyd etmişdir ki, təqiblərə ideoloji münaqişə səbəb olmuşdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPlescia1971120-21">[21]</a> <a href="/wiki/Sezar_(titul)" title="Sezar (titul)">Sezar</a> ilahi hesab olunurdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBoer199045-22">[22]</a> Xristianlar yalnız bir ilahiliyi qəbul edə bilirdilər və bu sezar deyildi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWhitbyStreeter200623-23">[23]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEWhitbyStreeter200660-24">[24]</a> Kerns ideoloji münaqişəni belə təsvir etmişdir: "<a href="/wiki/M%C9%99sih" title="Məsih">Məsihin</a> müstəsna suverenliyi sezarın öz müstəsna suverenliyinə dair iddiaları ilə toqquşmuşdu".<a href="#cite_note-FOOTNOTECairns199687-25">[25]</a> İdeologiyaların bu toqquşmasında "adi xristian daimi <a href="/wiki/Donos" title="Donos">denonsasiya</a> təhlükəsi və edama gətirib çıxaracaq ittihamlarla həbs olunma ehtimalı altında yaşayırdı".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993316-26">[26]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a-27">[27]</a> Cozef Brayant iddia etmişdir ki, xristianlar üçün öz dinlərini gizlətmək və <a href="/wiki/Romanitas" title="Romanitas">romalı</a> kimi davranmaq asan deyildi, çünki dünyadan imtina onların inanclarının bir aspekti idi və "çoxlu ənənəvi normalar və axtarışlardan uzaqlaşmağı" tələb edirdi. Xristianlarda hələ də "şər"in əsarətində olanlarla təmasdan qaçmaq kimi ciddi əxlaq normaları var idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGreen2010126–127-28">[28]</a> Xristian kimi həyat gündəlik cəsarət tələb edirdi, çünki onlar "Məsihin radikal seçimi və ya dünyanın saysız-hesabsız üsullarla mömin üzərində məcbur edilməsi" ilə üzləşirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993316-26">[26]</a> <table style="margin:auto; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color: var( --color-base ); border-style:none;"> <tbody><tr> <td style="width:30px; vertical-align:top; padding-right:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/45px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/60px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td> <td><cite>Xristianların vətəndaş şənliklərində, atletik oyunlarda və teatr tamaşalarında iştirak etməsi təhlükə ilə dolu idi, çünki oyandırılan "günahkar qəzəb" və "azğınlıq" ilə yanaşı, bunların hər biri paqan tanrıların şərəfinə keçirilirdi. Müxtəlif peşələr və karyeralar, xüsusən də hərbi xidmət və dövlət vəzifələri, bütlərin istehsalı və əlbəttə ki, musiqi, aktyorluq və məktəb müəllimliyi kimi politeist mədəniyyəti təsdiq edən bütün məşğuliyyətlər xristian prinsiplərinə qeyri-uyğun hesab olunurdu. Hətta zərgərlik və gözəl paltarların geyilməsi, həmçinin kosmetika və ətirlərin istifadəsi xristian əxlaqçıları və kilsə rəsmiləri tərəfindən sərt şəkildə mühakimə olunmuşdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993316-26">[26]</a></cite> </td> <td style="width:30px; vertical-align:bottom; padding-left:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/45px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/60px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td></tr></tbody></table> Romada vətəndaşların il boyu dövlət dininin çoxsaylı şənliklər, yürüşlər və qurbanlardan ibarət ayinlərində iştirak edərək Romaya sədaqətlərini nümayiş etdirmələri gözlənilirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTECasson199884–90-29">[29]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTELee2016-30">[30]</a> Hər halda, xristianlar bunu edə bilmirdilər və buna görə də onlar antisosial və təxribatçı olan qeyri-qanuni bir dinə mənsub olaraq görüldülər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWhitbyStreeter200660-24">[24]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTECairns199687-25">[25]</a> Roma dini romalığı müəyyən edən əsas amil idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEOrlin201022-31">[31]</a> Xristianların <a href="/wiki/Roma_mifologiyas%C4%B1" title="Roma mifologiyası">Roma tanrılarına</a> qurban kəsməkdən imtina etməsi bu mədəni və siyasi xüsusiyyətə, həmçinin Romanın özünün təbiətinə qarşı bir etiraz kimi qəbul edilmişdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBibliowicz201942-1">[1]</a> MakMullen <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevidən</a> sitat gətirərək yazmışdır ki, paqanlar "özlərini düzgün hərəkət etdiklərinə və xristianların ən böyük dinsizlikdə günahkar olduğumuza hərtərəfli inandırmışdılar".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812-11">[11]</a> Vilkenin fikrinə görə, "romalıların <a href="/wiki/Politeizm" title="Politeizm">politeist</a> dünyagörüşü onları simvolik olaraq dövlət tanrılarına sitayiş etməkdən imtina etməyi başa düşməyə sövq etmirdi".<a href="#cite_note-FOOTNOTEWilken2003197–205-32">[32]</a> MakMullen yazmışdır ki, bu, xristianların "daim müdafiədə" olduqları mənasına gəlirdi. Onlar fəlsəfəyə, məntiqə və əcdadların adət-ənənələrinə zidd ola biləcəyini düşündükləri hər şeyə müraciət edərək cavab versələr də, onlar Roma dinini etiqad edərək öz dinlərinə vəfalı qala bilməzdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812-11">[11]</a> Abel Biblioviçin əsərinə görə, romalılar arasında xristianlara qarşı qərəz o qədər instinktiv olmuşdu ki, nəticədə "xristian" adının etiraf edilməsi edam üçün kifayət qədər əsas ola bilərdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBibliowicz201942-1">[1]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İnklüzivlik_və_eksklüzivlik">İnklüzivlik və eksklüzivlik</h4>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=5" title="İnklüzivlik və eksklüzivlik bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=5" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İnklüzivlik və eksklüzivlik">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Christian_heroes_and_martyrs_(1895)_(14778548661).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg/220px-Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg" decoding="async" width="220" height="334" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg/330px-Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg/440px-Christian_heroes_and_martyrs_%281895%29_%2814778548661%29.jpg 2x" data-file-width="2232" data-file-height="3388" /></a><figcaption>"<a href="/w/index.php?title=Romal%C4%B1_Lavrenti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romalı Lavrenti (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Lavrentinin</a> əzabkeşliyi". "Christian heroes and martyrs". 1895-ci il.</figcaption></figure> Erkən xristian icmaları sosial təbəqələşmə və digər sosial kateqoriyalar baxımından <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma</a> könüllü assoasiyalarından daha çox inklüziv idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMeeks200379-33">[33]</a> Heterogenlik <a href="/wiki/H%C9%99vari_Pavel" title="Həvari Pavel">Həvari Pavelin</a> yaratdığı qrupları xarakterizə edirdi və <a href="/wiki/Qad%C4%B1n" title="Qadın">qadınların</a> rolu o dövrdə <a href="/wiki/%C4%B0udaizm" title="İudaizm">iudaizmdə</a> və ya paqanizmin hər iki formasında mövcud olan halından qat-qat böyük idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMeeks200381-34">[34]</a> Erkən məsihçilərə başqalarını, hətta düşmənləri də sevməyi öyrədilird. Bütün təbəqələrdən və növlərdən olan xristianlar bir-birini "qardaş" və "bacı" adlandırırdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMeeks200388–90-35">[35]</a> Müxtəlif sosial təbəqələrin və mənsubiyyətlərin bu inklüzivliyi erkən xristianların <a href="/wiki/%C4%B0ncil" title="İncil">İncil</a> standartlarına uyğun olaraq yeni həyat tərzinə keçmək ümidi ilə <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilər</a> və qeyri-yəhudilər arasında missionerlik işinin aparılmasının vacibliyinə dair inanclarından irəli gəlir. Bu, xristianlığın əleyhdarları tərəfindən "pozucuvə ən əsası Roma cəmiyyətinin ənənəvi sinfi və gendər əsaslı nizamı üçün rəqabət təhlükəsi kimi qəbul edilmişdir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996120–126-36">[36]</a> <a href="/wiki/Edvard_Gibbon" title="Edvard Gibbon">Edvard Gibbon</a> iddia etmişdir ki, xristianlığı qəbul edənlərin öz ailələrindən və ölkələrindən imtina etməyə meyilli olması, həmçinin onların tez-tez gözlənilən fəlakətlər barədə proqnozları paqan qonşularında qorxu hissi aşılamışdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGibbon1996311-37">[37]</a> Rome & Jerusalem, p. 531, <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-14-029127-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-14-029127-8">978-0-14-029127-8</a></ref> O, yazmışdır ki, "xristianlar İncil imanını qəbul etməklə qeyri-təbii və bağışlanmaz bir cinayət hesab edilən günahı öz üzərlərinə götürmüşdülər. Onlar adət və təhsil arasındakı müqəddəs bağları kəsmiş, ölkələrinin dini institutlarını pozmuş və atalarının doğru hesab etdiyi və ya müqəddəs saydıqları hər şeyi təkəbbürlə rədd etmişdilər".<a href="#cite_note-FOOTNOTEGibbon1996309-38">[38]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGoodman2007531-39">[39]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Paqanların_qərəzi">Paqanların qərəzi</h4>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=6" title="Paqanların qərəzi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=6" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Paqanların qərəzi">vikimətni redaktə et</a>]</div> Bir çox paqan inanırdı ki, əgər mövcud paqan tanrılar lazımi qaydada rahatlandırılmasa və onlara ehtiram göstərilməsə, pis hadisələr baş verəcək.<a href="#cite_note-FOOTNOTELatourette195682-40">[40]</a> Xristianların varlığı daha geniş şəkildə tanındığı müddətdə onların yaşadıqları cəmiyyətlərin normal ictimai həyatında iştirak etmədiklərinə görə antisosial olduqları, tanrılara ibadət etməkdən imtina etdiklərinə görə münkir olduqları, tanrılar onlara kult təklif edə bilməyənlərə sığınacaq verən icmalara mehriban yanaşmadıqlarına görə təhlükəli olduqları qəbul edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEEhrman2004313–314-41">[41]</a> Bart Erman qeyd etmişdir: <table style="margin:auto; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color: var( --color-base ); border-style:none;"> <tbody><tr> <td style="width:30px; vertical-align:top; padding-right:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/45px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/60px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td> <td><cite>II əsrin sonlarında xristian apologeti <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullian</a> tanrıların bəşər övladına qarşı gətirdiyi bütün fəlakətlərin mənbəyinin xristianların olması barədə geniş yayılmış təsəvvürdən şikayətlənmişdir. Bütün ictimai bəlaların, insanların başına gələn bütün bəlaların səbəbkarı xristianları hesab edirlər. Əgər Tiber çayı şəhər divarlarına qalxsa, Nil sularını tarlalara yönəltməsə, göylər yağış verməsə, zəlzələ baş versə, aclıq və ya vəba olsa, dərhal "xristianlar aslanlara doğru uzaqlaşsın!" deyəcəklər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEEhrman2004313–314-41">[41]</a></cite> </td> <td style="width:30px; vertical-align:bottom; padding-left:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/45px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/60px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td></tr></tbody></table> MakDonald izah etmişdir ki, dinin şəxsiləşdirilməsi təqiblərin başqa bir amili olmuşdur. Xristianlar öz fəaliyyətlərini küçələrdən evlər, mağazalar və qadın mənzilləri kimi daha tənha ərazilərə daşımışdılar. Bununla onlar din, adət-ənənə və şəhərlər kimi ictimai institutlar arasındakı normal əlaqələri kəsmişdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996112,_116,_119-42">[42]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEKeener20053-43">[43]</a> MakDonald əlavə etmişdir ki, xristianlar bəzən gecə saatlarında gizli görüşlər keçirirdilər və bu da ictimai bir hadisə kimi dinə öyrəşmiş paqan əhali arasında şübhə doğurmuşdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996120,121-44">[44]</a> Xristianların "amansız cinayətlər", "mənəviyyatsızlıq" və "şeytani əməllər", xüsusilə də <a href="/wiki/Kannibalizm" title="Kannibalizm">kannibalizm</a> və <a href="/wiki/%C4%B0nsest" title="İnsest">insest</a> ilə məşğul olmaları barədə şayiələr çoxalmışdı. Bu, onların Məsihin "qanını və bədənini" yemələri barədə yayılan dedi-qodulara və bir-birlərini "qardaş" ilə "bacı" adlandırmalarına əsaslanırdı<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White195423-45">[45]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006128-46">[46]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Təsiredici_amillər">Təsiredici amillər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=7" title="Təsiredici amillər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=7" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Təsiredici amillər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Roma_hüquq_sistemi">Roma hüquq sistemi</h4>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=8" title="Roma hüquq sistemi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=8" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Roma hüquq sistemi">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Justin_Trial.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Justin_Trial.jpg/220px-Justin_Trial.jpg" decoding="async" width="220" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Justin_Trial.jpg/330px-Justin_Trial.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Justin_Trial.jpg/440px-Justin_Trial.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="575" /></a><figcaption>"Müqəddəs Lavrentinin imperator <a href="/wiki/I_Valerian" title="I Valerian">Valerian</a> tərəfindən məhkum edilməsi". Müəllif: <a href="/w/index.php?title=Fra_Beato_Anceliko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fra Beato Anceliko (səhifə mövcud deyil)">Fra Beato Anceliko</a>. Təxminən 1450-ci il.</figcaption></figure> Tarixçi <a href="/wiki/Coys_Ellen_Salisberi" title="Coys Ellen Salisberi">Coys Ellen Salisberi</a> qeyd etmişdir ki, "64-cü ildən 203-cü ilə qədər baş tutan təqiblərin təsadüfi xarakteri təqiblərin hüquqi əsasını nəyin təşkil etdiyi barədə çoxlu müzakirələrə səbəb olmuş və cavab bir qədər anlaşılmaz olaraq qalmışdır".<a href="#cite_note-FOOTNOTESalisbury20048-47">[47]</a> <a href="/wiki/Kandida_Moss" title="Kandida Moss">Kandida Moss</a> bildirmişdir ki, <a href="/wiki/Roma_h%C3%BCququ" title="Roma hüququ">Roma hüququndan</a> ölçü vasitəsi kimi istifadə edən zaman əzabkeşliyinə dair "cüzi" sübut ortaya çıxır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a-48">[48]</a> Tarixçi Cozef Pleşiya iddia etmişdir ki, Roma qanunlarında xristianlara aid ilk məlumat <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayanın</a> (98–117) hakimiyyəti dövrünə aiddir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPlescia197149,_121-49">[49]</a> <a href="/wiki/Timoti_Devid_Barns" title="Timoti Devid Barns">Timoti Devid Barns</a> və <a href="/wiki/Ceffri_de_Sent-Krua" title="Ceffri de Sent-Krua">Ceffri de Sent-Krua</a> Roma qanunlarında <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desidən</a> və III əsrdən əvvəl xristianlarla bağlı məlumat olmadığını iddia etmişdir. Barns qəbul etmişdir ki, təqiblərin hüquqi əsasının mərkəzi faktı Trayanın <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini" title="Kiçik Plini">Pliniyə</a> yazdığı reskriptdir. Trayanın reskriptindən sonra xristianlıq xüsusi kateqoriyada cinayətə çevrilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a32–50-50">[50]</a> Digər alimlər xristianların qırğına getməsinin presedentini <a href="/wiki/Neron" title="Neron">Neronun</a> hakimiyyəti dövrünə qədər gedib çıxdığına inanır.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952199-19">[19]</a> Barns izah etmişdir ki, Romada bununla bağlı hansısa bir qanun olmasa da, Nerondan əvvəl "xarici xurafatları boğmaq üçün kifayət qədər presedent" mövcud idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a48-51">[51]</a> Presedent sadəcə əcdadların tanrılarına sitayiş edilməli olduğu ilə bağlı güclü hisslərə əsaslanırdı. Belə bir hiss "qanun qüvvəsi əldə edə bilərdi", çünki ata-baba adətləri, yəni "<a href="/wiki/Mos_maiorum" title="Mos maiorum">Mos maiorum</a>" Roma hüququnun ən mühüm mənbəyi idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a50-52">[52]</a> Cozef Brayantın fikrinə görə, "Neronun həyata keçirdiyi kütləvi edamlar belə bir presedent yaratmışdı və bundan sonra hansısa şəxsin sadəcə xristian olması belə dövlət məmurlarına ölüm hökmünü icra etmək üçün kifayət edirdi".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993314-53">[53]</a> Barns yazmışdır ki, "Pal Keresteş bu gün xristianların adi şəraitdə nə "ius coercitionis" (hakimin həbs etmə səlahiyyəti), nə də ümumi cinayət qanunu əsasında yox, Neronun hakimiyyəti dövründə tətbiq edilən və xristianları qadağan edən xüsusi qanun əsasında mühakimə olunduqları barədə demək olar ümumi bir razılığın olduğu iddia edir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a48-51">[51]</a> Bu nəzəriyyə <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertulliana</a> və Neronun yeni dinlərin tətbiqini qadağan edən daha əvvələ aid qətnaməsinə, hətta <a href="/wiki/Roma_Respublikas%C4%B1" title="Roma Respublikası">respublika dövrünə</a> aid olan, Roma dövlətinin icazəsi olmadan yeni bir "xurafat"ın tətbiq edilməsini ölümcül cinayət hesab edən prinsipinə böyük əhəmiyyət verir.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952202-20">[20]</a> Brayant da bu fikirlə razılaşmış və əlavə etmişdir ki, "bu vəziyyət imperator Trayan ilə <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini" title="Kiçik Plini">Kiçik Plini</a> arasındakı məşhur yazışmalarda təəccüblü şəkildə təsvir edilmişdir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993314-53">[53]</a> Trayanın Plini ilə yazışması həqiqətən də xristianların b.e. 110-cu ilindən əvvəl xristian olduqlarına görə edam edildiyini göstərir, lakin Plininin məktubları onu da göstərir ki, o dövrdə Roma qanunvericiliyində ümumiyyətlə xristianlığı cinayət olaraq müəyyənləşdirən ümumimperiya qanun mövcud deyildi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBurton188324-54">[54]</a> Tərcüməçi və "The Acts of the Christian martyrs Introduction" kitabının müəllifi Herbert Musurillyo bildirmişdir ki, Sent-Krua vilayət hakiminin xüsusi səlahiyyətlərinin lazım olan hər şey olduğunu iddia etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMusurillo197261-55">[55]</a> Roma hüquq sisteminin qeyri-rəsmi və şəxsiyyətə əsaslanan təbiətinə görə, "bir xristiana qarşı məhkəmə iddiası qaldırmaq üçün <a href="/wiki/Prokuror" title="Prokuror">prokuror</a>, xristianlıq ittihamı və bu ittihamla cəzalandırmaq istəyən bir vilayət hakimi"ndən başqa heç bir şey lazım deyildi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006123-56">[56]</a> Roma hüququ əsasən <a href="/wiki/M%C3%BClkiyy%C9%99t_h%C3%BCququ" title="Mülkiyyət hüququ">mülkiyyət hüquqları</a> ilə bağlı idi, cinayət və ictimai hüquqda bir çox boşluqlar buraxılmışdı. Beləliklə, "cognitio extra ordinem" ("xüsusi araşdırma") prosesi həm məcəllə, həm də məhkəmənin buraxdığı hüquqi boşluğu doldurmuşdu. Bütün vilayət hakimləri vilayətdəki <a href="/wiki/%C4%B0mperi" title="İmperi">imperilərinin</a> bir hissəsi olaraq bu formada məhkəmələr aparmaq hüququna malik idilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006114f-57">[57]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina,_por_Cesare_Maccari.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg/220px-Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg/330px-Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg/440px-Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina%2C_por_Cesare_Maccari.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="614" /></a><figcaption><a href="/wiki/Senat" title="Senat">Roma senatının</a> təsviri. Burada <a href="/wiki/Mark_Tulli_Siseron" title="Mark Tulli Siseron">Siseron</a> <a href="/wiki/Lusi_Sergi_Katilina" title="Lusi Sergi Katilina">Katilina</a> ilə mübahisə edir.</figcaption></figure> "Cognitio extra ordinem" halında "<a href="/wiki/Delator" title="Delator">delator</a>" adlanan təqsirləndirici vilayət hakiminin qarşısına müəyyən bir cinayətdə – bu halda xristian olmaqda ittiham edilmək üçün bir şəxsi gətirir. Bu təhvil verən şəxs mühakimə üçün prokuror kimi çıxış etməyə hazır olur və adekvat bir iş qaldırdığı halda təqsirləndirilən şəxsin əmlakının bir hissəsi ilə mükafatlandırıla bilərdi. Əks halda, o, "calumnia" ilə ittiham olunurdu. İşə baxmaqdan imtina etməkdə azad olan vilayət hakimi işə baxmağa razı olduğu halda, o, məhkəmə prosesini əvvəldən axıra qədər izləyir, arqumentləri eşidir, hökmü qərar verir və hökm çıxarırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006116-58">[58]</a> Çox vaxt işin nəticəsi tamamilə vilayət hakiminin şəxsi fikrindən asılı olurdu. Bəziləri bacardıqları yerdə presedent və ya imperator rəyinə etibar etməyə çalışsalar da, <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini_xristianlar_haqq%C4%B1nda" title="Kiçik Plini xristianlar haqqında">Kiçik Plininin Trayana xristianlarla bağlı məktubunda</a> sübuta yetirildiyi kimi, belə rəhbərlik çox vaxt əlçatmaz idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> Bu vilayət hakimləri şəhərə asanlıqla daxil ola bilsələr belə, xristianların məsələsi ilə bağlı o qədər də rəsmi hüquqi təlimat tapa bilmirdilər. Desinin hakimiyyəti dövründə, 250-ci ildən başlayaraq aparılan antixristian siyasətlərdən əvvəl, xristianlara qarşı imperiya miqyasında heç bir fərman verilməmişdi və yeganə möhkəm presedent Trayanın Pliniyə verdiyi cavabda qoyulmuşdu. Orada yazılmışdı ki, təkcə "xristian" adı cəza üçün kifayət qədər əsas idi və xristianlar hökumət tərəfindən təqib olunmalı idi. Xristianların məhkəməyə gəlməmə və ya onun hökmünə tabe olmama ittihamları ilə məhkum edildiklərinə dair fərziyyələr var, lakin bu məsələ ilə bağlı sübutlar mürəkkəb xarakter daşıyır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006124-60">[60]</a> <a href="/wiki/Sardl%C4%B1_Meliton" title="Sardlı Meliton">Sardlı Meliton</a> daha sonra iddia etmişdir ki, <a href="/wiki/Antonin_Piy" title="Antonin Piy">Antonin Piy</a> xristianların lazımi mühakimə olmadan edam edilməməsini əmr etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a37-61">[61]</a> Xristian apologeti <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullianın</a> sözlərinə görə, <a href="/wiki/Afrika" title="Afrika">Afrikadakı</a> bəzi vilayət hakimləri təqsirləndirilən xristianlara bəraət hökmü çıxarmağa kömək etmiş və ya onları məhkəməyə təhvil verməkdən imtina etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006117-62">[62]</a> Ümumiyyətlə, Roma vilayət hakimləri <a href="/wiki/%C6%8Fzabke%C5%9F" title="Əzabkeş">əzabkeşlərin</a> çoxalmasındansa, <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">mürtədlərin</a> artmasına maraqlı idilər. Asiyada prokonsul olmuş <a href="/wiki/Qney_Arri_Antonin" title="Qney Arri Antonin">Arri Antonin</a> hərbi səfərlərinin birində bir qrup könüllü əzabkeş ilə qarşılaşmış, onlardan bir neçəsini edam etmiş və qalanlarına "ey yazıqlar, əgər ölmək istəyirsinizsə, iplərdən və ya uçurumlardan istifadə edə bilərsiniz" demişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006137-63">[63]</a> 303-cü ildən 313-cü ilə qədər davam edən <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_t%C9%99qib" title="Böyük təqib">Böyük təqib</a> zamanı vilayət hakimlərinə imperatordan birbaşa fərmanlar verilirdi. Xristian kilsələri və mətnləri məhv edilməli idi, xristianların ibadət üçün keçirdikləri görüşlər qadağan edilmiş və mürtədlikdən imtina edən xristianlar qanuni hüquqlarını itirmişdilər. Daha sonra xristian din xadimlərinin həbs edilməsi və imperiyanın bütün sakinlərinin tanrılara qurban kəsilməsi əmri verilmişdir. Yenə də bu fərmanlarda heç bir xüsusi cəza nəzərdə tutulmamışdı və vilayət hakimləri onlara verilən sərbəstliyi saxlamışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix196475–78-64">[64]</a> <a href="/wiki/Laktansi" title="Laktansi">Laktansi</a> bildirmişdir ki, bəzi vilayət hakimləri heç bir xristian qanı tökmədiklərini iddia edirdilər. Odur ki, bəzi vilayət hakimlərinin fərmandan yayındığına və ya onu yalnız zəruri hallarda tətbiq etdiyinə dair sübutlar var.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964103-65">[65]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Hökumət_motivasiyası">Hökumət motivasiyası</h4>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=9" title="Hökumət motivasiyası bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=9" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Hökumət motivasiyası">vikimətni redaktə et</a>]</div> Bir vilayət hakimi hansısa vilayətə təyin edilən zaman o, vəziyyəti "pacata atque quieta", yəni sakin və nizamlı saxlamaq vəzifəsi ilə tapşırılırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006121-66">[66]</a> Onun əsas marağı xalqı xoşbəxt saxlamaq olurdu. Beləliklə, onun yurisdiksiyasında xristianlara qarşı iğtişaşlar yaranan zaman vilayət hakimi xalqın "qiyamlara və linçlərə qapılmaması" üçün onu sakitləşdirməyə çalışırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006122-67">[67]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Arc_titus_relief_sud.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Arc_titus_relief_sud.jpg/250px-Arc_titus_relief_sud.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Arc_titus_relief_sud.jpg/375px-Arc_titus_relief_sud.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Arc_titus_relief_sud.jpg/500px-Arc_titus_relief_sud.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1333" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Titin_triumf_ta%C4%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Titin triumf tağı (səhifə mövcud deyil)">Titin triumf tağında</a> <a href="/wiki/Q%C3%BCds" title="Qüds">Yerusəlimin</a> süqutundan sonra əldə edilən qənimətləri təsvir edən relyefin yaxından görünüşü.</figcaption></figure> Roma imperiyasının siyasi liderləri də ictimai kult liderləri idi. Roma dini ictimai mərasimlər və qurbanlar ətrafında formalaşmışdı, şəxsi inam bir çox müasir dinlərdə olduğu kimi mərkəzi element deyildi. Beləliklə, xristianların şəxsi inancları bir çox Roma elitası üçün əsasən əhəmiyyətsiz olsa da, bu ictimai dini təcrübə onların fikrincə həm yerli icmanın, həm də bütövlükdə imperiyanın sosial və siyasi rifahı üçün kritik idi. Ənənəni düzgün tərzdə "<a href="/wiki/Pietas" title="Pietas">pietas</a>" olaraq təqdir etmək sabitlik və uğurun açarı idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEJames19961–25-68">[68]</a> Beləliklə, romalılar əcdadların adətlərinə hörmət etməyi təbii olaraq düzgün hesab etdiklərindən öz hökmranlıqları altında olan icmalar tərəfindən tətbiq edilən kultların bütövlüyünü qorumuşdular. Bu səbəbdən romalılar uzun müddət son dərəcə müstəsna yəhudi məzhəbinə dözmüşdülər, baxmayaraq ki, bəzi romalılar bu məzhəbə xor baxırdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006135-69">[69]</a> Tarixçi Haim Hillel Ben-Sasson "<a href="/wiki/Kaliqula" title="Kaliqula">Kaliqula</a> dövründəki böhran"ın (37–41) Roma ilə <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilər</a> arasında "ilk açıq qırılma" olduğunu irəli sürmüşdür.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBen-Sasson1976254–256-70">[70]</a> <a href="/wiki/Birinci_Y%C9%99hudi_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Yəhudi müharibəsi">Birinci Yəhudi müharibəsindən</a> (66–73) sonra yəhudilərə <a href="/wiki/Fiscus_Judaicus" title="Fiscus Judaicus">yəhudi vergisini</a> ödədikləri müddətcə öz dini etiqadlarına rəsmi icazə verilmişdir. İmperator <a href="/wiki/Nerva" title="Nerva">Nervanın</a> 96-cı ildə tətbiq etdiyi vergi dəyişikliyindən əvvəl Roma hökumətinin xristianları sadəcə yəhudiliyin bir təriqəti kimi görüb-görməməsi ilə bağlı tarixçilər arasında mübahisələr var. O vaxtdan etibarən, yəhudilər vergi ödədiyi halda, xristianlar vergi ödəmirdilər və bu, rəsmi səviyyədə fərqləndirmənin olduğuna dair ciddi sübutlar təqdim edirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWylen1995190–192-71">[71]</a> Romalıların xristianlığa qarşı nifrətinin bir hissəsi daha çox onun cəmiyyət üçün pis olması mənasında yaranmışdır. III əsrdə <a href="/wiki/Neoplatonizm" title="Neoplatonizm">neoplatonist</a> filosof <a href="/wiki/Porfirius" class="mw-redirect" title="Porfirius">Porfiri</a> yazırmışdır: "Necə ola bilər ki, hər bir xalqın, hər şəhərin bağlı olduğu əcdadlarımızın adət-ənənələrindən <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">irtidad</a> etmiş insanlar hər cəhətdən sayğısız və ateist olmasınlar? Onlar tanrı ilə döyüşənlər deyilsə, bəs kimlərdir"?<a href="#cite_note-FOOTNOTEWilken198619-72">[72]</a> <a href="/wiki/%C4%B0udaizm" title="İudaizm">İudaizmdən</a> fərqləndirildikdən sonra xristianlıq qədim və hörmətli dinin qəribə məzhəbi kimi qəbul edilmirdi. Bu, artıq xurafat idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006135-69">[69]</a> Xurafat romalılar üçün bu gün Qərb dünyasının əksər ölkələrində olduğundan daha güclü və təhlükəli məna kəsb edirdi. Onlar üçün bu termin nəinki fərqli, həm də cəmiyyəti aşındıran, "insan zehnini həqiqətən də onu dəli edəcək şəkildə narahat edən" və onu öz insanlığını itirməyinə gətirib çıxaran bir sıra dini ayinlər toplusunu nəzərdə tuturdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEJanssen1979138-73">[73]</a> Roma tarixində "xurafatçı" təriqətlərin təqibi demək olar ki, eşidilməmişdi. Adı açıqlanmayan bir əcnəbi kult e.ə. 428-ci ildə quraqlıq zamanı təqib edilmiş, e.ə. 186-cı ildə <a href="/wiki/Vakxanaliya" title="Vakxanaliya">vakxanaliya</a> kultunun bəzi təşəbbüskarları edam edilmiş, erkən <a href="/wiki/Prinsipat" title="Prinsipat">prinsipat</a> dövründə <a href="/wiki/Keltl%C9%99r" title="Keltlər">kelt</a> <a href="/w/index.php?title=Druid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Druid (səhifə mövcud deyil)">druidlərə</a> qarşı bəzi tədbirlər aparılmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEJanssen1979135–136-74">[74]</a> Buna baxmayaraq, hər hansı bir xristian icmasının məruz qaldığı təqibin dərəcəsi yenə də yerli məmurun bu yeni "xurafat"ı nə qədər təhdidedici hesab etməsindən asılı idi. Bir çox dövlət məmuru xristianları onların inanclarına görə bəyənmirdi. Onlar məhkum olunmuş cinayətkara sitayiş edir, imperator dühasına and içməkdən imtina edir, öz müqəddəs kitablarında Romanı sərt tənqid edir və şübhəli şəkildə ayinlərini təklikdə aparırdılar. III əsrin əvvəllərində bir magistrat xristianlara demişdir ki, "mənim Roma dini haqqında pis danışan insanlara qulaq asmağa o qədər də gücüm çatmır".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBrown197117-75">[75]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Hakimiyyətlərə_görə_təqib">Hakimiyyətlərə görə təqib</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=10" title="Hakimiyyətlərə görə təqib bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=10" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Hakimiyyətlərə görə təqib">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ümumi_baxış">Ümumi baxış</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=11" title="Ümumi baxış bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=11" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ümumi baxış">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg/220px-Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg" decoding="async" width="220" height="257" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg/330px-Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg/440px-Saint_Blaise_Louvre_OAR504.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1400" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Sevastiyal%C4%B1_Vlasti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sevastiyalı Vlasti (səhifə mövcud deyil)">Sevastiyalı Vlasti</a> Roma vilayət hakimi qarşısında mühakimə olunur. <a href="/wiki/Luvr_muzeyi" title="Luvr muzeyi">Luvr muzeyi</a>, <a href="/wiki/Fransa" title="Fransa">Fransa</a>.</figcaption></figure> Erkən xristian icmasına qarşı aparılan təqiblər əvvəldən sporadik idi və lokal xarakter daşıyırdı. Roma hökuməti tərəfindən xristianlara qarşı təşkil edilən ilk təqib b.e. 64-cü ilində <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Roma_yan%C4%9F%C4%B1n%C4%B1" title="Böyük Roma yanğını">Böyük Roma yanğınından</a> sonra imperator <a href="/wiki/Neron" title="Neron">Neronun</a> dövründə baş vermiş və bütünlüklə <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma şəhəri</a> daxilində gerçəkləşmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEChamplin2010121–122-76">[76]</a> Roma imperatoru <a href="/wiki/Qaleri" title="Qaleri">Qaleri</a> tərəfindən 311-ci ildə verilən <a href="/wiki/Serdika_f%C9%99rman%C4%B1" class="mw-redirect" title="Serdika fərmanı">Serdika fərmanı</a> şərqdə <a href="/wiki/Diokletian" title="Diokletian">Diokletianın</a> hakimiyyəti dövründə başlayan <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_t%C9%99qib" title="Böyük təqib">antixristian təqiblərə</a> rəsmi olaraq son qoymuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEOrlin2015287-77">[77]</a> 313-cü ildə <a href="/wiki/Milan_Tolerantl%C4%B1q_F%C9%99rman%C4%B1" class="mw-redirect" title="Milan Tolerantlıq Fərmanı">Milan fərmanının</a> verilməsi ilə Roma dövləti tərəfindən xristianlara qarşı təqiblər dayandırılmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965137-78">[78]</a> Bu təqiblər nəticəsində həyatını itirən xristianların ümumi sayı məlum deyil. Əsərləri bu hadisələrin əksəriyyəti üçün yeganə mənbə olan erkən kilsə tarixçisi <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a> "saysız-hesabsız sayda" və ya "miriadlarla" insanın həlak olmasından bəhs etmişdir. <a href="/wiki/Valter_Bauer" title="Valter Bauer">Valter Bauer</a> Yevsevini buna görə tənqid etmişdir, lakin <a href="/wiki/Robert_MakKvin_Qrant" title="Robert MakKvin Qrant">Robert M. Qrant</a> bildirmişdir ki, bu cür mübaliğələr <a href="/wiki/%C4%B0osif_Flavi" title="İosif Flavi">İosif</a> və dövrün digər tarixçiləri tərəfindən çox edildiyinə görə oxucular buna öyrəşmişdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGrant200637-79">[79]</a> Bundan başqa, <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullianın</a> 197-ci ildə yazdığı "<a href="/wiki/Apologetik_risal%C9%99" title="Apologetik risalə">Apologetik risalə</a>" əsəri təqib olunan xristianları müdafiə etmək üçün yazılmış və Roma vilayət hakimlərinə ünvanlanmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWrightEsler20001027–1047-80">[80]</a> II əsrin ortalarında xalq arasından cəmlənmiş dəstələr xristianlara hücum etməyə hazır idi. Təqiblərin rəqib məzhəblər tərəfindən təşviq edilməsi ehtimalı da istisna edilmir. 177-ci ildə <a href="/wiki/Lionda_t%C9%99qib" title="Lionda təqib">Liondakı təqibdən</a> əvvəl hücumlar, soyğunçuluqlar və daşqalaqlar ilə xarakterizə olunan dəstə halında zorakılıq baş vermişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3255:1.7-81">[81]</a> <a href="/wiki/Lukian" title="Lukian">Lukian</a> <a href="/wiki/Yunanlar" title="Yunanlar">yunan</a> mistiki və <a href="/wiki/Qlikon" title="Qlikon">Qlikon</a> kultunun banisi olan <a href="/wiki/Paflaqoniyal%C4%B1_Aleksandr" title="Paflaqoniyalı Aleksandr">Paflaqoniyalı Aleksandrın</a> hiyləsi haqqında ətraflı formada yazmışdır. Lukianın Aleksandr haqqında yazdıqlarında xristianlar onun xüsusi düşməni və nifrətinin əsas obyekti kimi təqdim edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFergurson2003218-82">[82]</a> İctimaiyyətin fikri onun qurduğu kultu ifşa etmək istiqamətində inkişaf edən zaman Aleksandr xalqı qorxutmaq üçün elan vermiş və bildirmişdir ki, "<a href="/wiki/Pont" title="Pont">Pont</a> ona qarşı ən mənfur təhqirləri söyləməyə cəsarət edən ateistlər və xristianlarla doludur". Aleksandr əlavə etmişdir ki, "tanrının lütfünü arzulayanlar onları daşqalaq etməlidir".<a href="#cite_note-FOOTNOTELukian18024–25-83">[83]</a> 250-ci ildə <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desi</a> imperatora və nizama sədaqət rəmzi kimi ictimai olaraq qurban kəsməyi tələb edən bir fərman vermişdir. Fərmanın xüsusilə xristianları hədəf almasına dair heç bir sübut yoxdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEScarre1995170-84">[84]</a> Desi fərmanın icrasına nəzarət etmələri və onları icra edən bütün vətəndaşlara yazılı şəhadətnamələr çatdırmaları üçün şəhər və kəndləri gəzən <a href="/wiki/S%C9%99yyar_komissiya" title="Səyyar komissiya">komissiyalar</a> yaratmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2004241-85">[85]</a> Xristianlara tez-tez Roma tanrıları adına qurban verməklə və ya buxur yandırmaqla əlavə cəzalardan qaçmaq imkanı verilirdi. Bundan imtina edən xristianlar romalılar tərəfindən dinsizlikdə günahlandırılmışdır. Fərmanı icra etməkdən imtina həbs, işgəncə və edamla cəzalandırılırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEScarre1995170-84">[84]</a> Xristianlar kənd yerlərində təhlükəsiz sığınacaqlara qaçmış və bəziləri yazılı şəhadətnamələri satın almışdılar. <a href="/wiki/Karfagen" title="Karfagen">Karfagendə</a> keçirilən bir neçə məclis, cəmiyyətin bu <a href="/wiki/Lapsi" title="Lapsi">keçmiş xristianları</a> nə dərəcədə qəbul etməli olduğunu müzakirə etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1984319-86">[86]</a> Təqiblər III əsrin sonu və IV əsrin əvvəllərində, Diokletian və Qalerinin hakimiyyətləri dövründə kulminasiya nöqtəsinə çatmışdır. Onların apardıqları, miqyas cəhətdən tarixdə ən böyük hesab edilən antixristian siyasət <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Romada_din" title="Qədim Romada din">Roma paqanlarının</a> xristianlara qarşı gördükləri sonuncu böyük tədbiri idi. Qalerinin 311-ci ildə verdiyi Serdika fərmanı şərqdə xristianlığa qarşı Diokletian tərəfindən başladılmış təqibə rəsmi olaraq son qoymuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEOrlin2015287-77">[77]</a> <a href="/wiki/I_Konstantin" title="I Konstantin">Böyük Konstantin</a> çox keçmədən hakimiyyətə gəlmiş və 313-cü ildə xristianlığı tamamilə qanuniləşdirmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965137-78">[78]</a> IV əsrin sonlarında <a href="/wiki/I_Feodosi" title="I Feodosi">I Feodosi</a> xristianlığı Roma imperiyasının rəsmi dini kimi qəbul etmişdir. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İlkin_təqiblər">İlkin təqiblər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=12" title="İlkin təqiblər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=12" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İlkin təqiblər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png/220px-Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png/330px-Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/87/Young_Folks%27_History_of_Rome_illus315.png 2x" data-file-width="347" data-file-height="238" /></a><figcaption>"Xristianların təqibi". "Christian heroes and martyrs". 1878-ci il.</figcaption></figure> <a href="/wiki/%C6%8Fhdi-c%C9%99did" title="Əhdi-cədid">Əhdi-cədiddə</a> <a href="/wiki/Priskilla_v%C9%99_Akila" title="Priskilla və Akila">Akila</a> adlı bir <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudi</a> təqdim edilir. O, imperator <a href="/wiki/Klavdi" title="Klavdi">Klavdi</a> "yəhudilərə Romadan çıxmağı əmr etmişdi" deyə həyat yoldaşı Priskilla ilə birlikdə <a href="/wiki/%C4%B0taliya" title="İtaliya">İtaliyadan</a> gəlmişdi. Ed Riçardson izah etmişdir ki, bu sürgün Roma sinaqoqlarında mövcud olan fikir ayrılıqları küçələrdə zorakılığa gətirib çıxarırdı, Klavdi isə zorakılığa səbəb olanları ölkədən qovmuşdu. baş verib və Klavdi məsulları qovmuşdu. Bu hadisə 47–52-ci illərdə Klavdinin Roma ayinlərini bərpa etmək və xarici kultları sıxışdırmaq məqsədilə apardığı kampaniya ilə üst-üstə düşürdü.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998205-87">[87]</a> <a href="/wiki/Qay_Svetoni_Trankvill" title="Qay Svetoni Trankvill">Svetoni</a> qeyd etmişdir ki, Klavdi 49-cu ildə "yəhudilər"i ölkədən qovmuşdur, lakin Riçardson bildirmişdir ki, bunlar "əsasən xristian missionerləri və xristianlığa keçənlər", yəni "Chrestus" adlanan yəhudi xristianlar idi.<a href="#cite_note-88">[a]</a> Romanın yəhudi icmasının tərkibində xristianlar da mövcud idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998205-87">[87]</a> Riçardson "xristian" termininin "yalnız 70-ci ildən sonra sənədlərdə hiss olunmağa başladığı"nı və ondan əvvəl "<a href="/wiki/M%C9%99sih" title="Məsih">Məsihə</a> inananların etnik və dini baxımdan tamamilə yəhudilərə aid edildi"yini qeyd etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998118-89">[88]</a> Svetoni və <a href="/wiki/Publi_Korneli_Tasit" title="Publi Korneli Tasit">Korneli Tasit</a> bu hadisələrin səbəblərini təsvir edərkən "xurafat" və "günahlı ayinlər" terminlərindən istifadə edirdilər. Bu terminlər yəhudilərə yox, lakin adətən Məsihə inananlara şamil edilirdi. Roma imperiyası "yəhudi dini ayinlərinə maneəsiz riayət edilməsi"ni təmin edən çoxsaylı qanunlarla yəhudiləri qoruyurdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998118-89">[88]</a> Riçardson qəti şəkildə iddia etmişdir ki, Məsihə iman edənlər Klavdinin ölkədən qovaraq qurtulmağa çalışdığı "yəhudilər" idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998202–205-90">[89]</a> Müasir akademiyada <a href="/wiki/Neron" title="Neron">Neronun</a> hakimiyyəti dövründən <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desinin</a> 250-ci ildə gördüyü genişmiqyaslı tədbirlərə qədər xristianlara təqibin izolyasiya olunmuş və lokal xarakter daşığı qəbul edilir. Xristianların imperatora ibadət etməkdən imtina etdiklərinə görə təqib edildiyi tez-tez iddia edilsə də, xristianlara qarşı ümumi nifrət onların Roma imperiyasında yaşayanlardan etmələri gözlənilən iki şeydən, tanrılara sitayiş etməkdən və ya qurban verməkdə iştirak etməkdən imtina etmələrindən formalaşdığı güman edilir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152-91">[90]</a> Yəhudilər də bu əməllərə riayət etməkdən imtina etsələr də, öz yəhudi mərasim qanunlarını icra etdikləri üçün onlara tolerant yanaşılmış və onların dini əcdad mahiyyəti ilə qanuniləşdirimişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965130-92">[91]</a> Digər tərəfdən, romalılar qəribə ayinlərdə və gecə mərasimlərində iştirak etdikləri güman etdikləri xristianların təhlükəli və batil bir təriqət yetişdirdiklərinə inanırdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965125-93">[92]</a> Bu dövrdə antixristian fəaliyyətlər təhqiqat yox, günahlandırıcı xarakter daşıyırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152-91">[90]</a> Vilayət hakimləri bu hadisələrdə imperatorlara nisbətən daha böyük rol oynamışdılar, lakin xristianlar vilayət hakimləri tərəfindən təqib olunmurdu. Bunun əvəzinə onlar "cognitio extra ordinem" adlanan bir proses vasitəsilə ittiham edilir və mühakimə olunurdu. Sübutlar göstərir ki, məhkəmələr və cəzalar çox müxtəlif formada olmuş, hökmlər bəraətdən tutmuş ölümə qədər fərqli olmuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1971145-94">[93]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Neronun_dövründə">Neronun dövründə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=13" title="Neronun dövründə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=13" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Neronun dövründə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Erk%C9%99n_xristianl%C4%B1q_tarixi#Xristianlığın_Romada_yayılması" title="Erkən xristianlıq tarixi">Erkən xristianlıq tarixi § Xristianlığın Romada yayılması</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg/220px-Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg/330px-Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg/440px-Triumph_of_faith_by_Eugene_Thirion.jpg 2x" data-file-width="1851" data-file-height="1103" /></a><figcaption>"İmanın triumfu". Müəllif: Ejen Romen Tirion. XIX əsr. Burada Neronun hakimiyyəti dövründə xristian əzabkeşləri təsvir edilir.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Publi_Korneli_Tasit" title="Publi Korneli Tasit">Korneli Tasitin</a> qeydləri və sonrakı dövrün xristian ənənəsinə görə, <a href="/wiki/Neron" title="Neron">Neron</a> 64-cü ildə şəhərin bir hissəsini məhv edən və Roma əhalisini iqtisadi cəhətdən çökdürən <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Roma_yan%C4%9F%C4%B1n%C4%B1" title="Böyük Roma yanğını">Böyük Roma yanğınına</a> görə xristianları günahlandırmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964105–152-95">[94]</a> Entoni A. Barrett yazmışdır ki ki, "böyük arxeoloji səylər son vaxtlar yanğın üçün yeni dəlillər ortaya çıxarıb, lakin onu kimin başlatdığını göstərə bilmir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarrett20206-96">[95]</a> Tasitin "<a href="/wiki/Annallar_(Tasit)" title="Annallar (Tasit)">Annallar</a>"ında qeyd edilmişdir: <table style="margin:auto; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color: var( --color-base ); border-style:none;"> <tbody><tr> <td style="width:30px; vertical-align:top; padding-right:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/45px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/60px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td> <td><cite>Hesabat verməkdən yaxa qurtarmaq istəyən Neron təqsirin üstünü örtmüş və iyrəncliklərinə görə nifrət edilən, xalq tərəfindən "xrestianlar"<a href="#cite_note-98">[b]</a> adlandırılan bir sinfə ən şiddətli işgəncələri vermişdir. Adı ondan qaynaqlanan <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">Xrist</a> <a href="/wiki/Tiberi" title="Tiberi">Tiberinin</a> hakimiyyəti dövründə prokuratorlarımızdan biri olan <a href="/wiki/Ponti_Pilat" title="Ponti Pilat">Ponti Pilatın</a> əli ilə ağır cəzaya məruz qalmışdı və bu an üçün yoxlanılan ən yaramaz xurafat nəinki şərin ilk mənbəyi olan <a href="/wiki/%C4%B0udeya" title="İudeya">İudeyada</a>, hətta dünyanın hər yerindən iyrənc və utancverici hər şey öz mərkəzini tapan və populyarlaşan Romada da yenidən baş qaldırmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTETasit15:44-99">[97]</a></cite> </td> <td style="width:30px; vertical-align:bottom; padding-left:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/45px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/60px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td></tr></tbody></table> Tasitin bu qeydləri Neronun Böyük Roma yanğınına görə xristianları günahlandırmasını təsdiqləyən yeganə müstəqil dəlildir və ümumiyyətlə həqiqəti əks etdirdiyinə inanılır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBlom2019564–581-100">[98]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEMeier1991168–171-101">[99]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEVoorst2000-102">[100]</a> Tasitin müasiri olmuş <a href="/wiki/Qay_Svetoni_Trankvill" title="Qay Svetoni Trankvill">Svetoni</a> müəllifi olduğu Neronun bioqrafiyasının XVI fəslində yazmışdır ki, "yeni və şeytani xurafata inananların sinfi olan xristianlara cəza verilmişdir". Buna baxmayaraq, o, cəzanın səbəbini göstərməmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTECarrier2014269-103">[101]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a34-104">[102]</a> Ümumi olaraq qəbul edilmişdir ki, <a href="/wiki/V%C9%99hy_Kitab%C4%B1" title="Vəhy Kitabı">Vəhy Kitabında</a> "<a href="/wiki/666_(mifologiya)" class="mw-redirect" title="666 (mifologiya)">heyvan rəqəmi</a>"nin 666-ya çatması, <a href="/wiki/Lat%C4%B1n_dili" title="Latın dili">latın dilində</a> "Neron Kesar" (<a href="/wiki/Lat%C4%B1n_dili" title="Latın dili">lat.</a> Nero Caesar, <a href="/wiki/%C4%B0vrit_dili" title="İvrit dili">ivr.</a> ‏נרון קסר‏‎; mənası – "imperator Neron") kəlmələrinin <a href="/wiki/%C4%B0vrit_%C9%99lifbas%C4%B1" title="İvrit əlifbası">ivrit əlifbasında</a> yazılması, ardınca onların <a href="/wiki/Gematriya" title="Gematriya">gematriyasının</a> ölçülməsi ilə yaranmışdır. Bu, erkən xristianların Neronu müstəsna dərəcədə şeytani fiqur hesab etdiyini göstərir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWitherington_III2003177-105">[103]</a> <a href="/wiki/%C4%B0ngilt%C9%99r%C9%99" title="İngiltərə">İngiltərə</a> akademiki <a href="/wiki/Kandida_Moss" title="Kandida Moss">Kandida Moss</a> və <a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a> tarixçisi <a href="/wiki/Brent_%C5%9Eou" title="Brent Şou">Brent Şou</a> bu hesabların düzgünlüyünü mübahisə etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2013-106">[104]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEShaw201573–100-107">[105]</a> O, "The Myth of the Neronian persecution" məqaləsinin nəticə hissəsində yazmışdır: <table style="margin:auto; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color: var( --color-base ); border-style:none;"> <tbody><tr> <td style="width:30px; vertical-align:top; padding-right:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/45px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/60px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td> <td><cite>Əldə olunan nəticələr sadədir. Xristianların Roma dövləti tərəfindən xüsusi bir qrup kimi hücumuna məruz qalmaları və Neronun rəhbərliyi altında əzabkeşlik çəkmələri qulağa nə qədər cəlbedici səslənsə də, bu xülyanı qəbul etmək üçün heç bir əsaslı sübut yoxdur və onları 64-cü ildəki Böyük yanğınla əlaqələndirən müasir və ya sonrakı dövrə aid yaxşı dəlil yoxdur. Neronun xristian fantastikasında "ilk təqibçi" kimi dəstəkləmək üçün daha az yaxşı dəlil var. İmperatorun belə bir konsepsiya formalaşdıra biləcəyini və ya nə vaxtsa belə bir ümümimperiya siyasəti həyata keçirəcəyini göstərən heç bir dəlil yoxdur – heç bir dənə də yoxdur. Bu, amamilə anaxronizmdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEShaw201573–100-107">[105]</a></cite> </td> <td style="width:30px; vertical-align:bottom; padding-left:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/45px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/60px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Siemiradski_Fackeln.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Siemiradski_Fackeln.jpg/220px-Siemiradski_Fackeln.jpg" decoding="async" width="220" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Siemiradski_Fackeln.jpg/330px-Siemiradski_Fackeln.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Siemiradski_Fackeln.jpg/440px-Siemiradski_Fackeln.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2105" /></a><figcaption>"Neronun məşəlləri". Müəllif: <a href="/wiki/Henrik_Semiradski" title="Henrik Semiradski">Henrik Semiradski</a>. 1876-cı il. Tasit qeyd etmişdir ki, Neron xristianları insan məşəli kimi istifadə etmişdir.</figcaption></figure> Onların arqumentləri bəzi klassikləri inandıra bilmişdi. Pol Midlton Şou və digər radikal fikirlər haqqında yazmışdır ki, "skeptisizmizi o qədər uzağa götürsək də, götürməsək də, aydındır ki, Neron və xristianlar arasında bir şey baş vermişdisə, bu, lokal xarakter daşımış və məhdud səviyyədə olmuşdur. Bu, beləliklə, xristianlara qarşı ilk hədəflənmiş təqib kimi böyük bir etiketə layiq olmaqda çətinlik çəkir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMiddleton202036-108">[106]</a> Bir sıra xristian mənbələri <a href="/wiki/H%C9%99vari_Pavel" title="Həvari Pavel">Həvari Pavel</a> və <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Pyotr" title="Müqəddəs Pyotr">Müqəddəs Pyotrun</a> hər ikisinin Neronun hakimiyyəti dövründə baş tutan təqiblər zamanı öldüklərini bildirir.<a href="#cite_note-FOOTNOTETertullian15:2–5-109">[107]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTELaktansi3162:4–6-110">[108]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTESeptimi_Sever4033:29-111">[109]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEOrozi416–4177:7–10-112">[110]</a> <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a> tərəfindən sitat gətirilən <a href="/wiki/Origen" title="Origen">Origen Adamant</a> və <a href="/wiki/Korinfli_Dionisi" title="Korinfli Dionisi">Korinfli Dionisi</a> daha sonra Pyotrun çarmıxa çəkildiyini və Pavelin başının kəsildiyini, eləcə də hər ikisinin eyni dövrdə öldüyünü qeyd etmişdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3253:1–3-113">[111]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3252:22.3-114">[112]</a> 95-ci ildə yazılmış <a href="/w/index.php?title=Birinci_Klement_epistolas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Birinci Klement epistolası (səhifə mövcud deyil)">Klementin korinflilərə epistolasında</a> Pyotr və Pavelin əzabkeş olduqları bildirilmiş, lakin harada və nə vaxt olduqları qeyd edilməmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEI_Klement705:7-115">[113]</a> Buna baxmayaraq, Neron dövrünün təqiblərinin həqiqətə uyğunluğu tarixçilərin böyük əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEJones2017146–152-116">[114]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEJones2017299–331-117">[115]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTECook2020237–264-118">[116]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEMcKnightGupta201936-119">[117]</a> Cozef Brayant qeyd etmişdir ki, "Neronun kütləvi edamları bir presedent yaratmışdır və bundan sonra dövlət səlahiyyətlilərinin ölüm cəzasını tətbiq etmələri üçün təqsirlənən şəxsin sadəcə xristian olması kifayət olmuşdur. Bu vəziyyət imperator <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayan</a> və <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini" title="Kiçik Plini">Kiçik Plininin</a> məşhur <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini_xristianlar_haqq%C4%B1nda" title="Kiçik Plini xristianlar haqqında">yazışmalarında</a> təəccüblü şəkildə təsvir edilmişdir. Bu, xristianların 110-cu ildən əvvəl də sırf xristian olduqları üçün öldürüldüyünü təsdiq etmişdir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBryant1993314-53">[53]</a> Neronun xristianları hədəf aldığı iddiasını dəstəkləyənlər Neronun xristianları yalnız mütəşəkkil şəkildə qəsdən od vurma ittihamı və ya xristianlıqla əlaqəli digər ümumi cinayətlərə görə cəzalandırdığını müzakirə edirlər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152-91">[90]</a> <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullian</a> "Millətlərə" əsərində "<a href="/wiki/Institutum_Neronianum" title="Institutum Neronianum">institutum Neronianum</a>" (mənası – "Neron institutu") haqqında məlumat vermişdir və buna görə də alimlər Neronun hakimiyyəti dövründə xristianlara qarşı qanun və ya fərman yaradılmasının mümkünlüyünü müzakirə edirlər. <a href="/wiki/Fransa" title="Fransa">Fransa</a> və <a href="/wiki/Bel%C3%A7ika" title="Belçika">Belçika</a> alimləri, həmçinin <a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">marksistlər</a> tarixən bu fikri dəstəkləmiş və belə bir qanunun rəsmi fərman deyil, ümumi hüququn tətbiqi olduğu irəli sürmüşdülər.<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952200-120">[118]</a> Bununla belə, bu fikir mübahisə mövzusu olmuşdur, çünki "institutum Neronianum" sadəcə antixristian fəaliyyətlərini təsvir etmiş, onlar üçün hüquqi əsas verməmişdir. Bundan başqa, Tertulliandan başqa heç bir yazıçı xristianlara qarşı qanun haqqında məlumat verməmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Domisianın_dövründə">Domisianın dövründə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=14" title="Domisianın dövründə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=14" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Domisianın dövründə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Domiziano_da_latina,_81-96_dc..JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG/170px-Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG" decoding="async" width="170" height="284" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG/255px-Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG/340px-Domiziano_da_latina%2C_81-96_dc..JPG 2x" data-file-width="1116" data-file-height="1866" /></a><figcaption><a href="/wiki/M%C3%BClki_tac" title="Mülki tac">Mülki tac</a> taxan <a href="/wiki/Domisian" title="Domisian">Domisianın</a> büstü. <a href="/wiki/Roma_Milli_Muzeyi" title="Roma Milli Muzeyi">Roma Milli Muzeyi</a>, <a href="/wiki/%C4%B0taliya" title="İtaliya">İtaliya</a>.</figcaption></figure> Bəzi tarixçilərə görə, <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilər</a> və <a href="/wiki/Xristian" title="Xristian">xristianlar</a> <a href="/wiki/Domisian" title="Domisian">Domisianın</a> hakimiyyətinin sonlarına doğru (89–96) şiddətli təqiblərə məruz qalmışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTESmallwood19561–13-121">[119]</a> Ən azı bir əzabkeşlik hadisəsindən bəhs edən <a href="/wiki/V%C9%99hy_Kitab%C4%B1" title="Vəhy Kitabı">Vəhy Kitabı</a> bir çox alimlərin fikrinə görə, Domisianın hakimiyyəti dövründə yazılmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBrown1997805–809-122">[120]</a> Erkən kilsə tarixçisi <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a> yazmışdır ki, Vəhy Kitabında təsvir olunan sosial münaqişə Domisian tərəfindən xristianlara qarşı edilmiş ifrat və qəddar sürgünlərin, edamların təşkilini əks etdirmişdir, lakin bu iddialar şişirdilmiş və ya saxta ola bilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEThompson199729–30-123">[121]</a> <a href="/wiki/Laktansi" title="Laktansi">Laktansi</a> müəllifi olduğu "De mortibus persecutorum" kitabının 3-cü fəslində Domisianın tiranlığından çətin fərqləndirilən formada bəhs etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTELaktansi3163-124">[122]</a> Barns qeyd etmişdir ki, "Meliton, Tertullian və Brutti Domisianın xristianları təqib etdiyini bildirmişdilər. Meliton və Brutti heç bir təfərrüat verməmişdi, Tertullian isə sadəcə Domisianın tezliklə fikrini dəyişdiyini və sürgün etdiyi insanları geri çağırdığını yazmışdı".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a-27">[27]</a> Tarixçilərin kiçik bir qismi Domisianın hakimiyyəti dövründə antixristian fəaliyyətinin az olduğunu və ya heç olmadığını müdafiə etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMerrill1924148–174-125">[123]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEThompson1997-126">[124]</a> Domisianın hakimiyyəti dövründə baş tutan təqiblərin miqyası ilə bağlı tarixçilər tərəfindən konsensusun olmaması ondan irəli gəlir ki, təqiblər haqqında məlumatlar mövcud olsa da, bu hesablar üstüörtülüdür və ya onların etibarlılığı müzakirə mövzusudur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> Bu mövzuda çox vaxt Roma <a href="/wiki/Konsul_(Q%C9%99dim_Roma)" class="mw-redirect" title="Konsul (Qədim Roma)">konsulu</a> və imperatorun əmisioğlu <a href="/wiki/Tit_Flavi_Klement_(konsul)" title="Tit Flavi Klement (konsul)">Tit Flavi Klementin</a> edam edilməsinə və onun həyat yoldaşı <a href="/wiki/Flaviya_Domisilla" title="Flaviya Domisilla">Flaviya Domisillanın</a> <a href="/wiki/Ventotene" title="Ventotene">Pandateriya adasına</a> sürgün edilməsinə istinad edilmişdir. Yevsevi yazmışdır ki, Flaviya Domisilla xristian olduğu üçün sürgün edilmişdir. Bununla belə, <a href="/wiki/Dion_Kassi" title="Dion Kassi">Dion Kassinin</a> hesabında o, yalnız başqaları ilə birlikdə yəhudiliyə simpatiyada günahkar bilinmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a36-127">[125]</a> <a href="/wiki/Qay_Svetoni_Trankvill" title="Qay Svetoni Trankvill">Svetoni</a> sürgündən ümumiyyətlə bəhs etmir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a37-61">[61]</a> Keresteş ehtimal etmişdir ki, onlar <a href="/wiki/%C4%B0udaizm" title="İudaizm">iudaizmi</a> qəbul etmiş və iudaizmə etiqad edən bütün şəxslərə tətbiq edilən "<a href="/wiki/Fiscus_Judaicus" title="Fiscus Judaicus">Fiscus Judaicus</a>" vergisini ödəməkdən yayınmağa cəhd etmişdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBrown1997805–809-122">[120]</a> Hər halda, Domisianın hakimiyyəti dövründə antixristian fəaliyyətləri haqqında heç bir hekayə hər hansı bir qanuni fərmana istinad etmir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Trayan_və_Adrianın_dövrlərində">Trayan və Adrianın dövrlərində</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=15" title="Trayan və Adrianın dövrlərində bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=15" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Trayan və Adrianın dövrlərində">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg/220px-0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg" decoding="async" width="220" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg/330px-0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg/440px-0012_-_Milano_-_Sant%27Ambrogio_-_Atrio_-_Frammento_lapide_C._Plinio_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_25-Apr-2007.jpg 2x" data-file-width="1577" data-file-height="1297" /></a><figcaption>Üzərində Plininin adı qeyd olunmuş yazılı abidədən fraqment. <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Amvrosiya_bazilikas%C4%B1" title="Müqəddəs Amvrosiya bazilikası">Müqəddəs Amvrosiya bazilikası</a>, <a href="/wiki/Milan" title="Milan">Milan</a>.</figcaption></figure> İmperator <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayan</a> <a href="/wiki/Pont" title="Pont">Pont</a> xristianları ilə necə davranmaq mövzusunda <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini" title="Kiçik Plini">Kiçik Plini</a> ilə məktublaşmışdır. İlahiyyatçı <a href="/wiki/Edvard_Burton_(ilahiyyat%C3%A7%C4%B1)" title="Edvard Burton (ilahiyyatçı)">Edvard Burton</a> yazmışdır ki, bu məktublar o dövrdə xristianları qınayan qanunların olmadığını göstərir. "Əcnəbi xurafatları yatırtmaq üçün çoxlu presedent (ümumi hüquq)" mövcud idi, lakin "mühakimə formasını və ya cəzanı təyin edən ümumi qanun yox idi, nə də ki xristianlığı cinayətə çevirən hər hansı xüsusi qanunvericilik" mövcud deyildi. Buna baxmayaraq, Plini xristianların mühakimə olunmasının nadir hal olmadığını nəzərdə tutmuş və onun hakimi olduğu regionda yaşayan xristianlar quldurluq və ya zina kimi heç bir qeyri-qanuni hərəkətlər etməsələr də, Plini "hər hansı bir qanun səlahiyyəti olmadan insanları heç bir cinayətdə təqsirli olmadıqları halda öldürürdü." və imperatorunun onun hərəkətlərini qəbul edəcəyinə inanırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBurton1885324-128">[126]</a> Trayan elə bunu da etmiş və onun hərəkətlərini təsdiqlədiyini bildirən məktub göndərmişdir. O, Pliniyə xristianları mühakimə etməyə davam etməyi, lakin ədalətin, eləcə də "dövrün ruhunun" maraqları naminə anonim ittihamları qəbul etməməyi tapşırmışdı. Xristian olduqlarını etiraf edən və <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">mürtədlikdən</a> imtina edən qeyri-vətəndaşlar isə "inadkarlığa görə" edam edilməli idilər. Vətəndaşlar mühakimə olunmaq üçün <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Romaya</a> göndərilirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGiardina1993272-129">[127]</a> <a href="/wiki/Timoti_Devid_Barns" title="Timoti Devid Barns">Barns</a> bildirmişdir ki, bu, xristianlığı "bütün digər cinayətlərdən tamamilə fərqli bir kateqoriyaya yerləşdirmişdi. Qanunsuz olan xristian olmaqdır".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a-27">[27]</a> Bu, Burtonun "xristianlığa qarşı ilk reskript" adlandırdığı<a href="#cite_note-FOOTNOTEBurton1885324-128">[126]</a> və <a href="/wiki/Adrian_Nikolas_%C5%9Eervin-Vayt" title="Adrian Nikolas Şervin-Vayt">Şervin-Vaytın</a> haqqında bəhs edərkən "ümumi qanuna həlledici təsir göstərmiş" olduğu ehtimalını istisna etmədiyi<a href="#cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952200-120">[118]</a> rəsmi fərman olmuşdur. Buna baxmayaraq, <a href="/wiki/Orta_%C9%99srl%C9%99r" title="Orta əsrlər">orta əsr</a> xristian ilahiyyatçıları Trayanı <a href="/wiki/S%C9%99xav%C9%99tli_b%C3%BCtp%C9%99r%C9%99st" title="Səxavətli bütpərəst">səxavətli bütpərəst</a> hesab edirdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEStrobel201015-130">[128]</a> İmperator <a href="/wiki/Adrian" title="Adrian">Adrian</a> (117–138) Trayanın xristianlara qarşı siyasətini davam etdirməmişdi. Adriana görə, xristianlar öz etiqadlarına görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməməli və yalnız and içməkdən imtina kimi konkret cinayətlərə görə təqib edilməlidir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBirley1997127,_183-131">[129]</a> Asiya prokonsulu <a href="/wiki/Qay_Minisi_Fundan" title="Qay Minisi Fundan">Qay Minisi Fundana</a> ünvanlanan və <a href="/wiki/Yustin" class="mw-redirect" title="Yustin">Əzabkeş Yustin</a> tərəfindən qorunub-saxlanılmış reskriptdə Adrian fərman vermişdir ki, xristianları ittiham edənlər öz ittihamlarını sübut etmək yükünü daşımalı<a href="#cite_note-FOOTNOTEGalimberti201077f-132">[130]</a> və əks təqdirdə <a href="/wiki/B%C3%B6htan" title="Böhtan">böhtana</a> görə cəzalandırılmalıdırlar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEHaddad201016-133">[131]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mark_Avrelidən_Frakiyalı_Maksiminə">Mark Avrelidən Frakiyalı Maksiminə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=16" title="Mark Avrelidən Frakiyalı Maksiminə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=16" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mark Avrelidən Frakiyalı Maksiminə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg/220px-Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg/330px-Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg/440px-Amphiteatre_Trois_Gaules_Lyon.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Fransa" title="Fransa">Fransanın</a> <a href="/wiki/Lion" title="Lion">Lion şəhərində</a> yerləşən Üç Qall amfiteatrı. Arenadakı dirək bu təqib zamanı həlak olan insanların xatirəsinə ucaldılmış abidədir.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Mark_Avreli" title="Mark Avreli">Mark Avrelinin</a> hakimiyyətindən <a href="/wiki/I_Frakiyal%C4%B1_Maksimin" title="I Frakiyalı Maksimin">Frakiyalı Maksiminin</a> hakimiyyətimə qədər olan dövrdə sporadik antixristian fəaliyyətlər baş tutmuşdur. Bu dövrdə də vilayət hakimləri təqiblərdə imperatorlardan daha mühüm rol oynamağa davam etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> Problemlərə səbəb olan "imperator təşəbbüsü deyil, aşağıdan gələn təzyiq" idi. Bu, Roma tolerantlığının ümumən üstünlük təşkil edən, lakin buna baxmayaraq, davamsız sərhədlərini pozmuşdu. Rəsmi münasibət konkret hallarla üzləşmək üçün aktivləşdirilənə qədər passiv qalmışdı, bu aktivləşdirmə isə adətən lokal və vilayət səviyyəsinə məhdudlaşmışdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005616-134">[132]</a> Odur ki, simvolik olaraq qurban verməklə <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">irtidad</a> etmək xristianları azad etmək üçün kifayət olaraq qalmışdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> Xristianları ilkin məhkəmədən sonra təzyiq və mürtədlik imkanı ilə həbs etmək standart təcrübə olmuşdu.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005617-135">[133]</a> Müşahidələrə görə, imperiyanın müxtəlif hissələrində təqiblərin sayı və şiddəti Mark Avrelinin hakimiyyəti dövründə, yəni 161–180-ci illərdə artmışdır. <a href="/w/index.php?title=Madaura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Madaura (səhifə mövcud deyil)">Madaura</a> və Skilli əzabkeşləri onun dövründə edam edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEHassett1912-136">[134]</a> Mark Avrelinin özünün bu təqibləri nə dərəcədə yönəltdiyi, təşviq etdiyi və ya onlardan xəbərdar olduğu aydın deyil və tarixçilər tərəfindən çox müzakirə olunur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMcLynn2009295-137">[135]</a> Avrelinnin hakimiyyəti dövründə baş tutan <a href="/wiki/Lionda_t%C9%99qib" title="Lionda təqib">təqibin ən gözəçarpan nümunələrindən biri</a> 177-ci ildə <a href="/w/index.php?title=Luqdun&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luqdun (səhifə mövcud deyil)">Luqdunda</a> (indiki <a href="/wiki/Lion" title="Lion">Lion</a>, <a href="/wiki/Fransa" title="Fransa">Fransa</a>) gerçəkləşmişdir. Burada b.e. I əsrin sonlarında imperator <a href="/wiki/Oktavian_Avqust" title="Oktavian Avqust">Avqust</a> tərəfindən <a href="/w/index.php?title=%C3%9C%C3%A7_Qall_ziyar%C9%99tgah%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Üç Qall ziyarətgahı (səhifə mövcud deyil)">Üç Qall ziyarətgahı</a> qurulmuşdur. Liondakı təqiblər xristianları bazar və <a href="/wiki/Terml%C9%99r" title="Termlər">termlər</a> kimi ictimai yerlərdən uzaqlaşdırmaq məqsədilə qeyri-rəsmi bir hərəkat kimi başlamış, lakin sonda rəsmi fəaliyyətlə nəticələnmişdir. Xristianlar saxlanılmış, forumda mühakimə olunmuş və sonradan həbs edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFarmer2011-138">[136]</a> Onlar müxtəlif cəzalara məhkum edilmişdir. Bunlara heyvanlara yem edilmək, işgəncələr və həyat şəraitinin pis olduğu həbsxanalara salınmaq daxildir. Xristianlara mənsub olan kölələr məhkəmədə ağalarının <a href="/wiki/%C4%B0nsest" title="İnsest">insest</a> və <a href="/wiki/Kannibalizm" title="Kannibalizm">kannibalizm</a> ilə məşğul olduqlarını bildirmişdir. Barns bu təqibi "mürtədlikdən sonra belə cəzalandırılan xristianlar" kimi nümunə göstərmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a154-139">[137]</a> <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a> qeyd etmişdir ki, <a href="/wiki/Lionlu_%C4%B0riney" title="Lionlu İriney">İrineyə</a> 177-ci ildə Lion kilsəsinin əzabkeşliyi gözləyən bəzi üzvləri tərəfindən <a href="/wiki/Elevferi_(Roma_papas%C4%B1)" title="Elevferi (Roma papası)">Papa Elevferiyə</a> ünvanlanmış məktub göndərilmişdir. İriney "<a href="/w/index.php?title=Bid%C9%99t%C9%99_qar%C5%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bidətə qarşı (səhifə mövcud deyil)">Bidətə qarşı</a>" əsərində təqiblərdən bəhs etməmişdir. Yevsevi bu barədə hadisələrdən təxminən 120 il sonra yazdığı "<a href="/w/index.php?title=Kils%C9%99_tarixi_(Yevsevi)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kilsə tarixi (Yevsevi) (səhifə mövcud deyil)">Kilsə tarixi</a>" kitabında bəhs etmişdir. <a href="/w/index.php?title=Turlu_Qriqori&action=edit&redlink=1" class="new" title="Turlu Qriqori (səhifə mövcud deyil)">Turlu Qriqori</a> bu təqibləri müəllifi olduğu "Əzabkeşlərin şöhrət kitabı" əsərində qismən əhatə etmişdir. Burada, demək olar ki, yalnız təqiblərin əzabekeşlərinin <a href="/wiki/Qalliya" title="Qalliya">Qalliyada</a> yaratdıqları möcüzələrdən bəhs edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTELeclercq1910-140">[138]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg/150px-Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="150" height="334" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg/225px-Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg/300px-Chamb%C5%93uf-Martyre_de_sainte_Blandine-20121006_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="1154" data-file-height="2570" /></a><figcaption><a href="/wiki/Lionlu_Blandina" title="Lionlu Blandina">Müqəddəs Blandinanın</a> əzabkeşliyi. O, Lion əzabkeşlərindən biri idi.</figcaption></figure> Roma imperiyasında <a href="/wiki/Septimi_Sever" title="Septimi Sever">Septimi Severin</a> (193–211) hakimiyyəti dövründə xristianlara qarşı bir sıra təqiblər baş tutmuşdur. Onun hakimiyyəti dövründə yazan <a href="/wiki/Klement" title="Klement">İsgəndəriyyəli Klement</a> bildirmişdir: "… yandırılmış, dirəyə vurulmuş, başı kəsilmiş çoxlu sayda əzabkeş hər gün gözlərimizin önündə nümayiş edilmişdir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEİsgəndəriyyəli_Klement20-141">[139]</a> Ənənəvi baxış bu idi ki, Sever buna görə məsuliyyət daşımışdı. Bu, onun iudaizm və xristianlığı qəbul etməyi qadağan edən fərmanına əsaslanır. Bu fərmanın mövcud olması yalnız bir mənbədən – fakt və uydurmaların etibarsız qarışığı olan "<a href="/w/index.php?title=Avqustun_tarixi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Avqustun tarixi (səhifə mövcud deyil)">Avqustun tarixi</a>" kolleksiyasından məlumdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTETabbernee2007184-142">[140]</a> Erkən kilsə tarixçisi Yevsevi Severi təqibçi kimi təsvir etmişdir, lakin xristian apoloqu <a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullian</a> bildirmişdir ki, Sever xristianlara qarşı yaxşı münasibət bəsləmişdi. Tertullianın məlumatına görə, Sever bir xristianı şəxsi həkimi kimi işə götürmüş və tanıdığı bir neçə zadəgan xristianı zorakı dəstələrdən xilas etmək üçün müdaxilə etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTETabbernee2007184-142">[140]</a> Bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, Sever öz hakimiyyətinin ilk illərində xristianlara qarşı əvvəlcə əlverişli siyasət yürütsə də, sonralar mövqeyini dəyişmiş və hakimiyyətinin onuncu ilində onları təqib etməyə başlamışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPetrechko2017-143">[141]</a> Alternativ olaraq, Yevsevinin Severi təqibçi kimi təsvir etməsi sadəcə onun hakimiyyəti dövründə çoxsaylı təqiblərin, o cümlədən Romanın Afrika vilayətində <a href="/w/index.php?title=Felisitata_v%C9%99_Perpetuya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Felisitata və Perpetuya (səhifə mövcud deyil)">Felisitata və Perpetuyanın</a> əzabkeşliyinin baş verməsindən irəli gəlmiş ola bilər. Hər halda, bunların Severin ümumimperiya miqyasdakı əməllərinin və ya fərmanlarının yox, lokal təqiblərin nəticəsi olduğu güman edilir.<a href="#cite_note-FOOTNOTETabbernee2007185-144">[142]</a> <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desinin</a> hakimiyyətindən əvvəl başqa təqib halları da baş vermişdir, lakin 215-ci ildən sonra onların sayı nisbətən daha azdır. Bu, xristianlığa qarşı düşmənçiliyin azalmasını və ya mövcud mənbələrdəki boşluqları əks etdirə bilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">[59]</a> Severin hakimiyyətindən sonra baş vermiş təqiblərdən bəlkə də ən tanınmışı Frakiyalı Maksiminin (235–238) hakimiyyəi dövründə baş tutmuşdur. Yevsevinin məlumatına görə, 235-ci ildə Maksimin tərəfindən kilsə başçılarına qarşı həyata keçirilən təqib nəticəsində həm <a href="/wiki/Romal%C4%B1_%C4%B0ppolit" title="Romalı İppolit">İppolit</a>, həm də <a href="/w/index.php?title=Pontian_(Roma_papas%C4%B1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pontian (Roma papası) (səhifə mövcud deyil)">Papa Pontian</a> <a href="/wiki/Sardiniya" title="Sardiniya">Sardiniyaya</a> sürgünə göndərilmişdir. Digər sübutlar göstərmişdir ki, 235-ci ildə gerçəkləşən təqib <a href="/wiki/Kappadokiya" title="Kappadokiya">Kappadokiya</a> və <a href="/wiki/Pont" title="Pont">Pont</a> üçün lokal xarakter daşımış, imperator tərəfindən hərəkətə gətirilməmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005623-145">[143]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg/274px-George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg" decoding="async" width="274" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg/411px-George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg/548px-George_Hare_-_Victory_of_Faith.jpg 2x" data-file-width="1968" data-file-height="1200" /></a><figcaption>"İnamın qələbəsi". Müəllif: <a href="/w/index.php?title=Sent-Corc_Heyr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sent-Corc Heyr (səhifə mövcud deyil)">Sent-Corc Heyr</a>. Burada "<a href="/wiki/Damnatio_ad_bestias" title="Damnatio ad bestias">damnatio ad bestias</a>"ın ərəfəsində olan iki xristian təsvir edilmişdir.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Roma_mifologiyas%C4%B1" title="Roma mifologiyası">Roma tanrılarına</a> ehtiram göstərmək məqsədilə mərasimlər keçirməklə mürtədlik etməkdən imtina edən xristianlar ciddi şəkildə cəzalandırılırdılar. Roma vətəndaşları olanlar sürgün edilmiş və ya başları kəsilərək tez bir zamanda ölümə məhkum edilmişdir. Kölələr, əcnəbi əsilli sakinlər və aşağı təbəqələr sirk arenasında <a href="/wiki/Damnatio_ad_bestias" title="Damnatio ad bestias">parçalanması üçün heyvanların önünə atılırdı</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBomgardner2002141–143-146">[144]</a> Bu formada ölümə məhkum edilənlər üçün müxtəlif heyvanlardan istifadə edilirdi. Kit Hopkins yazmışdır ki, xristianların <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Romada</a> <a href="/wiki/Kolizey" title="Kolizey">Kolizeydə</a> edam edilib-edilməməsi mübahisə mövzusudur, çünki buna dair heç bir dəlil tapılmamışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEHopkins2011103-147">[145]</a> Norbert Brokman "Encyclopedia of Sacred Places" əsərində qeyd etmişdir ki, imperiya dövründə Kolizeydə açıq edamlar keçirilmişdir və burada xristianların edam edildiyinə heç bir şübhə yoxdur. <a href="/wiki/Antioxiyal%C4%B1_%C4%B0qnati" title="Antioxiyalı İqnati">Antioxiyalı İqnati</a> "107-ci ildə <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayan</a> tərəfindən heyvanların önünə atılmışdır. Çox keçməmiş, 115 nəfər xristian oxatanlar tərəfindən öldürülmüşdür. II əsrin ikinci yarısında xristianlar vəbanın sona çatması üçün tanrılara dua etməkdən imtina edən zaman Mark Avreli küfrə görə Kolizeydə minlərlə adamı öldümüşdür".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBrockman2011108-148">[146]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Desinin_dövründə">Desinin dövründə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=17" title="Desinin dövründə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=17" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Desinin dövründə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Desi_d%C3%B6vr%C3%BCnd%C9%99_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" title="Desi dövründə xristianların təqibi">Desi dövründə xristianların təqibi</a></div> Xristianlara qarşı imperiya miqyasında ilk rəsmi fərman ilə icra olunan təqib III əsrdə <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desi Trayanın</a> hakimiyyəti dövründə baş vermişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEEncyclopedia_Britannica1998-149">[147]</a> B.e. 250-ci ildə imperator Desinin bununla bağlı verdiyi fərman on səkkiz ay qüvvədə qalmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend2008393–394-150">[148]</a> Vilayət hakimləri öz yurisdiksiyalarında böyük şəxsi səlahiyyətə malik idilər və xristianlara qarşı lokal xarakter daşıyan təqib halları və kütləvi zorakılıq hadisələri ilə necə məşğul olacaqlarını özləri seçə bilərdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a129-151">[149]</a> Bu müddət ərzində bəzi xristianlar öldürüldü, digərləri isə edamdan qaçmaq üçün <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">mürtədlik</a> etmişdir. <a href="/w/index.php?title=Vilyam_Hyu_Klifford_Frend&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vilyam Hyu Klifford Frend (səhifə mövcud deyil)">Vilyam Hyu Klifford Frend</a> təxmin edir ki, təqiblər zamanı 3,000–3,500 xristian öldürülmüşdür.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend2008393–394-150">[148]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Libellus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Libellus.jpg/150px-Libellus.jpg" decoding="async" width="150" height="313" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Libellus.jpg/225px-Libellus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Libellus.jpg/300px-Libellus.jpg 2x" data-file-width="332" data-file-height="693" /></a><figcaption><a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desinin</a> hakimiyyəti dövrünə aid şəhadətnamə.</figcaption></figure> Fərmanın mətni qorunub-saxlanılmamışdır, amma məlumdur ki, burada azad edilmiş <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilər</a> istisna olmaqla bütün imperiya sakinlərindən Roma maqistratının iştirakı ilə tanrılara qurban kəsmələrini tələb etmiş, buna görə yazılı şəhadətnamələr verilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1984319-86">[86]</a> Fərmanın xüsusilə xristianları hədəf almasına dair heç bir sübut yoxdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEScarre1995170-84">[84]</a> Bu fərman Desinin ənənəvi Roma dəyərlərini bərpa etmək siyasətinin bir hissəsi idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWrightEsler2000827–829-152">[150]</a> Verilən şəhadətnamələrdən bir neçəsi qorunub-saxlanılmışdır. <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Misir" title="Qədim Misir">Misirdə</a> aşkar edilmiş bir şəhadətnamənin mətni belədir: <table style="margin:auto; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color: var( --color-base ); border-style:none;"> <tbody><tr> <td style="width:30px; vertical-align:top; padding-right:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/30px-Cquote1.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/45px-Cquote1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Cquote1.svg/60px-Cquote1.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td> <td><cite>[Birinci şəxs:] Teadelfiya kəndinin Peterin qızı Avreli Belli və onun qızı Kapinisdən olan qurbanlarından məsuliyyət daşıyanlara. Biz həmişə tanrılara daimi qurban kəsmişik, indi də sizin hüzurunuzda nizamnamələrə uyğun olaraq şərablar süzmüşəm və qurban kəsmişəm və qurbanlıqların dadına baxmışam və aşağıda bizim üçün bunu təsdiq etməyinizi xahiş edirəm. Müvəffəqiyyətiniz davam etsin. [İkinci şəxs:] Biz, Avreli Seren və Avreli Erma, sizin qurban verdiyinizi gördük. [Üçüncü şəxs:] Mən, Erma, təsdiq edirəm. İmperator Sezar Qay Messi Kvint Trayan Desi Pi Feliks Avqustun birinci ili, 27 pauni.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a145–151-153">[151]</a> </cite></td> <td style="width:30px; vertical-align:bottom; padding-left:10px;"><img alt=""" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/30px-Cquote2.svg.png" decoding="async" width="30" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/45px-Cquote2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Cquote2.svg/60px-Cquote2.svg.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /> </td></tr></tbody></table> Vilayət hakimi <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Plini" title="Kiçik Plini">Plini</a> 112-ci ildə imperator <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayana</a> yazdığı məktubda xristian olduqları güman edilən şəxslərdən <a href="/wiki/M%C9%99sih" title="Məsih">Məsihi</a> lənətləmələrini tələb etdiyini bildirmişdir,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a32–50-50">[50]</a> lakin Desinin hakimiyyəti dövrünə aid şəhadətnamələrdə Məsih və ya xristianlardan bəhs edilməmişdir. Buna baxmayaraq, bu, ilk dəfə idi ki, bütün imperiya ərazisində yaşayan xristianlar imperator fərmanı ilə dinləri və həyatları arasında seçim etmək məcburiyyətində qalmışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a-48">[48]</a> Bir sıra görkəmli xristianlar, o cümlədən <a href="/wiki/Fabian" title="Fabian">Papa Fabian</a>, <a href="/w/index.php?title=Antioxiyal%C4%B1_Vavila&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antioxiyalı Vavila (səhifə mövcud deyil)">Antioxiyalı Vavila</a> və <a href="/w/index.php?title=Yerus%C9%99limli_Aleksandr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yerusəlimli Aleksandr (səhifə mövcud deyil)">Yerusəlimli Aleksandr</a> qurban kəsməkdən imtina etdiklərinə görə öldürülmüşdür.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1984319-86">[86]</a> Şəhadətnamə almaqdan imtina etmələri nəticəsində edam edilən xristianların sayı məlum deyil və rəsmi orqanların kimin şəhadətnamə alıb, kimin almadığını yoxlamaq üçün nə qədər səy göstərdiyi bilinmir. Buna baxmayaraq, məlumdur ki, çox sayda xristian mürtəd olub mərasimləri yerinə yetirmiş, digərləri, o cümlədən <a href="/wiki/Karfagen" title="Karfagen">Karfagen</a> yepiskopu <a href="/wiki/Kiprian" title="Kiprian">Kiprian</a>, dövlətdən gizlənmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a-48">[48]</a> Fərmanın icra müddəti cəmi on səkkiz aya yaxın olsa da, o vaxta qədər heç bir problem olmadan yaşayan bir çox xristian icması üçün bu, kəskin şəkildə travmatik olmuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEScarre1995170-84">[84]</a> Bu dövrdə fərmanı icra edərək dindən dönən xristianlar "<a href="/wiki/Lapsi" title="Lapsi">lapsi</a>" adlanırdı. Əksər kilsələrdə dindən dönənlər xristianlığa yenidən qəbul edilirdilər. Əksinə, bəzi <a href="/wiki/Afrika" title="Afrika">Afrika</a> yeparxiyaları onları yenidən qəbul etməkdən imtina etmişdilər. Desinin hakimiyyəti dövründə baş tutan təqiblər birbaşa şizmatik <a href="/w/index.php?title=Novasianizm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Novasianizm (səhifə mövcud deyil)">novasianizm</a> hərəkatına gətirib çıxarmışdır. Hərəkatın tərəfdarları təqiblər baş tutan dövrdə imanlarını etiraf etməyən dindən dönmüş xristianların dinə yenidən qəbul olmasını dəstəkləmirdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEChapman1911-154">[152]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Valerian">Valerian</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=18" title="Valerian bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=18" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Valerian">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:PopesixtusII.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/PopesixtusII.jpg/250px-PopesixtusII.jpg" decoding="async" width="250" height="129" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/PopesixtusII.jpg/375px-PopesixtusII.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/PopesixtusII.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="257" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=II_Sikst&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Sikst (səhifə mövcud deyil)">II Sikstin</a> əzabkeşliyinin təsviri. XIV əsr.</figcaption></figure> İmperator <a href="/wiki/I_Valerian" title="I Valerian">Valerian</a> 253-cü ildə taxta əyləşmişdir, lakin növbəti ildən <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Romadan</a> uzaqlaşaraq <a href="/wiki/Antakya" title="Antakya">Antioxiyanı</a> fəth etmiş <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r_imperiyas%C4%B1" title="Sasanilər imperiyası">Sasanilərə</a> qarşı döyüşmüşdür. O, 260-cı ildə əsir düşdüyünə görə bir daha geri qayıtmamış və məhbus kimi vəfat etmişdir. Valerian <a href="/wiki/Senat" title="Senat">senata</a> xristianlarla bağlı iki məktub göndərmişdir. 257-ci ildə göndərdiyi birinci məktubda o, bütün <a href="/wiki/Xristian" title="Xristian">xristian</a> ruhanilərinə <a href="/wiki/Roma_mifologiyas%C4%B1" title="Roma mifologiyası">Roma tanrılarına</a> qurban kəsməyi əmr etmiş və xristianlara qəbiristanlıqlarda yığıncaq keçirməyi qadağan etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2013151-155">[153]</a> Valerian növbəti il göndərdiyi ikinci məktubda yepiskopların və digər yüksəkrütbəli kilsə məmurlarının edam edilməsi, xristian olan senatorların və <a href="/w/index.php?title=Ekvitl%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ekvitlər (səhifə mövcud deyil)">ekvitlərin</a> titullarından məhrum edilməsi və əmlaklarının müsadirə edilməsini əmri etmişdir. Onlar Roma tanrılarına qurban kəsmədikləri halda edam ediləcəkdilər. <a href="/wiki/M%C3%BCrt%C9%99dlik" title="Mürtədlik">Mürtədlik</a> etməyən Roma matronaları əmlakları müsadirə olunaraq sürgün edilməli, qurban kəsməkdən imtina edən dövlət qulluqçuları, imperatorun işçiləri və ev təsərrüfatının üzvləri isə köləyə çevrilərək imperator mülklərində işləməyə göndəriləcəkdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965325-156">[154]</a> Roma imperator idarəsində mərkəzində belə yüksəkrütbəli xristianların olması faktı <a href="/wiki/Desi_Trayan" title="Desi Trayan">Desinin</a> on ildən az əvvəl həyata keçirdiyi hərəkətlər qalıcı təsir göstərmədiyinin sübutu idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965326-157">[155]</a> Valerianın hakimiyyəti dövründə edam edilənlər arasında <a href="/wiki/Karfagen" title="Karfagen">Karfagen</a> yepiskopu <a href="/wiki/Kiprian" title="Kiprian">Kiprian</a> və Roma yepiskopu <a href="/w/index.php?title=II_Sikst&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Sikst (səhifə mövcud deyil)">II Sikst</a>, o cümlədən <a href="/w/index.php?title=Romal%C4%B1_Lavrenti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romalı Lavrenti (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Lavrenti</a> də var. 14 sentyabr 258-ci ildə Karfagen prokonsulu <a href="/wiki/Qaleri_Maksim" title="Qaleri Maksim">Qaleri Maksimin</a> Kiprianı xalqın önündə təftişin edərkən aralarında keçən dialoq qorunub saxlanılmışdır. Burada ondan Roma tanrılarına qurban kəsmək tələb olunmuşdur ki, o da bundan imtina etmiş və <a href="/wiki/%C3%96l%C3%BCm_c%C9%99zas%C4%B1" title="Ölüm cəzası">ölüm hökmünə</a> məhkum edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965327-158">[156]</a> Kiprian dərhal şəhərdən çox da uzaq olmayan açıq yerə aparılmışdır. Bu zaman xristianlardan ibarət böyük bir izdiham onu izləmişdir. Kiprianın gözü iplə bağlandıqdan sonra onun başı qılıncla kəsilmişdir. Onun cəsədi xristianlar tərəfindən götürülümüşdür.<a href="#cite_note-FOOTNOTEChapman1908-159">[157]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diokletian_və_Qaleri">Diokletian və Qaleri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=19" title="Diokletian və Qaleri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=19" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Diokletian və Qaleri">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%22Duomo_di_Milano%22,_cathedral_in_Milan,_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg/175px-%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg" decoding="async" width="175" height="291" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg/263px-%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg/350px-%22Duomo_di_Milano%22%2C_cathedral_in_Milan%2C_Italy._Statue_of_a_martyr.jpg 2x" data-file-width="355" data-file-height="591" /></a><figcaption>Əzabkeş heykəli. <a href="/wiki/Milan_kafedral%C4%B1" title="Milan kafedralı">Milan kafedralı</a>.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Diokletian" title="Diokletian">Diokletian</a> 284-cü ildə taxta oturmuşdur. O, dini baxımdan mühafizəkar, ənənəvi <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Romada_din" title="Qədim Romada din">Roma kultuna</a> sadiq idi. Diokletian <a href="/wiki/Roma_imperator_kultu" title="Roma imperator kultu">özünə məxsus yeni kult</a> yaratmamışdı, daha qədim <a href="/wiki/Olimp_tanr%C4%B1lar%C4%B1" title="Olimp tanrıları">Olimp tanrılarına</a> üstünlük verirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWilliams161–162-160">[158]</a> Hər halda, Diokletian ümumi dini dirçəlişə ilham vermək istəyirdi, lakin hakimiyyətə gələndə dərhal xristianlığa qarşı kampaniya aparmamışdı. Buna baxmayaraq, o, dini azlıqlara rəsmi münasibəti tədricən dəyişmişdir. Diokletian hakimiyyətinin ilk on beş ilində ordusunu xristianlardan təmizləmiş,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes198118–19-161">[159]</a> <a href="/wiki/Manixeizm" title="Manixeizm">maniçiləri</a> ölümə məhkum etmiş<a href="#cite_note-FOOTNOTEGardnerLieu2004117–118-162">[160]</a> və öz ətrafına xristianlığın əleyhdarlarını yığmışdı. Diokletian avtokratik hökumətə üstünlük verirdi və özünü keçmiş Roma şöhrətinin bərpaçısı kimi görürdü. <a href="/wiki/Laktansi" title="Laktansi">Laktansinin</a> məlumatına görə, Diokletian və <a href="/wiki/Qaleri" title="Qaleri">Qaleri</a> 302-ci ilin qışında <a href="/wiki/Nikomediya" title="Nikomediya">Nikomediyada</a> olarkən xristianlara qarşı imperiya siyasətinin necə olması barədə mübahisəyə girmişdilər. Diokletian iddia edirdi ki, xristianlara bürokratiyadan və ordudan uzaqlaşdırmaq tanrıları məmnun etmək üçün kifayət idi, Qaleri isə onların məhv edilməsinin daha doğru olduğuna inanırdı. Onlar mübahisəni həll etmək üçün <a href="/wiki/Apollon_(mifologiya)" title="Apollon (mifologiya)">Apollon</a> kahininə üz tutmuş, Diokletian kahinin cavabını Qalerinin mövqeyinin təsdiqi kimi qəbul etmiş və 24 fevral 303-cü ildə ümumi təqib elan etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes198121-163">[161]</a> Xristianlığa qarşı 303-cü ildən 312-ci ilə qədər ən azı doqquz imperator fərmanı verilmişdir. Diokletianın fərmanları daha çox xristianların imtiyazlı yuxarı təbəqələri ilə bağlı olduğu halda, II Maksimin Dazanın verdiyi fərmanlar bütün xristianları Roma icmasından təcrid etmək məqsədi daşıyırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEShin2018227-164">[162]</a> Roma hakim sinfi daxilində təqiblərə dəstək universal deyildi. Qaleri və Diokletian amansız təqibçi olmaqlarına baxmayaraq, <a href="/wiki/I_Konstansi_Xlor" title="I Konstansi Xlor">Konstansi</a> bu məsələyə həvəssiz yanaşırdı.<a href="#cite_note-FOOTNOTEClarke2005621–622-165">[163]</a> Bütün sakinlərin Roma tanrılarına qurban kəsməyə çağırışlar kimi sonrakı təqib xarakterli fərmanlar onun hakimiyyətdə olduğu ərazilərdə tətbiq edilməmişdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix200655-166">[164]</a> Konstansinin oğlu <a href="/wiki/I_Konstantin" title="I Konstantin">Konstantin</a> 306-cı ildə imperator vəzifəsini tutduqdan sonra xristianların bərabərhüquqlu vətəndaş statusunu bərpa etmiş və təqiblər zamanı müsadirə edilmiş əmlaklarını onlara geri qaytarmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes198128-167">[165]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEClarke2005652-168">[166]</a> 306-cı ildə <a href="/wiki/%C4%B0taliya" title="İtaliya">İtaliyada</a> qəsbkar <a href="/wiki/Maksensi" title="Maksensi">Maksensi</a> <a href="/wiki/Maksimian" title="Maksimian">Maksimianın</a> varisi <a href="/wiki/II_Sever" title="II Sever">II Severi</a> devirmiş və tam dini tolerantlıq vəd etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes198126–27-169">[167]</a> Qaleri 311-ci ildə <a href="/wiki/Serdika_edikti" title="Serdika edikti">Serdika fərmanı</a> ilə şərqdəki təqiblərə son qoymuşdur,<a href="#cite_note-FOOTNOTEClarke2005656-170">[168]</a> lakin bu təqiblər onun varisi <a href="/wiki/II_Maksimin_Daza" title="II Maksimin Daza">Maksimin</a> tərəfindən <a href="/wiki/Q%C9%99dim_Misir" title="Qədim Misir">Misir</a>, <a href="/w/index.php?title=F%C9%99l%C9%99stin_Suriyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fələstin Suriyası (səhifə mövcud deyil)">Fələstin Suriyası</a> və <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Asiya" title="Kiçik Asiya">Kiçik Asiyada</a> davam etdirilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKeresztes1983384-171">[169]</a> Konstantin və Severin varisi <a href="/wiki/Lisini" title="Lisini">Lisini</a> 313-cü ildə "<a href="/wiki/Milan_edikti" title="Milan edikti">Milan fərmanı</a>"nı imzalamışdılar. Bu fərman Qalerinin verdiyi fərmandan daha ətraflı şəkildə xristianlığa tolerantlıq təklif etmişdir. Lisini 313-cü ildə Maksimini devirmiş və şərqdə təqiblərə son qoymuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTELiebeschuetz1979250–251-172">[170]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mübahisələr">Mübahisələr</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=20" title="Mübahisələr bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=20" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mübahisələr">vikimətni redaktə et</a>]</div> İlahiyyatçı Pol Midlton yazmışdır ki, "əzabkeşlik haqqında hesablar mübahisəli narrativlərdir. Əzabkeşlik hekayələrini izah etməyin bitərəf yolu yoxdur, çünki onlar istər-istəməz qəhrəmanlar və canilər yaradırlar. Hətta erkən kilsədə də əzabkeşlik həmişə mübahisəli olmuşdur. Bundan başqa, hər hansı həqiqi və saxta əzabkeşliyi obyektiv olaraq ayırd etmək axtarışı mahiyyətcə tərtibçinin, rəvayətçinin və ya hətta redaktorun dəyərlərinin və ya kimlik iddialarının tətbiqini təmsil edir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMiddleton20205-173">[171]</a> <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma imperiyasında</a> <a href="/wiki/%C6%8Fzabke%C5%9F" title="Əzabkeş">xristian əzabkeşliyi</a> ilə bağlı fikir ayrılıqları və mübahisələr az deyil.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBanks20061–10-174">[172]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Həqiqilik">Həqiqilik</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=21" title="Həqiqilik bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=21" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Həqiqilik">vikimətni redaktə et</a>]</div> <a href="/wiki/I_Konstantin" title="I Konstantin">I Konstantinin</a> hakimiyyətinə qədərki dövrə qədər həqiqiliyi olan xristian hesablarının, tarix haqqında əsərlərin və əzabkeşliyə dair digər sübutların sayı müzakirə mövzusudur. <a href="/wiki/Avqustin_Avreli" title="Avqustin Avreli">Avqustin Avrelinin</a> "<a href="/w/index.php?title=%C6%8Fzabke%C5%9Fl%C9%99rin_%C9%99m%C9%99ll%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əzabkeşlərin əməlləri (səhifə mövcud deyil)">Əzabkeşlərin əməlləri</a>" əsərində ilkin əsrlərdə əzabkeşlərin həbs edilməsi, onlar haqqında istintaqlar, onların mühakimə, edam və dəfn edilməsi ilə bağlı bütün müxtəlif hesablar mövcuddur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEYoung20014–9-175">[173]</a> Bu hesablar tarixilikləri baxımından müxtəlifdir, çünki onların bir çoxu təsvir etdikləri hadisələrdən xeyli sonra yazılmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a527–528-176">[174]</a> <a href="/w/index.php?title=%C4%B0ppolit_Delye&action=edit&redlink=1" class="new" title="İppolit Delye (səhifə mövcud deyil)">İppolit Delyenin</a> təsnifat meyarı mətnləri üç qrupa bölməyə imkan verir: <ul><li>1. Rəsmi qeydlər və birbaşa ifadələrin hesabları.</li> <li>2. Birinci qrupa aid sənədlərə və ya ən azı müəyyən sayda təhlükəsiz tarixi elementlərə əsaslanan narrativlər.</li> <li>3. Daha sonrakı dövrlərə aid yeni və ya agioqrafik fantaziyalar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEDelehaye1962-177">[175]</a></li></ul> Birinci kateqoriya əsasən tarixi, üçüncü kateqoriya isə qeyri-tarixi fantastika kimi ümumi qəbul edilir. Müzakirə ikinci kateqoriyaya əsaslanır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012b22–29-178">[176]</a> Pyer Maravala görə, bu mətnlərin çoxu "oxucuları ruhən tərbiyə etmək üçün yazılmışdır və onların əsas məqsədi tarix yaratmaq deyil, mükəmməl əzabkeşlik obrazını verməkdir". Maraval davam etmişdir ki, "Əzabkeşlərin əməlləri" və "<a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99sl%C9%99r_Felisitata_v%C9%99_Perpetuyan%C4%B1n_ehtiras%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəslər Felisitata və Perpetuyanın ehtirası (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəslər Felisitata və Perpetuyanın ehtirası</a>" əsərləri müasir oxucuya təqiblərin reallığını və yaşadıqları icmaların onlara necə davrandığını dərk etməyə imkan vermək üçün kifayət qədər həqiqi tarixi məlumatları qoruyub saxlamışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMaraval2010-179">[177]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Herbert_schmalz28.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Herbert_schmalz28.jpg/220px-Herbert_schmalz28.jpg" decoding="async" width="220" height="321" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Herbert_schmalz28.jpg/330px-Herbert_schmalz28.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Herbert_schmalz28.jpg/440px-Herbert_schmalz28.jpg 2x" data-file-width="512" data-file-height="747" /></a><figcaption>"Əqidəlilər ölümə". Müəllif: <a href="/w/index.php?title=Herbert_Qustav_%C5%9Emalts&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herbert Qustav Şmalts (səhifə mövcud deyil)">Herbert Qustav Şmalts</a>. 1888-ci il.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevinin</a> yazılarının həqiqiliyi də bu uzun mübahisənin bir aspekti olmuşdur. Yevsevi qərəzli müəllif hesab olunur. Barnsın fikirlərinə görə, Yevsevi xüsusən də xronologiyada səhvlər edir və I Konstantinə həddən artıq sadiqdir, lakin onun bir çox iddiası, qorunub-saxlanılmamış orijinal mənbələrdən diqqətlə sitat gətirilən hərtərəfli çıxarışlarında özündə əks etdirən metoduna görə etibarlı qəbul edilir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGrant2006164-180">[178]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTELang2015195-181">[179]</a> Məsələn, Yevsevi iddia edir ki, <a href="/wiki/Mark_Avreli" title="Mark Avreli">Mark Avreli</a> 138–161-ci illərdə imperiya hakimiyyətində <a href="/wiki/Antonin_Piy" title="Antonin Piy">Antonin Piy</a> ilə assosiasiya olduğu halda, Piy <a href="/wiki/Larisa_(%C5%9F%C9%99h%C9%99r)" title="Larisa (şəhər)">Larisa</a>, <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Saloniki</a>, <a href="/wiki/Afina" title="Afina">Afina</a> şəhərlərinə və bütün <a href="/wiki/Yunanlar" title="Yunanlar">yunanlara</a> xristianlığın cinayətkar xarakteri haqqında yazmışdır. Yevsevi təsdiq üçün <a href="/wiki/Sardl%C4%B1_Meliton" title="Sardlı Meliton">Melitonun</a> "Mark Avreliyə xristianlıq üçün apologiya" əsərini misal gətirmişdir, "<a href="/w/index.php?title=%C6%8Fzabke%C5%9F_Yustinin_birinci_apologiyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əzabkeş Yustinin birinci apologiyası (səhifə mövcud deyil)">Əzabkeş Yustinin birinci apologiyası</a>"nın əlyazmasında isə mətndə yalnız kiçik dəyişikliklərlə eyni imperator məktubu təqdim olunmuşdur. Xristianların "eo ipso" cinayətkar hesab edilməsi prinsipi 161-ci ildən sonrakı dövrdə yaxşı təsdiqlənmişdir. Barnsa görə, beləliklə, Yevsevinin verdiyi məlumatlarında çoxunun həqiqiliyi dəstəklənir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968b32–50-182">[180]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Könüllülük">Könüllülük</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=22" title="Könüllülük bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=22" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Könüllülük">vikimətni redaktə et</a>]</div> <a href="/wiki/Ceffri_de_Sent-Krua" title="Ceffri de Sent-Krua">Ceffri de Sent-Krua</a> erkən xristian əzabkeşlərini üç kateqoriyaya ayırır: əzabkeş olmaq üçün könüllü olanlar; könüllü olmayan, lakin <a href="/wiki/Roma_mifologiyas%C4%B1" title="Roma mifologiyası">Roma tanrılarına</a> qurban verməmək kimi əməlləri əzabkeşliyə gətirib çıxaran; və heç bir açıq cinayətkar hərəkəti olmadan hakimiyyət tərəfindən təqib edilənlər.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964100–101-183">[181]</a> Sent-Kruaya görə, Yevsevinin "<a href="/w/index.php?title=F%C9%99l%C9%99stin_%C9%99zabke%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fələstin əzabkeşləri (səhifə mövcud deyil)">Fələstin əzabkeşləri</a>" əsərində bəhs etdiyi 91 fələstinli əzabkeşdən 44-ü haqqında kateqoriyalara ayırmağa imkan verən detallar yoxdur. Qalan 47 nəfərdən 13-ü könüllü olmuş, 18-i "diqqəti özünə çəkmiş", 16-sı isə "təqib edilmiş ola bilər". Sent-Krua daha sonra ilk iki kateqoriyanı "könüllü əzabekşliyin" geniş tərifində birləşdirmiş və onları əzabkeşlərin ümumi sayından çıxarmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964102-184">[182]</a> <a href="/wiki/Qlen_Bouersok" title="Qlen Bouersok">Qlen Vorren Bouersok</a> təklif etmişdir ki, könüllü əzabkeşlik kifayət qədər geniş yayılmışdı və II əsrin sonlarında kilsə səlahiyyətliləri onu sıxışdırmağa çalışmış, artıq III–IV əsrlərdə həmin səlahiyyətlilər "əzabkeşlik üçün çağırılan könüllülər və təqib nəticəsində meydana gələn daha ənənəvi növ arasında" kimin "əzabkeşlik tacı"nı kimin alıb-almayacağını müəyyən etməyə başlamışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBowersock20021–4-185">[183]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEFox1986442–443-186">[184]</a> Herbert Musurillyo bildirmişdir ki, Sent-Krua "xristian əzabkeşliyinin könüllülüyünü həddindən artıq vurğulayır, bunu dəstəkləyən dəlillər yalnız əsərin ilk hissələrindədir və az saydadır".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMusurillo197261-55">[55]</a> Fəlsəfə professoru Alan Vinselett bununla razılaşmış, Sent-Kruanın könüllü əzabeşlik təsnifatının çox genişmiqyaslı olduğunu yazmışdır. O, əlavə etmişdir ki, ilk dörd əsrin tədqiqi könüllü əzabkeşliyin olduğunu göstərir, lakin Sent-Kruanın dediyi kimi əzabeşlərin 75%-ni yox, cəmi 12%-ni təşkil edirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEVincelette2019652–679-187">[185]</a> <a href="/wiki/Kandida_Moss" title="Kandida Moss">Kandida Moss</a> öz əsərində könüllü əzabkeşliyin erkən xristianlar tərəfindən ayrı bir kateqoriya kimi tanınmadığını irəli sürmüşdür. O, yazmışdır ki, "bələdçi kimi xidmət edəcək heç bir linqvistik termin olmamasına baxmayaraq, alimlər əzabkeşliyin təhrikedici və ya könüllü olmasına dair fərziyyələr və yüksək fərdi taksonomiyalarla işləməkdən çəkinmirlər". Moss iddia etmişdir ki, könüllü əzabkeşliyin diskret bir təcrübə kimi sübutu yalnız əzabkeşlik növlərini fərqləndirən mətnlərdən müəyyən edilə bilər və bu fərqləndirmələr heç vaxt neytral olmur. Mossun fikrinə görə, erkən xristianlar yalnız III əsrdən etibarən "könüllü əzabkeşliyi" tanımağa və qınamağa başlamışdılar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMoss2012a150–151-188">[186]</a> Pol Midlton könüllü əzabkeşliyin "protortodoks xristian əzabkeşliyi"nin alt hissəsi kimi etibarlılığı müdafiə etmiş, onların hamısını ədədi cəmə daxil etmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMiddleton20205-173">[171]</a> O, bildirmişdir ki, "Antioxiyalı Müqəddəs Kiprianın əməlləri" əsərinin mətnində "könüllü əzabkeşlik aktında iştirak edənlərin əsl əzabkeşlərdən başqa bir şey olduqlarını iddia edən heç bir şey yoxdur". "<a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99sl%C9%99r_Felisitata_v%C9%99_Perpetuyan%C4%B1n_ehtiras%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəslər Felisitata və Perpetuyanın ehtirası (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəslər Felisitata və Perpetuyanın ehtirası</a>" əsərində artıq həbsdə olanları gücləndirməyə gələn xristian lider "öz iradəsi ilə təslim olan" biri kimi təsvir edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMiddleton202021-189">[187]</a> Moss və Midltona görə, könüllülük əzabkeşliyin radikal bir forması hesab edilirdi və daha sonrakı dövrə aid xristian ədəbiyyatında tənqid edilmişdir, lakin, hər halda, könüllülər "erkən xristian ənənəsində əzabkeşlər kimi qiymətləndirilmişdir".<a href="#cite_note-FOOTNOTEMiddleton202022-190">[188]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mübaliğə">Mübaliğə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=23" title="Mübaliğə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=23" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mübaliğə">vikimətni redaktə et</a>]</div> Roma imperiyasında xristianların təqibi mövzusunda kökü <a href="/wiki/Edvard_Gibbon" title="Edvard Gibbon">Edvard Gibbon</a> və <a href="/wiki/Qlen_Bouersok" title="Qlen Bouersok">Qlen Vorren Bouersok</a> kimi tarixçilərin irəli sürdükləri fikirlərə dayanan, uzun müddətdir davam edən mübahisə mövccudur. Tarixçi Patrisiya Kreddoka görə, Gibbonun "<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1n%C4%B1n_z%C9%99ifl%C9%99m%C9%99_v%C9%99_s%C3%BCqutunun_tarixi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roma imperiyasının zəifləmə və süqutunun tarixi (səhifə mövcud deyil)">Roma imperiyasının zəifləmə və süqutunun tarixi</a>" əsəri şah əsərdir, lakin müəllifin qərəzliliyi onun istifadə etdiyi metoda təsir göstərir və bu, Gibbonun "müvəkkil işini görsün deyə tarixçi rolunu tərk etməsi"nə səbəb olmuşdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTECraddock1988582,_586-191">[189]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBoucher2013374-192">[190]</a> Müvafiq olaraq, Gibbon özü də bu mübahisənin bir aspektinə çevrilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEMcCloy1933276,_319-193">[191]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTECraddock1988569-194">[192]</a> Gibbon, xristian əzabkeşlərlə bağlı hesablarının təqiblərin miqyasını və barbarlığını şişirtdiyini iddia etmişdir. Sonrakı dövrdə yaşamış alimlər bu fikrə qatılmış və irəli sürmüşdür ki, <a href="/w/index.php?title=Y%C9%99hudi_kimliyi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yəhudi kimliyi (səhifə mövcud deyil)">yəhudi</a> və <a href="/wiki/Romanitas" title="Romanitas">Roma</a> kimliklərindən ayrı bir <a href="/wiki/Xristian_d%C3%BCnyas%C4%B1" title="Xristian dünyası">xristian kimliyinin</a> formalaşmasına ehtiyac duyulduğuna görə "əzabkeşlər kultu"nu yaratmaq üçün mübaliğə zəruri hala gəlmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTERecla202075–89-195">[193]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTELoades1991163-196">[194]</a> Mübaliğə və saxtalaşdırma, əsasən <a href="/wiki/Orta_%C9%99srl%C9%99r" title="Orta əsrlər">orta əsrlərə</a> təsadüf etsə də, baş vermişdir və əzabkeşlər erkən xristian kimliyinə güclü təsir göstərmişdir. Buna baxmayaraq, ilahiyyat professoru Qreydon F. Snayder qədim mətnlərdən və mövcud binalar, simvollar, incəsənət nümunələri, dəfn mərasimləri, yazılı abidələr, məktublar, qeydlər və hətta musiqi kimi arxeoloji sübutlardan istifadə edərək əzabkeşlər kultu erkən mənbələrə təsir göstərmədiyini, bu prosesin <a href="/wiki/I_Konstantin" title="I Konstantin">I Konstantindən</a> sonra başladığını bildirmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTESnyder2003173-197">[195]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510,_f_078.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg/250px-Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg" decoding="async" width="250" height="344" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg/375px-Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg/500px-Homilies_of_Gregory_the_Theologian_gr._510%2C_f_078.jpg 2x" data-file-width="910" data-file-height="1252" /></a><figcaption><a href="/wiki/H%C9%99varil%C9%99r" title="Həvarilər">On iki həvarinin</a> əzabkeşliyinin təsviri. "<a href="/w/index.php?title=%C4%B0lahiyyat%C3%A7%C4%B1_Qriqorinin_homiliyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="İlahiyyatçı Qriqorinin homiliyası (səhifə mövcud deyil)">İlahiyyatçı Qriqorinin homiliyası</a>". IX əsr.</figcaption></figure> Müasir müəlliflərin əksəriyyəti <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_t%C9%99qib" title="Böyük təqib">Böyük təqibin</a> zorakılığının səviyyəsinə Gibbondan daha az şübhə ilə yanaşır. <a href="/wiki/Diokletian" title="Diokletian">Diokletianın</a> hakimiyyəti dövrünü tədqiq edən tarixçi Stiven Vilyams 1985-ci ildə yazmışdır ki, "hətta ixtira üçün haşiyəyə icazə versək belə, geridə qalanlar kifayət qədər dəhşətlidir. Gibbondan fərqli olaraq, biz oxşar hadisələri yaşadığımız və bu cür xəbərlərə inamsızlığın sivil təbəssümünün nə qədər əsassız olduğunu bildiyimiz bir dövrdə yaşayırıq. Hər şey bizim ən pis təsəvvürlərimiz qədər pis ola bilər və olub".<a href="#cite_note-FOOTNOTEWilliams179-198">[196]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rəqəmlər">Rəqəmlər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=24" title="Rəqəmlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=24" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Rəqəmlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <a href="/wiki/Ceffri_de_Sent-Krua" title="Ceffri de Sent-Krua">Ceffri de Sent-Kruanın</a> <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_t%C9%99qib" title="Böyük təqib">Böyük təqib</a> zamanı əzabkeş olmuş xristianların ümumi sayı ilə bağlı təxminləri tamamilə onun <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevinin</a> "<a href="/w/index.php?title=F%C9%99l%C9%99stin_%C9%99zabke%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fələstin əzabkeşləri (səhifə mövcud deyil)">Fələstin əzabkeşləri</a>" kitabında <a href="/w/index.php?title=F%C9%99l%C9%99stin_Suriyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fələstin Suriyası (səhifə mövcud deyil)">Fələstin Suriyası</a> vilayətindən olan əzabkeşlər haqqında tam məlumat verməyə çalışdığına inanmasından asılıdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964100–101-183">[181]</a> Hər halda, Yevsevinin məqsədləri mübahisə mövzusudur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend1965535f-199">[197]</a> Sent-Krua Yevsevinin məqsədlərinin "Əzabkeşlər haqqında" əsərinin mətnindən aydın olduğunu müdafiə etmişdir. 310-cu ildə <a href="/w/index.php?title=F%C9%99l%C9%99stin_Kesariyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fələstin Kesariyası (səhifə mövcud deyil)">Kesariyada</a> baş verən əzabkeşlikləri Yevsevi yazmışdır ki, "bütün təqib dövrü ərzində Kesariyada baş verən əzabkeşliklər belə idi". O, daha sonra Fain düşərgəsində baş vermiş kütləvi edamları təsvir etmiş və əlavə etmişdir ki, "bu əzabkeşliklər tam səkkiz il ərzində Fələstində törədilmişdir və bu, bizim dövrümüzdəki təqiblərin təsviri idi".<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006101-200">[198]</a> <a href="/wiki/Timoti_Devid_Barns" title="Timoti Devid Barns">Timoti Barnsın</a> fikirlərinə görə, Yevsevinin niyyəti Sent-Kruanın iddia etdiyi qədər genişmiqyaslı deyildi. Onun fikrinə görə, Yevsevinin məqsədi bütün əzabkeşlər haqqında geniş məlumat vermək yox, təqibin və əzabkeşliyin necə olduğu haqqında fikir yaratmaq üçün nümunələr vermək idi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a154-139">[137]</a> Barns mövqeyini dəstəkləmək üçün "Əzabkeşlər haqqında" əsərinin ön sözünə istinad etmişdir. Burada qeyd edilmişdir: "Beləliklə, müxtəlif vilayətlərdə tanınmış olan münaqişələr onların vilayətlərində döyüşçülərlə birlikdə yaşayanlar tərəfindən yazılmalıdır. Buna baxmayaraq, mənə gəldikdə, mən dua edirəm ki, şəxsən onlarla birlikdə olduğum insanlar haqqında danışa biləcəyəm". Barns hesab edirdi ki, bu, başqa yerdə haqlarında yazılıb deyə haqqında məlumat vermədiyi başqa əzabkeşlərin olduğunu göstərirdi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a32–50-50">[50]</a> <a href="/wiki/Niderland" title="Niderland">Niderlandın</a> <a href="/wiki/Qroningen_Universiteti" title="Qroningen Universiteti">Qroningen Universitetinin</a> professoru Yan Bremmer yazmışdır ki, Yevsevi "qədim əzabkeş rəvayətlərini "Qədim əzabkeşlər toplusu" adlı kitabında toplamışdır" və hər halda, Yevsevinin "qorunub-saxlanılmış mətnlərində qeyd etmədiyi bir sıra əzabkeş rəvayətləri olacaqdır". Bremmer iddia etmişdir ki, nə Yevsevinin, nə də <a href="/wiki/Avqustin_Avreli" title="Avqustin Avreli">Avqustinin</a> öz mətnlərinə şəxsən tanıdıqları hər bir əzabkeşi daxil edəcəyini gözləmək üçün heç bir səbəb yoxdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBremmer2017-201">[199]</a> Yevsevinin mətnində "Fələstin əzabkeşləri" əsərinə əsaslanan hesabatlara daxil edilməyən əzabkeşlərin və etirafçıların adı açıqlanmayan yoldaşlarından da bəhs edilmişdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEClarke2005659-202">[200]</a> <a href="/wiki/Edvard_Gibbon" title="Edvard Gibbon">Edvard Gibbon</a> Yevsevinin işlətdiyi üslubun qeyri-müəyyənliyindən şikayətlənmiş, sonra "Fələstin əzabkeşləri" əsərində sadalanan şəxslərin ümumi sayını hesablamış və Böyük təqibdə əzabkeş olanların sayı ilə bağlı ilk təxmini irəli sürmüşdür. O, əsərdən çıxarılan sayı onun əhatə etdiyi illərə bölmüş, onu Fələstin vilayətinin təmsil etdiyi Roma dünyasının ümumi əhalisinin payına vurmuş və əldə olunan bu rəqəmi təqiblərin ümumi əhatə etdiyi dövrə vurmuşdur. Nəticədə iki min nəfərdən az say ortaya çıxmışdır.<a href="#cite_note-FOOTNOTETylor2010185-203">[201]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGibbon1996578-204">[202]</a> Bu yanaşma "Fələstin əzabkeşləri" əsərində göstərilən əzabkeşlərin sayının tam olması, əhalinin dəqiq dərk edilməsi və onun imperiya daxilində bərabər paylanması ehtimalından asılıdır, lakin, hər halda, reallıq belə deyildi. 1931-ci ildə <a href="/w/index.php?title=Ervin_Ramsdell_Qudenaf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ervin Ramsdell Qudenaf (səhifə mövcud deyil)">Ervin Ramsdell Qudenaf</a> Gibbonun təxminlərinin qeyri-dəqiq olduğunu bildirmişdi. Bundan sonra bir çox başqa tarixçi öz müxtəlif təxminləri ortaya çıxarmışdılar. Bəziləri hesab edirdilər ki, 300-cü ildə 60 milyon əhalisi olan <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma imperiyasında</a> yaşayan xristianların sayı 6 milyondan 15 milyona qədər dəyişirdi. <a href="/wiki/Diokletian" title="Diokletian">Diokletianın</a> hakimiyyəti dövründə 6 milyon xristianın yalnız 1 faizi həlak olduğu fərz edilsə, bu, altmış min nəfər deməkdir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEStark19966-205">[203]</a> Sonrakı illərə aid digər təxminlər Gibbonun əsas metodologiyasına uyğundur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBarnes1981154,_357-206">[204]</a> <a href="/wiki/Anqlikan_kils%C9%99si" title="Anqlikan kilsəsi">Anqlikan</a> tarixçisi <a href="/w/index.php?title=Vilyam_Hyu_Klifford_Frend&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vilyam Hyu Klifford Frend (səhifə mövcud deyil)">Vilyam Hyu Klifford Frend</a> Böyük təqib zamanı 3,000–3,500 xristianın öldürüldüyünü təxmin etmişdir, baxmayaraq ki, bu rəqəm mübahisəlidir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFrend2008393–394-150">[148]</a> Tarixçi Min Sok Şin hesab etmişdir ki, Diokletianın hakimiyyəti dövründə 23,500-dən çox xristian əzabkeş olmuşdur, lakin onlardan 850-nin adı məlumdur.<a href="#cite_note-FOOTNOTEShin2018227-164">[162]</a> Sent-Krua nəticədə əldə olunan sayların ümumi məsələyə təsir göstərməsinə icazə verməmək barədə xəbərdarlıq etmişdir. O bildirmişdir ki, "əzabkeşlik haqqında statistika tək başına ümumiyyətlə xristianların çəkdiyi əzabların etibarlı göstəricisi deyil".<a href="#cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964102-184">[182]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Qeydlər">Qeydlər</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=25" title="Qeydlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=25" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Qeydlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6982878">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-lower-alpha"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> Riçardsona görə, "chrestus" və "christus" sözləri arasındakı qarışıqlıq kifayət qədər təbii idi. Həmin dövrdə orfoqrafiya və tələffüz fərqi əhəmiyyətsiz idi. İki formanın da mənlarını bir-birləri ilə əvəz etmək qeyri-xristianlar arasında olduqca adi hala gəlmişdi. Paqanlar yeni "xurafat"ın banisini kölə adı ilə müəyyən etməyə meylli idilər. Erkən apologistlərdən bəziləri paqanların tez-tez bu iki yazılışı qarışdırdıqlarından şikayətlənmiş və bunun xristianları narahat etdiyi əlavə etmişdilər.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson1998205-87">[87]</a> </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> Məlum olan ən qədim əlyazmada "xrestianlar" mənasını daşıyan "Chrestianos" sözündəki "e" hərfi "i" hərfinə dəyişdirilmişdir. Buna görə də "Chrestianos" sözünü "<a href="/wiki/Xristian" title="Xristian">xristianlar</a>" kimi oxumaq şübhəli hesab edilir.<a href="#cite_note-FOOTNOTETheißenMerz200189-97">[96]</a> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mənbə">Mənbə</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=26" title="Mənbə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=26" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mənbə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İstinadlar">İstinadlar</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=27" title="İstinadlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=27" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İstinadlar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6982878" /><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-FOOTNOTEBibliowicz201942-1">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBibliowicz201942_1-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBibliowicz201942_1-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBibliowicz201942_1-2">3</a> <a href="#CITEREFBibliowicz2019">Bibliowicz, 2019</a>. səh. 42 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERives2010284-2"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERives2010284_2-0">↑</a> <a href="#CITEREFRives2010">Rives, 2010</a>. səh. 284 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERüpke200722,_29-3"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200722,_29_3-0">↑</a> <a href="#CITEREFRüpke2007">Rüpke, 2007</a>. səh. 22, 29 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERüpke200710-4"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200710_4-0">↑</a> <a href="#CITEREFRüpke2007">Rüpke, 2007</a>. səh. 10 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERawson1974193–212-5"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERawson1974193–212_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFRawson1974">Rawson, 1974</a>. səh. 193–212 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETripolitis20022-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETripolitis20022_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFTripolitis2002">Tripolitis, 2002</a>. səh. 2 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERives2010241–244-7"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERives2010241–244_7-0">↑</a> <a href="#CITEREFRives2010">Rives, 2010</a>. səh. 241–244 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERives2010244-8"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERives2010244_8-0">↑</a> <a href="#CITEREFRives2010">Rives, 2010</a>. səh. 244 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEClark198380–105-9"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEClark198380–105_9-0">↑</a> <a href="#CITEREFClark1983">Clark, 1983</a>. səh. 80–105 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOrlin201031-10"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOrlin201031_10-0">↑</a> <a href="#CITEREFOrlin2010">Orlin, 2010</a>. səh. 31 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812-11">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMacMullen19812_11-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMacMullen19812_11-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMacMullen19812_11-2">3</a> <a href="#CITEREFMacMullen1981">MacMullen, 1981</a>. səh. 2 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMacMullen19812–3-12"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMacMullen19812–3_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFMacMullen1981">MacMullen, 1981</a>. səh. 2–3 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERüpke200732-13"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200732_13-0">↑</a> <a href="#CITEREFRüpke2007">Rüpke, 2007</a>. səh. 32 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKahlos20191,_78,_200,_265,_fn.32-14"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKahlos20191,_78,_200,_265,_fn.32_14-0">↑</a> <a href="#CITEREFKahlos2019">Kahlos, 2019</a>. səh. 1, 78, 200, 265, fn.32 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELavan201123-15"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELavan201123_15-0">↑</a> <a href="#CITEREFLavan2011">Lavan, 2011</a>. səh. 23 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERüpke200732–33-16">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200732–33_16-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200732–33_16-1">2</a> <a href="#CITEREFRüpke2007">Rüpke, 2007</a>. səh. 32–33 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERüpke200734-17"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERüpke200734_17-0">↑</a> <a href="#CITEREFRüpke2007">Rüpke, 2007</a>. səh. 34 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBeardNorthPrice1998341-18"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeardNorthPrice1998341_18-0">↑</a> <a href="#CITEREFBeardNorthPrice1998">Beard, North və Price, 1998</a>. səh. 341 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952199-19">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952199_19-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952199_19-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952199_19-2">3</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952199_19-3">4</a> <a href="#CITEREFSherwin-White1952">Sherwin-White, 1952</a>. səh. 199 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952202-20">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952202_20-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952202_20-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952202_20-2">3</a> <a href="#CITEREFSherwin-White1952">Sherwin-White, 1952</a>. səh. 202 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPlescia1971120-21"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPlescia1971120_21-0">↑</a> <a href="#CITEREFPlescia1971">Plescia, 1971</a>. səh. 120 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBoer199045-22"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBoer199045_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFBoer1990">Boer, 1990</a>. səh. 45 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWhitbyStreeter200623-23"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWhitbyStreeter200623_23-0">↑</a> <a href="#CITEREFWhitbyStreeter2006">Whitby, Streeter, 2006</a>. səh. 23 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWhitbyStreeter200660-24">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEWhitbyStreeter200660_24-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEWhitbyStreeter200660_24-1">2</a> <a href="#CITEREFWhitbyStreeter2006">Whitby, Streeter, 2006</a>. səh. 60 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECairns199687-25">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTECairns199687_25-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTECairns199687_25-1">2</a> <a href="#CITEREFCairns1996">Cairns, 1996</a>. səh. 87 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBryant1993316-26">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993316_26-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993316_26-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993316_26-2">3</a> <a href="#CITEREFBryant1993">Bryant, 1993</a>. səh. 316 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a-27">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a_27-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a_27-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a_27-2">3</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGreen2010126–127-28"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGreen2010126–127_28-0">↑</a> <a href="#CITEREFGreen2010">Green, 2010</a>. səh. 126–127 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECasson199884–90-29"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECasson199884–90_29-0">↑</a> <a href="#CITEREFCasson1998">Casson, 1998</a>. səh. 84–90 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELee2016-30"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELee2016_30-0">↑</a> <a href="#CITEREFLee2016">Lee, 2016</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOrlin201022-31"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOrlin201022_31-0">↑</a> <a href="#CITEREFOrlin2010">Orlin, 2010</a>. səh. 22 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWilken2003197–205-32"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWilken2003197–205_32-0">↑</a> <a href="#CITEREFWilken2003">Wilken, 2003</a>. səh. 197–205 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMeeks200379-33"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMeeks200379_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeeks2003">Meeks, 2003</a>. səh. 79 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMeeks200381-34"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMeeks200381_34-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeeks2003">Meeks, 2003</a>. səh. 81 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMeeks200388–90-35"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMeeks200388–90_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeeks2003">Meeks, 2003</a>. səh. 88–90 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996120–126-36"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcDonald1996120–126_36-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcDonald1996">McDonald, 1996</a>. səh. 120–126 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGibbon1996311-37"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGibbon1996311_37-0">↑</a> <a href="#CITEREFGibbon1996">Gibbon, 1996</a>. səh. 311 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGibbon1996309-38"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGibbon1996309_38-0">↑</a> <a href="#CITEREFGibbon1996">Gibbon, 1996</a>. səh. 309 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGoodman2007531-39"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGoodman2007531_39-0">↑</a> <a href="#CITEREFGoodman2007">Goodman, 2007</a>. səh. 531 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELatourette195682-40"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELatourette195682_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFLatourette1956">Latourette, 1956</a>. səh. 82 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEhrman2004313–314-41">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEEhrman2004313–314_41-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEEhrman2004313–314_41-1">2</a> <a href="#CITEREFEhrman2004">Ehrman, 2004</a>. səh. 313–314 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996112,_116,_119-42"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcDonald1996112,_116,_119_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcDonald1996">McDonald, 1996</a>. səh. 112, 116, 119 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKeener20053-43"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKeener20053_43-0">↑</a> <a href="#CITEREFKeener2005">Keener, 2005</a>. səh. 3 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcDonald1996120,121-44"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcDonald1996120,121_44-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcDonald1996">McDonald, 1996</a>. səh. 120,121 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESherwin-White195423-45"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White195423_45-0">↑</a> <a href="#CITEREFSherwin-White1954">Sherwin-White, 1954</a>. səh. 23 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006128-46"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006128_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 128 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESalisbury20048-47"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESalisbury20048_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFSalisbury2004">Salisbury, 2004</a>. səh. 8 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2012a-48">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a_48-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a_48-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a_48-2">3</a> <a href="#CITEREFMoss2012a">Moss, 2012a</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPlescia197149,_121-49"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPlescia197149,_121_49-0">↑</a> <a href="#CITEREFPlescia1971">Plescia, 1971</a>. səh. 49, 121 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a32–50-50">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a32–50_50-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a32–50_50-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a32–50_50-2">3</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 32–50 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a48-51">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a48_51-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a48_51-1">2</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 48 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a50-52"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a50_52-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 50 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBryant1993314-53">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993314_53-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993314_53-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBryant1993314_53-2">3</a> <a href="#CITEREFBryant1993">Bryant, 1993</a>. səh. 314 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBurton188324-54"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurton188324_54-0">↑</a> <a href="#CITEREFBurton188">Burton, 188</a>. səh. 324 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMusurillo197261-55">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMusurillo197261_55-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMusurillo197261_55-1">2</a> <a href="#CITEREFMusurillo1972">Musurillo, 1972</a>. səh. 61 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006123-56"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006123_56-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 123 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006114f-57"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006114f_57-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 114f </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006116-58"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006116_58-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 116 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a35-59">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-2">3</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-3">4</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-4">5</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-5">6</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a35_59-6">7</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 35 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006124-60"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006124_60-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 124 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a37-61">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a37_61-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a37_61-1">2</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 37 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006117-62"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006117_62-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 117 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006137-63"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006137_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 137 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix196475–78-64"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix196475–78_64-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix1964">de Sainte-Croix, 1964</a>. səh. 75–78 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964103-65"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964103_65-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix1964">de Sainte-Croix, 1964</a>. səh. 103 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006121-66"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006121_66-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 121 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006122-67"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006122_67-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 122 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJames19961–25-68"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJames19961–25_68-0">↑</a> <a href="#CITEREFJames1996">James, 1996</a>. səh. 1–25 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006135-69">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006135_69-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006135_69-1">2</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 135 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBen-Sasson1976254–256-70"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBen-Sasson1976254–256_70-0">↑</a> <a href="#CITEREFBen-Sasson1976">Ben-Sasson, 1976</a>. səh. 254–256 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWylen1995190–192-71"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWylen1995190–192_71-0">↑</a> <a href="#CITEREFWylen1995">Wylen, 1995</a>. səh. 190–192 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWilken198619-72"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWilken198619_72-0">↑</a> <a href="#CITEREFWilken1986">Wilken, 1986</a>. səh. 19 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJanssen1979138-73"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJanssen1979138_73-0">↑</a> <a href="#CITEREFJanssen1979">Janssen, 1979</a>. səh. 138 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJanssen1979135–136-74"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJanssen1979135–136_74-0">↑</a> <a href="#CITEREFJanssen1979">Janssen, 1979</a>. səh. 135–136 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrown197117-75"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrown197117_75-0">↑</a> <a href="#CITEREFBrown1971">Brown, 1971</a>. səh. 17 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChamplin2010121–122-76"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChamplin2010121–122_76-0">↑</a> <a href="#CITEREFChamplin2010">Champlin, 2010</a>. səh. 121–122 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOrlin2015287-77">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEOrlin2015287_77-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEOrlin2015287_77-1">2</a> <a href="#CITEREFOrlin2015">Orlin, 2015</a>. səh. 287 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965137-78">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965137_78-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965137_78-1">2</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 137 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGrant200637-79"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGrant200637_79-0">↑</a> <a href="#CITEREFGrant2006">Grant, 2006</a>. səh. 37 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWrightEsler20001027–1047-80"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWrightEsler20001027–1047_80-0">↑</a> <a href="#CITEREFWrightEsler2000">Wright, Esler, 2000</a>. səh. 1027–1047 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3255:1.7-81"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEYevsevi323–3255:1.7_81-0">↑</a> <a href="#CITEREFYevsevi323–325">Yevsevi, 323–325</a>. səh. 5:1.7 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFergurson2003218-82"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFergurson2003218_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFFergurson2003">Fergurson, 2003</a>. səh. 218 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELukian18024–25-83"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELukian18024–25_83-0">↑</a> <a href="#CITEREFLukian180">Lukian, 180</a>. səh. 24–25 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEScarre1995170-84">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEScarre1995170_84-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEScarre1995170_84-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEScarre1995170_84-2">3</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEScarre1995170_84-3">4</a> <a href="#CITEREFScarre1995">Scarre, 1995</a>. səh. 170 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPotter2004241-85"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2004241_85-0">↑</a> <a href="#CITEREFPotter2004">Potter, 2004</a>. səh. 241 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1984319-86">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1984319_86-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1984319_86-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1984319_86-2">3</a> <a href="#CITEREFFrend1984">Frend, 1984</a>. səh. 319 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERichardson1998205-87">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998205_87-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998205_87-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998205_87-2">3</a> <a href="#CITEREFRichardson1998">Richardson, 1998</a>. səh. 205 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERichardson1998118-89">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998118_89-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998118_89-1">2</a> <a href="#CITEREFRichardson1998">Richardson, 1998</a>. səh. 118 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERichardson1998202–205-90"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson1998202–205_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFRichardson1998">Richardson, 1998</a>. səh. 202–205 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152-91">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152_91-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152_91-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006105–152_91-2">3</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 105–152 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965130-92"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965130_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 130 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965125-93"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965125_93-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 125 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1971145-94"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1971145_94-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1971">Barnes, 1971</a>. səh. 145 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964105–152-95"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964105–152_95-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix1964">de Sainte-Croix, 1964</a>. səh. 105–152 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarrett20206-96"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarrett20206_96-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarrett2020">Barrett, 2020</a>. səh. 6 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETheißenMerz200189-97"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETheißenMerz200189_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFTheißenMerz2001">Theißen, Merz, 2001</a>. səh. 89 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETasit15:44-99"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETasit15:44_99-0">↑</a> <a href="#CITEREFTasit">Tasit</a>. səh. 15:44 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBlom2019564–581-100"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBlom2019564–581_100-0">↑</a> <a href="#CITEREFBlom2019">Blom, 2019</a>. səh. 564–581 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMeier1991168–171-101"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMeier1991168–171_101-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeier1991">Meier, 1991</a>. səh. 168–171 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVoorst2000-102"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVoorst2000_102-0">↑</a> <a href="#CITEREFVoorst2000">Voorst, 2000</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECarrier2014269-103"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECarrier2014269_103-0">↑</a> <a href="#CITEREFCarrier2014">Carrier, 2014</a>. səh. 269 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a34-104"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a34_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 34 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWitherington_III2003177-105"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWitherington_III2003177_105-0">↑</a> <a href="#CITEREFWitherington_III2003">Witherington III, 2003</a>. səh. 177 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2013-106"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2013_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2013">Moss, 2013</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShaw201573–100-107">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEShaw201573–100_107-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEShaw201573–100_107-1">2</a> <a href="#CITEREFShaw2015">Shaw, 2015</a>. səh. 73–100 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMiddleton202036-108"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMiddleton202036_108-0">↑</a> <a href="#CITEREFMiddleton2020">Middleton, 2020</a>. səh. 36 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETertullian15:2–5-109"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETertullian15:2–5_109-0">↑</a> <a href="#CITEREFTertullian15:2–5">Tertullian, 15:2–5</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELaktansi3162:4–6-110"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELaktansi3162:4–6_110-0">↑</a> <a href="#CITEREFLaktansi316">Laktansi, 316</a>. səh. 2:4–6 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESeptimi_Sever4033:29-111"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESeptimi_Sever4033:29_111-0">↑</a> <a href="#CITEREFSeptimi_Sever403">Septimi Sever, 403</a>. səh. 3:29 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOrozi416–4177:7–10-112"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOrozi416–4177:7–10_112-0">↑</a> <a href="#CITEREFOrozi416–417">Orozi, 416–417</a>. səh. 7:7–10 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3253:1–3-113"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEYevsevi323–3253:1–3_113-0">↑</a> <a href="#CITEREFYevsevi323–325">Yevsevi, 323–325</a>. səh. 3:1–3 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEYevsevi323–3252:22.3-114"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEYevsevi323–3252:22.3_114-0">↑</a> <a href="#CITEREFYevsevi323–325">Yevsevi, 323–325</a>. səh. 2:22.3 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEI_Klement705:7-115"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEI_Klement705:7_115-0">↑</a> <a href="#CITEREFI_Klement70">I Klement, 70</a>. səh. 5:7 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJones2017146–152-116"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJones2017146–152_116-0">↑</a> <a href="#CITEREFJones2017">Jones, 2017</a>. səh. 146–152 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJones2017299–331-117"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJones2017299–331_117-0">↑</a> <a href="#CITEREFJones2017">Jones, 2017</a>. səh. 299–331 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECook2020237–264-118"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECook2020237–264_118-0">↑</a> <a href="#CITEREFCook2020">Cook, 2020</a>. səh. 237–264 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcKnightGupta201936-119"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcKnightGupta201936_119-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcKnightGupta2019">McKnight, Gupta, 2019</a>. səh. 36 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESherwin-White1952200-120">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952200_120-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESherwin-White1952200_120-1">2</a> <a href="#CITEREFSherwin-White1952">Sherwin-White, 1952</a>. səh. 200 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESmallwood19561–13-121"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESmallwood19561–13_121-0">↑</a> <a href="#CITEREFSmallwood1956">Smallwood, 1956</a>. səh. 1–13 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrown1997805–809-122">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrown1997805–809_122-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrown1997805–809_122-1">2</a> <a href="#CITEREFBrown1997">Brown, 1997</a>. səh. 805–809 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEThompson199729–30-123"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEThompson199729–30_123-0">↑</a> <a href="#CITEREFThompson1997">Thompson, 1997</a>. səh. 29–30 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELaktansi3163-124"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELaktansi3163_124-0">↑</a> <a href="#CITEREFLaktansi316">Laktansi, 316</a>. səh. 3 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMerrill1924148–174-125"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMerrill1924148–174_125-0">↑</a> <a href="#CITEREFMerrill1924">Merrill, 1924</a>. səh. 148–174 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEThompson1997-126"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEThompson1997_126-0">↑</a> <a href="#CITEREFThompson1997">Thompson, 1997</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a36-127"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a36_127-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 36 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBurton1885324-128">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurton1885324_128-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurton1885324_128-1">2</a> <a href="#CITEREFBurton1885">Burton, 1885</a>. səh. 324 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGiardina1993272-129"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGiardina1993272_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFGiardina1993">Giardina, 1993</a>. səh. 272 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEStrobel201015-130"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEStrobel201015_130-0">↑</a> <a href="#CITEREFStrobel2010">Strobel, 2010</a>. səh. 15 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBirley1997127,_183-131"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBirley1997127,_183_131-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirley1997">Birley, 1997</a>. səh. 127, 183 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGalimberti201077f-132"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGalimberti201077f_132-0">↑</a> <a href="#CITEREFGalimberti2010">Galimberti, 2010</a>. səh. 77f </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHaddad201016-133"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHaddad201016_133-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaddad2010">Haddad, 2010</a>. səh. 16 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005616-134"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005616_134-0">↑</a> <a href="#CITEREFBowmanCameronGarnsey2005">Bowman, Cameron və Garnsey, 2005</a>. səh. 616 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005617-135"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005617_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFBowmanCameronGarnsey2005">Bowman, Cameron və Garnsey, 2005</a>. səh. 617 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHassett1912-136"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHassett1912_136-0">↑</a> <a href="#CITEREFHassett1912">Hassett, 1912</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcLynn2009295-137"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcLynn2009295_137-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcLynn2009">McLynn, 2009</a>. səh. 295 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFarmer2011-138"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFarmer2011_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFFarmer2011">Farmer, 2011</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a154-139">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a154_139-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a154_139-1">2</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 154 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELeclercq1910-140"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELeclercq1910_140-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeclercq1910">Leclercq, 1910</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEİsgəndəriyyəli_Klement20-141"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEİsgəndəriyyəli_Klement20_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFİsgəndəriyyəli_Klement">İsgəndəriyyəli Klement</a>. səh. 20 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETabbernee2007184-142">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTETabbernee2007184_142-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTETabbernee2007184_142-1">2</a> <a href="#CITEREFTabbernee2007">Tabbernee, 2007</a>. səh. 184 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPetrechko2017-143"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPetrechko2017_143-0">↑</a> <a href="#CITEREFPetrechko2017">Petrechko, 2017</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETabbernee2007185-144"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETabbernee2007185_144-0">↑</a> <a href="#CITEREFTabbernee2007">Tabbernee, 2007</a>. səh. 185 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005623-145"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBowmanCameronGarnsey2005623_145-0">↑</a> <a href="#CITEREFBowmanCameronGarnsey2005">Bowman, Cameron və Garnsey, 2005</a>. səh. 623 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBomgardner2002141–143-146"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBomgardner2002141–143_146-0">↑</a> <a href="#CITEREFBomgardner2002">Bomgardner, 2002</a>. səh. 141–143 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHopkins2011103-147"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHopkins2011103_147-0">↑</a> <a href="#CITEREFHopkins2011">Hopkins, 2011</a>. səh. 103 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrockman2011108-148"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrockman2011108_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFBrockman2011">Brockman, 2011</a>. səh. 108 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEncyclopedia_Britannica1998-149"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEncyclopedia_Britannica1998_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFEncyclopedia_Britannica1998">Encyclopedia Britannica, 1998</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend2008393–394-150">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend2008393–394_150-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend2008393–394_150-1">2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend2008393–394_150-2">3</a> <a href="#CITEREFFrend2008">Frend, 2008</a>. səh. 393–394 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2012a129-151"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a129_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2012a">Moss, 2012a</a>. səh. 129 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWrightEsler2000827–829-152"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWrightEsler2000827–829_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFWrightEsler2000">Wright, Esler, 2000</a>. səh. 827–829 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2012a145–151-153"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a145–151_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2012a">Moss, 2012a</a>. səh. 145–151 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChapman1911-154"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChapman1911_154-0">↑</a> <a href="#CITEREFChapman1911">Chapman, 1911</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2013151-155"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2013151_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2013">Moss, 2013</a>. səh. 151 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965325-156"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965325_156-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 325 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965326-157"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965326_157-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 326 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965327-158"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965327_158-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 327 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEChapman1908-159"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEChapman1908_159-0">↑</a> <a href="#CITEREFChapman1908">Chapman, 1908</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWilliams161–162-160"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWilliams161–162_160-0">↑</a> <a href="#CITEREFWilliams">Williams</a>. səh. 161–162 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes198118–19-161"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes198118–19_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1981">Barnes, 1981</a>. səh. 18–19 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGardnerLieu2004117–118-162"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGardnerLieu2004117–118_162-0">↑</a> <a href="#CITEREFGardnerLieu2004">Gardner, Lieu, 2004</a>. səh. 117–118 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes198121-163"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes198121_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1981">Barnes, 1981</a>. səh. 21 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShin2018227-164">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEShin2018227_164-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEShin2018227_164-1">2</a> <a href="#CITEREFShin2018">Shin, 2018</a>. səh. 227 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEClarke2005621–622-165"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEClarke2005621–622_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFClarke2005">Clarke, 2005</a>. səh. 621–622 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix200655-166"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix200655_166-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 55 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes198128-167"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes198128_167-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1981">Barnes, 1981</a>. səh. 28 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEClarke2005652-168"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEClarke2005652_168-0">↑</a> <a href="#CITEREFClarke2005">Clarke, 2005</a>. səh. 652 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes198126–27-169"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes198126–27_169-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1981">Barnes, 1981</a>. səh. 26–27 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEClarke2005656-170"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEClarke2005656_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFClarke2005">Clarke, 2005</a>. səh. 656 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKeresztes1983384-171"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKeresztes1983384_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFKeresztes1983">Keresztes, 1983</a>. səh. 384 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELiebeschuetz1979250–251-172"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELiebeschuetz1979250–251_172-0">↑</a> <a href="#CITEREFLiebeschuetz1979">Liebeschuetz, 1979</a>. səh. 250–251 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMiddleton20205-173">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMiddleton20205_173-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMiddleton20205_173-1">2</a> <a href="#CITEREFMiddleton2020">Middleton, 2020</a>. səh. 5 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBanks20061–10-174"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBanks20061–10_174-0">↑</a> <a href="#CITEREFBanks2006">Banks, 2006</a>. səh. 1–10 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEYoung20014–9-175"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEYoung20014–9_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFYoung2001">Young, 2001</a>. səh. 4–9 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968a527–528-176"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968a527–528_176-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1968a">Barnes, 1968a</a>. səh. 527–528 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDelehaye1962-177"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDelehaye1962_177-0">↑</a> <a href="#CITEREFDelehaye1962">Delehaye, 1962</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2012b22–29-178"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012b22–29_178-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2012b">Moss, 2012b</a>. səh. 22–29 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMaraval2010-179"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMaraval2010_179-0">↑</a> <a href="#CITEREFMaraval2010">Maraval, 2010</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGrant2006164-180"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGrant2006164_180-0">↑</a> <a href="#CITEREFGrant2006">Grant, 2006</a>. səh. 164 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELang2015195-181"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELang2015195_181-0">↑</a> <a href="#CITEREFLang2015">Lang, 2015</a>. səh. 195 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1968b32–50-182"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1968b32–50_182-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1968b">Barnes, 1968b</a>. səh. 32–50 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964100–101-183">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964100–101_183-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964100–101_183-1">2</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix1964">de Sainte-Croix, 1964</a>. səh. 100–101 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964102-184">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964102_184-0">1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix1964102_184-1">2</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix1964">de Sainte-Croix, 1964</a>. səh. 102 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBowersock20021–4-185"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBowersock20021–4_185-0">↑</a> <a href="#CITEREFBowersock2002">Bowersock, 2002</a>. səh. 1–4 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFox1986442–443-186"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFox1986442–443_186-0">↑</a> <a href="#CITEREFFox1986">Fox, 1986</a>. səh. 442–443 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVincelette2019652–679-187"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVincelette2019652–679_187-0">↑</a> <a href="#CITEREFVincelette2019">Vincelette, 2019</a>. səh. 652–679 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMoss2012a150–151-188"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMoss2012a150–151_188-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoss2012a">Moss, 2012a</a>. səh. 150–151 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMiddleton202021-189"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMiddleton202021_189-0">↑</a> <a href="#CITEREFMiddleton2020">Middleton, 2020</a>. səh. 21 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMiddleton202022-190"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMiddleton202022_190-0">↑</a> <a href="#CITEREFMiddleton2020">Middleton, 2020</a>. səh. 22 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECraddock1988582,_586-191"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECraddock1988582,_586_191-0">↑</a> <a href="#CITEREFCraddock1988">Craddock, 1988</a>. səh. 582, 586 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBoucher2013374-192"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBoucher2013374_192-0">↑</a> <a href="#CITEREFBoucher2013">Boucher, 2013</a>. səh. 374 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcCloy1933276,_319-193"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcCloy1933276,_319_193-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcCloy1933">McCloy, 1933</a>. səh. 276, 319 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECraddock1988569-194"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECraddock1988569_194-0">↑</a> <a href="#CITEREFCraddock1988">Craddock, 1988</a>. səh. 569 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERecla202075–89-195"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERecla202075–89_195-0">↑</a> <a href="#CITEREFRecla2020">Recla, 2020</a>. səh. 75–89 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELoades1991163-196"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELoades1991163_196-0">↑</a> <a href="#CITEREFLoades1991">Loades, 1991</a>. səh. 163 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESnyder2003173-197"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESnyder2003173_197-0">↑</a> <a href="#CITEREFSnyder2003">Snyder, 2003</a>. səh. 173 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWilliams179-198"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWilliams179_198-0">↑</a> <a href="#CITEREFWilliams">Williams</a>. səh. 179 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrend1965535f-199"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrend1965535f_199-0">↑</a> <a href="#CITEREFFrend1965">Frend, 1965</a>. səh. 535f </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006101-200"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEde_Sainte-Croix2006101_200-0">↑</a> <a href="#CITEREFde_Sainte-Croix2006">de Sainte-Croix, 2006</a>. səh. 101 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBremmer2017-201"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBremmer2017_201-0">↑</a> <a href="#CITEREFBremmer2017">Bremmer, 2017</a> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEClarke2005659-202"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEClarke2005659_202-0">↑</a> <a href="#CITEREFClarke2005">Clarke, 2005</a>. səh. 659 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETylor2010185-203"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETylor2010185_203-0">↑</a> <a href="#CITEREFTylor2010">Tylor, 2010</a>. səh. 185 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGibbon1996578-204"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGibbon1996578_204-0">↑</a> <a href="#CITEREFGibbon1996">Gibbon, 1996</a>. səh. 578 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEStark19966-205"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEStark19966_205-0">↑</a> <a href="#CITEREFStark1996">Stark, 1996</a>. səh. 6 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBarnes1981154,_357-206"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBarnes1981154,_357_206-0">↑</a> <a href="#CITEREFBarnes1981">Barnes, 1981</a>. səh. 154, 357 </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ədəbiyyat">Ədəbiyyat</h3>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=28" title="Ədəbiyyat bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=28" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ədəbiyyat">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6982891">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="refbegin refbegin-columns references-column-count references-column-count-3" style="column-count: 3;"> <ul><li><cite class="citation book">Hurtado, Larry W. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Xi5xIxgnNgcC&pg=PA56">To Live and Die for Jesus: Social and Political Consequences of Devotion to Jesus in Earliest Christianity</a> // How on Earth Did Jesus Become a God? Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus (ingilis). Grand Rapids, Michigan and <a href="/wiki/Kembric" title="Kembric">Cambridge, UK</a>: <a href="/w/index.php?title=William_B._Eerdmans_Publishing_Company&action=edit&redlink=1" class="new" title="William B. Eerdmans Publishing Company (səhifə mövcud deyil)">Wm. B. Eerdmans</a>. 2005. 56–82. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-8028-2861-3" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-8028-2861-3"><bdi>978-0-8028-2861-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=To+Live+and+Die+for+Jesus%3A+Social+and+Political+Consequences+of+Devotion+to+Jesus+in+Earliest+Christianity&rft.btitle=How+on+Earth+Did+Jesus+Become+a+God%3F+Historical+Questions+about+Earliest+Devotion+to+Jesus&rft.place=Grand+Rapids%2C+Michigan+and+Cambridge%2C+UK&rft.pages=56-82&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-8028-2861-3&rft.aulast=Hurtado&rft.aufirst=Larry+W.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DXi5xIxgnNgcC%26pg%3DPA56&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4913744">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></li> <li><cite class="citation book">Middleton, Paul. Noble Death Or Death Cult? Pagan Criticism of Early Christian Martyrdom // Labahn, Michael; Lehtipuu, Outi (redaktorlar ). People under Power: Early Jewish and Christian Responses to the Roman Empire. Early Christianity in the Roman World (ingilis). 1. <a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a>: <a href="/w/index.php?title=Amsterdam_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amsterdam University Press (səhifə mövcud deyil)">Amsterdam University Press</a>. 2015. 205–228. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1515%2F9789048521999-009">10.1515/9789048521999-009</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9789048521999" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9789048521999"><bdi>9789048521999</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Noble+Death+Or+Death+Cult%3F+Pagan+Criticism+of+Early+Christian+Martyrdom&rft.btitle=People+under+Power%3A+Early+Jewish+and+Christian+Responses+to+the+Roman+Empire&rft.place=Amsterdam&rft.series=Early+Christianity+in+the+Roman+World&rft.pages=205-228&rft.pub=Amsterdam+University+Press&rft.date=2015&rft_id=info%3Adoi%2F10.1515%2F9789048521999-009&rft.isbn=9789048521999&rft.aulast=Middleton&rft.aufirst=Paul&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Moss, Candida. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/mythofpersecutio0000moss_o3j8">The Myth of Persecution: How Early Christians Invented a Story of Martyrdom</a> (ingilis). HarperCollins. 2013. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-06-210452-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-06-210452-6"><bdi>978-0-06-210452-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Myth+of+Persecution%3A+How+Early+Christians+Invented+a+Story+of+Martyrdom&rft.pub=HarperCollins&rft.date=2013&rft.isbn=978-0-06-210452-6&rft.aulast=Moss&rft.aufirst=Candida&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmythofpersecutio0000moss_o3j8&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Fox, Robin Lane. Pagans and Christians (ingilis). Viking. 1986. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-670-80848-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-670-80848-2"><bdi>0-670-80848-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Pagans+and+Christians&rft.pub=Viking&rft.date=1986&rft.isbn=0-670-80848-2&rft.aulast=Fox&rft.aufirst=Robin+Lane&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Bibliowicz, Abel M. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/29628872">Jewish-Christian Relations-The First Centuries</a> (ingilis). WA: Mascarat. 2019. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1513616483" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1513616483"><bdi>978-1513616483</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jewish-Christian+Relations-The+First+Centuries&rft.place=WA&rft.pub=Mascarat&rft.date=2019&rft.isbn=978-1513616483&rft.aulast=Bibliowicz&rft.aufirst=Abel+M.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F29628872&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Salisbury, Joyce E. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=jccJCAAAQBAJ&pg=PA24">Rome's Christian Empress: Galla Placidia Rules at the Twilight of the Empire</a> (ingilis). JHU Press. 2015. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-4214-1700-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-4214-1700-4"><bdi>978-1-4214-1700-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome%27s+Christian+Empress%3A+Galla+Placidia+Rules+at+the+Twilight+of+the+Empire&rft.pub=JHU+Press&rft.date=2015&rft.isbn=978-1-4214-1700-4&rft.aulast=Salisbury&rft.aufirst=Joyce+E.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DjccJCAAAQBAJ%26pg%3DPA24&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Temperman, Jeroen. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=7_J5DwAAQBAJ&pg=PA16">State–Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance</a> (ingilis). BRILL. 2010. 16–. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-90-04-18149-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-90-04-18149-6"><bdi>978-90-04-18149-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=State%E2%80%93Religion+Relationships+and+Human+Rights+Law%3A+Towards+a+Right+to+Religiously+Neutral+Governance&rft.pages=16-&rft.pub=BRILL&rft.date=2010&rft.isbn=978-90-04-18149-6&rft.aulast=Temperman&rft.aufirst=Jeroen&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D7_J5DwAAQBAJ%26pg%3DPA16&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Rives, James B. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sagepub.co.uk/journals">"Graeco-Roman Religion in the Roman Empire: Old Assumptions and New Approaches"</a>. Currents in Biblical Research (ingilis). 8 (2). 2010: 240–299. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1177%2F1476993X09347454">10.1177/1476993X09347454</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Currents+in+Biblical+Research&rft.atitle=Graeco-Roman+Religion+in+the+Roman+Empire%3A+Old+Assumptions+and+New+Approaches&rft.volume=8&rft.issue=2&rft.pages=240-299&rft.date=2010&rft_id=info%3Adoi%2F10.1177%2F1476993X09347454&rft.aulast=Rives&rft.aufirst=James+B.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sagepub.co.uk%2Fjournals&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Rüpke, Jörg. Gordon, Richard (redaktor). The Religion of the Romans (ingilis) (illustrated). Polity. 2007. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780745630144" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780745630144"><bdi>9780745630144</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Religion+of+the+Romans&rft.edition=illustrated&rft.pub=Polity&rft.date=2007&rft.isbn=9780745630144&rft.aulast=R%C3%BCpke&rft.aufirst=J%C3%B6rg&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">MacMullen, Ramsay. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/paganisminromane0000macm">Paganism in the Roman Empire</a> (ingilis) (unabridged). Yale University Press. 1981. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780300029840" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780300029840"><bdi>9780300029840</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Paganism+in+the+Roman+Empire&rft.edition=unabridged&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1981&rft.isbn=9780300029840&rft.aulast=MacMullen&rft.aufirst=Ramsay&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpaganisminromane0000macm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Orlin, Eric. Foreign Cults in Rome: Creating a Roman Empire (ingilis). Oxford University Press. 2010. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780199780204" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780199780204"><bdi>9780199780204</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Foreign+Cults+in+Rome%3A+Creating+a+Roman+Empire&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=9780199780204&rft.aulast=Orlin&rft.aufirst=Eric&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Kahlos, Maijastina. Religious Dissent in Late Antiquity, 350-450 (ingilis). Oxford University Press. 2019. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780190067267" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780190067267"><bdi>9780190067267</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Religious+Dissent+in+Late+Antiquity%2C+350-450&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2019&rft.isbn=9780190067267&rft.aulast=Kahlos&rft.aufirst=Maijastina&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Lavan, Luke. Lavan, Luke; Mulryan, Michael (redaktorlar ). The Archaeology of Late Antique "paganism" (ingilis). Brill. 2011. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9789004192379" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9789004192379"><bdi>9789004192379</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Archaeology+of+Late+Antique+%22paganism%22&rft.pub=Brill&rft.date=2011&rft.isbn=9789004192379&rft.aulast=Lavan&rft.aufirst=Luke&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Beard, Mary; North, John S.; Price, Simon. Religions of Rome: Volume 1, A History (ingilis). UK: Cambridge University Press. 1998. səh. 341. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-521-30401-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-521-30401-6"><bdi>0-521-30401-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Religions+of+Rome%3A+Volume+1%2C+A+History&rft.place=UK&rft.pages=341&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-521-30401-6&rft.aulast=Beard&rft.aufirst=Mary&rft.au=North%2C+John+S.&rft.au=Price%2C+Simon&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Clark, Mark Edward. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/3270103">"Spes in the Early Imperial Cult: "The Hope of Augustus""</a>. Numen (ingilis). 30 (1). 1983. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1163%2F156852783X00168">10.1163/156852783X00168</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/3270103">3270103</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Numen&rft.atitle=Spes+in+the+Early+Imperial+Cult%3A+%22The+Hope+of+Augustus%22&rft.volume=30&rft.issue=1&rft.date=1983&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F156852783X00168&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F3270103&rft.aulast=Clark&rft.aufirst=Mark+Edward&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F3270103&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Sherwin-White, A. N. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/23952852">"The Early Persecutions and Roman Law Again"</a>. The Journal of Theological Studies (ingilis). 3 (2). 1952. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/23952852">23952852</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Theological+Studies&rft.atitle=The+Early+Persecutions+and+Roman+Law+Again&rft.volume=3&rft.issue=2&rft.date=1952&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F23952852&rft.aulast=Sherwin-White&rft.aufirst=A.+N.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F23952852&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Delehaye, Hippolyte. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/legendsofsaintsw0000dele">The Legends of the Saints</a> (ingilis). Attwater, Donald tərəfindən tərcümə olunub (1). Fordham University Press. 1962 [1905]. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0823204405" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0823204405"><bdi>0823204405</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Legends+of+the+Saints&rft.edition=1&rft.pub=Fordham+University+Press&rft.date=1962&rft.isbn=0823204405&rft.aulast=Delehaye&rft.aufirst=Hippolyte&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flegendsofsaintsw0000dele&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Whitby, Michael; Streeter, Joseph, redaktorlar Christian Persecution, Martyrdom, and Orthodoxy GEM de Ste.Croix (ingilis). New York: Oxford University Press. 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-19-927812-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-19-927812-1"><bdi>978-0-19-927812-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Christian+Persecution%2C+Martyrdom%2C+and+Orthodoxy+GEM+de+Ste.Croix&rft.place=New+York&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-19-927812-1&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Boer, Harry R. A Short History of the Early Church (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing Co. 1990. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0802813399" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0802813399"><bdi>0802813399</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Short+History+of+the+Early+Church&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing+Co.&rft.date=1990&rft.isbn=0802813399&rft.aulast=Boer&rft.aufirst=Harry+R.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Plescia, Joseph. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/41527858">"On the Persecution of the Christians in the Roman Empire"</a>. Latomus (ingilis). 30 (Fasc.1). 1971: 120–132. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/41527858">41527858</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Latomus&rft.atitle=On+the+Persecution+of+the+Christians+in+the+Roman+Empire&rft.volume=30&rft.issue=Fasc.1&rft.pages=120-132&rft.date=1971&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F41527858&rft.aulast=Plescia&rft.aufirst=Joseph&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F41527858&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Cairns, Earle E. Chapter 7:Christ or Caesar // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/christianitythro0000cair">Christianity Through the Centuries: A History of the Christian Church</a> (ingilis) (Third). Grand Rapids, Michigan: Zondervan. 1996. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-310-20812-9" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-310-20812-9"><bdi>978-0-310-20812-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Chapter+7%3AChrist+or+Caesar&rft.btitle=Christianity+Through+the+Centuries%3A+A+History+of+the+Christian+Church&rft.place=Grand+Rapids%2C+Michigan&rft.edition=Third&rft.pub=Zondervan&rft.date=1996&rft.isbn=978-0-310-20812-9&rft.aulast=Cairns&rft.aufirst=Earle+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fchristianitythro0000cair&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Rawson, Elizabeth. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/1087418">"Religion and Politics in the Late Second Century B. C. at Rome"</a>. Phoenix (ingilis). 28 (2). 1974. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1087418">10.2307/1087418</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1087418">1087418</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Phoenix&rft.atitle=Religion+and+Politics+in+the+Late+Second+Century+B.+C.+at+Rome&rft.volume=28&rft.issue=2&rft.date=1974&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1087418&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1087418&rft.aulast=Rawson&rft.aufirst=Elizabeth&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1087418&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Tripolitis, Antonia. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/religionsofhelle0000trip">Religions of the Hellenistic-Roman Age</a> (ingilis) (illustrated, reprint). Wm. B. Eerdmans. 2002. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780802849137" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780802849137"><bdi>9780802849137</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Religions+of+the+Hellenistic-Roman+Age&rft.edition=illustrated%2C+reprint&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans&rft.date=2002&rft.isbn=9780802849137&rft.aulast=Tripolitis&rft.aufirst=Antonia&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Freligionsofhelle0000trip&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Bryant, Joseph M. "The Sect-Church Dynamic and Christian Expansion in the Roman Empire: Persecution, Penitential Discipline, and Schism in Sociological Perspective". The British Journal of Sociology (ingilis). 44 (2). 1993: 303–339. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F591221">10.2307/591221</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/591221">591221</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+British+Journal+of+Sociology&rft.atitle=The+Sect-Church+Dynamic+and+Christian+Expansion+in+the+Roman+Empire%3A+Persecution%2C+Penitential+Discipline%2C+and+Schism+in+Sociological+Perspective&rft.volume=44&rft.issue=2&rft.pages=303-339&rft.date=1993&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F591221&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F591221&rft.aulast=Bryant&rft.aufirst=Joseph+M.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Green, Bernard. Christianity in Ancient Rome: The First Three Centuries (ingilis). A&C Black. 2010. səh. 126-127. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780567032508" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780567032508"><bdi>9780567032508</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Christianity+in+Ancient+Rome%3A+The+First+Three+Centuries&rft.pages=126-127&rft.pub=A%26C+Black&rft.date=2010&rft.isbn=9780567032508&rft.aulast=Green&rft.aufirst=Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Latourette, Kenneth Scott. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140628031638/https://books.google.com/books?id=mz4OAAAAQAAJ&pg=PA82&dq=%22Many+pagans+held+that+the+neglect+of+the+old+gods%22&hl=en&ei=sJCsTartAtSbhQfq0JDBCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&sqi=2&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Many%20pagans%20held%20that%20the%20neglect%20of%20the%20old%20gods%22&f=false">History Of Christianity 1650-1950 Secularization Of The West</a> (ingilis). The Ronald Press Company. 1956.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+Of+Christianity+1650-1950+Secularization+Of+The+West&rft.pub=The+Ronald+Press+Company&rft.date=1956&rft.aulast=Latourette&rft.aufirst=Kenneth+Scott&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20140628031638%2Fhttps%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dmz4OAAAAQAAJ%26pg%3DPA82%26dq%3D%2522Many%2Bpagans%2Bheld%2Bthat%2Bthe%2Bneglect%2Bof%2Bthe%2Bold%2Bgods%2522%26hl%3Den%26ei%3DsJCsTartAtSbhQfq0JDBCQ%26sa%3DX%26oi%3Dbook_result%26ct%3Dresult%26resnum%3D1%26sqi%3D2%26ved%3D0CCcQ6AEwAA%23v%3Donepage%26q%3D%2522Many%2520pagans%2520held%2520that%2520the%2520neglect%2520of%2520the%2520old%2520gods%2522%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Ehrman, Bart D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/briefintroductio0000ehrm">A Brief Introduction to the New Testament</a> (ingilis). Oxford University Press. 2004. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-19-536934-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-19-536934-2"><bdi>978-0-19-536934-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Brief+Introduction+to+the+New+Testament&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-19-536934-2&rft.aulast=Ehrman&rft.aufirst=Bart+D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbriefintroductio0000ehrm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Remus, Harold. Blasi, Anthony J.; Duhamel, Jean; Turcotte, Paul-Andre (redaktorlar ). Handbook of Early Christianity (ingilis). 2002.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Handbook+of+Early+Christianity&rft.date=2002&rft.aulast=Remus&rft.aufirst=Harold&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Crossan, John Dominic. Who Killed Jesus?: Exposing the Roots of Anti-Semitism in the Gospel Story of the Death of Jesu (ingilis). HarperCollins. 2009. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0061978361" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0061978361"><bdi>0061978361</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Who+Killed+Jesus%3F%3A+Exposing+the+Roots+of+Anti-Semitism+in+the+Gospel+Story+of+the+Death+of+Jesu&rft.pub=HarperCollins&rft.date=2009&rft.isbn=0061978361&rft.aulast=Crossan&rft.aufirst=John+Dominic&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Wilken. The Christians as The Romans Saw Them (ingilis). New Haven, CT: Yale University Press. 2003. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0300098391" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0300098391"><bdi>0300098391</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Christians+as+The+Romans+Saw+Them&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0300098391&rft.au=Wilken&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Wilson, Stephen G. Related Strangers: Jews and Christians (ingilis). Minneapolis, MIN: Augsburg Fortress Publishers. 1995. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/080063733X" title="Xüsusi:KitabMənbələri/080063733X"><bdi>080063733X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Related+Strangers%3A+Jews+and+Christians&rft.place=Minneapolis%2C+MIN&rft.pub=Augsburg+Fortress+Publishers&rft.date=1995&rft.isbn=080063733X&rft.aulast=Wilson&rft.aufirst=Stephen+G.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Casson, Lionel. Chapter 7 'Christ or Caesar' // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/everydaylifeinan00cass">Everyday Life in Ancient Rome</a> (ingilis) (revised). Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. 1998. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-8018-5991-3" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-8018-5991-3"><bdi>0-8018-5991-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Chapter+7+%27Christ+or+Caesar%27&rft.btitle=Everyday+Life+in+Ancient+Rome&rft.place=Baltimore%2C+Maryland&rft.edition=revised&rft.pub=Johns+Hopkins+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-8018-5991-3&rft.aulast=Casson&rft.aufirst=Lionel&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Feverydaylifeinan00cass&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Lee, A. Doug. Pagans and Christians in Late Antiquity: A Sourcebook (ingilis) (Second). New York: Routledge. 2016. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-138-02031-3" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-138-02031-3"><bdi>978-1-138-02031-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Pagans+and+Christians+in+Late+Antiquity%3A+A+Sourcebook&rft.place=New+York&rft.edition=Second&rft.pub=Routledge&rft.date=2016&rft.isbn=978-1-138-02031-3&rft.aulast=Lee&rft.aufirst=A.+Doug&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">McDonald, Margaret Y. Early Christian Women and Pagan Opinion: The Power of the Hysterical Woman (ingilis). Cambridge, England: Cambridge University Press. 1996. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-521-56174-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-521-56174-4"><bdi>0-521-56174-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Christian+Women+and+Pagan+Opinion%3A+The+Power+of+the+Hysterical+Woman&rft.place=Cambridge%2C+England&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-521-56174-4&rft.aulast=McDonald&rft.aufirst=Margaret+Y.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Keener, Craig S. 1-2 Corinthians (ingilis). New York: Cambridge University Press. 2005. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-511-11387-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-511-11387-1"><bdi>978-0-511-11387-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=1-2+Corinthians&rft.place=New+York&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-511-11387-1&rft.aulast=Keener&rft.aufirst=Craig+S.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Sherwin-White, A.N. "Why Were the Early Christians Persecuted? – An Amendment". Past & Present (ingilis). 47 (2). April 1954.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Past+%26+Present&rft.atitle=Why+Were+the+Early+Christians+Persecuted%3F+%E2%80%93+An+Amendment&rft.volume=47&rft.issue=2&rft.date=1954-04&rft.aulast=Sherwin-White&rft.aufirst=A.N.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Salisbury, Joyce E. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/bloodofmartyrsun00sali">The Blood of Martyrs: Unintended Consequences of Ancient Violence</a> (ingilis). Routledge. 2004. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9781135948108" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9781135948108"><bdi>9781135948108</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Blood+of+Martyrs%3A+Unintended+Consequences+of+Ancient+Violence&rft.pub=Routledge&rft.date=2004&rft.isbn=9781135948108&rft.aulast=Salisbury&rft.aufirst=Joyce+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbloodofmartyrsun00sali&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Moss, Candida R. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/ancientchristian0000moss">Ancient Christian Martyrdom: Diverse Practices, Theologies, and Traditions</a> (ingilis). Yale University Press. 2012. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780300154658" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780300154658"><bdi>9780300154658</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+Christian+Martyrdom%3A+Diverse+Practices%2C+Theologies%2C+and+Traditions&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2012&rft.isbn=9780300154658&rft.aulast=Moss&rft.aufirst=Candida+R.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fancientchristian0000moss&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Lang, T.J. Mystery and the Making of a Christian Historical Consciousness (ingilis). Berlin/Boston: Walter de Gruyter. 2015. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-3-11-044267-0" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-3-11-044267-0"><bdi>978-3-11-044267-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mystery+and+the+Making+of+a+Christian+Historical+Consciousness&rft.place=Berlin%2FBoston&rft.pub=Walter+de+Gruyter&rft.date=2015&rft.isbn=978-3-11-044267-0&rft.aulast=Lang&rft.aufirst=T.J.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">McCloy, Shelby Thomas. Gibbon's Antagonism to Christianity and the Discussions that it Has Provoked (ingilis). University of North Carolina Press. 1933.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gibbon%27s+Antagonism+to+Christianity+and+the+Discussions+that+it+Has+Provoked&rft.pub=University+of+North+Carolina+Press&rft.date=1933&rft.aulast=McCloy&rft.aufirst=Shelby+Thomas&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Barnes, T. D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/299693">"Legislation against the Christians"</a>. The Journal of Roman Studies (ingilis). 58. 1968. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F299693">10.2307/299693</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/299693">299693</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Legislation+against+the+Christians&rft.volume=58&rft.date=1968&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F299693&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F299693&rft.aulast=Barnes&rft.aufirst=T.+D.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F299693&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Keresztes, Paul. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/1582565">"Law and Arbitrariness in the Persecution of the Christians and Justin's First Apology"</a>. Vigiliae Christianae (ingilis). 18 (4). 1964. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1582565">10.2307/1582565</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1582565">1582565</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vigiliae+Christianae&rft.atitle=Law+and+Arbitrariness+in+the+Persecution+of+the+Christians+and+Justin%27s+First+Apology&rft.volume=18&rft.issue=4&rft.date=1964&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1582565&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1582565&rft.aulast=Keresztes&rft.aufirst=Paul&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1582565&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Keresztes, Paul. "From the Great Persecution To the Peace of Galerius". Vigiliae Christianae (ingilis). 37 (4). 1983: 379–399. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1163%2F157007283X00241">10.1163/157007283X00241</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vigiliae+Christianae&rft.atitle=From+the+Great+Persecution+To+the+Peace+of+Galerius&rft.volume=37&rft.issue=4&rft.pages=379-399&rft.date=1983&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F157007283X00241&rft.aulast=Keresztes&rft.aufirst=Paul&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Burton, Edward. Lectures Upon the Ecclesiastical History of the First Three Centuries From the Crucifixion of Jesus Christ to the Year 313 (ingilis). University of Chicago. 1885.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lectures+Upon+the+Ecclesiastical+History+of+the+First+Three+Centuries+From+the+Crucifixion+of+Jesus+Christ+to+the+Year+313&rft.pub=University+of+Chicago&rft.date=1885&rft.aulast=Burton&rft.aufirst=Edward&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Musurillo, Herbert. The Acts of the Christian martyrs Introduction, texts and translations (ingilis). Oxford University Press. 1972. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-19-924058-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-19-924058-2"><bdi>0-19-924058-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Acts+of+the+Christian+martyrs+Introduction%2C+texts+and+translations&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1972&rft.isbn=0-19-924058-2&rft.aulast=Musurillo&rft.aufirst=Herbert&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Meeks, Wayne A. The First Urban Christians (ingilis) (second). Yale University. 2003. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-300-09861-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-300-09861-8"><bdi>0-300-09861-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+First+Urban+Christians&rft.edition=second&rft.pub=Yale+University&rft.date=2003&rft.isbn=0-300-09861-8&rft.aulast=Meeks&rft.aufirst=Wayne+A.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">McDonald, Margaret Y. Early Christian Women and Pagan Opinion: The Power of the Hysterical Woman (ingilis). Cambridge, England: Cambridge University Press. 1996. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-521-56174-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-521-56174-4"><bdi>0-521-56174-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Christian+Women+and+Pagan+Opinion%3A+The+Power+of+the+Hysterical+Woman&rft.place=Cambridge%2C+England&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-521-56174-4&rft.aulast=McDonald&rft.aufirst=Margaret+Y.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Gibbon, Edward. Womersley, David (redaktor). The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (ingilis). Penguin Classics. 1996. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0140433953" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0140433953"><bdi>0140433953</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+History+of+the+Decline+and+Fall+of+the+Roman+Empire&rft.pub=Penguin+Classics&rft.date=1996&rft.isbn=0140433953&rft.aulast=Gibbon&rft.aufirst=Edward&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Goodman, M. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/romejerusalem00mart">Rome and Jerusalem: the clash of ancient civilizations</a> (ingilis). Alfred A. Knopf. 2007. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-713-99447-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-713-99447-6"><bdi>978-0-713-99447-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+and+Jerusalem%3A+the+clash+of+ancient+civilizations&rft.pub=Alfred+A.+Knopf&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-713-99447-6&rft.aulast=Goodman&rft.aufirst=M.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fromejerusalem00mart&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Moss, Candida R. "Current Trends in the Study of Early Christian Martyrdom". Bulletin for the Study of Religion (ingilis). 41 (3). 2012. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1558%2Fbsor.v41i3.22">10.1558/bsor.v41i3.22</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bulletin+for+the+Study+of+Religion&rft.atitle=Current+Trends+in+the+Study+of+Early+Christian+Martyrdom&rft.volume=41&rft.issue=3&rft.date=2012&rft_id=info%3Adoi%2F10.1558%2Fbsor.v41i3.22&rft.aulast=Moss&rft.aufirst=Candida+R.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">De de Sainte-Croix, G.E.M. "Aspects of the 'Great' Persecution". Harvard Theological Review (ingilis). 47 (2). April 1964.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Harvard+Theological+Review&rft.atitle=Aspects+of+the+%27Great%27+Persecution&rft.volume=47&rft.issue=2&rft.date=1964-04&rft.aulast=De+de+Sainte-Croix&rft.aufirst=G.E.M.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Liebeschuetz, J. H. W. G. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/continuitychange0000lieb">Continuity and Change in Roman Religion</a> (ingilis). Oxford: Oxford University Press. 1979. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-19-814822-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-19-814822-4"><bdi>0-19-814822-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Continuity+and+Change+in+Roman+Religion&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1979&rft.isbn=0-19-814822-4&rft.aulast=Liebeschuetz&rft.aufirst=J.+H.+W.+G.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcontinuitychange0000lieb&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Rives, James. "The Piety of a Persecutor". Journal of Early Christian Studies (ingilis). 4. 1996.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Early+Christian+Studies&rft.atitle=The+Piety+of+a+Persecutor&rft.volume=4&rft.date=1996&rft.aulast=Rives&rft.aufirst=James&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Ben-Sasson, H.H. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofjewishp00harv">A History of the Jewish People</a> (ingilis). Harvard University Press. 1976. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-674-39731-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-674-39731-2"><bdi>0-674-39731-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+the+Jewish+People&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=1976&rft.isbn=0-674-39731-2&rft.aulast=Ben-Sasson&rft.aufirst=H.H.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofjewishp00harv&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Wylen, Stephen M. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/jewsintimeofjesu0000wyle">The Jews in the Time of Jesus: An Introduction</a> (ingilis). Paulist Press. 1995. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-8091-3610-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-8091-3610-4"><bdi>0-8091-3610-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jews+in+the+Time+of+Jesus%3A+An+Introduction&rft.pub=Paulist+Press&rft.date=1995&rft.isbn=0-8091-3610-4&rft.aulast=Wylen&rft.aufirst=Stephen+M.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fjewsintimeofjesu0000wyle&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Dunn, James D.G. Jews and Christians: The Parting of the Ways, CE 70 to 135 (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing. 1999. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-8028-4498-7" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-8028-4498-7"><bdi>0-8028-4498-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jews+and+Christians%3A+The+Parting+of+the+Ways%2C+CE+70+to+135&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing&rft.date=1999&rft.isbn=0-8028-4498-7&rft.aulast=Dunn&rft.aufirst=James+D.G.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Boatwright, Mary Taliaferro; Gargola, Daniel J.; Alexander, Richard John. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/romansfromvillag00boat_0">The Romans: From Village to Empire</a> (ingilis). Oxford University Press. 2004. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-19-511875-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-19-511875-8"><bdi>0-19-511875-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Romans%3A+From+Village+to+Empire&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=0-19-511875-8&rft.aulast=Boatwright&rft.aufirst=Mary+Taliaferro&rft.au=Gargola%2C+Daniel+J.&rft.au=Alexander%2C+Richard+John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fromansfromvillag00boat_0&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Wilken, Robert Louis. The Christians as the Romans Saw Them (ingilis). Yale University Press. 1986. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0300036272" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0300036272"><bdi>0300036272</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Christians+as+the+Romans+Saw+Them&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1986&rft.isbn=0300036272&rft.aulast=Wilken&rft.aufirst=Robert+Louis&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Janssen, L.F. "'Superstitio' and the Persecution of the Christians journal=Vigilae Christianae" (ingilis). 33 (2). June 1979.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%27Superstitio%27+and+the+Persecution+of+the+Christians+journal%3DVigilae+Christianae&rft.volume=33&rft.issue=2&rft.date=1979-06&rft.aulast=Janssen&rft.aufirst=L.F.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"> (<a href="#missing_pipe">#missing_pipe</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Brown, Peter. The World of Late Antiquity (ingilis). Thames and Hudson. 1971. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-500-32022-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-500-32022-5"><bdi>0-500-32022-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+World+of+Late+Antiquity&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1971&rft.isbn=0-500-32022-5&rft.aulast=Brown&rft.aufirst=Peter&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Orlin, Eric. Routledge Encyclopedia of Ancient Mediterranean Religions (ingilis). <a href="/wiki/Routledge" title="Routledge">Routledge</a>. 2015. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9781134625529" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9781134625529"><bdi>9781134625529</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Routledge+Encyclopedia+of+Ancient+Mediterranean+Religions&rft.pub=Routledge&rft.date=2015&rft.isbn=9781134625529&rft.aulast=Orlin&rft.aufirst=Eric&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite id="Champlin" class="citation book">Champlin, Edward. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/nerocham00cham">Nero</a> (ingilis). Harvard University Press. 2005. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-674-01822-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-674-01822-8"><bdi>978-0-674-01822-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nero&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-674-01822-8&rft.aulast=Champlin&rft.aufirst=Edward&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fnerocham00cham&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Grant, Robert M. Eusebius as Church Historian (ingilis). Wipf & Stock Publishers. 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9781597529570" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9781597529570"><bdi>9781597529570</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eusebius+as+Church+Historian&rft.pub=Wipf+%26+Stock+Publishers&rft.date=2006&rft.isbn=9781597529570&rft.aulast=Grant&rft.aufirst=Robert+M.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Wright, David; Esler, Philip F. Tertullian // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/earlychristianwo0001unse">The Early Christian World</a> (ingilis). London: Routledge. 2000.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Tertullian&rft.btitle=The+Early+Christian+World&rft.place=London&rft.pub=Routledge&rft.date=2000&rft.aulast=Wright&rft.aufirst=David&rft.au=Esler%2C+Philip+F.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fearlychristianwo0001unse&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Fergurson, Everett. Backgrounds of Early Christianity (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing. 2003. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-8028-2221-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-8028-2221-5"><bdi>0-8028-2221-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Backgrounds+of+Early+Christianity&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing&rft.date=2003&rft.isbn=0-8028-2221-5&rft.aulast=Fergurson&rft.aufirst=Everett&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Lukian" title="Lukian">Lukian</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tertullian.org/rpearse/lucian/lucian_alexander.htm">Alexander the False Prophet</a>. (məqalə). Loeb Classical Library (ingilis) (1936). Harvard University Press. 180.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Alexander+the+False+Prophet&rft.series=Loeb+Classical+Library&rft.edition=1936&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.au=Lukian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tertullian.org%2Frpearse%2Flucian%2Flucian_alexander.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Potter, David S. The Roman Empire at Bay AD 180–395 (ingilis). Routledge. 2004. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-415-10058-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-415-10058-5"><bdi>0-415-10058-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Empire+at+Bay+AD+180%E2%80%93395&rft.pub=Routledge&rft.date=2004&rft.isbn=0-415-10058-5&rft.aulast=Potter&rft.aufirst=David+S.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Scarre, Chris. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/chronicleofroman00scar">Chronicle of the Roman Emperors: the reign-by-reign record of the rulers of Imperial Rome</a> (ingilis). Thames & Hudson. 1995 0-500-05. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/077-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/077-5"><bdi>077-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Chronicle+of+the+Roman+Emperors%3A+the+reign-by-reign+record+of+the+rulers+of+Imperial+Rome&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.isbn=077-5&rft.aulast=Scarre&rft.aufirst=Chris&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fchronicleofroman00scar&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Frend, W. H. C. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/riseofchristiani00fren_0">The Rise of Christianity</a> (ingilis). Philadelphia: Fortress Press. 1984. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-8006-1931-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-8006-1931-2"><bdi>978-0-8006-1931-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Rise+of+Christianity&rft.place=Philadelphia&rft.pub=Fortress+Press&rft.date=1984&rft.isbn=978-0-8006-1931-2&rft.aulast=Frend&rft.aufirst=W.+H.+C.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Friseofchristiani00fren_0&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Richardson, Ed. Donfried, Karl P.; Richardson, Peter (redaktorlar ). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/judaismchristian0000unse_g7b8">Judaism and Christianity in First-century Rome</a> (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing. 1998. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780802842657" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780802842657"><bdi>9780802842657</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Judaism+and+Christianity+in+First-century+Rome&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing&rft.date=1998&rft.isbn=9780802842657&rft.aulast=Richardson&rft.aufirst=Ed&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fjudaismchristian0000unse_g7b8&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Barnes, Timothy David. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/tertullianhistor0000barn">Tertullian: a historical and literary study</a> (ingilis). Oxford: Clarendon Press. 1971. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0198143621" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0198143621"><bdi>0198143621</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tertullian%3A+a+historical+and+literary+study&rft.place=Oxford&rft.pub=Clarendon+Press&rft.date=1971&rft.isbn=0198143621&rft.aulast=Barnes&rft.aufirst=Timothy+David&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ftertullianhistor0000barn&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Barrett, Anthony A. Rome Is Burning: Nero and the Fire That Ended a Dynasty (ingilis). Princeton University Press. 2020. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0691172316" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0691172316"><bdi>978-0691172316</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+Is+Burning%3A+Nero+and+the+Fire+That+Ended+a+Dynasty&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=2020&rft.isbn=978-0691172316&rft.aulast=Barrett&rft.aufirst=Anthony+A.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Publi_Korneli_Tasit" title="Publi Korneli Tasit">Publi Korneli Tasit</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Tac.+Ann.+15.44&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0078">The Annals</a>. (məqalə). Alfred John Church, William Jackson Brodribb, Sara Bryant (ingilis) (1942). The Modern Library.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Annals&rft.series=Alfred+John+Church%2C+William+Jackson+Brodribb%2C+Sara+Bryant&rft.edition=1942&rft.pub=The+Modern+Library&rft.au=Publi+Korneli+Tasit&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DTac.%2BAnn.%2B15.44%26fromdoc%3DPerseus%253Atext%253A1999.02.0078&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Theißen, Gerd; Merz, Annette. Der historische Jesus: ein Lehrbuch (alman) (4). Vandenhoeck & Ruprecht. 2011. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/3525521987" title="Xüsusi:KitabMənbələri/3525521987"><bdi>3525521987</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Der+historische+Jesus%3A+ein+Lehrbuch&rft.edition=4&rft.pub=Vandenhoeck+%26+Ruprecht&rft.date=2011&rft.isbn=3525521987&rft.aulast=Thei%C3%9Fen&rft.aufirst=Gerd&rft.au=Merz%2C+Annette&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Blom, Willem J. C. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brill.com/view/journals/vc/73/5/article-p564_5.xml">"Why the Testimonium Taciteum Is Authentic: A Response to Carrier"</a>. <a href="/w/index.php?title=Vigiliae_Christianae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vigiliae Christianae (səhifə mövcud deyil)">Vigiliae Christianae</a> (ingilis). 73 (5). 9 October 2019. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1163%2F15700720-12341409">10.1163/15700720-12341409</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vigiliae+Christianae&rft.atitle=Why+the+Testimonium+Taciteum+Is+Authentic%3A+A+Response+to+Carrier&rft.volume=73&rft.issue=5&rft.date=2019-10-09&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F15700720-12341409&rft.aulast=Blom&rft.aufirst=Willem+J.+C.&rft_id=https%3A%2F%2Fbrill.com%2Fview%2Fjournals%2Fvc%2F73%2F5%2Farticle-p564_5.xml&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Banks, Diane Nunn. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/writinghistoryof0000bank">Writing the history of Israel</a> (ingilis). Bloomsbury Academic. 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780567026620" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780567026620"><bdi>9780567026620</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Writing+the+history+of+Israel&rft.pub=Bloomsbury+Academic&rft.date=2006&rft.isbn=9780567026620&rft.aulast=Banks&rft.aufirst=Diane+Nunn&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fwritinghistoryof0000bank&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Meier, John P. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=zODYAAAAMAAJ">A Marginal Jew: The roots of the problem and the person</a> (ingilis). Doubleday. 1991. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-385-26425-9" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-385-26425-9"><bdi>978-0-385-26425-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Marginal+Jew%3A+The+roots+of+the+problem+and+the+person&rft.pub=Doubleday&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-385-26425-9&rft.aulast=Meier&rft.aufirst=John+P.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DzODYAAAAMAAJ&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Voorst, Robert Van. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=lwzliMSRGGkC&q=jesus+Outside+the+New+Testament:+An+Introduction+to+the+Ancient">Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence</a> (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing. 2000. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-8028-4368-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-8028-4368-5"><bdi>978-0-8028-4368-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jesus+Outside+the+New+Testament%3A+An+Introduction+to+the+Ancient+Evidence&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-8028-4368-5&rft.aulast=Voorst&rft.aufirst=Robert+Van&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DlwzliMSRGGkC%26q%3Djesus%2BOutside%2Bthe%2BNew%2BTestament%3A%2BAn%2BIntroduction%2Bto%2Bthe%2BAncient&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Witherington III, Ben. Revelation. New Cambridge Bible Commentary (ingilis). Cambridge University Press. 2003. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0521000688" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0521000688"><bdi>0521000688</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Revelation.+New+Cambridge+Bible+Commentary&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0521000688&rft.aulast=Witherington+III&rft.aufirst=Ben&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Carrier, Richard. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brill.com/abstract/journals/vc/68/3/article-p264_2.xml">"The prospect of a Christian interpolation in Tacitus, Annals 15.44"</a>. Vigiliae Christianae (ingilis). 68 (3). 2014-07-02. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1163%2F15700720-12341171">10.1163/15700720-12341171</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vigiliae+Christianae&rft.atitle=The+prospect+of+a+Christian+interpolation+in+Tacitus%2C+Annals+15.44.&rft.volume=68&rft.issue=3&rft.date=2014-07-02&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F15700720-12341171&rft.aulast=Carrier&rft.aufirst=Richard&rft_id=https%3A%2F%2Fbrill.com%2Fabstract%2Fjournals%2Fvc%2F68%2F3%2Farticle-p264_2.xml&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Shaw, Brent D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-roman-studies/article/abs/myth-of-the-neronian-persecution/73AC9F872D273C643F4E910B87B1A234">"The Myth of the Neronian persecution"</a>. The Journal of Roman Studies (ingilis). Society for the Promotion of Roman Studies. 2015. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1017%2FS0075435815000982">10.1017/S0075435815000982</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=The+Myth+of+the+Neronian+persecution&rft.date=2015&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS0075435815000982&rft.aulast=Shaw&rft.aufirst=Brent+D.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cambridge.org%2Fcore%2Fjournals%2Fjournal-of-roman-studies%2Farticle%2Fabs%2Fmyth-of-the-neronian-persecution%2F73AC9F872D273C643F4E910B87B1A234&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Middleton, Paul, redaktorWiley Blackwell Companion to Christian Martyrdom. Wiley. 2020. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9781119099826" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9781119099826"><bdi>9781119099826</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wiley+Blackwell+Companion+to+Christian+Martyrdom&rft.pub=Wiley&rft.date=2020&rft.isbn=9781119099826&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Jones, Christopher P. "The Historicity of the Neronian Persecution: A Response to Brent Shaw". New Testament Studies (ingilis). 63 (1). 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=New+Testament+Studies&rft.atitle=The+Historicity+of+the+Neronian+Persecution%3A+A+Response+to+Brent+Shaw&rft.volume=63&rft.issue=1&rft.date=2017&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=Christopher+P.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Bremmer, Birgit. "Tacitus and the Persecution of the Christians: An Invention of Tradition?". Eirene. Studia Graeca et Latina (ingilis). 53 (1–2). 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Eirene.+Studia+Graeca+et+Latina&rft.atitle=Tacitus+and+the+Persecution+of+the+Christians%3A+An+Invention+of+Tradition%3F&rft.volume=53&rft.issue=1%E2%80%932&rft.date=2017&rft.aulast=Bremmer&rft.aufirst=Birgit&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"> (<a href="#first_missing_last">#first_missing_last</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Cook, John Granger. "Chrestiani, Christiani, Χριστιανοί: a Second Century Anachronism?". Vigiliae Christianae (ingilis). 73 (3). 2020 [2017].</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vigiliae+Christianae&rft.atitle=Chrestiani%2C+Christiani%2C+%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%AF%3A+a+Second+Century+Anachronism%3F&rft.volume=73&rft.issue=3&rft.date=2020&rft.aulast=Cook&rft.aufirst=John+Granger&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">McKnight, Scot; Gupta, Nijay K. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=GmWODwAAQBAJ">The State of New Testament Studies: A Survey of Recent Research</a> (ingilis). Baker Academic. 2019. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-4934-1980-7" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-4934-1980-7"><bdi>978-1-4934-1980-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+State+of+New+Testament+Studies%3A+A+Survey+of+Recent+Research&rft.pub=Baker+Academic&rft.date=2019&rft.isbn=978-1-4934-1980-7&rft.aulast=McKnight&rft.aufirst=Scot&rft.au=Gupta%2C+Nijay+K.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DGmWODwAAQBAJ&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Tertullian" title="Tertullian">Tertullian</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tertullian.org/latin/scorpiace.htm">Tertulliani Liber Scorpiace</a>. (məqalə) (ingilis) (2003). Tertullian Project.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Tertulliani+Liber+Scorpiace&rft.edition=2003&rft.pub=Tertullian+Project&rft.au=Tertullian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tertullian.org%2Flatin%2Fscorpiace.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Laktansi" title="Laktansi">Lactantius</a>. De mortibus persecutorum // Roberts, Alexander; Donaldson A., James; Coxe, Cleveland (redaktorlar ). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newadvent.org/fathers/0705.htm">Ante-Nicene Fathers</a> (ingilis). 7. Fletcher, William tərəfindən tərcümə olunub. Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co. 1886 [316].</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=De+mortibus+persecutorum&rft.btitle=Ante-Nicene+Fathers&rft.place=Buffalo%2C+NY&rft.pub=Christian+Literature+Publishing+Co.&rft.date=1886&rft.au=Lactantius&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0705.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Septimi_Sever" title="Septimi Sever">Septimi Sever</a>. Chronicorum // Schaff, Philip (redaktor). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.documentacatholicaomnia.eu/03d/0360-0420,_Sulpicius_Severus,_Chronicorum_%5bSchaff%5d,_EN.pdf">NPNF-211. Sulpitius Severus, Vincent of Lerins, John Cassian</a> (PDF) (ingilis). Fletcher, William tərəfindən tərcümə olunub. CCEL. 1886 [403]. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/1610250729" title="Xüsusi:KitabMənbələri/1610250729"><bdi>1610250729</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Chronicorum&rft.btitle=NPNF-211.+Sulpitius+Severus%2C+Vincent+of+Lerins%2C+John+Cassian&rft.pub=CCEL&rft.date=1886&rft.isbn=1610250729&rft.au=Septimi+Sever&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.documentacatholicaomnia.eu%2F03d%2F0360-0420%2C_Sulpicius_Severus%2C_Chronicorum_%5BSchaff%5D%2C_EN.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a>. vii THE CHURCH HISTORY OF EUSEBIUS // Schaff, Philip (redaktor). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.documentacatholicaomnia.eu/03d/0265-0339,_Eusebius_Caesariensis,_Historia_ecclesiastica_%5BSchaff%5D,_EN.pdf">NPNF2-01. Eusebius Pamphilius: Church History, Life of Constantine, Oration in Praise of Constantine</a> (PDF) (ingilis). McGIFFERT, ARTHUR CUSHMAN tərəfindən tərcümə olunub. CCEL. 1980 [323–325]. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/1610250621" title="Xüsusi:KitabMənbələri/1610250621"><bdi>1610250621</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=vii+THE+CHURCH+HISTORY+OF+EUSEBIUS&rft.btitle=NPNF2-01.+Eusebius+Pamphilius%3A+Church+History%2C+Life+of+Constantine%2C+Oration+in+Praise+of+Constantine&rft.pub=CCEL&rft.date=1980&rft.isbn=1610250621&rft.au=Yevsevi&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.documentacatholicaomnia.eu%2F03d%2F0265-0339%2C_Eusebius_Caesariensis%2C_Historia_ecclesiastica_%255BSchaff%255D%2C_EN.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Pavel_Orozi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pavel Orozi (səhifə mövcud deyil)">Pavel Orozi</a>. MARZAK, DAVID JOHN PAUL (redaktor). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kolbefoundation.org/newkolbesite/BookstoreSale/Orosius/CB7EAA4F9423768F9DFC97E099E2BCA8/31OrosiusElectronic.pdf">Historiae Adversus Paganos</a> (PDF). THE GREATEST BOOKS OF CHRISTIAN CIVILIZATION (ingilis). 31. Lubbock, Texas: The Kolbe Foundation.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historiae+Adversus+Paganos&rft.place=Lubbock%2C+Texas&rft.series=THE+GREATEST+BOOKS+OF+CHRISTIAN+CIVILIZATION&rft.pub=The+Kolbe+Foundation&rft.au=Pavel+Orozi&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kolbefoundation.org%2Fnewkolbesite%2FBookstoreSale%2FOrosius%2FCB7EAA4F9423768F9DFC97E099E2BCA8%2F31OrosiusElectronic.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"> (<a href="#first_missing_last">#first_missing_last</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/I_Klement" title="I Klement">I Klement</a>. Fee, Gordon D. (redaktor). The First Epistle to the Corinthians (ingilis). 2014 [70]. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0802871364" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0802871364"><bdi>0802871364</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+First+Epistle+to+the+Corinthians&rft.date=2014&rft.isbn=0802871364&rft.au=I+Klement&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Smallwood, E. Mary. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_classical-philology_1956-01_51_1/page/n4">"Domitian's Attitude toward the Jews and Judaism"</a>. Classical Philology (ingilis). 51 (1). 1956: 1–13. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/266380">266380</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Classical+Philology&rft.atitle=Domitian%E2%80%99s+Attitude+toward+the+Jews+and+Judaism&rft.volume=51&rft.issue=1&rft.pages=1-13&rft.date=1956&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F266380&rft.aulast=Smallwood&rft.aufirst=E.+Mary&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_classical-philology_1956-01_51_1%2Fpage%2Fn4&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Brown, Raymond E. An Introduction to the New Testament (ingilis). Yale University Press. 1997. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-385-24767-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-385-24767-2"><bdi>0-385-24767-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Introduction+to+the+New+Testament&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0-385-24767-2&rft.aulast=Brown&rft.aufirst=Raymond+E.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Thompson, Leonard L. The Book of Revelation: Apocalypse and Empire (ingilis). Oxford University Press. 1997. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0195115805" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0195115805"><bdi>0195115805</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Book+of+Revelation%3A+Apocalypse+and+Empire&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0195115805&rft.aulast=Thompson&rft.aufirst=Leonard+L.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Merrill, Elmer Truesdell. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earlychurch.org.uk/pdf/e-books/early-christian-history_merrill.pdf">ESSAYS IN EARLY CHRISTIAN HISTORY</a> (PDF) (ingilis). LONDON: MACMILLAN AND CO. 1924.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=ESSAYS+IN+EARLY+CHRISTIAN+HISTORY&rft.place=LONDON&rft.pub=MACMILLAN+AND+CO.&rft.date=1924&rft.aulast=Merrill&rft.aufirst=Elmer+Truesdell&rft_id=https%3A%2F%2Fearlychurch.org.uk%2Fpdf%2Fe-books%2Fearly-christian-history_merrill.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Haddad, Robert M. The Case for Christianity: St. Justin Martyr's Arguments for Religious Liberty and Judicial Justice (ingilis). Plymouth: Rowman & Littlefield. 2010. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-58979-575-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-58979-575-4"><bdi>978-1-58979-575-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Case+for+Christianity%3A+St.+Justin+Martyr%27s+Arguments+for+Religious+Liberty+and+Judicial+Justice&rft.place=Plymouth&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft.date=2010&rft.isbn=978-1-58979-575-4&rft.aulast=Haddad&rft.aufirst=Robert+M.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Galimberti, Alessandro. Hadrian, Eleusis, and the beginnings of Christian apologetics // Rizzi, Marco (redaktor). Hadrian and the Christians (ingilis). Berlin: De Gruyter. 2010. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-3-11-022470-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-3-11-022470-2"><bdi>978-3-11-022470-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Hadrian%2C+Eleusis%2C+and+the+beginnings+of+Christian+apologetics&rft.btitle=Hadrian+and+the+Christians&rft.place=Berlin&rft.pub=De+Gruyter&rft.date=2010&rft.isbn=978-3-11-022470-2&rft.aulast=Galimberti&rft.aufirst=Alessandro&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Birley, Anthony R. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hadrianrestlesse00birl">Hadrian. The restless emperor</a> (ingilis). London: Routledge. 1997. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-415-16544-0" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-415-16544-0"><bdi>978-0-415-16544-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hadrian.+The+restless+emperor&rft.place=London&rft.pub=Routledge&rft.date=1997&rft.isbn=978-0-415-16544-0&rft.aulast=Birley&rft.aufirst=Anthony+R.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhadrianrestlesse00birl&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Giardina, Andrea. The Romans (ingilis). University of Chicago Press. 1993. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-226-29049-2" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-226-29049-2"><bdi>0-226-29049-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Romans&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-226-29049-2&rft.aulast=Giardina&rft.aufirst=Andrea&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Bowman, Alan; Cameron, Averil; Garnsey, Peter, redaktorlar The Cambridge Ancient History (ingilis). 12. The Crisis of Empire, AD 193-337 (2). 2005. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780521301992" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780521301992"><bdi>9780521301992</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History&rft.edition=2&rft.date=2005&rft.isbn=9780521301992&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">McLynn, Frank. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/marcusaureliusli00mcly">Marcus Aurelius: A Life</a> (ingilis). Da Capo Press. 2009. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-306-81830-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-306-81830-1"><bdi>978-0-306-81830-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Marcus+Aurelius%3A+A+Life&rft.pub=Da+Capo+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-306-81830-1&rft.aulast=McLynn&rft.aufirst=Frank&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmarcusaureliusli00mcly&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">Hassett, Maurice. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/13609b.htm">Martyrs of Scillium</a> // The Catholic Encyclopedia (ingilis). 13. New York: Robert Appleton Company. 1912.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Martyrs+of+Scillium&rft.btitle=The+Catholic+Encyclopedia&rft.place=New+York&rft.pub=Robert+Appleton+Company&rft.date=1912&rft.aulast=Hassett&rft.aufirst=Maurice&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Fcathen%2F13609b.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Farmer, D. Lyons, Martyrs of // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/oxforddictionary0000farm_d0b7">In The Oxford Dictionary of Saints</a> (ingilis) (5). Oxford University Press. 2011. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0199596603" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0199596603"><bdi>0199596603</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Lyons%2C+Martyrs+of&rft.btitle=In+The+Oxford+Dictionary+of+Saints&rft.edition=5&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2011&rft.isbn=0199596603&rft.aulast=Farmer&rft.aufirst=D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Foxforddictionary0000farm_d0b7&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Vincelette, Alan. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://academic.oup.com/jts/article-abstract/70/2/652/5556433">"On the Frequency of Voluntary Martyrdom in the Patristic Era"</a>. The Journal of Theological Studies. 70 (2). 2019. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093%2Fjts%2Fflz108">10.1093/jts/flz108</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Theological+Studies&rft.atitle=On+the+Frequency+of+Voluntary+Martyrdom+in+the+Patristic+Era&rft.volume=70&rft.issue=2&rft.date=2019&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2Fjts%2Fflz108&rft.aulast=Vincelette&rft.aufirst=Alan&rft_id=https%3A%2F%2Facademic.oup.com%2Fjts%2Farticle-abstract%2F70%2F2%2F652%2F5556433&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">Leclercq, Henri. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/07018b.htm">St. Gregory of Tours</a> // The Catholic Encyclopedia (ingilis). 7. New York: Robert Appleton Company. 1910.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=St.+Gregory+of+Tours&rft.btitle=The+Catholic+Encyclopedia&rft.place=New+York&rft.pub=Robert+Appleton+Company&rft.date=1910&rft.aulast=Leclercq&rft.aufirst=Henri&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Fcathen%2F07018b.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99riyy%C9%99li_Klement&action=edit&redlink=1" class="new" title="İsgəndəriyyəli Klement (səhifə mövcud deyil)">İsgəndəriyyəli Klement</a>. The Stromata (Book II) // Roberts, Alexander; Donaldson, James; Coxe, A. Cleveland (redaktorlar ). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newadvent.org/fathers/02102.htm">Ante-Nicene Fathers</a> (ingilis). 2. Wilson, William tərəfindən tərcümə olunub. Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co. 1885 [II əsr].</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Stromata+%28Book+II%29&rft.btitle=Ante-Nicene+Fathers&rft.place=Buffalo%2C+NY&rft.pub=Christian+Literature+Publishing+Co.&rft.date=1885&rft.au=%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99riyy%C9%99li+Klement&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F02102.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Tabbernee, William. Fake Prophecy and Polluted Sacraments: Ecclesiastical and Imperial Reactions to Montanism (Supplements to Vigiliae Christianae) (ingilis). Brill. 2007. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-9004158191" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-9004158191"><bdi>978-9004158191</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fake+Prophecy+and+Polluted+Sacraments%3A+Ecclesiastical+and+Imperial+Reactions+to+Montanism+%28Supplements+to+Vigiliae+Christianae%29&rft.pub=Brill&rft.date=2007&rft.isbn=978-9004158191&rft.aulast=Tabbernee&rft.aufirst=William&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Petrechko, Oleh. "The attitude of the Roman authorities to Christianity during the Reign of the Severan Dynasty". Проблеми гуманітарних наук: збірник наукових праць ДДПУ імені Івана Франка. Серія Історія (ingilis) (40). 2017. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.24919%2F2312-2595.40.126345">10.24919/2312-2595.40.126345</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2664-3715">2664-3715</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B8+%D0%B3%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%3A+%D0%B7%D0%B1%D1%96%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA+%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%8C+%D0%94%D0%94%D0%9F%D0%A3+%D1%96%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%96+%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B0+%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.+%D0%A1%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%8F+%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F&rft.atitle=The+attitude+of+the+Roman+authorities+to+Christianity+during+the+Reign+of+the+Severan+Dynasty&rft.issue=40&rft.date=2017&rft_id=info%3Adoi%2F10.24919%2F2312-2595.40.126345&rft.issn=2664-3715&rft.aulast=Petrechko&rft.aufirst=Oleh&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Bomgardner, D. L. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/storyofromanamph0000dlbo">The Story of the Roman Amphitheatre</a> (ingilis). Routledge. 2002. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-415-30185-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-415-30185-5"><bdi>978-0-415-30185-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Story+of+the+Roman+Amphitheatre&rft.pub=Routledge&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-415-30185-5&rft.aulast=Bomgardner&rft.aufirst=D.+L.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fstoryofromanamph0000dlbo&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Hopkins, Keith. The Colosseum (ingilis). Profile Books. 2011. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-84668-470-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-84668-470-8"><bdi>978-1-84668-470-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Colosseum&rft.pub=Profile+Books&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-84668-470-8&rft.aulast=Hopkins&rft.aufirst=Keith&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Brockman, Norbert. Encyclopedia of Sacred Places (ingilis). 1. ABC-CLIO. 2011. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-59884-654-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-59884-654-6"><bdi>978-1-59884-654-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+of+Sacred+Places&rft.pub=ABC-CLIO&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-59884-654-6&rft.aulast=Brockman&rft.aufirst=Norbert&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation encyclopaedia"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Decius">Decius</a> // <a href="/wiki/Britannika_Ensiklopediyas%C4%B1" title="Britannika Ensiklopediyası">Encyclopedia Britannica</a> (ingilis). 1998.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Decius&rft.btitle=Encyclopedia+Britannica&rft.date=1998&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fbiography%2FDecius&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Frend. Martyrdom and Persecution in the Early Church (ingilis). James Clarke & Co. 2008. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0227172299" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0227172299"><bdi>0227172299</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Martyrdom+and+Persecution+in+the+Early+Church&rft.pub=James+Clarke+%26+Co&rft.date=2008&rft.isbn=0227172299&rft.au=Frend&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Scarre, Chris. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/chronicleofroman00scar">Chronicle of the Roman Emperors: the reign-by-reign record of the rulers of Imperial Rome</a> (ingilis). Thames & Hudson. 1995. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-500-05077-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-500-05077-5"><bdi>0-500-05077-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Chronicle+of+the+Roman+Emperors%3A+the+reign-by-reign+record+of+the+rulers+of+Imperial+Rome&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.date=1995&rft.isbn=0-500-05077-5&rft.aulast=Scarre&rft.aufirst=Chris&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fchronicleofroman00scar&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">Chapman. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/11138a.htm">Novatian and Novatianism</a> // The Catholic Encyclopedia (ingilis). 11. New York: Robert Appleton Company. 1911.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Novatian+and+Novatianism&rft.btitle=The+Catholic+Encyclopedia&rft.place=New+York&rft.pub=Robert+Appleton+Company&rft.date=1911&rft.au=Chapman&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Fcathen%2F11138a.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">Chapman, Henry Palmer. <a class="external text" href="https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/St._Cyprian_of_Carthage">St. Cyprian of Carthage</a> // Herbermann, Charles (redaktor). The Catholic Encyclopedia (ingilis). 4. New York: Robert Appleton Company. 1908.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=St.+Cyprian+of+Carthage&rft.btitle=The+Catholic+Encyclopedia&rft.place=New+York&rft.pub=Robert+Appleton+Company&rft.date=1908&rft.aulast=Chapman&rft.aufirst=Henry+Palmer&rft_id=https%3A%2F%2Fen.wikisource.org%2Fwiki%2FCatholic_Encyclopedia_%281913%29%2FSt._Cyprian_of_Carthage&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Williams, Stephen. Diocletian and the Roman Recovery (ingilis). New York: Routledge. 1997. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-415-91827-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-415-91827-8"><bdi>0-415-91827-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Diocletian+and+the+Roman+Recovery&rft.place=New+York&rft.pub=Routledge&rft.date=1997&rft.isbn=0-415-91827-8&rft.aulast=Williams&rft.aufirst=Stephen&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Barnes, Timothy D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/constantineeuseb0000barn">Constantine and Eusebius</a> (ingilis). Cambridge, MA: Harvard University Press. 1981. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-674-16531-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-674-16531-1"><bdi>978-0-674-16531-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Constantine+and+Eusebius&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=1981&rft.isbn=978-0-674-16531-1&rft.aulast=Barnes&rft.aufirst=Timothy+D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fconstantineeuseb0000barn&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Gardner, Iain; Lieu, Samuel N. C. Manichaean Texts from the Roman Empire (ingilis). Cambridge: Cambridge University Press. 2004. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/052156090X" title="Xüsusi:KitabMənbələri/052156090X"><bdi>052156090X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Manichaean+Texts+from+the+Roman+Empire&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=052156090X&rft.aulast=Gardner&rft.aufirst=Iain&rft.au=Lieu%2C+Samuel+N.+C.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Shin, Min Seok. The Great Persecution: A Historical Re-examination (ingilis). Brepols. 2018. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-2-503-57447-9" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-2-503-57447-9"><bdi>978-2-503-57447-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Great+Persecution%3A+A+Historical+Re-examination&rft.pub=Brepols&rft.date=2018&rft.isbn=978-2-503-57447-9&rft.aulast=Shin&rft.aufirst=Min+Seok&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Bremmer, Jan M. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bmcr.brynmawr.edu/2019/2019.02.37/">"Greek and Latin Narratives about the Ancient Martyrs. Oxford early Christian texts"</a>. Bryn Mawr Classical Review (ingilis). Bryn Mawr. 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bryn+Mawr+Classical+Review&rft.atitle=Greek+and+Latin+Narratives+about+the+Ancient+Martyrs.+Oxford+early+Christian+texts&rft.date=2017&rft.aulast=Bremmer&rft.aufirst=Jan+M.&rft_id=https%3A%2F%2Fbmcr.brynmawr.edu%2F2019%2F2019.02.37%2F&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Tylor, Charles. Early Church History to the Death of Constantine (ingilis) (6). Headley. 2010.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Church+History+to+the+Death+of+Constantine&rft.edition=6&rft.pub=Headley&rft.date=2010&rft.aulast=Tylor&rft.aufirst=Charles&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Stark, Rodney. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/riseofchristiani0000star">The Rise of Christianity: A Sociologist Reconsiders History</a> (ingilis). Princeton University Press. 1996. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780691027494" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780691027494"><bdi>9780691027494</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Rise+of+Christianity%3A+A+Sociologist+Reconsiders+History&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=1996&rft.isbn=9780691027494&rft.aulast=Stark&rft.aufirst=Rodney&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Friseofchristiani0000star&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Clarke, Graeme. Third-Century Christianity // Bowman, Alan; Cameron, Averil; Garnsey, Peter (redaktorlar ). The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Crisis of Empire (ingilis). New York: Cambridge University Press. 2005. 589–671. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-521-30199-8" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-521-30199-8"><bdi>0-521-30199-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Third-Century+Christianity&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History%2C+Volume+XII%3A+The+Crisis+of+Empire&rft.place=New+York&rft.pages=589-671&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=0-521-30199-8&rft.aulast=Clarke&rft.aufirst=Graeme&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">de Sainte-Croix, G. E. M. Christian Persecution, Martyrdom, and Orthodoxy (ingilis). New York: Oxford University Press. 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-19-927812-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-19-927812-1"><bdi>0-19-927812-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Christian+Persecution%2C+Martyrdom%2C+and+Orthodoxy&rft.place=New+York&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft.isbn=0-19-927812-1&rft.aulast=de+Sainte-Croix&rft.aufirst=G.+E.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Martyrdom and Rome (ingilis). Cambridge: Cambridge University Press. 2002. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0-521-53049-1" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0-521-53049-1"><bdi>978-0-521-53049-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Martyrdom+and+Rome&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-521-53049-1&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"> (<a href="#first_missing_last">#first_missing_last</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Lane Fox, Robin. Pagans and Christians (ingilis). New York: Alfred A. Knopf. 1986. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0-394-55495-7" title="Xüsusi:KitabMənbələri/0-394-55495-7"><bdi>0-394-55495-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Pagans+and+Christians&rft.place=New+York&rft.pub=Alfred+A.+Knopf&rft.date=1986&rft.isbn=0-394-55495-7&rft.aulast=Lane+Fox&rft.aufirst=Robin&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Boucher, François-Emmanuël. 11. Philosophes, Anticlericalism, Reactionaries and Progress in French Enlightenment Historiography // Bourgault, Sophie; Sparling, Robert (redaktorlar ). A Companion to Enlightenment Historiography (ingilis). Brill. 2013. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-90-04-25184-7" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-90-04-25184-7"><bdi>978-90-04-25184-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=11.+Philosophes%2C+Anticlericalism%2C+Reactionaries+and+Progress+in+French+Enlightenment+Historiography&rft.btitle=A+Companion+to+Enlightenment+Historiography&rft.pub=Brill&rft.date=2013&rft.isbn=978-90-04-25184-7&rft.aulast=Boucher&rft.aufirst=Fran%C3%A7ois-Emmanu%C3%ABl&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Craddock, Patricia. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_modern-philology_1988-05_85_4/page/569">"Historical Discovery and Literary Invention in Gibbon's "Decline and Fall""</a>. Modern Philology (ingilis). 85 (4). 1988: 569–587. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F391664">10.1086/391664</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/438361">438361</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Modern+Philology&rft.atitle=Historical+Discovery+and+Literary+Invention+in+Gibbon%27s+%22Decline+and+Fall%22&rft.volume=85&rft.issue=4&rft.pages=569-587&rft.date=1988&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F391664&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F438361&rft.aulast=Craddock&rft.aufirst=Patricia&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_modern-philology_1988-05_85_4%2Fpage%2F569&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Recla, Matthew J. "Pathology, identity, or both? Making meaning from early Christian martyrdom". Mortality (ingilis). 27. 2020: 75–89. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080%2F13576275.2020.1823352">10.1080/13576275.2020.1823352</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Mortality&rft.atitle=Pathology%2C+identity%2C+or+both%3F+Making+meaning+from+early+Christian+martyrdom&rft.volume=27&rft.pages=75-89&rft.date=2020&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F13576275.2020.1823352&rft.aulast=Recla&rft.aufirst=Matthew+J.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Loades, Judith. Medieval History  (ingilis). Headstart History . 1991. <a href="/w/index.php?title=Amazon_Standard_Identification_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amazon Standard Identification Number (səhifə mövcud deyil)">ASIN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.com/dp/B000P6UEMS">B000P6UEMS</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+History%C2%A0&rft.pub=Headstart+History%C2%A0&rft.date=1991&rft.aulast=Loades&rft.aufirst=Judith&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Snyder, Graydon F. Ante Pacem: Archaeological Evidence of Church Life Before Constantine (ingilis) (illustrated, revised). Mercer University Press. 2003. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9780865548954" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9780865548954"><bdi>9780865548954</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ante+Pacem%3A+Archaeological+Evidence+of+Church+Life+Before+Constantine&rft.edition=illustrated%2C+revised&rft.pub=Mercer+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=9780865548954&rft.aulast=Snyder&rft.aufirst=Graydon+F.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Barnes, Timothy D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_journal-of-theological-studies_1968-10_19_2/page/509">"Pre-Decian "Acta Martyrum""</a>. The Journal of Theological Studies. New Series (ingilis). 19 (2). 1968: 509–531. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093%2Fjts%2FXIX.2.509">10.1093/jts/XIX.2.509</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/23958577">23958577</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Theological+Studies&rft.atitle=Pre-Decian+%22Acta+Martyrum%22&rft.volume=19&rft.issue=2&rft.pages=509-531&rft.date=1968&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2Fjts%2FXIX.2.509&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F23958577&rft.aulast=Barnes&rft.aufirst=Timothy+D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_journal-of-theological-studies_1968-10_19_2%2Fpage%2F509&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation journal">Young, Robin Darling. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pdcnet.org/pmlt/content/pmlt_2001_0032_0001_0066">"In Procession before the World"</a>. The Père Marquette Lecture in Theology Series (ingilis). Philosophy Documentation Center. 32. 2001. <a href="/wiki/R%C9%99q%C9%99mli_obyektin_identifikatoru" title="Rəqəmli obyektin identifikatoru">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.5840%2Fpmlt2001322">10.5840/pmlt2001322</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+P%C3%A8re+Marquette+Lecture+in+Theology+Series&rft.atitle=In+Procession+before+the+World&rft.volume=32&rft.date=2001&rft_id=info%3Adoi%2F10.5840%2Fpmlt2001322&rft.aulast=Young&rft.aufirst=Robin+Darling&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.pdcnet.org%2Fpmlt%2Fcontent%2Fpmlt_2001_0032_0001_0066&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li> <li><cite class="citation book">Maraval, Pierre. Acts and passions of the Christian martyrs of the first centuries (ingilis). Deer. 2010. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9782204092333" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9782204092333"><bdi>9782204092333</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Acts+and+passions+of+the+Christian+martyrs+of+the+first+centuries&rft.pub=Deer&rft.date=2010&rft.isbn=9782204092333&rft.aulast=Maraval&rft.aufirst=Pierre&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3ARoma+imperiyas%C4%B1nda+xristianlar%C4%B1n+t%C9%99qibi" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744" /></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xarici_keçidlər">Xarici keçidlər</h2>[<a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&veaction=edit&section=29" title="Xarici keçidlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&action=edit&section=29" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xarici keçidlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070708232303/http://people.vanderbilt.edu/~james.p.burns/chroma/saints/Persecution.html">Graeme Clark, "Christians and the Roman State 193–324"</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tredways.org/church_history/early/">Early Church History Timeline</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/09736b.htm">Catholic Encyclopedia: Martyrs</a></li></ul>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Mənbə — "<a dir="ltr" href="https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi&oldid=7900114">https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Roma_imperiyasında_xristianların_təqibi&oldid=7900114</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Kateqoriyalar" title="Xüsusi:Kateqoriyalar">Kateqoriyalar</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:%C6%8Flifba_s%C4%B1ras%C4%B1na_g%C3%B6r%C9%99_se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr">Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Erk%C9%99n_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi" title="Kateqoriya:Erkən xristianların təqibi">Erkən xristianların təqibi</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kateqoriya: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:%C3%87a%C4%9F%C4%B1r%C4%B1lan_%C5%9Fablonun_t%C9%99krar_arqumentl%C9%99rind%C9%99n_istifad%C9%99_ed%C9%99n_s%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Çağırılan şablonun təkrar arqumentlərindən istifadə edən səhifələr">Çağırılan şablonun təkrar arqumentlərindən istifadə edən səhifələr</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Bu səhifə sonuncu dəfə 19:45, 20 dekabr 2024 tarixində redaktə edilib.</li> <li id="footer-info-copyright">Mətn <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az">Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası</a> altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">istifadə şərtlərinə</a> baxın.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik siyasəti</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipediya:Haqq%C4%B1nda">Vikipediya haqqında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99suliyy%C9%99td%C9%99n_imtina">Məsuliyyətdən imtina</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kodeksi</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Tərtibatçılar</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/az.wikipedia.org">Statistikalar</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Kuki məlumatı</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//az.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil versiya</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"> Axtar </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar"> </div> <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Axtar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Mündəricat" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mündəricatı göstər/gizlət" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mündəricatı göstər/gizlət </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >Roma imperiyasında xristianların təqibi</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"> 27 dildə </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"> Mövzu əlavə et </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7f76cf74bc-kl9dt","wgBackendResponseTime":225,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.243","walltime":"1.721","ppvisitednodes":{"value":11923,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":256961,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":6289,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":370921,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1074.981 1 -total"," 37.84% 406.807 103 Şablon:Cite_book"," 24.76% 266.122 261 Şablon:Sfn"," 14.27% 153.347 28 Şablon:Cite_journal"," 5.15% 55.366 2 Şablon:İstinad_siyahısı"," 4.05% 43.524 1 Şablon:Seçilmiş_məqalə"," 3.83% 41.191 1 Şablon:Üst_ikona"," 3.17% 34.077 1 Şablon:Category_handler"," 3.07% 33.042 1 Şablon:ISBN"," 2.44% 26.181 3 Şablon:Məqalə"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.713","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3926520,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7757cc99d6-sq999","timestamp":"20250302214602","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Roma imperiyas\u0131nda xristianlar\u0131n t\u0259qibi","url":"https:\/\/az.wikipedia.org\/wiki\/Roma_imperiyas%C4%B1nda_xristianlar%C4%B1n_t%C9%99qibi","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1078506","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1078506","author":{"@type":"Organization","name":"Vikimedia layih\u0259l\u0259rin\u0259 t\u00f6hf\u0259 ver\u0259nl\u0259r"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2022-12-10T21:59:58Z","dateModified":"2024-12-20T19:45:05Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/73\/Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_The_Christian_Martyrs%27_Last_Prayer_-_Walters_37113.jpg"}</script> </body> </html>