CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Մարս (մոլորակ) - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"3090745f-e475-4638-bbb3-c5806a7cf373","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Մարս_(մոլորակ)","wgTitle":"Մարս (մոլորակ)","wgCurRevisionId":9947440,"wgRevisionId":9947440,"wgArticleId":3064,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)","CS1 սխալներ: բացակայող periodical","Webarchive template wayback links","CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list","Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ", "CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք","CS1 ռուսերեն աղբյուրներով էջեր (ru)","Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ","Վիքիպեդիա:2014 թվականի ընտրյալ հոդվածներ","Օրվա հոդված","Մարս մոլորակ","Արեգակնային համակարգի մոլորակներ","Երկրային խմբի մոլորակներ"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Մարս_(մոլորակ)","wgRelevantArticleId":3064,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true, "watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q111","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/1200px-Mars_Valles_Marineris.jpeg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/800px-Mars_Valles_Marineris.jpeg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/640px-Mars_Valles_Marineris.jpeg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Մարս (մոլորակ) - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Մարս_մոլորակ rootpage-Մարս_մոլորակ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Հիմնական ընտրացանկ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB">Գլխավոր էջ</a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB">Կատեգորիաներ</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x">Պատահական հոդված</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8">Նոր էջեր</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին">Ընթացիկ իրադարձություններ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Էությունը</a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6">Խորհրդարան</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r">Վերջին փոփոխություններ</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց">Օգնություն</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"> Որոնել </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Արտաքին տեսք </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class="">Նվիրաբերել</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class="">Ստեղծել հաշիվ</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class="">Մտնել</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Անձնական գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy">Նվիրաբերել</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"> Ստեղծել հաշիվ</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"> Մտնել</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing">իմանալ ավելին</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y">Ներդրումներ</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n">Քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Հիմնական_տվյալներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հիմնական_տվյալներ"> <div class="vector-toc-text"> 1 Հիմնական տվյալներ </div> </a> <ul id="toc-Հիմնական_տվյալներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ուղեծրային_տվյալներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուղեծրային_տվյալներ"> <div class="vector-toc-text"> 2 Ուղեծրային տվյալներ </div> </a> <ul id="toc-Ուղեծրային_տվյալներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ֆիզիկական_առանձնահատկություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ֆիզիկական_առանձնահատկություններ"> <div class="vector-toc-text"> 3 Ֆիզիկական առանձնահատկություններ </div> </a> <ul id="toc-Ֆիզիկական_առանձնահատկություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մթնոլորտը_և_կլիման" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մթնոլորտը_և_կլիման"> <div class="vector-toc-text"> 4 Մթնոլորտը և կլիման </div> </a> <button aria-controls="toc-Մթնոլորտը_և_կլիման-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մթնոլորտը և կլիման subsection </button> <ul id="toc-Մթնոլորտը_և_կլիման-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Մթնոլորտային_ճնշում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մթնոլորտային_ճնշում"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Մթնոլորտային ճնշում </div> </a> <ul id="toc-Մթնոլորտային_ճնշում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կլիման" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կլիման"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Կլիման </div> </a> <ul id="toc-Կլիման-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Փոշու_պտտահողմեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Փոշու_պտտահողմեր"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Փոշու պտտահողմեր </div> </a> <ul id="toc-Փոշու_պտտահողմեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մակերևույթ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մակերևույթ"> <div class="vector-toc-text"> 5 Մակերևույթ </div> </a> <button aria-controls="toc-Մակերևույթ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մակերևույթ subsection </button> <ul id="toc-Մակերևույթ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հիմնական_շրջանների_նկարագիր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հիմնական_շրջանների_նկարագիր"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Հիմնական շրջանների նկարագիր </div> </a> <ul id="toc-Հիմնական_շրջանների_նկարագիր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Սառույցը_և_բևեռային_գլխարկներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Սառույցը_և_բևեռային_գլխարկներ"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Սառույցը և բևեռային գլխարկներ </div> </a> <ul id="toc-Սառույցը_և_բևեռային_գլխարկներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-«Գետերը»_և_այլ_առանձնահատկություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#«Գետերը»_և_այլ_առանձնահատկություններ"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 «Գետերը» և այլ առանձնահատկություններ </div> </a> <ul id="toc-«Գետերը»_և_այլ_առանձնահատկություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հող" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հող"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Հող </div> </a> <ul id="toc-Հող-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Երկրաբանությունը_և_ընդերքի_կառուցվածք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկրաբանությունը_և_ընդերքի_կառուցվածք"> <div class="vector-toc-text"> 6 Երկրաբանությունը և ընդերքի կառուցվածք </div> </a> <button aria-controls="toc-Երկրաբանությունը_և_ընդերքի_կառուցվածք-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Երկրաբանությունը և ընդերքի կառուցվածք subsection </button> <ul id="toc-Երկրաբանությունը_և_ընդերքի_կառուցվածք-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Երկրաբանական_պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկրաբանական_պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Երկրաբանական պատմություն </div> </a> <ul id="toc-Երկրաբանական_պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարսի_մագնիսական_դաշտ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսի_մագնիսական_դաշտ"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Մարսի մագնիսական դաշտ </div> </a> <ul id="toc-Մարսի_մագնիսական_դաշտ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մարսի_արբանյակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսի_արբանյակներ"> <div class="vector-toc-text"> 7 Մարսի արբանյակներ </div> </a> <ul id="toc-Մարսի_արբանյակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կյանքը_Մարսի_վրա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Կյանքը_Մարսի_վրա"> <div class="vector-toc-text"> 8 Կյանքը Մարսի վրա </div> </a> <ul id="toc-Կյանքը_Մարսի_վրա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարսի_մակերևույթի_աստղագիտական_դիտարկումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսի_մակերևույթի_աստղագիտական_դիտարկումներ"> <div class="vector-toc-text"> 9 Մարսի մակերևույթի աստղագիտական դիտարկումներ </div> </a> <button aria-controls="toc-Մարսի_մակերևույթի_աստղագիտական_դիտարկումներ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մարսի մակերևույթի աստղագիտական դիտարկումներ subsection </button> <ul id="toc-Մարսի_մակերևույթի_աստղագիտական_դիտարկումներ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Երկնքի_գույնը_Մարսի_վրա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկնքի_գույնը_Մարսի_վրա"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Երկնքի գույնը Մարսի վրա </div> </a> <ul id="toc-Երկնքի_գույնը_Մարսի_վրա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արեգակը_և_մոլորակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արեգակը_և_մոլորակներ"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Արեգակը և մոլորակներ </div> </a> <ul id="toc-Արեգակը_և_մոլորակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արբանյակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արբանյակներ"> <div class="vector-toc-text"> 9.3 Արբանյակներ </div> </a> <ul id="toc-Արբանյակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Երկնոլորտ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկնոլորտ"> <div class="vector-toc-text"> 9.4 Երկնոլորտ </div> </a> <ul id="toc-Երկնոլորտ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մարսի_հետազոտությունների_պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսի_հետազոտությունների_պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> 10 Մարսի հետազոտությունների պատմություն </div> </a> <ul id="toc-Մարսի_հետազոտությունների_պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարսի_հետազոտությունները_ԱՄԿ-ներով" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսի_հետազոտությունները_ԱՄԿ-ներով"> <div class="vector-toc-text"> 11 Մարսի հետազոտությունները ԱՄԿ-ներով </div> </a> <button aria-controls="toc-Մարսի_հետազոտությունները_ԱՄԿ-ներով-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մարսի հետազոտությունները ԱՄԿ-ներով subsection </button> <ul id="toc-Մարսի_հետազոտությունները_ԱՄԿ-ներով-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)"> <div class="vector-toc-text"> 11.1 Հաջողված առաքելություններ (ավարտված) </div> </a> <ul id="toc-Հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մասնակի_հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մասնակի_հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)"> <div class="vector-toc-text"> 11.2 Մասնակի հաջողված առաքելություններ (ավարտված) </div> </a> <ul id="toc-Մասնակի_հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Չհաջողված_առաքելություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Չհաջողված_առաքելություններ"> <div class="vector-toc-text"> 11.3 Չհաջողված առաքելություններ </div> </a> <ul id="toc-Չհաջողված_առաքելություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Շարունակվող_առաքելություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Շարունակվող_առաքելություններ"> <div class="vector-toc-text"> 11.4 Շարունակվող առաքելություններ </div> </a> <ul id="toc-Շարունակվող_առաքելություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նախատեսվող_առաքելություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նախատեսվող_առաքելություններ"> <div class="vector-toc-text"> 11.5 Նախատեսվող առաքելություններ </div> </a> <ul id="toc-Նախատեսվող_առաքելություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Բնակեցում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Բնակեցում"> <div class="vector-toc-text"> 12 Բնակեցում </div> </a> <ul id="toc-Բնակեցում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մշակույթում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մշակույթում"> <div class="vector-toc-text"> 13 Մշակույթում </div> </a> <button aria-controls="toc-Մշակույթում-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մշակույթում subsection </button> <ul id="toc-Մշակույթում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Անտիկ_դիցաբանության_մեջ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Անտիկ_դիցաբանության_մեջ"> <div class="vector-toc-text"> 13.1 Անտիկ դիցաբանության մեջ </div> </a> <ul id="toc-Անտիկ_դիցաբանության_մեջ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Տես_նաև" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տես_նաև"> <div class="vector-toc-text"> 14 Տես նաև </div> </a> <ul id="toc-Տես_նաև-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> 15 Ծանոթագրություններ </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> 16 Արտաքին հղումներ </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Toggle the table of contents </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Մարս (մոլորակ)</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 249 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-249" aria-hidden="true" > 249 լեզու </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Mars" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mars_(Planet)" title="Mars (Planet) – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mars (Planet)" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%88%AD%E1%88%B5" title="ማርስ – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="ማርስ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Tiw_(tungol)" title="Tiw (tungol) – հին անգլերեն" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Tiw (tungol)" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="հին անգլերեն" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Maas" title="Maas – օբոլո" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Maas" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="օբոլո" class="interlanguage-link-target">Obolo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगल ग्रह – անգիկա" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मंगल ग्रह" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="անգիկա" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="المريخ – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="المريخ" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="لمريخ – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لمريخ" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="مريخ – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مريخ" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2_%E0%A6%97%E0%A7%8D%E0%A7%B0%E0%A6%B9" title="মঙ্গল গ্ৰহ – ասամերեն" lang="as" hreflang="as" data-title="মঙ্গল গ্ৰহ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ասամերեն" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="Марс" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगल ग्रह – ավադհի" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मंगल ग्रह" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="ավադհի" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Mars" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="مریخ – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="مریخ" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Марс" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – բալիերեն" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Mars" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="բալիերեն" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Mars_(Planet)" title="Mars (Planet) – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Mars (Planet)" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Marsos" title="Marsos – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Marsos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Marte" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Марс" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Марс" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Marih" title="Marih – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Marih" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Марс" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगल ग्रह – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मंगल ग्रह" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Mars" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2_%E0%A6%97%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B9" title="মঙ্গল গ্রহ – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মঙ্গল গ্রহ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%98%E0%BD%B2%E0%BD%82%E0%BC%8B%E0%BD%91%E0%BD%98%E0%BD%A2%E0%BC%8D" title="མིག་དམར། – տիբեթերեն" lang="bo" hreflang="bo" data-title="མིག་དམར།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="տիբեթերեն" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Meurzh_(planedenn)" title="Meurzh (planedenn) – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Meurzh (planedenn)" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mars" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Mars" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%B3%D0%BC%D0%B0%D1%80_(%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B3)" title="Мигмар (гараг) – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Мигмар (гараг)" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mart_(planeta)" title="Mart (planeta) – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mart (planeta)" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Hu%C5%8Di-s%C4%ADng" title="Huōi-sĭng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Huōi-sĭng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Марс" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Mars" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%B9%E1%8F%8F" title="ᎹᏏ – չերոկի" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎹᏏ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="չերոկի" class="interlanguage-link-target">ᏣᎳᎩ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85_(%DA%AF%DB%95%DA%95%DB%95%D8%B3%D8%AA%DB%8E%D8%B1%DB%95)" title="بارام (گەڕەستێرە) – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="بارام (گەڕەستێرە)" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – կորսիկերեն" lang="co" hreflang="co" data-title="Marte" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="կորսիկերեն" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cr mw-list-item"><a href="https://cr.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Archives/%E1%92%A5%E1%90%A6%E1%91%B2%E1%90%A7%E1%91%96%E1%95%81" title="Wikipedia:Archives/ᒥᐦᑲᐧᑖᕁ – Cree" lang="cr" hreflang="cr" data-title="Wikipedia:Archives/ᒥᐦᑲᐧᑖᕁ" data-language-autonym="Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ" data-language-local-name="Cree" class="interlanguage-link-target">Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Merih" title="Merih – ղրիմյան թուրքերեն" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Merih" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ղրիմյան թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeta)" title="Mars (planeta) – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mars (planeta)" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Mars" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%94%D0%B8" title="Арєи – սլավոներեն, եկեղեցական" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Арєи" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="սլավոներեն, եկեղեցական" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Марс" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Mawrth_(planed)" title="Mawrth (planed) – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Mawrth (planed)" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Mars_(planet)" title="Mars (planet) – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Mars (planet)" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mars_(Planet)" title="Mars (Planet) – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Mars (Planet)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Mars" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Mars_(planet)" title="Mars (planet) – ստորին սորբերեն" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Mars (planet)" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="ստորին սորբերեն" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगलग्रह – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="मंगलग्रह" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target">डोटेली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%98%E0%BD%B2%E0%BD%82%E0%BC%8B%E0%BD%91%E0%BD%98%E0%BD%A2" title="མིག་དམར – ջոնգքհա" lang="dz" hreflang="dz" data-title="མིག་དམར" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="ջոնգքհա" class="interlanguage-link-target">ཇོང་ཁ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CF%81%CE%B7%CF%82_(%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%82)" title="Άρης (πλανήτης) – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Άρης (πλανήτης)" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/M%C3%A8rt" title="Mèrt – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Mèrt" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Mars" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Marso_(planedo)" title="Marso (planedo) – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Marso (planedo)" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Marss" title="Marss – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Marss" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Marte" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Marti_(praneta)" title="Marti (praneta) – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Marti (praneta)" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="مریخ – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مریخ" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Mars" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Marss" title="Marss – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Marss" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Aceni" title="Aceni – ֆիջիերեն" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Aceni" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="ֆիջիերեն" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Mars_(gongustj%C3%B8rna)" title="Mars (gongustjørna) – ֆարյորերեն" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Mars (gongustjørna)" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ֆարյորերեն" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mars_(plan%C3%A8te)" title="Mars (planète) – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Mars (planète)" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/M%C3%A2rs_(plan%C3%A8ta)" title="Mârs (planèta) – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Mârs (planèta)" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Mars" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Mart" title="Mart – ֆրիուլիերեն" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Mart" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ֆրիուլիերեն" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeet)" title="Mars (planeet) – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Mars (planeet)" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Mars_(pl%C3%A1in%C3%A9ad)" title="Mars (pláinéad) – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Mars (pláinéad)" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E6%98%9F" title="火星 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="火星" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mars_(plan%C3%A8t)" title="Mars (planèt) – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mars (planèt)" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Corg" title="Corg – շոտլանդական գաելերեն" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Corg" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="շոտլանդական գաելերեն" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Marte" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="مريخ – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="مريخ" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target">گیلکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mbyja_Pyt%C3%A3" title="Mbyja Pytã – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mbyja Pytã" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B3" title="मंगळ – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="मंगळ" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%B3_(%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B9)" title="મંગળ (ગ્રહ) – գուջարաթի" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મંગળ (ગ્રહ)" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="գուջարաթի" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Mart" title="Mart – մեներեն" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Mart" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="մեներեն" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Mars" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3-s%C3%AAn" title="Fó-sên – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Fó-sên" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/H%C5%8Dk%C5%AB%CA%BBula" title="Hōkūʻula – հավայիերեն" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Hōkūʻula" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="հավայիերեն" class="interlanguage-link-target">Hawaiʻi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%93%D7%99%D7%9D" title="מאדים – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="מאדים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगल ग्रह – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मंगल ग्रह" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Mangalgrah" title="Mangalgrah – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Mangalgrah" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Mars" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – վերին սորբերեն" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Mars" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="վերին սորբերեն" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Mas_(plan%C3%A8t)" title="Mas (planèt) – խառնակերտ հայիթերեն" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Mas (planèt)" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="խառնակերտ հայիթերեն" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mars_(bolyg%C3%B3)" title="Mars (bolygó) – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Mars (bolygó)" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%BF_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հրատ մոլորակ (Մարս) – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հրատ մոլորակ (Մարս)" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Mars" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ինտերլինգուե" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Mars" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="ինտերլինգուե" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Kayuqtu%C4%A1lu_Ti%C4%A1igannia%C4%A1lu" title="Kayuqtuġlu Tiġiganniaġlu – Inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Kayuqtuġlu Tiġiganniaġlu" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="Inupiaq" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Marte" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BB" title="Мингал – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Мингал" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Marso" title="Marso – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Marso" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mars_(reikistjarna)" title="Mars (reikistjarna) – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Mars (reikistjarna)" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Marte_(astronomia)" title="Marte (astronomia) – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Marte (astronomia)" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E6%98%9F" title="火星 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="火星" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Maarz" title="Maarz – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Maarz" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/mars" title="mars – լոժբան" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="mars" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="լոժբան" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Mars" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98" title="მარსი – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მარსი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeta)" title="Mars (planeta) – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Mars (planeta)" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Mezwe%C9%A3" title="Mezweɣ – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Mezweɣ" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Maar%C9%A9s%C9%A9" title="Maarɩsɩ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Maarɩsɩ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Mat" title="Mat – տիապ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Mat" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="տիապ" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Mars" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Kongo" class="interlanguage-link-target">Kongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Maasi" title="Maasi – կիկույու" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Maasi" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="կիկույու" class="interlanguage-link-target">Gĩkũyũ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Марс" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%97%E1%9E%96%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%B6%E1%9E%9A" title="ភពអង្គារ – քմերերեն" lang="km" hreflang="km" data-title="ភពអង្គារ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="քմերերեն" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%B3_(%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%B9)" title="ಮಂಗಳ (ಗ್ರಹ) – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮಂಗಳ (ಗ್ರಹ)" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%99%94%EC%84%B1" title="화성 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="화성" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – կարաչայ-բալկարերեն" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Марс" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="կարաչայ-բալկարերեն" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%85" title="بوم – քաշմիրերեն" lang="ks" hreflang="ks" data-title="بوم" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="քաշմիրերեն" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Mars_(Planet)" title="Mars (Planet) – քյոլներեն" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Mars (Planet)" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="քյոլներեն" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Behram_(gerst%C3%AArk)" title="Behram (gerstêrk) – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Behram (gerstêrk)" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – կոմիերեն" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Марс" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="կոմիերեն" class="interlanguage-link-target">Коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Meurth_(planet)" title="Meurth (planet) – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Meurth (planet)" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Марс" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeta)" title="Mars (planeta) – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Mars (planeta)" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Mars_(Plan%C3%A9it)" title="Mars (Planéit) – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mars (Planéit)" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Марс" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Marte" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeet)" title="Mars (planeet) – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Mars (planeet)" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Marte_(astronomia)" title="Marte (astronomia) – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Marte (astronomia)" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Mars" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Marte_(pianeta)" title="Marte (pianeta) – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Marte (pianeta)" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/M%C3%A1rsi_(monz%C9%94%CC%81t%C9%94)" title="Mársi (monzɔ́tɔ) – լինգալա" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Mársi (monzɔ́tɔ)" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="լինգալա" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%94%E0%BA%B2%E0%BA%A7%E0%BA%AD%E0%BA%B1%E0%BA%87%E0%BA%84%E0%BA%B2%E0%BA%99" title="ດາວອັງຄານ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ດາວອັງຄານ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Marsas_(planeta)" title="Marsas (planeta) – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Marsas (planeta)" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Marss_(plan%C4%93ta)" title="Marss (planēta) – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Marss (planēta)" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D1%88%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%82%D1%8F%D1%88%D1%82%D0%B5)" title="Марс (шары тяште) – մոկշայերեն" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Марс (шары тяште)" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="մոկշայերեն" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Marsa_(planeta)" title="Marsa (planeta) – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Marsa (planeta)" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – մինանգկաբաու" lang="min" hreflang="min" data-title="Mars" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="մինանգկաբաու" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Марс (планета) – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Марс (планета)" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9A%E0%B5%8A%E0%B4%B5%E0%B5%8D%E0%B4%B5" title="ചൊവ്വ – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ചൊവ്വ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B3" title="Ангараг – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Ангараг" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%82%EA%AF%A9%EA%AF%84%EA%AF%A5%EA%AF%9B%EA%AF%84%EA%AF%A3%EA%AF%9B%EA%AF%84_%EA%AF%8A%EA%AF%84%EA%AF%A4" title="ꯂꯩꯄꯥꯛꯄꯣꯛꯄ ꯊꯄꯤ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯂꯩꯄꯥꯛꯄꯣꯛꯄ ꯊꯄꯤ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AC%E1%80%9B%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%BA" title="မာရ်သ် – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="မာရ်သ်" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target">ဘာသာမန်</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B3_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मंगळ ग्रह – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मंगळ ग्रह" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Marikh" title="Marikh – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Marikh" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Marte_(pjaneta)" title="Marte (pjaneta) – մալթայերեն" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Marte (pjaneta)" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="մալթայերեն" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – միրանդերեն" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="միրանդերեն" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B9%E1%80%82%E1%80%AB%E1%80%82%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9F%E1%80%BA" title="အင်္ဂါဂြိုဟ် – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="အင်္ဂါဂြိုဟ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Марс" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="مریخ – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="مریخ" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Chichilcitlalpol" title="Chichilcitlalpol – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Chichilcitlalpol" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – նեապոլերեն" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Marte" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="նեապոլերեն" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Mars_(Planet)" title="Mars (Planet) – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Mars (Planet)" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeet)" title="Mars (planeet) – ստորին սաքսոներեն" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Mars (planeet)" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ստորին սաքսոներեն" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%B2_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9" title="मङ्गल ग्रह – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मङ्गल ग्रह" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E2%80%8C%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A5%81" title="इनाय्‌नगु – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="इनाय्‌नगु" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – նիասերեն" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Mars" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="նիասերեն" class="interlanguage-link-target">Li Niha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mars_(planeet)" title="Mars (planeet) – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mars (planeet)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Planeten_Mars" title="Planeten Mars – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Planeten Mars" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Mars_(planet)" title="Mars (planet) – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Mars (planet)" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Mars_(planete)" title="Mars (planete) – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Mars (planete)" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target">Novial</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%A4%DF%90%DF%9E%DF%8E" title="ߤߐߞߎ – նկո" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߤߐߞߎ" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="նկո" class="interlanguage-link-target">ߒߞߏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Mars" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/M%C3%A1az" title="Máaz – նավախո" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Máaz" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="նավախո" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Mart_(planeta)" title="Mart (planeta) – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Mart (planeta)" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Mars_(planiettu)" title="Mars (planiettu) – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Mars (planiettu)" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Maarsii" title="Maarsii – օրոմո" lang="om" hreflang="om" data-title="Maarsii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="օրոմո" class="interlanguage-link-target">Oromoo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AC%B3" title="ମଙ୍ଗଳ – օրիյա" lang="or" hreflang="or" data-title="ମଙ୍ଗଳ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="օրիյա" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%C3%A6)" title="Марс (планетæ) – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Марс (планетæ)" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%B2_(%E0%A8%97%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%B9%E0%A8%BF)" title="ਮੰਗਲ (ਗ੍ਰਹਿ) – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੰਗਲ (ਗ੍ਰਹਿ)" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Marti" title="Marti – պամպանգաերեն" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Marti" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="պամպանգաերեն" class="interlanguage-link-target">Kapampangan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – նիգերիական փիջին" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Mars" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="նիգերիական փիջին" class="interlanguage-link-target">Naijá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mars" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Mart_(pianeta)" title="Mart (pianeta) – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Mart (pianeta)" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="مریخ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="مریخ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="مريخ – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="مريخ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Marte_(planeta)" title="Marte (planeta) – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Marte (planeta)" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Awqakuq" title="Awqakuq – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Awqakuq" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Mars_(planet)" title="Mars (planet) – ռոմանշերեն" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Mars (planet)" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="ռոմանշերեն" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Manjor" title="Manjor – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Manjor" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target">Romani čhib</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Marte_(planet%C4%83)" title="Marte (planetă) – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Marte (planetă)" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Marti" title="Marti – արոմաներեն" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Marti" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="արոմաներեն" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Марс" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Марс (планета) – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Марс (планета)" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Umubumbe_wa_Mars" title="Umubumbe wa Mars – կինյառուանդա" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Umubumbe wa Mars" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="կինյառուանդա" class="interlanguage-link-target">Ikinyarwanda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%B2%E0%A4%83" title="मङ्गलः – սանսկրիտ" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मङ्गलः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="սանսկրիտ" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Марс" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%B4%E1%B1%A4%E1%B1%A8%E1%B1%9F%E1%B1%B9_%E1%B1%AE%E1%B1%B8%E1%B1%9C%E1%B1%AE%E1%B1%9E" title="ᱴᱤᱨᱟᱹ ᱮᱸᱜᱮᱞ – սանտալի" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱴᱤᱨᱟᱹ ᱮᱸᱜᱮᱞ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="սանտալի" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Marte_(praneta)" title="Marte (praneta) – սարդիներեն" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Marte (praneta)" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="սարդիներեն" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Marti_(pianeta)" title="Marti (pianeta) – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Marti (pianeta)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Maurs" title="Maurs – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Maurs" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="مريخ – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="مريخ" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – հյուսիսային սաամի" lang="se" hreflang="se" data-title="Mars" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="հյուսիսային սաամի" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Mars" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Imzwi%C9%A3" title="Imzwiɣ – տաշելհիթ" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Imzwiɣ" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="տաշելհիթ" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%9F%E0%B7%84%E0%B6%BB%E0%B7%94_%E0%B6%9C%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%84%E0%B6%BD%E0%B7%9C%E0%B7%80" title="අඟහරු ග්‍රහලොව – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="අඟහරු ග්‍රහලොව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Mars" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mars" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Mars" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ինարի սաամի" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Mars" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="ինարի սաամի" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Murongazuva" title="Murongazuva – շոնա" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Murongazuva" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="շոնա" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Farraare" title="Farraare – սոմալիերեն" lang="so" hreflang="so" data-title="Farraare" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="սոմալիերեն" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Marsi" title="Marsi – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Marsi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Марс" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Mars" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Mars" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mars_(planet)" title="Mars (planet) – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mars (planet)" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Mirihi" title="Mirihi – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Mirihi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Mars" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AF%86%E0%AE%B5%E0%AF%8D%E0%AE%B5%E0%AE%BE%E0%AE%AF%E0%AF%8D_(%E0%AE%95%E0%AF%8B%E0%AE%B3%E0%AF%8D)" title="செவ்வாய் (கோள்) – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="செவ்வாய் (கோள்)" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%95" title="ಅಂಗಾರಕ – տուլու" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಅಂಗಾರಕ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="տուլու" class="interlanguage-link-target">ತುಳು</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%85%E0%B0%82%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%B0%E0%B0%95%E0%B1%81%E0%B0%A1%E0%B1%81" title="అంగారకుడు – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="అంగారకుడు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Миррих – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Миррих" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="ดาวอังคาร – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="ดาวอังคาร" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Mars" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Marte" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – թալիշերեն" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Mars" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="թալիշերեն" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Mars" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Марс (планета) – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Марс (планета)" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Chanya_la_Chivuvuzi" title="Chanya la Chivuvuzi – տումբուկա" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Chanya la Chivuvuzi" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="տումբուկա" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/Feti%E2%80%99a_%E2%80%99ura" title="Feti’a ’ura – թաիտերեն" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Feti’a ’ura" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="թաիտերեն" class="interlanguage-link-target">Reo tahiti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – տուվերեն" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Марс" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="տուվերեն" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс – ուդմուրտերեն" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Марс" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="ուդմուրտերեն" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="مارس – ույղուրերեն" lang="ug" hreflang="ug" data-title="مارس" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ույղուրերեն" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Марс (планета) – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Марс (планета)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="مریخ – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="مریخ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Mars" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Marte_(astronomia)" title="Marte (astronomia) – վենետերեն" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Marte (astronomia)" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="վենետերեն" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Mars" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Sao_H%E1%BB%8Fa" title="Sao Hỏa – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sao Hỏa" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Mars_(planete)" title="Mars (planete) – արևմտաֆլամանդերեն" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Mars (planete)" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="արևմտաֆլամանդերեն" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Mard" title="Mard – վոլապյուկ" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Mard" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="վոլապյուկ" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/M%C3%A5ss_(planete)" title="Måss (planete) – վալոներեն" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Måss (planete)" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="վալոներեն" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Marte" title="Marte – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Marte" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Maas" title="Maas – վոլոֆ" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Maas" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="վոլոֆ" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E6%98%9F" title="火星 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="火星" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81_%D2%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B3" title="Марс һариг – կալմիկերեն" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Марс һариг" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="կալմիկերեն" class="interlanguage-link-target">Хальмг</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Mars" title="Mars – քոսա" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Mars" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="քոսա" class="interlanguage-link-target">IsiXhosa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%AE%E1%83%98_(%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90)" title="მოროხი (პლანეტა) – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მოროხი (პლანეტა)" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%93%D7%99%D7%9D" title="מאדים – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מאדים" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/M%C3%A1rs%C3%AC" title="Mársì – յորուբա" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Mársì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="յորուբա" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Ndaundeiqfeiz" title="Ndaundeiqfeiz – ժուանգ" lang="za" hreflang="za" data-title="Ndaundeiqfeiz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ժուանգ" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Mars_(planete)" title="Mars (planete) – զեյլանդերեն" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Mars (planete)" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="զեյլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%89%E2%B5%8E%E2%B5%A3%E2%B5%A1%E2%B5%89%E2%B5%96" title="ⵉⵎⵣⵡⵉⵖ – ընդհանուր մարոկյան թամազիղտ" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵉⵎⵣⵡⵉⵖ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="ընդհանուր մարոկյան թամազիղտ" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E6%98%9F" title="火星 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="火星" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E7%86%92%E6%83%91" title="熒惑 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="熒惑" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3e-chhe%E2%81%BF" title="Hóe-chheⁿ – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Hóe-chheⁿ" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E6%98%9F" title="火星 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="火星" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UNotshezi" title="UNotshezi – զուլուերեն" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UNotshezi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="զուլուերեն" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q111#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c">Հոդված</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t">քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >հայերեն </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)">Կարդալ</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)">Կարդալ</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=history">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j">Այստեղ հղվող էջերը</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k">Կապված փոփոխություններ</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q">Սպասարկող էջեր</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&oldid=9947440" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում">Մշտական հղում</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին">Էջի վիճակագրություն</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29&id=9947440&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը">Մեջբերել այս էջը</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25BD_%28%25D5%25B4%25D5%25B8%25D5%25AC%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25A1%25D5%25AF%29">Ստանալ կարճ URL հասցե</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25BD_%28%25D5%25B4%25D5%25B8%25D5%25AC%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25A1%25D5%25AF%29">Download QR code</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29">Ստեղծել գիրք</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29&action=show-download-screen">Ներբեռնել որպես PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p">Տպելու տարբերակ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Mars" hreflang="en">Վիքիպահեստ</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q111" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g">Վիքիտվյալների տարր</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><div style="font-size:90%"> <dl><dd><dl><dd><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:1rightarrow_blue.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></a>Այս հոդվածը մոլորակի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք <a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/Մարս_(այլ_կիրառումներ)">Մարս (այլ կիրառումներ)</a>։</dd></dl></dd></dl></div> <div style="position:absolute;z-index:90;right:15px;top: 0px"> <div id="floating_object" class="metadata topicon" style="overflow:hidden"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%91%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%A1%D6%83%D5%A5%D5%B2%D5%AF" title="Ընտրյալ հոդված"><img alt="Ընտրյալ հոդված" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/20px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/30px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/40px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="15" /></a></div> </div> <div class="metadata hatnote"><div style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ"><img alt="Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/15px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/23px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Small_Skew_Star_SVG.svg/30px-Small_Skew_Star_SVG.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="15" /></a></div><div style="display:table-cell;padding-right:0.5em">Դուք կարդում եք հոդված, որը <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ">«Ընտրյալ հոդված»</a> կարգավիճակ ունի։</div></div> <table class="infobox" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;background: #91c6aa;"><div style="position:absolute; float:none; z-index:0"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Logo_stars_(green).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/35px-Logo_stars_%28green%29.png" decoding="async" width="35" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/53px-Logo_stars_%28green%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/70px-Logo_stars_%28green%29.png 2x" data-file-width="1404" data-file-height="1508" /></a><figcaption></figcaption></figure></div> <big>Մարս <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_symbol_(black).svg" class="mw-file-description" title="♂"><img alt="♂" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Mars_symbol_%28black%29.svg/24px-Mars_symbol_%28black%29.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Mars_symbol_%28black%29.svg/36px-Mars_symbol_%28black%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Mars_symbol_%28black%29.svg/48px-Mars_symbol_%28black%29.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></big> (Հրատ)</th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Valles_Marineris.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/260px-Mars_Valles_Marineris.jpeg" decoding="async" width="260" height="260" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/390px-Mars_Valles_Marineris.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/520px-Mars_Valles_Marineris.jpeg 2x" data-file-width="1552" data-file-height="1552" /></a><div>Մարս մոլորակը</div></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;">Հիմնական տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Հայտնաբերվել է</th><td>թ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Հեռավորությունը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակից</a></th><td>227,943 × 106 կմ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>; (1,524 ա. մ.)<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Արբանյակ">Արբանյակներ</a></th><td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">2</a></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AE%D5%AB%D6%80" title="Ուղեծիր">Ուղեծրային</a> տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Պերիհելին</th><td>206,655 × 106 կմ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>; (1,381 ա. մ.)<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Ապոհելին</th><td>249,232 × 106 կմ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>; (1,666 ա. մ.)<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Մեծ կիսաառանցք</th><td>227,943 × 106 կմ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>; (1,524 ա. մ.)<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Էքսցենտրիսիտետ</th><td>0,0935<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Սիդերիկ պարբերություն</th><td>686,98 օր (1,8808476 տարի)<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Սինոդիկ պարբերություն</th><td>779,94 օր<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Ուղեծրային արագություն</th><td>24,13 կմ/վ (միջին)<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a> 24,077 կմ/վ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Թեքվածություն</th><td>1,85061° (խավարածրի նկատմամբ)<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a> 5,65° (Արեգակի հասարակածի նկատմամբ)</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Ծագման անկյան երկայնություն</th><td>49,57854°</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Պերիկենտրոնի արգումենտ</th><td>286,46230°</td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;">Ֆիզիկական հատկանիշներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Սեղմվածություն</th><td>0,00589</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;"><a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B2" title="Շառավիղ">Շառավիղ</a></th><td>3389,5 կմ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Հասարակածային շառավիղ</th><td>3396,2 կմ<a href="#cite_note-Seidelmann2007-3">[3]</a><a href="#cite_note-bfe-4">[4]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Բևեռային շառավիղ</th><td>3376,2 կմ<a href="#cite_note-Seidelmann2007-3">[3]</a><a href="#cite_note-bfe-4">[4]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Մակերևույթի մակերես</th><td>144 798 465 կմ²<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Ծավալ</th><td>16,318 × 1010 կմ³<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Զանգված</th><td>0,64185 × 1024 կգ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Միջին խտություն</th><td>3933 կգ/մ³<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Հասարակածային մակերևութային ձգողություն</th><td>3,711 մ/վ², 0,378 g<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Հասարակածային պտույտի արագություն</th><td>868,22 կմ/վ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">2-րդ տիեզերական արագություն</th><td>5,027 կմ/վ<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Պտույտի պարբերություն</th><td>24 ժամ 39 րոպե 36 վայրկյան<a href="#cite_note-factsNasa-1">[1]</a><a href="#cite_note-Allison-5">[5]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Առանցքի թեքում</th><td>24,94°<a href="#cite_note-Allison-5">[5]</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Ալբեդո</th><td>0,250<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;">Մթնոլորտային տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Քիմիական կազմ</th><td>95,32 % - <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%A9%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" title="Ածխաթթու գազ">Ածխաթթու գազ</a><a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a> 2,7 % - <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D5%BF" title="Ազոտ">Ազոտ</a> 1,6 % - <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6" title="Արգոն">Արգոն</a> 0,13 % - <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Թթվածին">Թթվածին</a> 0,08 % - <a href="/wiki/%D5%87%D5%B4%D5%B8%D5%AC_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" class="mw-redirect" title="Շմոլ գազ">Շմոլ գազ</a> 0,021 % - <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ջուր">Ջուր</a> 0,01 % - <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%AB_%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ազոտի օքսիդ (դեռ գրված չէ)">Ազոտի օքսիդ</a>; <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B3%D5%B6%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մթնոլորտային ճնշում">Մթնոլորտային ճնշումը</a>՝ 0,4 - 0,87 կՊա</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;">Մթնոլորտի ջերմաստիճան</th><td>210 <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կելվին">Կ</a> (-63°C)<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a></td></tr></tbody></table> Մարս կամ Հրատ (լատիներեն՝ Mars), <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակից</a> հեռավորությամբ չորրորդ և չափերով յոթերորդ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Մոլորակ">մոլորակն</a> է։ Մոլորակի <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Զանգված">զանգվածը</a> կազմում է Երկրի զանգվածի 10,7 %-ը։ Իր Մարս անունը ստացել է հռոմեական պատերազմի աստված <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Մարս (դիցաբանություն)">Մարսի</a> պատվին, հունական դիցաբանությունում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Արես">Արես</a>։ Երբեմն Մարսը անվանում են «կարմիր մոլորակ» մակերևույթի կարմրավուն երանգի պատճառով, որը ստացվում է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9" title="Երկաթ">երկաթի</a> <a href="/wiki/%D5%95%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4" title="Օքսիդ">օքսիդի</a> պատճառով։ Մարսը <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երկրային խմբի մոլորակներ">երկրային խմբի մոլորակ</a> է նոսր <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Մթնոլորտ">մթնոլորտով</a> (մթնոլորտային <a href="/wiki/%D5%83%D5%B6%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ճնշում">ճնշումը</a> մակերևույթի մոտ 160 անգամ փոքր է երկրայինից)։ Մարսի մակերևույթային <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">ռելիեֆի</a> առանձնահատկություններից են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հարվածային խառնարան">հարվածային խառնարանները</a>, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AD" title="Հրաբուխ">հրաբուխները</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" title="Հովիտ">հովիտները</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Անապատներ">անապատները</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D6%87%D5%A5%D5%BC_(%D5%A1%D5%B5%D5%AC_%D5%AF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80)" class="mw-disambig" title="Բևեռ (այլ կիրառումներ)">բևեռային</a> սառցե գլխարկները։ Մարսը ունի երկու <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">բնական արբանյակ</a>՝ <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոսը</a> (հին հունարենից թագմանաբար - «վախ» և «սարսափ» - Արեսի երկու որդիների անունները, որոնք ուղեկցում էին նրան մարտի ժամանակ), որոնք համեմատաբար փոքր են (Ֆոբոսը - 26×21 կմ, Դեյմոսը - 13 կմ կտրվածքում) և ունեն անկանոն ձև։ Սկսած 1960 թվականին Մարսի անմիջական ուսումնասիրություններով զբաղվել են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%8D%D5%80%D5%84" class="mw-redirect" title="ԽՍՀՄ">ԽՍՀՄ</a> (<a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)" class="mw-redirect" title="Մարս (ԱՄԿ)">«Մարս»</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆոբոս (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«Ֆոբոս»</a> ծրագրեր), <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8F%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Եվրոպական Տիեզերական Գործակալություն">ԵՏԳ</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D5%86" class="mw-redirect" title="ԱՄՆ">ԱՄՆ</a> (<a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80_(%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80)" title="Մարիներ (ծրագիր)">«Մարիներ»</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3" class="mw-redirect" title="Վիկինգ">«Վիկինգ»</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Գլոբալ Սրվեյեր»</a> և այլ ծրագրեր) ավտոմատ կայաններով։ <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հիմնական_տվյալներ">Հիմնական տվյալներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Հիմնական տվյալներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Հիմնական տվյալներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <table class="wikitable" align="left"> <caption>Մարսի <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մոլորակների առճակատում">մեծ առճակատումները</a>, 1830 - 2035 թվականներին </caption> <tbody><tr> <th>Ամսաթիվ</th> <th>Հեռավորություն, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80" title="Աստղագիտական միավոր">ա. մ.</a> </th></tr> <tr> <td align="right">19 սեպտեմբեր <a href="/wiki/1830" title="1830">1830</a></td> <td>0,388 </td></tr> <tr> <td align="right">18 օգոստոս <a href="/wiki/1845" title="1845">1845</a></td> <td>0,373 </td></tr> <tr> <td align="right">17 հուլիս <a href="/wiki/1860" title="1860">1860</a></td> <td>0,393 </td></tr> <tr> <td align="right">5 սեպտեմբեր <a href="/wiki/1877" title="1877">1877</a></td> <td>0,377 </td></tr> <tr> <td align="right">4 օգոստոս <a href="/wiki/1892" title="1892">1892</a></td> <td>0,378 </td></tr> <tr> <td align="right">24 սեպտեմբեր <a href="/wiki/1909" title="1909">1909</a></td> <td>0,392 </td></tr> <tr> <td align="right">23 օգոստոս <a href="/wiki/1924" title="1924">1924</a></td> <td>0,373 </td></tr> <tr> <td align="right">23 հուլիս <a href="/wiki/1939" title="1939">1939</a></td> <td>0,390 </td></tr> <tr> <td align="right">10 սեպտեմբեր <a href="/wiki/1956" title="1956">1956</a></td> <td>0,379 </td></tr> <tr> <td align="right">10 օգոստոս <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a></td> <td>0,378 </td></tr> <tr> <td align="right">22 սեպտեմբեր <a href="/wiki/1988" title="1988">1988</a></td> <td>0,394 </td></tr> <tr> <td align="right">28 օգոստոս <a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a></td> <td>0,373 </td></tr> <tr> <td align="right">27 հուլիս <a href="/wiki/2018" title="2018">2018</a></td> <td>0,386 </td></tr> <tr> <td align="right">15 սեպտեմբեր <a href="/w/index.php?title=2035&action=edit&redlink=1" class="new" title="2035 (դեռ գրված չէ)">2035</a></td> <td>0,382 </td></tr></tbody></table> Մարսը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակից</a> հեռավորությամբ չորրորդ (<a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Մերկուրի (մոլորակ)">Մերկուրիից</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներայից</a> և <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկրից</a> հետո) և չափերով յոթերորդ (զանգվածով և տրամագծով գերազանցում է միայն <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Մերկուրի (մոլորակ)">Մերկուրիին</a>) մոլորակն է<a href="#cite_note-6">[6]</a>։ Մարսի զանգվածը կազմում է Երկրի զանգվածի 10,7 %-ը, (0,64185 × 1024 կգ), ծավալը՝ 0,15 Երկրի ծավալ, միջին գծային տրամագիծը՝ 0,53 Երկրի տրամագիծ (6800 կմ)։ Մարսի <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">ռելիեֆը</a> ունի շատ յուրահատուկ առանձնահատկություններ։ Մարսի հանգած հրաբուխ <a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոսը</a> հանդիսանում է Արեգակնային համակարգի ամենաբարձր <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC" title="Լեռ">լեռը</a><a href="#cite_note-glenday09-7">[7]</a>, իսկ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտները</a> ամենամեծ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%B3" title="Կիրճ">կիրճն</a> է։ Դրանից բացի, <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> թվականի հունիսին <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B5%D5%B9%D6%80" title="Նեյչր">«Նեյչր»</a> (Nature) ամսագրում հրապարակված երեք հոդվածներում տեղեկացվում էր այն մասին, որ Մարսի հյուսիսային կիսագնդում է գտնվում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգում</a> հայտնի ամենամեծ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հարվածային խառնարան">հարվածային խառնարանը</a>։ Այս խառնարանի երկարությունն է 10,6 հազ. կմ, իսկ լայնությունը 8,5 հազ. կմ, որը մոտավորապես չորս անգամ մեծ է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Հելադա (Մարս)">Հելադա</a> նախքան դա ամենամեծ համարվող <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հարվածային խառնարան">հարվածային խառնարանից</a>, որը մինչ այդ նույնպես հայտնաբերվել էր Մարսի վրա, նրա հարավային բևեռի մոտակայքում<a href="#cite_note-8">[8]</a>։ Մակերևույթի <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">ռելիեֆի</a> Երկրին նմանությունից բացի, Մարսը ունի երկրայինին նման պտույտի պարբերություն և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տարվա եղանակներ">տարվա եղանակների փոփոխություն</a>, սակայն նրա <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1" title="Կլիմա">կլիման</a> շատ ավելի ցուրտ է և չոր։ Ընդհուպ մինչև Մարսի մոտով առաջին տիեզերական սարքի թռիչքը (<a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-4" title="Մարիներ-4">«Մարիներ-4»</a>) <a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a> թվականին հետազոտողներից շատերը ենթադրում էին, որ նրա մակերևույթին կա ջուր հեղուկ վիճակում։ Այս կարծիքը հիմնված էր Մարսի լուսավոր և գիշերային մասերի պարբերական փոփոխությունների դիտարկումների վրա, հատկապես բևեռամերձ լայնություններում, որոնք շատ նման էին մայրցամաքների և ծովերի։ Մոլորակի մակերևույթի վրայի մուգ բծերը մեկնաբանվում էին որոշ հետազոտողների կողմից, որպես ոռոգման ջրանցքներ նախատեսված հեղուկ ջրի համար։ Ավելի ուշ ապացուցվեց, որ այդ բծերը <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Պատրանք">օպտիկական պատրանքներ</a> էին<a href="#cite_note-9">[9]</a>։ Ցածր ճնշման պատճառով Մարսի մակերևույթին ջուրը չի կարող գոյություն ունենալ հեղուկ վիճակում, սակայն շատ հնարավոր է, որ անցյալում պայմանները եղել են այլ, և այդ պատճառով պարզունակ կյանքի առկայությունը մոլորակի վրա չի կարելի բացառել։ <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> թվականի հուլիսի 31-ին Մարսի վրա հայտնաբերվեց <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ջուր">ջուր</a> սառույցի վիճակում <a href="/wiki/%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1" title="ՆԱՍԱ">ՆԱՍԱ</a>-ի <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆենիքս (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«Ֆենիքս»</a> սարքի միջոցով<a href="#cite_note-Smith_Science_2009-10">[10]</a><a href="#cite_note-11">[11]</a>։ 2009 թվականի փետրվարին հետազոտական ուղեծրային սարքերի խումբը Մարսի ուղեծրում կազմված էր երեք աշխատող <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84" class="mw-redirect" title="Տիեզերական սարք">տիեզերական սարքերից</a>՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%88%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D6%87%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ոդիսևս (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ոդիսևս»</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-%D5%A7%D6%84%D5%BD%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս-էքսպրես (դեռ գրված չէ)">«Մարս-էքսպրես»</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսյան հետախուզական արբանյակ (դեռ գրված չէ)">«Մարսյան հետախուզական արբանյակ»</a>, դա ավելին է, քան ցանկացած այլ մոլորակի մոտ, Երկրից բացի։ Մարսի մակերևույթի հետազոտություններ են կատարվել տարբեր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%BF_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ավտոմատ միջմոլորակային կայան">ԱՄԿ</a>–ների իջեցվող սարքերի և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացների</a> միջոցով (<a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)" class="mw-redirect" title="Վիկինգ (ԱՄԿ)">«Վիկինգ»</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)" class="mw-redirect" title="Մարս (ԱՄԿ)">«Մարս»</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D6%83%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A9_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սփիրիթ (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Սփիրիթ»</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> և այլն)։ Այժմ Մարսի մակերևույթի վրա են գտնվում մի քանի տասնյակ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BB%D5%A5%D6%81%D5%BE%D5%B8%D5%B2_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84" title="Իջեցվող սարք">իջեցվող սարքեր</a> և մարսագնացներ, որոնք ավարտել են իրենց հետազոտությունները կամ կործանվել են վայրէջքի ժամանակ։ Այս սարքերի միջոցով հավաքված երկրաբանական տվյալները թույլ են տալիս ենթադրել, որ Մարսի մակերևույթի մեծ մասը առաջ ծածկում էր ջուրը։ Վերջին տասնամյակում կատարված դիտարկումները հայտնաբերեցին Մարսի մակերևույթի որոշ հատվածներում թույլ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B5%D5%A6%D5%A5%D6%80" title="Գեյզեր">գեյզերային</a> ակտիվություն<a href="#cite_note-marswater-12">[12]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%B8%D5%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի գլոբալ հետախուզող (դեռ գրված չէ)">«Մարսի գլոբալ հետախուզող»</a> սարքով կատարված դիտարկումների հիման վրա կարելի է ասել, որ Մարսի հարավային <a href="/wiki/%D4%B2%D6%87%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF" title="Բևեռային գլխարկ">բևեռային գլխարկի</a> որոշ մասերը հետզհետե նահանջում են<a href="#cite_note-13">[13]</a>։ Մարսը կարելի է դիտել Երկրից անզեն աչքով։ Նրա <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AC%D5%AB_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տեսանելի աստղային մեծություն">տեսանելի աստղային մեծությունը</a> հասնում է −2,91m (Երկրին ամենամոտ դիրքում), զիջելով պայծառությամբ միայն <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Յուպիտեր (մոլորակ)">Յուպիտերին</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներային</a>։ Որպես օրենք, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մոլորակների առճակատում">մեծ առճակատման</a> ժամանակ Մարսը հանդիսանում է Երկրի գիշերային երկնակամարի ամենապայծառ մարմինը, սակայն դա տեղի է ունենում միայն 15-17 տարին մեկ անգամ, մեկ-երկու շաբաթների ընթացքում։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ուղեծրային_տվյալներ">Ուղեծրային տվյալներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Ուղեծրային տվյալներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Ուղեծրային տվյալներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Երկրից մինչև Մարս նվազագույն հեռավորությունը կազմում է 55,76 մլն. կմ<a href="#cite_note-14">[14]</a> (երբ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկիրը</a> գտնվում է ուղիղ Արեգակի և Մարսի միջև), առավելագույնը՝ մոտ 401 մլն. կմ (Երբ Արեգակը գտնվում է ուղիղ Երկրի և Մարսի միջև)։ Արեգակից Մարս ընկած միջին հեռավորությունը կազմում է 228 մլն. կմ (1,52 <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80" title="Աստղագիտական միավոր">ա. մ.</a>), պտույտի պարբերությունը Արեգակի շուրջ հավասար է 687 երկրային օրի<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>։ Մարսի <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AE%D5%AB%D6%80" title="Ուղեծիր">ուղեծիրը</a> ունի բավականին զգալի <a href="/wiki/%D4%B7%D6%84%D5%BD%D6%81%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D5%BF" title="Էքսցենտրիսիտետ">էքսցենտրիսիտետ</a> (0,0934), այդ պատճառով նրա հեռավորությունը Արեգակից տատանվում է 206,6–249,2 մլն. կմ միջակայքում։ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AE%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ուղեծրի թեքում">Ուղեծրի թեքումը</a> հավասար է 1,85°<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>։ Մարսը Երկրին ամենամոտ դիրքում է գտնվում <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մոլորակների առճակատում">առճակատումների</a> ժամանակ, երբ մոլորակը գտնվում է Արեգակին հակառակ ուղղությամբ։ Առճակատումները կրկնվում են ամեն 26 ամիսը Երկրի և Մարսի ուղեծրերի տարբեր կետերում։ Սակայն 15–17 տարին մեկ անգամ առճակատումը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ Մարսը գտնվում է իր ուղեծրի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%B8%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6_%D6%87_%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Ապոկենտրոն և պերիկենտրոն">պերիհելիի</a> մոտակայքում, այդ, այսպես կոչված մեծ առճակատումների ժամանակ (վերջինը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին) հեռավորությունը այս մոլորակից նվազագույն է, և Մարսը երկնակամարում հասնում է իր ամենամեծ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%AF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B9%D5%A1%D6%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անկյունային չափ (դեռ գրված չէ)">անկյունային չափին</a> 25,1" և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B5%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պայծառություն">պայծառության</a> −2,88m<a href="#cite_note-15">[15]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ֆիզիկական_առանձնահատկություններ">Ֆիզիկական առանձնահատկություններ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Ֆիզիկական առանձնահատկություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Ֆիզիկական առանձնահատկություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Earth_Comparison.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mars_Earth_Comparison.png/300px-Mars_Earth_Comparison.png" decoding="async" width="300" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mars_Earth_Comparison.png/450px-Mars_Earth_Comparison.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mars_Earth_Comparison.png/600px-Mars_Earth_Comparison.png 2x" data-file-width="748" data-file-height="460" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկրի</a> (միջին շառավիղը՝ 6371 կմ) և Մարսի (միջին շառավիղ՝ 3386,2 կմ) չափերի համեմատությունը</figcaption></figure> Գծային չափերով Մարսը համարյա երկու անգամ փոքր է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկրից</a>, նրա հասարակածային շառավիղը հավասար է 3396,9 կմ (Երկրի շառավիղի 53,2 %)։ Մարսի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Մակերևույթ">մակերևույթի</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Մակերես">մակերեսը</a> մոտավորապես հավասար է Երկրի ցամաքների մակերեսին<a href="#cite_note-astronet_mars_S-16">[16]</a>։ Մարսի բևեռային շառավիղը մոտ 20 կմ-ով փոքր է հասարակածայինից, չնայած այն բանին, որ մոլորակի <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պտույտի պարբերություն">պտույտի պարբերություն</a> մեծ է քան Երկրինը, որը թույլ է տալիս ենթադրել, որ Մարսի պտույտի արագությունը փոփոխվել է ժամանակի ընթացքում<a href="#cite_note-17">[17]</a>։ Մոլորակի <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Զանգված">զանգվածը</a> կազմում է 6,418 ×1023 կգ (Երկրի զանգվածի 11 %)։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ազատ անկման արագացում">Ազատ անկման արագացումը</a> հասարակածում հավասար է 3,711 մ/վ² (երկրինի 0,378), <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Առաջին տիեզերական արագություն">առաջին տիեզերական արագությունը</a> կազմում է 3,6 կմ/վ իսկ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրորդ տիեզերական արագություն">երկրորդը</a>՝ 5,027 կմ/վ։ Մոլորակի պտույտի պարբերությունը 24 ժամ 37 րոպե 22,7 վայրկյան է (աստղերի համեմատ), միջին արևային օրվա երկարությունը կազմում է 24 ժամ 39 րոպե 35,24409 վայրկյան, ընդամենը երկրի օրվանից երկար է 2,7 %-ով։ Այսպիսով, Մարսի տարին բաղկացած է 668,6 մարսյան արևային օրերից։ Մարսը իր առանցքի շուրջ պտտվում է ուղեծրի ուղղահայացի համեմատ 25,19° անկյան թեքումով<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>։ Պտույտի առանցքի թեքումը ապահովում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տարվա եղանակներ">Տարվա եղանակների</a> փոփոխությունը։ Ընդ որում, ուղեծրի ձգվածությունը բերում է եղանակների ավելի մեծ տարբերությունների և երկարության։ Այսպես, հյուսիսային գարունը և ամառը իրար հետ վերցրած տևում են 371 արևային օր, այսինքն զգալիորեն ավելին քան Մարսի տարվա կեսն է։ Դրա հետ մեկտեղ, նրանք ընկնում են Մարսի ուղեծրի այն հատվածի վրա, երբ Մարսը հեռու է գտնվում Արեգակից։ Այդ պատճառով Մարսի հյուսիսային ամառը երկար է և ցուրտ, իսկ հարավայինը՝ կարճ և տաք։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մթնոլորտը_և_կլիման">Մթնոլորտը և կլիման</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Մթնոլորտը և կլիման" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Մթնոլորտը և կլիման">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_atmosphere.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Mars_atmosphere.jpg/220px-Mars_atmosphere.jpg" decoding="async" width="220" height="246" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Mars_atmosphere.jpg/330px-Mars_atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Mars_atmosphere.jpg/440px-Mars_atmosphere.jpg 2x" data-file-width="1205" data-file-height="1349" /></a><figcaption>Մարսի մթնոլորտը, լուսանկարը կատարվել է <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3_%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիկինգ ծրագիր (դեռ գրված չէ)">«Վիկինգ»</a> ԱՄԿ-ից (1976)։ Ձախից երևում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Գալե (խառնարան)">Գալե</a> խառնարանը</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդվածներ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8" class="mw-redirect" title="Մարսի մթնոլորտը">Մարսի մթնոլորտը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի կլիման (դեռ գրված չէ)">Մարսի կլիման</a></div> Մոլորակի վրա ջերմաստիճանը տատանվում է −150-ից մինչև մինուս -160 C<a href="#cite_note-NASA_Mars_facts-18">[18]</a> բևեռի վրա ձմեռը, իսկ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%BC" title="Ամառ">ամառվա</a> ամենաշոգ օրերին մինչև Ավելին շատ բարձր քան +100 °C <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AE" title="Հասարակած">հասարակածի</a> վրա կեսօրին։ Միջին ջերմաստիճանը կազմում է −50 °C<a href="#cite_note-NASA_Mars_facts-18">[18]</a>։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8" class="mw-redirect" title="Մարսի մթնոլորտը">Մարսի մթնոլորտը</a>, որը հիմնականում կազմված է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%A9%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" title="Ածխաթթու գազ">ածխաթթու գազից</a>, չափազանց նոսր է։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B3%D5%B6%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մթնոլորտային ճնշում">Ճնշումը</a> մակերևույթի վրա 160 անգամ փոքր է երկրինից՝ 6,1 <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80_(%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Բար (չափման միավոր)">մբար</a> մակորևույթի միջին բարձրության վրա։ Մարսի բարձրությունների մեծ տարբերության պատճառով ճնշումը մակերևույթի վրա շատ է փոփոխվում։ Մթնոլորտի մոտավոր հաստությունը կազմում է 110 կմ։ ՆԱՍԱ-ի տվյալներով (2004), Մարսի մթնոլորտը 95,32 %-ով կազմված է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%A9%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" title="Ածխաթթու գազ">ածխաթթու գազից</a>, ինչպես նաև այնտեղ կան՝ 2,7 % <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D5%BF" title="Ազոտ">ազոտ</a>, 1,6 % <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6" title="Արգոն">արգոն</a>, 0,13 % <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Թթվածին">թթվածին</a>, 0,021% <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ջուր">ջրի գոլորշի</a>, 0,08 % <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4" title="Ածխածնի մոնօքսիդ">շմոլ գազ</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%AB_%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ազոտի օքսիդներ">ազոտի օքսիդ</a> (NO)՝ 100 ppm, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%B6" title="Նեոն">նեոն</a> (Ne)՝ 2,5 ppm, <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%B6%D6%80_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ծանր ջուր">կիսածանր ջուր</a> - ջրածին-դեյտերիում-թթվածին (HDO)՝ 0,85 ppm, <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Կրիպտոն">կրիպտոն</a> (Kr)՝ 0,3 ppm, <a href="/wiki/%D5%94%D5%BD%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%B6" title="Քսենոն">քսենոն</a> (Xe)՝ 0,08 ppm<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a> (կազմվածքը բերված է ծավալային մասերով)։ Ամերիկյան ԱՄԿ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3_(%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80)" title="Վիկինգ (ծրագիր)">«Վիկինգի»</a> (1976) իջեցվող սարքից ստացված տվյալների համաձայն, Մարսի մթնոլորտի կազմում հայտնաբերվել էր 1–2 % արգոն, 2–3 % ազոտ, և 95 % ածխաթթու գազ<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ Համաձայն սովետական <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-2" title="Մարս-2">«Մարս-2»</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-3" title="Մարս-3">«Մարս-3»</a> ԱՄԿ-ների տվյալների, իոնոսֆերայի ներքևի սահմանը գտնվում է 80 կմ բարձրության վրա, առավելագույն էլեկտրոնային խտացումը 1,7×105 էլեկտրոն/սմ3 տեղակայված է 138 կմ բարձրության վրա, մյուս երկու մաքսիմումները տեղակայված են 85 և 107 կմ վրա<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ Մարսի մթնոլորտի հետազոտությունը 8 և 32 սմ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B8%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռադիոալիքներ">ռադիոալիքներում</a>, կատարված <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-4" title="Մարս-4">«Մարս-4»</a> ԱՄԿ-ով 1974 թվականի փետրվարի 10-ին, ցույց տվեց մոլորակի գիշերային <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1" class="mw-redirect" title="Իոնոսֆերա">իոնոսֆերայի</a> առկայությունը իոնիզացիայի գլխավոր մաքսիմումով 110 կմ բարձրության վրա և 4,6×103 էլեկտրոն/սմ3 էլեկտրոնների խտացումով, ինչպես նաև երկրորդական մաքսիմումներով 65 և 185 կմ բարձրությունների վրա<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մթնոլորտային_ճնշում">Մթնոլորտային ճնշում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Մթնոլորտային ճնշում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Մթնոլորտային ճնշում">խմբագրել կոդը</a>]</div> ՆԱՍԱ-ի տվյալների համաձայն (2004), մթնոլորտային ճնշումը մոլորակի միջին շառավղի վրա կազմում է 6,36 մբար։ Մթնոլորտի խտությունը մակերևույթի մոտ կազմում է մոտ 0,020 կգ/մ3, ընդհանուր մթնոլորտի զանգվածը՝ մոտ 2,5×1016 կգ<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif/290px-Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif" decoding="async" width="290" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif/435px-Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif/580px-Mars_Pathfinder_Lander_Surface_pressure.gif 2x" data-file-width="613" data-file-height="467" /></a><figcaption>Մարսի վրա մթնոլորտային ճնշման փոփոխությունը կախված օրվա ժամանակից, որը գրանցվել է <a href="/w/index.php?title=Mars_Pathfinder&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Pathfinder (դեռ գրված չէ)">Mars Pathfinder</a> իջեցվող սարքով 1997 թվականին</figcaption></figure> Ի տարբերություն Երկրի, Մարսի մթնոլորտի զանգվածը խիստ փոփոխվում է տարվա ընթացքում <a href="/wiki/%D4%B2%D6%87%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF" title="Բևեռային գլխարկ">բևեռային գլխարկների</a> հալոցքների և սառցակալման հետ կապված, որոնք պարունակում են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%A9%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" title="Ածխաթթու գազ">ածխաթթու գազ</a>։ Ձմեռվա ընթացքում ամբողջ մթնոլորտի 20-30 տոկոսը սառչում է և կենտրոնանում բևեռային գլխարկներում<a href="#cite_note-Pathfinder_Results-20">[20]</a>։ Սեզոնային ճնշման տատանումները, տարբեր աղբյուրների համաձայն, ունի հետևյալ մեծությունները՝ <ul><li>ՆԱՍԱ-ի տվյալներով (2004)՝ 4,0–8,7 <a href="/wiki/%D5%84%D5%A2%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Մբար">մբար</a> միջին շառավղի վրա<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>;</li> <li>Էնկարտայի տվյալներով (2000)՝ 6–10 մբար<a href="#cite_note-21">[21]</a>;</li> <li>Զուբրին և Վագների տվյալներով (1996)՝ 7–10 մբար<a href="#cite_note-22">[22]</a>;</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3-1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիկինգ-1 (դեռ գրված չէ)">Վիկինգ-1</a>-ի իջեցվող սարքի տվյալներով՝ 6,9–9 մբար<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>;</li> <li><a href="/w/index.php?title=Mars_Pathfinder&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Pathfinder (դեռ գրված չէ)">Mars Pathfinder</a>-ի իջեցվող սարքի տվյալներով՝ 6,7 մբար<a href="#cite_note-Pathfinder_Results-20">[20]</a>։</li></ul> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hellas_Basin.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Hellas_Basin.gif/220px-Hellas_Basin.gif" decoding="async" width="220" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d3/Hellas_Basin.gif 1.5x" data-file-width="288" data-file-height="281" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հելլադա (Մարս)">Հելլադա</a> հարվածային գոգավորությունը (Hellas Impact Basin), Մարսի ամենախորը վայրն է, որտեղ կարելի է գրանցել ամենամեծ մթնոլորտային ճնշումը</figcaption></figure> Սովետական <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-6" title="Մարս-6">Մարս-6</a> սարքի վայրէջքի վայրում Էրիտրեյան ծովի շրջանում գրանցել է 6,1 միլլիբար մթնոլորային ճնշում, որը այն պահին համարվում էր մոլորակի վրա միջին ճնշումը, և այդ մակարդակից էլ պայմանավորված էր հաշվարկել Մարսի բարձրությունները և խորությունները։ Այս սարքի վայրէջքի ժամանակ ստացված տվյալներով Մարսի <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Տրոպոդադար">տրոպոդադարը</a> գտնվում է 30 կմ բարձրության վրա, որտեղ ճնշումը կազմում է 5×10−7 գ/սմ3 (ինչպես Երկրի 57 կմ բարձրության վրա)<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ Մարսի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հելլադա (Մարս)">Հելլադա</a> շրջանը այնքան խորն է, որ այստեղ մթնոլորտային ճնշումը հասնում է 12,4 միլլիբարի<a href="#cite_note-splash_2000_NASA-23">[23]</a>, որը բարձր է ջրի երրորդ կետից (~6,1 մբար)<a href="#cite_note-Cockell_2001-24">[24]</a> և ցածր է եռման կետից։ Բավականին բարձր ջերմաստիճանի պայմաններում ջուրը այստեղ կարող էր գոյություն ունենալ հեղուկ վիճակում, սակայն այսպիսի ճնշման պայմաններում ջուրը եռում և գոլորշիանում է արդեն +10 °C պայմաններում<a href="#cite_note-splash_2000_NASA-23">[23]</a>։ Մարսի ամենաբարձր լեռան, 27-կիլոմետրանոց <a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոս հրաբուխի</a>, գագաթին ճնշումը կարող է կազմել 0,5–1 մբար<a href="#cite_note-Cockell_2001-24">[24]</a>։ Մինչև Մարսի մակերևույթի վրա իջեցվող սարքերի վայրէջքները մթնոլորտի ճնշումը հաշվարկվում էր հիմնվելով <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-4" title="Մարիներ-4">Մարիներ-4</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-6" class="mw-redirect" title="Մարիներ-6">Մարիներ-6</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-7" class="mw-redirect" title="Մարիներ-7">Մարիներ-7</a> ԱՄԿ-ներից ստացված ռադիոազդանշանների մթնոլորտի պատճառով թուլացման վրա, երբ այս սարքերը անցնում էին Մարսի սկավառակի ետևը, հաշվարկված էր 6,5 ± 2,0 մբար մոլորակի միջին բարձրության վրա, որը 160 անգամ փոքր է Երկրայինից։ Նույն արդյունքը ցույց տվեցին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-3" title="Մարս-3">Մարս-3</a> ԱՄԿ-ի սպեկտրալ չափումները։ Ընդ որում, միջին բարձրությունից ցածր տեղաբաշխված շրջաններում (օրինակ՝ Մարսի Ամազոնիայում) ճնշումը, այդ չափումների հիման վրա, կազմում էր 12 մբար։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կլիման">Կլիման</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Կլիման" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Կլիման">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg/250px-Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg" decoding="async" width="250" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg/375px-Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/29/Nasa_mars_opportunity_rock_water_150_eng_02mar04.jpg 2x" data-file-width="431" data-file-height="428" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%BF" title="Հեմատիտ">Հեմատիտի</a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AF%D6%80%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Կոնկրեցիա">կոնկրեցիայի</a> միկրոսկոպիկ լուսանկար 1,3 սմ չափերով, լուսանկարը կատարվել է <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> մարսագնացով 2 մարտի 2004 թվական, ցույց է տալիս անցյալում հեղուկ ջրի առկայությունը<a href="#cite_note-25">[25]</a></figcaption></figure> Կլիման Մարսի վրա, ինչպես և Երկրի վրա, ունի սեզոնային բնույթ։ Տարվա ցուրտ ժամանակին նույնիսկ բևեռային գլխարկներից դուրս մակերևույթի վրա կարող է ձևավորվել բաց գույնի <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B4" title="Եղյամ">եղյամ</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%BD_(%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆենիկս (տիեզերական սարք) (դեռ գրված չէ)">«Ֆենիկս»</a> սարքը գրանցել է ձյուն, սակայն ձյան փաթիլները ցնդում էին առանց մակերևույթին հասնելու<a href="#cite_note-26">[26]</a><a href="#cite_note-27">[27]</a>։ ՆԱՍԱ-ի տվյալներով (2004), միջին ջերմաստիճանը մոլորակի վրա կազմում է ~210 <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կելվին">Կ</a> (−63 °C)։ Վիկինգ իջեցվող սարքերի տվյալներով, օրվա ջերմաստիճանի տատանումը կազմում է 184 - 242 Կ (−89-ից −31 °C) (<a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3-1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիկինգ-1 (դեռ գրված չէ)">Վիկինգ-1</a>), իսկ քամու արագությունը՝ 2–7 մ/վ (ամառ), 5–10 մ/վ (աշուն), 17–30 մ/վ (փոշու փոթորիկ)<a href="#cite_note-nssdc-2">[2]</a>։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-6" title="Մարս-6">Մարս-6</a> իջեցվող սարքի տվյալներով, Մարսի <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1" class="mw-redirect" title="Տրոպոսֆերա">տրոպոսֆերայի</a> միջին ջերմաստիճանն է 228 Կ, տոպոսֆերայում ջերմաստիճանը նվազում է միջինում 2,5 աստիճան ամեն կիլոմետր, իսկ տրոպոդադարից (30 կմ) վեր ընկած <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ստրատոսֆերա (դեռ գրված չէ)">ստրատոսֆերան</a> ունի համարյա հաստատուն 144 Կ ջերմաստիճան<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AC_%D5%8D%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կարլ Սագանի անվան կենտրոն (դեռ գրված չէ)">Կարլ Սագանի անվան կենտրոնի</a> հետազոտողների տվյալներով, վերջին ժամանակներս Մարսի վրա գնում է համընդհանուր տաքացում։ Այլ մասնագետները գտնում են, որ այսպիսի եզրակացություններ դեռ վաղ է կատարել<a href="#cite_note-28">[28]</a>։ Գոյություն ունեն տվյալներ, որ անցյալում մթնոլորտը կարող էր լինել ավելի խիտ, իսկ կլիման ավելի տաք և խոնավ, և Մարսի մակերևույթի վրա գոյություն ուներ հեղուկ ջուր և տեղում էին անձրևներ<a href="#cite_note-29">[29]</a><a href="#cite_note-30">[30]</a>։ Այս տեսության ապացույց կարող է հանդիսանալ <a href="/wiki/ALH_84001" title="ALH 84001">ALH 84001</a> երկնաքարի վերլուծությունը, որի արդյունքում պարզվեց, որ մոտ 4 միլիարդ տարի առաջ Մարսի վրա ջերմաստիճանը կազմում էր 18 (±4) °C<a href="#cite_note-31">[31]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Փոշու_պտտահողմեր">Փոշու պտտահողմեր</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Փոշու պտտահողմեր" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Փոշու պտտահողմեր">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_cyclone.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Mars_cyclone.jpg/280px-Mars_cyclone.jpg" decoding="async" width="280" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/de/Mars_cyclone.jpg 1.5x" data-file-width="420" data-file-height="256" /></a><figcaption>Մարսի հյուսիսային բևեռի մոտ <a href="/wiki/%D5%91%D5%AB%D5%AF%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Ցիկլոն">ցիկլոն</a>, լուսանկարները կատարվել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%AC_(%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF)" class="mw-redirect" title="Հաբլ (տիեզերական աստղադիտակ)">Հաբլի</a> աստղադիտակի միջոցով (27 ապրիլ 1999)</figcaption></figure> Սկսած 1970-ական թվականներից <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3_(%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80)" title="Վիկինգ (ծրագիր)">«Վիկինգ»</a> ծրագրի շրջանակներում, ինչպես նաև <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> մարսագնացի և այլ սարքերի միջոցով գրանցվել են բազմաթիվ <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D6%83%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Փոշոտ փոթորիկ">փոշոտ փոթորիկեր</a>։ Դա օդի ձագարանման շարժումներ են, որոնք առաջանում են մոլորակի մակերևույթի մոտ և օդ են բարձրացնում մեծ քանակով փոշի։ Պտտահողմերը հաճախ դիտարկվում են Երկրագնդի վրա (անգլալեզու երկրներում դրանք անվանվում են փոշու դեմոններ – dust devil), սակայն Մարսի վրա նրանք կարող են հասնել ավելի մեծ չափերի՝ 10 անգամ ավելի բարձր և 50 անգամ ավելի լայն քան Երկրի վրա են։ 2005 թվականի մարտ ամսին այսպիսի մի պտտահողմ մաքրեց «Սփիրիթ» մարսագնացի <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AF%D5%B8%D6%81" title="Արևային մարտկոց">արևային մարտկոցները</a><a href="#cite_note-32">[32]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մակերևույթ">Մակերևույթ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Մակերևույթ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Մակերևույթ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հիմնական_շրջանների_նկարագիր">Հիմնական շրջանների նկարագիր</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Հիմնական շրջանների նկարագիր" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Հիմնական շրջանների նկարագիր">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Viking2_frost_enhance.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Viking2_frost_enhance.jpg/220px-Viking2_frost_enhance.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Viking2_frost_enhance.jpg/330px-Viking2_frost_enhance.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Viking2_frost_enhance.jpg/440px-Viking2_frost_enhance.jpg 2x" data-file-width="478" data-file-height="304" /></a><figcaption>Մարսի մակերևույթի վրա եղյամ (<a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3-2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիկինգ-2 (դեռ գրված չէ)">«Վիկինգ-2»</a> սարքի լուսանկար, 18 մայիս 1979 թվական)</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Gusev_Spirit_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Gusev_Spirit_01.jpg/230px-Gusev_Spirit_01.jpg" decoding="async" width="230" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Gusev_Spirit_01.jpg/345px-Gusev_Spirit_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Gusev_Spirit_01.jpg/460px-Gusev_Spirit_01.jpg 2x" data-file-width="3787" data-file-height="2823" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%BD%D6%87%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գուսևի խառնարան (դեռ գրված չէ)">Գուսևի խառնարանի</a> մաս, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D6%83%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սփիրիթ (դեռ գրված չէ)">«Սփիրիթ»</a> մարսագնացի լուսանկար</figcaption></figure> Մարսի մակերևույթի երկու երրորդը զբաղեցնում են լուսավոր շրջանները, որոնք ստացել են «մայրցամաքներ» անվանումը, իսկ մոտ երրորդ մասը զբաղեցնում են մութ հատվածները, որոնք անվանում են «ծովեր»։ Ծովերը կենտրոնացած են հիմնականում մոլորակի հարավային կիսագնդում 10–40° <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աշխարհագրական լայնություն">լայնությունների</a> միջև։ Հյուսիսային կիսագնդում կան ընդամենը երկու խոշոր ծովեր՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%81%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Ացիդալիա հարթավայր (Մարս)">Ացիդալիա</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%BF" title="Մեծ Սիրտ">Մեծ Սիրտ</a> ծովերը։ Մութ շրջանների բնույթը մինչև այսօր մնում է վեճերի առարկա։ Այս շրջանները պահպանվում են չնայած այն բանին, որ Մարսի վրա մոլեգնում են <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D6%83%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Փոշոտ փոթորիկ">փոշու պտտահողմերը</a>։ Ժամանակին, սա հանդիսանում էր փաստարկ հօգուտ այն պնդման, որ այս շրջաններում կա բուսականություն։ Այժմ կարծում են, որ սա պարզապես շրջաններ են, որոնցում <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">ռելիեֆի</a> առանձնահատկությունների բերումով փոշին հեշտությամբ քշվում է։ Մեծ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%A2" title="Մասշտաբ">մասշտաբի</a> լուսանկարները ցույց են տալիս, որ իրականում մութ հատվածները կազմված են մութ գծերի և հետքերի խմբերից, որոնք կապված են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect mw-disambig" title="Խառնարան">խառնարանների</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="Բլուր">բլուրների</a> և այլ կառուցվածքների հետ, որոնք խոչընդոտ են հանդիսանում <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B4%D5%AB" title="Քամի">քամիների</a> համար։ Մարսի կիսագնդերը բավականին ուժեղ տարբերվում են մակերևույթի բնույթով։ Հարավային կիսագնդում մակերևույթը գտնվում է հիմնականում 1–2 կմ բարձր միջին մակարդակից և խիտ ծածկված է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հարվածային խառնարան">հարվածային խառնարաններով</a>։ Մարսի այս մասը հիշեցնում է <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">լուսնային</a> մայցամաքները։ Հյուսիսում մակերևույթի հիմնական մասը գտնվում է ավելի ցածր քան միջին մակարդակն է, այստեղ ավելի քիչ են խառնարանները, և հիմնական տեղը զբաղեցնում են համեմատաբար հարթ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Հարթավայր">հարթավայրերը</a>։ Դրանք հավանաբար առաջացել են <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1" title="Լավա">լավայի</a> հեղեհման և <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A1" title="Էրոզիա">էրոզիայի</a> պատճառով։ Կիսագնդերի այսպիսի տարբերությունը մնում է վիճաբանությունների առարկա։ Երկու կիսագնդերի միջև սահմանը անցնում է մեծ շրջանագծով, որը թեքված է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AE" title="Հասարակած">հասարակածի</a> նկատմամբ 30°-ով։ Այս սահմանը լայն է ու անկանոն, և ձևավորում է հյուսիս ուղղված թեքվածք։ Այս սահմանի շրջակայքում են հանդիպում Մարսի մակերևույթի <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A1" title="Էրոզիա">ամենաէրոզացված</a> հատվածները։ Առաջարկվել են երկու տարբեր վարկածներ, որոնք բացատրում են կիսագնդերի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Ասիմետրիա">ասիմետրիկությունը</a>։ Դրանցից մեկի համաձայն, վաղ երկրաբանական շրջանում լիթոսֆերային սալերը «միացել են» (հնարավոր է, որ պատահականորեն) մեկ կիսագնդում, Երկրի <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A1" title="Պանգեա">Պանգեա</a> մայրցամաքի նման, և հետո մնացել են այս դիրքում։ Մյուս վարկածը ենթադրում է Մարսի բախումը <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Պլուտոն">Պլուտոնի</a> չափերի այլ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Աստղագիտական մարմին">աստղագիտական մարմնի</a> հետ<a href="#cite_note-33">[33]</a><a href="#cite_note-34">[34]</a>։ <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg/250px-MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg" decoding="async" width="250" height="222" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg/375px-MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg/500px-MarsTopoMap-PIA02031_modest.jpg 2x" data-file-width="2497" data-file-height="2221" /></a><figcaption>Մարսի տոպոգրաֆիկ քարտեզը, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">Մարս Գլոբալ Սրվեյերի</a> տվյալներով (1999)</figcaption></figure> Հարավային կիսագնդում մեծ քանակությամբ խառնարանների առկայությունը վկայում է այն մասին, որ մակերևույթը այստեղ բավականին հին է՝ 3–4 միլիարդ տարի։ Առանձնացնում են մի քանի տեսակի խառնարաններ՝ մեծ խառնարաններ հարթ հատակով, ավելի փոքր և երիտասարդ թասանման խառնարաններ, լուսնայինի նման, պատվարով շրջափակված խառնարաններ և բարձրադիր խառնարաններ։ Վերջին երկու տեսակի խառնարանները յուրահատուկ են Մարսի համար, պատվարով շրջափակված խառնարանները առաջացել են այնտեղ, որտեղ մակերևույթի վրայով հոսել են հեղուկ արտանետումներ, իսկ բարձրադիր խառնարանները առաջացել են այնտեղ, որտեղ խառնարանի արտանետումների ծածկույթը պաշտպանել է մակերևույթը քամու էրոզիայից։ Հարվածային ծագումով ամենամեծ ձևավորումն է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հելլադա (Մարս)">Հելլադա հարթավայրը</a> (մոտ 2100 կմ անկյունագծով<a href="#cite_note-Ref_a-35">[35]</a>)։ Քաոտիկ լանդշաֆտի շրջանում կիսագնդերի սահմանին մոտ մակերևույթը ունեցել է մեծ տարածքների <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խզումային խախտումներ">ճեղքեր</a> և սեղմումներ, որոնցից հետո երբեմն տեղի էր ունենում էրոզիա (<a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE" title="Սելավ">սելավների</a> կամ <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D6%80%D5%A5%D6%80" title="Ընդերքային ջրեր">ընդերքային ջրերի</a> հոսքերի պատճառով), ինչպես նաև հեղուկ լավայի հեղեղումներ։ Քաոտիկ լանդշաֆտները հաճախ հանդիպում են մեծ ջրանցքների ակունքների մոտ։ Նրանց առաջացման ամենահավանական վարկածը հանդիսանում է մակերևույթի տակ գտնվող սառույցների անսպասելի հալոցքը։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:VallesMarinerisHuge.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/VallesMarinerisHuge.jpg/280px-VallesMarinerisHuge.jpg" decoding="async" width="280" height="99" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/VallesMarinerisHuge.jpg/420px-VallesMarinerisHuge.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/VallesMarinerisHuge.jpg/560px-VallesMarinerisHuge.jpg 2x" data-file-width="9002" data-file-height="3196" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտները</a> Մարսի վրա</figcaption></figure> Հյուսիսային կիսագնդում, հսկայական հրաբխային հարթավայրերից զատ, գտնվում են խոշոր հրաբուխների երկու շրջան՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Թարսիս նահանգ">Թարսիս</a> և <a href="/wiki/%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9" title="Էլիզիում սարահարթ">Էլիզիում</a> շրջանները։ Թարսիսը հսկայական հրաբխային հարթավայր է 2000 կմ երկարությամբ, որը հասնում է միջին մակարդակից 10 կմ բարձրության։ Նրա վրա են գտնվում երեք խոշոր <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AD" title="Վահանային հրաբուխ">վահանային հրաբուխ</a>՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A1_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" class="mw-redirect" title="Արսիա լեռ">Արսիա լեռը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Սիրամարգի լեռ">Սիրամարգի լեռը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Ասկրիաուս լեռ">Ասկրիաուս լեռը</a>։ Թարսիսի սահմանին մոտ է գտնվում, Մարսի և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգի</a> ամենաբարձր<a href="#cite_note-36">[36]</a> <a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոսը</a> լեռը։ Օլիմպոսը հասնում է 27 կմ բարձրության իր ստորոտի համեմատ<a href="#cite_note-glenday09-7">[7]</a> և 25 կմ Մարսի միջին մակարդակի համեմատ, և զբաղեցնում է 550 կմ տրամագծով տարածք, որը շրջապատված է տեղ-տեղ 7 կմ հասնող զառիթափներով։ Օլիմպոսի ծավալը 10 անգամ գերազանցում է Երկրի ամենախոշոր հրաբուխի՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1-%D4%BF%D5%A5%D5%A1" class="mw-redirect" title="Մաունա-Կեա">Մաունա-Կեայի</a> ծավալը։ Այստեղ են գտնվում նաև մի քանի ավելի փոքր հրաբուխներ։ Էլիզիումը բարձրավանդակ է մինչև վեց կիլոմետր բարձրությամբ միջին մակարդակի համեմատ, երեք հրաբուխներով՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1_%D5%A3%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Հեկատա գմբեթ">Հեկատա գմբեթ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%AC%D5%A5%D5%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էլիզիում լեռ (դեռ գրված չէ)">Էլիզիում լեռ</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%B8%D6%80_%D5%A3%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Ալբոր գմբեթ">Ալբոր գմբեթ</a>։ Այլ տվյալներով Օլիմպոս լեռան բարձրությունը կազմում է 21287 մետր զրոյական մակարդակի նկատմամբ և 18 կիլոմետր շրջապատող տեղանքի նկատմամբ, հիմքի տրամագիծը կազմում է մոտ 600 կմ։ Հիմքը զբաղեցնում է 282600 կմ² մակերես<a href="#cite_note-mens-37">[37]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1" title="Կալդերա">Կալդերան</a> (գոգավորություն հրաբխի կենտրոնում) ունի 70 կմ լայնություն և 3 կմ խորություն<a href="#cite_note-mens-37">[37]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Թարսիս նահանգ">Թարսիս</a> բարձրավանդակը կտրտված է բազմաթիվ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խզումային խախտումներ">տեկտոնիկ ճեղքերով</a>, հաճախ շատ բարդ կառուցվածքով և բավականին երկար։ Նրանցից ամենամեծը, դա <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտներն</a> են, որոնք լայն ուղղությամբ ունեն համարյա 4000 կմ երկարություն (մոլորակի շրջագծի չորրորդ մասը), լայնությունը հասնում է 600 իսկ խորությունը 7–10 կմ<a href="#cite_note-38">[38]</a><a href="#cite_note-39">[39]</a>։ Չափերով այս ճեղքը համեմատելի է Երկրի <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%A1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%80%D5%AB%D6%86%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելաաֆրիկյան րիֆտ (դեռ գրված չէ)">Արևելաաֆրիկյան րիֆտի</a> հետ։ Նրա զառիվեր լանջերին տեղի են ունենում Արեգակնային համակարգի ամենամեծ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սողանք">սողանքները</a>։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտները</a> հանդիսանում են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգում</a> հայտնի ամենամեծ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%B3" title="Կիրճ">կիրճը</a>։ Այն հայտնաբերվել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-9" title="Մարիներ-9">«Մարիներ-9»</a> սարքի միջոցով <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a> թվականին։ <div class="thumb tnone" style="clear:both"> <div class="thumbinner"> <div class="noresize" style="overflow: auto;"> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Victoria_Crater,_Cape_Verde-Mars.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg/1907px-Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg" decoding="async" width="1907" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg/2860px-Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg/3813px-Victoria_Crater%2C_Cape_Verde-Mars.jpg 2x" data-file-width="12200" data-file-height="1920" /></a></div><div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Victoria_Crater,_Cape_Verde-Mars.jpg" title="Enlarge"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Magnify-clip.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" data-file-width="15" data-file-height="11" /></a></div><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Վիկտորիա (խառնարան)">Վիկտորիա</a> խառնարանի շրջահայաց պատկերը, լուսանկարված է <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացով</a>՝ 2006 թվականի հոկտեմբերի 16-ից մինչև նոյեմբերի 6։</div></div></div> <div class="thumb tnone" style="clear:both"> <div class="thumbinner"> <div class="noresize" style="overflow: auto;"> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:MarsPanoramaa.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/MarsPanoramaa.jpg/2404px-MarsPanoramaa.jpg" decoding="async" width="2404" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/MarsPanoramaa.jpg/3606px-MarsPanoramaa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/MarsPanoramaa.jpg/4808px-MarsPanoramaa.jpg 2x" data-file-width="10000" data-file-height="1248" /></a></div><div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:MarsPanoramaa.jpg" title="Enlarge"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Magnify-clip.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" data-file-width="15" data-file-height="11" /></a></div>Մարսի մակերևույթի շրջահայաց պատկեր <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB_%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հասբանդի բլուր (դեռ գրված չէ)">Հասբանդի բլուր</a> շրջանում, լուսանկարվել է <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D6%83%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սփիրիթ (դեռ գրված չէ)">«Սփիրիթ»</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացով</a>՝ 23-28 նոյեմբերի 2005։</div></div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Սառույցը_և_բևեռային_գլխարկներ">Սառույցը և բևեռային գլխարկներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Սառույցը և բևեռային գլխարկներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Սառույցը և բևեռային գլխարկներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Martian_north_polar_cap.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Martian_north_polar_cap.jpg/220px-Martian_north_polar_cap.jpg" decoding="async" width="220" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Martian_north_polar_cap.jpg/330px-Martian_north_polar_cap.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Martian_north_polar_cap.jpg/440px-Martian_north_polar_cap.jpg 2x" data-file-width="1368" data-file-height="1319" /></a><figcaption>Հյուսիսային բևեռային գլխարկը ամռանը, լուսանկարը՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">Մարս Գլոբալ Սրվեյերից</a>։ Գլխարկի ձախ կողմի լայն երկար ճեղքը <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BF_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հյուսիսային խորխորատ (Մարս)">Հյուսիսային խորխորատն</a> է</figcaption></figure> Մարսի արտաքին տեսքը զգալիորեն փոփոխվում է տարվա ժամանակից կախված։ Առաջին հերթին աչքի են զառնում բևեռային գլխարկների փոփոխությունները։ Նրանք մեծանում և փոքրանում են, ստեղծելով <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Մթնոլորտ">մթնոլորտում</a> և մակերևույթի վրա սեզոնային երևույթներ։ Մարսի բևեռային գլխարկները կարող է հասնել մինչև 50° լայնության։ Հյուսիսային բևեռային գլխարկի հիմնական մասի տրամագիծը հասնում է 1000 կմ<a href="#cite_note-mira-40">[40]</a>։ Գարնանը, երբ բևեռային գլխարկներից մեկը սկսում է նահանջել, մոլորակի մակերևույթի տարրերը սկսում են մթնել։ <a href="/wiki/%D4%B2%D6%87%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF" title="Բևեռային գլխարկ">Բևեռային գլխարկները</a> կազմված են երկու մասերից՝ սեզոնային – <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AE%D5%AD%D5%A1%D5%A9%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%A1%D5%A6" title="Ածխաթթու գազ">ածխաթթու գազի</a> սառույց<a href="#cite_note-mira-40">[40]</a> և դարավոր - <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ջուր">ջրի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Սառույց">սառույց</a><a href="#cite_note-darling_marspoles-41">[41]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B7%D6%84%D5%BD%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Էքսպրեսս (դեռ գրված չէ)">Մարս Էքսպրեսս</a> արբանյակի տվյալներով գլխարկների հաստությունը կարող է հասնել 1 մետրից մինչև 3,7 կմ։ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%88%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D6%87%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ոդիսևս (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ոդիսևս»</a> սարքը հայտնաբերել է Մարսի հարավային բևեռային գլխարկի վրա գործող <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B5%D5%A6%D5%A5%D6%80" title="Գեյզեր">գեյզերներ</a>։ Ինչպես ենթադրում են <a href="/wiki/%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1" title="ՆԱՍԱ">ՆԱՍԱ</a>-ի մասնագետները, ածխաթթու գազի շիթերը գարնանային տաքացմանը համընթաց արտամղվում են մեծ բարձրությունների վրա, իրենց հետ տանելով փոշու և ավազի հատիկներ<a href="#cite_note-2006-100-42">[42]</a><a href="#cite_note-Kieffer2000-43">[43]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_duststorm.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Mars_duststorm.jpg/220px-Mars_duststorm.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Mars_duststorm.jpg/330px-Mars_duststorm.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Mars_duststorm.jpg/440px-Mars_duststorm.jpg 2x" data-file-width="2844" data-file-height="1701" /></a><figcaption>Մարսի լուսանկար, որի վրա երևում է փոշու փոթորիկը (հունիս - սեպտեմբեր 2001)</figcaption></figure> Բևեռային գլխարկների գարնանային հալոցը բերում է մթնոլորտային ճնշման կտրուկ աճի, և որպես հետևանք <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A6" title="Գազ">գազի</a> մեծ զանգվածների տեղաշարժի հակադարձ կիսագունդ։ Այդ ընթացքում փչող քամիների արագությունը կարող է կազմել 10–40 մ/վ, իսկ երբեմն մինչև 100 մ/վ։ Քամին բարձրացնում է մակերևույթից մեծ քանակով փոշի, ինչը առաջացնում է <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D6%83%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Փոշոտ փոթորիկ">փոշոտ փոթորիկ</a>։ Ուժեղ փոշու փոթորիկները համարյա ամբողջությամբ ծածկում են մոլորակի մակերևույթը, նրանք ունենում են զգալի ազդեցություն ջերմաստիճանի բաշխման վրա Մարսի մթնոլորտում<a href="#cite_note-philips01-44">[44]</a>։ 1784 թվականին աստղագետ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B7%D5%A5%D5%AC" class="mw-redirect" title="Ուիլիամ Հերշել">Ուիլիամ Հերշելը</a> առաջինը ուշադրություն դարձրեց բևեռային գլխարկների սեզոնային փոփոխությունների վրա։ 1860-ական թվականներին ֆրանսիացի աստղագետ Է. Լիեն դիտել էր մթագնման ալիքը հալող գարնանային բևեռային գլխարկի շուրջ, ինչը այն ժամանակ մեկնաբանվել էր որպես տաք ջրերի հոսք և բուսականության աճ։ Սակայն <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B8_%D5%8D%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D6%86%D5%A5%D6%80" title="Վեստո Սլայֆեր">Վեստո Սլայֆերի</a> կողմից կատարված սպեկտրոմետրիկ հետազոտությունները, որոնք կատարվել էին XX դարի սկզբում <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%AB_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Լոուելի աստղադիտարան">Լոուելի աստղադիտարանում</a> Ֆլագստաֆում, ցույց չտվեցին <a href="/wiki/%D5%94%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%AC" title="Քլորոֆիլ">քլորոֆիլի</a> (երկրային բույսերի կանաչ պիգմենտ) գծիկի առկայությունը<a href="#cite_note-45">[45]</a>։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-7" class="mw-redirect" title="Մարիներ-7">Մարիներ-7</a> ԱՄԿ-ից կատարված լուսանկարներով հնարավոր եղավ որոշել, որ բևեռային գլխարկները ունեն մի քանի մետր հաստություն, իսկ չափված ջերմաստիճանը այնտեղ կազմում է 115 <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կելվին">Կ</a> (-158 °C), ինչը հաստատեց այն հնարավորությունը, որ գլխարկները կազմված են սառած ածխաթթու գազից, այսինք <a href="/wiki/%D5%89%D5%B8%D6%80_%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Չոր սառույց">«չոր սառույցից»</a><a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>։ Բարձրավադակը, որը ստացել է Միտչելի լեռներ անվանումը, տեղակայված է Մարսի հարավային բևեռի մոտ, բևեռային գլխարկի հալման ժամանակ այս բարձրավանդակը երևում է որպես սպիտակ կղզի, քանի որ լեռներում սառցադաշտերը ավելի ուշ են հալվում<a href="#cite_note-bron-19">[19]</a>. <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8C%D5%A5%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր»</a> ԱՄԿ-ից ստացված տվյալները թույլ տվեցին հայտնաբերել լեռների ստորոտներում քարերի հոսքերի տակ զգալի սառույցի շերտեր։ Հարյուրավոր մետր հաստությամբ սառցադաշտերը զբաղեցնում են հազարավոր քառակուսի կիլոմետրեր տարածք, և նրանց հետագա հետազոտությունները կարող են տալ տեղեկություններ Մարսի կլիմայի պատմության մասին<a href="#cite_note-46">[46]</a><a href="#cite_note-47">[47]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="«Գետերը»_և_այլ_առանձնահատկություններ"><span id=".C2.AB.D4.B3.D5.A5.D5.BF.D5.A5.D6.80.D5.A8.C2.BB_.D6.87_.D5.A1.D5.B5.D5.AC_.D5.A1.D5.BC.D5.A1.D5.B6.D5.B1.D5.B6.D5.A1.D5.B0.D5.A1.D5.BF.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80">«Գետերը» և այլ առանձնահատկություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. «Գետերը» և այլ առանձնահատկություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: «Գետերը» և այլ առանձնահատկություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Eberswalde._Delta.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Eberswalde._Delta.jpg/150px-Eberswalde._Delta.jpg" decoding="async" width="150" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Eberswalde._Delta.jpg/225px-Eberswalde._Delta.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Eberswalde._Delta.jpg/300px-Eberswalde._Delta.jpg 2x" data-file-width="4405" data-file-height="4976" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Էբերսվալդե</a> խառնարանում <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե խառնարանի դելտա (դեռ գրված չէ)">ցամաքած գետի</a> դելտան (լուսանկարը՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">Մարս Գլոբալ Սրվեյեր</a>)</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png/150px-Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png" decoding="async" width="150" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png/225px-Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png/300px-Possible_cave_entrance_on_Arsia_Mons.png 2x" data-file-width="654" data-file-height="600" /></a><figcaption>Մարսի մակերևույթին 150 մ տրամագծով այսպես կոչված «սև անցքը» (ջրհոր), երևում է նաև կողային պատի մի մասը։ Արսիա լեռան ստորոտ (լուսանկարը՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8C%D5%A5%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր»</a>)</figcaption></figure> Մարսի վրա կան բազմաթիվ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրաբանություն">երկրաբանական</a> կազմավորումներ, որոնք հիշեցնում են ջրային <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A1" title="Էրոզիա">էրոզիան</a>, մասնավորապես ցամաքած գետերի հուներ։ Համաձայն վարկածներից մեկի, այս հուները կարող էին ձևավորվել կարճաժամկետ աղետային երևույթների արդյունքում, և չեն ապացուցում գետերի համակարգերի երկարաժամկետ գոյությունը։ Սակայն վերջին հետազոտությունների արդյունքները վկայում են այն մասին, որ գետերը հոսում էին երկրաբանորեն զգալի ժամանակների ընթացքում։ Մասնավորապես, հայտնաբերվել են ինվերտացված հուներ (այսինքն, գետի հուներ, որոնք բարձր են տեղադրված շրջակա տեղանքի նկատմամբ)։ Երկրի վրա այսպիսի ձևավորումներ առաջանում են պինդ հատակային նստվածքների երկարաժամկետ կուտակումներով շրջապատող ապարների հետագա չորացումով և քամհարումով։ Բացի այդ, կան գետերի հուների տեղաշարժի ապացույցներ դելտաներում մակերևույթի աստիճանական բարձրացմանը համընթաց<a href="#cite_note-48">[48]</a>։ Հարավ-արևմտյան կիսագնդում, <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Էբերսվալդե</a> խառնարանում հայտնաբերվել է գետի դելտա մոտ 115 կմ² մակերեսով<a href="#cite_note-49">[49]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե խառնարանի դելտա (դեռ գրված չէ)">Դելտան ստեղծած գետը</a> ուներ ավելին քան 60 կմ երկարություն<a href="#cite_note-50">[50]</a>։ ՆԱՍԱ-ի <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D6%83%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A9_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սփիրիթ (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Սփիրիթ»</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացներից</a> ստացված տվյալները նույնպես ապացուցում են անցյալում ջրի առկայությունը (գտնվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Միներալներ">միներալներ</a>, որոնք կարող էին առաջանալ միայն ջրի երկարատև ազդեցության հետևանքով)։ <a href="/w/index.php?title=Phoenix_Mars_Lander&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phoenix Mars Lander (դեռ գրված չէ)">«Phoenix Mars Lander»</a> սարքը հայտնաբերել է սառույցի կուտակումներ անմիջականորեն հողի մեջ։ Բացի այդ, հայտնաբերվել են մութ բծեր բլուրների լանջերին, որոնք վկայում են մակերևույթին հեղուկ աղի ջրի հայտնվելու մասին մեր ժամանակներում։ Դրանք առաջանում են ամառվա սկզբից քիչ անց և անհետանում են ձմռանը մոտ, դրանք «շրջանցում» են տարբեր խոչընդոտներ, միանում են և բաժանվում։ «Դժվար է պատկերացնել, որ այսպիսի կառուցվածքներ կարող են առաջանալ ոչ հեղուկի հոսքերից, այլ ինչ-որ այլ բանից», – հայտարարել է ՆԱՍԱ-ի աշխատակից Ռիչարդ Զուրեկը<a href="#cite_note-51">[51]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Թարսիս նահանգ">Թարսիս</a> հրաբխային բարձրավանդակում հայտնաբերվել են մի քանի անսովոր խորը ջրհորներ։ Դատելով <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8C%D5%A5%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր»</a> ԱՄԿ-ից ստացված լուսանկարից, որը կատարվել է 2007 թվականին, նրանցից մեկը ունի 150 մետր տրամագիծ, իսկ լուսավորված կողային պատի խորությունը կազմում է ոչ քիչ քան 178 մետր։ Արտահայտվել է այս կառուցվածքների հրաբխային առաջացման վարկած<a href="#cite_note-52">[52]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հող">Հող</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Հող" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Հող">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_from_Phoenix.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Mars_from_Phoenix.jpg/220px-Mars_from_Phoenix.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Mars_from_Phoenix.jpg/330px-Mars_from_Phoenix.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Mars_from_Phoenix.jpg/440px-Mars_from_Phoenix.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1024" /></a><figcaption>Մարսի հողի լուսանկարը <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%BD_(%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆենիկս (տիեզերական սարք) (դեռ գրված չէ)">«Ֆենիկս»</a> սարքի վայրէջքի վայրում</figcaption></figure> Իջեցվող սարքերից ստացված տվյալների համաձայն Մարսի հողի մակերևույթային շերտի տարրական կազմությունը միատեսակ չէ տարբեր վայրերում։ Հողի հիմնական մասը կազմում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4" title="Սիլիցիումի երկօքսիդ">սիլիկատային հողերը</a> (20–25 %), այն պարունակում է նաև <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երկաթի օքսիդներ">երկաթի օքսիդի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հիդրատներ">հիդրատների</a> հավելումներ (մինչև 15 %), որը և տալիս է հողին կարմրավուն գույն։ Կան նաև ծծումբի, կալցիումի, մագնիումի նատրիումի միացությունների զգալի հավելումներ (ամեն մեկից միավոր տոկոսներ)<a href="#cite_note-53">[53]</a><a href="#cite_note-54">[54]</a>։ Համաձայն <a href="/wiki/%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1" title="ՆԱՍԱ">ՆԱՍԱ</a>-ի <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%BD_(%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆենիկս (տիեզերական սարք) (դեռ գրված չէ)">«Ֆենիկս»</a> իջեցվող սարքի տվյալների (վայրէջքը Մարսի վրա 2008 թվականի մայիսի 25), մարսյան հողերի <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B4%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Հիմքեր">pH</a>-ների հարաբերությունները և մի քանի այլ չափանիշները մոտ են երկրայիններին, և այս հողերի վրա տեսականորեն հնարավոր կլիներ աճեցնել բույսեր<a href="#cite_note-55">[55]</a><a href="#cite_note-56">[56]</a>։ «Փաստորեն, մենք գտանք, որ Մարսի հողը համապատասխանում է պահանջներին, ինչպես նաև պարունակում է անհրաժեշտ քիմիական տարրեր, որպեսզի պահպանի կյանքը ինչպես անցյալում այնպես և ներկայում և ապագայում», տեղեկացրել է ծրագրի առաջատար քիմիկոս մասնագետ Սեմ Կունեյվսը<a href="#cite_note-57">[57]</a>։ Ինչպես նաև, ըստ նրա բառերի, այսպիսի հիմնային տիպի հող շատերը կարող են հանդիպել «իրենց իսկ բակում», և այն միանգամայն օգտագործելի է ծնեբեկի աճեցման համար<a href="#cite_note-58">[58]</a>։ Սարքի վայրէջքի վայրում հողի մեջ կա նաև զգալի քանակով ջրային սառույց<a href="#cite_note-59">[59]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%88%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D6%87%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ոդիսևս (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ոդիսևս»</a> ուղեծրային սարքը նույնպես հայտնաբերել է, որ կարմիր մոլորակի մակերևույթի տակ կան ջրային սառույցի կուտակումներ<a href="#cite_note-60">[60]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Երկրաբանությունը_և_ընդերքի_կառուցվածք"><span id=".D4.B5.D6.80.D5.AF.D6.80.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8_.D6.87_.D5.A8.D5.B6.D5.A4.D5.A5.D6.80.D6.84.D5.AB_.D5.AF.D5.A1.D5.BC.D5.B8.D6.82.D6.81.D5.BE.D5.A1.D5.AE.D6.84">Երկրաբանությունը և ընդերքի կառուցվածք</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Երկրաբանությունը և ընդերքի կառուցվածք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Երկրաբանությունը և ընդերքի կառուցվածք">խմբագրել կոդը</a>]</div> Անցյալում Մարսի վրա, ինչպես և Երկրի վրա տեղի են ունեցել <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեկտոնական շարժումներ">լիթոսֆերային սալերի տեղաշարժ</a>։ Սա հաստատվում է Մարսի մագնիսական դաշտի առանձնահատկություններով, տեղ-տեղ որոշ հրաբուխների տեղաբաշխմամբ, օրինակ Փարսիս նահանգում, ինչպես նաև Մարիներների հովիտների ձևով<a href="#cite_note-61">[61]</a>։ Ժամանակակից իրավիճակը, երբ հրաբուխները կարող են գոյություն ունենալ անհամեմատ ավելի երկար ժամանակ քան Երկրի վրա, և կարող են հասնել հսկայական չափերի, խոսում է այն մասին, որ այժմ այսպիսի շարժումները ամենայն հավանականությամբ բացակայում են։ Դրա օգտին է խոսում նաև այն փաստը, որ վահանային հրաբուխները աճում են կրկնվող ժայթքումների հետևանքով միևնույն խառնարանից բավականին երկար ժամանակ։ Երկրի վրա լիթոսֆերային սալերի շարժման հետևանքով հրաբխային կետերը անընդհատ փոխում էին իրենց տեղաբաշխումը, որը և սահմանափակում էր վահանային հրաբուխների բարձրության աճը, և հավանաբար թույլ չի տվել նրանց հասնել Մարսի վրայի հրաբուխների բարձրության։ Մյուս կողմից, հրաբուխների առավելագույն բարձրության տարբերությունը կարող է բացատրվել նաև այն հանգամանքով, որ Մարսի վրայի ավելի փոքր ձգողության ուժի պայմաններում հնարավոր է դառնում ավելի բարձր կառուցվածքների ձևավորումը, որոնք չէին քանդվի իրենց իսկ ծանրության տակ<a href="#cite_note-websib-62">[62]</a>։ <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg/430px-%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg" decoding="async" width="430" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg/645px-%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg/860px-%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8.jpg 2x" data-file-width="2828" data-file-height="754" /></a><figcaption>Մարսի և երկրային խմբի այլ մոլորակների կառուցվածքի համեմատությունը</figcaption></figure> Մարսի ընդերքային կառուցվածքի ժամանակակից մոդելները ենթադրում են, որ Մարսը կազմված է 50 կմ միջին հաստություն ունեցող <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B2%D6%87_(%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կեղև (երկրաբանություն) (դեռ գրված չէ)">կեղևից</a> (առավելագույն հաստությունը 130 կմ), 1800 կմ հաստությամբ սիլիկատային <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մոլորակի մանտիա (դեռ գրված չէ)">մանտիայից</a> և 1480 կմ շառավղով <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Մոլորակային միջուկ">միջուկից</a>։ Մոլորակի կենտրոնում խտությունը պետք է հասնի 8,5 գ/սմ3։ Միջուկը մասնակիորեն հեղուկ է և կազմված է հիմնականում <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9" title="Երկաթ">երկաթից</a>, 14 - 17 % (զանգվածով) <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" title="Ծծումբ">ծծումբի</a> խառնուրդներով, ընդ որում թեթև տարրերի պարունակությունը երկու անգամ ավելին է քան Երկրի միջուկում։ Համաձայն ժամանակակից գնահատականների միջուկի ձևավորումը համընկել է վաղ հրաբխային ժամանակաշրջանի հետ և շարունակվել է մոտ միլիարդ տարի։ Մոտավորապես այդքան ժամանակ էլ զբաղեցրել է մանտիային սիլիկատների մասնակի հալումը<a href="#cite_note-websib-62">[62]</a>։ Ավելի փոքր ձգողության ուժի պատճառով Մարսի մանտիայում ճնշումների միջակայքը շատ ավելի փոքր է քան Երկրի վրա, և հետևաբար նրանում ավելի քիչ են ֆազային անցումները։ Ենթադրվում է, որ <a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Օլիվին">օլիվինի</a> ֆազային անցումը շպինելային ձևին սկսվում է բավականին մեծ խորությունների վրա - 800 կմ (400 կմ Երկրի վրա)։ Ռելիեֆի բնույթը և այլ նշանները թույլ են տալիս ենթադրել աստենոսֆերայի առկայությունը, որը բաղկացած է մասնակիորեն հալած նյութի տարածքներից<a href="#cite_note-63">[63]</a>։ Մարսի որոշ շրջանների համար կազմված է մանրամասն երկրաբանական քարտեզ<a href="#cite_note-64">[64]</a>։ Համաձայն ուղեծրից դիտարկուների և մարսյան երկնաքարերի վերլուծության Մարսի մակերևույթը հիմնականում բաղկացած է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AC%D5%BF" title="Բազալտ">բազալտից</a>։ Հիմքեր կան ենթադրելու, որ Մարսի մակերևույթի մի մասում մակերևույթը ավելի շատ է պարունակում <a href="/wiki/%D5%94%D5%BE%D5%A1%D6%80%D6%81" title="Քվարց">քվարցեր</a>, քան հասարակ բազալտը և կարող է լինել նման Երկրի վրայի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%A6%D5%AB%D5%BF" title="Անդեզիտ">անդեզիտային</a> քարերին։ Սակայն այս նույն դիտարկուները նաև խոսում են քվարցային ապակու առկայության մասին։ Ավելի խորը ընկած ապարների զգալի մասը կազմված է երկաթի օքսիդի հատիկավոր փոշուց<a href="#cite_note-sci300a-65">[65]</a><a href="#cite_note-sci300b-66">[66]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երկրաբանական_պատմություն">Երկրաբանական պատմություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Երկրաբանական պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Երկրաբանական պատմություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Valles_Marineris.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/250px-Mars_Valles_Marineris.jpeg" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/375px-Mars_Valles_Marineris.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Mars_Valles_Marineris.jpeg/500px-Mars_Valles_Marineris.jpeg 2x" data-file-width="1552" data-file-height="1552" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3-1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիկինգ-1 (դեռ գրված չէ)">Վիկինգ-1</a> ուղեծրակայանից սացված 102 լուսանկարներից կազմված ընդհանուր խճանկար,22 փետրվար 1980</figcaption></figure> Մարսի երկրաբանական պատմությունը կազմված է հետևյալ երեք հիմնական դարաշրջաններից<a href="#cite_note-jog91-67">[67]</a><a href="#cite_note-ssr_96_1_4-68">[68]</a>՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նոաչինյան դարաշրջան (դեռ գրված չէ)">Նոաչինյան դարաշրջան</a> (անվանվել է «Նոաչինյան երկրի» անվանումից, Մարսի շրջան է)՝ Մարսի առավել հին, մինչև մեր օրերը պահպանված մակերևույթի մասի ձևավորումը։ Շարունակվել է 4,5—3,5 միլիարդ տարի առաջ։ Այս դարաշրջանի ընթացքում մակերևույթը ծածկվել է բազմաթիվ հարվածային խառնարաններով։ Հավանաբար <a href="/w/index.php?title=%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A4%D5%A1_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փարսիդա նահանգ (դեռ գրված չէ)">Փարսիդայի հարթավայրը</a> առաջացել է հենց այս ժամանակահատվածում, և հետագայում ինտենսիվորեն ենթարկվել է հոսող ջրի ազդեցության։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հեսպերիական դարաշրջան (դեռ գրված չէ)">Հեսպերիական դարաշրջան</a> (անվանվել է «Հեսպերիական հարթավայր» անվանումից, Մարսի շրջան է)՝ սկսվել է 3,5 միլիարդ տարի առաջ և ավարտվել 2,9—3,3 միլիարդ տարի առաջ։ Այս դարաշրջանի ընթացքում Մարսի մակերևույթին առաջացել են հսկայական լավային դաշտեր։ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ամազոնիական դարաշրջան (դեռ գրված չէ)">Ամազոնիական դարաշրջան</a> (անվանվել է «Ամազոնիական հարթավայր» անվանումից, Մարսի շրջան է)՝ շարունակվել է 2,9–3,3 միլիարդ տարի մեր ժամանակներից առաջ։ Շրջանները, որոնք առաջացել են այս դարաշրջանում, ունեն շատ քիչ երկնաքարային խառնարաններ, սակայն մնացած բոլոր առանձնահատկություններով նրանք ամբողջովին տարբերվում են իրարից։ <a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոս լեռը</a> ձևավորվել է այս ժամանակաշրջանում, նույն ժամանակ Մարսի այլ տարածքներում զարգանում էին լավային հոսքերը։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մարսի_մագնիսական_դաշտ">Մարսի մագնիսական դաշտ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսի մագնիսական դաշտ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Մարսի մագնիսական դաշտ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png/220px-Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png/330px-Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png/440px-Mars_Crustal_Magnetism_MGS.png 2x" data-file-width="1524" data-file-height="1045" /></a><figcaption>Մարսի մագնիսական դաշտը</figcaption></figure> Մարսի մոտ հայտնաբերվել է թույլ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Մագնիսական դաշտ">մագնիսական դաշտ</a>։ Համաձայն <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-2" title="Մարս-2">Մարս-2</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-3" title="Մարս-3">Մարս-3</a> կայանների վրա տեղադրված մագնիտոմետրների ցուցմունքների, մագնիսական դաշտի լարվածությունը հասարակածի վրա կազմում է մոտ 60 <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A1_(%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գամմա (չափման միավոր) (դեռ գրված չէ)">գամմա</a>, բևեռում 120 գամմա, որը մոտ 500 անգամ թույլ է քան Երկրի վրա։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-5" title="Մարս-5">Մարս-5</a> կայանի տվյալներով, մագնիսական դաշտի լարվածությունը հասարակածում կազմում էր 64 գամմա, իսկ մագնիսական մոմոնտը 2,4·1022 <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%A4_(%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Էրստեդ (չափման միավոր)">էրստեդ</a>·սմ2<a href="#cite_note-69">[69]</a>։ Մարսի մագնիսական դաշտը չափազանց անկայուն է, մոլորակի տարբեր մասերում նրա լարվածությունը կարող է տարբերվել 1,5-ից 2 անգամ, իսկ մագնիսական բևեռները չեն համընկնում ֆիզիկականների հետ։ Դա խոսում է այն մասին, որ Մարսի երկաթյա միջուկը գտնվում է համեմատական անշարժ վիճակում մոլորակի կեղևի համեմատ, այսինքն մոլորակային <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հիդրոմագնիսական դինամո (դեռ գրված չէ)">դինամոյի</a> մեխանիզմը, որը պատասխանատու է Երկրի մագնիսական դաշտի համար, Մարսի վրա չի աշխատում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Մարսը չունի հաստատուն միասնական մագնիսական դաշտ<a href="#cite_note-magnetosphere-70">[70]</a>, դիտարկումները ցույց են տվել, որ մոլորակային կեղևի մասերը մագնիսացված են, և որ անցյալում տեղի են ունեցել մագնիսական բևեռների փոփոխություն։ Տվյալ մասերի մագնիսացվածությունը պարզվեց, որ նման է <a href="/w/index.php?title=%D5%87%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Շերտային մագնիսական անոմալիաներ (դեռ գրված չէ)">շերտային մագնիսական անոմալիաներին</a> երկրագնդի համաշխարհային օվկիանոսում<a href="#cite_note-71">[71]</a>։ Համաձայն վարկածներից մեկի, որը հրատարակվել է 1999 թվականին և վերստուգվել է 2005 թվականին (<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">Մարս Գլոբալ Սրվեյեր</a> կայանի միջոցով), այս շերտերը ցույց են տալիս հարթակների տեկտոնիկան 4 միլիարդ տարի այն բանից առաջ, երբ մոլորակի դինամո-մեքենան դադարեցրեց իր աշխատանքը, որը և պատճառ հանդիսացավ մագնիական դաշտի կտրուկ թուլացման<a href="#cite_note-plates-72">[72]</a>։ Այսպիսի կտրուկ թուլացման պատճառները պարզ չեն։ Գոյություն ունի վարկած, ըստ որի 4 միլիարդ տարի առաջ դինամո-մեքենայի գործունեությունը պայմանավորված էր աստերոիդի առկայությամբ, որը պտտվում էր 50–75 հազար կիլոմետր հեռավորության վրա Մարսի շուրջ և առաջացնում էր նրա միջուկի անկայունությունը։ Հետագայում այս աստերոիդը իջավ մինչև <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B7%D5%AB_%D5%BD%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6" title="Ռոշի սահման">Ռոշի սահմանը</a> և ոչնչացավ<a href="#cite_note-73">[73]</a>։ Այնուհանդերձ, այս բացատրությունը պարունակում է անհասկանալի պահեր և վիճարկվում է գիտական հանրության կողմից<a href="#cite_note-74">[74]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մարսի_արբանյակներ">Մարսի արբանյակներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսի արբանյակներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Մարսի արբանյակներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">Մարսի արբանյակներ</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%AB_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի տրոյացի աստերոիդներ">Մարսի տրոյացի աստերոիդներ</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Phobos_deimos_diff.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Phobos_deimos_diff.jpg/100px-Phobos_deimos_diff.jpg" decoding="async" width="100" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Phobos_deimos_diff.jpg/150px-Phobos_deimos_diff.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Phobos_deimos_diff.jpg/200px-Phobos_deimos_diff.jpg 2x" data-file-width="250" data-file-height="398" /></a><figcaption>Ֆոբոսը (վերևում) և Դեյմոսը (ներքևում)</figcaption></figure> Մարսի բնական արբանյակներ են հանդիսանում <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոսը</a>։ Նրանք երկուսն էլ հայտնաբերվել են ամերիկացի աստղագետ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%A1%D6%86_%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%AC" title="Ասաֆ Հոլլ">Ասաֆ Հոլլի</a> կողմից <a href="/wiki/1877" title="1877">1877</a> թվականին։ <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոսը</a> ունեն անկանոն ձև և չափազանց փոքր չափեր։ Վարկածներից մեկի համաձայն, նրանք կարող են լինել Մարսի ձգողական դաշտի կողմից գրավված աստերոիդներ, ինչպես օրինակ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տրոյացիներ">Տրոյացի աստերոիդ</a> <a href="/wiki/(5261)_%D4%B7%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="(5261) Էուրիկա">Էուրիկան</a>։ Արբանյակները անվանվել են Արես (այսինքն Մարս) աստծո ուղեկցող կերպարների պատվին՝ Ֆոբոսի և Դեյմոսի, որոնք մարմնավորում էին ահն ու սարսափը, որոնք օգնում էին պատերազմի աստծոն կռիվներում<a href="#cite_note-theoi-75">[75]</a>։ Երկու արբանյակներն էլ պտտվում են իրենց առանցքների շուրջ նույն պարբերությամբ, ինչպես և Մարսի շուրջ, այդ պատճառով նրանք միշտ շրջված են դեպի մոլորակը նույն կողմով։ Մարսի <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A4%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մակընթացային ազդեցություն (դեռ գրված չէ)">մակընթացային ազդեցությունը</a> աստիճանաբար դանդաղեցնում է Ֆոբոսին, ինչը և ի վերջո կհանգեցնի այս արբանյակի անկմանը Մարսի վրա (եթե ոչինչ չփոփոխվի այսօրվա պայմաններում), կամ այն կոչնչանա բաժանվելով մասերի<a href="#cite_note-phobos.html-76">[76]</a>։ Այս ազդեցության տակ Դեյմոսը, հակառակը, հեռանում է մոլորակից։ Երկու արբանյակն էլ ունեն եռա-առանցք <a href="/wiki/%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%BD%D5%B8%D5%AB%D5%A4" title="Էլիպսոիդ">էլիպսոիդին</a> նմանվող ձև, Ֆոբոսը (26,6 × 22,2 × 18,6 կմ) մի փոքր ավելի մեծ է Դեյմոսից (15 × 12,2 × 10,4 կմ)։ Դեյմոսի մակերևույթը ավելի հարթ է երևում այն բանի հաշվին, որ խառնարանների մեծամասնությունը ծածկված է մանր հատիկավոր նյութով։ Ամենայն հավանականությամբ, Ֆոբոսի դեպքում, որը ավելի մոտ է պտտվում Մարսին այս նյութերը արտամղվելուց հետո <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Երկնաքար">երկնաքարերի</a> հետ բախումներից հետո, կամ վերադառնում էին արբանյակի վրա հասցնելով կրկնակի հարվածներ, կամ ընկնում էին Մարսի վրա, այն դեպքում երբ Դեյմոսի դեպքում նրանք երկար ժամանակ մնալով արբանյակի ուղեծրում աստիճանաբար նստում էին նրա վրա, ծածկելով անհարթությունները։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կյանքը_Մարսի_վրա">Կյանքը Մարսի վրա</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Կյանքը Մարսի վրա" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Կյանքը Մարսի վրա">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png/220px-Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png" decoding="async" width="220" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png/330px-Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png/440px-Karte_Mars_Schiaparelli_MKL1888.png 2x" data-file-width="713" data-file-height="394" /></a><figcaption>Մարսի պատմական քարտեզը, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%AB" title="Ջովանի Սկիապարելլի">Սկիապարելլի</a> 1888 թվական</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Lowell_Mars_channels.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Lowell_Mars_channels.jpg/220px-Lowell_Mars_channels.jpg" decoding="async" width="220" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Lowell_Mars_channels.jpg/330px-Lowell_Mars_channels.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Lowell_Mars_channels.jpg/440px-Lowell_Mars_channels.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="409" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի ջրանցքներ">Մարսի ջրանցքները</a>, նկարված աստղագետ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%AC_%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC" title="Պարսիվալ Լոուել">Լոուելի</a> կողմից, 1898 թվական</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BE%D6%80%D5%A1" title="Կյանք Մարսի վրա">Կյանք Մարսի վրա</a></div> Հանրաճանաչ գաղափարը այն մասին, որ Մարսը բնակեցված է բանական մարսեցիներով, լայն տարածում ստացավ XIX դարում։ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%AB" title="Ջովանի Սկիապարելլի">Ջովանի Սկիապարելլիի</a> հայտնաբերած, այսպես կոչված ջրանցքները համատեղ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%AC_%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC" title="Պարսիվալ Լոուել">Պարսիվալ Լոուելի</a> նույն թեմայով գրքի հետ հանրաճանաչ դարձրեցին չորացող ու սառը կլիմայով մոլորակի մասին գաղափարը, որտեղ գոյություն ունի հինավուրց քաղաքակրթություն։ Քաղաքակրթություն, որը իրականացնում է <a href="/wiki/%D5%88%D5%BC%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ոռոգում">ոռոգման աշխատանքներ</a><a href="#cite_note-prion-77">[77]</a>։ Ուրիշների դիտարկումները և հայտնի մարդկանց այս թեմայով արտահայտությունները սկիզբ դրեցին այսպես կոչված «Մարսյան տենդին» («Mars Fever»)<a href="#cite_note-fergus04-78">[78]</a>։ 1899 թվականին, մթնոլորտային ռադիոաղմուկի իր ուսումնասիրությունների ժամանակ <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%A1_%D5%8F%D5%A5%D5%BD%D5%AC%D5%A1" title="Նիկոլա Տեսլա">Նիկոլա Տեսլան</a>, օգտագործելով Կոլորադոյի աստղադիտարանի ընդունիչները, ստացավ կրկնվող ազդանշան։ Հետագայում նա առաջ քաշեց կարծիք, որ դա կարող է լինել ազդանշան այլ մոլորակներից, օրինակ՝ Մարսից։ 1901 թվականին հարցազրույցի ժամանակ Տեսլան ասաց, որ նա կարծում է որ ռադիոաղմուկը կարող է ունենալ արհեստական ծագում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ նա չէր կարողանում վերծանել դրանց իմաստը, նրան անհնարին էր թվում, որ այդ ազդանշանները կարող էին ծագել պատահական ձևով։ Նրա կարծիքով դա մեկ մոլորակի ողջույնն էր մյուսին<a href="#cite_note-tesla01-79">[79]</a>։ Տեսլայի վարկածը ստացավ հայտնի բրիտանացի ֆիզիկոս <a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B9%D5%B8%D5%B4%D5%BD%D5%B8%D5%B6_(%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուիլիամ Թոմսոն (լորդ Կելվին) (դեռ գրված չէ)">Ուիլիամ Թոմսոնի</a> կրքոտ օժանդակությունը, ով, այցելելով ԱՄՆ 1902 թվականին, ասաց, որ իր կարծիքով Տեսլան ստացել է մարսեցիների ազդանշանը, որը ուղարկվել էր ԱՄՆ<a href="#cite_note-cheney81-80">[80]</a>։ Սակայն, հետագայում <a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B9%D5%B8%D5%B4%D5%BD%D5%B8%D5%B6_(%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուիլիամ Թոմսոն (լորդ Կելվին) (դեռ գրված չէ)">Ուիլիամ Թոմսոնը</a> կտրականապես հերքում էր, իր կողմից այդպիսի արտահայտության անելու փաստը՝ «Իրականում ես ասել եմ, որ Մարսի բնակիչները, եթե նրանք գոյություն ունեն, անկասկած կարող են տեսնել <a href="/wiki/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82_%D5%85%D5%B8%D6%80%D6%84" title="Նյու Յորք">Նյու Յորքը</a>, մասնավորապես նրա էլեկտրական լույսերը»<a href="#cite_note-nyt020511-81">[81]</a>։ Այսօր, կյանքի զարգացման և պահպանման անհրաժեշտ պայման է համարվում մոլորակի վրա հեղուկ ջրի առկայությունը նրա մակերևույթի վրա։ Ինչպես նաև գոյություն ունի նաև պայման, որ մոլորակի ուղեծիրը գտնվի այսպես կոչված <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%AC%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բնակելի գոտի (դեռ գրված չէ)">Բնակելի գոտում</a>, որը Արեգակնային համակարգում սկսվում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներայից</a> այն կողմ և սահմանափակվում է Մարսի մեծ կիսաառանցքով<a href="#cite_note-Nowack-82">[82]</a>։ Պերիհելիի ժամանակ Մարսը գտնվում է այս գոտու մեջ, սակայն ցածր մթնոլորտային ճնշումը խոչընդոտում է հեղուկ ջրի առաջացմանը զգալի տարածության վրա բավականին երկար ժամանակի ընթացքում։ Վերջին տվյալները վկայում են այն մասին, որ Մարսի մակերևույթի վրա գոյացած ցանկացած ջուրը չափազանց աղի է կամ թթվային երկրանման կյանքի պահպանման համար<a href="#cite_note-saltlife-83">[83]</a>։ Մագնիտոլորտի բացակայությունը և չափազանց բարակ մթնոլորտը նույնպես հանդիսանում են կյանքի պահպանման համար խնդիրներ։ Մոլորակի մակերևույթին մոտ տեղի են ունենում տաք հոսանքների չափազանց թույլ տեղաշարժեր, այն վատ է մեկուսացված <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B4%D5%AB" title="Արեգակնային քամի">Արեգակնային քամու</a> մասնիկների ռմբակոծությունից։ Բացի այդ, տաքանալիս սառած ջուրը ակնթարթորեն գոլորշիանում է, ցածր մթնոլորտային ճնշման պատճառով, շրջանցելով հեղուկ վիճակը։ Մարսը նույնպես գտնվում է այսպոս կոչված «երկրաբանական մահվան» եզրին։ Հրաբխային գործունեության դադարեցումը ամենայն հավանականությամբ կանգնեցրել է միներալների և քիմիական տարրերի շրջապտույտը մակերևույթի և մոլորակի ընդերքի միջև<a href="#cite_note-hannsson97-84">[84]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:ALH84001_structures.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/ALH84001_structures.jpg/220px-ALH84001_structures.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/ALH84001_structures.jpg/330px-ALH84001_structures.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/ALH84001_structures.jpg/440px-ALH84001_structures.jpg 2x" data-file-width="1983" data-file-height="1351" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=ALH84001&action=edit&redlink=1" class="new" title="ALH84001 (դեռ գրված չէ)">ALH84001</a> մանրադիտակի տակ</figcaption></figure> Փաստերը խոսում են այն մասին, որ մոլորակը զգալիորեն ավելի հարմարեցված էր կյանքի գոյության համար անցյալում քան այսօր։ Սակայն այս պահի դրությամբ Մարսի վրա կենդանի օրգանիզմների մնացորդներ հայտնաբերված չեն։ Ամերիկյան «Վիկինգ» ծրագրով, որը իրականացվել է 1970-ական թվականներին, կատարվել են մի ջարք փորձեր որպեսզի ի հայտ բերվեն միկրոօրգանիզմներ Մարսի հողի մեջ։ Այս փորձերը տվեցին դրական արդյունքներ, օրինակ, հողի մասնիկների տեղադրման դեպքում ջրի և սնող միջավայրի մեջ նկատվում էր CO2 գազի անջատման ժամանակավոր ավելացում։ Սակայն այս կյանքի գոյության վկայությունը հետագայում վիճարկվեց «Վիկինգների» գիտնականների թիմի կողմից<a href="#cite_note-85">[85]</a>։ «Վիկինգներից» ստացված տվյալների վերագնահատումից հետո, <a href="/wiki/%D4%B7%D6%84%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Էքստրեմոֆիլներ">էքստրեմոֆիլների</a> մասին ժամանակակից գիտելիքների լույսի ներքո, պարզվեց, որ կատարված փորձերը ոչ բավարար ճշգրիտ էին, որպեսզի հայտնաբերվեին այդ տեսակի օրգանիզմներ։ Ավելին, այս փորձերը կարող էին նույնիսկ հանգեցնել այդ օրգանիզմների մահվան, նույնիսկ եթե նրանք իականում եղել էին նմուշներում<a href="#cite_note-physorg070107-86">[86]</a>։ «Ֆենիքս» ծրագրով կատարված փորձերը ցույց տվեցին, որ Մարսի հողը ունի չափազանց հիմնային pH ֆակտոր և պարունակում է մագնիում, նատրիում, կալիում և քլորիդներ<a href="#cite_note-nutrient-87">[87]</a>։ Հողի մեջ սնող նյութեր կան, սակայն կենդանի օրգանիզմները նույնպես պետք է ունենան պաշտպանություն ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից<a href="#cite_note-UV-88">[88]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Martian_Methane_Map.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Martian_Methane_Map.jpg/200px-Martian_Methane_Map.jpg" decoding="async" width="200" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Martian_Methane_Map.jpg/300px-Martian_Methane_Map.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Martian_Methane_Map.jpg/400px-Martian_Methane_Map.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="720" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6" title="Մեթան">Մեթանի</a> բաշխումը Մարսի մթնոլորտում ամառային ժամանակ հյուսիսային կիսագնդում</figcaption></figure> Հետաքրքիր է, որ որոշ Մարսյան երկնաքարերի մեջ հայտնաբերվել են գոյացություններ, որոնք իրենց ձևով հիշեցնում են պարզագույն բակտերիաներ, չնայած զիջում են իրենց չափերով <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%85%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Միկրոօրգանիզմներ">ամենափոքր երկրային օրգանիզմներին</a>։ Այսպիսի երկնաքարերից մեկն էլ հանդիսանում է <a href="/wiki/ALH_84001" title="ALH 84001">ALH 84001</a>, որը գտնվել է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%A4%D5%A1" title="Անտարկտիդա">Անտարկտիդայում</a> <a href="/wiki/1984" title="1984">1984</a> թվականին։ Երկրից դիտարկումների և <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B7%D6%84%D5%BD%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Էքսպրես (դեռ գրված չէ)">«Մարս Էքսպրես»</a> տիեզերական սարքի տվյալների համաձայն Մարսի մթնոլորտում հայտնաբերվել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6" title="Մեթան">մեթան</a>։ Մարսի պայմաններում այս գազը բավականին արագ քայքայվում է, հետևաբար պետք է գոյություն ունենա նրա գոյացման մշտական աղբյուր։ Այսպիսի աղբյուր կարող է լինել կամ երկրաբանական ակտիվությունը (սակայն գործող <a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AD" title="Հրաբուխ">հրաբուխներ</a> Մարսի վրա չեն հայտնաբերվել), կամ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բակտերիա">բակտերիաների</a> կենսագործունեությունը։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մարսի_մակերևույթի_աստղագիտական_դիտարկումներ"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.BD.D5.AB_.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A5.D6.80.D6.87.D5.B8.D6.82.D5.B5.D5.A9.D5.AB_.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.B2.D5.A1.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A4.D5.AB.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80">Մարսի մակերևույթի աստղագիտական դիտարկումներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսի մակերևույթի աստղագիտական դիտարկումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Մարսի մակերևույթի աստղագիտական դիտարկումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մարսի մակերևույթին տարբեր տիեզերական սարքերի վայրէջքներից հետո, հնարավոր դարձավ կատարել աստղագիտական դիտարկումներ անմիջականորեն մոլորակի մակերևույթից։ Մարսի <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգում</a> աստղագիտական տեղաբաշխման պատճառով, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Մթնոլորտ">մթնոլորտի</a> առանձնահատկությունների, պտույտի պարբերության և նրա <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Բնական արբանյակ">արբանյակների</a> պայմաններում Մարսի գիշերային երկնքի պատկերը (ինչպես նաև մոլորակի մակերևույթից դիտարկվող աստղագիտական երևույթները) տարբերվում են երկրային պայմաններում կատարված դիտարկուներից և շատ դեպքերում հանդիսանում են անսովոր և հետաքրքիր։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երկնքի_գույնը_Մարսի_վրա">Երկնքի գույնը Մարսի վրա</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Երկնքի գույնը Մարսի վրա" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Երկնքի գույնը Մարսի վրա">խմբագրել կոդը</a>]</div> Արևածագի և մայրամուտի ժամանակ մարսյան երկինքը զենիթում ունի կարմրա-վարդագույն գույն<a href="#cite_note-skycolor-89">[89]</a>, իսկ Արեգակի սկավառակի անմիջական մոտակայքում այն ունի երկնագույնից մինչև մանուշակագույն գույն, ինչը ամբողջովին հակադարձ է երկնային պատկերներին։ <div class="center"> <div class="thumb" style="margin: 0.5em 1.4em 0.8em; clear: both;"> <div class="thumbinner" style="max-width: 1000px;"> <div class="noresize" style="overflow: auto; width: 100%;"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:MarsSunsetCut.jpg" class="mw-file-description" title="Արևամուտը Մարսի վրա։ Լուսանկարը Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ, 19 մայիս 2005 թվական"><img alt="Արևամուտը Մարսի վրա։ Լուսանկարը Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ, 19 մայիս 2005 թվական" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/MarsSunsetCut.jpg/1000px-MarsSunsetCut.jpg" decoding="async" width="1000" height="303" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/MarsSunsetCut.jpg/1500px-MarsSunsetCut.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/MarsSunsetCut.jpg/2000px-MarsSunsetCut.jpg 2x" data-file-width="2352" data-file-height="713" /></a></div> <div class="thumbcaption">Արևամուտը Մարսի վրա։ Լուսանկարը <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B7%D6%84%D5%BD%D6%83%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B7%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ (դեռ գրված չէ)">Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ</a>, 19 մայիս 2005 թվական</div> </div> </div> </div> Կեսօրին Մարսի երկինքը դեղնա-նարնջագույն է։ Այսպիսի տարբերությունների պատճառը հանդիսանում է նոսր և բարակ մթնոլորտը, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Մարսի մթնոլորտ">Մարսի մթնոլորտում</a> առկա փոշին։ Մարսի վրա ճառագայթների ռելեյան ցրումը (որով պայմանավորված է Երկրագնդի երկնքի երկնագույն գույնը) չնչին դեր է խաղում։ Ենթադրաբար, դեղնա-նարնջագույն երանգը պայմանավորված է մշտապես Մարսի մթնոլորտում առկա, ինչպես նաև <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BD%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի սեզոնային հողմեր (դեռ գրված չէ)">սեզոնային հողմերի</a> միջոցով բարձրացող փոշու մասնիկներում պարունակող 1 % <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BF" title="Մագնետիտ">մագնետիտով</a>։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A9%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B2" title="Մթնշաղ">Մթնշաղը</a> Մարսի վրա սկսվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակի</a> ծագումից բավականին շատ ժամանակ առաջ և շարունակվում է բավականին երկար մայրամուտից հետո։ Երբեմն Մարսի երկինքը ստանում է մանուշակագույն երանգ, ինչը տեղի է ունենում մթնոլորտում առկա ջրային սառույցի միկրոմասնիկների ամպերի միջով լույսի ցրման հետևանքով (սա բավականին հազվագյուտ երևույթ է)<a href="#cite_note-skycolor-89">[89]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արեգակը_և_մոլորակներ">Արեգակը և մոլորակներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Արեգակը և մոլորակներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Արեգակը և մոլորակներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակի</a> անկյունային չափը, Մարսից դիտարկման ժամանակ, ավելի փոքր է Երկրից տեսանելի չափից և կազմում է նրա 2/3-ը։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Մերկուրի (մոլորակ)">Մերկուրին</a> Մարսից գործնականորեն անհնար կլինի դիտել անզեն աչքով, նրա Արեգակին չափազանց մոտ լինելու պատճառով։ Ամենապայծառը <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Մարսի մթնոլորտ">Մարսի մթնոլորտում</a> փայլում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներա</a>, երկրորդը հանդիսանում է <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Յուպիտեր (մոլորակ)">Յուպիտերը</a> (նրա <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գալիլեյան արբանյակներ">չորս ամենամեծ արբանյակները</a> կարելի է դիտել առանց աստղադիտակի), երրորդը՝ Երկիրն է<a href="#cite_note-90">[90]</a>։ Երկիրը Մարսի հանդեպ հանդիսանում է ներքին մոլորակ, ինչպես և Վեներան Երկրի համար։ Հետևաբար, Մարսից Երիրը դիտվում է որպես առավոտյան կամ երեկոյան աստղ, որը ծագում է կամ արևածագից առաջ, կամ երևում է մայրամուտից հետո։ Երկրի առավելագույն <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1_(%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էլոնգացիա (աստղագիտություն) (դեռ գրված չէ)">էլոնգացիան</a> Մարսի երկնքում կազմում է 38 աստիճան։ Անզեն աչքի համար Երկիրը կերևա որպես պայծառ (առավելագույն աստղային մեծությունը մոտ −2,5) կանաչավուն աստղ, որի կողքին հեշտությամբ կարելի է նկատել դեղնավուն և ավելի թույլ (մոտ 0,9) աստղիկ՝ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Լուսինը</a><a href="#cite_note-91">[91]</a>։ Աստղադիտակով երկու մարմիններն էլ կունենան միևնույն ֆազային պարբերությունը։ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Լուսնի</a> պտույտը Երկրի շուրջը Մարսի վրայից կերևա հետևյալ կերպ՝ Լուսնի և Երկրի առավելագույն հեռացվածության դեպքում անզեն աչքը հեշտությամբ կարող է դիտել նրանց, մեկ շաբաթ անց Երկրի և Լուսնի «աստղիկները» կմիանան իրար և կդառնան մեկ անբաժան աստղ, ևս մեկ շաբաթ անց Լուսինը նորից կերևա առավելագույն հեռավորության վրա Երկրից սակայն մյուս կողմում։ Կարելի է նաև դիտարկել Լուսնի անցումը Երկրի սկավառակի վրայով, կամ հակառակը ասյինքն՝ Լուսնի <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խավարում">խավարումը</a>։ Երկրի և Լուսնի իրարից առավելագույն հեռավորությունը Մարսի երկնքում զգալիորեն կփոփոխվի կախված Երկրի և Մարսի իրար նկատմամբ դիրքի և հեռավորության։ Ամենամոտ դիրքում այն կարող է լինել մոտ 17 կորի րոպե, իսկ առավելագույն հեռավորության ժամանակ 3,5 կորի րոպե։ Երկիրը, ինչպես և մյուս մոլորակները կդիտարկվեն <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA" title="Կենդանակերպ">Կենդանակերպի</a> համաստեղություների հարթության մեջ։ Աստղագետները կարող են դիտարկել նաև Երկրի անցումը Արեգակի սկավառակով, մոտակա այսպիսի անցումը տեղի կունենա 2084 թվականի նոյեմբերի 10-ին<a href="#cite_note-jbaa93-92">[92]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արբանյակներ">Արբանյակներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Արբանյակներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Արբանյակներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">Մարսի արբանյակներ</a></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:PIA05553.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/PIA05553.gif/200px-PIA05553.gif" decoding="async" width="200" height="192" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/PIA05553.gif 1.5x" data-file-width="291" data-file-height="279" /></a><figcaption>Ֆոբոսի անցումը Արեգակի սկավառակով։ Լուսանկարները՝ «Օփորթյունիթի»</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոսը</a> Մարսից դիտելիս երևում է մոտ 1/3 <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Լուսնի</a> չափ, ինչպիսին այն երևում է Երկրից, Ֆոբոսի աստղային մեծությունը մոտ −9 է (մոտավորապես ինչպես Լուսինը իր առաջին ֆազայում)<a href="#cite_note-astrfen-93">[93]</a>։ Ֆոբոսը ծագում է արևմուտքում և մայր է մտնում արևելքում, հաջորդ անգամ ծագում է 11 ժամ անց, այսպիսով այն օրվա ընթացքում երկու անգամ անցնում է Մարսի երկնքով։ Այս արագ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Բնական արբանյակ">լուսնի</a> շարժումը երկնքով հեշտությամբ կարելի է նկատել նաև գիշերը, ինչպես նաև նրա ֆազաների փոփոխումը։ Անզեն աչքով կարելի է նաև նկատել Ֆոբոսի վրայի ամենամեծ խառնարանը՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%AB_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ստիկնի (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Ստիկնին</a>։ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոսը</a> ծագում է արևելքում և մայր է մտնում արևմուտքում, երևում է որպես պայծառ աստղ, առանց նկատելի սկավառակի, երևում է −5 աստղային մեծությամբ (մի փոքր ավելի պայծառ քան <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներան</a> երկրային երկնքում)<a href="#cite_note-astrfen-93">[93]</a>, այն դանդաղորեն անցնում է Մարսի երկնքով 2,7 մարսյան օրվա ընթացքում։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">Երկու արբանյակները</a> կարող են դիտարկվել գիշերային երկնքում միաժամանակ, այդ դեպքում Ֆոբոսը կշարժվի Դեյմոսին ընդառաջ։ Ֆոբոսի և Դեյմոսի պայծառությունը գիշերով բավարար է, որպեսզի Մարսի մակերևույթին գտնվող իրերը ունենան լավ երևացող ստվերներ։ Երկու արբանյակն էլ ունեն համեմատաբար փոքր <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AE%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ուղեծրի թեքում">ուղեծրի թեքում</a> Մարսի հասարակածի նկատմամբ, որը բացառում է նրանց դիտարկումները ավելի բարձր լայնություններում, այսպես Ֆոբոսը երբեք չի ծագում հորիզոնի նկատմամբ ավելի հյուսիս քան 70,4° հյ. լայն. կամ ավելի հարավ քան 70,4° հր. լայն., Դեյմոսի համար այս արժեքներն են՝ 82,7° հյ. լայն. և 82,7° հր. լայն.։ Մարսի վրա կարելի է դիտարկել Ֆոբոսի և Դեյմոսի խավարում նրանց Մարսի շողքի մեջ մտնելու պահին, ինչպես նաև Արեգակի խավարում, որը կարող է լինել միայն օղակաձև, Ֆոբոսի փոքր անկյունային չափի պատճառով։ <table> <tbody><tr> <td><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Phobos_colour_2008.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Phobos_colour_2008.jpg/250px-Phobos_colour_2008.jpg" decoding="async" width="250" height="236" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Phobos_colour_2008.jpg/375px-Phobos_colour_2008.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Phobos_colour_2008.jpg/500px-Phobos_colour_2008.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="3300" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոսը</a>, լուսանկարված է 2008 թվականի մարտի 23-ին <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8C%D5%A5%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր (դեռ գրված չէ)">Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր</a> արբանյակից</figcaption></figure> </td> <td><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Deimos-MRO.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Deimos-MRO.jpg/250px-Deimos-MRO.jpg" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Deimos-MRO.jpg/375px-Deimos-MRO.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Deimos-MRO.jpg/500px-Deimos-MRO.jpg 2x" data-file-width="592" data-file-height="592" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոսը</a>, լուսանկարված է 2009 թվականի փետրվարի 21-ին Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր արբանյակից</figcaption></figure> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երկնոլորտ">Երկնոլորտ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Երկնոլորտ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Երկնոլորտ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մարսի երկնոլորտի հյուսիսային բևեռը, մոլորակի առանցքի թեքման պատճառով, գտնվում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Կարապ (համաստեղություն)">Կարապի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Համաստեղություն">համաստեղությունում</a> (հասարակածային կոորդինատներ՝ ուղիղ ծագում 21ժ 10ր 42վ, թեքումը +52° 53.0′ և չի նշված պայծառ աստղով։ Բևեռին ամենամոտ աստղն է վեցերորդ մեծության թույլ աստղ BD +52 2880 (նրա այլ նշանակումներն են՝ HR 8106, HD 201834, SAO 33185)։ Հարավային բեևեռը (կոորդինատները՝ 9ժ 10ր 42վ և −52° 53,0′) գտնվում է մի զույգ աստիճանով հեռու <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առագաստի կապա (դեռ գրված չէ)">Առագաստի կապա</a> (տեսանելի աստղային մեծությունը՝ 2,5), այն սկզբունքորեն կարելի է համարել Մարսի Հարավային բևեռային աստղ։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA" title="Կենդանակերպ">Կենդանակերպի</a> համաստեղությունները Մարսի խավարածրում նույնն են ինչպես և Երկրի վրայից դիտարկելիս, միայն մեկ տարբերությամբ՝ Արեգակի տարեկան շարժման դիտարկման ժամանակ այս համաստեղությունների միջով, այն (ինչպես և մյուս մոլորակները, ներառյալ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկիրը</a>), դուրս գալով <a href="/wiki/%D5%81%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Ձկներ (համաստեղություն)">Ձկների</a> համաստեղության արևելյան մասից, 6 օրվա ընթացքում կանցնի <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%BF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Կետ (համաստեղություն)">Կետի</a> հյուսիսային մասով և հետո նորից կմտնի Ձկների արևմտյան մասը։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մարսի_հետազոտությունների_պատմություն"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.BD.D5.AB_.D5.B0.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D5.A6.D5.B8.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D5.BA.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6">Մարսի հետազոտությունների պատմություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսի հետազոտությունների պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Մարսի հետազոտությունների պատմություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի հետազոտությունները (դեռ գրված չէ)">Մարսի հետազոտությունները</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_views_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Mars_views_001.jpg/220px-Mars_views_001.jpg" decoding="async" width="220" height="376" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Mars_views_001.jpg/330px-Mars_views_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Mars_views_001.jpg/440px-Mars_views_001.jpg 2x" data-file-width="539" data-file-height="922" /></a><figcaption>Մարսի պատկերները տարբեր մանրամասնությամբ տարբեր տարիներին</figcaption></figure> Մարսի հետազոտությունները սկսել են վաղուց, 3,5 հազար տարի առաջ, <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Հին Եգիպտոս">Հին Եգիպտոսում</a>։ Առաջին մանրամասն գրառումները Մարսի տեղադրության մասին գրանցվել են <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Բաբելոն">բաբելոնյան</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF_(%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Աստղագետ (գիտնական)">աստղագետների</a> կողմից, որոնք ստեղծել են մի շարք մաթեմատիկական մեթոդներ մոլորակի տեղադրության կանխագուշակման համար։ Եգիպտացիների և բաբելոնացիների տվյալներից օգտվելով, <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">հին հունական</a> փիլիսոփաները և աստղագետները ստեղծեցին մանրամասն <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A5%D5%B8%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գեոկենտրոն աշխարհի համակարգ (դեռ գրված չէ)">գեոկենտրոն մոդել</a> մոլորակների շարժումը բացատրելու համար։ Մի քանի դար անց հնդկական և իսլամական աստղագետները գնահատեցին Մարսի չափերը և նրա հեռավորությունը Երկրից։ XVI դարում <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%B5_%D4%BF%D5%B8%D5%BA%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Նիկոլայ Կոպեռնիկոս">Նիկոլայ Կոպեռնիկոսը</a> առաջարկեց <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հելիոկենտրոն աշխարհի համակարգ (դեռ գրված չէ)">հելիոկենտրոն մոդելը</a> բացատրելու համար Արեգակնային համակարգը շրջանաձև մոլորակային ուղեծրերով։ Նրա տվյալները վերանայվեցին <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A5%D5%BA%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Յոհան Կեպլեր">Յոհան Կեպլերի</a> կողմից, ով և հաշվարկեց Մարսի ճշգրիտ էլիպտիկ ուղեծիրը, որը համընկնում էր դիտարկվողի հետ։ 1659 Ֆրանչեսկո Ֆոնտանան, դիտարկելով Մարսը աստղադիտակով, կատարեց մոլորակի առաջին գծանկարը։ Նա պատկերեց սև կետ պարզ արտահայտված շրջանի մեջ։ 1660 թվականին սև կետին ավելացան երկու բևեռային գլխարկները, որոնք ավելացրեց <a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջովանի Կասսինի (դեռ գրված չէ)">Ջովանի Կասսինին</a>։ 1888 году <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%AB" title="Ջովանի Սկիապարելլի">Ջովանի Սկիապարելլին</a>, որը սովորում էր Ռուսաստանում, տվեց առաջին անունները Մարսի մակերևույթի մանրամասներին<a href="#cite_note-LiveMars-94">[94]</a>՝ Աֆրոդիտեյի, Էրիթրեյան, Ադրիատիկական, Կիմերիական ծովեր, Արևի, Լուսնի և Փյունիկի լճեր։ Մարսի աստղադիտակներով դիտարկումների ծաղկունքը սկսվեց XIX դարի վերջից մինչև XX դարի կեսը։ Մեծ մասամբ այն պայմանավորված էր Մարսի ջրանցքների շուրջ հասարակական հետաքրքրությամբ և հայտնի գիտական վեճերով։ Այս ժամանակահատվածում դիտարկումներ կատարող աստղագետներից առավել հայտնի էին՝ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%AB" title="Ջովանի Սկիապարելլի">Ջովանի Սկիապարելլին</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%AC_%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC" title="Պարսիվալ Լոուել">Պարսիվալ Լոուելը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B8_%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D6%86%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վեստո Սպայֆեր (դեռ գրված չէ)">Վեստո Սպայֆերը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AA%D5%A5%D5%B6_%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%A4%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էժեն Անտոնիադի (դեռ գրված չէ)">Էժեն Անտոնիադին</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էդվարդ Բերնարդ (դեռ գրված չէ)">Էդվարդ Բերնարդը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A5%D5%B6%D5%A5_%D4%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D4%B4%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռենե Ժարի-Դելոժ (դեռ գրված չէ)">Ռենե Ժարի-Դելոժը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%AB%D5%B6%D5%A4%D5%BD%D5%A5%D5%B5_%D4%B7%D5%A4%D5%A4%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լինդսեյ Էդդի (դեռ գրված չէ)">Լինդսեյ Էդդին</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%AB%D5%AB%D5%AC_%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B9_%D5%8F%D5%AB%D5%AD%D5%B8%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գավրիիլ Ադրիանովիչ Տիխով (դեռ գրված չէ)">Գավրիիլ Տիխովը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%80_%D5%A4%D5%A5_%D5%8E%D5%B8%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ժերար դե Վոկուլեր (դեռ գրված չէ)">Ժերար դե Վոկուլերը</a>։ Հենց իրենք են դրել Մարսի քարտեզագրության հիմքերը և կազմել են առաջին մանրամասն քարտեզները, չնայած դեպի Մարս կատարված ավտոմատ սարքերի տիեզերական թռիչքներից հետո պարզվեց, որ դրանք բոլորը սխալ էին։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մարսի_հետազոտությունները_ԱՄԿ-ներով">Մարսի հետազոտությունները ԱՄԿ-ներով</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսի հետազոտությունները ԱՄԿ-ներով" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Մարսի հետազոտությունները ԱՄԿ-ներով">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.BB.D5.B8.D5.B2.D5.BE.D5.A1.D5.AE_.D5.A1.D5.BC.D5.A1.D6.84.D5.A5.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.28.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D6.80.D5.BF.D5.BE.D5.A1.D5.AE.29">Հաջողված առաքելություններ (ավարտված)</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Հաջողված առաքելություններ (ավարտված)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Հաջողված առաքելություններ (ավարտված)">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-4" title="Մարիներ-4">Մարիներ-4</a> – <a href="/wiki/1964" title="1964">1964</a>։ (լուսանկարում անցումային հետագծից)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-6" class="mw-redirect" title="Մարիներ-6">Մարիներ-6</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-7" class="mw-redirect" title="Մարիներ-7">7</a> – <a href="/wiki/1969" title="1969">1969</a>։ (լուսանկարում անցումային հետագծից)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-9" title="Մարիներ-9">Մարիներ-9</a> – <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a>։ (Մարսի առաջին արհեստական արբանյակը, մակերևույթի քարտեզագրում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)" class="mw-redirect" title="Վիկինգ (ԱՄԿ)">«Վիկինգ-1» և «Վիկինգ-2»</a> ԱՄԿ-ներ – 1976–982։ (Առաջին հաջողված սարքերի աշխատանքը Մարսի մակերևույթին)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Գլոբալ Սրվեյեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Գլոբալ Սրվեյեր»</a> - <a href="/wiki/1996" title="1996">1996</a>-ից <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>։ (Մարսի քարտեզագրումը ուղեծրից)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=Mars_Pathfinder&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Pathfinder (դեռ գրված չէ)">«Mars Pathfinder»</a> – 1996։ (Առաջին հաջողված <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացը</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=Phoenix_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phoenix (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«Ֆենիքս»</a> – <a href="/wiki/2007" title="2007">2007</a>։ (Հողի վերլուծություն բևեռային տարածաշրջանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D6%83%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A9_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սփիրիթ (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Սփիրիթ»</a> – 2004–2010։ (Հողի կառուցվածքի հետազոտություններ և շատ ավելին)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մասնակի_հաջողված_առաքելություններ_(ավարտված)"><span id=".D5.84.D5.A1.D5.BD.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.B0.D5.A1.D5.BB.D5.B8.D5.B2.D5.BE.D5.A1.D5.AE_.D5.A1.D5.BC.D5.A1.D6.84.D5.A5.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.28.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D6.80.D5.BF.D5.BE.D5.A1.D5.AE.29">Մասնակի հաջողված առաքելություններ (ավարտված)</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Մասնակի հաջողված առաքելություններ (ավարտված)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Մասնակի հաջողված առաքելություններ (ավարտված)">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-1" title="Մարս-1">Մարս-1</a> – 1962 թվական։ Առաջին անգամ ստացվել և վելուծվել են տեղեկություններ Մարսի և Երկրի միջև ընկած տիեզերական տարածության ֆիզիկական առանձնահատկությունների մասին։ 1963 թվականի մարտի 21-ին սարքի հետ ռադիոկապը ընդհատվել է։ Այդ պահին «Մարս-1»-ը գտնվում էր 108 միլիոն կիլոմետր հեռավորության վրա Երկրից<a href="#cite_note-autogenerated1-95">[95]</a>։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-2" title="Մարս-2">Մարս-2</a> – Արձակվել է 1971 թվականի մայիսի 19-ին։ 1971 թվականի նոյեմբերի 27-ին Մարսի վրա է հասցվել առաջին մարդու կողմից ստեղծված իրը (Կոշտ վայրէջք, իջեցվող սարքը ընկել է Մարսի վրա)։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-3" title="Մարս-3">Մարս-3</a> – Արձակվել է 1971 թվականի մայիսի 28-ին։ 1971 թվականի դեկտեմբերի 2-ին տեղի ունեցավ տիեզերագնացության պատմության մեջ առաջին փափուկ վայրէջքը Մարսի մակերևույթին, որից 14,5 վայրկյան անց իջեցվող սարքի հետ կապը ընդհատվեց (Ռոսկոսմոսի տվյալներով՝ 20 վայրկյան անց)<a href="#cite_note-autogenerated1-95">[95]</a>։ Այնուամենայնիվ, «Մարս-3» ԱՄԿ ուղեծրային կայանը շարունակեց Մարսի հետազոտությունները ուղեծրից, ընդհուպ մինչև հավասարակշռման և կողմնորոշման համակարգում ազոտի պաշարի ավարտը 1972 թվականի օգոստոսի 23-ին։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-4" title="Մարս-4">Մարս-4</a> – 1974 թվական։ Ստացվել են մակերևույթի 12 լուսանկարներ անցումային ուղեծրից (չաշխատեցին արգելակող շարժիչները)։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-5" title="Մարս-5">Մարս-5</a> – 1974 թվական փետրվարի 12։ Դուրս է եկել Մարսի ուղեծիր, ստացվել են մակերևույթի լուսանկարներ։ (Սարքեի բաժանմունքի հերմետիկության կորուստ, աշխատել է 14 օր)։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-6" title="Մարս-6">Մարս-6</a> – 1974 թվականի մարտի 12։ Իջեցվող սարքը հասել է Մարսի մակերևույթին (անմիջապես վայրէջքից հետո կապը ընդհատվել է)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆոբոս (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«Ֆոբոս-2»</a> ԱՄԿ – 1988 թվական։ Դուրս է եկել Մարսի ուղեծիր, ստացվել են Մարսի մակերևույթի լուսանկարներ և այլ տեղեկություններ։ Փոբոսին մոտենալուց հետո կապը կայանի հետ ընդհատվել է։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Չհաջողված_առաքելություններ">Չհաջողված առաքելություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Չհաջողված առաքելություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Չհաջողված առաքելություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1960%D4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս 1960Ա (դեռ գրված չէ)">Մարս 1960Ա</a> – <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>։ (Կրող հրթիռի կործանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1960%D4%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս 1960Բ (դեռ գրված չէ)">Մարս 1960Բ</a> – 1960։ (Կրող հրթիռի կործանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1962%D4%B1" class="mw-redirect" title="Մարս 1962Ա">Մարս 1962Ա</a> – <a href="/wiki/1962" title="1962">1962</a>։ (Չաշխատեց արագացնող աստիճանը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1962%D4%B2" class="mw-redirect" title="Մարս 1962Բ">Մարս 1962Բ</a> – 1962։ (Չաշխատեց արագացնող աստիճանը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-3" title="Մարիներ-3">Մարիներ-3</a> – <a href="/wiki/1964" title="1964">1964</a>։ (Չկարողացավ ընկնել Մարսի տարածք, չբացվեցին արևային մարտկոցները)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B6%D5%B8%D5%B6%D5%A4-2" title="Զոնդ-2">Զոնդ-2</a> – 1964։ (Չկարողացավ ընկնել Մարսի տարածք)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1969%D4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս 1969Ա (դեռ գրված չէ)">Մարս 1969Ա</a> – <a href="/wiki/1969" title="1969">1969</a>։ (Կրող հրթիռի կործանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_1969%D4%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս 1969Բ (դեռ գրված չէ)">Մարս 1969Բ</a> – 1969։ (Կրող հրթիռի կործանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80-8" title="Մարիներ-8">Մարիներ-8</a> – <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a>։ (Կրող հրթիռի կործանում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%B4%D5%B8%D5%BD-419" title="Կոսմոս-419">Կոսմոս-419</a> – 1971։ (Չաշխատեց արագացնող աստիճանը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-7" title="Մարս-7">Մարս-7</a> – 1973։ (իջեցվող սարքը չկարողացավ իջնել Մարսի վրա)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն"><img alt="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆոբոս (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«Ֆոբոս-1»</a> ԱՄԿ – <a href="/wiki/1988" title="1988">1988</a>։ (Կորցվեց կապը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=Mars_Observer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Observer (դեռ գրված չէ)">Mars Observer</a> – <a href="/wiki/1992" title="1992">1992</a>։ (Կորցվեց կապը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս-96 (դեռ գրված չէ)">«Մարս-96»</a> – <a href="/wiki/1996" title="1996">1996</a>։ (Չաշխատեց արագացնող աստիճանը)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Japan.svg" class="mw-file-description" title="Ճապոնիա"><img alt="Ճապոնիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/22px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/33px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/44px-Flag_of_Japan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D5%A4%D5%A6%D5%B8%D5%B4%D5%AB_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նոդզոմի (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">Նոդզոմի</a> – <a href="/wiki/1998" title="1998">1998</a>։ (Չհաջողվեց դուրս բերել Մարսի ուղեծիր)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=Mars_Climate_Orbiter&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Climate Orbiter (դեռ գրված չէ)">Mars Climate Orbiter</a> – <a href="/wiki/1999" title="1999">1999</a>։ (Կործանում Մարսի ուղեծիր դուրս բերման փորձի ժամանակ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=Mars_Polar_Lander&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Polar Lander (դեռ գրված չէ)">Mars Polar Lander</a> –1999։ (Կործանում վայրէջքի ժամանակ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D6%83_%D5%8D%D6%83%D5%A5%D5%B5%D5%BD_2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիփ Սփեյս 2 (դեռ գրված չէ)">Դիփ Սփեյս 2</a> – 1999։ (Կորսվել է կապը մթնոլորտ մուտքից հետո)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Եվրոպա"><img alt="Եվրոպա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/22px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/33px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/44px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%AB%D5%A3%D5%AC-2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բիգլ-2 (դեռ գրված չէ)">Բիգլ-2</a> – <a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a>։ (<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD-%D4%B7%D6%84%D5%BD%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս-Էքսպրեսս (դեռ գրված չէ)">«Մարս-Էքսպրեսս»</a> իջեցվող սարք։ Վայրէջքից հետո կապ հաստատել չհաջողվեց)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD-%D4%B3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆոբոս-Գրունտ (դեռ գրված չէ)">«Ֆոբոս-Գրունտ»</a> – <a href="/wiki/2011" title="2011">2011</a>։ (Չհաջողվեց թողնել Երկրի ուղեծիրը, չաշխատեց արագացնող աստիճանը։ Այրվել է Երկրի մթնոլորտում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg" class="mw-file-description" title="Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն"><img alt="Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%B6%D5%AD%D5%B8-1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ինխո-1 (դեռ գրված չէ)">«Ինխո-1»</a> – <a href="/wiki/2011" title="2011">2011</a>։ (Պետք է տեղ հասցվեր Ֆոբոս-Գրունտի միջոցով)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Շարունակվող_առաքելություններ">Շարունակվող առաքելություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Շարունակվող առաքելություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Շարունակվող առաքելություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մարսի ուղեծրում են գտնվում երեք ակտիվորեն աշխատող <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%BF_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ավտոմատ միջմոլորակային կայան">ԱՄԿ-ներ</a>՝ <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8C%D5%A5%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր (դեռ գրված չէ)">«Մարս Ռեքոնաիսանս Օրբիթեր»</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Եվրոպա"><img alt="Եվրոպա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/22px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/33px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/44px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%A7%D6%84%D5%BD%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս էքսպրես (դեռ գրված չէ)">«Մարս էքսպրես»</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=2001_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%95%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D5%A5%D5%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="2001 Մարս Օդիսեյ (դեռ գրված չէ)">«2001 Մարս Օդիսեյ»</a></li></ul> Մարսի մակերևույթի վրա աշխատում են երկու <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">մարսագնացներ</a>՝ <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օփորթյունիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Օփորթյունիթի»</a> (2004 թվականի հունվարի 25-ից) <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D4%B7%D6%84%D5%BD%D6%83%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B7%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ (դեռ գրված չէ)">«Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ»</a> ծրագրի շրջանակներում</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A9%D5%AB_(%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քուրիոզիթի (մարսագնաց) (դեռ գրված չէ)">«Քուրիոզիթի»</a> (2012 թվականի օգոստոսի 6-ից) <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%BD_%D4%BC%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%80%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարս Սայնս Լաբորաթորի (դեռ գրված չէ)">«Մարս Սայնս Լաբորաթորի»</a> ծրագրի շրջանակներում</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նախատեսվող_առաքելություններ">Նախատեսվող առաքելություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Նախատեսվող առաքելություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Նախատեսվող առաքելություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D4%B1%D5%8E%D4%B5%D5%86_(%D4%B1%D5%84%D4%BF)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ՄԱՎԵՆ (ԱՄԿ) (դեռ գրված չէ)">«ՄԱՎԵՆ»</a>՝ ՆԱՍԱ-ի միջմոլորակային կայան, որը նախատեսվում է արձակել 2013 թվականին, Մարսի մթնոլորտի հետազոտության համար<a href="#cite_note-96">[96]</a>.</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Եվրոպա"><img alt="Եվրոպա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/22px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/33px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/44px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/w/index.php?title=Mars_Science_Orbiter&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mars Science Orbiter (դեռ գրված չէ)">Mars Science Orbiter</a>, արձակումը <a href="/wiki/2016" title="2016">2016</a> թվականի հունվարին։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Եվրոպա"><img alt="Եվրոպա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/22px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/33px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/44px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> 2018 թվականին Մարսի վրա պետք է իջեցվի եվրոպական շարժական լաբորատորիան, որը կզբաղվի Մարսի լեռնային ապարների հորատումով և վերլուծությամբ<a href="#cite_note-97">[97]</a>։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD-%D4%B3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BF_2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆոբոս-Գրունտ 2 (դեռ գրված չէ)">«Ֆոբոս-Գրունտ 2»</a>, երկրորդ ռուսական միջմոլորակային կայանը, որը նախատեսված է Մարսի արբանյակ Ֆոբոսից հողի նմուշների Երկիր հասցնելու համար։</li> <li>Իսպանիայի հարավում Ռիո-Տինտո նահանգում, «կարմիր բլուրներում», որոնք բաղկացած են <a href="/w/index.php?title=%D5%85%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Յարոզիտ (դեռ գրված չէ)">յարոզիտից</a>, տեղի են ունենում եվրոպական մարսագնացների (<a href="/w/index.php?title=Eurobot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eurobot (դեռ գրված չէ)">Eurobot</a>) և սկաֆանդրների (<a href="/w/index.php?title=AoudaX&action=edit&redlink=1" class="new" title="AoudaX (դեռ գրված չէ)">AoudaX</a>) փորձարկումները<a href="#cite_note-98">[98]</a>։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Բնակեցում">Բնակեցում</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Բնակեցում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Բնակեցում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի բնակեցում (դեռ գրված չէ)">Մարսի բնակեցում</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:TerraformedMars.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/TerraformedMars.jpg/220px-TerraformedMars.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/TerraformedMars.jpg/330px-TerraformedMars.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/TerraformedMars.jpg/440px-TerraformedMars.jpg 2x" data-file-width="8658" data-file-height="8658" /></a><figcaption>Մարսի հնարավոր տեսքը <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տերաֆորմում (դեռ գրված չէ)">տերաֆորմումից</a> հետո</figcaption></figure> Երկրի բնական պայմաններին համեմատաբար մոտ լինելը հեշտացնում է այս խնդիրը։ Մասնավորապես, Երկրի վրա կան վայրեր, որտեղ պայմանները նման են մարսյան պայմաններին։ Ծայրահեղ ցածր ջերմաստիճանները <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Արկտիկա">Արկտիկայում</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Անտարկտիկա">Անտարկտիկայում</a> համեմատելի են նույնիսկ ամենացածր ջերմաստիճանների հետ Մարսի վրա, իսկ Մարսի հասարակածի վրա ամառային ամիսներին լինում է նույնիսկ բավականին տաք (130 °C), ինչպես և Երկրի վրա<a href="#cite_note-NASA_Mars_facts-18">[18]</a>։ Երկրի վրա կան նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" class="mw-redirect mw-disambig" title="Անապատ">անապատներ</a>, որոնք տեսքից նման են մարսյան լանդշաֆտին։ Սակայն Երկրի և Մարսի միջև կան նշանակալի տարբերությւոններ։ Հատկապես, Մարսի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Մագնիսական դաշտ">մագնիսական դաշտը</a> երկրայինից թուլ է 800 անգամ, և նոսր մթնոլորտի (հարյուրավոր անգամներ երկրայինի հետ համեմատ) հետ միասին դա ավելացնում է մոլորակի մակերևույթին հասնող <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B6%D5%B8%D5%B2_%D5%B3%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Իոնացնող ճառագայթում">իոնացնող ճառագայթման</a> քանակը։ «Մարս Օդիսեյ» ամերիկյան սարքի միջոցով կատարված չափումները ցույց են տվել, որ, Մարսի ուղեծրում <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B8%D5%B6_%D6%86%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռադիացիոն ֆոն (դեռ գրված չէ)">ռադիացիոն ֆոնը</a> 2,2 անգամ գերազանցում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Միջազգային տիեզերական կայան">Միջազգային տիեզերական կայանում</a> գրանցված ֆոնին։ Միջին դոզան կազմում է մոտ 220 <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A1%D5%A4_(%D5%BC%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռադ (ռադիացիա) (դեռ գրված չէ)">միլիռադ</a> օրը (2,2 միլիգրեյ օրը կամ 0,8 <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A5%D5%B5_(%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Գրեյ (չափման միավոր)">գրեյ</a> տարին)։ Այսպիսի պայմաններում երեք տարի մնալու ընթացքում ստացված ճառագայթման քանակը մոտենում է տիեզերագնացների համար նախատեսված անվտանգության սահմանին։ Մարսի մակերևույթին ռադիացիոն ֆոնը մի փոքր ցածր է և կազմում է 0,2-0,3 <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A5%D5%B5_(%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Գրեյ (չափման միավոր)">գրեյ</a>/տարի, և զգալիորեն փոփոխվում է տեղանքից, բարձրությունից և տեղային մագնիսական դաշտերից կախված<a href="#cite_note-99">[99]</a>։ Մարսի վրա տարածված միներալների քիմիական կազմությունը ավելի բազմազան է, քան այլ Երկրին մոտ գտնվող երկնային մարմինների մոտ։ 4Frontiers կորպորացիայի գնահատմամբ, դրանք բավական են, որպեսզի հոգան ոչ միայն Մարսի վրա ստեղծված բնակավայրերի կարիքները, այլ նաև ապահովեն Լուսնի, Երկրի և աստերոիդների գոտու մատակարարում<a href="#cite_note-PolIskop-100">[100]</a>։ Երկրից Մարս թռիչքի երկարությունը (այսօրվա տեխնոլոգիաներով) կազմում է 259 օր կիսաէլիպսի հետագծով և 70 օր պարաբոլով<a href="#cite_note-101">[101]</a>։ Հնարավոր գաղութների հետ կապը կարող է ապահովվել ռադիոյով, որն ունի 3-4 րոպե ուշացում ամեն ուղղությամբ, երբ մոլորակները առավելագույն մերձեցում ունեն (կրկնվում է ամեն 780 օրը) և մոտ 20 րոպե մոլորակների առավելագույն հեռացման դեպքում։ Մինչը այս պահը, ոչ մի գործնական քայլեր Մարսի բնակեցման համար չեն կատարվել, սակայն նախագծման փուլում են գտնվում մի քանի գաղափարներ, օրինակ՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1_%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հարյուրամյա տիեզերանավ (դեռ գրված չէ)">Հարյուրամյա տիեզերանավ</a> ծրագիրը, մոլորակի մակերևույթի համար <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D6%83_%D5%8D%D6%83%D5%A5%D5%B5%D5%BD_%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիփ Սփեյս Հաբիթաթ (դեռ գրված չէ)">Դիփ Սփեյս Հաբիթաթ</a> բնակելի մոդուլի նախագծում, և այլն։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մշակույթում">Մշակույթում</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Մշակույթում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Մշակույթում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:War-of-the-worlds-tripod.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/War-of-the-worlds-tripod.jpg/200px-War-of-the-worlds-tripod.jpg" decoding="async" width="200" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/War-of-the-worlds-tripod.jpg/300px-War-of-the-worlds-tripod.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/War-of-the-worlds-tripod.jpg 2x" data-file-width="334" data-file-height="422" /></a><figcaption>Մարսյան եռոտանու պատկերը «Աշխարհների պատերազմը» գրքի 1906 թվականի ֆրանսիական հրատարակությունից։</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդվածներ՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսը մշակույթում (դեռ գրված չէ)">Մարսը մշակույթում</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6_%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի մասին ֆիլմերի ցանկ (դեռ գրված չէ)">Մարսի մասին ֆիլմերի ցանկ</a></div> Մարսի անսովոր կարմիր գույնը միշտ դրդել է նրա մասին գրելու ֆանտաստիկ ստեղծագործություններ։ Դրան նպաստում էին նաև XIX դարի գիտնականների ծավալած քննարկումները այնտեղ բանական կամ ընդհանրապես կյանքի գոյության մասին<a href="#cite_note-sagan80-102">[102]</a>։ Այդ ժամանակներում ստեղծվեցին այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպես, օրինակ՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D5%88%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%BD" title="Հերբերտ Ուելս">Հերբերտ Ուելսի</a> հանրաճանաչ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աշխարհների պատերազմը (դեռ գրված չէ)">«Աշխարհների պատերազմը»</a>, որտեղ մարսեցիները փորձում էին լքելով իրենց մեռնող մոլորակը գրավել Երկիրը։ Հետագայում ԱՄՆ-ում այս ստեղծագործության ռադիո-բեմադրությունը ներկայացվել էր որպես նորությունների հաղորդում, որն էլ ծնեց համընդհանուր պանիկա, երբ ռադիո-լսողներից շատերը ընդունեցին այս «հաղորդումը» որպես իրականություն<a href="#cite_note-lubertozzi_holmsten03-103">[103]</a>։ <a href="/wiki/1966" title="1966">1966</a> թվականին <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A4%D5%AB_%D5%8D%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%AF%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արկադի Ստրուգացկի (դեռ գրված չէ)">Արկադի</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%BD_%D5%8D%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%AF%D5%AB" title="Բորիս Ստրուգացկի">Բորիս Ստրուգացկիները</a> գրեցին այս ստեղծագործության երգիծական «շարունակությունը» <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսեցիների երկրորդ հարձակումը (դեռ գրված չէ)">«Մարսեցիների երկրորդ հարձակումը»</a> անվանումով։ Մարսի մասին նշանակալի ստեղծագործությունների շարքում պետք է նշել Ռեյ Բրեդբերիի «Մարսի տարեգրությունները» պատմվածքների շարքը, որում մարդիկ հետազոտում են կործանված մարսյան հինավուրց քաղաքակրթությունը։ 1917-1964 թվականներին լույս տեսան տասնմեկ գրքեր <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4_(%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բարսում (մտածացին աշխարհ) (դեռ գրված չէ)">Բարսումի</a> մասին, այսպես էին կոչում Մարս մոլորակը <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%A3%D5%A1%D6%80_%D5%8C%D5%A1%D5%B5%D5%BD_%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A6" title="Էդգար Ռայս Բերոուզ">Էդգար Բերոուզի</a> ստեղծագործություններում։ Այս ստեղծագործություններում Մարսը ներկայացված է որպես մահացող, և նրա բնակչությունը գտնվում է անընդհատ պատերազմի մեջ բոլորը բոլորի հետ օգտակար հանածոների համար։ Հետաքրքիր է, որ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%BE%D5%AB%D6%86%D5%A9" title="Ջոնաթան Սվիֆթ">Ջոնաթան Սվիֆթը</a> հիշատակել է Մարսի երկու արբանյակների մասին 150 տարի նրանց իրական հայտնաբերումից առաջ, իր <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AB%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գուլիվերի ճանապարհորդությունը (դեռ գրված չէ)">«Գուլիվերի ճանապարհորդությունը»</a> գրքի 19-րդ մասում<a href="#cite_note-jonathan_swift-104">[104]</a>։ Աստղաբաշխության մեջ Մարսը հանդիսանում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA" title="Կենդանակերպ">կենդանակերպի</a> <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%B5_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Խոյ (համաստեղություն)">Խոյ</a> նշանի ղեկավարող մոլորակը<a href="#cite_note-astro-105">[105]</a>։ Ինչպես նաև, Պլուտոնի հայտնաբերումից առաջ, համարվում էր, որ Մարսը ղեկավարում է նաև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B3_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Կարիճ (համաստեղություն)">Կարիճին</a>։ Մարսը նույնացվում է այնպիսի որակների հետ, ինչպիսին են ինքնահաստատումը, ագրեսիան, սեռականությունը, եռանդունությունը և իմպուլսիվությունը<a href="#cite_note-astro-105">[105]</a>։ Մարսը աստղաբաշխների կարծիքով ղեկավարում է սպորտը, մրցումները և ֆիզիկական ակտիվությունը ընդհանուր առմամբ։ Բժշկական աստղաբաշխության մեջ Մարսը պատասխանատու է սեռական օրգանների առողջության համար<a href="#cite_note-astro-105">[105]</a>։ <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%B5%D5%AC%D5%B8%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սեյլոր Մուն">«Սեյլոր Մուն»</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1" title="Մանգա">մանգայում</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB%D5%B4%D5%A5" title="Անիմե">անիմե</a>-մուլտսերիալում Մարս մոլորակը մարմնավորում է աղջիկ-զինվոր <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%B5%D5%AC%D5%B8%D6%80_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեյլոր Մարս (դեռ գրված չէ)">Սեյլոր Մարսը</a>, նույն ինքը Ռեյ Խինոն։ Նրա հարձակման ձևն է կրակի ուժը։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Անտիկ_դիցաբանության_մեջ">Անտիկ դիցաբանության մեջ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Անտիկ դիցաբանության մեջ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Անտիկ դիցաբանության մեջ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg/220px-Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg/330px-Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg/440px-Berlin_-_Brandenburger_Tor_-_Mars.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="1950" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Մարս (դիցաբանություն)">Պատերազմի աստված Մարսի</a> արձանը (<a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բրանդերբուրգյան դարպասներ (դեռ գրված չէ)">Բրանդերբուրգյան դարպասների</a> վրա, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Բեռլին">Բեռլին</a>)</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg/200px-Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg" decoding="async" width="200" height="326" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg/300px-Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg/400px-Hausbuch_Wolfegg_13r_Mars.jpg 2x" data-file-width="1922" data-file-height="3131" /></a><figcaption>«Մարսը և նրա երեխաները», միջնադարյան գերմանական գրքի պատկերազարդումից, 1480 թվական</figcaption></figure> Հռոմեական դիցաբանության մեջ Մարսն ի սկզբանե համարվում էր բերրիության աստվածը, համարվում էր, որ նա կարող է բերքի կամ անասունների կորուստը ուղարկել, կամ էլ դրանցից պաշտպանել։ Նրա պատվին անվանել են հռոմեական տարվա առաջին ամիսը, երբ կատարվում էր ձմեռվա վերջի ծիսակատարությունը։ Հետագայում Մարսը նմանակվեց հունական Արեսին և սկսեց նույնպես նույնացվել պատերազմի աստվածի հետ, ինչպես նաև սկսեց պատկերավորել Մարս մոլորակը<a href="#cite_note-bogi-106">[106]</a>։ Մարսի սրբազան կենդանիներն էին համարվում գայլն ու փայտփորիկը։ Բազմաթիվ ռոմանական լեզուներում Մարսի պատվին է անվանվել շաբաթվա երեքշաբթի օրը (ռումիներեն՝ «marţi», իսպաներեն՝ «martes», ֆրանսերեն «mardi» և իտալերեն՝ «martedì»)։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Բաբելոն">Բաբելոնում</a> այս մոլորակը կոչվում էր <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%AC" title="Ներգալ">Ներգալ</a> և հանդիսանում էր գլխավոր աստվածներից մեկը, աղոտքի ժամանակ դեպի մոլորակն էին պարզում ձեռքերը<a href="#cite_note-bogi-106">[106]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հուդայական դիցաբանություն (դեռ գրված չէ)">Հուդայական դիցաբանության</a> մեջ Մարսի հետ է նույնացվում <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%83%D5%AB%D5%A5%D5%AC_%D5%B0%D6%80%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գափիել հրեշտակ (դեռ գրված չէ)">Գափիել հրեշտակը</a><a href="#cite_note-bogi-106">[106]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տես_նաև">Տես նաև</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=33" title="Խմբագրել բաժինը. Տես նաև" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Տես նաև">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոս (Մարս)</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտներ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի անվանումներ (դեռ գրված չէ)">Մարսի անվանումներ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տերաֆորմում (դեռ գրված չէ)">Տերաֆորմում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարսի հիդրոսֆերան">Մարսի հիդրոսֆերան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի ջրանցքներ">Մարսի ջրանցքներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Կիդոնիա (Մարս)">Կիդոնիա (Մարս)</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%AC_%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC" title="Պարսիվալ Լոուել">Պարսիվալ Լոուել</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B7" title="Մարսի դրոշ">Մարսի դրոշ</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ">Ծանոթագրություններ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=34" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=34" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width" style="column-width: 30em;"> </div> <div class="references" style="height: 350px; overflow: auto; padding: 3px"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9141943"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-factsNasa-1">↑ <a href="#cite_ref-factsNasa_1-0">1,00</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-1">1,01</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-2">1,02</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-3">1,03</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-4">1,04</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-5">1,05</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-6">1,06</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-7">1,07</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-8">1,08</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-9">1,09</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-10">1,10</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-11">1,11</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-12">1,12</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-13">1,13</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-14">1,14</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-15">1,15</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-16">1,16</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-17">1,17</a> <a href="#cite_ref-factsNasa_1-18">1,18</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110721053211/http://solarsystem.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=Facts&System=Metric">«Մարս՝ փաստեր և թվեր»</a>. ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=Facts&System=Metric">օրիգինալից</a> 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 6-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%9D+%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80+%D6%87+%D5%A9%D5%BE%D5%A5%D6%80&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fsolarsystem.jpl.nasa.gov%2Fplanets%2Fprofile.cfm%3FObject%3DMars%26Display%3DFacts%26System%3DMetric&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-nssdc-2">↑ <a href="#cite_ref-nssdc_2-0">2,00</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-1">2,01</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-2">2,02</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-3">2,03</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-4">2,04</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-5">2,05</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-6">2,06</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-7">2,07</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-8">2,08</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-9">2,09</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-10">2,10</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-11">2,11</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-12">2,12</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-13">2,13</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-14">2,14</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-15">2,15</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-16">2,16</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-17">2,17</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-18">2,18</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-19">2,19</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-20">2,20</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-21">2,21</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-22">2,22</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-23">2,23</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-24">2,24</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-25">2,25</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-26">2,26</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-27">2,27</a> <a href="#cite_ref-nssdc_2-28">2,28</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԴևիդ_Ուիլլիամս" class="citation web cs1">Դևիդ Ուիլլիամս (1 սեպտեմբեր, 2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120705013454/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html">«Մարսի տվյալները»</a>. Ազգային տիեզերական գիտությունների տեղեկատվական կենտրոն. ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html">օրիգինալից</a> 2012 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BF%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.au=%D4%B4%D6%87%D5%AB%D5%A4+%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fnssdc.gsfc.nasa.gov%2Fplanetary%2Ffactsheet%2Fmarsfact.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Seidelmann2007-3">↑ <a href="#cite_ref-Seidelmann2007_3-0">3,0</a> <a href="#cite_ref-Seidelmann2007_3-1">3,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՍեյդելմանԲ._Ա._Արքինալ,_Մ._Ֆ._Ա՛հերն_և_ընկ.2007" class="citation journal cs1">Սեյդելման, Քենեթ; Բ. Ա. Արքինալ, Մ. Ֆ. Ա՛հերն և ընկ. (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y">«Քարտեզագրական կոորդինատների և պտույտի տարրերի ՄԱՄ աշխատանքային խմբի հաշվետվությունը՝ 2006»</a>. Երկնային մեխանիկա դինամիկ աստղագիտություն. 90: 155–180.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1+%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.atitle=%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%B8%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D6%87+%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF%D5%AB+%D5%BF%D5%A1%D6%80%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%84%D4%B1%D5%84+%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B7%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8%D5%9D+2006&rft.volume=90&rft.pages=155-180&rft.date=2007&rft.aulast=%D5%8D%D5%A5%D5%B5%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6&rft.aufirst=%D5%94%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A9&rft.au=%D4%B2.+%D4%B1.+%D4%B1%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AC%2C+%D5%84.+%D5%96.+%D4%B1%D5%9B%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%B6+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fdoi%2F10.1007%2Fs10569-007-9072-y&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-bfe-4">↑ <a href="#cite_ref-bfe_4-0">4,0</a> <a href="#cite_ref-bfe_4-1">4,1</a> Համապատասխան մոլորակի իրական մակերևույթին ամենամոտ մոտավորության էլիպսոիդի </li> <li id="cite_note-Allison-5">↑ <a href="#cite_ref-Allison_5-0">5,0</a> <a href="#cite_ref-Allison_5-1">5,1</a> M. Allison, M. McEwen. A post-Pathfinder evaluation of areocentric solar coordinates with improved timing recipes for Mars seasonal/diurnal climate studies // Planet. Space Sci., 48, 215—235, 2000. </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> Տես <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3#Մոլորակների_հիմնական_տվյալների_համեմատական_աղյուսակ" title="Արեգակնային համակարգ">համեմատական աղյուսակը</a> </li> <li id="cite_note-glenday09-7">↑ <a href="#cite_ref-glenday09_7-0">7,0</a> <a href="#cite_ref-glenday09_7-1">7,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԳլինդեյ2009" class="citation book cs1">Գլինդեյ, Քրեյգ (2009). Գինեսի աշխարհի ռեկորդներ. Ռանդոմ հաուզ. էջ 12. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-553-59256-4" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-553-59256-4"><bdi>0-553-59256-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%AB+%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB+%D5%BC%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft.pages=12&rft.pub=%D5%8C%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B4+%D5%B0%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%A6&rft.date=2009&rft.isbn=0-553-59256-4&rft.aulast=%D4%B3%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%B5&rft.aufirst=%D5%94%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%A3&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencenews.org/view/generic/id/33622/title/Impact_may_have_transformed_Mars_">«Հարվածը կարող էր ամբողջովին փոխել Մարսը / Սայենս Նյուս»</a> (անգլերեն). sciencenews.org. 2008 թ․ հուլիսի 19. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WPdXo0?url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/33622/title/Impact_may_have_transformed_Mars_">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A8+%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2+%D5%A7%D6%80+%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%B2%D5%BB%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6+%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A5%D5%AC+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8+%2F+%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%B6%D5%BD+%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD&rft.pub=sciencenews.org&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencenews.org%2Fview%2Fgeneric%2Fid%2F33622%2Ftitle%2FImpact_may_have_transformed_Mars_&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/audience/forstudents/postsecondary/features/F_Canali_and_First_Martians.html">««Ջրանցքները» և առաջին մարսեցիները»</a>. ՆԱՍԱ. 2008 թ․ օգոստոսի 1. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WQEsTd?url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/postsecondary/features/F_Canali_and_First_Martians.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 20-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D5%8B%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8%C2%BB+%D6%87+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Faudience%2Fforstudents%2Fpostsecondary%2Ffeatures%2FF_Canali_and_First_Martians.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Smith_Science_2009-10"><a href="#cite_ref-Smith_Science_2009_10-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՊ._Հ._Սմիթ_և_ընկ.2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Պ. Հ. Սմիթ և ընկ. (2009). «H2O Ֆենիքսի վայրէջքի վայրում» (անգլերեն). 325. Սայենս: 58–61.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=H%3Csub%3E2%3C%2Fsub%3EO+%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A7%D5%BB%D6%84%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.volume=325&rft.pages=58-61&rft.date=2009&rft.au=%D5%8A.+%D5%80.+%D5%8D%D5%B4%D5%AB%D5%A9+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lenta.ru/news/2008/08/01/water/">««Ֆենիքսը» կարողացավ ստանալ ջուր մարսի հողից»</a>. Lenta.ru. 2008 թ․ օգոստոսի 1. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WQrJGe?url=http://lenta.ru/news/2008/08/01/water/">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%BD%D5%A8%C2%BB+%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%BE+%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AC+%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D6%81&rft.pub=Lenta.ru&rft_id=http%3A%2F%2Flenta.ru%2Fnews%2F2008%2F08%2F01%2Fwater%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-marswater-12"><a href="#cite_ref-marswater_12-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/mgs-20061206.html">«ՆԱՍԱ-ն կարծում է, որ ջուրը դեռևս հոսում է Մարսի վրա»</a>. ՆԱՍԱ/ՌԹԼ. 2006 թ․ դեկտեմբերի 6. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WRnAJl?url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/mgs-20061206.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7%2C+%D5%B8%D6%80+%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A8+%D5%A4%D5%A5%D5%BC%D6%87%D5%BD+%D5%B0%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1%2F%D5%8C%D4%B9%D4%BC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fmission_pages%2Fmars%2Fnews%2Fmgs-20061206.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԳ._Վեբստեր,_Դ._Բիսլի" class="citation web cs1">Գ. Վեբստեր, Դ. Բիսլի (2005 թ․ սեպտեմբերի 20). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WSKpl2?url=http://mpfwww.jpl.nasa.gov/mgs/newsroom/20050920a.html">«Ուղեծրակայանի երկար կյանքը օգնեց հետազոտողներին հետևել Մարսի վրա տեղի ունեցող փոփոխություններին»</a>. ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://mpfwww.jpl.nasa.gov/mgs/newsroom/20050920a.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 26-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D6%80+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8+%D6%85%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%81+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D6%87%D5%A5%D5%AC+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AB+%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%B8%D5%B2+%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D4%B3.+%D5%8E%D5%A5%D5%A2%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%2C+%D4%B4.+%D4%B2%D5%AB%D5%BD%D5%AC%D5%AB&rft_id=http%3A%2F%2Fmpfwww.jpl.nasa.gov%2Fmgs%2Fnewsroom%2F20050920a.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԱլեքսեյ_Լևին2007" class="citation journal cs1">Ալեքսեյ Լևին (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://elementy.ru/lib/430541">«Կարմիր մոլորակի գաղտնիքները»</a> (12). elementy.ru.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB+%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%BF%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.issue=12&rft.date=2007&rft.au=%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A5%D5%B5+%D4%BC%D6%87%D5%AB%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Felementy.ru%2Flib%2F430541&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄ._Ե._Պրոխորով" class="citation web cs1">Մ. Ե. Պրոխորով (2003 թ․ օգոստոսի 28). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronet.ru/db/msg/1192247">«28 օգոստոսի 2003 - Մարսի ռեկորդային առճակատում»</a>. ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WT0TxT?url=http://www.astronet.ru/db/msg/1192247">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=28+%D6%85%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%AB+2003+-+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BC%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%A1%D5%BC%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D5%84.+%D4%B5.+%D5%8A%D6%80%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astronet.ru%2Fdb%2Fmsg%2F1192247&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-astronet_mars_S-16"><a href="#cite_ref-astronet_mars_S_16-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronet.ru/db/msg/1198433/mars.html">«Մարս. Մոլորակի առանձնահատկությունները»</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WTlE2a?url=http://www.astronet.ru/db/msg/1198433/mars.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 3-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD.+%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astronet.ru%2Fdb%2Fmsg%2F1198433%2Fmars.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՎ._Դ._Դավիդով1978" class="citation book cs1">Վ. Դ. Դավիդով (1978). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130514230603/http://epizodsspace.airbase.ru/bibl/znan/1978/09/9-dav-sov.html">Մարսի մասին ժամանակակից պատկերացումները</a>. Մոսկվա: «Զնանիյե». էջ 64. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://epizodsspace.airbase.ru/bibl/znan/1978/09/9-dav-sov.html">օրիգինալից</a> 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.place=%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1&rft.pages=64&rft.pub=%C2%AB%D4%B6%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B5%D5%A5%C2%BB&rft.date=1978&rft.au=%D5%8E.+%D4%B4.+%D4%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D5%BE&rft_id=http%3A%2F%2Fepizodsspace.airbase.ru%2Fbibl%2Fznan%2F1978%2F09%2F9-dav-sov.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-NASA_Mars_facts-18">↑ <a href="#cite_ref-NASA_Mars_facts_18-0">18,0</a> <a href="#cite_ref-NASA_Mars_facts_18-1">18,1</a> <a href="#cite_ref-NASA_Mars_facts_18-2">18,2</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WUbQMs?url=http://quest.nasa.gov/aero/planetary/mars.html">«Մարսի փաստերը»</a> (անգլերեն). ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://quest.nasa.gov/aero/planetary/mars.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 1-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fquest.nasa.gov%2Faero%2Fplanetary%2Fmars.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-bron-19">↑ <a href="#cite_ref-bron_19-0">19,0</a> <a href="#cite_ref-bron_19-1">19,1</a> <a href="#cite_ref-bron_19-2">19,2</a> <a href="#cite_ref-bron_19-3">19,3</a> <a href="#cite_ref-bron_19-4">19,4</a> <a href="#cite_ref-bron_19-5">19,5</a> <a href="#cite_ref-bron_19-6">19,6</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՎ._Ա._Բրոնշտեյն1977" class="citation book cs1">Վ. Ա. Բրոնշտեյն (1977). Մարս մոլորակը. Մոսկվա: Նաուկա.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A8&rft.place=%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1&rft.pub=%D5%86%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1&rft.date=1977&rft.au=%D5%8E.+%D4%B1.+%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D5%B5%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Pathfinder_Results-20">↑ <a href="#cite_ref-Pathfinder_Results_20-0">20,0</a> <a href="#cite_ref-Pathfinder_Results_20-1">20,1</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://mars.jpl.nasa.gov/MPF/science/atmospheric.html">http://mars.jpl.nasa.gov/MPF/science/atmospheric.html</a> Mars Pathfinder-ի գիտական արդյունքները <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.peeep.us/a2d3a106">http://www.peeep.us/a2d3a106</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120521130932/http://www.peeep.us/a2d3a106">Արխիվացված</a> 2012-05-21 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> Մարս (մոլորակ). Էնկարտա. Ռեդմոնդ, ՎԱ. Մայքրոսոֆթ, 1993—2000: <a rel="nofollow" class="external free" href="http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml">http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml</a> </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> Ռոբերտ Զուբրին և Ռիչարդ Վագներ։ Մարսի դեպքը։ Նյու Յորք. Թաչսթոուն, 1996։ 148. <a rel="nofollow" class="external free" href="http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml">http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml</a> </li> <li id="cite_note-splash_2000_NASA-23">↑ <a href="#cite_ref-splash_2000_NASA_23-0">23,0</a> <a href="#cite_ref-splash_2000_NASA_23-1">23,1</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2000/ast29jun_1m/">http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2000/ast29jun_1m/</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130102063215/http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2000/ast29jun_1m/">Արխիվացված</a> 2013-01-02 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> Սայենս@ՆԱՍԱ Նորություններ /2000 /Արագ հայացք Մարսին <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.peeep.us/c8896d2a">http://www.peeep.us/c8896d2a</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120521130946/http://www.peeep.us/c8896d2a">Արխիվացված</a> 2012-05-21 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> </li> <li id="cite_note-Cockell_2001-24">↑ <a href="#cite_ref-Cockell_2001_24-0">24,0</a> <a href="#cite_ref-Cockell_2001_24-1">24,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=VwGFOEFdfzoC&pg=PA202&dq=atmospheric+pressure+Olympus+Mons&hl=en&ei=iAgiTvvpH4qr8APv3MDRAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEgQ6AEwBQ#v=onepage&q=atmospheric%20pressure%20Olympus%20Mons&f=false">Էկոհամակարգերը, էվոլյուցիան, և ուլտրամանուշակագույն ռադիացիան</a> Չարլզ Կոկել, Էնդրյու Բլաուշտոյն։ — 2001, էջ՝ 221 </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> Գայ Վեբստեր. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://marsrover.nasa.gov/gallery/press/opportunity/20040302a.html">Օփորթյունիթի մարսագնացը հայտնաբերել է հստակ ապացույց այն բանի, որ Մարսի միջին բարձրության վրա եղել է ջուր</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131019155945/http://marsrover.nasa.gov/gallery/press/opportunity/20040302a.html">Արխիվացված</a> 2013-10-19 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> 2 մարտի 2004 </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋ._Ա._Ուայթըվեյ_և_ընկ.2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ջ. Ա. Ուայթըվեյ և ընկ. (2009). «Մարսի ջրային-սառցե ամպերը և տեղումները» (անգլերեն). 325. Սայենս: 68–70.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D6%81%D5%A5+%D5%A1%D5%B4%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D6%87+%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.volume=325&rft.pages=68-70&rft.date=2009&rft.au=%D5%8B.+%D4%B1.+%D5%88%D6%82%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A8%D5%BE%D5%A5%D5%B5+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gazeta.ru/science/2008/09/30_a_2845246.shtml">«Ձյունը թաղում է Phoenix-ը»</a>. Газета.ру. 2008 թ․ նոյեմբերի 30. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WVW5K0?url=http://www.gazeta.ru/science/2008/09/30_a_2845246.shtml">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%81%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8+%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+Phoenix-%D5%A8&rft.pub=%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0.%D1%80%D1%83&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gazeta.ru%2Fscience%2F2008%2F09%2F30_a_2845246.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՍերգեյ_Իլյին" class="citation web cs1">Սերգեյ Իլյին (2008 թ․ օգոստոս). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.inauka.ru/space/article85146/print.html">«Կծաղկե՞ն արդյոք Մարսի վրա խնձորենիները։»</a>. www.inauka.ru. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WXMCMr?url=http://www.inauka.ru/space/article85146/print.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%BF%D5%AE%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A5%D5%9E%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%84+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%AD%D5%B6%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89&rft.pub=www.inauka.ru&rft.au=%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B5+%D4%BB%D5%AC%D5%B5%D5%AB%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.inauka.ru%2Fspace%2Farticle85146%2Fprint.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՉարլզ_Բերնհարտ,_Էլան_Հովարդ,_Ջեֆրի_Մուր2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Չարլզ Բերնհարտ, Էլան Հովարդ, Ջեֆրի Մուր (2009). «Երկարատեվ տեղումներ և մեծ հովիտների ցանցի առաջացումը. Մարսի Պարանա հովտի հողերի առաջացման սիմուլյացիան» (անգլերեն). 114. Գեոֆիզիկական հետազոտությունների ամսագիր: E01003.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BE+%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80+%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D5%AE+%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8.+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1+%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%BF%D5%AB+%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B6&rft.volume=114&rft.pages=E01003&rft.date=2009&rft.au=%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%A6+%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BF%2C+%D4%B7%D5%AC%D5%A1%D5%B6+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%2C+%D5%8B%D5%A5%D6%86%D6%80%D5%AB+%D5%84%D5%B8%D6%82%D6%80&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lenta.ru/news/2008/09/09/martian/">«Մարսի հովիտները առաջացել են անձրևների հետևանքով»</a>. Lenta.ru. 2008 թ․ սեպտեմբերի 9. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%81%D5%A5%D5%AC+%D5%A5%D5%B6+%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D6%80%D6%87%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B8%D5%BE&rft.pub=Lenta.ru&rft_id=http%3A%2F%2Flenta.ru%2Fnews%2F2008%2F09%2F09%2Fmartian%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cosmos-journal.ru/articles/376/">Կոսմոս-ամսագիր. Ջուրը Մարսի վրա</a> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mirvetrov.ru/obzor_17.php">Փոթորիկներ, Փոշու պտտահողմը</a>(չաշխատող հղում) </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄարգարիտա_Մարինովա,_Օդեդ_Ահարոնսոն,_Էրիկ_Ասֆաուգ2008" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Մարգարիտա Մարինովա, Օդեդ Ահարոնսոն, Էրիկ Ասֆաուգ (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v453/n7199/abs/nature07070.html">«Մեգա-բախման արդյունքում Մարսի հեմիսֆերիկ կառուցվածքի ձևավորումը»</a> (անգլերեն). 453. Նեյչր: 1216–1219.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%84%D5%A5%D5%A3%D5%A1-%D5%A2%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF+%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%AB+%D5%B1%D6%87%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&rft.volume=453&rft.pages=1216-1219&rft.date=2008&rft.au=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%BE%D5%A1%2C+%D5%95%D5%A4%D5%A5%D5%A4+%D4%B1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%BD%D5%B8%D5%B6%2C+%D4%B7%D6%80%D5%AB%D5%AF+%D4%B1%D5%BD%D6%86%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%A3&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv453%2Fn7199%2Fabs%2Fnature07070.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gazeta.ru/science/2008/06/26_a_2766587.shtml">««Պլուտոնի» հարվածը երկու կես արեց Մարսը»</a>. գազետա.ռու. 2008 թ․ հունիսի 26. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WfKAAh?url=http://www.gazeta.ru/science/2008/06/26_a_2766587.shtml">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%C2%BB+%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A8+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82+%D5%AF%D5%A5%D5%BD+%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%81+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8&rft.pub=%D5%A3%D5%A1%D5%A6%D5%A5%D5%BF%D5%A1.%D5%BC%D5%B8%D6%82&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gazeta.ru%2Fscience%2F2008%2F06%2F26_a_2766587.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Ref_a-35"><a href="#cite_ref-Ref_a_35-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄ._Նիկոլաս" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Մ. Նիկոլաս. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wh7307?url=http://rst.gsfc.nasa.gov/Sect19/Sect19_12.html">«Հեռադիտարկման ձեռնարկ էջեր՝ 19—12»</a> (անգլերեն). ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rst.gsfc.nasa.gov/Sect19/Sect19_12.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%B1%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF+%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%9D+19%E2%80%9412&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D5%84.+%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Frst.gsfc.nasa.gov%2FSect19%2FSect19_12.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԳլենդի2009" class="citation book cs1">Գլենդի, Քրեյգ (2009). Գինեսի ռեկորդների գիրք. Ռանդոմ հաուզ. էջ 12. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-553-59256-4" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-553-59256-4"><bdi>0-553-59256-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%AB+%D5%BC%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84&rft.pages=12&rft.pub=%D5%8C%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B4+%D5%B0%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%A6&rft.date=2009&rft.isbn=0-553-59256-4&rft.aulast=%D4%B3%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%AB&rft.aufirst=%D5%94%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%A3&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-mens-37">↑ <a href="#cite_ref-mens_37-0">37,0</a> <a href="#cite_ref-mens_37-1">37,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԳյունտեր_Ֆաուր,_Թերեզա_Մենսինգ.2007" class="citation book cs1">Գյունտեր Ֆաուր, Թերեզա Մենսինգ. (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=U4FZp6f6q6MC&pg=PA218">Մոլորակագիտության ներածություն. երկրաբանություն</a>. Սպրինգեր. էջ 526. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-4020-5233-0" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-4020-5233-0"><bdi>978-1-4020-5233-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.pages=526&rft.pub=%D5%8D%D5%BA%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D6%80&rft.date=2007&rft.isbn=978-1-4020-5233-0&rft.au=%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D6%80+%D5%96%D5%A1%D5%B8%D6%82%D6%80%2C+%D4%B9%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%A1+%D5%84%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%A3.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DU4FZp6f6q6MC%26pg%3DPA218&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wl38t2?url=http://education.gsfc.nasa.gov/experimental/all98invProject.Site/Pages/Vallis.Marineris.html">«Մարիներների հովիտները»</a> (անգլերեն). ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://education.gsfc.nasa.gov/experimental/all98invProject.Site/Pages/Vallis.Marineris.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Feducation.gsfc.nasa.gov%2Fexperimental%2Fall98invProject.Site%2FPages%2FVallis.Marineris.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://pds.jpl.nasa.gov/planets/captions/mars/marscany.htm">«Մարս. Մարիներների հովիտները»</a> (անգլերեն). ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WlWfil?url=http://pds.jpl.nasa.gov/planets/captions/mars/marscany.htm">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD.+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fpds.jpl.nasa.gov%2Fplanets%2Fcaptions%2Fmars%2Fmarscany.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-mira-40">↑ <a href="#cite_ref-mira_40-0">40,0</a> <a href="#cite_ref-mira_40-1">40,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wm0v0n?url=http://www.mira.org/fts0/planets/097/text/txt002x.htm">«ՄԻՌԱ-ի ճամփորդությունները դեպի աստղերը, ինտերնետային ուսուցման ծրագիր»</a>. Mira.or. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mira.org/fts0/planets/097/text/txt002x.htm">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 26-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D4%BB%D5%8C%D4%B1-%D5%AB+%D5%B3%D5%A1%D5%B4%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%A4%D5%A5%D5%BA%D5%AB+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A5%D6%80%D5%A8%2C+%D5%AB%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&rft.pub=Mira.or&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mira.org%2Ffts0%2Fplanets%2F097%2Ftext%2Ftxt002x.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-darling_marspoles-41"><a href="#cite_ref-darling_marspoles_41-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԴարլինգ" class="citation web cs1">Դարլինգ, Դևիդ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.daviddarling.info/encyclopedia/M/Marspoles.html">«Մարսի բևեռային գլխարկները»</a>. Աստակենսաբանության, աստղագիտության և տիեզերագնացության հանրագիտարան. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WmSQ0r?url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/M/Marspoles.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 26-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%A2%D6%87%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.aulast=%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3&rft.aufirst=%D4%B4%D6%87%D5%AB%D5%A4&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.daviddarling.info%2Fencyclopedia%2FM%2FMarspoles.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-2006-100-42"><a href="#cite_ref-2006-100_42-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210225080149/https://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2006-100">«ՆԱՍԱ-ն գտել է ժայթքող շիթեր Մարսի սառցե գլխարկից»</a>. Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա. ՆԱՍԱ. 2006 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2006-100">օրիգինալից</a> 2021 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 11–ին-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D5%8C%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%BE+%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%AC%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1&rft.atitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D5%A3%D5%BF%D5%A5%D5%AC+%D5%A7+%D5%AA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D6%84%D5%B8%D5%B2+%D5%B7%D5%AB%D5%A9%D5%A5%D6%80+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D6%81%D5%A5+%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%81&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jpl.nasa.gov%2Fnews%2Fnews.cfm%3Frelease%3D2006-100&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Kieffer2000-43"><a href="#cite_ref-Kieffer2000_43-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԿիեֆեր2000" class="citation web cs1">Կիեֆեր, Հ. Հ. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lpi.usra.edu/meetings/polar2000/pdf/4095.pdf">«Տարեկան հալվող CO2 սառույցները և գեյզերները Մարսի վրա»</a> (PDF). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WmxuWK?url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/polar2000/pdf/4095.pdf">Արխիվացված</a> (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 06–ին-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%AC%D5%BE%D5%B8%D5%B2+CO2+%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D6%87+%D5%A3%D5%A5%D5%B5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1&rft.date=2000&rft.aulast=%D4%BF%D5%AB%D5%A5%D6%86%D5%A5%D6%80&rft.aufirst=%D5%80.+%D5%80.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lpi.usra.edu%2Fmeetings%2Fpolar2000%2Fpdf%2F4095.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-philips01-44"><a href="#cite_ref-philips01_44-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՖիլիպս" class="citation web cs1">Ֆիլիպս, Տոնի (2001 թ․ հուլիսի 16). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://science.nasa.gov/headlines/y2001/ast16jul_1.htm">«Մոլորակը պարուրող փոշու փոթորիկները»</a>. Սայենս @ ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WnOMmy?url=http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2001/ast16jul_1/">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 7-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%B6%D5%BD+%40+%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.atitle=%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A8+%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B8%D5%B2+%D6%83%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D6%82+%D6%83%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.aulast=%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%BD&rft.aufirst=%D5%8F%D5%B8%D5%B6%D5%AB&rft_id=http%3A%2F%2Fscience.nasa.gov%2Fheadlines%2Fy2001%2Fast16jul_1.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՎ._Ա._Բրոնշտեյն1977" class="citation book cs1">Վ. Ա. Բրոնշտեյն (1977). Մարս մոլորակը. Մոսկվա: Նաուկա.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A8&rft.place=%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1&rft.pub=%D5%86%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1&rft.date=1977&rft.au=%D5%8E.+%D4%B1.+%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D5%B5%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋոն_Վ._Հոլտ_և_ընկ.2008" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ջոն Վ. Հոլտ և ընկ. (2008). «Մարսի հարավային միջին լայնություններում ռադարով ստացված թաղված սառույցների գոյության ապացույցները» (անգլերեն). 322. Սայենս: 1235–1238.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%BC%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%BE+%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.volume=322&rft.pages=1235-1238&rft.date=2008&rft.au=%D5%8B%D5%B8%D5%B6+%D5%8E.+%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%BF+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.tut.by/health/122182.html">«Մարսի լեռների ստորոտներում գտնվել է հավերժական սառցակալման շերտ»</a>. tut.by. 2008 թ․ նոյեմբերի 21. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wo0PEa?url=http://news.tut.by/world/122182.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A3%D5%BF%D5%B6%D5%BE%D5%A5%D5%AC+%D5%A7+%D5%B0%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%B7%D5%A5%D6%80%D5%BF&rft.pub=tut.by&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.tut.by%2Fhealth%2F122182.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԲ._Շ." class="citation journal cs1">Բ. Շ. (2008 թ․ հուլիսի 24). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111108183659/http://scientific.ru/trv/6N.pdf">«Մարսյան քրոնիկներ. բրածո գետի դելտան»</a> (PDF). Տրոիցկիյ վարիանտ: 9. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scientific.ru/trv/6N.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%84%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80.+%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8+%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB+%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft.pages=9&rft.au=%D4%B2.+%D5%87.&rft_id=http%3A%2F%2Fscientific.ru%2Ftrv%2F6N.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lenta.ru/news/2011/09/05/mars">«Մարս էքսպրես» ԱՄԿ-ն լուսանկարել է դելտա Էբերսվելդե խառնարանում</a> - Լենտա.ռու (05.09.2011) </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://download.esa.int/images/marsexpress/520-20110805-7208-6-nd-01-EberswaldeCrater_H1.jpg">[1]</a><a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Էբերսվալդե</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%A4%D5%A5%D5%B6_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հոլդեն (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Հոլդեն</a> խառնարանների և գետի հունի լուսանկարները </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/russian/science/2011/08/110804_mars_water_streams.shtml">ՆԱՍԱ. լուսանկարների վրա երևում են ջրային հոսքերի ուրվագծեր Մարսի վրա</a> BBC ռուսական ծառայություն - գիտություն, 05 օգոստոս 2011 </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԼասլո_Պ._Կեսթելնի" class="citation web cs1">Լասլո Պ. Կեսթելնի (2007 թ․ օգոստոսի 29). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hirise.lpl.arizona.edu/PSP_004847_174">«Արսիա լեռան վրայի սև անցքի նոր տեսքը»</a>. HiRISE. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A1+%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B6+%D5%BE%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%BD%D6%87+%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%AB+%D5%B6%D5%B8%D6%80+%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D6%84%D5%A8&rft.pub=HiRISE&rft.au=%D4%BC%D5%A1%D5%BD%D5%AC%D5%B8+%D5%8A.+%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A9%D5%A5%D5%AC%D5%B6%D5%AB&rft_id=http%3A%2F%2Fhirise.lpl.arizona.edu%2FPSP_004847_174&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: Invalid <code class="cs1-code">|url-status=404</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#invalid_param_val" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)(չաշխատող հղում) </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԴևիդ_Ռ._Ուիլիամս" class="citation web cs1">Դևիդ Ռ. Ուիլիամս (1997 թ․ օգոստոսի 14). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/marspath/apxs_table1.html">«Մարս Փաթֆայնդերի նախնական արդյունքները»</a>. ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wrs8tL?url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/marspath/apxs_table1.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D5%93%D5%A1%D5%A9%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D4%B4%D6%87%D5%AB%D5%A4+%D5%8C.+%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fnssdc.gsfc.nasa.gov%2Fplanetary%2Fmarspath%2Fapxs_table1.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WsJNlu?url=http://www.hq.nasa.gov/pao/History/SP-4212/ch11-7.html">«Մարսի վրա. Կարմիր մոլորակի հետազոտությունները։ 1958—1978»</a>. ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hq.nasa.gov/pao/History/SP-4212/ch11-7.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1.+%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+1958%E2%80%941978&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hq.nasa.gov%2Fpao%2FHistory%2FSP-4212%2Fch11-7.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՎ._Վ._Բոյնտոն_և_ընկ.2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Վ. Վ. Բոյնտոն և ընկ. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/content/325/5936/61.short">«Կալցիումի կարբոնատների գոյության ապացույցները Մարսի վրա Ֆենիկսի վայրէջքի վայրում»</a> (անգլերեն). 325. Սայենս: 61–64.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB+%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A7%D5%BB%D6%84%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.volume=325&rft.pages=61-64&rft.date=2009&rft.au=%D5%8E.+%D5%8E.+%D4%B2%D5%B8%D5%B5%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%B6+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencemag.org%2Fcontent%2F325%2F5936%2F61.short&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄ._Հ._Հեխտ_և_ընկ.2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Մ. Հ. Հեխտ և ընկ. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/content/325/5936/64.short">«Պերքլորատների և լուծվող քիմիական տարրերի հայտնաբերումը Մարսի վրա Ֆենիկսի վայրէջքի վայրում»</a> (անգլերեն). 325. Սայենս: 64–67.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%8A%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D6%87+%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%BE%D5%B8%D5%B2+%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BF%D5%A1%D6%80%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A7%D5%BB%D6%84%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.volume=325&rft.pages=64-67&rft.date=2009&rft.au=%D5%84.+%D5%80.+%D5%80%D5%A5%D5%AD%D5%BF+%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencemag.org%2Fcontent%2F325%2F5936%2F64.short&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081029103916/http://www.ami-tass.ru/article/37550.html">«Մարսի վրա հողը պարունակում է անհրաժեշտ տարրեր կյանքի առաջացման և պահպանման համար»</a>. ԱՄԻ-ՏԱՍՍ. 2008 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ami-tass.ru/article/37550.html">օրիգինալից</a> 2008 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%A8+%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%A1%D5%B6%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%A5%D5%B7%D5%BF+%D5%BF%D5%A1%D6%80%D6%80%D5%A5%D6%80+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80&rft.pub=%D4%B1%D5%84%D4%BB-%D5%8F%D4%B1%D5%8D%D5%8D&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ami-tass.ru%2Farticle%2F37550.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7477310.stm">«Մարսյան հողը 'կարող է պահպանել կյանքը'»</a>. ВВС. 2008 թ․ հուլիսի 27. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wsntxv?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7477310.stm">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 7-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%A8+%27%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2+%D5%A7+%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AC+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8%27&rft.pub=%D0%92%D0%92%D0%A1&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fscience%2Fnature%2F7477310.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԴուեյն_Բրաուն,_Գայ_Վեբստեր,_Սարա_Համոնդ" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Դուեյն Բրաուն, Գայ Վեբստեր, Սարա Համոնդ (2008 թ․ հուլիսի 31). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/home/hqnews/2008/jul/HQ_08_195_Phoenix_water.html">«ՆԱՍԱ-ի տիեզերանավը հաստատեց մարսյան ջրի գոյությունը»</a> (անգլերեն). ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WtuGnu?url=http://www.nasa.gov/home/hqnews/2008/jul/HQ_08_195_Phoenix_water.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%AB+%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A8+%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%81+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%BB%D6%80%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%B5%D5%B6+%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%B6%2C+%D4%B3%D5%A1%D5%B5+%D5%8E%D5%A5%D5%A2%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%2C+%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A1+%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%A4&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fhome%2Fhqnews%2F2008%2Fjul%2FHQ_08_195_Phoenix_water.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋիմ_Բելլ2002" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ջիմ Բելլ (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/content/297/5578/60.summary">«Արդյո՞ք սա մարսյան այսբերգի գագաթն է»</a> (անգլերեն). 297. Սայենս: 60–61.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D5%9E%D6%84+%D5%BD%D5%A1+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB+%D5%A3%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%B6+%D5%A7&rft.volume=297&rft.pages=60-61&rft.date=2002&rft.au=%D5%8B%D5%AB%D5%B4+%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%AC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencemag.org%2Fcontent%2F297%2F5578%2F60.summary&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՆԱՍԱ" class="citation web cs1">ՆԱՍԱ (2005 թ․ հոկտեմբերի 12). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/659Y01tws?url=http://geology.com/">«Մարսի լիթոսֆերային հարթակների տեկտոնիկան»</a>. ???. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://geology.com/nasa/mars-plate-tectonics.shtml">օրիգինալից</a> 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%AC%D5%AB%D5%A9%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%BF%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6&rft.pub=%3F%3F%3F&rft.au=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fgeology.com%2Fnasa%2Fmars-plate-tectonics.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-websib-62">↑ <a href="#cite_ref-websib_62-0">62,0</a> <a href="#cite_ref-websib_62-1">62,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԱնատոլի_Մաքսիմենկո" class="citation web cs1">Անատոլի Մաքսիմենկո. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WvQtQm?url=http://www.websib.ru/noos/metod/astronom/System/Sol_Sistem3/Mars.htm">«Մարս»</a>. ???. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.websib.ru/noos/metod/astronom/System/Sol_Sistem3/Mars.htm">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD&rft.pub=%3F%3F%3F&rft.au=%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%AC%D5%AB+%D5%84%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AF%D5%B8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.websib.ru%2Fnoos%2Fmetod%2Fastronom%2FSystem%2FSol_Sistem3%2FMars.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronaut.ru/bookcase/books/kuzmin/text/09.htm">«Ներքին կառուցվածքը»</a>. ???. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WxDoN2?url=http://www.astronaut.ru/bookcase/books/kuzmin/text/09.htm">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A8&rft.pub=%3F%3F%3F&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astronaut.ru%2Fbookcase%2Fbooks%2Fkuzmin%2Ftext%2F09.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԼեսլի_Բլիմաստեր,_Դևիդ_Քրոուն" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Լեսլի Բլիմաստեր, Դևիդ Քրոուն. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/sim/3096/">«Արևելյան Հելաս պլանիտիդ շրջանի երկրաբանական քարտեզը»</a> (անգլերեն). ԱՄՆ Ներքին գործերի բաժին. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WxlEDC?url=http://pubs.usgs.gov/sim/3096/">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BD+%D5%BA%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%BF%D5%AB%D5%A4+%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6%D5%A8&rft.pub=%D4%B1%D5%84%D5%86+%D5%86%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%AB%D5%B6&rft.au=%D4%BC%D5%A5%D5%BD%D5%AC%D5%AB+%D4%B2%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%2C+%D4%B4%D6%87%D5%AB%D5%A4+%D5%94%D6%80%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fpubs.usgs.gov%2Fsim%2F3096%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-sci300a-65"><a href="#cite_ref-sci300a_65-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՔրիստենսենև_ընկ.." class="citation journal cs1">Քրիստենսեն, Ֆիլիպ; և ընկ.. (2003 թ․ հունիսի 27). «Մարսի մակերևույթի մորֆոլոգիան և կազմությունը՝ Մարս Օդիսեյի «Թեմիս» սարքի արդյունքները». Սայենս. 300 (5628): 2056–2061. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12791998">12791998</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%B6%D5%BD&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%AB+%D5%B4%D5%B8%D6%80%D6%86%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8%D5%9D+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D5%95%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D5%A5%D5%B5%D5%AB+%C2%AB%D4%B9%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%BD%C2%BB+%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%AB+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.volume=300&rft.issue=5628&rft.pages=2056-2061&rft_id=info%3Apmid%2F12791998&rft.aulast=%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A5%D5%B6&rft.aufirst=%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA&rft.au=%27%27%D6%87+%D5%A8%D5%B6%D5%AF.%27%27.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-sci300b-66"><a href="#cite_ref-sci300b_66-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԳլոմբեկ" class="citation journal cs1">Գլոմբեկ, Մեթյու (2003 թ․ հունիսի 27). «Մարսի մակերևույթը՝ Ոչ միայն փոշի և քարեր». Սայենս. 300 (5628): 2043–2044. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12829771">12829771</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%B6%D5%BD&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%A8%D5%9D+%D5%88%D5%B9+%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B6+%D6%83%D5%B8%D5%B7%D5%AB+%D6%87+%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80&rft.volume=300&rft.issue=5628&rft.pages=2043-2044&rft_id=info%3Apmid%2F12829771&rft.aulast=%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%AF&rft.aufirst=%D5%84%D5%A5%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-jog91-67"><a href="#cite_ref-jog91_67-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՏանակա1986" class="citation journal cs1">Տանակա, Կ. Լ. (1986). «Մարսի ստրատիգրաֆիան». Երկրաֆիզիկական հետազոտությունների ամսագիր. 91 (B13): E139–E158.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A1%D5%B4%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%AB%D5%A1%D5%B6&rft.volume=91&rft.issue=B13&rft.pages=E139-E158&rft.date=1986&rft.aulast=%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1&rft.aufirst=%D4%BF.+%D4%BC.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ssr_96_1_4-68"><a href="#cite_ref-ssr_96_1_4_68-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՈւիլիամ_Հարտման;_Ջերարդ_Նեուկում" class="citation journal cs1">Ուիլիամ Հարտման; Ջերարդ Նեուկում (2001 թ․ ապրիլ). «Ստեղծելով Մարսի ժամանակագրությունը և էվոլյուցիան». Տիեզերական գիտության վերլուծություններ. 96 (1/4): 165–194.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D5%8F%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft.atitle=%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AE%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%BE+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8+%D6%87+%D5%A7%D5%BE%D5%B8%D5%AC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B6&rft.volume=96&rft.issue=1%2F4&rft.pages=165-194&rft.au=%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B4+%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%B6%3B+%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%86%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Վ. Ա. Բրոնշտեն; 1977 Էջեր՝ 90-91 </li> <li id="cite_note-magnetosphere-70"><a href="#cite_ref-magnetosphere_70-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԹերեզա_Վալենտին;_Լիշան_Էմդե" class="citation web cs1">Թերեզա Վալենտին; Լիշան Էմդե (2006 թ․ նոյեմբերի 9). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616WyIQWg?url=http://mgs-mager.gsfc.nasa.gov/Kids/magfield.html">«Մագնիսական դաշտերը և Մարսը»</a>. Մարս Գլոբալ Սրվեյեր @ ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://mgs-mager.gsfc.nasa.gov/Kids/magfield.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 17-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D6%87+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8&rft.pub=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC+%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80+%40+%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D4%B9%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%A1+%D5%8E%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%3B+%D4%BC%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%B6+%D4%B7%D5%B4%D5%A4%D5%A5&rft_id=http%3A%2F%2Fmgs-mager.gsfc.nasa.gov%2FKids%2Fmagfield.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://mgs-mager.gsfc.nasa.gov/press/release_1999-56.html">Դուգլաս Իզբել, Բիլլ Ստեյգերվալդ. Մագնիսական շերտերը պահպանում են տեղեկություններ հինավուրց Մարսի մասին։ Մարս Գլոբալ Սրվեյերի MAG/ER Մամլո հաղորդագրություն։ 99-56 // ՆԱՍԱ</a> </li> <li id="cite_note-plates-72"><a href="#cite_ref-plates_72-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2005/mgs_plates.html">«Նոր քարտեզը ներկայացնում է նոր ապացույցներ այն բանի, որ Մարսը ժամանակ առաջ եղել է Երկրի նման»</a>. ՆԱՍԱ/Գոդարդի անվան տիեզերական թռիչքների կենտրոն. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wz2yeR?url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2005/mgs_plates.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2006 թ․ մարտի 17-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D5%B8%D6%80+%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6%D5%A8+%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%B6%D5%B8%D6%80+%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80+%D5%A1%D5%B5%D5%B6+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%2C+%D5%B8%D6%80+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB+%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AC+%D5%A7+%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%AB+%D5%B6%D5%B4%D5%A1%D5%B6&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1%2F%D4%B3%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB+%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6+%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A9%D5%BC%D5%AB%D5%B9%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fcenters%2Fgoddard%2Fnews%2Ftopstory%2F2005%2Fmgs_plates.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋաֆար_Արկանի-Համեդ2009" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ջաֆար Արկանի-Համեդ (2009). «Արդյոք մակընթացային ձևափոխումները սնում էին Մարսի դինամո-մեքենան» (անգլերեն). 201. Իկարուս: 31–43.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%84+%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B1%D6%87%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7%D5%AB%D5%B6+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B8-%D5%B4%D5%A5%D6%84%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B6&rft.volume=201&rft.pages=31-43&rft.date=2009&rft.au=%D5%8B%D5%A1%D6%86%D5%A1%D6%80+%D4%B1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%A4&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Wzsxif?url=http://www.membrana.ru/particle/12821">«Մարսը ձեռք բերեց և կորցրեց մագնիսական դաշտը աստերոիդի պատճառով»</a>. MEMBRANA. 2008 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.membrana.ru/particle/12821">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 07–ին-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8+%D5%B1%D5%A5%D5%BC%D6%84+%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A5%D6%81+%D6%87+%D5%AF%D5%B8%D6%80%D6%81%D6%80%D5%A5%D6%81+%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A8+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%BE&rft.pub=MEMBRANA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.membrana.ru%2Fparticle%2F12821&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-theoi-75"><a href="#cite_ref-theoi_75-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X0vX0m?url=http://www.theoi.com/Olympios/AresAttendants.html">«Արեսի ուղեկցողները՝ Դեյմոսը և Ֆոբոսը»</a>. Հունական դիցաբանություն. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theoi.com/Olympios/AresAttendants.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.atitle=%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%AB+%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D6%81%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8%D5%9D+%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD%D5%A8+%D6%87+%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.theoi.com%2FOlympios%2FAresAttendants.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-phobos.html-76"><a href="#cite_ref-phobos.html_76-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԲիլլ_Արնետ" class="citation web cs1">Բիլլ Արնետ (2004 թ․ նոյեմբերի 20). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X1VHvf?url=http://nineplanets.org/phobos.html">«Ֆոբոս»</a>. Ինը մոլորակները. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nineplanets.org/phobos.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D4%BB%D5%B6%D5%A8+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.atitle=%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD&rft.au=%D4%B2%D5%AB%D5%AC%D5%AC+%D4%B1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D5%BF&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nineplanets.org%2Fphobos.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-prion-77"><a href="#cite_ref-prion_77-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X2APcs?url=http://prion.bchs.uh.edu/Mars/Percival_Lowell.htm">«Պարսիվալ Լոուելի ջրանցքները»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://prion.bchs.uh.edu/Mars/Percival_Lowell.htm">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 1-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%AC+%D4%BC%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%AB+%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fprion.bchs.uh.edu%2FMars%2FPercival_Lowell.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-fergus04-78"><a href="#cite_ref-fergus04_78-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՖերգյուս" class="citation journal cs1">Ֆերգյուս, Չարլզ (2004 թ․ մայիս). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20030831084133/http://www.rps.psu.edu/0305/mars.html">«Մարսյան տենդ»</a>. Research/Penn State. 24 (2). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rps.psu.edu/0305/mars.html">օրիգինալից</a> 2003 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 02–ին-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Research%2FPenn+State&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4&rft.volume=24&rft.issue=2&rft.aulast=%D5%96%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD&rft.aufirst=%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%A6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rps.psu.edu%2F0305%2Fmars.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-tesla01-79"><a href="#cite_ref-tesla01_79-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՏեսլա" class="citation web cs1">Տեսլա, Նիկոլա (1901 թ․ փետրվարի 19). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://earlyradiohistory.us/1901talk.htm">«Զրույց այլ մոլորակների հետ»</a>. Collier’s Weekly. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X2b7EK?url=http://earlyradiohistory.us/1901talk.htm">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B6%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81+%D5%A1%D5%B5%D5%AC+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%BF&rft.pub=Collier%E2%80%99s+Weekly&rft.aulast=%D5%8F%D5%A5%D5%BD%D5%AC%D5%A1&rft.aufirst=%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Fearlyradiohistory.us%2F1901talk.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-cheney81-80"><a href="#cite_ref-cheney81_80-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՉինի1981" class="citation book cs1">Չինի, Մարգարետ (1981). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/teslamanouttime00chen_507">Տեսլա, մարդը ժամանակից դուրս</a>. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/teslamanouttime00chen_507/page/162">162</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-13-906859-1" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-13-906859-1"><bdi>978-0-13-906859-1</bdi></a>. <a href="/w/index.php?title=OCLC_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="OCLC (identifier) (դեռ գրված չէ)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/oclc/7672251">7672251</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%8F%D5%A5%D5%BD%D5%AC%D5%A1%2C+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A8+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81+%D5%A4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD&rft.place=Englewood+Cliffs%2C+New+Jersey&rft.pages=162&rft.pub=Prentice-Hall&rft.date=1981&rft_id=info%3Aoclcnum%2F7672251&rft.isbn=978-0-13-906859-1&rft.aulast=%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%AB&rft.aufirst=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BF&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fteslamanouttime00chen_507&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-nyt020511-81"><a href="#cite_ref-nyt020511_81-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1">«Լորդ Կելվինի մեկնումը». Նյու Յորք Թայմս. 1902 թ․ մայիսի 11. էջ 29.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82+%D5%85%D5%B8%D6%80%D6%84+%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%BD&rft.atitle=%D4%BC%D5%B8%D6%80%D5%A4+%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%AB+%D5%B4%D5%A5%D5%AF%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&rft.pages=29&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Nowack-82"><a href="#cite_ref-Nowack_82-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՆովակ" class="citation web cs1">Նովակ, Ռոբերտ Լ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.ics.purdue.edu/~nowack/geos105/lect14-dir/lecture14_files/image022.jpg">«Արեգակնային համակարգի գնահատված բնակելի գոտին»</a>. Պերդյու համալսարանի Երկրի և մթնոլորտային գիտությունների բաժին. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X3531S?url=http://web.ics.purdue.edu/~nowack/geos105/lect14-dir/lecture14_files/image022.jpg">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB+%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%AC%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB%D5%B6&rft.pub=%D5%8A%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%AB+%D6%87+%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%AB%D5%B6&rft.aulast=%D5%86%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%AF&rft.aufirst=%D5%8C%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF+%D4%BC.&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.ics.purdue.edu%2F~nowack%2Fgeos105%2Flect14-dir%2Flecture14_files%2Fimage022.jpg&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-saltlife-83"><a href="#cite_ref-saltlife_83-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԲրիգս" class="citation news cs1">Բրիգս, Հելեն (2008 թ․ փետրվարի 15). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7248062.stm">«Մարսը «չափազանց աղի» է կյանքի համար»</a>. BBC News. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8+%C2%AB%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D6%81+%D5%A1%D5%B2%D5%AB%C2%BB+%D5%A7+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80&rft.aulast=%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%BD&rft.aufirst=%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fscience%2Fnature%2F7248062.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-hannsson97-84"><a href="#cite_ref-hannsson97_84-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՀանսսոն1997" class="citation book cs1">Հանսսոն, Անդերս (1997). Մարսը և կյանքի զարգացումը. Ուիլեյ. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-471-96606-1" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-471-96606-1"><bdi>0-471-96606-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A8+%D6%87+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&rft.pub=%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B5&rft.date=1997&rft.isbn=0-471-96606-1&rft.aulast=%D5%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BD%D5%B8%D5%B6&rft.aufirst=%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%BD&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՆԱՍԱ2010" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">ՆԱՍԱ (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120818122531/http://www.astrogorizont.com/content/read-Ect_li_zhizn_na_Marce_NASA_prodolzhaet_iccledovaniya/">«Կա՞ արդյոք կյանք Մարսի վրա։ ՆԱՍԱ-ն շարունակում է հետազոտությունները (Missing Piece Inspires New Look at Mars Puzzle)»</a> (ռուսերեն). Astrogorizont.com. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrogorizont.com/content/read-Ect_li_zhizn_na_Marce_NASA_prodolzhaet_iccledovaniya">օրիգինալից</a> 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D4%BF%D5%A1%D5%9E+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%84+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1%D6%89+%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%28Missing+Piece+Inspires+New+Look+at+Mars+Puzzle%29&rft.date=2010&rft.au=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astrogorizont.com%2Fcontent%2Fread-Ect_li_zhizn_na_Marce_NASA_prodolzhaet_iccledovaniya&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-physorg070107-86"><a href="#cite_ref-physorg070107_86-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physorg.com/news87401064.html">«Վիկինգ առաքելության Մարսի վրա կյանքի վկայության մասին տվյալների նոր վերլուծությունը»</a>. Physorg.com. 2007 թ․ հունվարի 7. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 2-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6+%D5%BF%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B6%D5%B8%D6%80+%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physorg.com%2Fnews87401064.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-nutrient-87"><a href="#cite_ref-nutrient_87-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080626.html">«Ֆենիքսը գտել է գանզարան գիտության համար»</a>. ՆԱՍԱ/ՌՇԼ. 2008 թ․ հունիսի 6. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X3WIgK?url=http://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080626.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%96%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%BD%D5%A8+%D5%A3%D5%BF%D5%A5%D5%AC+%D5%A7+%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1%2F%D5%8C%D5%87%D4%BC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fmission_pages%2Fphoenix%2Fnews%2Fphoenix-20080626.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-UV-88"><a href="#cite_ref-UV_88-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԲլաք" class="citation web cs1">Բլաք, Ջոն (2005 թ․ հուլիսի 5). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/ames/research/exploringtheuniverse/marsdrill_prt.htm">«ՆԱՍԱ-ն փորձարկում է Մարսի ընդերքային կյանքի հայտնաբերման համար ստեղծված առաջին համակարգը»</a>. ՆԱՍԱ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X43F97?url=http://www.nasa.gov/centers/ames/research/exploringtheuniverse/marsdrill_prt.htm">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 2-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B1%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AE%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A8&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.aulast=%D4%B2%D5%AC%D5%A1%D6%84&rft.aufirst=%D5%8B%D5%B8%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fcenters%2Fames%2Fresearch%2Fexploringtheuniverse%2Fmarsdrill_prt.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-skycolor-89">↑ <a href="#cite_ref-skycolor_89-0">89,0</a> <a href="#cite_ref-skycolor_89-1">89,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՔեթի_Մայլս" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Քեթի Մայլս. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://starryskies.com/The_sky/events/mars/opposition08.htmll">«Մարսյան երկինքը։ Հայացք Կարմիր մոլորակից»</a> (անգլերեն). ???. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D6%84%D5%A8%D6%89+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D6%81%D6%84+%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80+%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81&rft.pub=%3F%3F%3F&rft.au=%D5%94%D5%A5%D5%A9%D5%AB+%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%AC%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fstarryskies.com%2FThe_sky%2Fevents%2Fmars%2Fopposition08.htmll&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: Invalid <code class="cs1-code">|url-status=404</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#invalid_param_val" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՅակով_Պերելման2000" class="citation book cs1">Յակով Պերելման (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=2Sc_eaR9c9UC&pg=PA147">Աստղագիտությունը զվարճության համար</a>. Հոնոլուլու: Խաղաղօվկիանոսյան համալսարանի հրատարակություն. էջեր 146–147. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-89875-056-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-89875-056-3"><bdi>0-89875-056-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8+%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80&rft.place=%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82&rft.pages=146-147&rft.pub=%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B2%D6%85%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2000&rft.isbn=0-89875-056-3&rft.au=%D5%85%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%BE+%D5%8A%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D2Sc_eaR9c9UC%26pg%3DPA147&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.msss.com/mars_images/moc/2003/05/22/">«Մարս Գլոբալ Սրվեյերի MOC2-368 Հաղորդագրությունը»</a> (անգլերեն). Մալինի տիեզերական գիտությունների կենտրոն. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X4ZXZY?url=http://www.msss.com/mars_images/moc/2003/05/22/">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC+%D5%8D%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%AB+MOC2-368+%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&rft.pub=%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB+%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.msss.com%2Fmars_images%2Fmoc%2F2003%2F05%2F22%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-jbaa93-92"><a href="#cite_ref-jbaa93_92-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋ._Միուս,_Ի._Գոֆին" class="citation journal cs1">Ջ. Միուս, Ի. Գոֆին (1983 թ․ ապրիլ). «Երկրի անցումները Մարսից դիտելիս». Բրիտանական աստղագիտական ասոցիացիայի ամսագիր. 93 (3): 120–123. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1983JBAA...93..120M">1983JBAA...93..120M</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%A1%D5%B4%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&rft.atitle=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%AB+%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D6%81+%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%BD&rft.volume=93&rft.issue=3&rft.pages=120-123&rft_id=info%3Abibcode%2F1983JBAA...93..120M&rft.au=%D5%8B.+%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%BD%2C+%D4%BB.+%D4%B3%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-astrfen-93">↑ <a href="#cite_ref-astrfen_93-0">93,0</a> <a href="#cite_ref-astrfen_93-1">93,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԱգնեշկա_Դրևնյակ" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ագնեշկա Դրևնյակ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.arm.ac.uk/~aac/mars/Information.html">«Աստղագիտական երևույթները Մարսից»</a> (անգլերեն). ???. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X59J0V?url=http://www.arm.ac.uk/~aac/mars/Information.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D6%81&rft.pub=%3F%3F%3F&rft.au=%D4%B1%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D5%B7%D5%AF%D5%A1+%D4%B4%D6%80%D6%87%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.arm.ac.uk%2F~aac%2Fmars%2FInformation.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-LiveMars-94"><a href="#cite_ref-LiveMars_94-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԼյուդմիլա_Կոշման" class="citation web cs1">Լյուդմիլա Կոշման. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newacropolis.ru/magazines/3_2001/Est_li_g_na_Marse">«Կա՞ արդյոք կյանք Մարսի վրա»</a>. «Նովիյ ակրոպոլ» ամսագիր № 3 (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X9X79T?url=http://www.newacropolis.ru/magazines/3_2001/Est_li_g_na_Marse">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%BF%D5%A1%D5%9E+%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%84+%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1&rft.pub=%C2%AB%D5%86%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B5+%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%AC%C2%BB+%D5%A1%D5%B4%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80+%E2%84%96+3+%282001%29&rft.au=%D4%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B4%D5%AB%D5%AC%D5%A1+%D4%BF%D5%B8%D5%B7%D5%B4%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newacropolis.ru%2Fmagazines%2F3_2001%2FEst_li_g_na_Marse&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-autogenerated1-95">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated1_95-0">95,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated1_95-1">95,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.federalspace.ru/main.php?id=2&nid=15433&hl=%EC%E0%F0%F1-1">Ռոսկոսմոս դաշնային տիեզերական գործակալություն, Նորություններ</a>(չաշխատող հղում) </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rol.ru/news/misc/spacenews/08/09/16_001.htm">«ՆԱՍԱ-ն ընտրեց Մարսի նոր արբանյակի նախագիծը»</a>. ՌՕԼ. 2008 թ․ սեպտեմբերի 16. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%A5%D6%81+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B6%D5%B8%D6%80+%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%AB+%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%AE%D5%A8&rft.pub=%D5%8C%D5%95%D4%BC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rol.ru%2Fnews%2Fmisc%2Fspacenews%2F08%2F09%2F16_001.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: Invalid <code class="cs1-code">|url-status=2012-02-07</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#invalid_param_val" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) (ռուս.) </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՋոնաթան_Էյմոս" class="citation web cs1">Ջոնաթան Էյմոս (2012 թ․ փետրվարի 7). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/russian/science/2012/02/120206_nasa_leaves_exomars.shtml">«ՆԱՍԱ-ն կարող է դուրս գալ եվրոպական մարսի հետազոտման ծրագրից»</a>. Գիտություն. Բի-Բի-Սի, Ռուսական ծառայություն. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/68e5PR0sP?url=http://www.bbc.co.uk/russian/science/2012/02/120206_nasa_leaves_exomars.shtml">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.atitle=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1-%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2+%D5%A7+%D5%A4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD+%D5%A3%D5%A1%D5%AC+%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%AB%D6%81&rft.au=%D5%8B%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6+%D4%B7%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Frussian%2Fscience%2F2012%2F02%2F120206_nasa_leaves_exomars.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՌեբեկա_Մորել" class="citation web cs1">Ռեբեկա Մորել (2011 թ․ ապրիլի 25). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/russian/science/2011/04/110425_mars_training.shtml">«Դեպի Մարս կատարվելիք առաքելությանը պատրաստվում են Իսպանիայի լեռներում»</a>. Գիտություն. Բի-Բի-Սի, Ռուսական ծառայություն. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/68e5QdHWV?url=http://www.bbc.co.uk/russian/science/2011/04/110425_mars_training.shtml">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.atitle=%D4%B4%D5%A5%D5%BA%D5%AB+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D6%84+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A5%D5%B6+%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.au=%D5%8C%D5%A5%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%A1+%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%AC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Frussian%2Fscience%2F2011%2F04%2F110425_mars_training.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՊրեմկումար_Բ._Սագանտի" class="citation web cs1">Պրեմկումար Բ. Սագանտի. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090803175812/http://hacd.jsc.nasa.gov/web_docs/radiation/MARIE/Mars-Flux-Paper.pdf">«Մարսի մակերևույթի ռադիացիոն կլիմայական քարտեզը աստղագնացների համար ռիսկերի գնահատման համար»</a> (PDF). ՆԱՍԱ. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hacd.jsc.nasa.gov/web_docs/radiation/MARIE/Mars-Flux-Paper.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2009 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%AB+%D5%BC%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B8%D5%B6+%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6%D5%A8+%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%D5%BC%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80&rft.pub=%D5%86%D4%B1%D5%8D%D4%B1&rft.au=%D5%8A%D6%80%D5%A5%D5%B4%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D6%80+%D4%B2.+%D5%8D%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%AB&rft_id=http%3A%2F%2Fhacd.jsc.nasa.gov%2Fweb_docs%2Fradiation%2FMARIE%2FMars-Flux-Paper.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-PolIskop-100"><a href="#cite_ref-PolIskop_100-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.inauka.ru/news/article56715.html">««Մարսյան գաղութը» կապահովի Երկիրը և Լուսինը օգտակար հանածոներով»</a>. Իզվեստիյա. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100214062310/http://www.inauka.ru/news/article56715.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A8%C2%BB+%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB+%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80%D5%A8+%D6%87+%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%A8+%D6%85%D5%A3%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80+%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE&rft.pub=%D4%BB%D5%A6%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B5%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.inauka.ru%2Fnews%2Farticle56715.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=4&num=543">«Մարսի և նրա արբանյակների հետազոտություները»</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616X8BOEp?url=http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=4">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D6%87+%D5%B6%D6%80%D5%A1+%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astrolab.ru%2Fcgi-bin%2Fmanager.cgi%3Fid%3D4%26num%3D543&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-sagan80-102"><a href="#cite_ref-sagan80_102-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՍագան1980" class="citation book cs1">Սագան, Կարլ (1980). Կոսմոս. Նյու Յորք, ԱՄՆ: Ռենդոմ Հաուզ. էջ 107. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0394502949" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0394502949"><bdi>0394502949</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%B4%D5%B8%D5%BD&rft.place=%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82+%D5%85%D5%B8%D6%80%D6%84%2C+%D4%B1%D5%84%D5%86&rft.pages=107&rft.pub=%D5%8C%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B4+%D5%80%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%A6&rft.date=1980&rft.isbn=0394502949&rft.aulast=%D5%8D%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B6&rft.aufirst=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AC&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-lubertozzi_holmsten03-103"><a href="#cite_ref-lubertozzi_holmsten03_103-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԼաբերտոզի,_Ալեքս;_Հոլմշտեն,_Բրայան2003" class="citation book cs1">Լաբերտոզի, Ալեքս; Հոլմշտեն, Բրայան (2003). Աշխարհների պատերազմը. Մարսի հարձակումը Երկրի վրա, պանիկայի տարածում և սարսափի սփռում Հերբերտ Ուելսից մինչև Օրսոն Ուելս և ավելին. Սորսբուքս. էջեր 3–31. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/1570719853" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/1570719853"><bdi>1570719853</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A8.+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8+%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%AB+%D5%BE%D6%80%D5%A1%2C+%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D6%87+%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D6%83%D5%AB+%D5%BD%D6%83%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF+%D5%88%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%BD%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%95%D6%80%D5%BD%D5%B8%D5%B6+%D5%88%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%BD+%D6%87+%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B6&rft.pages=3-31&rft.pub=%D5%8D%D5%B8%D6%80%D5%BD%D5%A2%D5%B8%D6%82%D6%84%D5%BD&rft.date=2003&rft.isbn=1570719853&rft.au=%D4%BC%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%B8%D5%A6%D5%AB%2C+%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%3B+%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%B4%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D5%B6%2C+%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-jonathan_swift-104"><a href="#cite_ref-jonathan_swift_104-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԴևիդ_Դարլինգ" class="citation web cs1">Դևիդ Դարլինգ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.daviddarling.info/encyclopedia/S/Swift.html">«Ջոնաթան Սվիֆթը և Մարսի արբանյակները»</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616XDQob3?url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/S/Swift.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 1-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8B%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%BE%D5%AB%D6%86%D5%A9%D5%A8+%D6%87+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB+%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.au=%D4%B4%D6%87%D5%AB%D5%A4+%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.daviddarling.info%2Fencyclopedia%2FS%2FSwift.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-astro-105">↑ <a href="#cite_ref-astro_105-0">105,0</a> <a href="#cite_ref-astro_105-1">105,1</a> <a href="#cite_ref-astro_105-2">105,2</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616XDu18p?url=http://www.astrologic-cafe.ru/86.html">«Մոլորակների ազդեցությունը. Մարս»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrologic-cafe.ru/86.html">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A1%D5%A6%D5%A4%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8.+%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.astrologic-cafe.ru%2F86.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-bogi-106">↑ <a href="#cite_ref-bogi_106-0">106,0</a> <a href="#cite_ref-bogi_106-1">106,1</a> <a href="#cite_ref-bogi_106-2">106,2</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՍեմյոն_Զուսմանովիչ" class="citation web cs1">Սեմյոն Զուսմանովիչ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616XCvm9e?url=http://www.waronline.org/write/jewish-history/miracle-of-jerusalem-salvation/">«Երուսաղեմի փրկության հրաշքը (մ. թ. ա. 687 թվական)»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.waronline.org/write/jewish-history/miracle-of-jerusalem-salvation/">օրիգինալից</a> 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4%D5%AB+%D6%83%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%84%D5%A8+%28%D5%B4.+%D5%A9.+%D5%A1.+687+%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%29&rft.au=%D5%8D%D5%A5%D5%B4%D5%B5%D5%B8%D5%B6+%D4%B6%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B9&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.waronline.org%2Fwrite%2Fjewish-history%2Fmiracle-of-jerusalem-salvation%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD+%28%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%29" class="Z3988"> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ">Արտաքին հղումներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&veaction=edit&section=35" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&action=edit&section=35" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <dl><dt>Մարսի քարտեզները</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.am/mars/">Գուգլ Մարս քարտեզ</a> (լեռների, խառնարանների, շրջանների և տիեզերական սարքերի վայրէջքների տեղերի նշումներով);</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager2.cgi?id=31&num=358">Մարսի կիսագնդերի քարտեզները astrolab.ru-ում</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060524152659/http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager2.cgi?id=31&num=358">Արխիվացված</a> 2006-05-24 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lpi.usra.edu/resources/mars_maps/1083/150dpi.jpg">Մարսի երկրաբանական քարտեզ</a></li> <li>Ժ. Ֆ. Ռոդիոնովա, Յու. Ա. Իլյուխինա <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ziv.telescopes.ru/rubric/astronomy/index.html?pub=8">Մարսի ռելիեֆի նոր քարտեզ</a> «Երկիր և տիեզերք» № 2/2005 - Մարսի կիսագնդերի քարտեզը, լատինատառ և ռուսերեն անվանումներով</li></ul> <dl><dt>Այլ օգտակար տեղեկություններ և լուսանկարներ</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://panovision.com.ua/panokiev/mars/index.html">Վիրտուալ ճանապարհորդություն Մարս վրայով</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131019083130/http://panovision.com.ua/panokiev/mars/index.html">Արխիվացված</a> 2013-10-19 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> - Եռաչափ ճանապարհորդություն։ Օգտագործվել են ՆԱՍԱ-ի Փաթֆայնդեր և Օփորթյունիթի մարսագնացների 1997 և 2001 թվականներին կատարված լուսանկարները</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://marsrovers.jpl.nasa.gov/home/">Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ առաքելություն</a> Մարսագնացների առաքելությունների էջ</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://marsiada.ru/">Մարսիադա - թռիչք դեպի Մարս</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110314000223/http://marsiada.ru/">Արխիվացված</a> 2011-03-14 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/images/press/false_color_postcard.html">«Ֆենիքս» զոնդի առաքելությունը ՆԱՍԱ-ի կայքում</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101208220937/http://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/images/press/false_color_postcard.html">Արխիվացված</a> 2010-12-08 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sci-lib.com/article679.html">Աստղակենսաբանություն 2010։ Երկնաքարը Մարսից պարունակում է հինավուրց բրածոներ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://fototelegraf.ru/?p=45455">Մարսի լուսանկարներ, կատարված բարձր ճշգրտության լուսախցիկով «Օրբիթեր» սարքից</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://blog.poltava.pl.ua/author/edtk/1167/">Քուրիոզիթի մարսագնացից կատարված 20 բարձր մանրամասնության լուսանկարներ</a></li></ul> <div style="clear:both;"></div> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Կաղապար:Մարսի համակարգ">դ</a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաղապարի քննարկում:Մարսի համակարգ (դեռ գրված չէ)">ք</a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3&action=edit">խ</a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a class="mw-selflink selflink">Մարսի</a> համակարգ</div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի աշխարհագրությունը (դեռ գրված չէ)">Աշխարհագրությունը</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><table style="background-color: transparent; font-size:100%; padding:0; border:none; margin:-3px; text-align:left;"> <tbody><tr> <td colspan="2" style="width:auto; line-height:1.4em;"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8" class="mw-redirect" title="Մարսի մթնոլորտը">Մթնոլորտը</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1" title="Մարսի իոնոսֆերա">Իոնոսֆերան</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%A5%D6%80%D5%A1" title="Մարսի հիդրոսֆերա">Հիդրոսֆերան</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի ջրանցքներ">Ջրանցքները</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի կլիման (դեռ գրված չէ)">Կլիման</a>  • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BE%D6%80%D5%A1" title="Կյանք Մարսի վրա">Կյանք</a></td> </tr><tr> <td style="background: #eaecf0; white-space: nowrap; text-align: right; font-weight: bold;width:6.5em; background:transparent; line-height:1.4em;"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի շրջանները (դեռ գրված չէ)">Շրջաններ</a>՝</td> <td style="width:auto; line-height:1.4em;"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Կիդոնիա (Մարս)">Կիդոնիա</a>  • <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Թարսիս նահանգ">Թարսիս</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%B0%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Մեծ հյուսիսային հարթավայր">Մեծ հյուսիսային հարթավայր</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարիների հովիտներ">Մարիների հովիտներ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%81%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Ացիդալիա հարթավայր (Մարս)">Ացիդալիա հարթավայր</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B4_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Մաադիմ (Մարս)">Մաադիմ հովիտ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Էրիդանիա (Մարս)">Էրիդանիա լիճ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9" title="Էլիզիում սարահարթ">Էլիզիում սարահարթ</a>  • <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%BA%D5%AB%D5%A1_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ուտոպիա հարթավայր">Ուտոպիա հարթավայր</a>  • <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%A5_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Քրիսե հարթավայր">Քրիսե հարթավայր</a>  • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հելլադա (Մարս)">Հելլադա հարթավայր</a>  • <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BF_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Հյուսիսային խորխորատ (Մարս)">Հյուսիսային խորխորատ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի քառանկյուները (դեռ գրված չէ)">Քառանկյուններ</a></td> </tr><tr> <td style="background: #eaecf0;white-space:nowrap;text-align:right; font-weight: bold;width:6.5em; background:transparent; line-height:1.4em;"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի հրաբուխները (դեռ գրված չէ)">Հրաբուխներ</a>՝</td> <td style="width:auto; line-height:1.4em;"><a href="/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Օլիմպոս (Մարս)">Օլիմպոս լեռ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A1_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" class="mw-redirect" title="Արսիա լեռ">Արսիա լեռ</a>  • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Սիրամարգի լեռ">Սիրամարգի լեռ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Ասկրիաուս լեռ">Ասկրիաուս լեռ</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%BF" title="Մեծ Սիրտ">Մեծ Սիրտ</a>  • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1_%D5%A3%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Հեկատա գմբեթ">Հեկատա գմբեթ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%AB%D5%A2%D5%AC%D5%AB%D5%BD_%D5%A3%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Բիբլիս գմբեթ">Բիբլիս գմբեթ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%B8%D6%80_%D5%A3%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Ալբոր գմբեթ">Ալբոր գմբեթ</a></td> </tr><tr> <td style="background: #eaecf0;white-space:nowrap;text-align:right; font-weight: bold;width:6.5em; background:transparent; line-height:1.4em;"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի խառնարանները (դեռ գրված չէ)">Խառնարաններ</a>՝</td> <td style="width:auto; line-height:1.4em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4_(%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD)" title="Արամ (Մարս)">Արամ</a>  • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Վիկտորիա (խառնարան)">Վիկտորիա</a>  • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Գալե (խառնարան)">Գալե</a>  • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B5%D5%AC_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Գեյլ (խառնարան)">Գեյլ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%BD%D6%87%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գուսևի խառնարան (դեռ գրված չէ)">Գուսևի</a>  • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%B6_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Հանլայն (խառնարան)">Հանլայն</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%A4%D5%A5%D5%B6_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հոլդեն (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Հոլդեն</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_(%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե (խառնարան) (դեռ գրված չէ)">Էբերսվալդե</a></td> </tr><tr> <td style="background: #eaecf0;white-space:nowrap;text-align:right; font-weight: bold;width:6.5em; background:transparent; line-height:1.4em;"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կատեգորիա:Մարսի գետեր (դեռ գրված չէ)">Գետեր</a>՝</td> <td style="width:auto; line-height:1.4em;"><a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%A5_%D5%AD%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էբերսվալդե խառնարանի դելտա (դեռ գրված չէ)">Էբերսվալդե խառնարանի դելտան</a></td> </tr> </tbody></table></div></td><td class="navbox-image" rowspan="7" style="width:0%;padding:0px 0px 0px 2px"><div><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mars_Hubble.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Mars_Hubble.jpg/190px-Mars_Hubble.jpg" decoding="async" width="190" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Mars_Hubble.jpg/285px-Mars_Hubble.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Mars_Hubble.jpg/380px-Mars_Hubble.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="500" /></a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">Արբանյակներ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> • <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Ֆոբոս">Ֆոբոս</a>  • <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Դեյմոս">Դեյմոս</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի հետազոտություններ (դեռ գրված չէ)">Հետազոտություններ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի բնակեցում (դեռ գրված չէ)">Բնակեցում</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի տեղանուններ (դեռ գրված չէ)">Մարսի տեղանուններ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի տերաֆորմում (դեռ գրված չէ)">Մարսի տերաֆորմում</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81" title="Մարսագնաց">Մարսագնաց</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի մասին կինոնկարների ցանկ (դեռ գրված չէ)">Կինեմատոգրաֆում</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A8_(%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կարմիր մոլորակը (ֆիլմ) (դեռ գրված չէ)">Կարմիր մոլորակը</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%A4%D5%A5%D5%BA%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաքելությունը դեպի Մարս (ֆիլմ) (դեռ գրված չէ)">Առաքելությունը դեպի Մարս</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B8%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_(%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարսի ոդիսականը (ֆիլմ) (դեռ գրված չէ)">Մարսի ոդիսականը</a>  • <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B7%D5%A5%D5%AC_%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A8_(%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4,_2012)" title="Հիշել ամենը (ֆիլմ, 2012)">Հիշել ամենը</a> (2012)  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6_(%D6%86%D5%AB%D5%AC%D5%B4)" title="Մարսեցին (ֆիլմ)">Մարսեցին</a> (2015)</div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Կաղապար:Արեգակնային համակարգ">դ</a></li><li class="nv-talk"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Կաղապարի քննարկում:Արեգակնային համակարգ">ք</a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3&action=edit">խ</a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Արեգակնային համակարգ">Արեգակնային համակարգ</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><figure class="mw-default-size noresize" typeof="mw:File"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Solar_System_XXVII.png" decoding="async" width="598" height="36" class="mw-file-element" data-file-width="598" data-file-height="36" usemap="#ImageMap_d6183241bca6c450" /><map name="ImageMap_d6183241bca6c450"><area href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" shape="circle" coords="0,0,90,35" alt="Արեգակ" title="Արեգակ" /><area href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="112,18,6" alt="Մերկուրի" title="Մերկուրի" /><area href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="153,18,8" alt="Վեներա" title="Վեներա" /><area href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" shape="circle" coords="203,8,4" alt="Լուսին" title="Լուսին" /><area href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" shape="circle" coords="194,18,8" alt="Երկիր" title="Երկիր" /><area href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="239,13,3" alt="Ֆոբոս և Դեյմոս" title="Ֆոբոս և Դեյմոս" /><area href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="233,18,8" alt="Մարս" title="Մարս" /><area href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%BD" shape="circle" coords="271,18,8" alt="Սերես" title="Սերես" /><area href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB" shape="rect" coords="256,0,288,35" alt="Աստերոիդների գոտի" title="Աստերոիդների գոտի" /><area href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="316,18,15" alt="Յուպիտեր" title="Յուպիտեր" /><area href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="329,5,6" alt="Յուպիտերի արբանյակներ" title="Յուպիտերի արբանյակներ" /><area href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="372,18,10" alt="Սատուրն" title="Սատուրն" /><area href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="381,7,6" alt="Սատուրնի արբանյակներ" title="Սատուրնի արբանյակներ" /><area href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" shape="circle" coords="418,18,9" alt="Ուրան (մոլորակ)" title="Ուրան (մոլորակ)" /><area href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="427,10,6" alt="Ուրանի արբանյակներ" title="Ուրանի արբանյակներ" /><area href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="471,10,3" alt="Նեպտունի արբանյակներ" title="Նեպտունի արբանյակներ" /><area href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" shape="circle" coords="462,18,12" alt="Նեպտուն" title="Նեպտուն" /><area href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" shape="circle" coords="508,13,3" alt="Պլուտոնի արբանյակներ" title="Պլուտոնի արբանյակներ" /><area href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6" shape="circle" coords="504,18,8" alt="Պլուտոն" title="Պլուտոն" /><area href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B5%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB" shape="rect" coords="492,0,527,35" alt="Կոյպերի գոտի" title="Կոյպերի գոտի" /><area href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%A1" shape="circle" coords="544,14,3" alt="Դիսնոմիա" title="Դիսնոմիա" /><area href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%AB%D5%BD" shape="circle" coords="540,18,8" alt="Էրիս" title="Էրիս" /><area href="/wiki/%D5%91%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF" shape="rect" coords="528,0,567,35" alt="Ցրված սկավառակ" title="Ցրված սկավառակ" /><area href="/wiki/%D5%95%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D5%BA" shape="rect" coords="568,0,597,35" alt="Օորտի ամպ" title="Օորտի ամպ" /></map><figcaption></figcaption></figure></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Աստղ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF" title="Արեգակ">Արեգակ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Մոլորակ">Մոլորակներ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Մերկուրի (մոլորակ)">Մերկուրի</a> · <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Վեներա (մոլորակ)">Վեներա</a> · <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկիր</a> · <a class="mw-selflink selflink">Մարս</a> · <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Սերես">Սերես</a> · <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Յուպիտեր (մոլորակ)">Յուպիտեր</a> · <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Սատուրն (մոլորակ)">Սատուրն</a> · <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)" title="Ուրան (մոլորակ)">Ուրան</a> · <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նեպտուն">Նեպտուն</a> · <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Պլուտոն">Պլուտոն</a> · <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1" title="Հոմեա">Հոմեա</a> · <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5" title="Մակեմակե">Մակեմակե</a> · <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Էրիս">Էրիս</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D5%B3_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Գաճաճ մոլորակ">Գաճաճ մոլորակի</a> թեկնածուներ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"> <a href="/wiki/(90377)_%D5%8D%D5%A5%D5%A4%D5%B6%D5%A1" title="(90377) Սեդնա">Սեդնա</a> · <a href="/wiki/(90482)_%D5%95%D6%80%D5%AF" title="(90482) Օրկ">Օրկ</a> · <a href="/wiki/(50000)_%D4%BF%D5%BE%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80" title="(50000) Կվավար">Կվավար</a> · <a href="/wiki/225088_%D4%B3%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%A3" title="225088 Գոնգգոնգ">Գոնգգոնգ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Մոլորակների խոշոր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Բնական արբանյակ">արբանյակներ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Լուսին</a> · <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Կալիստո (արբանյակ)">Կալիստո</a> · <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Գանիմեդ (արբանյակ)">Գանիմեդ</a> · <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Եվրոպա (արբանյակ)">Եվրոպա</a> · <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B8_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Իո (արբանյակ)">Իո</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Տիտան (արբանյակ)">Տիտան</a> · <a href="/wiki/%D4%B7%D5%B6%D6%81%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%A4_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Էնցելադ (արբանյակ)">Էնցելադ</a> · <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%BD_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Միմաս (արբանյակ)">Միմաս</a> · <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%A9_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Հաբեթ (արբանյակ)">Հաբեթ</a> · <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Թետիս (արբանյակ)">Թետիս</a> · <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Դիոնա (արբանյակ)">Դիոնա</a> · <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%A1_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Ռեա (արբանյակ)">Ռեա</a> · <a href="/wiki/%D5%95%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%B6_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Օբերոն (արբանյակ)">Օբերոն</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Տիտանիա (արբանյակ)">Տիտանիա</a> · <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%A5%D5%AC_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Արիել (արբանյակ)">Արիել</a> · <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B4%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%A5%D5%AC_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Ումբրիել (արբանյակ)">Ումբրիել</a> · <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Միրանդա (արբանյակ)">Միրանդա</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%B6_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Տրիտոն (արբանյակ)">Տրիտոն</a> · <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6_(%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF)" title="Քարոն (արբանյակ)">Քարոն</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Բնական արբանյակ">Արբանյակներ</a> / <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%85%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մոլորակների օղակներ">Օղակներ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Երկրի</a> · <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարսի արբանյակներ">Մարսի</a> · <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Յուպիտերի արբանյակներ">Յուպիտերի</a>/<a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%85%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Յուպիտերի օղակներ">∅</a> · <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սատուրնի արբանյակներ">Սատուրնի</a>/<a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%AB_%D6%85%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սատուրնի օղակներ">∅</a> · <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ուրանի արբանյակներ">Ուրանի</a>/<a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%85%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ուրանի օղակներ">∅</a> · <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նեպտունի արբանյակներ">Նեպտունի</a>/<a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D6%85%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նեպտունի օղակներ">∅</a> · <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պլուտոնի արբանյակներ">Պլուտոնի</a> · <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հոմեայի արբանյակներ">Հոմեայի</a> · <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%A1" title="Դիսնոմիա">Էրիսի</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Աստղաքար">Աստղաքարեր</a> · <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Փոքր մոլորակ">Փոքր մոլորակներ</a> · <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4" class="mw-redirect" title="Աստերոիդ">Աստերոիդներ</a>/<a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4%D5%AB_%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Աստերոիդի լուսին">Աստերոիդի լուսիններ</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տրոյացիներ">Տրոյացիներ</a> · <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Կենտավրոսներ">Կենտավրոսներ</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Տրանսնեպտունյան մարմիններ">Տրանսնեպտունյան մարմիններ</a> (<a href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%B8" title="Պլուտինո">Պլուտինոներ</a> · <a href="/wiki/%D5%94%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8" title="Քյուբիվանո">Քյուբիվանոներ</a>) · <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D5%AF%D5%AC%D5%B8%D5%AB%D5%A4" title="Դամոկլոիդ">Դամոկլոիդներ</a> · <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%B2" title="Գիսաստղ">Գիսաստղներ</a> · <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%83%D5%B8%D5%B7%D5%AB" title="Տիեզերական փոշի">Տիեզերական փոշի</a> · <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB_%D6%83%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Արեգակնային համակարգի փոքր մարմին">Փոքր մարմիններ</a> · <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երկրային խմբի մոլորակներ">Երկրային խմբի մոլորակներ</a> · <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB" title="Աստերոիդների գոտի">Աստերոիդների գոտի</a> · <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%A1" title="Գազային հսկա">Գազային հսկաներ</a> · <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B5%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%BF%D5%AB" title="Կոյպերի գոտի">Կոյպերի գոտի</a> · <a href="/wiki/%D5%91%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF" title="Ցրված սկավառակ">Ցրված սկավառակ</a> · <a href="/wiki/%D5%95%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D5%BA" title="Օորտի ամպ">Օորտի ամպ</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <div class="interProject" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mars_(planet)#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Mars (planet)">Մեդիա ֆայլեր</a></div><div class="interProjectTemplate plainlinks"> <table id="commonscat" class="toccolours zusterprojectsjab" style="margin:0.1em auto 0.1em auto; clear:both; width:100%;"> <tbody><tr> <td id="commonsinfopict" width="40"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Commons-logo.svg" class="mw-file-description" title="Վիիքպահեստ"><img alt="Վիիքպահեստ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td id="commonslink"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստ</a> նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mars_(planet)?uselang=hy">Մարս (մոլորակ)</a> կատեգորիայում։ </td></tr></tbody></table> </div> <table class="plainlinks notheme tmbox tmbox-notice" style=""> <tbody><tr> <td class="mbox-image"> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/HSutvald3.svg/35px-HSutvald3.svg.png" decoding="async" width="35" height="35" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/HSutvald3.svg/53px-HSutvald3.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/HSutvald3.svg/70px-HSutvald3.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></td> <td class="mbox-text" style="color: black; font-weight: bold;"> Այս հոդվածը ներառված է Հայերեն Վիքիպեդիայի <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ">ընտրյալ հոդվածների ցանկում</a> </td> </tr> </tbody></table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style="margin: 0;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="width: 52px;"> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/50px-HSutvald2.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/75px-HSutvald2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/100px-HSutvald2.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></div></td> <td class="mbox-text" style="font-weight: italic;"> Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված">օրվա հոդված</a>: </td> </tr> </tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարս_(մոլորակ)&oldid=9947440">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարս_(մոլորակ)&oldid=9947440</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Կատեգորիա:Մարս մոլորակ">Մարս մոլորակ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Արեգակնային համակարգի մոլորակներ">Արեգակնային համակարգի մոլորակներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Երկրային խմբի մոլորակներ">Երկրային խմբի մոլորակներ</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en)" title="Կատեգորիա:CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)">CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_periodical" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: բացակայող periodical">CS1 սխալներ: բացակայող periodical</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B2_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%B2_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ">Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%A5%D6%84" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք">CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(ru)" title="Կատեգորիա:CS1 ռուսերեն աղբյուրներով էջեր (ru)">CS1 ռուսերեն աղբյուրներով էջեր (ru)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ">Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:2014_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:2014 թվականի ընտրյալ հոդվածներ">Վիքիպեդիա:2014 թվականի ընտրյալ հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Կատեգորիա:Օրվա հոդված">Օրվա հոդված</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 12 Մայիսի 2024-ի ժամը 23:51-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-6rq8x","wgBackendResponseTime":239,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.451","walltime":"1.977","ppvisitednodes":{"value":10106,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":351949,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":18805,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":14,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":334370,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1011.536 1 -total"," 61.97% 626.855 2 Կաղապար:Ծանցանկ"," 30.42% 307.718 55 Կաղապար:Cite_web"," 8.63% 87.274 19 Կաղապար:Cite_journal"," 5.72% 57.901 1 Կաղապար:Վիքիպահեստ_երկար"," 5.18% 52.389 2 Կաղապար:Wikidata"," 5.16% 52.239 2 Կաղապար:Navbox"," 4.52% 45.717 11 Կաղապար:Cite_book"," 3.94% 39.846 48 Կաղապար:Դրոշ"," 3.85% 38.942 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Աստղագիտական_օբյեկտ"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.470","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5088092,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-cmb98","timestamp":"20241122204750","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0544\u0561\u0580\u057d (\u0574\u0578\u056c\u0578\u0580\u0561\u056f)","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD_(%D5%B4%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q111","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q111","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-07-10T15:33:06Z","dateModified":"2024-05-12T23:51:19Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/56\/Mars_Valles_Marineris.jpeg"}</script> </body> </html>