CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="vi" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Đế quốc La Mã – Wikipedia tiếng Việt</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )viwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"vi normal","wgMonthNames":["","tháng 1","tháng 2","tháng 3","tháng 4","tháng 5","tháng 6","tháng 7","tháng 8","tháng 9","tháng 10","tháng 11","tháng 12"],"wgRequestId":"fb887b95-5d63-4a7b-885b-98a39b784e42","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Đế_quốc_La_Mã","wgTitle":"Đế quốc La Mã","wgCurRevisionId":71842006,"wgRevisionId":71842006,"wgArticleId":51355,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Trang có các đối số formatnum không phải số","Bài viết có văn bản tiếng Latinh","Bài viết có văn bản tiếng Hy Lạp cổ","Bài viết có văn bản tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman","Trang có lỗi chú thích","Bài thiếu nguồn tham khảo đáng tin cậy","Nguồn CS1 tiếng Anh (en)","Lỗi không có mục tiêu Harv và Sfn","Lỗi CS1: tham số không rõ", "Trang sử dụng liên kết tự động ISBN","Bài cơ bản","Trang sử dụng bản mẫu nhiều hình với các hình được chia tỷ lệ tự động","CS1: giá trị quyển dài","Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback","Bài viết chứa nhận dạng BNF","Bài viết chứa nhận dạng ISNI","Bài viết chứa nhận dạng SUDOC","Bài viết chứa nhận dạng VIAF","Wikipedia articles with WorldCat-VIAF identifiers","Đế quốc La Mã","Lịch sử Ý cổ đại","Cựu quốc gia châu Á","Quốc gia châu Phi cổ đại","Quốc gia Kitô giáo","Cựu quốc gia trên bán đảo Ý","Siêu cường","Lịch sử Địa Trung Hải","Cựu đế quốc châu Âu","Văn hóa phương Tây","Cựu quốc gia châu Phi","Cựu quốc gia châu Âu","Cựu quốc gia Tây Á","Cựu đế quốc","Cựu quốc gia quân chủ châu Âu"],"wgPageViewLanguage":"vi","wgPageContentLanguage":"vi","wgPageContentModel":"wikitext", "wgRelevantPageName":"Đế_quốc_La_Mã","wgRelevantArticleId":51355,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"La_mã","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"vi","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"vi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2277", "wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site", "mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.did_you_mean","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.AVIM","ext.gadget.AVIM_portlet","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.purgetab","ext.gadget.switcher","ext.gadget.AdvancedSiteNotices","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=vi&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.gadget.charinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/1200px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="764"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/800px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="510"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/640px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="408"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Đế quốc La Mã – Wikipedia tiếng Việt"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//vi.m.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Sửa đổi" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (vi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//vi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.vi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Nguồn cấp Atom của Wikipedia" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Đế_quốc_La_Mã rootpage-Đế_quốc_La_Mã skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Bước tới nội dung</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Trình đơn chính" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Trình đơn chính </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Trình đơn chính</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Điều hướng </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" title="Xem trang chính [z]" accesskey="z">Trang Chính</a></li><li id="n-wikipedia-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:N%E1%BB%99i_dung_ch%E1%BB%8Dn_l%E1%BB%8Dc">Nội dung chọn lọc</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ng%E1%BA%ABu_nhi%C3%AAn" title="Xem trang ngẫu nhiên [x]" accesskey="x">Bài viết ngẫu nhiên</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y" title="Danh sách thay đổi gần đây trong wiki [r]" accesskey="r">Thay đổi gần đây</a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:B%C3%A1o_l%E1%BB%97i_b%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt">Báo lỗi nội dung</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikipedia-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikipedia-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Tương tác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-wikipedia-helppage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:S%C3%A1ch_h%C6%B0%E1%BB%9Bng_d%E1%BA%ABn">Hướng dẫn</a></li><li id="n-aboutsite" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u">Giới thiệu Wikipedia</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:C%E1%BB%99ng_%C4%91%E1%BB%93ng" title="Giới thiệu dự án, cách sử dụng và tìm kiếm thông tin ở đây">Cộng đồng</a></li><li id="n-wikipedia-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn">Thảo luận chung</a></li><li id="n-wikipedia-helpdesk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%C3%BAp_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_Wikipedia">Giúp sử dụng</a></li><li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="//vi.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Liên_lạc">Liên lạc</a></li><li id="n-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tr%C3%ACnh_t%E1%BA%A3i_l%C3%AAn_t%E1%BA%ADp_tin">Tải lên tập tin</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Bách khoa toàn thư mở" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-vi.svg" width="120" height="10" style="width: 7.5em; height: 0.625em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f"> Tìm kiếm </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Tìm kiếm trên Wikipedia" aria-label="Tìm kiếm trên Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Đặc_biệt:Tìm_kiếm"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Tìm kiếm</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Công cụ cá nhân"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Giao diện" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Giao diện </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi" class="">Quyên góp</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản" class="">Tạo tài khoản</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o" class="">Đăng nhập</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Thêm tùy chọn" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ cá nhân" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Công cụ cá nhân </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Bảng chọn thành viên" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi">Quyên góp</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản"> Tạo tài khoản</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o"> Đăng nhập</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Trang dành cho người dùng chưa đăng nhập <a href="/wiki/Tr%E1%BB%A3_gi%C3%BAp:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u" aria-label="Tìm hiểu thêm về sửa đổi">tìm hiểu thêm</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C3%B3ng_g%C3%B3p_c%E1%BB%A7a_t%C3%B4i" title="Danh sách các sửa đổi được thực hiện qua địa chỉ IP này [y]" accesskey="y">Đóng góp</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_t%C3%B4i" title="Thảo luận với địa chỉ IP này [n]" accesskey="n">Thảo luận cho địa chỉ IP này</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Nội dung" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Nội dung</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ẩn</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Đầu</div> </a> </li> <li id="toc-Lịch_sử" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lịch_sử"> <div class="vector-toc-text"> 1 Lịch sử </div> </a> <button aria-controls="toc-Lịch_sử-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Lịch sử </button> <ul id="toc-Lịch_sử-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Quá_độ_từ_Cộng_hòa_sang_Đế_chế" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Quá_độ_từ_Cộng_hòa_sang_Đế_chế"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Quá độ từ Cộng hòa sang Đế chế </div> </a> <ul id="toc-Quá_độ_từ_Cộng_hòa_sang_Đế_chế-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thái_bình_La_Mã" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thái_bình_La_Mã"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Thái bình La Mã </div> </a> <ul id="toc-Thái_bình_La_Mã-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tây_phương_sụp_đổ_và_Đông_phương_kế_tục" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tây_phương_sụp_đổ_và_Đông_phương_kế_tục"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Tây phương sụp đổ và Đông phương kế tục </div> </a> <ul id="toc-Tây_phương_sụp_đổ_và_Đông_phương_kế_tục-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Địa_lý_và_nhân_khẩu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Địa_lý_và_nhân_khẩu"> <div class="vector-toc-text"> 2 Địa lý và nhân khẩu </div> </a> <ul id="toc-Địa_lý_và_nhân_khẩu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ngôn_ngữ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ngôn_ngữ"> <div class="vector-toc-text"> 3 Ngôn ngữ </div> </a> <button aria-controls="toc-Ngôn_ngữ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Ngôn ngữ </button> <ul id="toc-Ngôn_ngữ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Thổ_ngữ_và_di_sản_ngôn_ngữ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thổ_ngữ_và_di_sản_ngôn_ngữ"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Thổ ngữ và di sản ngôn ngữ </div> </a> <ul id="toc-Thổ_ngữ_và_di_sản_ngôn_ngữ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xã_hội" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xã_hội"> <div class="vector-toc-text"> 4 Xã hội </div> </a> <button aria-controls="toc-Xã_hội-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Xã hội </button> <ul id="toc-Xã_hội-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Địa_vị_pháp_lý" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Địa_vị_pháp_lý"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Địa vị pháp lý </div> </a> <ul id="toc-Địa_vị_pháp_lý-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Phụ_nữ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Phụ_nữ"> <div class="vector-toc-text"> 4.1.1 Phụ nữ </div> </a> <ul id="toc-Phụ_nữ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nô_lệ_và_pháp_luật" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nô_lệ_và_pháp_luật"> <div class="vector-toc-text"> 4.1.2 Nô lệ và pháp luật </div> </a> <ul id="toc-Nô_lệ_và_pháp_luật-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nô_lệ_được_giải_phóng" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nô_lệ_được_giải_phóng"> <div class="vector-toc-text"> 4.1.3 Nô lệ được giải phóng </div> </a> <ul id="toc-Nô_lệ_được_giải_phóng-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hệ_thống_đẳng_cấp" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hệ_thống_đẳng_cấp"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Hệ thống đẳng cấp </div> </a> <ul id="toc-Hệ_thống_đẳng_cấp-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sự_bất_bình_đẳng" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sự_bất_bình_đẳng"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.1 Sự bất bình đẳng </div> </a> <ul id="toc-Sự_bất_bình_đẳng-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Chính_quyền_và_quân_đội" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chính_quyền_và_quân_đội"> <div class="vector-toc-text"> 5 Chính quyền và quân đội </div> </a> <button aria-controls="toc-Chính_quyền_và_quân_đội-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Chính quyền và quân đội </button> <ul id="toc-Chính_quyền_và_quân_đội-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Chính_quyền_trung_ương" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chính_quyền_trung_ương"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Chính quyền trung ương </div> </a> <ul id="toc-Chính_quyền_trung_ương-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Quân_đội" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Quân_đội"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Quân đội </div> </a> <ul id="toc-Quân_đội-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chính_quyền_tỉnh" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chính_quyền_tỉnh"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Chính quyền tỉnh </div> </a> <ul id="toc-Chính_quyền_tỉnh-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Luật_La_Mã" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Luật_La_Mã"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Luật La Mã </div> </a> <ul id="toc-Luật_La_Mã-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuế" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuế"> <div class="vector-toc-text"> 5.5 Thuế </div> </a> <ul id="toc-Thuế-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kinh_tế" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kinh_tế"> <div class="vector-toc-text"> 6 Kinh tế </div> </a> <button aria-controls="toc-Kinh_tế-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Kinh tế </button> <ul id="toc-Kinh_tế-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tiền_tệ_và_ngân_hàng" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tiền_tệ_và_ngân_hàng"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Tiền tệ và ngân hàng </div> </a> <ul id="toc-Tiền_tệ_và_ngân_hàng-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Khai_mỏ_và_luyện_kim" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Khai_mỏ_và_luyện_kim"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Khai mỏ và luyện kim </div> </a> <ul id="toc-Khai_mỏ_và_luyện_kim-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Giao_thông_và_vận_chuyển" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Giao_thông_và_vận_chuyển"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 Giao thông và vận chuyển </div> </a> <ul id="toc-Giao_thông_và_vận_chuyển-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thương_mại_và_hàng_hóa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thương_mại_và_hàng_hóa"> <div class="vector-toc-text"> 6.4 Thương mại và hàng hóa </div> </a> <ul id="toc-Thương_mại_và_hàng_hóa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lao_động_và_việc_làm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lao_động_và_việc_làm"> <div class="vector-toc-text"> 6.5 Lao động và việc làm </div> </a> <ul id="toc-Lao_động_và_việc_làm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-GDP" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#GDP"> <div class="vector-toc-text"> 6.6 GDP </div> </a> <ul id="toc-GDP-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kiến_trúc_và_kĩ_thuật_xây_dựng" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kiến_trúc_và_kĩ_thuật_xây_dựng"> <div class="vector-toc-text"> 7 Kiến trúc và kĩ thuật xây dựng </div> </a> <ul id="toc-Kiến_trúc_và_kĩ_thuật_xây_dựng-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cuộc_sống_thường_nhật" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cuộc_sống_thường_nhật"> <div class="vector-toc-text"> 8 Cuộc sống thường nhật </div> </a> <button aria-controls="toc-Cuộc_sống_thường_nhật-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Cuộc sống thường nhật </button> <ul id="toc-Cuộc_sống_thường_nhật-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Thành_thị_và_nông_thôn" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thành_thị_và_nông_thôn"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Thành thị và nông thôn </div> </a> <ul id="toc-Thành_thị_và_nông_thôn-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thực_phẩm_và_ăn_uống" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thực_phẩm_và_ăn_uống"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Thực phẩm và ăn uống </div> </a> <ul id="toc-Thực_phẩm_và_ăn_uống-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Giải_trí_và_trình_diễn" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Giải_trí_và_trình_diễn"> <div class="vector-toc-text"> 8.3 Giải trí và trình diễn </div> </a> <ul id="toc-Giải_trí_và_trình_diễn-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Trang_phục" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Trang_phục"> <div class="vector-toc-text"> 8.4 Trang phục </div> </a> <ul id="toc-Trang_phục-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Văn_hóa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Văn_hóa"> <div class="vector-toc-text"> 9 Văn hóa </div> </a> <ul id="toc-Văn_hóa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tôn_giáo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tôn_giáo"> <div class="vector-toc-text"> 10 Tôn giáo </div> </a> <button aria-controls="toc-Tôn_giáo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Tôn giáo </button> <ul id="toc-Tôn_giáo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sự_thờ_cúng_Hoàng_đế" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sự_thờ_cúng_Hoàng_đế"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 Sự thờ cúng Hoàng đế </div> </a> <ul id="toc-Sự_thờ_cúng_Hoàng_đế-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Công_giáo_trở_thành_Quốc_giáo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Công_giáo_trở_thành_Quốc_giáo"> <div class="vector-toc-text"> 10.2 Công giáo trở thành Quốc giáo </div> </a> <ul id="toc-Công_giáo_trở_thành_Quốc_giáo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Chú_thích" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chú_thích"> <div class="vector-toc-text"> 11 Chú thích </div> </a> <ul id="toc-Chú_thích-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tham_khảo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tham_khảo"> <div class="vector-toc-text"> 12 Tham khảo </div> </a> <button aria-controls="toc-Tham_khảo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hiện/ẩn mục Tham khảo </button> <ul id="toc-Tham_khảo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Trích_dẫn" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Trích_dẫn"> <div class="vector-toc-text"> 12.1 Trích dẫn </div> </a> <ul id="toc-Trích_dẫn-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nguồn" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nguồn"> <div class="vector-toc-text"> 12.2 Nguồn </div> </a> <ul id="toc-Nguồn-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Liên_kết_ngoài" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Liên_kết_ngoài"> <div class="vector-toc-text"> 13 Liên kết ngoài </div> </a> <ul id="toc-Liên_kết_ngoài-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Nội dung" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Đóng mở mục lục" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Đóng mở mục lục </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Đế quốc La Mã</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Xem bài viết trong ngôn ngữ khác. Bài có sẵn trong 184 ngôn ngữ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-184" aria-hidden="true" > 184 ngôn ngữ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Keurajeu%C3%ABn_Romawi" title="Keurajeuën Romawi – Tiếng Achinese" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Keurajeuën Romawi" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="Tiếng Achinese" class="interlanguage-link-target">Acèh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8D_%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8D" title="Ромэ Империэ – Tiếng Kabardian" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Ромэ Империэ" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="Tiếng Kabardian" class="interlanguage-link-target">Адыгэбзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Romeinse_Ryk" title="Romeinse Ryk – Tiếng Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Romeinse Ryk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Tiếng Afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%AE%E1%88%9B_%E1%8C%8D%E1%8B%9B%E1%89%B5" title="የሮማ ግዛት – Tiếng Amharic" lang="am" hreflang="am" data-title="የሮማ ግዛት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Tiếng Amharic" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Romanisc_Rice" title="Romanisc Rice – Tiếng Anh cổ" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Romanisc Rice" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Tiếng Anh cổ" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="الإمبراطورية الرومانية – Tiếng Ả Rập" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الإمبراطورية الرومانية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Tiếng Ả Rập" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano – Tiếng Aragon" lang="an" hreflang="an" data-title="Imperio Romano" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Tiếng Aragon" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A7%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հռոմէական Կայսրութիւն – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հռոմէական Կայսրութիւն" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A7%B0%E0%A7%8B%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="ৰোমান সাম্ৰাজ্য – Tiếng Assam" lang="as" hreflang="as" data-title="ৰোমান সাম্ৰাজ্য" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="Tiếng Assam" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Imperiu_romanu" title="Imperiu romanu – Tiếng Asturias" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Imperiu romanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Tiếng Asturias" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Rr%C3%B3ma_Mburuvi" title="Rróma Mburuvi – Tiếng Guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Rróma Mburuvi" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="Tiếng Guarani" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8A%D1%83%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Румалъул империя – Tiếng Avaric" lang="av" hreflang="av" data-title="Румалъул империя" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="Tiếng Avaric" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası – Tiếng Azerbaijan" lang="az" hreflang="az" data-title="Roma imperiyası" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Tiếng Azerbaijan" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%84%D9%88%D8%BA%D9%88" title="روم ایمپیراتورلوغو – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="روم ایمپیراتورلوغو" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kekaisaran_Romawi" title="Kekaisaran Romawi – Tiếng Indonesia" lang="id" hreflang="id" data-title="Kekaisaran Romawi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Tiếng Indonesia" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Empayar_Rom" title="Empayar Rom – Tiếng Mã Lai" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Empayar Rom" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Tiếng Mã Lai" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="রোমান সাম্রাজ্য – Tiếng Bangla" lang="bn" hreflang="bn" data-title="রোমান সাম্রাজ্য" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Tiếng Bangla" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C3%B4-m%C3%A1_T%C3%A8-kok" title="Lô-má Tè-kok – Tiếng Mân Nam" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lô-má Tè-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Tiếng Mân Nam" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рим империяһы – Tiếng Bashkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Рим империяһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Tiếng Bashkir" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Рымская імперыя – Tiếng Belarus" lang="be" hreflang="be" data-title="Рымская імперыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Tiếng Belarus" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Рымская імпэрыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Рымская імпэрыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Imperyong_Romano" title="Imperyong Romano – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Imperyong Romano" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Rimsko_Carstvo" title="Rimsko Carstvo – Tiếng Bosnia" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Rimsko Carstvo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Tiếng Bosnia" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Impalaeriezh_roman" title="Impalaeriezh roman – Tiếng Breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Impalaeriezh roman" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Tiếng Breton" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Римска империя – Tiếng Bulgaria" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Римска империя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Tiếng Bulgaria" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%8D%D0%B9_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8D_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Римэй эзэнтэ гүрэн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Римэй эзэнтэ гүрэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Imperi_Rom%C3%A0" title="Imperi Romà – Tiếng Catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Imperi Romà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Tiếng Catalan" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Imperyong_Romano" title="Imperyong Romano – Tiếng Cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Imperyong Romano" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="Tiếng Cebuano" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%98%C3%ADmsk%C3%A1_%C5%99%C3%AD%C5%A1e" title="Římská říše – Tiếng Séc" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Římská říše" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tiếng Séc" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Ufumu_wa_Roma" title="Ufumu wa Roma – Tiếng Tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Ufumu wa Roma" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="Tiếng Tumbuka" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Imperu_Rumanu" title="Imperu Rumanu – Tiếng Corsica" lang="co" hreflang="co" data-title="Imperu Rumanu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="Tiếng Corsica" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Rufeinig" title="Yr Ymerodraeth Rufeinig – Tiếng Wales" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Ymerodraeth Rufeinig" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Tiếng Wales" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Romerske_Kejserrige" title="Romerske Kejserrige – Tiếng Đan Mạch" lang="da" hreflang="da" data-title="Romerske Kejserrige" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Tiếng Đan Mạch" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="لإمبراطورية الرومانية – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لإمبراطورية الرومانية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6misch_Imperium" title="Römisch Imperium – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Römisch Imperium" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6mische_Kaiserzeit" title="Römische Kaiserzeit – Tiếng Đức" lang="de" hreflang="de" data-title="Römische Kaiserzeit" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Tiếng Đức" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Romski_imperium" title="Romski imperium – Tiếng Hạ Sorbia" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Romski imperium" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="Tiếng Hạ Sorbia" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Rooma_keisririik" title="Rooma keisririik – Tiếng Estonia" lang="et" hreflang="et" data-title="Rooma keisririik" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Tiếng Estonia" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1" title="Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – Tiếng Hy Lạp" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Tiếng Hy Lạp" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Empire" title="Roman Empire – Tiếng Anh" lang="en" hreflang="en" data-title="Roman Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Tiếng Anh" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_romano" title="Imperio romano – Tiếng Tây Ban Nha" lang="es" hreflang="es" data-title="Imperio romano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Tiếng Tây Ban Nha" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Romia_Imperio" title="Romia Imperio – Tiếng Quốc Tế Ngữ" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Romia Imperio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Tiếng Quốc Tế Ngữ" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Imperiu_romanu" title="Imperiu romanu – Tiếng Extremadura" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Imperiu romanu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Tiếng Extremadura" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erromatar_Inperioa" title="Erromatar Inperioa – Tiếng Basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erromatar Inperioa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Tiếng Basque" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری روم – Tiếng Ba Tư" lang="fa" hreflang="fa" data-title="امپراتوری روم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Tiếng Ba Tư" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Roman_Samrajya" title="Roman Samrajya – Tiếng Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Roman Samrajya" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Tiếng Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3mverjar%C3%ADki%C3%B0" title="Rómverjaríkið – Tiếng Faroe" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Rómverjaríkið" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Tiếng Faroe" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Empire_romain" title="Empire romain – Tiếng Pháp" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Empire romain" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Tiếng Pháp" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Romeinske_Ryk" title="Romeinske Ryk – Tiếng Frisia" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Romeinske Ryk" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Tiếng Frisia" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Impireacht_na_R%C3%B3imhe" title="Impireacht na Róimhe – Tiếng Ireland" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Impireacht na Róimhe" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Tiếng Ireland" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Emepaea_o_Roma" title="Emepaea o Roma – Tiếng Samoa" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Emepaea o Roma" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="Tiếng Samoa" class="interlanguage-link-target">Gagana Samoa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Impireachd_na_R%C3%B2imhe" title="Impireachd na Ròimhe – Tiếng Gael Scotland" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Impireachd na Ròimhe" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Tiếng Gael Scotland" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano – Tiếng Galician" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Imperio Romano" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Tiếng Galician" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BC%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Рума импери – Tiếng Ingush" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Рума импери" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="Tiếng Ingush" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="羅馬帝國 – Tiếng Cám" lang="gan" hreflang="gan" data-title="羅馬帝國" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Tiếng Cám" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8D%82%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%BC%F0%90%8D%89%F0%90%8C%BD%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83%F0%90%8C%BA_%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B4%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%B9" title="𐍂𐌿𐌼𐍉𐌽𐌹𐍃𐌺 𐍂𐌴𐌹𐌺𐌹 – Tiếng Gô-tích" lang="got" hreflang="got" data-title="𐍂𐌿𐌼𐍉𐌽𐌹𐍃𐌺 𐍂𐌴𐌹𐌺𐌹" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Tiếng Gô-tích" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/L%C3%B2-m%C3%A2_Ti-koet" title="Lò-mâ Ti-koet – Tiếng Khách Gia" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Lò-mâ Ti-koet" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Tiếng Khách Gia" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A1%9C%EB%A7%88_%EC%A0%9C%EA%B5%AD" title="로마 제국 – Tiếng Hàn" lang="ko" hreflang="ko" data-title="로마 제국" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Tiếng Hàn" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն – Tiếng Armenia" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հռոմեական կայսրություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Tiếng Armenia" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="रोमन साम्राज्य – Tiếng Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="रोमन साम्राज्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Tiếng Hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Romske_m%C3%B3cnarstwo" title="Romske mócnarstwo – Tiếng Thượng Sorbia" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Romske mócnarstwo" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="Tiếng Thượng Sorbia" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rimsko_Carstvo" title="Rimsko Carstvo – Tiếng Croatia" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rimsko Carstvo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Tiếng Croatia" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Romana_Imperio" title="Romana Imperio – Tiếng Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Romana Imperio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Tiếng Ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Imperio_a_Romano" title="Imperio a Romano – Tiếng Iloko" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Imperio a Romano" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="Tiếng Iloko" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Imperio_Roman" title="Imperio Roman – Tiếng Khoa Học Quốc Tế" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Imperio Roman" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Tiếng Khoa Học Quốc Tế" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Ромы импери – Tiếng Ossetic" lang="os" hreflang="os" data-title="Ромы импери" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="Tiếng Ossetic" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3mverska_keisarad%C3%A6mi%C3%B0" title="Rómverska keisaradæmið – Tiếng Iceland" lang="is" hreflang="is" data-title="Rómverska keisaradæmið" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="Tiếng Iceland" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Impero_romano" title="Impero romano – Tiếng Italy" lang="it" hreflang="it" data-title="Impero romano" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Tiếng Italy" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%A8%D7%95%D7%9E%D7%99%D7%AA" title="האימפריה הרומית – Tiếng Do Thái" lang="he" hreflang="he" data-title="האימפריה הרומית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Tiếng Do Thái" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kamaharajan_Rum" title="Kamaharajan Rum – Tiếng Java" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kamaharajan Rum" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Tiếng Java" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B0%E0%B3%8B%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ರೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ – Tiếng Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ರೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Tiếng Kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია – Tiếng Georgia" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რომის იმპერია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Tiếng Georgia" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Рим империясы – Tiếng Kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Рим империясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Tiếng Kazakh" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Emperoureth_Romanek" title="Emperoureth Romanek – Tiếng Cornwall" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Emperoureth Romanek" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="Tiếng Cornwall" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Dola_la_Roma" title="Dola la Roma – Tiếng Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Dola la Roma" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Tiếng Swahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Nsi_ya_Roma" title="Nsi ya Roma – Tiếng Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Nsi ya Roma" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Tiếng Kongo" class="interlanguage-link-target">Kongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Romafo_gindaxo" title="Romafo gindaxo – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Romafo gindaxo" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Anpi_Women" title="Anpi Women – Tiếng Haiti" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Anpi Women" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Tiếng Haiti" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Ampir_romen" title="Ampir romen – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Ampir romen" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Emperatoriya_Rom%C3%AA" title="Împeratoriya Romê – Tiếng Kurd" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Împeratoriya Romê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Tiếng Kurd" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano – Tiếng Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Imperio Romano" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Tiếng Ladino" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%88%E0%BA%B1%E0%BA%81%E0%BA%81%E0%BA%B0%E0%BA%A7%E0%BA%B1%E0%BA%94%E0%BB%82%E0%BA%A5%E0%BA%A1%E0%BA%B1%E0%BA%99" title="ຈັກກະວັດໂລມັນ – Tiếng Lào" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຈັກກະວັດໂລມັນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="Tiếng Lào" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Imperium_Romanum" title="Imperium Romanum – Tiếng La-tinh" lang="la" hreflang="la" data-title="Imperium Romanum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Tiếng La-tinh" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Romas_imp%C4%93rija" title="Romas impērija – Tiếng Latvia" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Romas impērija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Tiếng Latvia" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9imescht_R%C3%A4ich" title="Réimescht Räich – Tiếng Luxembourg" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Réimescht Räich" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Tiếng Luxembourg" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Рим империя – Tiếng Lezghian" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Рим империя" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="Tiếng Lezghian" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Romos_imperija" title="Romos imperija – Tiếng Litva" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Romos imperija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Tiếng Litva" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%AAo_Roman" title="Impêo Roman – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Impêo Roman" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Romeins_Riek" title="Romeins Riek – Tiếng Limburg" lang="li" hreflang="li" data-title="Romeins Riek" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Tiếng Limburg" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Impero_Roman" title="Impero Roman – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Impero Roman" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/latmo_sosygugje%27a" title="latmo sosygugje'a – Tiếng Lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="latmo sosygugje'a" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="Tiếng Lojban" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Imper_Roman" title="Imper Roman – Tiếng Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Imper Roman" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Tiếng Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3mai_Birodalom" title="Római Birodalom – Tiếng Hungary" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Római Birodalom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Tiếng Hungary" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Римско Царство – Tiếng Macedonia" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Римско Царство" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Tiếng Macedonia" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Empira_R%C3%B4mana" title="Empira Rômana – Tiếng Malagasy" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Empira Rômana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Tiếng Malagasy" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B1%E0%B5%8B%E0%B4%AE%E0%B4%BE_%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9C%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%82" title="റോമാ സാമ്രാജ്യം – Tiếng Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="റോമാ സാമ്രാജ്യം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Tiếng Malayalam" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Imperu_Ruman" title="Imperu Ruman – Tiếng Malta" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Imperu Ruman" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="Tiếng Malta" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Emepaea_R%C5%8Dmana" title="Emepaea Rōmana – Tiếng Māori" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Emepaea Rōmana" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="Tiếng Māori" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="रोमन साम्राज्य – Tiếng Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="रोमन साम्राज्य" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Tiếng Marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომიშ იმპერია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="რომიშ იმპერია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%87" title="الامبراطوريه الرومانيه – Tiếng Ả Rập Ai Cập" lang="arz" hreflang="arz" data-title="الامبراطوريه الرومانيه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Tiếng Ả Rập Ai Cập" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="روم امپراتوری – Tiếng Mazanderani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="روم امپراتوری" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Tiếng Mazanderani" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Romawi" title="Kakaisaran Romawi – Tiếng Minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Kakaisaran Romawi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="Tiếng Minangkabau" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/L%C3%B2%CC%A4-m%C4%81_D%C3%A1%CC%A4-gu%C3%B3k" title="Lò̤-mā Dá̤-guók – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Lò̤-mā Dá̤-guók" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Amp%C3%A9rio_Romano" title="Ampério Romano – Tiếng Miranda" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ampério Romano" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="Tiếng Miranda" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Ромын эзэнт гүрэн – Tiếng Mông Cổ" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Ромын эзэнт гүрэн" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Tiếng Mông Cổ" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%9A%E1%80%AC" title="ရောမအင်ပါယာ – Tiếng Miến Điện" lang="my" hreflang="my" data-title="ရောမအင်ပါယာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Tiếng Miến Điện" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Na_Matanitu_ki_Roma" title="Na Matanitu ki Roma – Tiếng Fiji" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Na Matanitu ki Roma" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="Tiếng Fiji" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Romeinse_Keizerrijk" title="Romeinse Keizerrijk – Tiếng Hà Lan" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Romeinse Keizerrijk" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="Tiếng Hà Lan" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Romeinse_Riek" title="Romeinse Riek – Tiếng Hạ Saxon" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Romeinse Riek" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Tiếng Hạ Saxon" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="रोमन साम्राज्य – Tiếng Nepal" lang="ne" hreflang="ne" data-title="रोमन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="Tiếng Nepal" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="रोमन साम्राज्य – Tiếng Newari" lang="new" hreflang="new" data-title="रोमन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Tiếng Newari" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%9E%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="ローマ帝国 – Tiếng Nhật" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ローマ帝国" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Tiếng Nhật" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Impero_Rumano" title="Impero Rumano – Tiếng Napoli" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Impero Rumano" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="Tiếng Napoli" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Руман импери – Tiếng Chechen" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Руман импери" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Tiếng Chechen" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6%C3%B6msk_Keisertidj" title="Röömsk Keisertidj – Tiếng Frisia Miền Bắc" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Röömsk Keisertidj" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Tiếng Frisia Miền Bắc" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Det_romerske_keiserriket" title="Det romerske keiserriket – Tiếng Na Uy (Bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Det romerske keiserriket" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Tiếng Na Uy (Bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Romarriket" title="Romarriket – Tiếng Na Uy (Nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Romarriket" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Tiếng Na Uy (Nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Empire_Roman" title="Empire Roman – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Empire Roman" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Emp%C3%A8ri_roman" title="Empèri roman – Tiếng Occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Empèri roman" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Tiếng Occitan" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AD%8B%E0%AC%AE%E0%AD%80%E0%AD%9F_%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AD%8D%E0%AD%9F" title="ରୋମୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ – Tiếng Odia" lang="or" hreflang="or" data-title="ରୋମୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="Tiếng Odia" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Rim_imperiyasi" title="Rim imperiyasi – Tiếng Uzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Rim imperiyasi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Tiếng Uzbek" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%AE%E0%A8%A8_%E0%A8%B8%E0%A8%AE%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C" title="ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ – Tiếng Punjab" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Tiếng Punjab" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="رومی سلطنت – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="رومی سلطنت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Imperio_romano" title="Imperio romano – Tiếng Papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Imperio romano" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="Tiếng Papiamento" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%8A" title="روم سترواکي – Tiếng Pashto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="روم سترواکي" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Tiếng Pashto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Ruoman_Empaya" title="Ruoman Empaya – Tiếng Anh Jamaica Creole" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Ruoman Empaya" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Tiếng Anh Jamaica Creole" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%97%E1%9E%96%E1%9E%9A%E1%9F%89%E1%9E%BC%E1%9E%98" title="ចក្រភពរ៉ូម – Tiếng Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ចក្រភពរ៉ូម" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Tiếng Khmer" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Impire_Romain" title="Impire Romain – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Impire Romain" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Imperi_Roman" title="Imperi Roman – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Imperi Roman" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6%C3%B6msch_Kaiserriek" title="Röömsch Kaiserriek – Tiếng Hạ Giéc-man" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Röömsch Kaiserriek" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Tiếng Hạ Giéc-man" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie – Tiếng Ba Lan" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Cesarstwo Rzymskie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Tiếng Ba Lan" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano – Tiếng Bồ Đào Nha" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Império Romano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Tiếng Bồ Đào Nha" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Rim_imperiyas%C4%B1" title="Rim imperiyası – Tiếng Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Rim imperiyası" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Tiếng Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Roma_%C4%B0mperiyas%C4%B1" title="Roma İmperiyası – Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Crimean" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Roma İmperiyası" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Crimean" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Imperiul_Roman" title="Imperiul Roman – Tiếng Romania" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Imperiul Roman" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Tiếng Romania" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Imperi_roman_(sursilvan)" title="Imperi roman (sursilvan) – Tiếng Romansh" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Imperi roman (sursilvan)" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Tiếng Romansh" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Rumanu_qhapaq_suyu" title="Rumanu qhapaq suyu – Tiếng Quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Rumanu qhapaq suyu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="Tiếng Quechua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Римска империя – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Римска империя" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Римская империя – Tiếng Nga" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Римская империя" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Tiếng Nga" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B0" title="Рим империята – Tiếng Sakha" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Рим империята" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Tiếng Sakha" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A8riu_romanu" title="Impèriu romanu – Tiếng Sardinia" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Impèriu romanu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="Tiếng Sardinia" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Roman_Empire" title="Roman Empire – Tiếng Scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Roman Empire" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Tiếng Scots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Roomske_Riek" title="Roomske Riek – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Roomske Riek" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Perandoria_Romake" title="Perandoria Romake – Tiếng Albania" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Perandoria Romake" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Tiếng Albania" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mp%C3%A8riu_rumanu" title="Mpèriu rumanu – Tiếng Sicilia" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mpèriu rumanu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Tiếng Sicilia" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%94_%E0%B6%85%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%BA" title="රෝමානු අධිරාජ්‍යය – Tiếng Sinhala" lang="si" hreflang="si" data-title="රෝමානු අධිරාජ්‍යය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Tiếng Sinhala" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Roman_Empire" title="Roman Empire – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Roman Empire" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%8A_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="رومي سلطنت – Tiếng Sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="رومي سلطنت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Tiếng Sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADmske_cis%C3%A1rstvo" title="Rímske cisárstvo – Tiếng Slovak" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Rímske cisárstvo" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Tiếng Slovak" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rimsko_cesarstvo" title="Rimsko cesarstvo – Tiếng Slovenia" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Rimsko cesarstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Tiếng Slovenia" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%8C%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%86%D8%B1%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C%DB%8C_%DA%95%DB%86%D9%85%DB%8C" title="ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی – Tiếng Kurd Miền Trung" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Tiếng Kurd Miền Trung" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Римско царство – Tiếng Serbia" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Римско царство" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Tiếng Serbia" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="huy hiệu bài viết chọn lọc"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rimsko_Carstvo" title="Rimsko Carstvo – Tiếng Serbo-Croatia" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Rimsko Carstvo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Tiếng Serbo-Croatia" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Romawi" title="Kakaisaran Romawi – Tiếng Sunda" lang="su" hreflang="su" data-title="Kakaisaran Romawi" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Tiếng Sunda" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Rooman_keisarikunta" title="Rooman keisarikunta – Tiếng Phần Lan" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Rooman keisarikunta" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Tiếng Phần Lan" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Romerska_kejsard%C3%B6met" title="Romerska kejsardömet – Tiếng Thụy Điển" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Romerska kejsardömet" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Tiếng Thụy Điển" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Tamnkda_Ta%E1%B9%9Bumanit" title="Tamnkda Taṛumanit – Tiếng Tachelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Tamnkda Taṛumanit" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="Tiếng Tachelhit" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Imperyong_Romano" title="Imperyong Romano – Tiếng Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Imperyong Romano" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tiếng Tagalog" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%89%E0%AE%B0%E0%AF%8B%E0%AE%AE%E0%AF%88%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%B0%E0%AE%9A%E0%AF%81" title="உரோமைப் பேரரசு – Tiếng Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="உரோமைப் பேரரசு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tiếng Tamil" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tamnekda_Tarumanit" title="Tamnekda Tarumanit – Tiếng Kabyle" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tamnekda Tarumanit" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Tiếng Kabyle" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5" title="Рим империясе – Tiếng Tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Рим империясе" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tiếng Tatar" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%AE%E0%B0%A8%E0%B1%8D_%E0%B0%B8%E0%B0%BE%E0%B0%AE%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%9C%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%82" title="రోమన్ సామ్రాజ్యం – Tiếng Telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="రోమన్ సామ్రాజ్యం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Tiếng Telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%99" title="จักรวรรดิโรมัน – Tiếng Thái" lang="th" hreflang="th" data-title="จักรวรรดิโรมัน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Tiếng Thái" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AE%E1%88%9C_%E1%8C%8D%E1%8B%9D%E1%8A%A3%E1%89%B5" title="ሮሜ ግዝኣት – Tiếng Tigrinya" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ሮሜ ግዝኣት" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="Tiếng Tigrinya" class="interlanguage-link-target">ትግርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Roma_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" title="Roma İmparatorluğu – Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Roma İmparatorluğu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Rim_imperi%C3%BDasy" title="Rim imperiýasy – Tiếng Turkmen" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Rim imperiýasy" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="Tiếng Turkmen" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1byintyokshan_Rom" title="A̱byintyokshan Rom – Tiếng Tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱byintyokshan Rom" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="Tiếng Tyap" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Римська імперія – Tiếng Ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Римська імперія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Tiếng Ukraina" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="رومی سلطنت – Tiếng Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رومی سلطنت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Tiếng Urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%89%D9%85_%D8%A6%D9%89%D9%85%D9%BE%DB%90%D8%B1%D9%89%D9%8A%D9%89%D8%B3%D9%89" title="رىم ئىمپېرىيىسى – Tiếng Uyghur" lang="ug" hreflang="ug" data-title="رىم ئىمپېرىيىسى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="Tiếng Uyghur" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Digoz_Lozmaj" title="Digoz Lozmaj – Tiếng Choang" lang="za" hreflang="za" data-title="Digoz Lozmaj" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Tiếng Choang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Inpero_Roman" title="Inpero Roman – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Inpero Roman" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Rimalaine_imperii" title="Rimalaine imperii – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Rimalaine imperii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Impire_romin" title="Impire romin – Tiếng Walloon" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Impire romin" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="Tiếng Walloon" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Romeins_Ryk" title="Romeins Ryk – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Romeins Ryk" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Imperyo_Romano" title="Imperyo Romano – Tiếng Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Imperyo Romano" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Tiếng Waray" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%BD%97%E9%A9%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="罗马帝国 – Tiếng Ngô" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="罗马帝国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Tiếng Ngô" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="רוימישע אימפעריע – Tiếng Yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="רוימישע אימפעריע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Tiếng Yiddish" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80_%E1%BB%8Cbal%C3%BAay%C3%A9_R%C3%B3m%C3%B9" title="Ilẹ̀ Ọbalúayé Rómù – Tiếng Yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ilẹ̀ Ọbalúayé Rómù" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="Tiếng Yoruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="羅馬帝國 – Tiếng Quảng Đông" lang="yue" hreflang="yue" data-title="羅馬帝國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Tiếng Quảng Đông" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0mperatoriya_Roma" title="İmperatoriya Roma – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İmperatoriya Roma" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Ruomas_imper%C4%97j%C4%97" title="Ruomas imperėjė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Ruomas imperėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="羅馬帝國 – Tiếng Trung" lang="zh" hreflang="zh" data-title="羅馬帝國" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Tiếng Trung" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2277#sitelinks-wikipedia" title="Sửa liên kết giữa ngôn ngữ" class="wbc-editpage">Sửa liên kết</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Không gian tên"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Xem bài viết [c]" accesskey="c">Bài viết</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn:%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" rel="discussion" title="Thảo luận về trang này [t]" accesskey="t">Thảo luận</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Thay đổi biến thể ngôn ngữ" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Tiếng Việt </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Giao diện"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3">Đọc</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v">Sửa đổi</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e">Sửa mã nguồn</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=history" title="Các phiên bản cũ của trang này [h]" accesskey="h">Xem lịch sử</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Công cụ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Công cụ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Thêm tùy chọn" > <div class="vector-menu-heading"> Tác vụ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3">Đọc</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v">Sửa đổi</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e">Sửa mã nguồn</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=history">Xem lịch sử</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Chung </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_%C4%91%E1%BA%BFn_%C4%91%C3%A2y/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Các trang liên kết đến đây [j]" accesskey="j">Các liên kết đến đây</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_li%C3%AAn_quan/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" rel="nofollow" title="Thay đổi gần đây của các trang liên kết đến đây [k]" accesskey="k">Thay đổi liên quan</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Trang_%C4%91%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t" title="Một danh sách chứa tất cả trang đặc biệt [q]" accesskey="q">Trang đặc biệt</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&oldid=71842006" title="Liên kết thường trực đến phiên bản này của trang">Liên kết thường trực</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=info" title="Thêm chi tiết về trang này">Thông tin trang</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Tr%C3%ADch_d%E1%BA%ABn&page=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&id=71842006&wpFormIdentifier=titleform" title="Hướng dẫn cách trích dẫn trang này">Trích dẫn trang này</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C4%2590%25E1%25BA%25BF_qu%25E1%25BB%2591c_La_M%25C3%25A3">Lấy URL ngắn gọn</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:QrCode&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C4%2590%25E1%25BA%25BF_qu%25E1%25BB%2591c_La_M%25C3%25A3">Tải mã QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> In và xuất </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:S%C3%A1ch&bookcmd=book_creator&referer=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3">Tạo một quyển sách</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:DownloadAsPdf&page=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=show-download-screen">Tải dưới dạng PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&printable=yes" title="Bản để in ra của trang [p]" accesskey="p">Bản để in ra</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Tại dự án khác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_ancient_Rome" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2277" title="Liên kết đến khoản mục kết nối trong kho dữ liệu [g]" accesskey="g">Khoản mục Wikidata</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Giao diện</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ẩn</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-1000BCB" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Danh_s%C3%A1ch_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n_n%C3%AAn_c%C3%B3" title="Đây là một bài viết cơ bản. Nhấn vào đây để biết thêm thông tin."><img alt="Đây là một bài viết cơ bản. Nhấn vào đây để biết thêm thông tin." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg/20px-1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg.png" decoding="async" width="20" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg/30px-1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg/40px-1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n.svg.png 2x" data-file-width="103" data-file-height="94" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Bách khoa toàn thư mở Wikipedia</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">(Đổi hướng từ <a href="/w/index.php?title=La_m%C3%A3&redirect=no" class="mw-redirect" title="La mã">La mã</a>)</div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="vi" dir="ltr"> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">"La Mã" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem <a href="/wiki/La_M%C3%A3_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_h%C6%B0%E1%BB%9Bng)" class="mw-disambig" title="La Mã (định hướng)">La Mã (định hướng)</a>.</div> <table class="infobox" style="width:22em;font-size:88%;"><caption></caption> <tbody><tr> <th colspan="2" style="text-align:center;font-weight:bold;position: relative; padding: 12px; line-height: 1.1em; font-size: 135%; background-color:#E5E5E5; color:#000000;"> <div>Đế quốc La Mã<hr />Nguyên lão viện và Nhân dân La Mã</div> </th> </tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><div class="collapsible-list mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align: left;"> <div style="line-height: 1.6em; font-weight: bold; text-align:center; font-weight:bold; background-color:#E5E5E5;"><div style="margin: 0 4em">Tên bản ngữ</div></div> <ul class="mw-collapsible-content" style="margin-top: 0; margin-bottom: 0; line-height: inherit; list-style: none; margin-left: 0; padding-top:0.25em; font-weight:normal; word-break:break-all; text-align:center;"><li style="line-height: inherit; margin: 0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r70981351">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style><div class="plainlist"><ul><li><a href="/wiki/SPQR" title="SPQR">Senatus Populusque Romanus</a> (<a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">tiếng Latinh</a>)</li><li>Imperium Romanum<a href="#cite_note-2">[a]</a> (<a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">tiếng Latinh</a>)</li><li style="font-size:80%;padding-top:0.15em;line-height:1.15em">Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων(<a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Hi_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95" class="mw-redirect" title="Tiếng Hi Lạp cổ">tiếng Hi Lạp cổ</a>) <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68144546">.mw-parser-output .nobold{font-weight:normal}</style>Basileía tôn Rhōmaíōn</li></ul></div></li></ul> </div></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center">27 TCN – 395 <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68144546">(thống nhất)<a href="#cite_note-3">[2]</a> 395-476/480 <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68144546">(<a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a>) 395–1453 <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68144546">(<a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đông</a>)</td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;text-align:center;padding:0.5em 0;"><div style="display:table; width:100%;"> <div style="display:table-cell; vertical-align:middle; padding:0 2px 0 5px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg" class="mw-file-description" title="Vexillum với aquila bên trên Đế quốc La Mã"><img alt="Vexillum với aquila bên trên Đế quốc La Mã" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg/100px-Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg.png" decoding="async" width="100" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg/150px-Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg/200px-Vexilloid_of_the_Roman_Empire.svg.png 2x" data-file-width="245" data-file-height="343" /></a></div> <div><a href="/w/index.php?title=Vexillum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vexillum (trang không tồn tại)">Vexillum</a> với <a href="/w/index.php?title=Aquila_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aquila (La Mã) (trang không tồn tại)">aquila</a> bên trên</div> </div> <div style="display:table-cell; vertical-align:middle; padding:0 5px 0 2px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Better_Imperial_Aquila.png" class="mw-file-description" title="Aquila Đế quốc La Mã"><img alt="Aquila Đế quốc La Mã" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Better_Imperial_Aquila.png/100px-Better_Imperial_Aquila.png" decoding="async" width="100" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Better_Imperial_Aquila.png/150px-Better_Imperial_Aquila.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Better_Imperial_Aquila.png/200px-Better_Imperial_Aquila.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></div> <div><a href="/w/index.php?title=Aquila_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aquila (La Mã) (trang không tồn tại)">Aquila</a></div> </div> </div></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Roman_Empire_Trajan_117AD.png" class="mw-file-description" title="Cương vực cực thịnh của Đế quốc La Mã vào năm 117, thời điểm Traianus băng hà (các nước chư hầu được tô màu hồng)[3][b]"><img alt="Cương vực cực thịnh của Đế quốc La Mã vào năm 117, thời điểm Traianus băng hà (các nước chư hầu được tô màu hồng)[3][b]" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/250px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png" decoding="async" width="250" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/375px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Roman_Empire_Trajan_117AD.png/500px-Roman_Empire_Trajan_117AD.png 2x" data-file-width="2534" data-file-height="1614" /></a><div style="position:relative;top:0.3em;">Cương vực cực thịnh của Đế quốc La Mã vào năm 117, thời điểm <a href="/wiki/Traianus" title="Traianus">Traianus</a> băng hà (các nước <a href="/wiki/Ch%C6%B0_h%E1%BA%A7u" class="mw-redirect" title="Chư hầu">chư hầu</a> được tô màu hồng)<a href="#cite_note-FOOTNOTEBennett1997-4">[3]</a><a href="#cite_note-5">[b]</a></div></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif" class="mw-file-description" title="Quá trình thay đổi lãnh thổ của Đế quốc La Mã từ thời thị quốc Rôma cho tới thời Tây La Mã lụi tàn"><img alt="Quá trình thay đổi lãnh thổ của Đế quốc La Mã từ thời thị quốc Rôma cho tới thời Tây La Mã lụi tàn" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif/250px-Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif/375px-Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif/500px-Animated_map_of_the_Roman_territorial_evolution_from_the_rise_of_the_city-state_of_Rome_to_the_fall_of_the_Western_Roman_Empire.gif 2x" data-file-width="720" data-file-height="720" /></a><div style="position:relative;top:0.3em;">Quá trình thay đổi lãnh thổ của Đế quốc La Mã từ thời thị quốc Rôma cho tới thời Tây La Mã lụi tàn</div></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;padding:5px;text-align:center;background-color:#E5E5E5;">Tổng quan</th></tr><tr><th scope="row">Vị thế</th><td>Đế quốc</td></tr><tr><th scope="row"><a href="/wiki/Th%E1%BB%A7_%C4%91%C3%B4" title="Thủ đô">Thủ đô</a></th><td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70981351"><div class="plainlist"> <ul><li><a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> (27 TCN–286)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Mediolanum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mediolanum (trang không tồn tại)">Mediolanum</a> (286–330, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nikomedeia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nikomedeia (trang không tồn tại)">Nikomedeia</a> (286–330, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đông</a>)</li> <li><a href="/wiki/Constantinopolis" title="Constantinopolis">Constantinopolis</a> (330–395)</li> <li><a href="/wiki/Constantinopolis" title="Constantinopolis">Constantinopolis</a> (395–1453, Đông)<a href="#cite_note-7">[c]</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mediolanum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mediolanum (trang không tồn tại)">Mediolanum</a> (395–401, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a>)</li> <li><a href="/wiki/Ravenna" title="Ravenna">Ravenna</a> (401–403, 408–450, 457–461, 475–476, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a>)</li> <li><a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> (403–408, 450–457, 461–475, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a>)<a href="#cite_note-8">[5]</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row">Ngôn ngữ thông dụng</th><td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70981351"><div class="plainlist"> <ul><li><a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">Tiếng Latinh</a> và <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Hy_L%E1%BA%A1p" title="Tiếng Hy Lạp">tiếng Hy Lạp</a></li> <li><a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_t%E1%BA%A1i_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Ngôn ngữ tại Đế quốc La Mã">Các ngôn ngữ địa phương / khu vực</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row"><a href="/wiki/T%C3%B4n_gi%C3%A1o" title="Tôn giáo">Tôn giáo chính</a><div style="font-weight:normal;display:inline;"></div></th><td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70981351"><div class="plainlist"> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90a_th%E1%BA%A7n_gi%C3%A1o" class="mw-redirect" title="Đa thần giáo">Đa thần giáo</a> với xu hướng <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9D_c%C3%BAng_qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thờ cúng quân chủ La Mã (trang không tồn tại)">thờ cúng quân chủ</a> (Trước năm 274)</li> <li>Tục thờ thần mặt trời <a href="/wiki/Sol_Invictus" title="Sol Invictus">Sol Invictus</a> (Trước năm 380)</li> <li><a href="/wiki/T%C3%ADn_bi%E1%BB%83u_Nicea" title="Tín biểu Nicea">Kitô giáo Nicea</a> (<a href="/w/index.php?title=Gi%C3%A1o_h%E1%BB%99i_nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Giáo hội nhà nước của Đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">chính thức</a> từ năm 380)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row"><a href="/wiki/T%C3%AAn_g%E1%BB%8Di_d%C3%A2n_c%C6%B0" title="Tên gọi dân cư">Tên dân cư</a></th><td><a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người La Mã (trang không tồn tại)">Người La Mã</a></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;padding:5px;text-align:center;background-color:#E5E5E5;">Chính trị</th></tr><tr><th scope="row"><a href="/wiki/Ch%C3%ADnh_ph%E1%BB%A7" title="Chính phủ">Chính phủ</a></th><td><a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa</a> <a href="/wiki/De_Jure" class="mw-redirect" title="De Jure">De Jure</a>, <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_tuy%E1%BB%83n_c%E1%BB%AD" title="Quân chủ tuyển cử">Bán-tuyển cử</a> quân chủ chuyên chế <a href="/wiki/De_Facto" class="mw-redirect" title="De Facto">De Facto</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Hoàng đế La Mã">Hoàng đế</a></th><td> </td></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" style="text-align:center"></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 27 TCN – 14 </div></th><td><a href="/wiki/Augustus" title="Augustus">Augustus</a> (đầu tiên)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 98–117 </div></th><td><a href="/wiki/Traianus" title="Traianus">Traianus</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 138–161 </div></th><td><a href="/wiki/Antoninus_Pius" title="Antoninus Pius">Antoninus Pius</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 270–275 </div></th><td><a href="/wiki/Aurelianus" title="Aurelianus">Aurelianus</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 284–305 </div></th><td><a href="/wiki/Diocletianus" title="Diocletianus">Diocletianus</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 306–337 </div></th><td><a href="/wiki/Constantinus_I" class="mw-redirect" title="Constantinus I">Constantinus I</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 379–395 </div></th><td><a href="/wiki/Theodosius_I" title="Theodosius I">Theodosius I</a><a href="#cite_note-9">[d]</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 474–480 </div></th><td><a href="/wiki/Julius_Nepos" title="Julius Nepos">Julius Nepos</a><a href="#cite_note-10">[e]</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 475–476 </div></th><td><a href="/wiki/Romulus_Augustus" title="Romulus Augustus">Romulus Augustus</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 527–565 </div></th><td><a href="/wiki/Justinian_I" class="mw-redirect" title="Justinian I">Justinian I</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 610–641 </div></th><td><a href="/wiki/Heraclius" title="Heraclius">Heraclius</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 780–797 </div></th><td><a href="/wiki/Konstantinos_VI" title="Konstantinos VI">Constantinus VI</a><a href="#cite_note-11">[f]</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 976–1025 </div></th><td><a href="/wiki/Basil_II" class="mw-redirect" title="Basil II">Basil II</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 1143–1180 </div></th><td><a href="/wiki/Manuel_I_Komnenos" title="Manuel I Komnenos">Manuel I</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 1449–1453 </div></th><td><a href="/wiki/Constantine_XI_Palaiologos" class="mw-redirect" title="Constantine XI Palaiologos">Constantinus XI</a><a href="#cite_note-12">[g]</a></td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;padding:5px;text-align:center;background-color:#E5E5E5;">Lịch sử</th></tr><tr><th scope="row">Thời kỳ</th><td><a href="/wiki/C%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_Hy-La" title="Cổ đại Hy-La">Thời Cổ điển</a> tới <a href="/wiki/H%E1%BA%ADu_k%E1%BB%B3_Trung_C%E1%BB%95" title="Hậu kỳ Trung Cổ">Hậu kỳ Trung Cổ</a></td></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" style="text-align:center"></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_cu%E1%BB%91i_c%C3%B9ng_c%E1%BB%A7a_C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cuộc chiến cuối cùng của Cộng hòa La Mã">Chiến tranh Actium</a> </div></th><td>32–30 TCN</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/w/index.php?title=C%E1%BA%A3i_c%C3%A1ch_hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_Augustus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cải cách hiến pháp của Augustus (trang không tồn tại)">Thành lập Đế quốc</a> </div></th><td>30–2 TCN</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/Octavian" class="mw-redirect" title="Octavian">Octavian</a> được phong <a href="/wiki/Augustus_(danh_hi%E1%BB%87u)" title="Augustus (danh hiệu)">augustus</a> </div></th><td>16 tháng 1 năm 27 TCN</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• Thiên đô về <a href="/wiki/Constantinopolis#306–337" title="Constantinopolis">Constantinopolis</a> </div></th><td>11 tháng 5 năm 330</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%C4%90%C3%B4ng_ph%C6%B0%C6%A1ng_Hy_L%E1%BA%A1p_v%C3%A0_T%C3%A2y_ph%C6%B0%C6%A1ng_Latinh" title="Đông phương Hy Lạp và Tây phương Latinh">Đông-Tây</a> chia cắt vĩnh viễn </div></th><td>17 tháng 1 năm 395</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/w/index.php?title=Romulus_Augustus_b%E1%BB%8B_ph%E1%BA%BF_tru%E1%BA%A5t&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romulus Augustus bị phế truất (trang không tồn tại)">Romulus Augustus bị phế truất</a> </div></th><td>4 tháng 9 năm 476</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/Julius_Nepos" title="Julius Nepos">Julius Nepos</a> bị sát hại </div></th><td>9 tháng 5 năm 480</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_Th%E1%BA%ADp_t%E1%BB%B1_chinh_l%E1%BA%A7n_th%E1%BB%A9_t%C6%B0" class="mw-redirect" title="Cuộc Thập tự chinh lần thứ tư">Thập tự chinh lần thứ tư</a> </div></th><td>12 tháng 4 năm 1204</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_t%C3%A1i_chi%E1%BA%BFm_Constantinopolis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc tái chiếm Constantinopolis (trang không tồn tại)">Constantinopolis được tái chiếm</a> </div></th><td>25 tháng 7 năm 1261</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/Constantinopolis_th%E1%BA%A5t_th%E1%BB%A7" title="Constantinopolis thất thủ">Constantinopolis thất thủ</a> </div></th><td>29 tháng 5 năm 1453</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/w/index.php?title=Trebizond_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trebizond sụp đổ (trang không tồn tại)">Trebizond sụp đổ</a> </div></th><td>15 tháng 8 năm 1461</td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;padding:5px;text-align:center;background-color:#E5E5E5;">Địa lý</th></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">Diện tích</th><td> </td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 25 TCN<a href="#cite_note-size-13">[6]</a></div></th><td>2.750.000 <a href="/wiki/Kil%C3%B4m%C3%A9t_vu%C3%B4ng" title="Kilômét vuông">km2</a> (1.061.781 <a href="/wiki/D%E1%BA%B7m_vu%C3%B4ng" class="mw-redirect" title="Dặm vuông">mi2</a>)</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 117<a href="#cite_note-size-13">[6]</a><a href="#cite_note-East-West-14">[7]</a></div></th><td>5.000.000 <a href="/wiki/Kil%C3%B4m%C3%A9t_vu%C3%B4ng" title="Kilômét vuông">km2</a> (1.930.511 <a href="/wiki/D%E1%BA%B7m_vu%C3%B4ng" class="mw-redirect" title="Dặm vuông">mi2</a>)</td></tr><tr class="mergedbottomrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 390<a href="#cite_note-size-13">[6]</a></div></th><td>3.400.000 <a href="/wiki/Kil%C3%B4m%C3%A9t_vu%C3%B4ng" title="Kilômét vuông">km2</a> (1.312.747 <a href="/wiki/D%E1%BA%B7m_vu%C3%B4ng" class="mw-redirect" title="Dặm vuông">mi2</a>)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row">Dân số</th><td> </td></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" style="text-align:center"></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row"><div style="text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• 25 TCN<a href="#cite_note-15">[8]</a> </div></th><td>56.800.000</td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" style="text-align:center;padding:5px;text-align:center;background-color:#E5E5E5;">Kinh tế</th></tr><tr><th scope="row"><a href="/wiki/%C4%90%C6%A1n_v%E1%BB%8B_ti%E1%BB%81n_t%E1%BB%87" class="mw-redirect" title="Đơn vị tiền tệ">Đơn vị tiền tệ</a></th><td><a href="/w/index.php?title=Sestertius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sestertius (trang không tồn tại)">sestertius</a><a href="#cite_note-16">[h]</a>, <a href="/w/index.php?title=Aureus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aureus (trang không tồn tại)">aureus</a>, <a href="/w/index.php?title=Solidus_(ti%E1%BB%81n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Solidus (tiền) (trang không tồn tại)">solidus</a>, <a href="/w/index.php?title=Solidus_(ti%E1%BB%81n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Solidus (tiền) (trang không tồn tại)">nomisma</a></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;background-color:#E5E5E5;"> <table style="width:95%; background: transparent; text-align:center; margin:0 auto; display:inline-table;"> <tbody><tr> <td style="text-align:center; border:0; padding-bottom:0"><div id="before-after"></div> Tiền thân</td> <td style="text-align:center;border:0; padding-bottom:0;">Kế tục </td></tr> <tr> <td style="vertical-align:top; text-align:center; border:0;"> <table style="width:100%; background: transparent; text-align:center; margin:0 auto; border:0;"> <tbody><tr> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Blank.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="3" data-file-height="2" /> </td> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle; text-align:left;"><a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa La Mã</a> </td></tr> </tbody></table> </td> <td style="vertical-align:top; text-align:center;border:0;"> <table style="width:92%; background:transparent; text-align:center; margin:0 auto; border:0;"> <tbody><tr> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle; text-align:right;"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Đế quốc Tây La Mã</a> </td> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Blank.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="3" data-file-height="2" /> </td></tr> <tr> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle; text-align:right;"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Byzantine" class="mw-redirect" title="Đế quốc Byzantine">Đế quốc Đông La Mã</a> </td> <td style="border:0; padding:0; vertical-align:middle;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Blank.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="3" data-file-height="2" /> </td></tr> </tbody></table> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr></tbody></table> Đế quốc La Mã hay Đế quốc Rôma (<a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">tiếng Latinh</a>: Imperium Romanum <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:IPA_for_Latin" class="extiw" title="en:Wikipedia:IPA for Latin">[ɪmˈpɛri.ũː roːˈmaːnũː]</a>; <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Hy_L%E1%BA%A1p" title="Tiếng Hy Lạp">tiếng Hy Lạp</a>: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων Basileía tôn Rhōmaíōn) là giai đoạn tiếp nối <a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa</a> <a href="/wiki/La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="La Mã cổ đại">La Mã cổ đại</a>. Chính thể Đế chế La Mã, được cai trị bởi các quân chủ gọi là <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Hoàng đế La Mã">hoàng đế La Mã</a>, thống lĩnh các vùng đất rộng lớn bao quanh <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Ba_Trung_H%E1%BA%A3i" title="Địa Trung Hải">Địa Trung Hải</a> ở <a href="/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Châu Âu">châu Âu</a>, <a href="/wiki/B%E1%BA%AFc_Phi" title="Bắc Phi">Bắc Phi</a>, và <a href="/wiki/T%C3%A2y_%C3%81" title="Tây Á">Tây Á</a>. Kể từ khi <a href="/w/index.php?title=C%E1%BA%A3i_c%C3%A1ch_Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_Augustus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cải cách Hiến pháp của Augustus (trang không tồn tại)">Caesar Augustus đăng cơ</a> cho tới <a href="/wiki/Kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_Ba" title="Khủng hoảng thế kỷ thứ Ba">thời kỳ loạn lạc vào thế kỷ thứ 3</a>, La Mã theo <a href="/w/index.php?title=Ch%E1%BA%BF_%C4%91%E1%BB%99_Nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chế độ Nguyên thủ (trang không tồn tại)">chế độ Nguyên thủ</a> một hoàng đế, đóng đô ở <a href="/wiki/R%C3%B4ma" class="mw-redirect" title="Rôma">Rôma</a>, lấy <a href="/w/index.php?title=%C3%9D_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ý thuộc La Mã (trang không tồn tại)">Italia</a> làm đất mẫu với nhiều <a href="/wiki/T%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Tỉnh La Mã">tỉnh phụ thuộc</a>. La Mã về sau được cai trị bởi <a href="/w/index.php?title=Dominatus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dominatus (trang không tồn tại)">nhiều hoàng đế</a>, san sẻ quyền lực để kiểm soát hiệu quả hơn cực đông và cực tây Đế quốc. Thành Rôma vẫn là kinh đô trên danh nghĩa của cả hai nửa cho tới năm 476, thời điểm mà phù hiệu đế chế được gửi tới <a href="/wiki/Constantinopolis" title="Constantinopolis">Constantinopolis</a> sau khi <a href="/wiki/Ravenna" title="Ravenna">Ravenna</a> rơi vào tay <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_v%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_r%E1%BB%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các vương quốc rợ (trang không tồn tại)">các tộc rợ Giécmanh</a>. Việc thụ nhận đạo Kitô như là quốc giáo của La Mã vào năm 380 và <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_th%E1%BA%A5t_th%E1%BB%A7_c%E1%BB%A7a_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự thất thủ của Tây La Mã (trang không tồn tại)">sự thất thủ của Tây La Mã</a> trước các cuộc xâm lấn của các vương quốc Giécmanh được lấy làm mốc đánh dấu cho sự chấm dứt của thời kỳ <a href="/wiki/C%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_Hy-La" title="Cổ đại Hy-La">cổ đại Hy-La</a> và sự khởi đầu của thời kỳ <a href="/wiki/Trung_c%E1%BB%95" class="mw-redirect" title="Trung cổ">Trung cổ</a> ở phương Tây. Cũng do những sự kiện ấy, cộng với quá trình Hy Lạp hóa dần dần các tỉnh phía đông, giới sử học đã đặt tên riêng cho nhà nước La Mã kế tục còn sót lại ở phía đông là <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Byzantine" class="mw-redirect" title="Đế quốc Byzantine">Đế quốc Byzantine</a>. Nhà nước tiền thân của Đế quốc La Mã, tức <a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa La Mã</a>, trở nên cực kỳ bất ổn sau các xung đột nội bộ triền miên, không có hồi kết. Giữa thể kỷ thứ nhất TCN, <a href="/wiki/Julius_Caesar" title="Julius Caesar">Julius Caesar</a> được bổ nhiệm làm <a href="/wiki/Dictator_perpetuo" class="mw-redirect" title="Dictator perpetuo">dictator perpetuo</a> ("độc tài vĩnh viễn"), sau <a href="/wiki/V%E1%BB%A5_%C3%A1m_s%C3%A1t_Julius_Caesar" title="Vụ ám sát Julius Caesar">bị mưu sát vào năm 44 TCN</a> bởi nhiều kẻ bất mãn với chế độ do Caesar bày ra. Các cuộc nội chiến và xung đột tiếp diễn, rốt cuộc dẫn đến chiến thắng của <a href="/wiki/Augustus" title="Augustus">Octavian</a> trước <a href="/wiki/Mark_Antony" class="mw-redirect" title="Mark Antony">Mark Antony</a> và <a href="/wiki/Cleopatra" class="mw-redirect" title="Cleopatra">Cleopatra</a> tại <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Actium" title="Trận Actium">trận Actium</a> vào năm 31 TCN. Ngay năm sau, Octavian chinh phục <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Ptolemaios" title="Nhà Ptolemaios">Vương quốc Ptolemaios ở Hy Lạp</a>, chấm dứt <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Hy_L%E1%BA%A1p_h%C3%B3a" title="Thời kỳ Hy Lạp hóa">thời kỳ Hy Lạp hóa</a> vốn bắt nguồn từ <a href="/wiki/Nh%E1%BB%AFng_cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_tranh_c%E1%BB%A7a_Alexandros_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%90%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Những cuộc chiến tranh của Alexandros Đại Đế">những cuộc thảo phạt của Alexandros</a> vào khoảng thế kỷ thứ 4 TCN. Thế lực của Octavian trở nên quá đỗi lớn mạnh, khiến <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87n_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o_La_M%C3%A3" title="Viện nguyên lão La Mã">viện nguyên lão</a> đành ban cho ông <a href="/w/index.php?title=Imperium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperium (trang không tồn tại)">quyền lực tuyệt đối</a> kèm danh hiệu mới là <a href="/wiki/Augustus_(danh_hi%E1%BB%87u)" title="Augustus (danh hiệu)">Augustus</a>, bản chất là đã biến ông thành vị hoàng đế đầu tiên của La Mã. Lãnh thổ rộng lớn của La Mã đời Augustus được phân chia thành các tỉnh nguyên lão và các tỉnh đế chế, với Italia vẫn là trung tâm hành chính của toàn thể đế quốc. Hai thế kỷ đầu của Đế quốc La Mã chứng kiến một sự thịnh vượng và ổn định chưa từng có tiền lệ, thường được gọi là thời kỳ <a href="/wiki/Pax_Romana" class="mw-redirect" title="Pax Romana">Pax Romana</a> (<abbr style="font-size:85%" title="dịch nghĩa đen">n.đ.</abbr> 'Thái bình La Mã'). Lãnh thổ La Mã đạt cực thịnh dưới đời <a href="/wiki/Traianus" title="Traianus">Traianus</a> (98–117); tuy nhiên không lâu sau, dấu hiệu của một giai đoạn rối ren đã nhen nhóm từ đời <a href="/wiki/Commodus" title="Commodus">Commodus</a> (177–192). Vào thế kỷ thứ 3 CN, La Mã lâm vào một <a href="/wiki/Kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_Ba" title="Khủng hoảng thế kỷ thứ Ba">cuộc khủng hoảng</a> mang tính quyết định sự tồn vong của chính nó, khi các lãnh thổ như <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Gallia" title="Đế quốc Gallia">Gallia</a> và <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Palmyra" title="Đế quốc Palmyra">Palmyra</a> lần lượt tuyên bố độc lập và ly khai khỏi Đế quốc. Đồng thời, <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_qu%C3%A2n_nh%C3%A2n" title="Hoàng đế quân nhân">hàng loạt các hoàng đế tự xưng</a>, hầu hết xuất thân từ nhà binh, thay phiên nhau lãnh đạo Đế quốc. Để bình định xã tắc, <a href="/wiki/Diocletianus" title="Diocletianus">Diocletianus</a> đã cho lập hai triều đình riêng biệt ở Đông phần Hy Lạp và ở Tây phần La Mã vào năm 286; đạo Kitô trở nên lớn mạnh nhờ việc ban hành <a href="/w/index.php?title=Ch%E1%BB%89_d%E1%BB%A5_Milan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chỉ dụ Milan (trang không tồn tại)">Chỉ dụ Milan</a> vào năm 313. Ít lâu sau, <a href="/wiki/Giai_%C4%91o%E1%BA%A1n_Di_c%C6%B0" title="Giai đoạn Di cư">Giai đoạn Di cư</a> diễn ra, bao gồm các cuộc xâm lăng của người Giécmanh và các toán quân <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hung" title="Người Hung">Hung</a> của <a href="/wiki/Attila" title="Attila">Attila</a>, quá trình mà đã khiến Đế quốc Tây La Mã bị suy yếu trầm trọng. Sau sự kiện thành Ravenna rơi vào tay tộc rợ <a href="/w/index.php?title=Heruli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heruli (trang không tồn tại)">Heruli</a> và <a href="/wiki/Romulus_Augustus" title="Romulus Augustus">Romulus Augustus</a> bị phế truất bởi <a href="/wiki/Odoacer" title="Odoacer">Odoacer</a> vào năm 476, Đế quốc Tây La Mã rốt cuộc bị tiêu diệt; hoàng đế Đông La Mã <a href="/wiki/Zeno_(ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF)" title="Zeno (hoàng đế)">Zeno</a> tuyên bố bãi bỏ nhà nước phía Tây vào năm 480. Tuy vậy, Đế quốc Đông La Mã vẫn bền bỉ sống sót trong vòng 1 thiên niên kỷ tiếp, cho tới sự kiện quân <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ottoman" title="Đế quốc Ottoman">Turk Ottoman</a> của <a href="/wiki/Mehmed_II" title="Mehmed II">Mehmed II</a> <a href="/wiki/Constantinopolis_th%E1%BA%A5t_th%E1%BB%A7" title="Constantinopolis thất thủ">hạ thành Constantinople</a> vào năm 1453.<a href="#cite_note-18">[i]</a> Do phạm vi ảnh hưởng rộng lớn và sự tồn tại lâu dài của Đế quốc La Mã, thể chế và văn hóa của La Mã cổ đại đã có <a href="/w/index.php?title=Di_s%E1%BA%A3n_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Di sản của Đế chế La Mã (trang không tồn tại)">tầm ảnh hưởng sâu sắc và dai dẳng</a> đối với sự phát triển của <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ti%E1%BA%BFng_Latinh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử tiếng Latinh (trang không tồn tại)">ngôn ngữ</a>, <a href="/wiki/T%C3%B4n_gi%C3%A1o_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Tôn giáo La Mã cổ đại">tôn giáo</a>, <a href="/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Nghệ thuật La Mã">nghệ thuật</a>, <a href="/wiki/Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Kiến trúc La Mã cổ đại">kiến trúc</a>, <a href="/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dc_ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Văn học tiếng Latinh">văn học</a>, <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Dc_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triết học La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">triết học</a>, <a href="/wiki/Lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3" title="Luật La Mã">pháp luật</a>, và <a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1p_quan_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pháp quan La Mã (trang không tồn tại)">các hình thức chính phủ</a> của các vùng lãnh thổ từng nằm dưới sự cai trị của nó. <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">Tiếng Latinh</a> của người La Mã đã phát sinh các <a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_R%C3%B4man" class="mw-redirect" title="Ngôn ngữ Rôman">ngôn ngữ Rôman</a> về sau, trong khi <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ti%E1%BA%BFng_Hy_L%E1%BA%A1p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử tiếng Hy Lạp (trang không tồn tại)">tiếng Hy Lạp trung đại</a> đã được Đông La Mã công nhận là ngôn ngữ chính thức của họ. <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Lịch sử Kitô giáo">Sự thụ nhận Kitô giáo của Đế quốc La Mã</a> đã dẫn đến sự hình thành các <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Kit%C3%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Kitô (trang không tồn tại)">vương quốc Kitô</a> Trung cổ. <a href="/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_Hy_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95" title="Nghệ thuật Hy Lạp cổ">Nghệ thuật Hy Lạp</a> và La Mã cổ đại đã truyền cảm hứng bất tận cho thời kỳ <a href="/wiki/Ph%E1%BB%A5c_h%C6%B0ng_%C3%9D" title="Phục hưng Ý">Phục hưng Ý</a>. Truyền thống kiến trúc của Roma đóng vai trò nền tảng cho các dòng kiến trúc như <a href="/wiki/Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_Romanesque" title="Kiến trúc Romanesque">Romanesque</a>, <a href="/wiki/Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_Ph%E1%BB%A5c_h%C6%B0ng" class="mw-redirect" title="Kiến trúc Phục hưng">Phục hưng</a>, <a href="/wiki/Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_T%C3%A2n_c%E1%BB%95_%C4%91i%E1%BB%83n" title="Kiến trúc Tân cổ điển">Tân cổ điển</a>, cũng như <a href="/w/index.php?title=Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kiến trúc Hồi giáo (trang không tồn tại)">kiểu Hồi giáo</a>. Sự mặc khải nền khoa học và kỹ thuật thời Hy-La (cũng là nền tảng cho <a href="/w/index.php?title=Khoa_h%E1%BB%8Dc_th%E1%BB%9Di_Trung_c%E1%BB%95_%E1%BB%9F_th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khoa học thời Trung cổ ở thế giới Hồi giáo (trang không tồn tại)">khoa học Hồi giáo</a>) ở <a href="/wiki/Trung_c%E1%BB%95" class="mw-redirect" title="Trung cổ">Châu Âu thời Trung cổ</a> đã dẫn đến <a href="/w/index.php?title=Khoa_h%E1%BB%8Dc_th%E1%BB%9Di_Ph%E1%BB%A5c_h%C6%B0ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khoa học thời Phục hưng (trang không tồn tại)">khoa học Phục hưng</a> và <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_khoa_h%E1%BB%8Dc" title="Cách mạng khoa học">Cách mạng khoa học</a>. Về mặt pháp quyền, bộ luật La Mã đã được kế thừa và phát huy bởi rất nhiều hệ thống pháp luật trên thế giới, chẳng hạn <a href="/wiki/B%E1%BB%99_lu%E1%BA%ADt_Napol%C3%A9on" class="mw-redirect" title="Bộ luật Napoléon">bộ luật Napoléon</a> của <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Ph%C3%A1p" title="Lịch sử Pháp">Pháp</a>. Ngoài ra, thể chế cộng hòa của Roma đã để lại <a href="/w/index.php?title=Truy%E1%BB%81n_th%E1%BB%91ng_c%E1%BB%95_%C4%91i%E1%BB%83n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Truyền thống cổ điển (trang không tồn tại)">một di sản sâu đậm</a>, ảnh hưởng đến <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_c%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_h%C3%A0ng_h%E1%BA%A3i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các nước cộng hòa hàng hải (trang không tồn tại)">các nước cộng hòa thành bang ở Ý</a> Trung cổ, cũng như nhà nước <a href="/wiki/Hoa_K%E1%BB%B3" title="Hoa Kỳ">Hoa Kỳ</a> ban đầu lập quốc và <a href="/wiki/Th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi_ph%C6%B0%C6%A1ng_T%C3%A2y" title="Thế giới phương Tây">các nước cộng hòa dân chủ hiện đại</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lịch_sử">Lịch sử</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=1" title="Sửa đổi phần “Lịch sử”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=1" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Lịch sử">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Lịch sử Đế chế La Mã">Lịch sử Đế chế La Mã</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_chi%E1%BA%BFn_d%E1%BB%8Bch_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3" title="Lịch sử chiến dịch của quân đội La Mã">Lịch sử chiến dịch của quân đội La Mã</a> và <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Vương quốc La Mã">Vương quốc La Mã</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Quá_độ_từ_Cộng_hòa_sang_Đế_chế">Quá độ từ Cộng hòa sang Đế chế</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=2" title="Sửa đổi phần “Quá độ từ Cộng hòa sang Đế chế”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=2" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Quá độ từ Cộng hòa sang Đế chế">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa La Mã</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Statue-Augustus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Statue-Augustus.jpg/170px-Statue-Augustus.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Statue-Augustus.jpg/255px-Statue-Augustus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Statue-Augustus.jpg/340px-Statue-Augustus.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="2250" /></a><figcaption>Pho tượng <a href="/w/index.php?title=Augustus_c%E1%BB%A7a_Prima_Porta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Augustus của Prima Porta (trang không tồn tại)">Augustus của Prima Porta</a> miêu tả chân dung <a href="/wiki/Caesar_Augustus" class="mw-redirect" title="Caesar Augustus">Caesar Augustus</a> (đầu thế kỷ thứ nhất)</figcaption></figure> Lãnh thổ Rôma bắt đầu khuếch trướng ít lâu sau sự sáng lập của <a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa La Mã</a> vào thể kỷ thứ 6 TCN, song vẫn chưa thoát khỏi phạm vi bán đảo Ý tới tận thế kỷ thứ 3 TCN. Thời đó, nó đã sẵn là một "đế quốc" (tức là một nước mạnh) từ lâu trước cả khi có hoàng đế.<a href="#cite_note-19">[10]</a> Cộng hòa La Mã không phải là một quốc gia-dân tộc theo nghĩa hiện đại, mà thực chất là một mạng lưới các thị trấn tự trị (tùy theo nhiều mức độ khác nhau đối với <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87n_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o_La_M%C3%A3" title="Viện nguyên lão La Mã">Viện nguyên lão La Mã</a>) và các quận tỉnh được điều hành bởi các tướng lĩnh quân đội. Nền Cộng hòa được cai trị, không bởi các <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF" title="Hoàng đế">hoàng đế</a>, mà bởi các <a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1p_quan_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pháp quan La Mã (trang không tồn tại)">pháp quan</a> được tuyển cử thường niên (trên hết là các <a href="/wiki/Quan_ch%E1%BA%A5p_ch%C3%ADnh_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Quan chấp chính La Mã">quan chấp chính La Mã</a>) kết hợp với quyền giám sát từ Viện nguyên lão.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009179-20">[11]</a> Bởi nhiều nguyên cớ khác nhau, các cuộc biến loạn quân sự và chính trị ở La Mã diễn ra rất thường xuyên vào thế kỷ thứ nhất TCN, giúp mở đường đến thể chế <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF" title="Hoàng đế">hoàng đế</a> về sau.<a href="#cite_note-FOOTNOTENicolet19911,_15-21">[12]</a><a href="#cite_note-Hekster-22">[13]</a><a href="#cite_note-23">[14]</a> Quyền hạn quân sự của quan chấp chính được thể hiện bằng khái niệm pháp lý La Mã <a href="/w/index.php?title=Imperium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperium (trang không tồn tại)">imperium</a>, nghĩa đen là "chỉ huy".<a href="#cite_note-24">[15]</a> Đôi khi, nếu quan chấp chính lập công lớn thì được tôn vinh bằng danh hiệu <a href="/w/index.php?title=Imperator&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperator (trang không tồn tại)">imperator</a> (vị chỉ huy). Đây chính là gốc gác của từ emperor (và empire) trong <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Anh" title="Tiếng Anh">tiếng Anh</a>, bắt nguồn từ việc danh hiệu này (cùng nhiều danh hiệu khác) được ban cho các các hoàng đế La Mã thế hệ đầu vào dịp họ đăng cơ.<a href="#cite_note-FOOTNOTERichardson20111–2-25">[16]</a> Các xung đột nội bộ, các vụ mưu phản và các cuộc nội chiến diễn ra triền miên và tràn lan ở La Mã từ thế kỷ thứ 2 TCN trở đi, đồng thời với quá trình La Mã mở mang bờ cõi ra khỏi Italia. Cuối giai đoạn này, vào năm 44 TCN, <a href="/wiki/Julius_Caesar" title="Julius Caesar">Julius Caesar</a> nhận chức <a href="/w/index.php?title=Quan_%C4%91%E1%BB%99c_t%C3%A0i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan độc tài (trang không tồn tại)">quan độc tài</a> trong một thời gian ngắn trước khi bị sát hại. Đám thủ phạm phản trắc bèn chạy trốn khỏi Roma, nhưng sau <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Philippi" title="Trận Philippi">bị đánh bại ở Philippi</a> bởi ba quân của <a href="/wiki/Mark_Antony" class="mw-redirect" title="Mark Antony">Mark Antony</a> và con trai nuôi của Caesar là <a href="/wiki/Augustus" title="Augustus">Octavian</a> vào năm 42 TCN. Sự chia cắt đế quốc giữa Antony và Octavian không tồn tại được bấy lâu, căng thẳng leo thang giữa hai nhà cai trị và rốt cuộc lên đến cao trào với chiến thằng quyết định của Octavian tại <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Actium" title="Trận Actium">trận Actium</a> trước Mark Antony và tình nhân <a href="/wiki/Cleopatra" class="mw-redirect" title="Cleopatra">Cleopatra</a> vào năm 31 TCN, khép lại cuộc chiến cuối cùng của Cộng hòa La Mã. Năm 27 TCN, <a href="/wiki/SPQR" title="SPQR">Viện nguyên lão và nhân dân La mã</a> tấn phong Octavian là <a href="/w/index.php?title=Princeps&action=edit&redlink=1" class="new" title="Princeps (trang không tồn tại)">princeps</a> ("đệ nhất công dân"), được trao quyền <a href="/w/index.php?title=Ph%C3%B3_ch%E1%BA%A5p_ch%C3%ADnh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phó chấp chính (trang không tồn tại)">phó chấp chính</a> <a href="/w/index.php?title=Imperium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperium (trang không tồn tại)">imperium</a>, cùng tước vị mới là <a href="/wiki/Augustus_(danh_hi%E1%BB%87u)" title="Augustus (danh hiệu)">Augustus</a> ("người được tôn kính") – chính thức mở ra <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời kỳ Nguyên thủ (trang không tồn tại)">thời kỳ Nguyên thủ</a> của Đế quốc La Mã (thường được tính từ năm 27 TCN - 284). Nền cộng hòa bấy giờ chỉ còn là tấm bình phong tồn tại trên danh nghĩa, ai ai cũng biết Augustus là người đứng sau nắm giữ mọi quyền hành tại Roma.<a href="#cite_note-26">[17]</a> Bởi lẽ xã tắc an bình và thịnh vượng nhờ tài trị nước của Augustus, ông được nhân dân hết mực yếu mến và được coi như một vị quân chủ <a href="/wiki/De_facto" title="De facto">trên thực tế</a> chứ không chỉ <a href="/wiki/De_jure" title="De jure">trên danh nghĩa</a> đơn thuần. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thái_bình_La_Mã">Thái bình La Mã</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=3" title="Sửa đổi phần “Thái bình La Mã”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=3" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thái bình La Mã">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Pax_Romana" class="mw-redirect" title="Pax Romana">Pax Romana</a></div> Trong vòng 200 năm kể từ đời Augustus, La Mã bước vào giai đoạn phồn vinh kinh tế và ổn định chính trị chưa từng có tiền lệ, được gọi là <a href="/wiki/Pax_Romana" class="mw-redirect" title="Pax Romana">Pax Romana</a> ("Thái bình La Mã"). Các cuộc nổi loạn địa phương hi hữu nổ ra, song nếu xảy đến thì bị dập tắt một cách "tàn nhẫn và nhanh gọn".<a href="#cite_note-27">[18]</a> <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Julio-Claudius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Julio-Claudius (trang không tồn tại)">Triều đại Julio-Claudius</a> do Augustus lập ra còn trải qua bốn đời hoàng đế nữa — <a href="/wiki/Tiberius" title="Tiberius">Tiberius</a>, <a href="/wiki/Caligula" title="Caligula">Caligula</a>, <a href="/wiki/Claudius" title="Claudius">Claudius</a>, và <a href="/wiki/Nero" title="Nero">Nero</a> — trước khi đứt đoạn vào năm 69 do sự biến <a href="/w/index.php?title=T%E1%BB%A9_%C4%90%E1%BA%BF_Ni%C3%AAn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tứ Đế Niên (trang không tồn tại)">Tứ Đế Niên</a>. Vespasianus chiến thắng và sáng lập <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Flavius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Flavius (trang không tồn tại)">triều đại Flavius</a> ngắn ngủi. Tiếp nối là <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Nerva%E2%80%93Antonine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Nerva–Antonine (trang không tồn tại)">triều đại Nerva–Antonine</a>, nổi danh với "<a href="/w/index.php?title=Ng%C5%A9_Hi%E1%BB%81n_%C4%90%E1%BA%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ngũ Hiền Đế (trang không tồn tại)">Ngũ Hiền Đế</a>": <a href="/wiki/Nerva" title="Nerva">Nerva</a>, <a href="/wiki/Traianus" title="Traianus">Traianus</a>, <a href="/wiki/Hadrianus" title="Hadrianus">Hadrianus</a>, <a href="/wiki/Antoninus_Pius" title="Antoninus Pius">Antoninus Pius</a>, và vị minh quân say mê triết học <a href="/wiki/Marcus_Aurelius" title="Marcus Aurelius">Marcus Aurelius</a>. <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r63857330/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .trow>.thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tnone center"><div class="thumbinner" style="width:693px;max-width:693px"><div class="trow"><div class="theader">Ngũ Hiền Đế</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:118px;max-width:118px"><div class="thumbimage" style="height:175px;overflow:hidden"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Nerva_Tivoli_Massimo.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Nerva_Tivoli_Massimo.jpg/116px-Nerva_Tivoli_Massimo.jpg" decoding="async" width="116" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Nerva_Tivoli_Massimo.jpg/174px-Nerva_Tivoli_Massimo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Nerva_Tivoli_Massimo.jpg/232px-Nerva_Tivoli_Massimo.jpg 2x" data-file-width="1550" data-file-height="2350" /></a></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Nerva" title="Nerva">Nerva</a> (trị. 96-98)</div></div><div class="tsingle" style="width:137px;max-width:137px"><div class="thumbimage" style="height:175px;overflow:hidden"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg/135px-Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg" decoding="async" width="135" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg/203px-Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg/270px-Traianus_Glyptothek_Munich_72.jpg 2x" data-file-width="1689" data-file-height="2200" /></a></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Traianus" title="Traianus">Traianus</a> (trị. 98-117)</div></div><div class="tsingle" style="width:142px;max-width:142px"><div class="thumbimage" style="height:175px;overflow:hidden"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg/140px-Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg" decoding="async" width="140" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg/210px-Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg/280px-Bust_Hadrian_Musei_Capitolini_MC817.jpg 2x" data-file-width="1700" data-file-height="2125" /></a></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Hadrianus" title="Hadrianus">Hadrianus</a> (trị. 117-138)</div></div><div class="tsingle" style="width:142px;max-width:142px"><div class="thumbimage" style="height:175px;overflow:hidden"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Antoninus_Pius_(Museo_del_Prado)_01.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg/140px-Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg" decoding="async" width="140" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg/210px-Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg/280px-Antoninus_Pius_%28Museo_del_Prado%29_01.jpg 2x" data-file-width="1210" data-file-height="1521" /></a></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Antoninus_Pius" title="Antoninus Pius">Antoninus Pius</a> (trị. 138-161)</div></div><div class="tsingle" style="width:144px;max-width:144px"><div class="thumbimage" style="height:175px;overflow:hidden"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png/142px-Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png" decoding="async" width="142" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png/213px-Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png/284px-Marcus_Aurelius_Metropolitan_Museum.png 2x" data-file-width="561" data-file-height="694" /></a></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Marcus_Aurelius" title="Marcus Aurelius">Marcus Aurelius</a> (trị. 161-180)</div></div></div></div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tây_phương_sụp_đổ_và_Đông_phương_kế_tục">Tây phương sụp đổ và Đông phương kế tục</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=4" title="Sửa đổi phần “Tây phương sụp đổ và Đông phương kế tục”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=4" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tây phương sụp đổ và Đông phương kế tục">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3_H%E1%BA%ADu_k%E1%BB%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc La Mã Hậu kỳ (trang không tồn tại)">Đế quốc La Mã Hậu kỳ</a> và <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự sụp đổ của Đế quốc Tây La Mã (trang không tồn tại)">Sự sụp đổ của Đế quốc Tây La Mã</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_v%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_r%E1%BB%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các vương quốc rợ (trang không tồn tại)">Các vương quốc rợ</a> và <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Byzantine" class="mw-redirect" title="Đế quốc Byzantine">Đế quốc Byzantine</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/300px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png" decoding="async" width="300" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/450px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/600px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png 2x" data-file-width="1954" data-file-height="1382" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_Di_d%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời đại Di dân (trang không tồn tại)">Các cuộc xâm lược của người rợ</a> bao gồm các luồng <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_German" class="mw-redirect" title="Người German">di dân Giécmanh</a> vào lãnh thổ La Mã. Mặc dù vùng biên cương phía bắc liên tục bị quấy nhiễu suốt chiều dài lịch sử của Đế quốc, thời đại di cư chính thức bắt đầu từ thế kỷ thứ 4 TCN và kéo dài nhiều thế kỷ. Trong thời kỳ ấy, phần phía tây được cai trị bởi các vị vua ngoại bang phương bắc, nổi bật trong số đó là <a href="/wiki/Charlemagne" title="Charlemagne">Charlemagne</a>. Về mặt lịch sử, sự kiện này đánh dấu sự chuyển tiếp từ <a href="/wiki/C%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_Hy-La" title="Cổ đại Hy-La">Cổ đại Hy-La</a> sang <a href="/wiki/Trung_c%E1%BB%95" class="mw-redirect" title="Trung cổ">Trung cổ</a> ở phương Tây.</figcaption></figure> Theo quan điểm của sử gia Hy Lạp, <a href="/wiki/Dio_Cassius" class="mw-redirect" title="Dio Cassius">Dio Cassius</a>, một sử gia đương thời, với việc hoàng đế <a href="/wiki/Commodus" title="Commodus">Commodus</a> lên kế vị vào năm 180 CN đã đánh dấu sự suy yếu "từ một vương quốc của vàng trở thành một vương quốc của gỉ và sắt" <a href="#cite_note-28">[19]</a>-bình luận nổi tiếng trên đã khiến một số nhà sử học, đặc biệt là <a href="/wiki/Edward_Gibbon" title="Edward Gibbon">Edward Gibbon</a> coi triều đại của Commodus như là sự khởi đầu cho <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_suy_t%C3%A0n_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự suy tàn của Đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">sự suy tàn của Đế quốc La Mã</a>.<a href="#cite_note-Commodus-Gibbon-29">[20]</a><a href="#cite_note-30">[21]</a> Năm 212, dưới thời trị vì của <a href="/wiki/Caracalla" title="Caracalla">Caracalla</a>, <a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_c%C3%B4ng_d%C3%A2n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền công dân La Mã (trang không tồn tại)">quyền công dân La Mã</a> đã được ban cho tất cả các cư dân tự do của Đế quốc. Tuy nhiên, bất chấp điều này, <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Severus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Severus (trang không tồn tại)">triều đại Severus</a> lại là một triều đại hỗn loạn-và các vị hoàng đế của triều đại này thường xuyên bị sát hại hoặc bị hành quyết-và tiếp sau sự sụp đổ của nó, đế quốc La Mã đã bị nhấn chìm bởi <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_c%E1%BB%A7a_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_ba" class="mw-redirect" title="Cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba">cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba</a>, một thời kì của những cuộc xâm lược, nội chiến, suy thoái kinh tế, và bệnh dịch <a href="#cite_note-31">[22]</a>. Trong việc định rõ các thời kỳ lịch sử, cuộc khủng hoảng này đôi khi được xem như là cột mốc cho sự chuyển tiếp từ <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%C3%AC_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" class="mw-redirect" title="Thời kì cổ đại">thời kì cổ đại</a> sang thời kì <a href="/w/index.php?title=H%E1%BA%ADu_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hậu cổ đại (trang không tồn tại)">Hậu cổ đại</a>. <a href="/wiki/Aurelianus" title="Aurelianus">Aurelianus</a> (trị vì từ năm 270–275) đã cứu đế quốc thoát khỏi bờ vực sụp đổ và ổn định nó. <a href="/wiki/Diocletianus" title="Diocletianus">Diocletianus</a> (trị vì từ năm 284-305) đã hoàn tất việc khôi phục lại đế quốc, ông ta đã không chấp nhận vai trò Nguyên Thủ và thay vào đó đã trở thành vị hoàng đế đầu tiên thường xuyên được gọi là Dominus, "chủ nhân" hay " Chúa Tể"<a href="#cite_note-32">[23]</a>. Triều đại của Diocletianus còn chứng kiến nỗ lực phối hợp chung lớn nhất của đế quốc chống lại mối đe dọa thấy rõ của <a href="/w/index.php?title=Thi%C3%AAn_Ch%C3%BAa_gi%C3%A1o_th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_%C4%91%E1%BA%A7u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thiên Chúa giáo thời kỳ đầu (trang không tồn tại)">Thiên Chúa giáo</a>, <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_b%E1%BB%A9c_h%E1%BA%A1i_c%E1%BB%A7a_Diocletianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc bức hại của Diocletianus (trang không tồn tại)">"Cuộc Đại bức hại"</a>. Diocletianus đã phân chia đế quốc thành bốn khu vực, mỗi khu vực lại được cai trị bởi một vị <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF" title="Hoàng đế">hoàng đế</a>, chế độ này được gọi là <a href="/wiki/T%E1%BB%A9_%C4%91%E1%BA%A7u_ch%E1%BA%BF" title="Tứ đầu chế">Tứ đầu chế</a>.<a href="#cite_note-33">[24]</a> Tin tưởng rằng mình đã khắc phục được những hỗn loạn mà đã gây khó khăn cho Rome, ông đã thoái vị cùng với vị đồng hoàng đế của mình, và chế độ Tứ đầu chế đã sụp đổ. Trật tự cuối cùng đã được <a href="/wiki/Constantinus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Constantinus Đại đế">Constantinus Đại đế</a> khôi phục, ông ta đã trở thành vị hoàng đế đầu tiên <a href="/w/index.php?title=Constantinus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF_v%C3%A0_Thi%C3%AAn_Ch%C3%BAa_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constantinus Đại đế và Thiên Chúa giáo (trang không tồn tại)">cải sang đạo Thiên chúa</a>, và là người đã thiết lập <a href="/wiki/Constantinople" class="mw-redirect" title="Constantinople">Constantinople</a> là kinh đô mới của đế quốc phía Đông. Trong suốt những thập kỷ dưới các triều đại <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Constantinus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Constantinus (trang không tồn tại)">Constantinus</a> và <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Valentinus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Valentinus (trang không tồn tại)">Valentinus</a>, đế quốc được phân chia theo trục đông tây, với hai trung tâm quyền lực nằm tại Constantinople và Rome. Triều đại của <a href="/wiki/Julianus_(ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF)" title="Julianus (hoàng đế)">Julianus</a>, dưới sự ảnh hưởng từ vị cố vấn của ông là <a href="/w/index.php?title=Mardonius_(tri%E1%BA%BFt_gia)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mardonius (triết gia) (trang không tồn tại)">Mardonius</a>, đã cố gắng khôi phục lại <a href="/w/index.php?title=T%C3%B4n_gi%C3%A1o_Hy_L%E1%BA%A1p_h%C3%B3a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tôn giáo Hy Lạp hóa (trang không tồn tại)">tôn giáo Hy Lạp hóa</a> và <a href="/w/index.php?title=T%C3%B4n_gi%C3%A1o_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tôn giáo ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">La Mã cổ đại</a>, điều này chỉ làm gián đoạn sự kế vị của các hoàng đế theo Thiên Chúa giáo trong một thời gian ngắn ngủi. <a href="/wiki/Theodosius_I" title="Theodosius I">Theodosius I</a>, vị hoàng đế cuối cùng cai trị cả phía Đông và phía Tây, đã qua đời vào năm 395 CN sau khi biến Thiên Chúa giáo trở thành <a href="/w/index.php?title=Gi%C3%A1o_h%E1%BB%99i_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Giáo hội của Đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">tôn giáo chính thức</a> của đế quốc.<a href="#cite_note-34">[25]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD(3).PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG/250px-628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG" decoding="async" width="250" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG/375px-628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG/500px-628px-Western_and_Eastern_Roman_Empires_476AD%283%29.PNG 2x" data-file-width="528" data-file-height="259" /></a><figcaption>Đế quốc La Mã vào năm 476</figcaption></figure> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Đế quốc Tây La Mã</a> đã bắt đầu <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự sụp đổ của Đế quốc Tây La Mã (trang không tồn tại)">tan rã</a> vào đầu thế kỷ thứ 5 CN khi <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_Di_d%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời đại Di dân (trang không tồn tại)">các cuộc xâm lược và di dân của người German</a> đã lấn át khả năng đồng hóa những người di dân và đánh đuổi những kẻ xâm lược của đế quốc. Người La Mã đã thành công trong việc đánh đuổi toàn bộ những kẻ xâm lược, nổi tiếng nhất trong số đó là <a href="/wiki/Attila" title="Attila">Attila</a>, dẫu vậy do đế quốc đã đồng hóa nhiều tộc người German không thực sự trung thành với Rome, điều này khiến cho nó bắt đầu tự hủy diệt chính mình. <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự sụp đổ của đế quốc Tây La Mã (trang không tồn tại)">Hầu hết các biên niên sử</a> xác định sự kết thúc của Đế quốc Tây La Mã là vào năm 476, khi <a href="/wiki/Romulus_Augustulus" class="mw-redirect" title="Romulus Augustulus">Romulus Augustulus</a> bị vị thủ lĩnh người <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_German" class="mw-redirect" title="Người German">German</a> là <a href="/wiki/Odoacer" title="Odoacer">Odoacer</a> <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_l%E1%BA%ADt_%C4%91%E1%BB%95_Romulus_Augustulus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự lật đổ Romulus Augustulus (trang không tồn tại)">ép thoái vị</a>.<a href="#cite_note-35">[26]</a> Bằng việc xưng thần với hoàng đế Đông La Mã, thay vì tự xưng là hoàng đế, Odoacer đã lật đổ đế quốc Tây La Mã bằng cách chấm dứt dòng dõi của các vị hoàng đế Tây La Mã. Đế quốc ở phía Đông— thường được gọi là <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">đế quốc Đông La Mã</a>, nhưng được nhắc đến vào thời của nó như là đế quốc La Mã hoặc bằng nhiều tên gọi khác— đã có một số mệnh khác. Nó đã sống sót trong suốt gần một thiên niên kỷ sau sự sụp đổ của <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">nửa phía Tây</a> và trở thành vương quốc Thiên Chúa giáo ổn định nhất trong <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Trung_C%E1%BB%95" class="mw-redirect" title="Thời kỳ Trung Cổ">Thời kỳ Trung Cổ</a>. Vào thế kỷ thứ 6 CN, <a href="/wiki/Justinianus_I" title="Justinianus I">Justinianus I</a> đã tái chinh phục lại <a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_Goth_(535%E2%80%93554)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh Goth (535–554) (trang không tồn tại)">bán đảo Ý</a> từ tay <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Ostrogoth" title="Người Ostrogoth">người Ostrogoth</a>, <a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_Vandal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh Vandal (trang không tồn tại)">Bắc Phi</a> từ <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Vandal" title="Người Vandal">người Vandal</a>, và miền Nam Tây Ban Nha từ <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Visigoth" title="Người Visigoth">người Visigoth</a>. Nhưng chỉ trong vòng vài năm sau khi Justinianus qua đời, lãnh thổ nằm dưới sự kiểm soát của người Đông La Mã ở Ý đã phần lớn rơi vào tay của <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Lombard" title="Người Lombard">người Lombard</a>, những người đã định cư ở bán đảo này.<a href="#cite_note-auto-36">[27]</a> Ở phía Đông, một phần là hậu quả đến từ sự tàn phá của <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%A1i_d%E1%BB%8Bch_Justinianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đại dịch Justinianus (trang không tồn tại)">Đại dịch Justinianus</a>, người La Mã đã bị đe dọa bởi sự <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_truy%E1%BB%81n_b%C3%A1_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%A1o_H%E1%BB%93i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự truyền bá của đạo Hồi (trang không tồn tại)">trỗi dậy của đạo Hồi</a>, những tín đồ của họ đã nhanh chóng <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_chinh_ph%E1%BB%A5c_C%E1%BA%ADn_%C4%90%C3%B4ng_c%E1%BB%A7a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc chinh phục Cận Đông của Hồi giáo (trang không tồn tại)">chinh phục các vùng đất của Syria</a>, <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_chinh_ph%E1%BB%A5c_Armenia_c%E1%BB%A7a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc chinh phục Armenia của Hồi giáo (trang không tồn tại)">Armenia</a> và <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_chinh_ph%E1%BB%A5c_Ai_C%E1%BA%ADp_c%E1%BB%A7a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc chinh phục Ai Cập của Hồi giáo (trang không tồn tại)">Ai Cập</a> trong <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_tranh_Byzantine-%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các cuộc chiến tranh Byzantine-Ả Rập (trang không tồn tại)">các cuộc chiến tranh Byzantine-Ả Rập</a>, và sớm <a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_cu%E1%BB%99c_v%C3%A2y_h%C3%A3m_Constantinople&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các cuộc vây hãm Constantinople (trang không tồn tại)">gây ra mối đe dọa trực tiếp đối với Constantinople</a>.<a href="#cite_note-Hooker'sByzantinepage-37">[28]</a><a href="#cite_note-38">[29]</a> Trong thế kỷ tiếp theo, người Ả Rập cũng đã <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%A1o_H%E1%BB%93i_%E1%BB%9F_mi%E1%BB%81n_Nam_%C3%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử của đạo Hồi ở miền Nam Ý (trang không tồn tại)">chiếm đóng miền Nam Ý và Sicily</a>.<a href="#cite_note-39">[30]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Byzantine_Empire_1025_AD.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Byzantine_Empire_1025_AD.png/300px-Byzantine_Empire_1025_AD.png" decoding="async" width="300" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Byzantine_Empire_1025_AD.png/450px-Byzantine_Empire_1025_AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Byzantine_Empire_1025_AD.png/600px-Byzantine_Empire_1025_AD.png 2x" data-file-width="3998" data-file-height="1835" /></a><figcaption>Đế quốc Đông La Mã (Byzantium) vào khoảng năm 1025</figcaption></figure> Tuy nhiên, người La Mã đã thành công trong việc ngăn cản sự bành trướng xa hơn nữa của đạo Hồi vào những vùng lãnh thổ của họ trong thế kỷ thứ 8, và bắt đầu từ thế kỷ thứ 9 họ đã tái khôi phục được phần nào những vùng đất đã bị mất.<a href="#cite_note-40">[31]</a> Năm 1000 CN, đế quốc Đông La Mã đã đạt tới đỉnh cao của nó: <a href="/wiki/Basil_II" class="mw-redirect" title="Basil II">Basil II</a> đã tái chinh phục lại Bulgaria và Armenia, văn hóa và thương mại đã hưng thịnh.<a href="#cite_note-41">[32]</a> Tuy vậy, ngay sau đó sự bành trướng đã bất ngờ bị chặn lại vào năm 1071 với thất bại của người Đông La Mã trong <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Manzikert" title="Trận Manzikert">trận Manzikert</a>. Hậu quả của trận chiến này đã khiến cho đế quốc trải qua một thời kỳ suy yếu ngắn. Hai thập kỷ xung đột nội bộ và các cuộc xâm lược của người <a href="/wiki/C%C3%A1c_d%C3%A2n_t%E1%BB%99c_Turk" title="Các dân tộc Turk">Turk</a> cuối cùng đã mở đường cho hoàng đế <a href="/wiki/Alexios_I_Komnenos" title="Alexios I Komnenos">Alexios I Komnenos</a> gửi một lời kêu gọi giúp đỡ tới các quốc gia Tây Âu vào năm 1095.<a href="#cite_note-Hooker'sByzantinepage-37">[28]</a> Dưới thời kỳ <a href="/wiki/Ph%E1%BB%A5c_h%C6%B0ng_Komnenos" class="mw-redirect" title="Phục hưng Komnenos">phục hưng Komnenos</a>, vương quốc đã khôi phục lại được sức mạnh của nó. Năm 1204, những người tham gia vào cuộc <a href="/wiki/Th%E1%BA%ADp_t%E1%BB%B1_chinh_th%E1%BB%A9_t%C6%B0" title="Thập tự chinh thứ tư">Thập tự chinh thứ tư</a> đã tiến hành <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_c%C6%B0%E1%BB%9Bp_ph%C3%A1_Constantinople_(1204)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc cướp phá Constantinople (1204) (trang không tồn tại)">cướp phá Constantinople</a>. Cuộc chinh phạt <a href="/wiki/Constantinople" class="mw-redirect" title="Constantinople">Constantinople</a> vào năm 1204 đã khiến cho những tàn dư của đế quốc tan rã thành những <a href="/w/index.php?title=Qu%E1%BB%91c_gia_k%E1%BA%BF_th%E1%BB%ABa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quốc gia kế thừa (trang không tồn tại)">quốc gia kế thừa</a>, người chiến thắng sau cùng là <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_Nicaea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế chế Nicaea (trang không tồn tại)">Nicaea</a>.<a href="#cite_note-42">[33]</a> Sau khi quân đội đế quốc tái chiếm lại được Constantinople, đế quốc không khác gì một nhà nước Hy Lạp bị giới hạn ở bờ biển <a href="/w/index.php?title=Aegea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aegea (trang không tồn tại)">Aegea</a>. Đế quốc Đông La Mã cuối cùng đã sụp đổ khi <a href="/wiki/Mehmed_II" title="Mehmed II">Mehmed II</a> <a href="/wiki/S%E1%BB%B1_th%E1%BA%A5t_th%E1%BB%A7_c%E1%BB%A7a_Constantinople" class="mw-redirect" title="Sự thất thủ của Constantinople">chinh phục Constantinople</a> vào ngày 29 tháng 5 năm 1453.<a href="#cite_note-43">[34]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Địa_lý_và_nhân_khẩu">Địa lý và nhân khẩu</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=5" title="Sửa đổi phần “Địa lý và nhân khẩu”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=5" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Địa lý và nhân khẩu">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A2n_kh%E1%BA%A9u_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhân khẩu của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Nhân khẩu của đế quốc La Mã</a> và <a href="/w/index.php?title=Bi%C3%AAn_gi%E1%BB%9Bi_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biên giới của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Biên giới của đế quốc La Mã</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A2n_kh%E1%BA%A9u_h%E1%BB%8Dc_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhân khẩu học cổ đại (trang không tồn tại)">Nhân khẩu học cổ đại</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Roman_Italy.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Roman_Italy.gif/220px-Roman_Italy.gif" decoding="async" width="220" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Roman_Italy.gif/330px-Roman_Italy.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Roman_Italy.gif/440px-Roman_Italy.gif 2x" data-file-width="846" data-file-height="978" /></a><figcaption><a href="/wiki/Italia_(t%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)" title="Italia (tỉnh La Mã)">Ý</a> được thiết lập bởi Augustus. Vì là quê hương của người La Mã và trung tâm của đế quốc, Ý đã là <a href="/w/index.php?title=Dominus_(t%C6%B0%E1%BB%9Bc_hi%E1%BB%87u)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dominus (tước hiệu) (trang không tồn tại)">Domina</a> (nữ hoàng) của các tỉnh,<a href="#cite_note-44">[35]</a> và được nhắc đến như là "rectrix mundi" ("kẻ cai trị thế giới", "chúa tể thế giới") và "omnium terrarum parens" ("quê hương của tất cả các vùng đất", "cội nguồn của mọi xứ sở").<a href="#cite_note-45">[36]</a></figcaption></figure> Đế quốc La Mã là một trong những đế quốc lớn nhất trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD" title="Lịch sử">lịch sử</a>, với những vùng lãnh thổ tiếp giáp nhau khắp châu Âu, Bắc Phi và Trung Đông.<a href="#cite_note-46">[37]</a> Thành ngữ Latinh imperium sine fine ("đế quốc mà không có điểm kết thúc" <a href="#cite_note-n29-47">[38]</a>) nhằm nêu lên sự mộng tưởng rằng đế quốc không bị giới hạn về cả <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_gian" title="Thời gian">thời gian</a> hay <a href="/wiki/Kh%C3%B4ng_gian" title="Không gian">không gian</a>. Trong bộ sử thi <a href="/wiki/Aeneid" class="mw-redirect" title="Aeneid">Aeneid</a> của <a href="/wiki/Virgil" class="mw-redirect" title="Virgil">Virgil</a>, sự vô hạn của đế quốc được nói là do vị thần <a href="/wiki/Jupiter" class="mw-redirect" title="Jupiter">Jupiter</a> ban cho những người La Mã.<a href="#cite_note-n29-47">[38]</a><a href="#cite_note-48">[39]</a><a href="#cite_note-49">[40]</a><a href="#cite_note-50">[41]</a><a href="#cite_note-Southern-51">[42]</a> Tuyên bố về sự thống trị thế giới này đã được tiếp tục nhắc đến và tồn tại cho đến khi Đế quốc nằm dưới sự thống trị của <a href="/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Kitô giáo">Kitô giáo</a> vào thế kỷ thứ 4. Ngoài việc sáp nhập thêm những vùng lãnh thổ rộng lớn trong tiến trình tạo dựng nên đế quốc của mình, người La Mã còn là những nhà điêu khắc cực lớn đối với môi trường của họ và là những người trực tiếp thay đổi địa lý. Ví dụ như, toàn bộ các cánh rừng đã bị đốn hạ để cung cấp đủ nguồn gỗ cho việc mở rộng đế quốc. Trong tác phẩm Critias của mình, Plato đã miêu tả sự phá rừng như sau: tại nơi trước kia từng là "một khu rừng dồi dào trên núi," lúc này đây ông ta chỉ có thể nhìn thấy "chỉ đơn thuần là khung xương của vùng đất."<a href="#cite_note-52">[43]</a> Trong thực tế, sự bành trướng của người La Mã được thực hiện chủ yếu dưới thời Cộng hoà, dẫu vậy khu vực Bắc Âu chỉ được chinh phục vào thế kỷ 1, khi mà người La Mã đã củng cố quyền lực của họ ở châu Âu, châu Phi và châu Á. Dưới triều đại của <a href="/wiki/Augustus" title="Augustus">Augustus</a>, một "bản đồ toàn cầu của thế giới được biết đến" đã được trưng bày lần đầu tiên trước công chúng tại Rome, trùng khớp với bố cục của tác phẩm toàn diện nhất về <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Ba_l%C3%BD_ch%C3%ADnh_tr%E1%BB%8B" class="mw-redirect" title="Địa lý chính trị">địa lý chính trị</a> mà vẫn còn tồn tại từ thời cổ đại, Geography của nhà văn người Hy Lạp gốc Pontos <a href="/wiki/Strabo" title="Strabo">Strabo</a> <a href="#cite_note-53">[44]</a> Khi Augustus qua đời, tác phẩm ca ngợi về những thành tựu của ông (<a href="/w/index.php?title=Res_Gestae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Res Gestae (trang không tồn tại)">Res Gestae</a>) đã mô tả những nét đặc trưng nổi bật theo danh mục về địa lý của các dân tộc và những nơi bên trong đế quốc.<a href="#cite_note-54">[45]</a> Địa lý, các cuộc điều tra dân số, và những văn thư ghi lại được lưu giữ một cách kĩ càng là những mối quan tâm chủ yếu của chính quyền đế quốc<a href="#cite_note-55">[46]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg/260px-Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg/390px-Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg/520px-Hadrian%27s_Wall_and_Highshield_Crags_-_geograph.org.uk_-_1410581.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption>Một đoạn tàn tích của Trường thành Hadrian</figcaption></figure> Đế quốc đạt tới đỉnh cao về lãnh thổ của nó dưới thời <a href="/wiki/Trajan" class="mw-redirect" title="Trajan">Trajan</a> (trị vì từ năm 98–117),<a href="#cite_note-Southern-51">[42]</a> trên một diện tích lên tới 5 triệu kilomet vuông.<a href="#cite_note-size-13">[6]</a><a href="#cite_note-East-West-14">[7]</a> Ước tính dân số theo truyền thống là từ 55–60 triệu người<a href="#cite_note-k1-56">[47]</a> được cho là khoảng từ một phần tư tới một phần sáu dân số thế giới<a href="#cite_note-Hopkins_p._184-57">[48]</a> điều này khiến cho nó trở thành quốc gia có dân cư lớn nhất và lớn hơn bất cứ thực thể chính trị thống nhất nào ở phương Tây cho đến giữa thế kỷ 19.<a href="#cite_note-58">[49]</a> Các <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A2n_kh%E1%BA%A9u_h%E1%BB%8Dc_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhân khẩu học cổ đại (trang không tồn tại)">nghiên cứu nhân khẩu học</a> gần đây đã kết luận rằng dân số của nó vào lúc đỉnh điểm nằm trong khoảng từ 70 triệu tới hơn 100 triệu.<a href="#cite_note-Population_and_demography-59">[50]</a><a href="#cite_note-60">[51]</a> Bất cứ thành phố nào trong số ba thành phố lớn nhất của đế quốc—Rome, <a href="/wiki/Alexandria" title="Alexandria">Alexandria</a>, và <a href="/wiki/Antioch" class="mw-redirect" title="Antioch">Antioch</a>—gần như đều có kích thước gấp đôi bất kỳ thành phố châu Âu nào vào đầu thế kỷ 17.<a href="#cite_note-61">[52]</a> Sử gia <a href="/w/index.php?title=Christopher_Kelly_(s%E1%BB%AD_gia)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christopher Kelly (sử gia) (trang không tồn tại)">Christopher Kelly</a> đã miêu tả nó: <blockquote class="templatequote">Vào thời điểm đó đế quốc đã trải dài từ <a href="/w/index.php?title=Tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_th%C3%A0nh_Hadrianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trường thành Hadrianus (trang không tồn tại)">trường thành Hadrianus</a> ở <a href="/wiki/Mi%E1%BB%81n_B%E1%BA%AFc_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_Anh" class="mw-redirect" title="Miền Bắc nước Anh">Miền Bắc nước Anh</a> thấm đẫm mưa phùn tới bờ sông <a href="/wiki/Euphrates" title="Euphrates">Euphrates</a> đầy nắng ở Syria; từ hệ thống sông <a href="/wiki/Rhine" class="mw-redirect" title="Rhine">Rhine</a>–<a href="/wiki/Danube" class="mw-redirect" title="Danube">Danube</a> vĩ đại, mà len lỏi qua những vùng đất màu mỡ, bằng phẳng của châu Âu từ <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_v%C3%B9ng_%C4%91%E1%BA%A5t_th%E1%BA%A5p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các vùng đất thấp (trang không tồn tại)">các vùng đất thấp</a> tới <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90en" title="Biển Đen">biển Đen</a>, tới những đồng bằng trù phú ở bờ biển Bắc Phi và rãnh nước tuơi tốt của <a href="/wiki/Thung_l%C5%A9ng_s%C3%B4ng_Nile" class="mw-redirect" title="Thung lũng sông Nile">thung lũng sông Nile</a> ở Ai Cập. Đế quốc đã ôm trọn khu vực biển <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Ba_Trung_H%E1%BA%A3i" title="Địa Trung Hải">Địa Trung Hải</a> ... được những người chinh phục của nó gọi là <a href="/w/index.php?title=Mare_nostrum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mare nostrum (trang không tồn tại)">mare nostrum</a>—'biển của chúng ta'.<a href="#cite_note-k1-56">[47]</a> </blockquote> Vị hoàng đế kế vị Trajanus, Hadrianus đã thông qua một chính sách duy trì thay vì mở rộng đế quốc. Các đường biên giới (fines) đã được đánh dấu, còn những phòng tuyến biên giới (limes) thì được tuần tra.<a href="#cite_note-Southern-51">[42]</a> Những khu vực biên giới được củng cố vững chắc nhất là nơi ổn định nhất.<a href="#cite_note-Hekster-22">[13]</a> <a href="/w/index.php?title=Tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_th%C3%A0nh_Hadrianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trường thành Hadrianus (trang không tồn tại)">Trường thành Hadrianus</a> mà đã ngăn cách thế giới La Mã khỏi những gì đã được coi là một mối đe dọa man rợ luôn hiện diện là công trình quan trọng nhất còn sót lại của nỗ lực này.<a href="#cite_note-62">[53]</a><a href="#cite_note-63">[54]</a><a href="#cite_note-64">[55]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ngôn_ngữ">Ngôn ngữ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=6" title="Sửa đổi phần “Ngôn ngữ”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=6" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Ngôn ngữ">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_t%E1%BA%A1i_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Ngôn ngữ tại Đế quốc La Mã">Ngôn ngữ tại Đế quốc La Mã</a></div> Ngôn ngữ của người La Mã là tiếng Latin, nó đã được <a href="/wiki/Virgil" class="mw-redirect" title="Virgil">Virgil</a> nhấn mạnh như là nguồn cội của sự thống nhất và <a href="/w/index.php?title=Mos_maiorum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mos maiorum (trang không tồn tại)">truyền thống</a> của người La Mã<a href="#cite_note-65">[56]</a><a href="#cite_note-66">[57]</a><a href="#cite_note-67">[58]</a> Cho đến tận thời của <a href="/wiki/Alexander_Severus" title="Alexander Severus">Alexander Severus</a> (trị vì từ năm 222-235), <a href="/w/index.php?title=%C4%90%C4%83ng_k%C3%BD_khai_sinh_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đăng ký khai sinh ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">giấy khai sinh</a> và di chúc của công dân La Mã đều phải được viết bằng tiếng Latin.<a href="#cite_note-68">[59]</a> Tiếng Latin cũng còn là ngôn ngữ của các tòa án pháp định ở phía Tây và của quân đội trên khắp Đế quốc<a href="#cite_note-69">[60]</a>, nhưng lại không được áp dụng chính thức đối với những cư dân nằm dưới sự cai trị của người La Mã.<a href="#cite_note-70">[61]</a><a href="#cite_note-71">[62]</a> <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%ADnh_s%C3%A1ch_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chính sách ngôn ngữ (trang không tồn tại)">Chính sách</a> này tương phản với của <a href="/wiki/Alexandros_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Alexandros Đại đế">Alexandros Đại đế</a>, ông ta mong muốn biến tiếng Hy Lạp trở thành ngôn ngữ chính thức trên khắp đế quốc của mình.<a href="#cite_note-72">[63]</a> Như là một hệ quả từ các cuộc chinh phục của Alexandros, <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Hy_L%E1%BA%A1p_Koine" title="Tiếng Hy Lạp Koine">tiếng Hy Lạp Koine</a> đã trở thành <a href="/wiki/Lingua_franca" title="Lingua franca">ngôn ngữ chung</a> ở khu vực quanh phía đông Địa Trung Hải và ở Tiểu Á.<a href="#cite_note-73">[64]</a><a href="#cite_note-tread-74">[65]</a> "Biên giới ngôn ngữ" này đã phân chia đế quốc thành hai nửa với tiếng Latin ở Phía Tây và tiếng Hy Lạp ở Phía Đông thông qua bán đảo Balkan, tạo ra một hệ ngôn ngữ song song bên trong đế quốc La Mã.<a href="#cite_note-75">[66]</a> Những người La Mã mà được nhận một nền giáo dục ưu tú, thì lại học tiếng Hy Lạp như là một <a href="/w/index.php?title=Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_th%C6%A1_ca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ngôn ngữ thơ ca (trang không tồn tại)">ngôn ngữ thơ ca</a>, và hầu hết những người thuộc chính quyền đều có thể nói tiếng Hy Lạp.<a href="#cite_note-76">[67]</a> Các vị hoàng đế của <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Julio-Claudius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Julio-Claudius (trang không tồn tại)">triều đại Julio-Claudius</a> đã khuyến khích những tiêu chuẩn cao đối với tiếng Latin chuẩn (Latinitas), một trào lưu ngôn ngữ được đồng nhất theo những thuật ngữ hiện đại như là tiếng <a href="/w/index.php?title=La_tinh_c%E1%BB%95_%C4%91i%E1%BB%83n&action=edit&redlink=1" class="new" title="La tinh cổ điển (trang không tồn tại)">La tinh cổ điển</a>, và ủng hộ việc sử dụng chính thức tiếng Latin trong các hoạt động kinh doanh.<a href="#cite_note-Rochette_p._552-77">[68]</a> Hoàng đế <a href="/wiki/Claudius" title="Claudius">Claudius</a> đã cố gắng để hạn chế việc sử dụng tiếng Hy Lạp, và nhân dịp này ông đã cho thu hồi quyền công dân của những người ít sử dụng tiếng Latin, nhưng ngay cả trong Viện nguyên lão, ông chỉ cần sử dụng đến song ngữ riêng của mình trong những dịp phải tiếp kiến với những sứ thần biết nói tiếng Hy Lạp.<a href="#cite_note-Rochette_p._552-77">[68]</a> Suetonius đã trích dẫn lời nói của ông khi đề cập đến "hai ngôn ngữ của chúng ta," <a href="#cite_note-78">[69]</a> và hoàng đế đã sử dụng hai viên thư ký hoàng gia, một dùng tiếng Hy Lạp và một là tiếng Latinh, để đề ngày tháng cho triều đại của ông.<a href="#cite_note-79">[70]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:P.Ryl._I_61.tif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/P.Ryl._I_61.tif/lossy-page1-310px-P.Ryl._I_61.tif.jpg" decoding="async" width="310" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/P.Ryl._I_61.tif/lossy-page1-465px-P.Ryl._I_61.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/P.Ryl._I_61.tif/lossy-page1-620px-P.Ryl._I_61.tif.jpg 2x" data-file-width="1924" data-file-height="1047" /></a><figcaption>Tờ giấy <a href="/wiki/Papyrus" class="mw-redirect" title="Papyrus">papyrus</a> thế kỉ thứ 5 cho thấy một đoạn trích từ một bài diễn văn của <a href="/wiki/Cicero" title="Cicero">Cicero</a> sử dụng song song cả tiếng Latinh và Hy Lạp<a href="#cite_note-80">[71]</a></figcaption></figure> Ở phía Đông của đế chế, pháp luật và các văn bản chính thức thường xuyên được dịch sang tiếng Hy Lạp từ tiếng La tinh.<a href="#cite_note-81">[72]</a> Sự giao thoa hàng ngày của hai ngôn ngữ được thể hiện trong những câu văn viết bằng song ngữ, mà thậm chí đôi khi có sự chuyển đổi qua lại giữa tiếng Hy Lạp và Latinh.<a href="#cite_note-82">[73]</a><a href="#cite_note-83">[74]</a> Sau khi tất cả các cư dân tự do của đế quốc được ban cho quyền công dân La Mã vào năm 212 CN, một số lượng lớn các công dân La Mã không biết nói tiếng Latinh, tuy vậy tiếng Latin vẫn là một dấu hiệu của "người La Mã."<a href="#cite_note-84">[75]</a> Một trong những cải cách của hoàng đế <a href="/wiki/Diocletianus" title="Diocletianus">Diocletianus</a> (trị vì từ năm 284-305) đó là đã tìm cách khôi phục lại uy quyền của tiếng Latinh và thành ngữ tiếng Hy Lạp ἡ κρατοῦσα διάλεκτος (hẽ kratousa dialektos) là minh chứng cho việc duy trì địa vị của tiếng Latin là "ngôn ngữ của quyền lực".<a href="#cite_note-85">[76]</a> Học giả <a href="/w/index.php?title=Libanius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Libanius (trang không tồn tại)">Libanius</a> (thế kỷ thứ 4) coi tiếng Latinh như là nguyên nhân gây ra một sự suy giảm trong chất lượng của thuật hùng biện Hy Lạp<a href="#cite_note-86">[77]</a> Trong những năm đầu của thế kỷ thứ 6, hoàng đế <a href="/wiki/Justinianus_I" title="Justinianus I">Justinianus</a> đã tiến hành một nỗ lực viển vông nhằm tái khẳng định địa vị của tiếng Latin như là ngôn ngữ của pháp luật, mặc dù vào thời của ông ta, tiếng Latin không còn giữ được sự thịnh hành như là một sinh ngữ ở phía Đông.<a href="#cite_note-87">[78]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thổ_ngữ_và_di_sản_ngôn_ngữ">Thổ ngữ và di sản ngôn ngữ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=7" title="Sửa đổi phần “Thổ ngữ và di sản ngôn ngữ”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=7" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thổ ngữ và di sản ngôn ngữ">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG/330px-Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG" decoding="async" width="330" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG/495px-Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG/660px-Inscription_Theatre_Leptis_Magna_Libya.JPG 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Chữ khắc bằng song ngữ Latinh-Punic tại một nhà hát ở <a href="/wiki/Leptis_Magna" title="Leptis Magna">Leptis Magna</a>, <a href="/w/index.php?title=Africa_(T%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Africa (Tỉnh La Mã) (trang không tồn tại)">Tỉnh châu Phi của La Mã</a> (nay thuộc về Libya)</figcaption></figure> Các tài liệu tham khảo dành cho những người phiên dịch cho thấy các ngôn ngữ địa phương đã tiếp tục được sử dụng thay vì tiếng Hy Lạp và Latinh, đặc biệt là ở Ai Cập nơi mà <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Copt" title="Tiếng Copt">tiếng Copt</a> nổi trội hơn hẳn, và trong các môi trường quân sự dọc theo sông Rhine và Danube. Những luật gia La Mã cũng cho thấy một mối quan tâm đối với các ngôn ngữ địa phương như <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Punic&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Punic (trang không tồn tại)">tiếng Punic</a>, Gaul, và <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Aram" title="Tiếng Aram">tiếng Aram</a> trong việc đảm bảo sự hiểu biết chính xác cùng với việc áp dụng pháp luật và những lời thề.<a href="#cite_note-88">[79]</a> Ở <a href="/w/index.php?title=Africa_(T%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Africa (Tỉnh La Mã) (trang không tồn tại)">hành tỉnh châu Phi</a>, tiếng Libya-Berber và Punic đã được sử dụng cho những chữ khắc và câu ghi trên các đồng tiền xu dưới triều đại <a href="/wiki/Tiberius" title="Tiberius">Tiberius</a> (thế kỷ thứ 1 sau công nguyên). Các chữ khắc bằng tiếng Libya-Berber và Punic lần xuất hiện trên các tòa nhà công cộng vào thế kỷ thứ 2, một số song song cùng với tiếng Latinh.<a href="#cite_note-89">[80]</a> Ở <a href="/wiki/Syria_(t%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)" title="Syria (tỉnh La Mã)">Syria</a>, những người lính <a href="/wiki/Palmyra" title="Palmyra">Palmyra</a> thậm chí đã sử dụng <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%95_ng%E1%BB%AF_Palmyra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thổ ngữ Palmyra (trang không tồn tại)">thổ ngữ Aram</a> trong các câu khắc, một ngoại lệ đáng lưu ý bởi vì theo luật thì tiếng Latin là ngôn ngữ của quân đội.<a href="#cite_note-90">[81]</a> <a href="/wiki/Babatha" title="Babatha">Kho lưu trữ của Babatha</a> là một ví dụ có tính gợi ý về sự <a href="/wiki/%C4%90a_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF" title="Đa ngôn ngữ">đa ngôn ngữ</a> trong đế quốc. Những cuộn <a href="/wiki/Gi%E1%BA%A5y_c%C3%B3i" title="Giấy cói">giấy cói</a> này được đặt tên theo tên của một người phụ nữ Do Thái ở <a href="/w/index.php?title=Arabia_(t%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arabia (tỉnh La Mã) (trang không tồn tại)">tỉnh Arabia</a> có niên đại từ năm 93 tới năm 132 CN, chúng chủ yếu sử dụng tiếng Aram, thổ ngữ, viết bằng các ký tự Hy Lạp cùng với ảnh hưởng của <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Semit" class="mw-redirect" title="Tiếng Semit">tiếng Semit</a> và Latinh; tuy nhiên một đơn thỉnh cầu gửi tới vị <a href="/w/index.php?title=T%E1%BB%95ng_%C4%91%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tổng đốc La Mã (trang không tồn tại)">tổng đốc La Mã</a> lại được viết bằng tiếng Hy Lạp.<a href="#cite_note-91">[82]</a> Địa vị thống trị của tiếng Latinh trong giới học giả tinh hoa có thể làm phai mờ tính liên tục của ngôn ngữ nói, bởi vì tất cả các nền văn hóa bên trong đế quốc La Mã chủ yếu là được truyền miệng.<a href="#cite_note-miles-92">[83]</a> Ở phía Tây, tiếng Latinh, được sử dụng ở dạng nói của nó là <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Vulgar_Latin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Vulgar Latin (trang không tồn tại)">tiếng Vulgar Latin</a>, đã dần dần thay thế <a href="/wiki/Ng%E1%BB%AF_t%E1%BB%99c_Celt" title="Ngữ tộc Celt">tiếng Celt</a> và <a href="/wiki/Nh%C3%B3m_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_g%E1%BB%91c_%C3%9D" title="Nhóm ngôn ngữ gốc Ý">tiếng Ý</a> mà vốn có liên quan tới nó thông qua việc cùng có chung <a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_%E1%BA%A4n-%C3%82u_nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7y" class="mw-redirect" title="Ngôn ngữ Ấn-Âu nguyên thủy">nguồn gốc Ấn-Âu</a>.Tương đồng trong cú pháp và từ vựng đã tạo thuận lợi cho việc chấp nhận và sử dụng tiếng Latinh.<a href="#cite_note-93">[84]</a><a href="#cite_note-94">[85]</a><a href="#cite_note-curchin-95">[86]</a> Sau giai đoạn phân chia quyền lực chính trị vào thời kì <a href="/w/index.php?title=H%E1%BA%ADu_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hậu cổ đại (trang không tồn tại)">hậu cổ đại</a>, tiếng Latin đã phát triển thành các nhánh khác nhau với tính chất cục bộ mà cuối cùng đã trở thành <a href="/wiki/Nh%C3%B3m_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_R%C3%B4man" title="Nhóm ngôn ngữ Rôman">nhóm ngôn ngữ Rôman</a>, chẳng hạn như tiếng Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp, Ý và Romania. Vì là một ngôn ngữ quốc tế của tri thức và văn học, bản thân tiếng Latin vẫn tiếp tục là một phương tiện dùng trong các hoạt động ngoại giao và cho sự phát triển trí thức được đồng nhất với <a href="/w/index.php?title=Ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_nh%C3%A2n_v%C4%83n_th%E1%BB%9Di_Ph%E1%BB%A5c_h%C6%B0ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng (trang không tồn tại)">chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng</a> cho đến tận thế kỷ 17, và đối với pháp luật và <a href="/wiki/Gi%C3%A1o_h%E1%BB%99i_C%C3%B4ng_gi%C3%A1o_R%C3%B4ma" class="mw-redirect" title="Giáo hội Công giáo Rôma">Giáo hội Công giáo Rôma</a> cho đến ngày nay.<a href="#cite_note-96">[87]</a><a href="#cite_note-97">[88]</a> Mặc dù tiếng Hy Lạp tiếp tục là ngôn ngữ của <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đế quốc Đông La Mã</a>, sự phân bố ngôn ngữ ở phía Đông lại phức tạp hơn. Đa số những người nói tiếng Hy Lạp sống ở <a href="/w/index.php?title=B%C3%A1n_%C4%91%E1%BA%A3o_Hy_L%E1%BA%A1p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bán đảo Hy Lạp (trang không tồn tại)">bán đảo Hy Lạp</a> và <a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_%C4%91%E1%BA%A3o_c%E1%BB%A7a_Hy_L%E1%BA%A1p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các đảo của Hy Lạp (trang không tồn tại)">các đảo</a>, miền tây <a href="/wiki/Ti%E1%BB%83u_%C3%81" title="Tiểu Á">Tiểu Á</a>, các thành phố lớn, và một số vùng ven biển.<a href="#cite_note-98">[89]</a> Giống như tiếng Hy Lạp và Latinh, <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Thrace&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Thrace (trang không tồn tại)">tiếng Thrace</a> có nguồn gốc từ <a href="/wiki/H%E1%BB%87_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_%E1%BA%A4n-%C3%82u" class="mw-redirect" title="Hệ ngôn ngữ Ấn-Âu">hệ ngôn ngữ Ấn-Âu</a>, giống như một số ngôn ngữ đã biến mất khác ở Anatolia vốn chỉ được chứng thực từ những chữ khắc vào thời kì đế quốc.<a href="#cite_note-tread-74">[65]</a><a href="#cite_note-miles-92">[83]</a> <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Albania" title="Tiếng Albania">Tiếng Albania</a> thường được coi là hậu duệ của tiếng <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Illyri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Illyri (trang không tồn tại)">Illyri</a>, mặc dù vậy giả thuyết này đã bị một số nhà ngôn ngữ học bác bỏ, họ chủ trương rằng nó có nguồn gốc từ tiếng <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Daci&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Daci (trang không tồn tại)">Daci</a> hoặc tiếng Thrace.<a href="#cite_note-99">[90]</a> Nhiều <a href="/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Phi-%C3%81" title="Ngữ hệ Phi-Á">ngôn ngữ Phi-Á</a> khác nhau— chủ yếu là tiếng Copt ở Ai Cập, và Aram ở Syria và Lưỡng Hà— chưa bao giờ bị tiếng Hy Lạp thay thế. Tuy nhiên, việc sử dụng tiếng Hy Lạp trên toàn thế giới là một nhân tố cho phép truyền bá Thiên Chúa giáo, như được chỉ ra thông qua ví dụ đó là việc sử dụng tiếng Hy Lạp trong <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_th%C6%B0_t%E1%BB%AB_c%E1%BB%A7a_th%C3%A1nh_Paul&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các thư từ của thánh Paul (trang không tồn tại)">các thư từ của thánh Paul</a>.<a href="#cite_note-tread-74">[65]</a> Một số trích dẫn liên quan đến tiếng Gaul vào giai đoạn Hậu cổ đại có thể ngụ ý rằng nó đã tiếp tục được nói. Vào thế kỷ thứ 2 CN, đã có sự thừa nhận rõ ràng về việc sử dụng nó trong một vài phong tục theo luật định,<a href="#cite_note-100">[91]</a> bói toán<a href="#cite_note-Lambert10-101">[92]</a> và dược lý.<a href="#cite_note-102">[93]</a><a href="/w/index.php?title=Sulpicius_Severus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sulpicius Severus (trang không tồn tại)">Sulpicius Severus</a>, khi đang biên soạn vào thế kỷ thứ 5 ở <a href="/w/index.php?title=Gallia_Aquitania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gallia Aquitania (trang không tồn tại)">Gallia Aquitania</a>, đã ghi chép bằng song ngữ với tiếng Gaul là <a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_%C4%91%E1%BA%A7u_ti%C3%AAn" title="Ngôn ngữ đầu tiên">ngôn ngữ đầu tiên</a>.<a href="#cite_note-Lambert10-101">[92]</a> Sự tồn tại của thổ ngữ Galatia ở Anatolia mà gần giống với ngôn ngữ được nói bởi người <a href="/w/index.php?title=Treveri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Treveri (trang không tồn tại)">Treveri</a> gần Trier đã được chứng thực bởi <a href="/wiki/Jerome" class="mw-redirect" title="Jerome">Jerome</a> (331–420), ông ta là người có sự hiểu biết trực tiếp.<a href="#cite_note-103">[94]</a> Đa phần các học giả <a href="/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%8Dc_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD" title="Ngôn ngữ học lịch sử">ngôn ngữ học lịch sử</a> đều cho rằng tiếng Gaul thực sự vẫn còn được nói cho đến tận giai đoạn giữa tới giai đoạn cuối thế kỷ thứ 6 ở Pháp.<a href="#cite_note-Helix-104">[95]</a> Bất chấp sự La Mã hóa đáng kể đối với văn hóa vật chất bản địa, tiếng Gaul đã được duy trì để có thể sống sót và đã tồn tại đồng thời với tiếng Latinh trong suốt hàng thế kỷ thống trị Gaul của người La Mã.<a href="#cite_note-Helix-104">[95]</a> Lần cuối cùng tiếng Galatia được nhắc đến là bởi <a href="/w/index.php?title=Cyril_c%E1%BB%A7a_Scythopolis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cyril của Scythopolis (trang không tồn tại)">Cyril của Scythopolis</a>, ông tuyên bố rằng một linh hồn quỷ dữ đã ám một tu sĩ và khiến cho người này chỉ có thể nói tiếng Galatia,<a href="#cite_note-105">[96]</a> trong khi lần cuối cùng tiếng Gaul được nhắc đến ở Pháp là bởi <a href="/w/index.php?title=Gregory_c%E1%BB%A7a_Tours&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gregory của Tours (trang không tồn tại)">Gregory của Tours</a> trong giai đoạn giữa năm 560 và 575, ông ta ghi chép rằng một điện thờ ở Auvergne mà "được gọi là Vasso Galatae theo tiếng Gallia" đã bị phá hủy và thiêu trụi.<a href="#cite_note-Helix-104">[95]</a><a href="#cite_note-106">[97]</a> Sau một thời kỳ dài sử dụng song ngữ, <a href="/w/index.php?title=Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Gaul-La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ngữ hệ Gaul-La Mã (trang không tồn tại)">ngữ hệ Gaul-La Mã</a> mới xuất hiện mà bao gồm cả tiếng Pháp đã được định hình bởi tiếng Gaul theo một vài phương diện; trong trường hợp của tiếng Pháp chúng bao gồm các từ mượn và <a href="/w/index.php?title=Calque&action=edit&redlink=1" class="new" title="Calque (trang không tồn tại)">cách dịch phỏng theo</a> (bao gồm oui,<a href="#cite_note-Matas-107">[98]</a> từ thay cho "yes"),<a href="#cite_note-Matas-107">[98]</a><a href="#cite_note-Savignac-108">[99]</a> thay đổi âm,<a href="#cite_note-109">[100]</a><a href="#cite_note-110">[101]</a> và ảnh hưởng trong cách chia động từ và thứ tự từ.<a href="#cite_note-Matas-107">[98]</a><a href="#cite_note-Savignac-108">[99]</a><a href="#cite_note-Adams-111">[102]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xã_hội">Xã hội</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=8" title="Sửa đổi phần “Xã hội”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=8" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Xã hội">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm thông tin: <a href="/w/index.php?title=X%C3%A3_h%E1%BB%99i_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xã hội La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Xã hội La Mã cổ đại</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg/280px-Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg" decoding="async" width="280" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg/420px-Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg/560px-Pompeii_family_feast_painting_Naples.jpg 2x" data-file-width="2821" data-file-height="2518" /></a><figcaption>Một bữa tiệc nhiều thế hệ được miêu tả trên một bức tranh tường ở <a href="/wiki/Pompeii" title="Pompeii">Pompeii</a> (thế kỷ thứ 1 sau công nguyên)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:SEUSO_lakom%C3%A1ja.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/SEUSO_lakom%C3%A1ja.png/220px-SEUSO_lakom%C3%A1ja.png" decoding="async" width="220" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/SEUSO_lakom%C3%A1ja.png/330px-SEUSO_lakom%C3%A1ja.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/SEUSO_lakom%C3%A1ja.png/440px-SEUSO_lakom%C3%A1ja.png 2x" data-file-width="1095" data-file-height="924" /></a><figcaption>Bữa tiệc của Seuso tại Lacus Pelso (Hồ Balaton)</figcaption></figure> Đế quốc La Mã có sự đa dạng văn hóa đặc biệt, cùng với "một khả năng gắn kết đáng kinh ngạc hơn nữa" để tạo ra một ý thức về bản sắc chung trong khi lại chứa đựng rất nhiều các dân tộc khác nhau nằm bên trong hệ thống chính trị của nó suốt một khoảng thời gian dài.<a href="#cite_note-112">[103]</a> Người La Mã đã chú ý đến việc tạo ra các công trình công cộng và những không gian thoáng đãng chung dành cho tất cả mọi người dân như là các <a href="/w/index.php?title=Forum_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forum (La Mã) (trang không tồn tại)">khu chợ</a>, <a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_%C4%91%E1%BA%A5u_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_%C4%91%C3%A0i_v%C3%B2ng_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các đấu trường đài vòng La Mã (trang không tồn tại)">đấu trường đài vòng</a>, <a href="/w/index.php?title=Circus_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Circus (La Mã) (trang không tồn tại)">trường đua ngựa</a> và các <a href="/w/index.php?title=Thermae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thermae (trang không tồn tại)">nhà tắm</a>, điều này giúp nuôi dưỡng ý thức về "lối sống La Mã".<a href="#cite_note-113">[104]</a> Xã hội La Mã cũng có nhiều hệ thống phân cấp xã hội chồng chéo mà những khái niệm hiện đại về "<a href="/wiki/Giai_c%E1%BA%A5p" title="Giai cấp">giai cấp</a>" trong tiếng Anh có thể không đại diện một cách chính xác cho nó.<a href="#cite_note-114">[105]</a> Hai thập kỷ của những cuộc nội chiến mà từ đó đã giúp cho Augustus nổi lên và trở thành nhà cai trị duy nhất đã khiến cho xã hội truyền thống ở Rome rơi vào tình trạng hỗn loạn và biến động,<a href="#cite_note-115">[106]</a> nhưng nó lại không ảnh hưởng một cách trực tiếp tới sự phân bố giàu nghèo và quyền lực xã hội. Từ góc nhìn của các tầng lớp dưới, nó đơn giản chỉ là thêm vào kim tự tháp xã hội một đỉnh chóp.<a href="#cite_note-116">[107]</a> Những mối quan hệ cá nhân như <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_b%E1%BA%A3o_tr%E1%BB%A3_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự bảo trợ ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">sự bảo trợ</a>, tình bạn (Amicitia), gia đình, hôn nhân đã tiếp tục ảnh hưởng đến các hoạt động chính trị và chính quyền như dưới thời Cộng hòa.<a href="#cite_note-117">[108]</a> Tuy nhiên, vào triều đại của <a href="/wiki/Nero" title="Nero">Nero</a>, việc tìm thấy một cựu nô lệ lại giàu có hơn một công dân tự do, hoặc một <a href="/w/index.php?title=T%E1%BA%A7ng_l%E1%BB%9Bp_K%E1%BB%B5_s%C4%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tầng lớp Kỵ sĩ (trang không tồn tại)">kỵ sĩ</a> có nhiều quyền lực hơn một nguyên lão lại không phải là một điều bất thường.<a href="#cite_note-118">[109]</a> Sự mập mờ chính xác hơn là sự rườm rà của hệ thống phân cấp xã hội quá cứng nhắc dưới thời cộng hòa đã dẫn đến sự gia tăng <a href="/wiki/Di_%C4%91%E1%BB%99ng_x%C3%A3_h%E1%BB%99i" title="Di động xã hội">di động xã hội</a> dưới thời đế quốc,<a href="#cite_note-119">[110]</a><a href="#cite_note-120">[111]</a> cả theo chiều hướng đi lên và đi xuống, tới một mức độ vượt xa tất cả những xã hội cổ đại đã được ghi chép rõ ràng khác.<a href="#cite_note-121">[112]</a> Phụ nữ, nô lệ được giải phóng, và nô lệ có cơ hội để có được và sử dụng ảnh hưởng theo những cách mà trước kia họ ít có khả năng đạt được.<a href="#cite_note-122">[113]</a> Đời sống xã hội trong đế quốc, đặc biệt là đối với những người có tiềm lực cá nhân giới hạn, đã được thúc đẩy hơn nữa bởi thông qua sự phát triển của <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_hi%E1%BB%87p_h%E1%BB%99i_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các hiệp hội ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">các hiệp hội tự nguyện</a> và <a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_anh_em&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội anh em (trang không tồn tại)">hội anh em</a> (<a href="/w/index.php?title=Collegium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Collegium (trang không tồn tại)">collegia</a> và <a href="/w/index.php?title=Sodales&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sodales (trang không tồn tại)">sodalitates</a>) được hình thành cho nhiều mục đích khác nhau: các hiệp hội nghề nghiệp và thương mại, các nhóm cựu chiến binh, những hội tương tế tôn giáo, các hội ăn uống và nhậu nhẹt,<a href="#cite_note-123">[114]</a> những đoàn biểu diễn nghệ thuật,<a href="#cite_note-124">[115]</a> và <a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_mai_t%C3%A1ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội mai táng (trang không tồn tại)">các hội mai táng</a>.<a href="#cite_note-125">[116]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg/150px-Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg" decoding="async" width="150" height="288" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg/225px-Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg/300px-Egyptian_-_Mummy_Portrait_of_a_Man_-_Walters_323.jpg 2x" data-file-width="719" data-file-height="1379" /></a><figcaption>Một công dân của <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3" title="Ai Cập thuộc La Mã">Ai Cập dưới thời La Mã</a> (<a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2n_dung_x%C3%A1c_%C6%B0%E1%BB%9Bp_Fayum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chân dung xác ướp Fayum (trang không tồn tại)">chân dung xác ướp Fayum</a>)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Địa_vị_pháp_lý">Địa vị pháp lý</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=9" title="Sửa đổi phần “Địa vị pháp lý”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=9" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Địa vị pháp lý">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BB%8Ba_v%E1%BB%8B_trong_h%E1%BB%87_th%E1%BB%91ng_ph%C3%A1p_lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Địa vị trong hệ thống pháp luật La Mã (trang không tồn tại)">Địa vị trong hệ thống pháp luật La Mã</a> và <a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_c%C3%B4ng_d%C3%A2n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền công dân La Mã (trang không tồn tại)">Quyền công dân La Mã</a></div> Theo luật gia <a href="/w/index.php?title=Gaius(lu%E1%BA%ADt_gia)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gaius(luật gia) (trang không tồn tại)">Gaius</a>, sự khác biệt chủ yếu trong "<a href="/wiki/Nh%C3%A2n_c%C3%A1ch_ph%C3%A1p_l%C3%BD" title="Nhân cách pháp lý">luật pháp nhân</a>" của người La Mã đó là tất cả mọi người sẽ là người tự do (Liberi) hoặc là nô lệ (servi).<a href="#cite_note-126">[117]</a><a href="#cite_note-127">[118]</a> Tư cách pháp lý của người tự do hơn nữa có thể được xác định bằng quyền công dân của họ. Hầu hết người dân đều giữ những quyền hạn chế (chẳng hạn như ius Latinum,"quyền của người Latin"), nhưng có quyền được bảo vệ về mặt pháp luật và các đặc quyền không dành cho những người không có quyền công dân. Người tự do không được coi là công dân nhưng khi sinh sống bên trong thế giới La Mã thì giữ địa vị là <a href="/w/index.php?title=Peregrini&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peregrini (trang không tồn tại)">peregrini</a>, không phải người La Mã.<a href="#cite_note-128">[119]</a> Năm 212 CN, bằng sắc lệnh được biết đến với tên gọi là <a href="/w/index.php?title=Constitutio_Antoniniana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitutio Antoniniana (trang không tồn tại)">Constitutio Antoniniana</a>, hoàng đế <a href="/wiki/Caracalla" title="Caracalla">Caracalla</a> đã mở rộng quyền công dân cho tất cả các cư dân tự do của đế quốc. Chủ nghĩa quân bình hợp pháp này đòi hỏi một sự sửa đổi sâu rộng đối với những pháp luật hiện hành vốn đã phân chia giữa công dân và những người không phải công dân.<a href="#cite_note-129">[120]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Phụ_nữ">Phụ nữ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=10" title="Sửa đổi phần “Phụ nữ”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=10" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Phụ nữ">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Phụ nữ ở La Mã cổ đại">Phụ nữ ở La Mã cổ đại</a></div> Những người phụ nữ La Mã tự do được coi là công dân từ thời nhà nước Cộng hoà cho tới thời Đế quốc, nhưng họ không có quyền bỏ phiếu hay nắm giữ chức vụ chính trị, hoặc phục vụ trong quân đội. Đứa trẻ sinh ra từ người mẹ có quyền công dân thì cũng sẽ có được điều này, thể hiện bằng cách nói ex duobus civibus Romanis natos ("trẻ em sinh ra bởi hai công dân La Mã"). Một người phụ nữ La Mã giữ tên họ của gia đình mình (nomen) trong suốt cuộc đời. Con cái thường lấy theo tên của người cha, nhưng vào thời kì đế quốc, đôi khi lại sử dụng một phần tên của người mẹ cho tên của họ, hoặc thậm chí sử dụng nó để thay thế.<a href="#cite_note-130">[121]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r63857330/mw-parser-output/.tmulti"><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="width:336px;max-width:336px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:180px;max-width:180px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Fanciulla_intenta_alla_lettura_(IV_stile),_I_sec,_da_pompei,_MANN_8946.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG/178px-Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG" decoding="async" width="178" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG/267px-Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG/356px-Fanciulla_intenta_alla_lettura_%28IV_stile%29%2C_I_sec%2C_da_pompei%2C_MANN_8946.JPG 2x" data-file-width="1980" data-file-height="2532" /></a></div></div><div class="tsingle" style="width:152px;max-width:152px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg/150px-Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg" decoding="async" width="150" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg/225px-Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg/300px-Bronze_young_girl_reading_CdM_Paris.jpg 2x" data-file-width="2350" data-file-height="3525" /></a></div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption">Ảnh trái: Một bức tranh tường La Mã về một thiếu nữ <a href="/w/index.php?title=T%C3%B3c_v%C3%A0ng_hoe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tóc vàng hoe (trang không tồn tại)">tóc vàng hoe</a> đang đọc một văn bản, <a href="/w/index.php?title=Phong_c%C3%A1ch_Pompeii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phong cách Pompeii (trang không tồn tại)">Phong cách Pompeii thứ Tư</a> (60–79 AD), <a href="/wiki/Pompeii" title="Pompeii">Pompeii</a>, Ý Ảnh phải: Bức tượng đồng (thế kỷ 1 CN) của một người phụ nữ đang đọc sách, dựa theo bản gốc <a href="/w/index.php?title=Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_Hy_L%E1%BA%A1p_h%C3%B3a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nghệ thuật Hy Lạp hóa (trang không tồn tại)">thời kỳ Hy Lạp hóa</a></div></div></div></div> Hình thái hôn nhân cổ xưa <a href="/w/index.php?title=Manus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manus (trang không tồn tại)">manus</a> trong đó người phụ nữ phải lệ thuộc vào uy quyền của người chồng đã được bãi bỏ một cách rộng khắp vào thời kì đế quốc, và một người phụ nữ đã lập gia đình có quyền giữ lại quyền sở hữu với bất kỳ của hồi môn nào mà họ sở hữu. Về mặt pháp lý, họ vẫn nằm dưới thẩm quyền pháp lý của người cha, bất kể là họ đã đi lấy chồng đi chăng nữa và chỉ khi nào người cha qua đời, họ mới được tự do về mặt pháp lý.<a href="#cite_note-131">[122]</a> Sự sắp đặt này là một trong những yếu tố về mức độ độc lập của phụ nữ La Mã được hưởng khi so sánh với những người phụ nữ của những nền văn hóa cổ đại khác và cho tới tận thời kỳ hiện đại:<a href="#cite_note-132">[123]</a><a href="#cite_note-133">[124]</a> mặc dù họ phải trả lời cha mình về những vấn đề pháp lý, họ không bị ràng buộc bởi sự giám sát trực triếp của người cha trong đời sống hàng ngày,<a href="#cite_note-134">[125]</a> và người chồng không có quyền lực pháp lý đối với họ.<a href="#cite_note-135">[126]</a> Mặc dù đối với những người chỉ kết hôn một lần duy nhất, sẽ là một niềm tự hào khi là "một đàn ông -một phụ nữ" (univira), có rất ít sự kỳ thị đối với việc <a href="/w/index.php?title=H%C3%B4n_nh%C3%A2n_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hôn nhân ở La Mã cổ (trang không tồn tại)">ly dị</a>, hay là nhanh chóng tái hôn sau khi mất một người chồng do qua đời hoặc ly hôn.<a href="#cite_note-136">[127]</a> Người con gái có quyền thừa kế bình đẳng với người con trai nếu người cha của họ qua đời mà không để lại một di chúc.<a href="#cite_note-137">[128]</a><a href="#cite_note-138">[129]</a><a href="#cite_note-139">[130]</a> Một người mẹ La Mã của quyền sở hữu tài sản và nhường lại nó khi thấy phù hợp, bao gồm thiết lập các điều khoản trong di chúc của mình, điều này khiến họ có ảnh hưởng rất lớn với những người con trai của họ ngay cả khi những người con trai của họ đã trưởng thành.<a href="#cite_note-140">[131]</a> Là một phần trong cải cách của Augustus nhằm khôi phục lại đạo đức truyền thống và trật tự xã hội, <a href="/w/index.php?title=Leges_Iuliae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leges Iuliae (trang không tồn tại)">luật đạo đức</a> đã cố gắng để chỉnh đốn lại đạo đức của đàn ông và phụ nữ như là một biện pháp để thúc đẩy "<a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_gi%C3%A1_tr%E1%BB%8B_gia_%C4%91%C3%ACnh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các giá trị gia đình (trang không tồn tại)">các giá trị gia đình</a>". Dưới thời cộng hòa <a href="/w/index.php?title=H%C3%B4n_nh%C3%A2n_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hôn nhân ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Tội ngoại tình</a> là một chuyện gia đình riêng tư, nó đã bị hình sự hóa<a href="#cite_note-141">[132]</a> và được định nghĩa chung là một hành vi tình dục bất chính (<a href="/w/index.php?title=Stuprum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stuprum (trang không tồn tại)">stuprum</a>) mà diễn ra giữa một công dân nam và một phụ nữ có chồng, hoặc giữa một người phụ nữ có chồng với bất cứ nam giới nào không phải là chồng của họ. Nhà nước đã khuyến khích việc sinh con: một người phụ nữ nếu sinh được 3 người con thì sẽ được ban tặng những huy chương mang tính tượng trưng và quyền tự do về mặt pháp lý lớn hơn (<a href="/w/index.php?title=Ius_trium_liberorum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ius trium liberorum (trang không tồn tại)">ius trium liberorum</a>). Bởi vì họ có tư cách pháp lý là công dân và mức độ tự do nhất định, phụ nữ có thể sở hữu tài sản, ký kết các hợp đồng, và tham gia vào việc kinh doanh,<a href="#cite_note-142">[133]</a><a href="#cite_note-143">[134]</a> bao gồm vận tải bằng tàu thủy, sản xuất, và cho vay. Những bản khắc trên khắp đế quốc tôn vinh phụ nữ như là người bảo trợ trong việc tài trợ cho các công trình công cộng, đây là dấu hiệu cho thấy họ có thể đã có được và tùy ý sử dụng sự giàu có đáng kể này; chẳng hạn như công trình <a href="/w/index.php?title=Kh%E1%BA%A3i_ho%C3%A0n_m%C3%B4n_c%E1%BB%A7a_nh%C3%A0_Sergii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khải hoàn môn của nhà Sergii (trang không tồn tại)">Khải hoàn môn của nhà Sergii</a> được Salvia Postuma tài trợ, bà là thành viên của gia tộc được vinh danh này, và công trình xây dựng lớn nhất tại khu chợ ở <a href="/wiki/Pompeii" title="Pompeii">Pompeii</a> được <a href="/w/index.php?title=Eumachia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eumachia (trang không tồn tại)">Eumachia</a> tài trợ, bà ta là một nữ tư tế của <a href="/wiki/Venus_(th%E1%BA%A7n_tho%E1%BA%A1i)" title="Venus (thần thoại)">nữ thần Venus</a>.<a href="#cite_note-144">[135]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nô_lệ_và_pháp_luật">Nô lệ và pháp luật</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=11" title="Sửa đổi phần “Nô lệ và pháp luật”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=11" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nô lệ và pháp luật">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Ch%E1%BA%BF_%C4%91%E1%BB%99_N%C3%B4_l%E1%BB%87_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chế độ Nô lệ ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Chế độ Nô lệ ở La Mã cổ đại</a></div> Dưới triều đại của Augustus, có đến 35% người dân ở Ý là nô lệ,<a href="#cite_note-145">[136]</a> điều này khiến cho La Mã trở thành một trong năm "xã hội nô lệ" trong lịch sử, trong đó những người nô lệ chiếm ít nhất một phần năm dân số và đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế.<a href="#cite_note-146">[137]</a> Chế độ nô lệ là một chế độ phức tạp không những chống đỡ cấu trúc xã hội truyền thống của người La Mã mà còn đóng vai trò hữu ích trong nền kinh tế.<a href="#cite_note-147">[138]</a> Trong môi trường đô thị, nô lệ có thể là các chuyên gia như thầy giáo, thầy thuốc, đầu bếp, người giữ sổ sách, ngoài ra thì phần lớn các nô lệ đã qua huấn luyện hoặc không có kỹ năng thì lao động ở trong các hộ gia đình hoặc các công xưởng. Các ngành <a href="/wiki/N%C3%B4ng_nghi%E1%BB%87p_La_M%C3%A3" title="Nông nghiệp La Mã">nông nghiệp</a> và công nghiệp, chẳng hạn như xay xát và khai thác mỏ, đều dựa trên việc khai thác sức lao động của nô lệ. Bên ngoài đất Ý, nô lệ chiếm trung bình khoảng từ 10 đến 20 phần trăm dân số, ở tỉnh <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3" title="Ai Cập thuộc La Mã">Ai Cập thuộc La Mã</a> thì lại thưa thớt nhưng tập trung nhiều hơn ở một số vùng của Hy Lạp. Việc mở rộng quyền sở hữu đất canh tác và các ngành công nghiệp của người La Mã sẽ bị ảnh hưởng từ thực tiễn của chế độ nô lệ ở các tỉnh.<a href="#cite_note-harris-148">[139]</a><a href="#cite_note-149">[140]</a> Mặc dù chế độ nô lệ thường được đánh giá là đang trong quá trình suy tàn vào thế kỷ thứ 3 và thứ 4, nó vẫn là một phần không thể thiếu của xã hội La Mã cho tới tận thế kỷ thứ 5. Chế độ nô lệ đã chấm dứt dần dần vào thế kỷ thứ 6 và thứ 7 cùng với sự suy tàn của các trung tâm đô thị ở phía Tây và sự tan rã của nền kinh tế đế quốc phức tạp mà đã tạo ra nhu cầu cho nó.<a href="#cite_note-150">[141]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg/220px-Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg/330px-Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg/440px-Sarcofago_avvocato_Valerius_Petrnianus-optimized.jpg 2x" data-file-width="1246" data-file-height="954" /></a><figcaption>Nô lệ giữ tấm bảng viết cho người chủ nhân (<a href="/wiki/Ph%C3%B9_%C4%91i%C3%AAu" title="Phù điêu">phù điêu</a> đến từ một cỗ quan tài thể kỷ thứ 4)</figcaption></figure> Pháp luật liên quan đến chế độ nô lệ là "cực kỳ phức tạp".<a href="#cite_note-151">[142]</a> Theo luật La Mã, nô lệ được coi là tài sản và không có địa vị pháp lý. Họ có thể phải chịu các hình thức nhục hình vốn không thường được áp dụng đối với công dân, bóc lột tình dục, tra tấn, và hành quyết nô lệ mà không cần xét xử. Một nô lệ bị cưỡng bức thì không phải là một vấn đề quan trọng trong pháp luật bởi lẽ tội hiếp dâm chỉ có thể bị tống giam nếu đó là người tự do; Người chủ nô có quyền khởi tố người cưỡng bức nô lệ của mình vì đã làm thiệt hại tài sản theo <a href="/w/index.php?title=Lex_Aquilia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Aquilia (trang không tồn tại)">Luật Aquilia</a><a href="#cite_note-152">[143]</a><a href="#cite_note-153">[144]</a> Nô lệ có hình thức hôn nhân không được pháp luật công nhận được gọi là <a href="/w/index.php?title=Conubium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conubium (trang không tồn tại)">conubium</a>, nhưng đôi khi hôn nhân của họ được công nhận, và nếu cả hai được trả tự do thì họ có thể kết hôn.<a href="#cite_note-154">[145]</a> Sau những cuộc <a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_n%C3%B4_l%E1%BB%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh nô lệ (trang không tồn tại)">chiến tranh nô lệ</a> dưới thời Cộng hòa, pháp luật dưới triều đại của <a href="/wiki/Augustus" title="Augustus">Augustus</a> và những người kế vị ông đã cho thấy một chiều hướng quan tâm đến việc kiểm soát các mối đe dọa từ các cuộc khởi nghĩa thông qua việc hạn chế kích thước của các nhóm lao động, và việc săn lùng nô lệ bỏ trốn.<a href="#cite_note-155">[146]</a> Ban đầu, nô lệ sẽ được mua lại từ quân đội bởi các đại lý bán buôn, sau đó họ sẽ được đem bày bán công khai tại các khu chợ hoặc thậm chí là các cửa hàng. Nô lệ bị giao bán tại các gian hàng bị buộc phải đứng trong tình trạng khỏa thân hoàn toàn, và trên cổ mỗi người nô lệ đêu đeo một tấm thẻ cung cấp các thông tin về nguồn gốc, sức khỏe, tính cách, trí thông minh, giáo dục và các thông tin khác của họ cho người mua. Thường thì người ta sẽ ưa chuộng các nô lệ khỏe mạnh, và ưu tiên nô lệ đàn ông hơn. Nô lệ trẻ em có giá thấp hơn nô lệ người lớn. Nô lệ có thể được đem hoàn trả lại sau sáu tháng nếu như họ có những khuyết điểm không được biểu hiện ở quầy giao bán, hoặc nếu như họ làm cho người chủ thua lỗ. Giao dịch nô lệ được giám sát bởi các quan chức tài chính La Mã được gọi là Quaestor (quan coi quốc khố). Về mặt pháp luật, một nô lệ không thể sở hữu tài sản,<a href="#cite_note-156">[147]</a> nhưng nếu một nô lệ quản lý việc kinh doanh, người này có thể được trao cho một tài khoản cá nhân hoặc quỹ (peculium) mà có thể sử dụng như thể nó là của riêng mình. Các điều khoản của tài khoản này khác nhau tùy thuộc vào mức độ tin tưởng và hợp tác giữa người chủ nô với nô lệ: một nô lệ với năng khiếu kinh doanh có thể được cho phép dành nhiều thời gian cho việc tạo ra lợi nhuận, và có thể được phép thừa kế peculium, người này còn quản lý các nô lệ khác trong gia đình của chủ nô.<a href="#cite_note-157">[148]</a> Trong một hộ gia đình hoặc nơi làm việc, một hệ thống cấp bậc giữa các nô lệ có thể tồn tại, với một nô lệ có đóng vai trò là ông chủ của nô lệ khác.<a href="#cite_note-158">[149]</a> Theo thời gian, nô lệ đã dần nhận được sự bảo vệ của pháp luật, trong đó họ có quyền nộp đơn khiếu nại chống lại người chủ của họ. Một dự luật buôn bán có thể chứa một điều khoản quy định rằng các nô lệ không được phép sử dụng cho nạn mại dâm, tuy rằng <a href="/w/index.php?title=M%E1%BA%A1i_d%C3%A2m_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mại dâm ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">gái mại dâm ở La Mã cổ đại</a> thường là nô lệ.<a href="#cite_note-159">[150]</a> Với việc bùng phát buôn bán nô lệ <a href="/wiki/Th%C3%A1i_gi%C3%A1m" class="mw-disambig" title="Thái giám">thái giám</a> trong những năm cuối thế kỷ 1 CN đã thúc đẩy đạo luật trong đó cấm thiến một nô lệ trái với ý muốn của họ "vì ham muốn hoặc lợi ích."<a href="#cite_note-160">[151]</a><a href="#cite_note-161">[152]</a> Hoàng đế Claudius đã tuyên bố rằng nếu một nô lệ bị chủ nhân bỏ rơi, anh ta sẽ trở thành người tự do. Nero đã trao cho nô lệ quyền khiếu nại chống lại chủ nhân của họ tại một tòa án. Và dưới thời Antoninus Pius, một chủ nhân giết một nô lệ mà không có lý do chính đáng có thể bị xét xử vì tội giết người. Từ giữa đến cuối thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên, việc nô lệ phàn nàn về sự đối xử tàn nhẫn hoặc không công bằng của chủ sở hữu đối với họ đã trở nên rất phổ biến. Vì hầu hết nô lệ La Mã có thể dễ dàng trà trộn vào dân chúng nếu họ trốn thoát, các chủ sở hữu thường ngăn cản nô lệ bỏ trốn bằng cách đặt xăm lên trán họ những dòng chữ như "Tôi là một kẻ trốn chạy!" hoặc "Đóng thuế" nếu nô lệ thuộc sở hữu của nhà nước La Mã. Vì lý do này, nô lệ thường đeo những tấm băng đô để che đi hình xăm của họ khi trốn thoát. Lễ hội Saturnalia, được tổ chức vào ngày 17 tháng 12 theo Lịch Julian, là một dịp hiếm hoi mà người nô lệ có thể tạm thời được hưởng những quyền như người tự do. Vào dịp lễ này, nô lệ sẽ được thưởng thức một bữa tiệc thịnh soạn, được đánh bạc, thậm chí được quyền chỉ trích hoặc tỏ ra thiếu tôn trọng đối với chủ nhân mà không bị trừng phạt. Một số nguồn còn đề cập đến việc người chủ và nô lệ đã ăn tối cùng nhau, hay người chủ đã phục vụ bữa ăn cho các nô lệ của mình như một cách để tôn vinh họ. Chế độ nô lệ của La Mã không dựa trên <a href="/wiki/Ch%E1%BB%A7ng_t%E1%BB%99c" title="Chủng tộc">chủng tộc</a>.<a href="#cite_note-162">[153]</a><a href="#cite_note-163">[154]</a> Nô lệ được đưa đến từ khắp các vùng đất ở châu Âu và Địa Trung Hải, bao gồm Gaul, Hispania, Đức, Britannia, khu vực Balkan, Hy Lạp... Nói chung, nô lệ ở Ý là những người Ý bản xứ,<a href="#cite_note-Santosuosso-164">[155]</a> cùng với nô lệ ngoại quốc sinh ra ở bên ngoài đất Ý chiếm thiểu số (bao gồm cả nô lệ và nô lệ được trả tự do) ước tính khoảng 5% về tổng số ở kinh đô vào giai đoạn đỉnh cao của nó, đây là nơi mà số lượng của họ là lớn nhất. Những người đến từ bên ngoài đất Ý chủ yếu là người gốc Hy Lạp, trong khi người Do Thái chưa bao giờ được đồng hóa hoàn toàn vào xã hội La Mã. Những nô lệ này (đặc biệt là người ngoại quốc) có tỷ lệ tử vong cao hơn và tỷ lệ sinh thấp hơn những nô lệ bản địa, và thậm chí đôi khi họ dễ bị trục xuất hàng loạt.<a href="#cite_note-165">[156]</a> Tuổi đời trung bình được ghi lại vào thời điểm qua đời của nô lệ ở Rome là cực kỳ thấp: 17 tuổi rưỡi (17.2 cho nam; 17.9 cho nữ).<a href="#cite_note-166">[157]</a> Trong giai đoạn bành trướng dưới thời Cộng hòa khi chế độ nô lệ đã trở nên phổ biến, tù nhân chiến tranh là một nguồn cung cấp nô lệ chính và cuộc chinh phục Hy Lạp đã đem về Rome thêm một số nô lệ có tay nghề cao và cả nô lệ có học thức. Nô lệ cũng được buôn bán trong các khu chợ, và đôi khi được bán bởi những tên <a href="/wiki/C%C6%B0%E1%BB%9Bp_bi%E1%BB%83n" title="Cướp biển">cướp biển</a>. Trẻ sơ sinh bị bỏ rơi và việc tự bán mình làm nô lệ của những người nghèo là những nguồn khác.<a href="#cite_note-167">[158]</a> Ngược lại, Vernae, là những nô lệ "cây nhà lá vườn" được sinh ra từ những nữ nộ lệ trong các hộ gia đình ở thành thị hoặc trong một điền trang đồng quê hoặc nông trại. Mặc dù họ không có tư cách pháp lý đặc biệt, nếu như người chủ ngược đãi hoặc không nuôi nấng vernae của mình thì sẽ phải đối mặt với sự chê bai của xã hội, bởi vì họ được coi là một phần trong familia của người này, hộ gia đình, và trong một số trường hợp có thể thực sự là con cái của những đàn ông tự do trong gia đình.<a href="#cite_note-168">[159]</a><a href="#cite_note-169">[160]</a> Những nô lệ có tay nghề cao hoặc học thức có thể tích lũy được một peculium đủ lớn để mua lại sự tự do của họ, hoặc được chủ nô giải phóng. Việc giải phóng nô lệ đã trở nên đủ thường xuyên tới mức vào năm 2 trước Công nguyên một đạo luật (<a href="/w/index.php?title=Lex_Fufia_Caninia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Fufia Caninia (trang không tồn tại)">Lex Fufia Caninia</a>) đã được ban hành trong đó giới hạn số lượng nô lệ mà một chủ nô được cho phép giải phóng trong di chúc của mình.<a href="#cite_note-170">[161]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nô_lệ_được_giải_phóng">Nô lệ được giải phóng</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=12" title="Sửa đổi phần “Nô lệ được giải phóng”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=12" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nô lệ được giải phóng">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg/220px-DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg" decoding="async" width="220" height="251" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg/330px-DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg/440px-DM_Tiberius_Claudius_Chryseros.jpg 2x" data-file-width="1413" data-file-height="1611" /></a><figcaption>Bình đựng di cốt hỏa táng của nô lệ được giải phóng Tiberius Claudius Chryseros và hai nữ giới, có thể là vợ và con gái của ông ta.</figcaption></figure> Rome khác với các <a href="/wiki/Th%C3%A0nh_bang_Hy_L%E1%BA%A1p" title="Thành bang Hy Lạp">thành bang Hy Lạp</a> ở chỗ cho phép những người nô lệ được giải phóng trở thành công dân. Sau khi được giải phóng, một nô lệ đã từng thuộc về một công dân La Mã được hưởng quyền tự do từ người chủ sở hữu và cả quyền tự do chính trị thực sự (Libertas), trong đó có cả quyền bầu cử.<a href="#cite_note-171">[162]</a> Một nô lệ có được quyền Libertas thì được gọi là một libertus ("người được giải phóng", Liberta đối với nữ) trong mối quan hệ với chủ cũ của mình, người chủ cũ sẽ trở thành người bảo trợ của họ (<a href="/w/index.php?title=Patronus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Patronus (trang không tồn tại)">Patronus</a>): hai bên tiếp tục có những nghĩa vụ thông thường và hợp pháp với nhau. Những người nô lệ được giải phóng còn được xếp vào một tầng lớp xã hội, nói chung gọi là libertini, mặc dù các nhà văn sau đó sử dụng thuật ngữ libertus và libertinus.<a href="#cite_note-172">[163]</a><a href="#cite_note-berger-173">[164]</a> Một libertinus không có quyền nắm giữ các chức vụ công hoặc là giáo sĩ tối cao của nhà nước, nhưng người này có thể đóng một <a href="/w/index.php?title=Augustales&action=edit&redlink=1" class="new" title="Augustales (trang không tồn tại)">vai trò của một giáo sĩ</a> trong <a href="/w/index.php?title=T%C3%B4n_gi%C3%A1o_th%E1%BB%9D_c%C3%BAng_ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tôn giáo thờ cúng hoàng đế (trang không tồn tại)">tôn giáo thờ cúng hoàng đế</a>. Ông ta cũng không thể kết hôn với một người phụ nữ từ một gia đình thuộc tầng lớp nguyên lão, cũng như bản thân ông ta không được phép đứng vào hàng ngũ nguyên lão, nhưng vào thời kì đầu của đế quốc, những nô lệ được giải phóng đã giữ vị trí chủ chốt trong bộ máy quan liêu của chính phủ nhiều tới mức Hadrianus đã phải hạn chế sự tham gia của họ bằng pháp luật.<a href="#cite_note-174">[165]</a> Bất kỳ đứa trẻ nào được một nô lệ được giải phóng sinh ra thì đều là người tự do, với đầy đủ các quyền công dân. Sự thăng tiến thành công của những nô lệ được giải phóng—thông qua ảnh hưởng chính trị trong việc phụng sự đế quốc hoặc thông qua sự giàu có—là một đặc trưng của xã hội đế quốc thời kỳ đầu. Sự thành công của một nhóm những nô lệ được giải phóng xuất sắc này đã được chứng thực bằng <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Liberti_and_libertae_in_Ancient_Roman_inscriptions" class="extiw" title="commons:Category:Liberti and libertae in Ancient Roman inscriptions">những bản khắc trên khắp đế quốc</a>, và bởi việc sở hữu một số ngôi nhà xa hoa nhất tại <a href="/wiki/Pompeii" title="Pompeii">Pompeii</a>, chẳng hạn như <a href="/w/index.php?title=Ng%C3%B4i_nh%C3%A0_c%E1%BB%A7a_gia_%C4%91%C3%ACnh_Vettii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ngôi nhà của gia đình Vettii (trang không tồn tại)">ngôi nhà của gia đình Vettii</a>. Tuy nhiên, những người này cũng thường bị giới quý tộc khinh miệt và gán cho biệt danh "Nouveau riche" (những người giàu có thô tục). Việc giải phóng nô lệ thường được tổ chức trong một buổi lễ công khai, được thực hiện trước sự chứng kiến của một số quan chức nhà nước. Chủ sở hữu sẽ chạm vào đầu người nô lệ bằng một chiếc gậy và tuyên bố rằng anh (cô) ta được tự do. Tuy vậy các nghi thức đơn giản hơn đôi khi được sử dụng, chẳng hạn như chủ sở hữu tuyên bố trả tự do cho một nô lệ trước mặt bạn bè và gia đình, hoặc chỉ là một lời tuyên bố trong bữa tối gia đình. Một chiếc mũ phớt được gọi là Pileus sẽ được trao cho các nô lệ mới được giải phóng này. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hệ_thống_đẳng_cấp">Hệ thống đẳng cấp</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=13" title="Sửa đổi phần “Hệ thống đẳng cấp”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=13" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Hệ thống đẳng cấp">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87n_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Viện nguyên lão của đế quốc La Mã">Viện nguyên lão của đế quốc La Mã</a>, <a href="/w/index.php?title=T%E1%BA%A7ng_l%E1%BB%9Bp_K%E1%BB%B5_s%C4%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tầng lớp Kỵ sĩ (trang không tồn tại)">Tầng lớp Kỵ sĩ</a>, và <a href="/w/index.php?title=Curiales&action=edit&redlink=1" class="new" title="Curiales (trang không tồn tại)">Curiales</a></div> Từ La tinh Ordo (số nhiều ordines) đề cập đến một sự phân biệt xã hội, nó được dịch sang tiếng Anh với nhiều nghĩa khác nhau là "giai cấp, tầng lớp, đẳng cấp", nhưng không có cái nào trong số đó là chính xác. Một trong những mục đích của việc điều tra dân số La Mã đó là xác định một cá nhân thuộc về Ordo nào. Hai ordines cao nhất ở Rome là tầng lớp nguyên lão và kỵ sĩ. Bên ngoài Rome, <a href="/w/index.php?title=Decurion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decurion (trang không tồn tại)">decurion</a>, hay còn được gọi là <a href="/w/index.php?title=Curiales&action=edit&redlink=1" class="new" title="Curiales (trang không tồn tại)">curiales</a> (tiếng Hy Lạp:bouleutai), là Ordo thống trị cao nhất của mỗi một thành phố riêng lẻ. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG/220px-0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG/330px-0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG/440px-0_Sarcophage_d%27Acilia_-_Pal._Massimo_alle_Terme.JPG 2x" data-file-width="2736" data-file-height="3648" /></a><figcaption>Mảnh vỡ của một chiếc quách mô tả <a href="/wiki/Gordianus_III" title="Gordianus III">Gordianus III</a> và các nguyên lão (thế kỷ 3)</figcaption></figure> Viện nguyên lão của Đế quốc La Mã là một tổ chức chính trị đã tồn tại từ khi nền văn minh La Mã cổ đại ra đời. Viện nguyên lão đã nắm giữ vai trò quan trọng trong đời sống chính trị thời kỳ Cộng hòa. Sau khi Cộng hòa La Mã sụp đổ, cán cân quyền lực theo hiến pháp đã chuyển từ " Viện nguyên lão La Mã " sang "Hoàng đế La Mã". Kể từ thời hoàng đế đầu tiên là Augustus, Hoàng đế và Viện nguyên lão về danh nghĩa là hai nhánh chính phủ đồng đẳng. Tuy nhiên, trên thực tế, quyền lực thực sự của Viện nguyên lão là không đáng kể, vì Hoàng đế nắm giữ quyền lực thực sự. Do đó, tư cách thành viên trong Viện nguyên lão chỉ còn là ước muốn sở hữu bởi các cá nhân muốn tìm kiếm uy tín và vị thế trong xã hội, thay vì tìm kiếm quyền lực thực tế. Trong triều đại của các Hoàng đế đầu tiên, các quyền lập pháp, tư pháp và bầu cử đều được chuyển từ "Hội đồng thường dân " sang Viện nguyên lão. Tuy nhiên, do sự kiểm soát mà Hoàng đế nắm giữ đối với Viện nguyên lão là tuyệt đối, Viện nguyên lão đã trở thành một công cụ để Hoàng đế thực thi các quyền lực của mình. "Nguyên lão", bản thân nó không phải là một chức vụ được bầu chọn ở La Mã cổ đại, mỗi một cá nhân được nhận vào Viện nguyên lão sau khi ông ta đã được bầu và giữ chức vụ là một <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A9m_ph%C3%A1m_h%C3%A0nh_ph%C3%A1p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thẩm phám hành pháp (trang không tồn tại)">thẩm phám hành pháp</a> ít nhất một nhiệm kì. Một nguyên lão cũng phải đáp ứng một yêu cầu về tài sản tối thiểu là 1 triệu <a href="/w/index.php?title=Sestertii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sestertii (trang không tồn tại)">sestertii</a>, vốn được xác định bởi những cuộc điều tra dân số.<a href="#cite_note-175">[166]</a><a href="#cite_note-176">[167]</a> Nero đã ban tặng nhiều tiền bạc cho một số nguyên lão từ các dòng họ lâu đời nhưng nay họ đã trở nên quá nghèo khổ để có thể đủ điều kiện. Không phải tất cả những người có đủ điều kiện Ordo senatorius đều được lựa chọn vào một vị trí trong Viện nguyên lão, họ được yêu cầu phải có nơi cư trú hợp pháp tại Rome. Hoàng đế thường bổ sung những vị trí còn khuyết trong hội đồng 600 thành viên bằng cách bổ nhiệm..<a href="#cite_note-177">[168]</a><a href="#cite_note-178">[169]</a> Con trai của một nguyên lão thuộc Ordo senatorius cũng phải hội đủ điều kiện riêng của mình thì cũng mới được chấp nhận vào Viện Nguyên Lão. Một nguyên lão có thể bị mất ghế nếu ông ta vi phạm tiêu chuẩn đạo đức: ví dụ như ông ta bị cấm kết hôn với một phụ nữ được trả tự do hoặc chiến đấu trong đấu trường<a href="#cite_note-Millar,_Empire_and_City,_p._88-179">[170]</a>. Dưới triều đại của <a href="/wiki/Nero" title="Nero">Nero</a>, các nguyên lão chủ yếu vẫn từ Rome và các vùng đất khác của Ý cùng với một số đến từ bán đảo Iberia và miền nam nước Pháp; Những người đến từ các tỉnh nói tiếng Hy Lạp ở phía Đông bắt đầu được thêm vào dưới thời <a href="/wiki/Vespasianus" title="Vespasianus">Vespasianus</a> <a href="#cite_note-180">[171]</a> Vị nguyên lão đầu tiên tới từ tỉnh <a href="/wiki/Cappadocia_(T%E1%BB%89nh_La_M%C3%A3)" class="mw-redirect" title="Cappadocia (Tỉnh La Mã)">Cappadocia</a> phía đông đã được thừa nhận dưới triều đại <a href="/wiki/Marcus_Aurelius" title="Marcus Aurelius">Marcus Aurelius</a>.<a href="#cite_note-181">[172]</a> Dưới thời <a href="/w/index.php?title=Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Severus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triều đại Severus (trang không tồn tại)">triều đại Severus</a> (193–235), các nguyên lão người Ý chỉ chiếm chưa đến một nửa Viện nguyên lão.<a href="#cite_note-182">[173]</a> Vào thế kỷ thứ 3 CN, nơi ở cố định tại Rome đã không còn là điều cần thiết nữa, và những bản khắc chứng thực rằng các vị nguyên lão đã hoạt động chính trị và tỏ ra hào phóng ở quê nhà của mình (patria).<a href="#cite_note-Millar,_Empire_and_City,_p._88-179">[170]</a> Các nguyên lão đã có một vầng hào quang uy tín và là tầng lớp thống trị truyền thống của những người nổi lên thông qua <a href="/w/index.php?title=Honorum_cursus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Honorum cursus (trang không tồn tại)">honorum cursus</a>, con đường của sự nghiệp chính trị, nhưng tầng lớp kỵ sĩ của đế quốc lại thường nắm giữ sự giàu có và nhiều quyền lực chính trị hơn. Thành viên của tầng lớp kỵ sĩ được căn cứ vào tài sản, vào những ngày đầu của Rome, equites hay kỵ sĩ đã được phân biệt bởi việc họ có khả năng tham gia lực lượng kỵ binh trong quân đội (những "kỵ binh của nhân dân"), nhưng vào thời đế quốc, việc tham gia kỵ binh đã được tách riêng Một người được coi là một kỵ sĩ nếu như ông ta có giá trị tài sản là 400.000 sesterces và ba thế hệ trong gia đình sinh ra là người tự do thì mới đủ điều kiện.<a href="#cite_note-183">[174]</a> Cuộc điều tra dân số vào năm 28 trước Công nguyên đã cho thấy có một số lượng lớn những người đủ điều kiện, và trong năm 14 CN, một ngàn kỵ sĩ đã được ghi nhận chỉ riêng tại <a href="/w/index.php?title=Cadiz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cadiz (trang không tồn tại)">Cadiz</a> và <a href="/wiki/Padua" class="mw-redirect" title="Padua">Padua</a>. Tầng lớp kị sĩ còn nổi lên thông qua con đường binh nghiệp (<a href="/w/index.php?title=Tres_militiae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tres militiae (trang không tồn tại)">tres militiae</a>) để nắm giữ các chức vụ quan trọng như <a href="/wiki/Th%C3%A1i_th%C3%BA" title="Thái thú">Thái thú</a> và <a href="/w/index.php?title=Ki%E1%BB%83m_s%C3%A1t_tr%C6%B0%E1%BB%9Fng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kiểm sát trưởng (trang không tồn tại)">Kiểm sát trưởng</a> trong chính quyền đế quốc.<a href="#cite_note-184">[175]</a><a href="#cite_note-185">[176]</a> Sự nổi lên của các nguyên lão và kỵ sĩ đến từ các tỉnh là một khía cạnh của biến động xã hội trong ba thế kỷ đầu của đế quốc.<a href="#cite_note-186">[177]</a> Tầng lớp quý tộc La Mã dựa trên sự cạnh tranh và không giống với tầng lớp quý tộc châu Âu sau này, một gia đình La Mã không thể duy trì vị thế của nó chỉ đơn thuần thông qua thừa kế hoặc có được quyền sở hữu đất đai.<a href="#cite_note-187">[178]</a><a href="#cite_note-188">[179]</a> Được đứng vào những ordines cao hơn mang đến sự ưu đãi và đặc quyền, nhưng nó cũng đi kèm với một số trách nhiệm. Vào thời cổ đại, mỗi một thành phố đều phải trông đợi vào sự tài trợ đến từ những công dân có ảnh hưởng của nó cho các công trình công cộng, các sự kiện, và những buổi lễ (munera), thay vì là từ thuế mà vốn chủ yếu dùng cho quân đội. Để duy trì địa vị thì đòi hỏi mỗi người đều phải có những khoản chi tiêu cá nhân lớn.<a href="#cite_note-189">[180]</a> Những <a href="/w/index.php?title=Decurion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decurion (trang không tồn tại)">Decurion</a> đã trở nên quan trọng đối với hoạt động của các thành phố tới mức vào giai đoạn cuối của đế quốc, khi mà những thành viên của Hội đồng thành phố ngày càng trở nên ít dần, những người đã đứng vào Viện nguyên lão lại được chính quyền trung ương khuyến khích từ bỏ vị trí của mình và trở về quê hương, trong một nỗ lực để duy trì các hoạt động dân sự.<a href="#cite_note-190">[181]</a> Vào giai đoạn cuối của đế quốc, các <a href="/w/index.php?title=Dignitas_(quan_ni%E1%BB%87m_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dignitas (quan niệm của người La Mã) (trang không tồn tại)">dignitas</a> ("giá trị, sự kính trọng") đi kèm với hàng ngũ nguyên lão và kỵ sĩ còn được đề cao hơn nữa bằng các tước hiệu như là <a href="/w/index.php?title=Vir_illustris&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vir illustris (trang không tồn tại)">vir illustris</a>, "người nổi tiếng".<a href="#cite_note-191">[182]</a> Danh xưng clarissimus (tiếng Hy Lạp lamprotatos) được sử dụng để chỉ rõ dignitas của một nguyên lão nào đó và gia đình của họ bao gồm cả phụ nữ.<a href="#cite_note-192">[183]</a> "Các thứ hạng" của địa vị kỵ sĩ đã gia tăng nhanh. Những kỵ sĩ phục vụ đế quốc được xếp hạng theo mức lương (sexagenarius, 60,000 sesterce mỗi năm; centenarius, 100,000; ducenarius, 200,000). Tước hiệu eminentissimus, "xuất sắc nhất" (tiếng Hy Lạp exochôtatos) được dành cho những kỵ sĩ đã từng là <a href="/wiki/Ph%C3%A1p_quan_th%C3%A1i_th%C3%BA" title="Pháp quan thái thú">Pháp quan thái thú</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sự_bất_bình_đẳng">Sự bất bình đẳng</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=14" title="Sửa đổi phần “Sự bất bình đẳng”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=14" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Sự bất bình đẳng">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg/180px-Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg" decoding="async" width="180" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg/270px-Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg/360px-Museum_of_Sousse_-_Mosaics_2_detail.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="400" /></a><figcaption>Một con báo tấn công một người bị kết án tại đấu trường (tranh khảm thế kỷ 3 từ Tunisia)</figcaption></figure> Khi mà nguyên tắc về sự bình đẳng của các công dân trước pháp luật thời cộng hòa bị lu mờ dần, các đặc quyền mang tính biểu tượng và xã hội của tầng lớp thượng lưu dẫn sự phân cấp một cách không chính thức ở bên trong xã hội La Mã thành hai tầng lớp đó là những người nắm giữ quyền cao chức trọng (honestiores) và những người thuộc tầng lớp thấp kém (humiliores). Nói chung, honestiores là những thành viên của ba "giai cấp" trên, cùng với một số sĩ quan quân đội.<a href="#cite_note-verb-193">[184]</a><a href="#cite_note-p153-194">[185]</a> Việc cấp quyền công dân cho tất cả cư dân vào năm 212 dường như đã thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các tầng lớp thượng lưu vốn có địa vị cao hơn hẳn các công dân khác, điều này đã được khẳng định đặc biệt là trong hệ thống tư pháp <a href="#cite_note-p153-194">[185]</a><a href="#cite_note-195">[186]</a><a href="#cite_note-196">[187]</a> Việc kết án phụ thuộc vào sự đánh giá của vị viên chức chủ tọa đối với "giá trị" tương xứng (dignitas) của bị cáo: một honestior có thể trả một khoản phạt khi bị kết tội đối với một tội mà có thể sẽ là một trận đòn roi dành cho một humilior.<a href="#cite_note-p153-194">[185]</a> Dưới thời cộng hoà, những người tự do hiếm khi phải nhận án tử hình ngay cả trong trường hợp một vụ án ở kinh đô,<a href="#cite_note-197">[188]</a><a href="#cite_note-198">[189]</a> nó có thể diễn ra nhanh và tương đối ít đau đớn đối với các công dân được coi là "đáng kính trọng hơn" của đế quốc, trong khi những người bị coi là thấp kém hơn có thể phải trải qua nhiều kiểu tra tấn và đón nhận một cái chết từ từ mà trước kia vốn dành cho nô lệ, chẳng hạn như là <a href="/wiki/%C4%90%C3%B3ng_%C4%91inh_(h%C3%ACnh_ph%E1%BA%A1t)" title="Đóng đinh (hình phạt)">đóng đinh</a> và <a href="/w/index.php?title=Damnatio_ad_bestias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Damnatio ad bestias (trang không tồn tại)">xử tử bằng động vật</a> giống như là một <a href="#Giải_trí_và_trình_diễn">cảnh tượng trong đấu trường</a>.<a href="#cite_note-fatal-199">[190]</a> Trong giai đoạn đầu thời kỳ đế quốc, những người đã cải sang đạo Thiên Chúa có thể bị mất địa vị là honestiores của họ, đặc biệt là nếu họ từ chối thực hiện các khía cạnh tôn giáo trong nghĩa vụ công dân của mình, và do vậy họ trở thành đối tượng bị trừng phạt mà tạo ra tiền đề cho sự <a href="/w/index.php?title=Nh%E1%BB%AFng_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_t%E1%BB%AD_%C4%91%E1%BA%A1o_c%E1%BB%A7a_Thi%C3%AAn_Ch%C3%BAa_gi%C3%A1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Những người tử đạo của Thiên Chúa giáo (trang không tồn tại)">tử vì đạo</a>.<a href="#cite_note-p153-194">[185]</a><a href="#cite_note-200">[191]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chính_quyền_và_quân_đội">Chính quyền và quân đội</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=15" title="Sửa đổi phần “Chính quyền và quân đội”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=15" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chính quyền và quân đội">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến pháp của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Hiến pháp của đế quốc La Mã</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Augusto_come_giove,_00-50_dc_circa.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG/170px-Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG" decoding="async" width="170" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG/255px-Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG/340px-Augusto_come_giove%2C_00-50_dc_circa.JPG 2x" data-file-width="1348" data-file-height="2376" /></a><figcaption>Bức tượng phực dựng miêu tả Augustus là <a href="/wiki/Jove" class="mw-redirect" title="Jove">Jove</a>, ông đang nắm giữ một quyền trượng và một quả cầu (nửa đầu thế kỷ 1 CN).<a href="#cite_note-201">[192]</a></figcaption></figure> Ba trụ cột quan trọng của chính quyền đế quốc La Mã đó là chính quyền trung ương, quân đội, và chính quyền địa phương.<a href="#cite_note-202">[193]</a> Quân đội thiết lập sự kiểm soát đối với các vùng đất thông qua chiến tranh, nhưng sau khi một thành phố hoặc một dân tộc đã chịu khuất phục, thì quân đội lại đảm nhiệm nhiệm vụ giữ gìn trật tự: bảo vệ các công dân La Mã (sau năm 212 <a href="/wiki/C%C3%B4ng_Nguy%C3%AAn" title="Công Nguyên">CN</a>, là với tất cả cư dân tự do của Đế quốc), các vùng đất nông nghiệp mà nuôi sống họ, và địa điểm tôn giáo <a href="#cite_note-203">[194]</a> Việc hợp tác với tầng lớp quý tộc đầy quyền lực ở các địa phương là điều cần thiết để duy trì trật tự, thu thập thông tin, và tăng thêm nguồn thu cho ngân khố. Người La Mã thường tiến hành lợi dụng tình trạng chia rẽ chính trị nội bộ bằng cách ủng hộ một trong hai phe: theo như quan điểm của Plutarch "đó là sự bất hòa giữa các phe phái trong các thành phố mà dẫn đến việc mất quyền tự cai quản".<a href="#cite_note-204">[195]</a><a href="#cite_note-205">[196]</a><a href="#cite_note-206">[197]</a> Các cộng đồng chứng minh được lòng trung thành với Rome sẽ giữ lại được những luật lệ riêng, và đồng thời có thể thu thuế tại địa phương của họ, và trong trường hợp đặc biệt sẽ được miễn thuế La Mã. Đặc quyền pháp lý và sự độc lập một cách tương đối là một động lực để tiếp tục giữ được vị thế tốt đối với Rome.<a href="#cite_note-207">[198]</a> Sự cai quản của La Mã như vậy đã bị hạn chế, nhưng điều này lại tỏ ra hiệu quả trong việc sử dụng các nguồn lực có sẵn cho nó.<a href="#cite_note-208">[199]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chính_quyền_trung_ương">Chính quyền trung ương</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=16" title="Sửa đổi phần “Chính quyền trung ương”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=16" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chính quyền trung ương">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Hoàng đế La Mã">Hoàng đế La Mã</a> và <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87n_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o" title="Viện nguyên lão">Viện nguyên lão</a></div> Quyền hạn của một vị hoàng đế (<a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_l%E1%BB%B1c_tuy%E1%BB%87t_%C4%91%E1%BB%91i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền lực tuyệt đối (trang không tồn tại)">quyền lực tuyệt đối</a> của ông) tồn tại ít nhất là trong lý thuyết, gồm có "quyền quan bảo dân" (potestas tribunicia) và "quyền quan trấn thủ của Hoàng đế" (Imperium proconsulare).<a href="#cite_note-Abbott,_342-209">[200]</a> Trên lý thuyết, quyền hạn của quan bảo dân (tương tự như <a href="/w/index.php?title=Quan_b%E1%BA%A3o_d%C3%A2n_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_b%C3%ACnh_d%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan bảo dân của người bình dân (trang không tồn tại)">Quan bảo dân của người bình dân</a> của nền cộng hòa cũ) khiến cho bản thân hoàng đế và chức vụ của ông trở thành bất khả xâm phạm, và đem lại cho hoàng đế quyền lực đối với chính quyền dân sự của Roma, bao gồm cả quyền lực để chủ trì và kiểm soát viện nguyên lão<a href="#cite_note-Abbott,_357-210">[201]</a>. Quyền hạn của quan trấn thủ (tương tự như của các thống đốc quân sự, hoặc quan trấn thủ, dưới thời nền Cộng hòa cũ) đã đem lại cho ông quyền lực đối với toàn bộ quân đội La Mã. Ông cũng đã được giao những quyền hạn, mà dưới thời Cộng hòa, đã được dành cho viện nguyên lão và các hội đồng, bao gồm cả quyền tuyên bố chiến tranh, phê chuẩn các hiệp ước quốc tế, và đàm phán với các nhà lãnh đạo ngoại quốc<a href="#cite_note-Abbott,_345-211">[202]</a>. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Antoninus_Pius_Hermitage.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Antoninus_Pius_Hermitage.jpg/170px-Antoninus_Pius_Hermitage.jpg" decoding="async" width="170" height="323" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Antoninus_Pius_Hermitage.jpg/255px-Antoninus_Pius_Hermitage.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Antoninus_Pius_Hermitage.jpg/340px-Antoninus_Pius_Hermitage.jpg 2x" data-file-width="1468" data-file-height="2788" /></a><figcaption><a href="/wiki/Antoninus_Pius" title="Antoninus Pius">Antoninus Pius</a> (cai trị từ năm 138–161), mặc một chiếc <a href="/w/index.php?title=Toga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Toga (trang không tồn tại)">toga</a> (<a href="/w/index.php?title=Hermitage_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hermitage Museum (trang không tồn tại)">Hermitage Museum</a>)</figcaption></figure> Hoàng đế cũng có thẩm quyền để thực hiện một loạt các công việc đã được thực hiện bởi các kiểm duyệt viên, bao gồm cả quyền hạn kiểm soát các thành viên của viện nguyên lão<a href="#cite_note-Abbott,_354-212">[203]</a> Ngoài ra, hoàng đế còn kiểm soát cả tôn giáo, vì từ khi là hoàng đế, ông cũng luôn luôn đảm nhiệm chức <a href="/w/index.php?title=Pontifex_Maximus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pontifex Maximus (trang không tồn tại)">Pontifex Maximus</a> (Đại Tư tế) và là thành viên của mỗi nhóm trong bốn nhóm thầy tế lớn.<a href="#cite_note-Abbott,_345-211">[202]</a>. Trong khi những tước hiệu này đã được định rõ vào thời kì đầu của giai đoạn đế quốc, cuối cùng chúng cũng bị mất đi, và quyền lực của hoàng đế dần ít tính lập hiến và mang nhiều tính quân chủ hơn.<a href="#cite_note-Abbott,_341-213">[204]</a> Trên thực tế, quyền hạn của một vị hoàng đế và quyền lực của ông được dựa trên sự ủng hộ chính đến từ quân đội. Được trả lương bởi ngân khố hoàng gia, những lính lê dương này cũng đã thề một lời thề quân sự thường niên để tỏ lòng trung thành đối với ông, được gọi là <a href="/w/index.php?title=Sacramentum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sacramentum (trang không tồn tại)">Sacramentum</a>.<a href="#cite_note-214">[205]</a> Sau khi một vị hoàng đế qua đời, trên lý thuyết, viện nguyên lão được quyền lựa chọn vị hoàng đế mới, nhưng hầu hết các hoàng đế đều đã chọn người kế vị riêng của họ, thường là một thành viên trong gia đình. Vị Hoàng đế mới phải nhanh chóng tìm kiếm một sự thừa nhận cho địa vị mới của ông ta và để ổn định bối cảnh chính trị. Không có vị hoàng đế có thể hy vọng sống sót, ít ra là trị vì, mà không có lòng trung nghĩa của đội <a href="/wiki/C%E1%BA%ADn_v%E1%BB%87_c%E1%BB%A7a_Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Cận vệ của Hoàng đế La Mã">Cận vệ của Hoàng đế La Mã</a> và các quân đoàn. Để bảo đảm lòng trung thành của họ, hoàng đế thường ban cho họ <a href="/w/index.php?title=Donativum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Donativum (trang không tồn tại)">donativum</a>, một khoản tiền thưởng. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Quân_đội">Quân đội</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=17" title="Sửa đổi phần “Quân đội”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=17" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Quân đội">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Roman_Empire_125.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Roman_Empire_125.png/300px-Roman_Empire_125.png" decoding="async" width="300" height="249" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Roman_Empire_125.png/450px-Roman_Empire_125.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Roman_Empire_125.png/600px-Roman_Empire_125.png 2x" data-file-width="2186" data-file-height="1817" /></a><figcaption>Đế quốc La Mã dưới thời <a href="/wiki/Hadrian" class="mw-redirect" title="Hadrian">Hadrian</a> (cai trị từ năm 117–138) cho thấy vị trí của các quân đoàn La Mã được bố trí vào năm 125CN </figcaption></figure> Các binh sĩ của quân đội đế quốc La Mã đều là những quân nhân chuyên nghiệp và họ tình nguyện tham gia phục vụ 25 năm trong quân ngũ. Nhiệm vụ chính của quân đội La Mã vào đầu thời kì đế quốc đầu đó là bảo vệ nền <a href="/wiki/Th%C3%A1i_b%C3%ACnh_La_M%C3%A3" title="Thái bình La Mã">Thái bình La Mã</a> (<a href="/wiki/Pax_Romana" class="mw-redirect" title="Pax Romana">Pax Romana</a>).<a href="#cite_note-215">[206]</a> Ba bộ phận chính của quân đội đó là: <ul><li>Các đơn vị đồn trú tại Rome, trong đó bao gồm cả lực lượng <a href="/w/index.php?title=V%E1%BB%87_binh_ho%C3%A0ng_gia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vệ binh hoàng gia (trang không tồn tại)">vệ binh hoàng gia</a> và <a href="/w/index.php?title=Vigile&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vigile (trang không tồn tại)">vigile</a>, những người có vai trò như là cảnh sát và nhân viên cứu hỏa;</li> <li>Quân đội ở các tỉnh, bao gồm cả các <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_%C4%91o%C3%A0n_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Quân đoàn La Mã">quân đoàn La Mã</a> và các đạo quân trợ chiến được cung cấp bởi các tỉnh (<a href="/wiki/Qu%C3%A2n_tr%E1%BB%A3_chi%E1%BA%BFn_(La_M%C3%A3)" title="Quân trợ chiến (La Mã)">auxilia</a>);</li> <li>Hải quân.</li></ul> Trong và sau cuộc nội chiến, Octavianus giảm số lượng to lớn của các Binh đoàn <a href="/wiki/L%C3%AA_d%C6%B0%C6%A1ng_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Lê dương La Mã">Lê dương La Mã</a> (gồm hơn 60 Binh đoàn)<a href="#cite_note-tcra50-216">[207]</a> xuống còn 28 Binh đoàn - một con số dễ chấp nhận và kiểm soát hơn nhiều.<a href="#cite_note-tcra50-216">[207]</a> Một số Binh đoàn bị ngờ vực về sự trung thành chỉ đơn giản là bị sa thải. Các Binh đoàn khác được hợp nhất - sự thật này được gợi nên qua biệt hiệu Gemina (Anh em song sinh).<a href="#cite_note-tcra50-216">[207]</a> Năm <a href="/wiki/9" title="9">9</a>, các bộ tộc German tận diệt ba Binh đoàn La Mã trong <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_r%E1%BB%ABng_Teutoburg" title="Trận rừng Teutoburg">trận rừng Teutoburg</a>. Thảm họa này giảm số lượng các Binh đoàn xuống còn 25. Sau này, tổng số các Binh đoàn sẽ lại được tăng lên và trong vòng 300 năm sau, La Mã luôn luôn có chừng trên dưới 30 Binh đoàn.<a href="#cite_note-217">[208]</a> Augustus cũng thành lập đội <a href="/wiki/C%E1%BA%ADn_v%E1%BB%87_c%E1%BB%A7a_Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Cận vệ của Hoàng đế La Mã">Cận vệ của Hoàng đế La Mã</a> (Praetoriani): chín <a href="/w/index.php?title=Cohort_(%C4%91%C6%A1n_v%E1%BB%8B_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cohort (đơn vị quân đội) (trang không tồn tại)">cohorts</a> có vẻ là để gìn giữ nền hòa bình chung và đóng quân tại <a href="/wiki/%C3%9D" title="Ý">Ý</a>. Được trả lương hậu hĩnh hơn các Binh đoàn, các Cận vệ cũng phục vụ ngắn hạn hơn; thay vì phục vụ theo thời gian tiêu chuẩn của các Binh đoàn là 25 năm, họ về phép sau 16 năm tại nhiệm.<a href="#cite_note-218">[209]</a> Tuy <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_tr%E1%BB%A3_chi%E1%BA%BFn_(La_M%C3%A3)" title="Quân trợ chiến (La Mã)">quân trợ chiến</a> (tiếng Latinh: auxilia = những hỗ trợ) không nổi danh các Binh đoàn, họ có tầm quan trọng không nhỏ. Khác với các Binh đoàn, quân trợ chiến được tuyển mộ từ người không có quyền công dân. Được tổ chức trong các đơn vị nhỏ hơn gồm toàn là lính cohort, họ được trả thù lao ít hơn các Binh đoàn, và sau 25 năm phục vụ trong quân đội, họ cùng các con mình được trao <a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_c%C3%B4ng_d%C3%A2n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền công dân La Mã (trang không tồn tại)">quyền công dân La Mã</a>. Theo <a href="/wiki/Tacitus" title="Tacitus">Tacitus</a><a href="#cite_note-219">[210]</a> quân trợ chiến cũng có số lượng xấp xỉ bằng các Binh đoàn. Từ thời điểm đó La Mã có 25 Binh đoàn với khoảng 5.000 lính, ta suy ra quân trợ chiến cũng có chừng khoảng 125.000 binh sĩ, vậy là có xấp xỉ 250 <a href="/wiki/Trung_%C4%91o%C3%A0n" title="Trung đoàn">trung đoàn</a> trợ chiến.<a href="#cite_note-220">[211]</a> Lực lượng <a href="/wiki/H%E1%BA%A3i_qu%C3%A2n_La_M%C3%A3" title="Hải quân La Mã">Hải quân La Mã</a> (tiếng Latinh: Classis, dịch sát nghĩa. "hạm đội") không chỉ hỗ trợ trong việc tiếp tế và vận tải của các Binh đoàn, nhưng cũng góp phần bảo vệ biên thùy ở các dòng <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Rhine" class="mw-redirect" title="Sông Rhine">sông Rhine</a> và <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Donau" class="mw-redirect" title="Sông Donau">Donau</a>. Một trách nhiệm của họ là bảo vệ những con đường buôn bán rất quan trọng trên biển chống lại mối đe dọa của cướp biển. Do đó, họ tuần tra khắp biển Địa Trung Hải, một phần của <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%A1i_T%C3%A2y_D%C6%B0%C6%A1ng" title="Đại Tây Dương">Bắc Đại Tây Dương</a> (các bờ biển của Hispania, Gallia, và Britannia), và cũng hiện diện trên <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90en" title="Biển Đen">Biển Đen</a>. Song, người La Mã vẫn coi Lục quân là một nhánh cao cấp và vinh hiển hơn.<a href="#cite_note-221">[212]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chính_quyền_tỉnh">Chính quyền tỉnh</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=18" title="Sửa đổi phần “Chính quyền tỉnh”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=18" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chính quyền tỉnh">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/T%E1%BB%89nh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3" title="Tỉnh của La Mã">Tỉnh của La Mã</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Pula_Arena_aerial_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Pula_Arena_aerial_1.jpg/220px-Pula_Arena_aerial_1.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Pula_Arena_aerial_1.jpg/330px-Pula_Arena_aerial_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Pula_Arena_aerial_1.jpg/440px-Pula_Arena_aerial_1.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Pula_Arena&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pula Arena (trang không tồn tại)">Pula Arena</a> tại <a href="/wiki/Croatia" title="Croatia">Croatia</a> là một trong các kỹ trường tranh đua hình tròn La Mã lớn nhất và còn nguyên vẹn nhất.</figcaption></figure> Quá trình để một vùng lãnh thổ bị sáp nhập trở thành một tỉnh đều phải trải qua ba bước: làm một sổ ghi danh sách các thành phố, tiến hành một cuộc tổng điều tra dân số, và vẽ bản đồ<a href="#cite_note-222">[213]</a> Hơn nữa những hồ sơ lưu trữ của chính quyền còn bao gồm ngày sinh và qua đời, giao dịch bất động sản, thuế và những biên bản pháp lý<a href="#cite_note-223">[214]</a> Trong thế kỷ 1 và 2, chính quyền trung ương đã phái khoảng 160 quan chức mỗi năm để cai trị các vùng đất bên ngoài Ý <a href="#cite_note-Ando_p._179-224">[215]</a> Trong số các quan chức có các "<a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thống đốc La Mã (trang không tồn tại)">thống đốc La Mã</a>", theo cách gọi bằng tiếng Anh: hoặc <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A9m_ph%C3%A1n_%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c_b%E1%BA%A7u_t%E1%BA%A1i_Rome&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thẩm phán được bầu tại Rome (trang không tồn tại)">thẩm phán được bầu tại Rome</a>, những người có tên trong <a href="/wiki/SPQR" title="SPQR">viện nguyên lão và nhân dân La Mã</a>, cai trị các tỉnh trực thuộc viện nguyên lão;. hoặc thống đốc, thường thuộc tầng lớp kị sĩ, những người nắm giữ quyền tuyệt đối của họ thay mặt cho hoàng đế ở những tỉnh không nằm dưới sự kiểm soát của viện nguyên lão, đặc biệt là tỉnh <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3" title="Ai Cập thuộc La Mã">Ai Cập thuộc La Mã</a><a href="#cite_note-225">[216]</a> Một thống đốc phải khiến cho bản thân ông ta trở nên gần gũi với người dân mà ông ta cai quản. Tuy nhiên, bộ máy giúp việc của ông ta lại rất nhỏ: những cấp dưới chính thức của ông ta (<a href="/w/index.php?title=Apparitores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Apparitores (trang không tồn tại)">apparitores</a>), bao gồm các <a href="/w/index.php?title=Lictor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lictor (trang không tồn tại)">vệ sĩ</a>, sứ truyền lệnh, sứ giả, những người chép bản thảo, và cận vệ; Các <a href="/w/index.php?title=Legate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Legate (trang không tồn tại)">Legate</a>, cả dân sự và quân sự, thường là những người thuộc tầng lớp kị sĩ và bạn bè, đang trong độ tuổi và có kinh nghiệm, hộ tống ông ta nhưng không chính thức<a href="#cite_note-Ando_p._180-226">[217]</a>. Các quan chức khác được bổ nhiệm đó là các giám sát tài chính của chính quyền.<a href="#cite_note-Ando_p._179-224">[215]</a> Việc tách riêng trách nhiệm tài chính khỏi luật pháp và chính quyền là một cải cách ở thời kì đế quốc. Những kiểm sát trưởng thuộc tầng lớp kị sĩ mà ban đầu có quyền lực "ngoài vòng pháp luật và ngoài hiến pháp," đã quản lý cả tài sản của nhà nước và một lượng lớn tài sản cá nhân của hoàng đế (<a href="/w/index.php?title=Res_Privata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Res Privata (trang không tồn tại)">res Privata</a>).<a href="#cite_note-Ando_p._180-226">[217]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Luật_La_Mã">Luật La Mã</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=19" title="Sửa đổi phần “Luật La Mã”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=19" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Luật La Mã">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3" title="Luật La Mã">Luật La Mã</a></div> Tòa án La Mã nắm giữ <a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_x%C3%A9t_x%E1%BB%AD_%C4%91%E1%BA%A7u_ti%C3%AAn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền xét xử đầu tiên (trang không tồn tại)">quyền xét xử đầu tiên</a> đối với các trường hợp liên quan đến công dân La Mã khắp đế quốc, nhưng lại có quá ít các công chức tư pháp để có thể áp đặt luật La Mã thống nhất ở các tỉnh. Hầu hết các vùng của miền đông của đế quốc đã có các bộ luật và những thủ tục pháp lý chính thức.<a href="#cite_note-227">[218]</a> Nói chung, chính sách của La Mã là tôn trọng mos regionis ("truyền thống vùng" hay "luật pháp của địa phương") và coi luật pháp địa phương như là một nguồn tiền lệ pháp lý và ổn định xã hội <a href="#cite_note-228">[219]</a> Sự phù hợp giữa luật La Mã và luật địa phương được cho là phản ánh một <a href="/w/index.php?title=Ius_gentium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ius gentium (trang không tồn tại)">ius gentium</a> cơ bản, "luật của các quốc gia" hay <a href="/wiki/Lu%E1%BA%ADt_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF" title="Luật quốc tế">luật quốc tế</a> được coi là phổ biến và nhất quán giữa tất cả các cộng đồng con người<a href="#cite_note-229">[220]</a>. Nếu một bộ luật tỉnh riêng biệt mâu thuẫn với luật La Mã hoặc luật pháp theo tục lệ, các quan tòa La Mã sẽ nghe kháng cáo, và hoàng đế nắm giữ thẩm quyền cuối cùng để đưa ra quyết định.<a href="#cite_note-230">[221]</a> Ở phía Tây, pháp luật đã được thi hành dựa trên cơ sở địa phương hóa cao độ hay nền tảng bộ lạc, và <a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_s%E1%BB%9F_h%E1%BB%AFu_t%C6%B0_nh%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền sở hữu tư nhân (trang không tồn tại)">quyền sở hữu tư nhân</a> có thể là một sự mới lạ của thời đại La Mã, đặc biệt là trong số các bộ tộc <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Celt" title="Người Celt">người Celt</a>. Luật La Mã tạo điều kiện cho việc cho một tầng lớp thân La Mã có thể đạt được sự giàu có một cách thuận lợi thông qua việc có được đặc quyền mới của mình là công dân.<a href="#cite_note-231">[222]</a> Sự mở rộng quyền công dân cho tất cả các cư dân tự do của đế quốc vào năm 212 đã được áp dụng thống nhất trong pháp luật La Mã, thay thế các bộ luật địa phương vốn áp dụng cho những người không phải là công dân. Những nỗ lực của Diocletianus nhằm để ổn định đế quốc sau khi kết thúc <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_c%E1%BB%A7a_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_ba" class="mw-redirect" title="Cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba">cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba</a> bao gồm việc biên soạn hai bộ luật quan trọng trong vòng bốn năm đó là <a href="/w/index.php?title=Codex_Gregorianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Codex Gregorianus (trang không tồn tại)">Codex Gregorianus</a> và <a href="/w/index.php?title=Codex_Hermogenianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Codex Hermogenianus (trang không tồn tại)">Codex Hermogenianus</a>, để hướng dẫn việc cai quản các tỉnh theo những tiêu chuẩn pháp lý phù hợp.<a href="#cite_note-232">[223]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thuế">Thuế</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=20" title="Sửa đổi phần “Thuế”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=20" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuế">sửa mã nguồn</a>]</div> Việc thu thuế vào thời đế quốc lên tới khoảng 5 phần trăm tổng sản lượng.<a href="#cite_note-Keith_Hopkins_2009_p._183-233">[224]</a> Tỷ lệ thuế điển hình đối với mỗi cá nhân dao động trong khoảng từ 2-5 phần trăm <a href="#cite_note-Ando_p._187-234">[225]</a> Những luật lệ về thuế lại tạo ra sự "lúng túng" trong hệ thống phức tạp của các loại thuế trực tiếp và gián tiếp, một số được thu bằng tiền mặt và một số bằng hiện vật. Các loại thuế có thể được cụ thể cho một tỉnh, hoặc đối với các loại tài sản như: <a href="/wiki/Th%E1%BB%A7y_s%E1%BA%A3n" title="Thủy sản">thủy sản</a>, <a href="/wiki/Ru%E1%BB%99ng_mu%E1%BB%91i" title="Ruộng muối">ruộng muối</a>;. chúng có thể có kết quả trong một thời gian hạn chế <a href="#cite_note-235">[226]</a> Việc thu thuế đã được chứng minh là điều cần thiết để có thể duy trì quân đội,<a href="#cite_note-236">[227]</a> và người nộp thuế đôi khi có thể nhận được một khoản hoàn lại nếu quân đội cướp được một lượng chiến lợi phẩm dư thừa.<a href="#cite_note-237">[228]</a> Thuế bằng hiện vật đã được chấp nhận từ các khu vực ít lưu hành tiền tệ, đặc biệt là đối với những người có thể cung cấp lương thực, hàng hoá đến các doanh trại quân đội.<a href="#cite_note-administration188-238">[229]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Nile_river02_pushkin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Nile_river02_pushkin.jpg/170px-Nile_river02_pushkin.jpg" decoding="async" width="170" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Nile_river02_pushkin.jpg/255px-Nile_river02_pushkin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Nile_river02_pushkin.jpg/340px-Nile_river02_pushkin.jpg 2x" data-file-width="1152" data-file-height="1498" /></a><figcaption>Hiện thân của Nile và những người con, trong Đền thờ<a href="/w/index.php?title=Serapeum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Serapeum (trang không tồn tại)">Serapeum</a> Serapis và Isis tại Roma (thế kỷ 1 CN)</figcaption></figure> Các nguồn thu chính của việc thuế trực tiếp là các cá nhân, những người nộp <a href="/wiki/Thu%E1%BA%BF_kho%C3%A1n" title="Thuế khoán">thuế khoán</a> và một khoản thuế đối với đất đai của họ, có thể hiểu như là một khoản thuế đối với sản lượng của nó hoặc năng lực sản xuất <a href="#cite_note-Ando_p._187-234">[225]</a> Những khoản bổ sung có thể được nộp bởi những người hội đủ điều kiện miễn trừ nhất định;. Ví dụ, nông dân Ai Cập có thể ghi vào sổ các cánh đồng mà bỏ hoang và được miễn thuế tùy thuộc vào mức độ ngập lụt của sông Nile.<a href="#cite_note-Ando_p._186-239">[230]</a> Nghĩa vụ nộp thuế được xác định căn cứ theo các cuộc điều tra dân số. Một nguồn thu quan trọng của thuế gián thu là portoria, thuế quan và thuế cầu đường đối với việc nhập khẩu và xuất khẩu, bao gồm cả giữa các tỉnh.<a href="#cite_note-Ando_p._187-234">[225]</a> Những khoản thuế đặc biệt còn được áp dụng đối với việc buôn bán nô lệ. Vào cuối triều đại của mình, Augustus tiến hành đánh thuế 4 phần trăm đối với việc bán nô lệ,<a href="#cite_note-240">[231]</a> và sau này <a href="/wiki/Nero" title="Nero">Nero</a> chuyển từ thu thuế người mua sang thu thuế của người bán, những người phản ứng bằng cách tăng giá bán của họ.<a href="#cite_note-241">[232]</a> Một chủ nô nếu giải phóng một nô lệ thì cũng phải trả "thuế tự do", tính theo 5 phần trăm giá trị.<a href="#cite_note-242">[233]</a> Thuế thấp đã giúp cho tầng lớp quý tộc La Mã gia tăng sự giàu có của họ, mà bằng hoặc hơn cả nguồn thu của chính quyền trung ương. Một vị hoàng đế đôi khi bổ sung ngân khố của mình bằng cách tịch thu điền sản của những người "siêu giàu", nhưng vào thời kì sau này, sự chống đối của những người giàu có vốn phải đóng thuế là một trong những yếu tố góp phần vào sự sụp đổ của đế quốc.<a href="#cite_note-Hopkins_p._184-57">[48]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kinh_tế">Kinh tế</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=21" title="Sửa đổi phần “Kinh tế”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=21" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Kinh tế">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Kinh_t%E1%BA%BF_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kinh tế La Mã (trang không tồn tại)">Kinh tế La Mã</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb,_Guixian,_China.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg/220px-Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg/330px-Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg/440px-Green_glass_Roman_cup_unearthed_at_Eastern_Han_tomb%2C_Guixian%2C_China.jpg 2x" data-file-width="918" data-file-height="650" /></a><figcaption>Cốc <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%A7y_tinh_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thủy tinh La Mã (trang không tồn tại)">thủy tinh La Mã</a> được khai quật trong một ngôi mộ thời <a href="/wiki/%C4%90%C3%B4ng_H%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Đông Hán">Đông Hán</a> (25–220 CN) ở <a href="/wiki/Qu%E1%BA%A3ng_T%C3%A2y" title="Quảng Tây">Quảng Tây</a>, <a href="/wiki/Nam_Trung_Qu%E1%BB%91c" class="mw-redirect" title="Nam Trung Quốc">Nam Trung Quốc</a>; đồ thủy tinh La Mã cổ nhất ở Trung Quốc được phát hiện tại <a href="/wiki/Qu%E1%BA%A3ng_Ch%C3%A2u" title="Quảng Châu">Quảng Châu</a>, có niên đại về thời <a href="/wiki/T%C3%A2y_H%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Tây Hán">Tây Hán</a> khoảng đầu thế kỷ 1 TCN, có vẻ đã được đưa tới đây thông qua <a href="/wiki/Quan_h%E1%BB%87_La_M%C3%A3_%E2%80%93_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Quan hệ La Mã – Trung Quốc">hải tuyến thương mại</a> bắt vào <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90%C3%B4ng" title="Biển Đông">Biển Đông</a><a href="#cite_note-an-243">[234]</a></figcaption></figure> <a href="/w/index.php?title=Moses_Finley&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moses Finley (trang không tồn tại)">Moses Finley</a> là học giả nổi bật ủng hộ nhiều quan điểm sơ sài cho rằng: nền kinh tế La Mã "kém phát triển và kém hiệu quả", phải dựa chủ yếu vào <a href="/wiki/N%C3%B4ng_nghi%E1%BB%87p_t%E1%BB%B1_cung_t%E1%BB%B1_c%E1%BA%A5p" title="Nông nghiệp tự cung tự cấp">nông nghiệp tự cung tự cấp</a>; đô thị thì tiêu thụ chứ ít tạo ra các giá trị công thương; tầng lớp thợ thủ công có địa vị thấp hèn; công nghệ chậm phát triển; tóm lại "thiếu hợp lý về mặt kinh tế."<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009283-244">[235]</a> Song quan điểm của giới chuyên gia ngày nay phức tạp hơn thế nhiều. Đất đai chiếm được từ các cuộc chinh phục được tái tổ chức trên quy mô lớn, giúp tạo ra <a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%B7ng_d%C6%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thặng dư (trang không tồn tại)">thặng dư</a> sản lượng cũng như thục đẩy sự chuyên hóa nghề nông, đơn cử như ở miền bắc châu Phi.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009285-245">[236]</a> Mỗi đô thị lại đặc thù với các hoạt động thương mại hoặc kỹ nghệ riêng, và quy mô của các công trình đô thị chứng tỏ ngành xây dựng của La Mã từng rất phát triển.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009285-245">[236]</a> Giấy cói bảo tồn các phương pháp hoạch toán tinh vi minh chứng cho một sự hợp lý kinh tế nhất định,<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009285-245">[236]</a> và tiền tệ cũng được lưu hành rất phổ biến trong nội bộ Đế quốc.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009285-245">[236]</a> Mặc dù sự di chuyển và liên lạc thời cổ còn rất hạn chế, mạng lưới giao thông vận tải của La Mã vào thế kỷ thứ nhất và thứ hai rất phát triển, có cả các tuyến thương mại liên vùng.<a href="#cite_note-FOOTNOTEPotter2009285–286,_296ff-246">[237]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tiền_tệ_và_ngân_hàng">Tiền tệ và ngân hàng</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=22" title="Sửa đổi phần “Tiền tệ và ngân hàng”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=22" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tiền tệ và ngân hàng">sửa mã nguồn</a>]</div> Thời kì đầu đế quốc đã có sự lưu hành tiền tệ đạt đến một mức độ gần như phổ quát, với ý nghĩa của việc sử dụng tiền như một cách để thể hiện giá cả và các khoản nợ.<a href="#cite_note-247">[238]</a> Đồng <a href="/w/index.php?title=Sestertius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sestertius (trang không tồn tại)">sestertius</a> (số nhiều sestertii, tiếng Anh "sesterces", ký hiệu là HS) là đơn vị cơ bản về mặt giá trị thanh toán vào thế kỷ thứ 4,<a href="#cite_note-248">[239]</a> mặc dù đồng <a href="/w/index.php?title=Denarius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denarius (trang không tồn tại)">denarius</a> bạc, trị giá bốn sesterces, cũng đã được sử dụng trong việc thanh toán vào triều đại Severus.<a href="#cite_note-249">[240]</a> Đồng tiền có giá trị nhỏ nhất thường được lưu hành là đồng <a href="/w/index.php?title=As&action=edit&redlink=1" class="new" title="As (trang không tồn tại)">as</a> (số nhiều asses), bằng một phần tư đồng sestertius.<a href="#cite_note-250">[241]</a> Vàng nén và thỏi dường như không được tính là pecunia, "tiền", và chỉ được sử dụng trên các vùng biên giới để giao dịch kinh doanh hoặc mua bất động sản. Người La Mã vào thế kỷ 1 và 2 tính số lượng tiền, chứ không phải cân chúng -một dấu hiệu cho thấy đồng tiền được định giá ngay trên mặt của nó và không phải dựa vào hàm lượng kim loại của đồng tiền. Khuynh hướng đối với <a href="/wiki/Ti%E1%BB%81n_%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh" title="Tiền định danh">tiền định danh</a> này cuối cùng dẫn đến làm giảm giá trị của tiền xu La Mã, với những hậu quả để lại vào thời kì cuối của đế quốc.<a href="#cite_note-251">[242]</a> Sự tiêu chuẩn hóa đối với tiền trong toàn đế quốc đã thúc đẩy thương mại và hội nhập thị trường <a href="#cite_note-252">[243]</a> Với số lượng lớn tiền xu kim loại trong lưu thông đã làm tăng nguồn cung tiền cho các giao dịch hoặc tiết kiệm.<a href="#cite_note-253">[244]</a> Roma không có ngân hàng trung ương, và các quy định của hệ thống ngân hàng là tối thiểu. Ngân hàng vào thời cổ đại thường tiến hành dự trữ với số lượng nhỏ. Một ngân hàng điển hình thường có số vốn hạn chế, và thường chỉ có một người chủ, mặc dù một ngân hàng có thể có nhiều từ 6 tới 15 người chủ. <a href="/w/index.php?title=Seneca_Tr%E1%BA%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Seneca Trẻ (trang không tồn tại)">Seneca</a> thừa nhận rằng bất cứ ai có liên quan đến thương mại đều cần phải tiếp cận nguồn tín dụng.<a href="#cite_note-254">[245]</a> Một người chủ ngân hàng gửi tiền chuyên nghiệp (argentarius, coactor argentarius, hoặc sau này là nummularius) nhận và giữ những khoản tiền gửi trong một thời hạn nhất định hoặc không thời hạn và cho bên thứ ba vay tiền.<a href="#cite_note-255">[246]</a> Tầng lớp nguyên lão đã tham gia rất nhiều vào việc cho tư nhân vay, cả các chủ nợ và khách hàng vay, cho vay từ tài sản cá nhân của họ trên cơ sở các mối quan hệ xã hội.<a href="#cite_note-256">[247]</a> Chủ sở hữu của một món nợ có thể sử dụng nó như một phương tiện thanh toán bằng cách chuyển nó cho một bên khác, không dùng tiền mặt trao tay. Mặc dù đôi khi người ta cho rằng La Mã cổ đại thiếu "giấy" hoặc giao dịch tài liệu, các hệ thống của các ngân hàng trên khắp đế quốc cũng cho phép trao đổi một khoản tiền rất lớn mà không có sự vận chuyển tiền tự nhiên, một phần vì những rủi ro của việc di chuyển số lượng lớn tiền mặt, đặc biệt là bằng đường biển. Chỉ có một vụ thiếu tín dụng nghiêm trọng được biết đến và đã xảy ra vào đầu thời đế quốc, một cuộc khủng hoảng tín dụng vào năm 33 CN mà khiến cho một số nguyên lão gặp phải rủi ro, chính quyền trung ương đã giải cứu thị trường thông qua một khoản vay 100 triệu HS được hoàng đế Tiberius thực hiện vào ngành ngân hàng (Mensae).<a href="#cite_note-257">[248]</a> Nói chung, số vốn khả dụng vượt quá số lượng cần thiết cho khách hàng vay.<a href="#cite_note-ReferenceA-258">[249]</a> Bản thân chính quyền trung ương không vay tiền, và cũng không có nợ công để cần bù đắp cho thâm hụt ngân sách từ dự trữ tiền mặt.<a href="#cite_note-259">[250]</a> Các vị hoàng đế của triều đại Antoninus và Severus về mặt tổng thể đều đã làm mất giá trị đồng tiền, đặc biệt là đồng denarius, dưới áp lực của việc biên chế quân đội.<a href="#cite_note-260">[251]</a> Lạm phát đột ngột dưới triều đại <a href="/wiki/Commodus" title="Commodus">Commodus</a> đã gây tổn hại đối với thị trường tín dụng.<a href="#cite_note-ReferenceA-258">[249]</a> Vào giữa những năm 200, nguồn cung tiền đồng giảm mạnh <a href="#cite_note-261">[252]</a> Tình cảnh của <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_c%E1%BB%A7a_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_ba" class="mw-redirect" title="Cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba">cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ ba</a>- chẳng hạn như việc giảm sút thương mại đường dài, hoạt động khai thác mỏ bị gián đoạn, và việc vận chuyển tiền đúc vàng ra bên ngoài đế quốc bởi những kẻ thù xâm lược- đã làm suy giảm mạnh nguồn cung tiền và ngành ngân hàng cho đến năm 300<a href="#cite_note-262">[253]</a> Mặc dù tiền xu La Mã từ lâu đã là tiền định danh hoặc tiền tệ tín dụng, những lo ngại kinh tế chung đã lên đến đỉnh điểm dưới triều đại <a href="/wiki/Aurelianus" title="Aurelianus">Aurelianus</a>, và giới ngân hàng mất niềm tin vào đồng tiền hợp pháp của chính quyền trung ương. Mặc dù Diocletianus sau này giới thiệu đồng <a href="/w/index.php?title=Solidus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Solidus (trang không tồn tại)">solidus</a> vàng và những cải cách tiền tệ, thị trường tín dụng của đế quốc sẽ không bao giờ phục hồi mạnh mẽ lại như nó trước đây.<a href="#cite_note-ReferenceA-258">[249]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Khai_mỏ_và_luyện_kim">Khai mỏ và luyện kim</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=23" title="Sửa đổi phần “Khai mỏ và luyện kim”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=23" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Khai mỏ và luyện kim">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg/220px-Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg/330px-Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg/440px-Panor%C3%A1mica_de_Las_M%C3%A9dulas.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>Cảnh quan là kết quả của kỹ thuật khai mỏ <a href="/w/index.php?title=Ruina_montium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ruina montium (trang không tồn tại)">ruina montium</a> tại <a href="/wiki/Las_M%C3%A9dulas" title="Las Médulas">Las Médulas</a>, <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a>, một trong các mỏ vàng quan trọng nhất tại Đế quốc La Mã.</figcaption></figure> Các khu vực khai thác khoáng sản chính của đế quốc là Tây Ban Nha (vàng, bạc, đồng, thiếc, chì); Gaul (vàng, bạc, sắt), Anh (chủ yếu là sắt, chì, thiếc), các tỉnh Danube (vàng, sắt); Macedonia và Thrace (vàng, bạc) và Tiểu Á (vàng, bạc, sắt, thiếc). Việc tập trung khai mỏ trên quy mô lớn - trong lòng đất và bằng các phương tiện khai thác lộ thiên và dưới lòng đất - đã diễn ra từ dưới triều đại của Augustus cho đến đầu thế kỷ thứ 3, khi sự bất ổn của đế quốc đã gián đoạn quá trình khai thác. Ví dụ như các mỏ vàng của Dacia đã có thể không còn được người La Mã khai thác sau khi tỉnh này bị từ bỏ vào năm 271. Khai thác mỏ dường như đã khôi phục lại được một phần trong suốt thế kỷ thứ 4.<a href="#cite_note-263">[254]</a> <a href="/w/index.php?title=Khai_th%C3%A1c_th%E1%BB%A7y_l%E1%BB%B1c&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khai thác thủy lực (trang không tồn tại)">Khai thác thủy lực</a>, mà được <a href="/wiki/Pliny" class="mw-redirect" title="Pliny">Pliny</a> gọi là Ruina montium ("hủy hoại những ngọn núi"), đã cho phép khai thác các kim loại thường và kim loại quý trên quy mô công nghiệp nguyên thủy.<a href="#cite_note-264">[255]</a> Tổng sản lượng sắt hàng năm ước tính khoảng 82.500 tấn<a href="#cite_note-265">[256]</a> sản lượng đồng được sản xuất với tốc độ hàng năm là 15.000 tấn,<a href="#cite_note-Hong,_Sungmin_1996_pp._246-266">[257]</a> và chì là 80.000 tấn,<a href="#cite_note-Hong,_Sungmin_1996_pp._246-266">[257]</a> những cấp độ sản xuất chưa từng có cho đến <a href="/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_c%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_c%C3%B4ng_nghi%E1%BB%87p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuộc cách mạng công nghiệp (trang không tồn tại)">cuộc cách mạng công nghiệp</a>;<a href="#cite_note-267">[258]</a> Chỉ riêng Tây Ban Nha đã chiếm 40 phần trăm sản lượng chì thế giới<a href="#cite_note-268">[259]</a> Sản lượng chì cao là do nó là một sản phẩm phụ của quá trình khai thác bạc quy mô lớn đạt 200 tấn mỗi năm.<a href="#cite_note-269">[260]</a> Vào giai đoạn cao điểm vào khoảng giữa thế kỷ thứ 2, kho bạc La Mã được ước tính có khoảng 10.000 tấn, lớn hơn từ 5 tới 10 lần hơn toàn bộ lượng bạc của <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_trung_c%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời trung cổ (trang không tồn tại)">châu Âu thời trung cổ</a> và các <a href="/wiki/Caliphate" class="mw-redirect" title="Caliphate">Caliphate</a> vào khoảng 800 CN.<a href="#cite_note-270">[261]</a> Như một dấu hiệu cho quy mô sản xuất kim loại của người La Mã, ô nhiễm chì trong các tảng băng ở <a href="/wiki/Greenland" title="Greenland">Greenland</a> tăng gấp bốn lần so với mức tiền sử của nó trong thời kỳ đế quốc, và sau đó tiếp tục giảm.<a href="#cite_note-271">[262]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Giao_thông_và_vận_chuyển">Giao thông và vận chuyển</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=24" title="Sửa đổi phần “Giao thông và vận chuyển”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=24" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Giao thông và vận chuyển">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng_La_M%C3%A3" title="Đường La Mã">Đường La Mã</a></div> Đế quốc La Mã hoàn toàn bao quanh Địa Trung Hải, và họ gọi nó là "biển của chúng tôi" (Mare Nostrum).<a href="#cite_note-272">[263]</a> Tàu thuyền của người La Mã đã đi lại khắp Địa Trung Hải cũng như các con sông chính của Đế quốc, trong đó có <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Guadalquivir" class="mw-redirect" title="Sông Guadalquivir">sông Guadalquivir</a>, <a href="/wiki/Ebro" title="Ebro">Ebro</a>, <a href="/wiki/Rh%C3%B4ne" title="Rhône">Rhône</a>, <a href="/wiki/Rhine" class="mw-redirect" title="Rhine">Rhine</a>, <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Tiber" class="mw-redirect" title="Sông Tiber">sông Tiber</a> và <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Nile" class="mw-redirect" title="Sông Nile">sông Nile</a>.<a href="#cite_note-273">[264]</a> Việc vận chuyển bằng đường biển thường được chọn nếu có thể, và vận chuyển hàng hóa bằng đường bộ là rất khó khăn.<a href="#cite_note-274">[265]</a> Phương tiện đi lại, bánh xe, và tàu thuyền cho thấy sự tồn tại của một số lượng lớn các thợ mộc lành nghề.<a href="#cite_note-275">[266]</a> Vận tải bằng đường bộ thì sử dụng hệ thống các con đường La Mã tiên tiến. Các loại thuế bằng hiện vật được các cộng đồng đóng bao gồm việc cung cấp lương thực cho các nhân viên, động vật, hoặc phương tiện cho các <a href="/w/index.php?title=Cursus_publicus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cursus publicus (trang không tồn tại)">cursus publicus</a>, hệ thống bưu điện nhà nước và dịch vụ vận tải đã được Augustus thành lập<a href="#cite_note-administration188-238">[229]</a> Các trạm ngựa nằm dọc theo những con đường mỗi 7-12 dặm La Mã, và có xu hướng phát triển thành một làng hoặc trạm buôn bán.<a href="#cite_note-StambaughThe-276">[267]</a> Một <a href="/w/index.php?title=Mansio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mansio (trang không tồn tại)">mansio</a> (số nhiều mansiones) là một trạm dịch vụ tư nhân đặc quyền của triều đình đế quốc dành cho cursus publicus. Các nhân viên hỗ trợ tại một cơ sở như vậy bao gồm người dắt la, thư ký, thợ rèn, xe ngựa, một thầy thuốc thú y, một vài quân cảnh và người đưa thư. Khoảng cách giữa mansiones được xác định bằng quãng đường một chiếc xe ngựa có thể đi di chuyển trong một ngày.<a href="#cite_note-StambaughThe-276">[267]</a> La là loài động vật thường được sử dụng cho xe kéo, và nó có thể đi được khoảng 4 dặm mỗi giờ.<a href="#cite_note-277">[268]</a> Như một ví dụ về tốc độ thông tin liên lạc, một người đưa tin ít nhất phải mất chín ngày để đi đến Rome từ Mainz thuộc tỉnh <a href="/wiki/Th%C6%B0%E1%BB%A3ng_Germania" title="Thượng Germania">Thượng Germania</a>, ngay cả khi đang có một vấn đề cấp bách<a href="#cite_note-278">[269]</a> Ngoài các mansiones, một số quán rượu cũng cung cấp chỗ ở cũng như ăn uống, một nhãn được ghi lại trong một lần lưu lại cho thấy chi phí cho rượu vang, bánh mì, thức ăn cho con la, và chi phí của một gái mại dâm.<a href="#cite_note-279">[270]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thương_mại_và_hàng_hóa">Thương mại và hàng hóa</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=25" title="Sửa đổi phần “Thương mại và hàng hóa”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=25" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thương mại và hàng hóa">sửa mã nguồn</a>]</div> Các tỉnh La Mã buôn bán giữa chúng với nhau, nhưng thương mại còn mở rộng ra bên ngoài biên giới tới các khu vực xa xôi như Trung Quốc và Ấn Độ.<a href="#cite_note-280">[271]</a> Các mặt hàng chính là ngũ cốc.<a href="#cite_note-281">[272]</a> Ngoài ra còn buôn bán mặt hàng khác như dầu ô liu, các loại thực phẩm, garum (nước mắm), nô lệ, quặng và đồ vật kim loại, sợi và dệt may, gỗ, gốm, đồ thủy tinh, đá cẩm thạch, giấy cói, gia vị và dược liệu, ngà voi, ngọc trai và đá quý.<a href="#cite_note-282">[273]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lao_động_và_việc_làm">Lao động và việc làm</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=26" title="Sửa đổi phần “Lao động và việc làm”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=26" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Lao động và việc làm">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg/220px-Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg" decoding="async" width="220" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg/330px-Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg/440px-Pompeii_-_Fullonica_of_Veranius_Hypsaeus_1_-_MAN.jpg 2x" data-file-width="2162" data-file-height="2005" /></a><figcaption>Người làm công trong một cửa hàng sản xuất vải, một bức họa trong <a href="/w/index.php?title=Fullonica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fullonica (trang không tồn tại)">fullonica</a> của Veranius Hypsaeus tại Pompeii</figcaption></figure> Những dòng chữ khắc ghi lại 268 ngành nghề khác nhau trong thành phố Rome, và 85 ở Pompeii.<a href="#cite_note-283">[274]</a> Hiệp hội nghề nghiệp hoặc các Hội thương gia (collegia) được chứng thực cho một loạt các ngành nghề, trong đó có ngư dân (piscatores), người buôn muối (salinatores), người buôn bán dầu ô liu (olivarii), người làm trò mua vui (scaenici), người buôn bán gia súc (pecuarii), thợ kim hoàn (aurifices), người đánh xe (asinarii hoặc muliones), và thợ đá (lapidarii) <a href="#cite_note-284">[275]</a> Đôi khi có những nghề khá đặc biệt: một collegium tại Rome bị hạn chế nghiêm ngặt đối với thợ thủ công làm việc với ngà voi và gỗ cam quýt.<a href="#cite_note-285">[276]</a> Các công việc được thực hiện bởi những người nô lệ rơi vào năm loại chung: nội trợ, trên các văn bia ghi lại ít nhất 55 công việc khác nhau trong gia đình, phục vụ hoàng gia hoặc công cộng; hàng thủ công đô thị và dịch vụ, nông nghiệp và khai thác khoáng sản<a href="#cite_note-286">[277]</a> Tù nhân cung cấp phần lớn lao động trong các mỏ hoặc mỏ đá, nơi mà điều kiện làm việc nổi tiếng là tàn bạo.<a href="#cite_note-287">[278]</a> Trong thực tế, có rất ít sự phân công lao động giữa nô lệ và người tự do. Một số lượng lớn những người lao động thông thường được sử dụng trong nông nghiệp: trong hệ thống canh tác công nghiệp của Ý (<a href="/w/index.php?title=Latifundia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Latifundia (trang không tồn tại)">latifundia</a>), có thể chủ yếu là nô lệ, nhưng trên khắp đế quốc, nô lệ lao động trong nông nghiệp có lẽ là ít quan trọng hơn so với các hình thức lao động phụ thuộc vào những người về cơ bản không phải là nô lệ.<a href="#cite_note-288">[279]</a> Dệt may và sản xuất trang phục là một nguồn việc làm chính. Vải và cả áo quần đã hoàn thành được giao dịch giữa các dân tộc của đế quốc mà có sản phẩm thường được đặt tên theo tên gọi của họ hay một thị trấn đặc biệt, giống như một "nhãn hiệu" thời trang.<a href="#cite_note-289">[280]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="GDP">GDP</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=27" title="Sửa đổi phần “GDP”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=27" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: GDP">sửa mã nguồn</a>]</div> Các <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_kinh_t%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Lịch sử kinh tế">sử gia kinh tế</a> có tính toán khác nhau về sản phẩm quốc nội của nền kinh tế La Mã.<a href="#cite_note-290">[281]</a> Trong những năm 14, 100, và 150 CN, ước tính GDP bình quân đầu người khoảng từ 166 tới 380 HS. GDP bình quân đầu người của Ý được ước tính là cao hơn từ 40 <a href="#cite_note-Lo_Cascio,_Malanima_2009,_391–401-291">[282]</a> đến 66 phần trăm <a href="#cite_note-292">[283]</a> so với phần còn lại của đế quốc, do thuyên chuyển thuế từ các tỉnh và sự tập trung thu nhập của tầng lớp có địa vị ở trung tâm của đế quốc. Ước tính vào năm 1 sau Công nguyên, GDP bình quân đầu người của Ý là khoảng 809 USD (tính theo thời giá năm 1990), gấp đôi Trung Quốc và Ấn Độ vào thời điểm đó <a href="#cite_note-293">[284]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kiến_trúc_và_kĩ_thuật_xây_dựng">Kiến trúc và kĩ thuật xây dựng</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=28" title="Sửa đổi phần “Kiến trúc và kĩ thuật xây dựng”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=28" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Kiến trúc và kĩ thuật xây dựng">sửa mã nguồn</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Kiến trúc La Mã cổ đại">Kiến trúc La Mã cổ đại</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Colosseum_in_Rome,_Italy_-_April_2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg/280px-Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg" decoding="async" width="280" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg/420px-Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg/560px-Colosseum_in_Rome%2C_Italy_-_April_2007.jpg 2x" data-file-width="4827" data-file-height="2833" /></a><figcaption>Việc xây dựng <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%A5u_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_La_M%C3%A3" title="Đấu trường La Mã">Đấu trường La Mã</a> bắt đầu trong thời gian trị vì của <a href="/wiki/Vespasianus" title="Vespasianus">Vespasianus</a></figcaption></figure> Những đóng góp chính của người La Mã đối với kiến trúc là <a href="/w/index.php?title=Cung_v%C3%B2m&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cung vòm (trang không tồn tại)">cung vòm</a> và <a href="/wiki/M%C3%A1i_v%C3%B2m" class="mw-redirect" title="Mái vòm">mái vòm</a>. Ngay cả sau khi trải qua hơn 2.000 năm một số cấu trúc La Mã vẫn còn đứng vững, một phần do những phương pháp chế tạo xi măng và bê tông tinh vi <a href="#cite_note-294">[285]</a><a href="#cite_note-295">[286]</a> Các con đường La Mã được coi là những con đường tiên tiến nhất xây dựng cho đến đầu thế kỷ 19. Hệ thống đường sá tạo điều kiện cho việc duy trì trật tự của quân đội, giao thông và thương mại. Những con đường có thể chịu được lũ lụt và các mối đe dọa môi trường khác. Ngay cả sau khi chính quyền trung ương sụp đổ, một số tuyến đường vẫn có thể sử dụng trong hơn một ngàn năm. Các cây cầu La Mã là một trong những cây cầu lớn và bền vững đầu tiên, chúng được xây dựng từ đá cùng với kiểu kiến trúc cung vòm như cấu trúc cơ bản. Vật liệu được sử dụng nhiều nhất bê tông. Cây cầu La Mã lớn nhất là cây <a href="/wiki/C%E1%BA%A7u_Trajan" class="mw-redirect" title="Cầu Trajan">cầu Trajan</a> bắc qua hạ lưu sông Danube, nó được xây dựng bởi <a href="/w/index.php?title=Apollodorus_c%E1%BB%A7a_Damascus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Apollodorus của Damascus (trang không tồn tại)">Apollodorus của Damascus</a> và vẫn là cây dài nhất đã được xây dựng cả về <a href="/wiki/Chi%E1%BB%81u_d%C3%A0i" title="Chiều dài">chiều dài</a> tổng thể và <a href="/wiki/Chi%E1%BB%81u_d%C3%A0i" title="Chiều dài">chiều dài</a> trong hơn một thiên niên kỷ.<a href="#cite_note-296">[287]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg/220px-Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg/330px-Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg/440px-Pont_du_Gard_Oct_2007.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Cầu máng <a href="/wiki/Pont_du_Gard" title="Pont du Gard">Pont du Gard</a> bắc qua <a href="/w/index.php?title=S%C3%B4ng_Gardon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sông Gardon (trang không tồn tại)">sông Gardon</a> ở miền nam nước Pháp, nằm trong danh sách <a href="/wiki/Di_s%E1%BA%A3n_th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi" title="Di sản thế giới">Di sản thế giới</a> của <a href="/wiki/UNESCO" class="mw-redirect" title="UNESCO">UNESCO</a></figcaption></figure> Người La Mã đã xây dựng nhiều đập để trữ nước, chẳng hạn như các <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%ADp_Subiaco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đập Subiaco (trang không tồn tại)">đập Subiaco</a>, hai trong số đó cấp nước cho <a href="/w/index.php?title=Anio_Novus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anio Novus (trang không tồn tại)">Anio Novus</a>, một trong những hệ thống cầu máng lớn nhất của Roma.<a href="#cite_note-297">[288]</a> Họ đã xây dựng 72 đập chỉ riêng trên bán đảo Iberia, và một số lượng nhiều hơn thế nữa được biết đến trên khắp Đế quốc, và một số vẫn còn được sử dụng. Một số <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%ADp_b%E1%BA%B1ng_%C4%91%E1%BA%A5t&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đập bằng đất (trang không tồn tại)">đập bằng đất</a> ở <a href="/wiki/Britannia_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Britannia thuộc La Mã">nước Anh từ thời La Mã</a> cũng đã được biết đến, trong đó có một ví dụ đã được bảo quản tốt là ở <a href="/w/index.php?title=Longovicium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Longovicium (trang không tồn tại)">Longovicium</a> (<a href="/w/index.php?title=Lanchester&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lanchester (trang không tồn tại)">Lanchester</a>). Người La Mã đã xây dựng nhiều cầu máng. Một luận án còn sót lại tới ngày nay của <a href="/w/index.php?title=Frontinus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frontinus (trang không tồn tại)">Frontinus</a>, người từng giữ chức vụ curator aquarum (ủy viên về nước) dưới thời <a href="/wiki/Nerva" title="Nerva">Nerva</a>, đã phản ánh vai trò hành chính quan trọng đối với việc bảo đảm cung cấp nước. Sau khi nước đi qua cầu máng, nó được tập trung vào các bể chứa nước và theo các đường ống để tới các đài phun nước công cộng, phòng tắm, nhà vệ sinh, hoặc các khu công nghiệp.<a href="#cite_note-298">[289]</a> Các hệ thống cống dẫn nước chính trong thành phố Roma là <a href="/w/index.php?title=Aqua_Claudia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aqua Claudia (trang không tồn tại)">Aqua Claudia</a> và <a href="/w/index.php?title=Aqua_Marcia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aqua Marcia (trang không tồn tại)">Aqua Marcia</a>.<a href="#cite_note-299">[290]</a> Một hệ thống phức tạp còn được xây dựng để cung cấp nước cho <a href="/w/index.php?title=Constantinoplis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constantinoplis (trang không tồn tại)">Constantinoplis</a> từ nơi cách nó hơn 120 km dọc theo một tuyến đường quanh co dài hơn 336 km.<a href="#cite_note-300">[291]</a> Người La Mã cũng đã sử dụng cống dẫn nước trong hoạt động khai thác khoáng sản phong phú của họ trên toàn đế quốc, tại các địa điểm như <a href="/wiki/Las_M%C3%A9dulas" title="Las Médulas">Las Médulas</a> và <a href="/w/index.php?title=Dolaucothi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dolaucothi (trang không tồn tại)">Dolaucothi</a> ở miền Nam xứ Wales.<a href="#cite_note-301">[292]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cuộc_sống_thường_nhật">Cuộc sống thường nhật</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=29" title="Sửa đổi phần “Cuộc sống thường nhật”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=29" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Cuộc sống thường nhật">sửa mã nguồn</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thành_thị_và_nông_thôn">Thành thị và nông thôn</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=30" title="Sửa đổi phần “Thành thị và nông thôn”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=30" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thành thị và nông thôn">sửa mã nguồn</a>]</div> Quy hoạch thành phố và lối sống đô thị của người La Mã đã bị ảnh hưởng bởi người Hy Lạp ngay từ giai đoạn đầu. Ở Đông La Mã, sự cai trị của người La Mã đã thúc đẩy và định hình sự phát triển mang tính địa phương của các thành phố vốn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Hy Lạp. Các thành phố như Athens, Aphrodisias, Ephesus và Gerasa đã thay đổi một số khía cạnh của quy hoạch và kiến trúc thành phố để phù hợp hơn với lý tưởng hoàng gia, đồng thời thể hiện bản sắc riêng và tính ưu việt của khu vực. Ở Tây La Mã, Rome khuyến khích phát triển các trung tâm đô thị với những ngôi đền bằng đá, nơi hội họp, đài phun nước hoành tráng, nhà hát ngoài trời..., thường được xây gần hoặc tại các khu định cư có từ trước gọi là oppida. Quá trình đô thị hóa ở La Mã Châu Phi mở rộng trên các thành phố Hy Lạp và Punic dọc theo bờ biển. Tại thành phố Rome, hầu hết mọi người thuộc tầng lớp nghèo hoặc trung lưu sống trong các tòa nhà chung cư cao tầng (insulae) mà thường là bẩn thỉu và dễ hỏa hoạn. Các insulae có thể cao đến sáu hoặc bảy tầng, những căn hộ lớn nhất và đắt nhất thường nằm ở tầng dưới cùng. Đa số Insulae được xây dựng bằng gỗ, gạch bùn, và bê tông nguyên thủy nên rất dễ bị cháy và sụp đổ. Augustus đã tiến hành cải cách nhằm tăng cường sự an toàn của các tòa nhà ở thành phố Rome. Vì mối nguy hiểm của hỏa hoạn và sụp đổ, <a href="/wiki/Chi%E1%BB%81u_cao" title="Chiều cao">chiều cao</a> tối đa của các insulae bị Augustus giới hạn ở mức 70 feet La Mã gọi là pes (tương đương 20,7 m), và sau đó bị giảm xuống còn 60 feet La Mã (17,75 m) bởi Hoàng đế Nero sau vụ Đại Hỏa hoạn thành Rome. Các cơ sở công cộng chẳng hạn như nhà tắm công cộng, nhà vệ sinh có vòi xả nước (latrinae), bồn chứa nước hoặc các đài phun nước công phu (nymphea) cung cấp nước ngọt, và các hoạt động giải trí quy mô lớn chẳng hạn đua ngựa hay võ sĩ giác đấu chủ yếu nhắm vào những người thường sống trong các insulae. Các cơ sở tương tự được xây dựng ở các thành phố trên khắp Đế chế, và một số cấu trúc La Mã được bảo tồn tốt nhất là ở Tây Ban Nha, miền nam nước Pháp và miền bắc châu Phi. Các nhà tắm công cộng phục vụ các chức năng vệ sinh, xã hội và văn hóa. Tắm là trọng tâm của xã hội thường nhật La Mã vào buổi chiều muộn trước bữa tối. Các phòng tắm được chia làm 3 cấp nhiệt độ: caldarium là tắm nước nóng, tepidarium là tắm nước ấm, và fgiridarium là tắm nước lạnh. Ngoài ra có thể còn có các dịch vụ khác như các phòng tập thể dục và tập tạ, phòng xông hơi khô, spa tẩy tế bào chết (nơi các loại dầu được mát xa vào da và cơ thể được kỳ cọ bằng một dụng cụ gọi là strigil), sân bóng hoặc bể bơi ngoài trời. Nước trong phòng tắm thường được đun bằng lò dưới sàn. Những phòng tắm khỏa thân kết hợp nam nữ không phải là điều bất thường trong thời kỳ đầu của Đế quốc, mặc dù một số cơ sở có thể đã cung cấp những phòng tắm riêng biệt cho nam giới và phụ nữ. Phòng tắm công cộng là một phần của văn hóa đô thị tại khắp các tỉnh, nhưng vào cuối thế kỷ thứ 4, bồn tắm cá nhân bắt đầu xuất hiện ở các hộ gia đình và dần thay thế hình thức tắm chung. Các gia đình giàu có ở Rome thường có từ hai ngôi nhà trở lên, một căn nhà ở thành phố (domus) và ít nhất một căn biệt thự (villa) nằm ở vùng ngoại ô hoặc nông thôn bên ngoài thành phố. Domus là ngôi nhà thuộc sở hữu riêng của một gia đình thượng lưu giàu có, và có thể được trang bị một phòng tắm riêng (balneum), nhưng đó không phải là một nơi để rút lui khỏi đời sống công cộng. Mặc dù có một vài khu phố của Rome tập trung một số lượng lớn những căn nhà sang trọng, thế nhưng những người giàu ở Rome thường không sống trong những khu vực biệt lập. Nhà của họ thường dễ tìm thấy và dễ tiếp cận. Sảnh trước (<a href="/w/index.php?title=Atrium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atrium (trang không tồn tại)">atrium</a>) phục vụ như là một đại sảnh để tiếp khách, trong đó gia trưởng (chủ hộ) gặp khách hàng vào mỗi buổi sáng, từ những bạn bè giàu có đến những người phụ thuộc nghèo nhận từ thiện. Nó cũng là một trung tâm của nghi lễ tôn giáo gia đình, có đặt một đền thờ và những hình ảnh của tổ tiên gia đình. Những ngôi nhà nằm trên những con đường bận rộn đông đúc người qua lại, có không gian đối diện với đường phố thường được thuê để làm các cửa hàng (tabernae) với mục đích kinh doanh. Những căn biệt thự (villa) ở ngoại ô hoặc nông thôn ngược lại là một lối thoát khỏi sự nhộn nhịp của thành phố, và chỉ có giới thượng lưu mới có đủ điều kiện để sở hữu những căn nhà này. Những căn villa có thể được xây trên những khu đất riêng của người chủ sở hữu, hoặc xây ở những "thị trấn nghỉ mát" nằm trên bờ biển, chẳng hạn như ở các thành phố Pompeii và Herculaneum. Chương trình đổi mới đô thị dưới thời Augustus, và sự tăng trưởng dân số của Rôma lên tới 1 triệu người, hình thành nên một nỗi nhớ dành cho cuộc sống nông thôn được thể hiện trong nghệ thuật. Các thi sĩ ngợi ca cuộc sống lý tưởng của nông dân và người chăn cừu. Nội thất của các ngôi nhà thường được trang trí bằng tranh vẽ những khu vườn, đài phun nước, thiên nhiên, cây cảnh, và động vật, đặc biệt là chim và sinh vật biển, đạt độ chính xác đến mức các học giả hiện đại đôi khi có thể nhận diện chúng theo loài. Nhà thơ <a href="/w/index.php?title=Augustace_Horace&action=edit&redlink=1" class="new" title="Augustace Horace (trang không tồn tại)">Augustace Horace</a> nhẹ nhàng châm biếm sự khác biệt giữa các giá trị đô thị và nông thôn trong truyện ngụ ngôn của ông về chuột thành phố và chuột nông thôn, thường được kể lại như một câu chuyện dành cho trẻ em. Ở một mức độ thực tế hơn, chính quyền trung ương đã có sự quan tâm tích cực trong việc hỗ trợ sản xuất nông nghiệp. Sản xuất lương thực là ưu tiên hàng đầu trong việc sử dụng đất. Các trang trại lớn (latifundia) đạt được một nền kinh tế có quy mô duy trì cuộc sống đô thị bền vững và phân công lao động chuyên biệt hơn. Tiểu nông được hưởng lợi từ sự phát triển của thị trường địa phương ở các thị trấn và trung tâm buôn bán. Các kỹ thuật nông nghiệp như <a href="/wiki/Lu%C3%A2n_canh" title="Luân canh">luân canh</a> và <a href="/wiki/Ch%E1%BB%8Dn_gi%E1%BB%91ng_v%E1%BA%ADt_nu%C3%B4i" class="mw-redirect" title="Chọn giống vật nuôi">chọn giống vật nuôi</a> đã được phổ biến khắp Đế quốc, và các giống cây trồng mới được giới thiệu từ tỉnh này sang tỉnh khác, chẳng hạn như đậu Hà Lan và cải bắp được vận chuyển sang Anh. Việc duy trì một nguồn cung cấp thực phẩm với giá cả phải chăng cho cư dân nghèo ở thành phố Rome đã trở thành một vấn đề chính trị lớn vào cuối thời Cộng hòa. Vào năm 123 TCN một đạo luật được đề xuất bởi Gaius Gracchus và sau đó được chấp thuận rộng rãi, qua đó mọi công dân là nam giới trưởng thành (trên 14 tuổi) ở Rome sẽ được cung cấp 33 kg ngũ cốc mỗi tháng với mức giá cực kỳ thấp. Đến những năm 60 TCN thì ngũ cốc bắt đầu được trợ cấp hoặc phân phát miễn phí cho những người nam giới có đủ điều kiện công dân. Ngũ cốc được sử dụng để làm bánh mì, yếu tố quan trọng nhất trong bữa ăn của người La Mã. Có khoảng 200,000-250,000 người đàn ông trưởng thành tại Rome đã nhận khoản trợ cấp này hàng tháng, khoảng 33 kg ngũ cốc cho mỗi người, tổng cộng khoảng 100.000 tấn lúa mì chủ yếu được thu hoạch từ Sicily, Bắc Phi và Ai Cập. Khoản trợ cấp ngũ cốc này tiêu tốn ít nhất 15% ngân khố của nhà nước, nhưng đã góp phần quan trọng vào việc cải thiện điều kiện sống của người dân ở các tầng lớp thấp hơn trong xã hội, đồng thời đem lại lợi nhuận cho người giàu bởi nó cho phép người dân nghèo chi tiêu nhiều hơn thu nhập của họ vào rượu vang và dầu ô liu, những thứ vốn được sản xuất từ trang trại của những địa chủ giàu có. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thực_phẩm_và_ăn_uống">Thực phẩm và ăn uống</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=31" title="Sửa đổi phần “Thực phẩm và ăn uống”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=31" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thực phẩm và ăn uống">sửa mã nguồn</a>]</div> Hầu hết các căn hộ ở Rome không có nhà bếp, mặc dù một lò than củi có thể được sử dụng cho việc nấu ăn đơn giản ở hầu hết các hộ gia đình. Thực phẩm đã qua chế biến được phục vụ tại các quán rượu và hộp đêm, cũng như các nhà trọ và quầy hàng thực phẩm (tabernae, cauponae, popinae, thermopolia). Người dân thuộc tầng lớp thấp trong xã hội chủ yếu ăn uống tại các nhà hàng, trong khi người giàu thường tổ chức những bữa tiệc sang trọng tại nhà riêng với những đầu bếp (archimagirus) và nhân viên nhà bếp được huấn luyện. Những bữa ăn sang trọng cũng có thể xuất hiện ở các buổi tiệc được tổ chức bởi các câu lạc bộ xã hội (collegia). Hầu hết người dân La Mã tiêu thụ ít nhất 70% lượng calo hàng ngày của họ dưới hình thức các loại ngũ cốc và các loại đậu. Món cháo yến mạch Puls (pottage) được coi là món ăn thổ dân của người La Mã. Các loại súp ngũ cốc cơ bản có thể kết hợp với rau xắt nhỏ, thịt bít tết, pho mát, hoặc các loại thảo mộc để tạo nên các món ăn tương tự như polenta hoặc risotto. Cư dân đô thị và quân đội ưa thích tiêu thụ ngũ cốc của họ dưới hình thức các loại <a href="/wiki/B%C3%A1nh_m%C3%AC" title="Bánh mì">bánh mì</a>. Các cối xay và lò nướng thương mại thường được kết hợp trong một khu phức hợp sản xuất bánh mì. Đến triều đại của Aurelian, bánh mì sản xuất từ các xưởng bánh mì của nhà nước đã được phân phối miễn phí cho người dân như là khẩu phần ăn hàng ngày, cùng với đó là dầu ô liu, rượu vang, và thịt lợn cũng đã được cung cấp miễn phí cho mọi công dân (nam giới). Văn học La Mã tập trung vào thói quen ăn uống của các tầng lớp thượng lưu, những người mà bữa chiều (cena) đối với họ có chức năng xã hội quan trọng. Khách ăn tối thưởng thức bữa ăn trong một phòng ăn được trang trí tinh xảo (triclinium), thường có tầm nhìn hướng ra một khu vườn yên tĩnh. Khi ăn, họ ngồi hoặc nằm tựa trên những chiếc trường kỷ. Một bữa Cena truyền thống bao gồm ba phần. Món khai vị thường bao gồm trứng, ô liu và rượu mật ong. Món chính thường bao gồm một món thịt, chẳng hạn như thịt lợn nướng. Món tráng miệng bao gồm trái cây hoặc các loại hạt. Bánh mì là món ăn thường nhật của người La Mã, người giàu ăn bánh mì làm từ lúa mì và những người nghèo hơn thì ăn bánh mì làm từ lúa mạch. Các sản phẩm tươi sống như rau và đậu cũng rất quan trọng. Ô liu và các loại hạt cũng thường xuyên xuất hiện trong bữa ăn của người La Mã. Mặc dù có nhiều hoàng đế La Mã khuyến khích người dân không ăn thịt - như các hoàng đế Didius Julianus và Septimius Severus - nhưng thịt và các sản phẩm chế biến từ thịt như xúc xích, thịt muối và thịt xông khói vẫn được tiêu thụ rộng rãi bởi người dân. <a href="/wiki/S%E1%BB%AFa_d%C3%AA" title="Sữa dê">Sữa dê</a> hoặc <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%AFa_c%E1%BB%ABu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sữa cừu (trang không tồn tại)">sữa cừu</a> được ưa chuộng hơn so với <a href="/wiki/S%E1%BB%AFa_b%C3%B2" class="mw-redirect" title="Sữa bò">sữa bò</a>; sữa cũng được sử dụng để làm ra các loại pho mát, vì đây là một cách để lưu trữ và kinh doanh các sản phẩm sữa. Dầu ô liu là nguyên liệu cơ bản để nấu ăn của người La Mã, nó còn được dùng để thắp sáng và tạo ra các chế phẩm dùng khi tắm rửa. Bơ bị người La Mã xem thường, nhưng lại là một đặc điểm nổi bật của chế độ ăn uống Gallic. Muối là thứ gia vị cơ bản trong bữa ăn: Pliny the Elder từng nhận xét rằng "Cuộc sống văn minh không thể tiếp diễn mà không có muối: nó là một thành phần cần thiết đến mức nó trở thành một phép ẩn dụ cho niềm vui tinh thần mãnh liệt". Muối là một mặt hàng thương mại quan trọng, nhưng muối tinh khiết lại tương đối đắt tiền. Gia vị mặn phổ biến nhất là một loại nước mắm lên men được gọi là garum. Gia vị địa phương có sẵn bao gồm các loại thảo mộc trong vườn, thì là, rau mùi và quả bách xù. Gia vị nhập khẩu bao gồm tiêu, nghệ tây, quế và thì là. Các loại thực phẩm ngọt như bánh ngọt thường sử dụng mật ong và siro rượu để làm chất tạo ngọt. Một loạt các loại trái cây khô (quả sung, quả mận) và các loại trái cây tươi cũng thường xuyên có mặt trong bữa ăn như là một món tráng miệng của người La Mã. Những bữa ăn xa hoa có thể được xem như một dấu hiệu của sự tiến bộ văn minh hoặc sự suy đồi về đạo đức. Nhà sử học đầu tiên của triều đại Tacitus đã so sánh sự xa hoa trong thực đơn La Mã hàng ngày của ông với sự đơn giản trong chế độ ăn của người German. Ngũ cốc, các loại đậu, rau và trái cây thường được người La Mã xem là những loại thức ăn văn minh hơn thịt. <a href="/w/index.php?title=B%E1%BB%AFa_%C4%83n_%C4%90%E1%BB%8Ba_Trung_H%E1%BA%A3i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bữa ăn Địa Trung Hải (trang không tồn tại)">Bữa ăn Địa Trung Hải</a> gồm bánh mì, rượu vang và dầu ô liu đã được thánh hóa bởi Kitô giáo La Mã, trong khi sự tiêu thụ thịt thường xuyên của chế độ ăn uống German đã trở thành một biểu hiện của chủ nghĩa ngoại giáo. Các hoàng đế như Didius Julianus và Septimius Severus cũng từng khuyến khích người dân nên hạn chế ăn thịt. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Giải_trí_và_trình_diễn">Giải trí và trình diễn</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=32" title="Sửa đổi phần “Giải trí và trình diễn”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=32" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Giải trí và trình diễn">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg/220px-Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg/330px-Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg/440px-Jean-Leon_Gerome_Pollice_Verso.jpg 2x" data-file-width="2425" data-file-height="1630" /></a><figcaption>Bức tranh của họa sĩ Jean-Leon Gerome mô tả một cuộc chiến giữa những <a href="/wiki/V%C3%B5_s%C4%A9_gi%C3%A1c_%C4%91%E1%BA%A5u" title="Võ sĩ giác đấu">võ sĩ giác đấu</a></figcaption></figure> Khi nhà thơ Juvenal phàn nàn rằng người La Mã đã đánh đổi quyền tự do chính trị của họ cho "bánh mì và hí trường", chính là ông đang nói đến khoản trợ cấp ngũ cốc miễn phí của nhà nước và circenses, các sự kiện giải trí được tổ chức tại những địa điểm ngoài trời lớn có tên gọi là circus trong tiếng Latin. Circus lớn nhất ở Rome là <a href="/wiki/Circus_Maximus" title="Circus Maximus">Circus Maximus</a>, nơi tổ chức các cuộc đua ngựa, đua xe ngựa, trò chơi cưỡi ngựa Troy, các cuộc thi săn thú vật (venation), các cuộc thi đấu thể thao, các cuộc chiến đấu của những <a href="/wiki/V%C3%B5_s%C4%A9_gi%C3%A1c_%C4%91%E1%BA%A5u" title="Võ sĩ giác đấu">võ sĩ giác đấu</a> hay các màn trình diễn tái hiện những sự kiện lịch sử trong quá khứ. Từ lâu, nhiều lễ hội tôn giáo đã có các trò chơi (ludi), chủ yếu là các cuộc đua ngựa và đua xe ngựa (ludi circenses). Dưới thời Augustus, các hoạt động giải trí công cộng được tổ chức tối đa 77 ngày mỗi năm; tới triều đại của <a href="/wiki/Marcus_Aurelius" title="Marcus Aurelius">Marcus Aurelius</a>, số ngày được phép tổ chức các hoạt động giải trí đã được tăng lên thành 135 mỗi năm. Các trò chơi (ludi) được tổ chức tại circus thường được mở đầu bằng một nghi thức diễu hành gọi là Pompa circensis. Ngoài ra, những sự kiện cạnh tranh cũng được tổ chức tại các địa điểm nhỏ hơn như đấu trường và sân vận động. Các môn thể thao có nguồn gốc Hy Lạp như chạy đua, boxing, đấu vật hay pancratium khá phổ biến ở các cuộc tranh tài. Một môn thể thao đối kháng cực kỳ khốc liệt đã nhiều lần được tổ chức ở La Mã thời kỳ này là Naumachia, những trận thủy chiến giả đẫm máu với quy mô không thua kém gì những trận thủy chiến thực sự. Đối tượng tham gia Naumachia thường là những tội phạm bị kết án hoặc nô lệ. Circus là những công trình kiến trúc lớn nhất thường xuyên được xây dựng trong thế giới La Mã cổ đại. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%A5u_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_La_M%C3%A3" title="Đấu trường La Mã">Đấu trường La Mã</a>, hay còn được biết đến với cái tên Colosseum, trở thành địa điểm thi đấu thường xuyên cho những môn thể thao đẫm máu kể từ khi nó được mở cửa vào năm 80 sau Công nguyên. <a href="/wiki/Circus_Maximus" title="Circus Maximus">Circus Maximus</a> có sức chứa lên tới 150.000 khán giả, trong khi Đấu trường La Mã có sức chứa là 50.000 chỗ ngồi, cộng thêm một khán đài đứng có thê chứa được 10.000 người nữa. Việc sắp xếp chỗ ngồi dành cho khán giả tại các đấu trường thể hiện trật tự của xã hội La Mã: Hoàng đế ngồi ở một khu vực sang trọng dành riêng cho ông ta, những thành viên của Viện nguyên lão cũng được bố trí chỗ ngồi thuận lợi dành riêng cho họ, thường là những hàng ghế ở dưới cùng để tiện cho việc theo dõi các cuộc thi đấu hay các màn trình diễn. Phụ nữ và nô lệ ngồi ở những hàng ghế xa nhất, trong khi những người còn lại ngồi ở quãng giữa. Những buổi trình diễn tại hí trường cũng nhiều lần trở thành dịp để người dân tổ chức biểu tình về các vấn đề chính trị và xã hội. Các hoàng đế đôi khi phải triển khai vũ lực để dập tắt tình trạng bất ổn của đám đông, nổi tiếng nhất tại cuộc bạo loạn Nika năm 532, khi quân đội dưới quyền của hoàng đế Justin đã giết chết hàng ngàn người. Ludi circenses hay đua xe ngựa (chariot racing) là môn thể thao rất được quan tâm ở La Mã thời kỳ này, và thường xuyên được tổ chức tại các Circus. Môn thể thao này nguy hiểm cho cả người lái và ngựa vì rất dễ dẫn đến chấn thương thậm chí là tử vong, nhưng chính sự nguy hiểm này lại đem tới niềm phấn khích và hứng thú cho các khán giả. Các đội tham gia tranh tài thường được phân biệt với nhau bằng màu sắc của trang phục thi đấu mà họ đang mặc. Tương tự như các môn thể thao hiện đại chẳng hạn bóng đá, khán giả thường chọn ủng hộ một đội duy nhất, sự hâm mộ của họ đôi khi đến mức quá khích, và bạo lực đã nhiều lần nổ ra giữa các cổ động viên của hai đội đối địch. Những người thi đấu ở môn thể thao này thường trở thành những vận động viên nổi tiếng nhất và giàu có nhất ở La Mã cổ đại. Một ngôi sao của bộ môn thể thao này là <a href="/w/index.php?title=Diocles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Diocles (trang không tồn tại)">Diocles</a>, tới từ Lusitania (Bồ Đào Nha ngày nay), người đã tham gia các cuộc đua xe ngựa trong vòng 24 năm và có thu nhập nghề nghiệp lên tới 35 triệu sesterces. Thiết kế của các circus La Mã phải đảm bảo rằng không đội nào có thể giành được lợi thế không công bằng cũng như giảm thiểu va chạm ở mức vừa đủ để duy trì sự khốc liệt và thỏa mãn các khán giả. Những cuộc đua xe ngựa tiếp tục diễn ra vào thời kỳ Đông La Mã dưới sự bảo trợ của các vị hoàng đế, nhưng sự suy tàn của các đô thị trong thế kỷ thứ 6 và thứ 7 cuối cùng đã dẫn đến sự sụp đổ của bộ môn này. Trong suốt 40 năm trị vì của mình, hoàng đế Augustus đã tổ chức tám cuộc giác đấu, trong đó có tổng cộng 10.000 đấu sĩ đã tham gia chiến đấu, cùng với đó là 26 cuộc thi săn thú được tổ chức trong cùng khoảng thời gian này, đã dẫn đến cái chết của hơn 3.500 con thú. Để đánh dấu sự kiện công trình Đấu trường La Mã được hoàn tất, hoàng đế Titus đã tổ chức một lễ khánh thành kéo dài 100 ngày liên tiếp, mỗi ngày đều có một trận giác đấu ác liệt giữa hơn 3.000 đấu sĩ khác nhau. Sức hấp dẫn của những cuộc giác đấu đối với người La Mã được thể hiện rõ nét qua những mô tả trên tranh ghép, tranh tường, đèn và thậm chí cả các bản vẽ graffiti. Những <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%A5u_s%C4%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đấu sĩ (trang không tồn tại)">đấu sĩ</a> được huấn luyện để tham gia các cuộc giác đấu có thể có xuất thân là nô lệ, tù nhân, hoặc cũng có thể là những người tự do tình nguyện tham gia tranh tài. Cái chết không phải là một kết quả cần thiết hoặc thậm chí là đáng mong muốn trong các trận đấu giữa những chiến binh có tay nghề cao, bởi những người này phải trải qua một quá trình luyện tập rất tốn kém và tốn thời gian. Trong khi đó, những đấu sĩ noxii là những tù nhân bị kết án tử hình, họ được huấn luyện rất ít hoặc không được huấn luyện, thường không có vũ khí, và hoàn toàn không có hi vọng sống sót trong những cuộc giác đấu. Sự đau đớn về thể chất và sỉ nhục về tinh thần được xem là cái giá cho những tội ác mà họ đã phạm phải. Những hoạt động giải trí dành cho trẻ em thời La Mã khá đa dạng, phổ biến nhất trong số đó bao gồm trò "Rolling hop" (nghĩa là trò chơi lăn vòng, trong đó người chơi lăn một chiếc vòng và cố gắng giữ cho chúng không bị đổ lâu nhất có thể), và "Knucklbones" (nghĩa là trò chơi ném xương). Các bé gái thời kỳ này cũng rất thích chơi <a href="/wiki/B%C3%BAp_b%C3%AA" title="Búp bê">búp bê</a>, những con búp bê thường dài khoảng 15 cm- 16 cm với các chi nối, thường được làm từ các vật liệu có sẵn như gỗ, đất nung, đá, xương, ngà, da hoặc sáp. Các trò chơi bóng phổ biến gồm có trigon, một môn thể thao đòi hỏi sự khéo léo đặc biệt và harpastum, một môn thể thao khó chơi hơn. Thú cưng dành cho trẻ em thời kỳ này bao gồm chim, chó, mèo, dê, cừu, thỏ và ngỗng. Khi bước sang tuổi thiếu niên, hầu hết các hoạt động rèn luyện thể chất dành cho nam giới đều mang tính chất quân sự. Campus Martius ban đầu là một sân tập thể dục công cộng của thành Rome nơi các chàng trai trẻ tập luyện để phát triển các kỹ năng cưỡi ngựa và chiến đấu. Săn bắn cũng được coi là một trò tiêu khiển thích hợp. Một số phụ nữ La Mã thời kỳ này được đào tạo để trở thành các vận động viên thể dục dụng cụ và vũ công, với một số ít trở thành những nữ đấu sĩ. Bức tranh khảm "Những cô gái mặc bikini" nổi tiếng cho thấy những người phụ nữ trẻ La Mã đang tham gia vào các hoạt động khá giống với <a href="/wiki/Th%E1%BB%83_d%E1%BB%A5c_nh%E1%BB%8Bp_%C4%91i%E1%BB%87u" title="Thể dục nhịp điệu">thể dục nhịp điệu</a> ngày nay. Phụ nữ nói chung được khuyến khích duy trì sức khỏe thông qua các hoạt động như chơi bóng, bơi lội, đi bộ,... Người La Mã mọi lứa tuổi cũng rất thích chơi các trò board game (trò chơi trên bàn), chẳng hạn như lachunculi, một trò chơi chiến thuật khá giống với <a href="/wiki/C%E1%BB%9D_vua" title="Cờ vua">cờ vua</a>, và XII scripta, một trò chơi gần tương tự như <a href="/wiki/C%E1%BB%9D_t%C3%A0o_c%C3%A1o" class="mw-redirect" title="Cờ tào cáo">cờ tào cáo</a> ngày nay. Các trò chơi cờ bạc với xúc xắc không được ưa thích, nhưng lại là là một trò tiêu khiển phổ biến trong lễ hội Saturnalia (lễ hội vinh danh thần <a href="/wiki/Saturn" title="Saturn">Saturn</a>) được người La Mã tổ chức vào tháng 12 hàng năm. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Trang_phục">Trang phục</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=33" title="Sửa đổi phần “Trang phục”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=33" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Trang phục">sửa mã nguồn</a>]</div> Trong một xã hội có ý thức như của người La Mã, quần áo và trang điểm cá nhân đã đưa ra những manh mối trực quan ngay lập tức về nghi thức tương tác với người mặc. Mặc quần áo đúng cách được cho là sự phản ánh một xã hội có trật tự tốt. Toga được coi là trang phục chính thức của công dân nam La Mã, tuy nhiên loại trang phục này khá đắt tiền, khó mặc, không thoải mái, và thường chỉ được sử dụng trong các nghi lễ, những dịp trang trọng hoặc khi hầu tòa. Còn trong sinh hoạt thường ngày, người La Mã ưa chuộng các loại trang phục giản dị và thoải mái hơn.Toga màu tím được coi là loại toga sang trọng và có giá trị nhất, thường chỉ được mặc bởi các vị hoàng đế. Loại trang phục cơ bản cho tất cả người La Mã, bất kể nam hay nữ, giàu hay nghèo, là một loại áo có tên là tunic. Loại áo này có kiểu dáng đơn giản, thường dài từ vai tới một điểm nào đó giữa hông và mắt cá chân. <a href="/wiki/Chi%E1%BB%81u_d%C3%A0i" title="Chiều dài">Chiều dài</a> của một chiếc tunic phụ thuộc vào người mặc: áo tunic dành cho một người đàn ông thường dài đến giữa bắp chân, nhưng áo tunic một người lính thì lại có phần ngắn hơn; tunic của một người phụ nữ thường kéo dài đến tận bàn chân, còn của một đứa trẻ thì thường chỉ dài đến đầu gối. Vào thế kỷ thứ 2, các hoàng đế và những người có địa vị thường được miêu tả mặc một loại trang phục gọi là pallium, một loại áo có nguồn gốc từ Hy Lạp. Phụ nữ La Mã cũng mặc pallium. Tertullian coi pallium là một sản phẩm may mặc phù hợp dành cho các tín đồ <a href="/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Kitô giáo">Kitô giáo</a>, trái ngược với toga, và cũng là một loại trang phục của những người có học thức. Vào thế kỷ thứ 4, toga đã ít nhiều được thay thế bởi pallium như một loại trang phục thể hiện sự đoàn kết xã hội. Phong cách quần áo ở La Mã thay đổi theo thời gian, mặc dù không nhanh như thời trang ngày nay. Ở Dominate, quần áo được mặc bởi cả binh lính và quan chức chính phủ được trang trí khá tinh xảo, với các sọc dệt hoặc thêu (clavi) và vòng tròn (orbiculi) xuất hiện trên cả áo chẽn và áo choàng. Những yếu tố trang trí này bao gồm các mô hình hình học, họa tiết thực vật cách điệu và ở các loại trang phục đắt tiền hơn thì có cả hình người hoặc động vật. Việc sử dụng lụa tăng lên, và các cận thần của Đế chế sau này đều mặc áo choàng lụa tinh xảo. Sự quân sự hóa của xã hội La Mã và sự suy yếu của đời sống văn hóa đô thị về sau đã khiến cho thói quen ăn mặc bị ảnh hưởng: thắt lưng kiểu quân đội nặng nề được mặc bởi cả các quan chức cũng như binh lính, và toga thì đã không còn được sử dụng. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Văn_hóa">Văn hóa</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=34" title="Sửa đổi phần “Văn hóa”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=34" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Văn hóa">sửa mã nguồn</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Toga_Illustration-2.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Toga_Illustration-2.svg/170px-Toga_Illustration-2.svg.png" decoding="async" width="170" height="314" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Toga_Illustration-2.svg/255px-Toga_Illustration-2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Toga_Illustration-2.svg/340px-Toga_Illustration-2.svg.png 2x" data-file-width="260" data-file-height="480" /></a><figcaption>Người La Mã mặc áo dài (<a href="/w/index.php?title=Toga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Toga (trang không tồn tại)">toga</a>).</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/V%C4%83n_minh_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Văn minh La Mã cổ đại">Văn minh La Mã cổ đại</a></div> Cuộc sống ở Đế chế La Mã thường xoay quanh thành phố Roma, và bảy ngọn đồi nổi tiếng của nó. Thành phố cũng đã có một số nhà hát,<a href="#cite_note-302">[293]</a> <a href="/w/index.php?title=Gymnasia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gymnasia (trang không tồn tại)">gymnasia</a>, các quán rượu, phòng tắm và nhà thổ. Trên khắp các vùng đất nằm dưới sự kiểm soát của Rome, trình độ kiến trúc các căn nhà ở đều rất khiêm tốn tới cả những biệt thự thôn quê, và ngay trong kinh đô Rome, các căn nhà ở trên đồi Palatine thanh lịch, mà từ đó từ "cung điện" được hình thành. Phần lớn dân số sống ở trung tâm thành phố, gói gọn trong các khu nhà chung cư.<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:The_Great_Bath_in_Bath_(UK).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg/220px-The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg/330px-The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg/440px-The_Great_Bath_in_Bath_%28UK%29.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_t%E1%BA%AFm_La_M%C3%A3_(Bath)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà tắm La Mã (Bath) (trang không tồn tại)">Nhà tắm công cộng La Mã</a> (<a href="/w/index.php?title=Thermae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thermae (trang không tồn tại)">Thermae</a> ở <a href="/wiki/Bath,_Somerset" title="Bath, Somerset">Bath</a>, Nước Anh(<a href="/w/index.php?title=Aquae_Sulis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aquae Sulis (trang không tồn tại)">Aquae Sulis</a> thuộc tỉnh <a href="/w/index.php?title=Britain_thu%E1%BB%99c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Britain thuộc La Mã (trang không tồn tại)">Britannia</a> của La Mã).</figcaption></figure>Hầu hết các thị trấn và thành phố La Mã đều đã có một khu chợ và các đền thờ, cũng như chính bản thân thành phố Roma. Hệ thống cống dẫn nước được xây dựng để đưa nước đến các trung tâm đô thị<sup id="cite_ref-Kevin_Greene,_Technological_Innovation_and_Economic_Progress_in_the_Ancient_World:_M.I._Finley_Re-Considered,_''The_Economic_History_Review'',_New_Series,_Vol._53,_No._1._(Feb.,_2000),_pp._29–59_(39)_303-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kevin_Greene,_Technological_Innovation_and_Economic_Progress_in_the_Ancient_World:_M.I._Finley_Re-Considered,_''The_Economic_History_Review'',_New_Series,_Vol._53,_No._1._(Feb.,_2000),_pp._29–59_(39)-303">[294]</a> và được sử dụng như một con đường để nhập khẩu rượu vang và dầu từ nước ngoài. Địa chủ thường cư trú ở các thành phố và việc chăm sóc điền trang của họ được giao lại cho những người quản lý trang trại. Để kích thích năng suất lao động cao hơn nhiều, nhiều địa chủ đã giải phóng một số lượng lớn nô lệ. Vào triều đại của Augustus, các nô lệ Hy Lạp có học thức trong nhà đã dạy học cho các trẻ em nam La Mã (đôi khi ngay cả các cô gái). Các tác phẩm điêu khắc Hy Lạp được dùng để trang trí cảnh quan cho khu vườn mang phong cách Hy Lạp trên đồi Palatine hoặc trong các biệt thự. Nhiều khía cạnh của văn hóa La Mã đã được tiếp thu từ <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Etruscan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Etruscan (trang không tồn tại)">người Etruscan</a> và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hy_L%E1%BA%A1p" title="Người Hy Lạp">người Hy Lạp</a>.<a href="#cite_note-Scott,_404-304">[295]</a> Trong kiến trúc và điêu khắc, sự khác biệt giữa các hình mẫu Hy Lạp và những bức họa La Mã là rõ ràng. Đóng góp chính của người La Mã cho nghệ thuật kiến trúc là khung vòm và mái vòm. Chế độ nô lệ và nô lệ là một phần của trật tự xã hội. Có rất nhiều chợ nô lệ, ở nơi đó họ có thể bị mua và bán. Nhiều nô lệ có thể được giải phóng bởi những người chủ của họ, một số nô lệ có thể tiết kiệm được tiền để mua lại sự tự do của mình. Người ta ước tính rằng hơn 25% dân số La Mã đã làm nô lệ.<a href="#cite_note-305">[296]</a><a href="#cite_note-306">[297]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tôn_giáo">Tôn giáo</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=35" title="Sửa đổi phần “Tôn giáo”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=35" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tôn giáo">sửa mã nguồn</a>]</div> Sự mở rộng của đế quốc đồng nghĩa với việc cư dân La Mã bao gồm người đến từ nhiều nền văn hóa khác nhau, sự cúng bái những vị <a href="/wiki/Th%E1%BA%A7n" title="Thần">thần</a> với số lượng ngày một gia tăng được khoan dung và chấp nhận. Chính quyền Đế quốc nói riêng và người La Mã nói chung, đều có xu hướng rất khoan dung cho phần lớn tôn giáo và tín ngưỡng, sao cho họ không gây bất an. Điều đó dễ dàng được các đức tin khác đồng thuận do các nghi thức tế thần và lễ hội La Mã thường được thêm bớt cho phù hợp với văn hóa và bản sắc địa phương. Do <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người La Mã (trang không tồn tại)">người La Mã</a> theo Đa Thần giáo, họ cũng dễ dàng đồng hòa thần linh của các tộc người mà họ chinh phạt.<a href="#cite_note-early_christian_art-307">[298]</a> Một cá nhân có thể cúng tế cả chư thần La Mã để thể hiện bản sắc La Mã của anh ta và tôn giáo cá nhân, vốn được xem là một phần của đặc điểm cá nhân của anh em. Cũng có những giai đoạn chính quyền tổ chức các cuộc bách hại, nhất là với <a href="/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Kitô giáo">Kitô giáo</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sự_thờ_cúng_Hoàng_đế">Sự thờ cúng Hoàng đế</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=36" title="Sửa đổi phần “Sự thờ cúng Hoàng đế”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=36" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Sự thờ cúng Hoàng đế">sửa mã nguồn</a>]</div> Trong một nỗ lực nhằm để tăng cường lòng trung thành, các cư dân của đế quốc đã được kêu gọi tham gia thờ cúng hoàng đế để tỏ lòng tôn kính đối với những vị hoàng đế (thường là đã qua đời) như là các á thần <a href="#cite_note-308">[299]</a> Một vài hoàng đế tự mình tuyên bố là vị thần trong khi đang còn sống với hoàng đế, đó là các trường hợp ngoại lệ và những vị hoàng đế này vào thời điểm đó bị coi là mất trí một cách rộng rãi (chẳng hạn như <a href="/wiki/Caligula" title="Caligula">Caligula</a>). Làm như vậy trong giai đoạn đầu thời đế quốc sẽ mạo hiểm tiết lộ một cách nông cạn những gì mà Hoàng đế Augustus gọi là "khôi phục nhà nước Cộng hòa". Kể từ đó, công cụ này chủ yếu là cách mà mỗi một vị Hoàng đế sử dụng để kiềm chế thần dân của mình. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Công_giáo_trở_thành_Quốc_giáo">Công giáo trở thành Quốc giáo</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=37" title="Sửa đổi phần “Công giáo trở thành Quốc giáo”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=37" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Công giáo trở thành Quốc giáo">sửa mã nguồn</a>]</div> Đức tin Ki-tô giáo, tức là tin vào <a href="/wiki/Ba_Ng%C3%B4i" title="Ba Ngôi">Thiên Chúa Ba Ngôi</a> bắt đầu được giảng dạy trong khắp Đế quốc La Mã từ khoảng nửa đầu <a href="/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_1" title="Thế kỷ 1">thế kỷ thứ 1</a> sau khi <a href="/wiki/L%E1%BB%85_Ch%C3%BAa_Th%C4%83ng_Thi%C3%AAn" title="Lễ Chúa Thăng Thiên">Chúa Giê-su Ki-tô về trời</a> và truyền cho các Tông đồ sứ mệnh loan báo <a href="/wiki/Ph%C3%BAc_%C3%82m" title="Phúc Âm">Tin Mừng</a>. Thời gian đầu, đặc biệt là dưới triều đại <a href="/wiki/Nero" title="Nero">Nero</a>, Giáo hội đã bị bách hại rất nhiều, đa số các <a href="/wiki/T%C3%B4ng_%C4%91%E1%BB%93" class="mw-redirect" title="Tông đồ">Tông đồ</a> của Chúa Giê-su đều tử vì đạo. Các <a href="/wiki/Ki-t%C3%B4_h%E1%BB%AFu" class="mw-redirect" title="Ki-tô hữu">Ki-tô hữu</a> phải bí mật giữ đức tin và truyền giáo, một số sống trong các hang toại đạo và các tín hữu nhận diện nhau bằng <a href="/wiki/Ichthys" title="Ichthys">biểu tượng con cá</a>. Năm 313, <a href="/wiki/Constantinus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Constantinus Đại đế">Constantinus Đại đế</a> ban hành Chiếu chỉ Milan, ngừng tất cả sự bách hại Ki-tô giáo trên toàn Đế quốc. Constantinus nói rõ là ông tin là những sự thành công của ông là do sự bảo vệ của Thiên Chúa vĩ đại của Kitô giáo.<a href="#cite_note-309">[300]</a> Trong suốt triều đại của ông, Constantinus đã bảo trợ Giáo hội về mặt tài chính, xây dựng nhiều <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_cung_Th%C3%A1nh_%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương cung Thánh đường (trang không tồn tại)">Vương cung Thánh đường</a> khác nhau, ban những đặc quyền (như miễn một số thuế), thăng những người Kitô hữu tới những chức vụ cao, và trả lại cho Giáo hội những tài sản tịch thu trong Đại thảm sát thời Diocletian. Những công trình nổi tiếng của ông bao gồm <a href="/wiki/Nh%C3%A0_th%E1%BB%9D_M%E1%BB%99_Th%C3%A1nh" title="Nhà thờ Mộ Thánh">Nhà thờ Mộ Thánh</a> và <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_cung_th%C3%A1nh_%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng_Th%C3%A1nh_Ph%C3%AAr%C3%B4" title="Vương cung thánh đường Thánh Phêrô">Vương cung thánh đường Thánh Phêrô</a> (nhà thờ cũ). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chú_thích">Chú thích</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=38" title="Sửa đổi phần “Chú thích”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=38" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chú thích">sửa mã nguồn</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71728118">.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">^</a> "Đế quốc La Mã" còn được người La Mã và người Hy Lạp gọi bằng các cái tên khác như Res publica Romana hoặc Imperium Romanorum (cũng trong tiếng Hy Lạp: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων – <a href="/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:Grc-tr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bản mẫu:Grc-tr (trang không tồn tại)">Bản mẫu:Grc-tr</a> – ["Lãnh địa ('vương quốc' nhưng thường được dịch giải là 'đế quốc') của người La Mã"] và Romania. Res publica nghĩa là "thịnh vượng chung" La Mã và có thể dùng để chỉ cả hai thời đại Cộng hòa và Đế chế. Imperium Romanum (hay "Romanorum") chỉ phần lãnh thổ nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền La Mã. Populus Romanus ("Quần chúng La Mã") thường được dùng <a href="/wiki/Ho%C3%A1n_d%E1%BB%A5" title="Hoán dụ">để chỉ nhà nước La Mã</a> trong các vấn đề bang giao. Romania, ban đầu là từ thông tục chỉ lãnh thổ đế quốc cũng như <a href="/wiki/Danh_t%E1%BB%AB_chung" class="mw-redirect" title="Danh từ chung">tên chung</a> chỉ toàn thể cư dân của đế quốc, xuất hiện trong các thư tịch Hy-La kể từ thế kỷ thứ 4 trở đi và về sau được thừa kế bởi <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đế quốc Đông La Mã</a><a href="#cite_note-1">[1]</a> </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">^</a> Hình 1. Phần đất phía đông <a href="/wiki/S%C3%B4ng_Euphrates" class="mw-redirect" title="Sông Euphrates">sông Euphrates</a> bị La Mã chiếm đóng chỉ trong khoảng năm 116–117. </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">^</a> Giữa năm 1204 và 1261, có một khoảng đứt quãng khi mà lãnh thổ đế quốc bị cát cứ bởi ba tiểu quốc là <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nicaea" class="mw-redirect" title="Đế quốc Nicaea">Đế quốc Nicaea</a>, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Trebizond" class="mw-redirect" title="Đế quốc Trebizond">Đế quốc Trebizond</a> và <a href="/wiki/Chuy%C3%AAn_ch%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ipeiros" title="Chuyên chế quốc Ipeiros">Chuyên chế quốc Ipeiros</a>. Đế quốc Nicaea thường được xem là chính thể kế thừa "xứng đáng" của La Mã bởi nhà nước này nắm giữ Constantinopolis.<a href="#cite_note-FOOTNOTETreadgold1997734-6">[4]</a> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">^</a> Hoàng đế cuối cùng cai trị toàn bộ lãnh thổ đế quốc trước khi nó bị chia tách thành hai nửa. </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">^</a> Hoàng đế cuối cùng của Tây La Mã. </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">^</a> Hoàng đế La Mã cuối cùng được công nhận bởi cả đế quốc sót lại phía đông, chế độ Giáo hoàng, và các vương quốc Tây Âu. </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">^</a> Hoàng đế cuối cùng của Đông La Mã. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">^</a> Viết tắt là "HS". giá cả thường được tính bằng sesterces; xem <a href="#Tiền_tệ_và_ngân_hàng">#Tiền tệ và ngân hàng</a> để biết chi tiết về mệnh giá theo từng thời kỳ. </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">^</a> Người Ottoman đôi khi gọi nhà nước của họ là "Đế quốc <a href="/w/index.php?title=R%C3%BBm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rûm (trang không tồn tại)">Rûm</a>" (<a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3_Ottoman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman (trang không tồn tại)">tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman</a>: دولت علنإه روم). Vì vậy theo một ý nghĩa nhất định, Đế quốc "La Mã" vẫn có thể được coi là tồn tại cho đến tận thế kỷ thứ 20.<a href="#cite_note-17">[9]</a> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tham_khảo">Tham khảo</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=39" title="Sửa đổi phần “Tham khảo”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=39" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tham khảo">sửa mã nguồn</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Trích_dẫn">Trích dẫn</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=40" title="Sửa đổi phần “Trích dẫn”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=40" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Trích dẫn">sửa mã nguồn</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71728118"><div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 25em; -webkit-column-width: 25em; column-width: 25em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">^</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67233549">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"“""”""‘""’"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFWolff1948" class="citation journal cs1"><a href="/wiki/Robert_Lee_Wolff" title="Robert Lee Wolff">Wolff, Robert Lee</a> (1948). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_speculum_1948-01_23_1/page/1">“Romania: The Latin Empire of Constantinople”</a>. Speculum. 23 (1): 1–34, especially 2–3. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F2853672">10.2307/2853672</a>. <a href="/wiki/M%C3%A3_s%E1%BB%91_ti%C3%AAu_chu%E1%BA%A9n_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF_cho_xu%E1%BA%A5t_b%E1%BA%A3n_ph%E1%BA%A9m_nhi%E1%BB%81u_k%E1%BB%B3" class="mw-redirect" title="Mã số tiêu chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0038-7134">0038-7134</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2853672">2853672</a>. <a href="/wiki/S2CID_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="S2CID (định danh)">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:162802725">162802725</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Speculum&rft.atitle=Romania%3A+The+Latin+Empire+of+Constantinople&rft.volume=23&rft.issue=1&rft.pages=1-34%2C+especially+2-3&rft.date=1948&rft.issn=0038-7134&rft_id=https%3A%2F%2Fapi.semanticscholar.org%2FCorpusID%3A162802725%23id-name%3DS2CID&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2853672%23id-name%3DJSTOR&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F2853672&rft.aulast=Wolff&rft.aufirst=Robert+Lee&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_speculum_1948-01_23_1%2Fpage%2F1&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMorley2010" class="citation book cs1">Morley, Neville (ngày 17 tháng 8 năm 2010). The Roman Empire: Roots of Imperialism. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-7453-2870-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-7453-2870-6"><bdi>978-0-7453-2870-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Empire%3A+Roots+of+Imperialism&rft.date=2010-08-17&rft.isbn=978-0-7453-2870-6&rft.aulast=Morley&rft.aufirst=Neville&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988">; <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFDiamond2011" class="citation book cs1"><a href="/wiki/Jared_Diamond" title="Jared Diamond">Diamond, Jared</a> (ngày 4 tháng 1 năm 2011). Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed: Revised Edition. tr. 13. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-101-50200-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-101-50200-6"><bdi>978-1-101-50200-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Collapse%3A+How+Societies+Choose+to+Fail+or+Succeed%3A+Revised+Edition&rft.pages=13&rft.date=2011-01-04&rft.isbn=978-1-101-50200-6&rft.aulast=Diamond&rft.aufirst=Jared&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBennett1997-4"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBennett1997_4-0">^</a> <a href="#CITEREFBennett1997">Bennett (1997)</a>. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETreadgold1997734-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETreadgold1997734_6-0">^</a> <a href="#CITEREFTreadgold1997">Treadgold (1997)</a>, tr. 734. </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGillett2001" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Andrew_Gillett&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrew Gillett (trang không tồn tại)">Gillett, Andrew</a> (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/18189525">“Rome, Ravenna and the Last Western Emperors”</a>. Papers of the British School at Rome. 69: 131–167. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1017%2FS0068246200001781">10.1017/S0068246200001781</a>. <a href="/wiki/M%C3%A3_s%E1%BB%91_ti%C3%AAu_chu%E1%BA%A9n_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF_cho_xu%E1%BA%A5t_b%E1%BA%A3n_ph%E1%BA%A9m_nhi%E1%BB%81u_k%E1%BB%B3" class="mw-redirect" title="Mã số tiêu chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0068-2462">0068-2462</a>. <a href="/wiki/S2CID_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="S2CID (định danh)">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:129373675">129373675</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Papers+of+the+British+School+at+Rome&rft.atitle=Rome%2C+Ravenna+and+the+Last+Western+Emperors&rft.volume=69&rft.pages=131-167&rft.date=2001&rft_id=https%3A%2F%2Fapi.semanticscholar.org%2FCorpusID%3A129373675%23id-name%3DS2CID&rft.issn=0068-2462&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS0068246200001781&rft.aulast=Gillett&rft.aufirst=Andrew&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F18189525&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-size-13">^ <a href="#cite_ref-size_13-0">a</a> <a href="#cite_ref-size_13-1">b</a> <a href="#cite_ref-size_13-2">c</a> <a href="#cite_ref-size_13-3">d</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFTaagepera1979" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Rein_Taagepera&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rein Taagepera (trang không tồn tại)">Taagepera, Rein</a> (1979). “Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D”. Social Science History. Duke University Press. 3 (3/4): 125. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1170959">10.2307/1170959</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1170959">1170959</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Social+Science+History&rft.atitle=Size+and+Duration+of+Empires%3A+Growth-Decline+Curves%2C+600+B.C.+to+600+A.D&rft.volume=3&rft.issue=3%2F4&rft.pages=125&rft.date=1979&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1170959&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1170959%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Taagepera&rft.aufirst=Rein&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-East-West-14">^ <a href="#cite_ref-East-West_14-0">a</a> <a href="#cite_ref-East-West_14-1">b</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFTurchinAdamsHall2006" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Peter_Turchin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Turchin (trang không tồn tại)">Turchin, Peter</a>; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://arquivo.pt/wayback/20160517210851/http://peterturchin.com/PDF/Turchin_Adams_Hall_2006.pdf">“East-West Orientation of Historical Empires”</a> (PDF). Journal of World-Systems Research. 12 (2): 222. <a href="/wiki/M%C3%A3_s%E1%BB%91_ti%C3%AAu_chu%E1%BA%A9n_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF_cho_xu%E1%BA%A5t_b%E1%BA%A3n_ph%E1%BA%A9m_nhi%E1%BB%81u_k%E1%BB%B3" class="mw-redirect" title="Mã số tiêu chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1076-156X">1076-156X</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://peterturchin.com/PDF/Turchin_Adams_Hall_2006.pdf">Bản gốc</a> (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 6 tháng 2 năm 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+World-Systems+Research&rft.atitle=East-West+Orientation+of+Historical+Empires&rft.volume=12&rft.issue=2&rft.pages=222&rft.date=2006&rft.issn=1076-156X&rft.aulast=Turchin&rft.aufirst=Peter&rft.au=Adams%2C+Jonathan+M.&rft.au=Hall%2C+Thomas+D.&rft_id=http%3A%2F%2Fpeterturchin.com%2FPDF%2FTurchin_Adams_Hall_2006.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFDurand1977" class="citation journal cs1">Durand, John D. (1977). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1009&context=psc_penn_papers">“Historical Estimates of World Population: An Evaluation”</a>. Population and Development Review. 3 (3): 253–296. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1971891">10.2307/1971891</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1971891">1971891</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Population+and+Development+Review&rft.atitle=Historical+Estimates+of+World+Population%3A+An+Evaluation&rft.volume=3&rft.issue=3&rft.pages=253-296&rft.date=1977&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1971891&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1971891%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Durand&rft.aufirst=John+D.&rft_id=http%3A%2F%2Frepository.upenn.edu%2Fcgi%2Fviewcontent.cgi%3Farticle%3D1009%26context%3Dpsc_penn_papers&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRoy2014" class="citation book cs1">Roy, Kaushik (2014). Military Transition in Early Modern Asia, 1400–1750: Cavalry, Guns, Government and Ships. Bloomsbury Studies in Military History. Bloomsbury Publishing. tr. 37. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-78093-800-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-78093-800-4"><bdi>978-1-78093-800-4</bdi></a>. <q>After the capture of Constantinople, the capital of the Byzantine Empire became the capital of the Ottoman Empire. The Osmanli Turks called their empire the Empire of Rum (Rome).</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Military+Transition+in+Early+Modern+Asia%2C+1400%E2%80%931750%3A+Cavalry%2C+Guns%2C+Government+and+Ships&rft.series=Bloomsbury+Studies+in+Military+History&rft.pages=37&rft.pub=Bloomsbury+Publishing&rft.date=2014&rft.isbn=978-1-78093-800-4&rft.aulast=Roy&rft.aufirst=Kaushik&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">^</a> <a href="#CITEREFKelly2007">Kelly (2007)</a>, tr. 4ff; <a href="#CITEREFNicolet1991">Nicolet (1991)</a>, tr. 1, 15; <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBrennan2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=T._Corey_Brennan&action=edit&redlink=1" class="new" title="T. Corey Brennan (trang không tồn tại)">Brennan, T. Corey</a> (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/praetorshipinrom0002bren">The Praetorship in the Roman Republic</a>. Oxford University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/praetorshipinrom0002bren/page/605">605</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Praetorship+in+the+Roman+Republic&rft.pages=605&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2000&rft.aulast=Brennan&rft.aufirst=T.+Corey&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpraetorshipinrom0002bren&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988">; <a href="#CITEREFPeachin2011">Peachin (2011)</a>, tr. 39–40 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPotter2009179-20"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009179_20-0">^</a> <a href="#CITEREFPotter2009">Potter (2009)</a>, tr. 179. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENicolet19911,_15-21"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENicolet19911,_15_21-0">^</a> <a href="#CITEREFNicolet1991">Nicolet (1991)</a>, tr. 1, 15. </li> <li id="cite_note-Hekster-22">^ <a href="#cite_ref-Hekster_22-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hekster_22-1">b</a> Hekster, Olivier and Kaizer, Ted (2011). Preface to Frontiers in the Roman World. Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire (Durhan, 16–ngày 19 tháng 4 năm 2009). Brill. p. viii. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFLintott1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Andrew_Lintott&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrew Lintott (trang không tồn tại)">Lintott, Andrew</a> (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/constitutionofro0000lint_r1i1">The Constitution of the Roman Republic</a>. Oxford University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/constitutionofro0000lint_r1i1/page/114">114</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Constitution+of+the+Roman+Republic&rft.pages=114&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1999&rft.aulast=Lintott&rft.aufirst=Andrew&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fconstitutionofro0000lint_r1i1&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988">; <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFEder1993" class="citation book cs1">Eder, W. (1993). The Augustan Principate as Binding Link. Between Republic and Empire. University of California Press. tr. 98. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0-520-08447-0" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0-520-08447-0"><bdi>0-520-08447-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Augustan+Principate+as+Binding+Link&rft.pages=98&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-520-08447-0&rft.aulast=Eder&rft.aufirst=W.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRichardson2011" class="citation book cs1">Richardson, John (2011). Fines provincial. Frontiers in the Roman World. Brill. tr. 10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fines+provincial&rft.pages=10&rft.pub=Brill&rft.date=2011&rft.aulast=Richardson&rft.aufirst=John&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERichardson20111–2-25"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERichardson20111–2_25-0">^</a> <a href="#CITEREFRichardson2011">Richardson (2011)</a>, tr. 1–2. </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFSyme1939" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Ronald_Syme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ronald Syme (trang không tồn tại)">Syme, Ronald</a> (1939). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.73667">The Roman Revolution</a>. Oxford University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.73667/page/n17">3</a>–4.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Revolution&rft.pages=3-4&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1939&rft.aulast=Syme&rft.aufirst=Ronald&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fin.ernet.dli.2015.73667&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBoatwright2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Mary_T._Boatwright&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mary T. Boatwright (trang không tồn tại)">Boatwright, Mary T.</a> (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hadriancitiesofr0000boat">Hadrian and the Cities of the Roman Empire</a>. Princeton University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hadriancitiesofr0000boat/page/4">4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hadrian+and+the+Cities+of+the+Roman+Empire&rft.pages=4&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=2000&rft.aulast=Boatwright&rft.aufirst=Mary+T.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhadriancitiesofr0000boat&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">^</a> Dio Cassius <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/72*.html#36">72.36.4</a>, Loeb edition translated E. Cary </li> <li id="cite_note-Commodus-Gibbon-29"><a href="#cite_ref-Commodus-Gibbon_29-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGibbon1776" class="citation cs2"><a href="/wiki/Edward_Gibbon" title="Edward Gibbon">Gibbon, Edward</a> (1776), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ccel.org/g/gibbon/decline/volume1/chap4.htm">“The Decline And Fall in the West – Chapter 4”</a>, The History of the Decline And Fall of the Roman Empire</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Decline+And+Fall+in+the+West+%E2%80%93+Chapter+4&rft.btitle=The+History+of+the+Decline+And+Fall+of+the+Roman+Empire&rft.date=1776&rft.aulast=Gibbon&rft.aufirst=Edward&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ccel.org%2Fg%2Fgibbon%2Fdecline%2Fvolume1%2Fchap4.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988">. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">^</a> <a href="#Goldsworthy2009">Goldsworthy 2009</a>, p. 50 </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">^</a> Brown, P., The World of Late Antiquity, London 1971, p. 22. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">^</a> Adrian Goldsworth, How Rome Fell: Death of a Superpower (Yale University Press, 2009), các trang 405–415. </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">^</a> Potter, David. The Roman Empire at Bay. 296–98. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">^</a> Starr, Chester G. (1974) A History of the Ancient World, Second Edition. Oxford University Press. pp. 670–678. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">^</a> Isaac Asimov (1989) Asimov's Chronology of the World, p. 110, New York, NY, USA: HarperCollins.[<a href="/wiki/Wikipedia:Th%C3%B4ng_tin_ki%E1%BB%83m_ch%E1%BB%A9ng_%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c" title="Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được">cần nguồn tốt hơn</a>] </li> <li id="cite_note-auto-36"><a href="#cite_ref-auto_36-0">^</a> Duiker, 2001. page 347. </li> <li id="cite_note-Hooker'sByzantinepage-37">^ <a href="#cite_ref-Hooker'sByzantinepage_37-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hooker'sByzantinepage_37-1">b</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHooker1997" class="citation web cs1"><a href="/w/index.php?title=Richard_Hooker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Hooker (trang không tồn tại)">Hooker, Richard</a> (ngày 10 tháng 1 năm 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/19990224072609/http://www.wsu.edu/~dee/MA/BYZ.HTM">“The Byzantine Empire”</a>. <a href="/w/index.php?title=Washington_State_University&action=edit&redlink=1" class="new" title="Washington State University (trang không tồn tại)">Washington State University</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wsu.edu/~dee/MA/BYZ.HTM">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 24 tháng 2 năm 1999. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2007.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Washington+State+University&rft.atitle=The+Byzantine+Empire&rft.date=1997-01-10&rft.aulast=Hooker&rft.aufirst=Richard&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wsu.edu%2F~dee%2FMA%2FBYZ.HTM&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBray,_R.S.2004" class="citation book cs1">Bray, R.S. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=djPWGnvBm08C&pg=PA26">Armies of Pestilence</a>. Cambridge: James Clarke & Co. tr. 26. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-227-17240-7" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-227-17240-7"><bdi>978-0-227-17240-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Armies+of+Pestilence&rft.place=Cambridge&rft.pages=26&rft.pub=James+Clarke+%26+Co&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-227-17240-7&rft.au=Bray%2C+R.S.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DdjPWGnvBm08C%26pg%3DPA26&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFKreutz,_Barbara_M.1996" class="citation book cs1">Kreutz, Barbara M. (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=qamIQbPLMqgC">Before the Normans: Southern Italy in the Ninth and Tenth Centuries</a>. Philadelphia: <a href="/w/index.php?title=University_of_Pennsylvania_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="University of Pennsylvania Press (trang không tồn tại)">University of Pennsylvania Press</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8122-1587-8" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8122-1587-8"><bdi>978-0-8122-1587-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Before+the+Normans%3A+Southern+Italy+in+the+Ninth+and+Tenth+Centuries&rft.place=Philadelphia&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=1996&rft.isbn=978-0-8122-1587-8&rft.au=Kreutz%2C+Barbara+M.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3DqamIQbPLMqgC&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">^</a> Duiker, 2001. page 349. </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">^</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/basilii.htm">Basil II (AD 976–1025)</a> by Catherine Holmes. De Imperatoribus Romanis. Written ngày 1 tháng 4 năm 2003. Truy cập ngày 22 tháng 3 năm 2007. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">^</a> Gibbon, Edward. History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Chapter 61. </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">^</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theottomans.org/english/family/mehmet2.asp">Mehmet II</a> by Korkut Ozgen. Theottomans.org. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2007. </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBillanovich2008" class="citation book cs1">Billanovich, Giuseppe (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=fVylk1KUS84C&pg=PR13&dq=Italia+domina+provinciarum#v=onepage&q=Italia%20domina%20provinciarum&f=false">Lezioni di filologia petrarchesca</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9788896543092" title="Đặc biệt:Nguồn sách/9788896543092"><bdi>9788896543092</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lezioni+di+filologia+petrarchesca&rft.date=2008&rft.isbn=9788896543092&rft.aulast=Billanovich&rft.aufirst=Giuseppe&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3DfVylk1KUS84C%26pg%3DPR13%26dq%3DItalia%2Bdomina%2Bprovinciarum%23v%3Donepage%26q%3DItalia%2520domina%2520provinciarum%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation book cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=hb6OAQAAQBAJ&pg=PA97&lpg=PA97&dq=Rectrix+mundi+omnium+terrarum+parens">Historiae Mundi: Studies in Universal History</a>. Bloomsbury. ngày 20 tháng 11 năm 2013. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9781472519801" title="Đặc biệt:Nguồn sách/9781472519801"><bdi>9781472519801</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historiae+Mundi%3A+Studies+in+Universal+History&rft.pub=Bloomsbury&rft.date=2013-11-20&rft.isbn=9781472519801&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3Dhb6OAQAAQBAJ%26pg%3DPA97%26lpg%3DPA97%26dq%3DRectrix%2Bmundi%2Bomnium%2Bterrarum%2Bparens&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">^</a> Kelly, The Roman Empire, p. 3. </li> <li id="cite_note-n29-47">^ <a href="#cite_ref-n29_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-n29_47-1">b</a> <a href="#Nicolet">Nicolet</a>, p. 29 </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">^</a> Vergil, Aeneid 1.278 </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">^</a> Mattingly, David J. (2011) Imperialism, Power, and Identity: Experiencing the Roman Empire. Princeton University Press. p. 15 </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">^</a> Moretti, G. (1993) "The Other World and the 'Antipodes': The Myth of Unknown Countries between Antiquity and the Renaissance," in The Classical Tradition and the Americas: European Images of the Americas. Walter de Gruyter. p. 257 </li> <li id="cite_note-Southern-51">^ <a href="#cite_ref-Southern_51-0">a</a> <a href="#cite_ref-Southern_51-1">b</a> <a href="#cite_ref-Southern_51-2">c</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="Southern" class="citation book cs1">Southern, Pat (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=DWiyzw91atgC">The Roman Empire from Severus to Constantine</a>. Routledge. tr. 14–16. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-415-23943-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-415-23943-1"><bdi>978-0-415-23943-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Empire+from+Severus+to+Constantine&rft.pages=14-16&rft.pub=Routledge&rft.date=2001&rft.isbn=978-0-415-23943-1&rft.au=Southern%2C+Pat&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DDWiyzw91atgC&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMosley2010" class="citation book cs1">Mosley, Stephen (2010). The Environment in World History. Routledge. tr. 35.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Environment+in+World+History&rft.pages=35&rft.pub=Routledge&rft.date=2010&rft.aulast=Mosley&rft.aufirst=Stephen&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">^</a> Nicolet, Space, Geography, and Politics, các trang 7–8. </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">^</a> Nicolet, Space, Geography, and Politics, các trang 9, 16. </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">^</a> Nicolet, Space, Geography, and Politics, các trang 10–11. </li> <li id="cite_note-k1-56">^ <a href="#cite_ref-k1_56-0">a</a> <a href="#cite_ref-k1_56-1">b</a> <a href="#Kelly">Kelly</a>, p. 1. </li> <li id="cite_note-Hopkins_p._184-57">^ <a href="#cite_ref-Hopkins_p._184_57-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hopkins_p._184_57-1">b</a> <a href="#Morris">Morris</a>, p. 184. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGoldsmith2005" class="citation journal cs1">Goldsmith, Raymond W. (2005). “An Estimate of the Size Anl Structure of the National Product of the Early Roman Empire”. Review of Income and Wealth. 30 (3): 263–288. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1475-4991.1984.tb00552.x">10.1111/j.1475-4991.1984.tb00552.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Review+of+Income+and+Wealth&rft.atitle=An+Estimate+of+the+Size+Anl+Structure+of+the+National+Product+of+the+Early+Roman+Empire&rft.volume=30&rft.issue=3&rft.pages=263-288&rft.date=2005&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1475-4991.1984.tb00552.x&rft.aulast=Goldsmith&rft.aufirst=Raymond+W.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Population_and_demography-59"><a href="#cite_ref-Population_and_demography_59-0">^</a> Scheidel, Walter (April 2006) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.princeton.edu/~pswpc/pdfs/scheidel/040604.pdf">"Population and demography"</a> in Princeton/Stanford Working Papers in Classics, p. 9 </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHansonOrtman2017" class="citation journal cs1">Hanson, J. W.; Ortman, S. G. (2017). “A systematic method for estimating the populations of Greek and Roman settlements”. Journal of Roman Archaeology (bằng tiếng Anh). 30: 301–324. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1017%2FS1047759400074134">10.1017/S1047759400074134</a>. <a href="/wiki/M%C3%A3_s%E1%BB%91_ti%C3%AAu_chu%E1%BA%A9n_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF_cho_xu%E1%BA%A5t_b%E1%BA%A3n_ph%E1%BA%A9m_nhi%E1%BB%81u_k%E1%BB%B3" class="mw-redirect" title="Mã số tiêu chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1047-7594">1047-7594</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Roman+Archaeology&rft.atitle=A+systematic+method+for+estimating+the+populations+of+Greek+and+Roman+settlements&rft.volume=30&rft.pages=301-324&rft.date=2017&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS1047759400074134&rft.issn=1047-7594&rft.aulast=Hanson&rft.aufirst=J.+W.&rft.au=Ortman%2C+S.+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">^</a> <a href="#Boardman">Boardman</a>, p. 721. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">^</a> Woolf, Greg (ed.) (2003) Cambridge Illustrated History of the Roman World. Cambridge: Ivy Press. p. 340 </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">^</a> Opper, Thorsten (2008) Hadrian: Empire and Conflict. Harvard University Press. p. 64 </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">^</a> Fields, Nic (2003) Hadrian's Wall AD 122–410, which was, of course, at the bottom of Hadrian's garden. Osprey Publishing. p. 35. </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">^</a> Vergil, Aeneid 12.834 and 837 </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">^</a> <a href="#Rochette">Rochette</a>, pp. 549, 563 </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">^</a> <a href="#Adams">Adams</a>, p. 184. </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">^</a> Adams, "Romanitas and the Latin Language," các trang 186–187. </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," các trang 554, 556. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">^</a> <a href="#Rochette">Rochette</a>, p. 549 </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">^</a> Freeman, Charles (1999) The Greek Achievement: The Foundation of the Western World. New York: Penguin. pp. 389–433. </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 549, citing <a href="/wiki/Plutarch" class="mw-redirect" title="Plutarch">Plutarch</a>, Life of Alexander 47.6. </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">^</a> <a href="/w/index.php?title=Fergus_Millar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fergus Millar (trang không tồn tại)">Millar, Fergus</a> (2006) A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408–450). University of California Press. p. 279. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0520941411" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0520941411">0520941411</a>. </li> <li id="cite_note-tread-74">^ <a href="#cite_ref-tread_74-0">a</a> <a href="#cite_ref-tread_74-1">b</a> <a href="#cite_ref-tread_74-2">c</a> Treadgold, Warren (1997) A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. pp. 5–7. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0804726302" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0804726302">0804726302</a>. </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 553. </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," các trang 550–552. </li> <li id="cite_note-Rochette_p._552-77">^ <a href="#cite_ref-Rochette_p._552_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-Rochette_p._552_77-1">b</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 552. </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">^</a> <a href="/wiki/Suetonius" title="Suetonius">Suetonius</a>, Life of Claudius 42. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 553; Lee I. Levine, Jerusalem: Portrait of the City in the Second Temple Period (538 B.C.E. – 70 C.E.) (Jewish Publication Society, 2002), p. 154. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">^</a> <a href="/wiki/Cicero" title="Cicero">Cicero</a>, <a href="/w/index.php?title=In_Catilinam&action=edit&redlink=1" class="new" title="In Catilinam (trang không tồn tại)">In Catilinam</a> 2.15, <a href="/w/index.php?title=Rylands_Papyri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rylands Papyri (trang không tồn tại)">P.Ryl.</a> I 61 "<a href="/w/index.php?title=Recto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Recto (trang không tồn tại)">recto</a>". </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," các trang 553–554. </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">^</a> <a href="#Rochette">Rochette</a>, p. 556 </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">^</a> <a href="#Adams">Adams</a>, p. 200. </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">^</a> <a href="#Adams">Adams</a>, pp. 185–186, 205. </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 560. </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," p. 560; A.H.M. Jones, The Decline of the Ancient World (Longmanns, 1966), p. 346. </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," các trang 562–563. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">^</a> Rochette, "Language Policies in the Roman Republic and Empire," các trang 558–559. </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">^</a> Richard Miles, "Communicating Culture, Identity, and Power," in Experiencing Power: Culture, Identity and Power in the Roman Empire (Routledge, 200), các trang 58–59. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">^</a> <a href="#Adams">Adams</a>, p. 199. </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">^</a> <a href="#Rochette">Rochette</a>, pp. 553–555. </li> <li id="cite_note-miles-92">^ <a href="#cite_ref-miles_92-0">a</a> <a href="#cite_ref-miles_92-1">b</a> Lỗi chú thích: Thẻ <code><ref></code> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên <code>miles</code></li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">^</a> <a href="#Rochette">Rochette</a>, p. 550 </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">^</a> Stefan Zimmer, "Indo-European," in Celtic Culture: A Historical Encyclopedia (ABC-Clio, 2006), p. 961 </li> <li id="cite_note-curchin-95"><a href="#cite_ref-curchin_95-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFCurchin1995" class="citation journal cs1">Curchin, Leonard A. (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_american-journal-of-philology_fall-1995_116_3/page/461">“Literacy in the Roman Provinces: Qualitative and Quantitative Data from Central Spain”</a>. The American Journal of Philology. 116 (3): 461–476 (464). <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F295333">10.2307/295333</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/295333">295333</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+American+Journal+of+Philology&rft.atitle=Literacy+in+the+Roman+Provinces%3A+Qualitative+and+Quantitative+Data+from+Central+Spain&rft.volume=116&rft.issue=3&rft.pages=461-476+%28464%29&rft.date=1995&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F295333&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F295333%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Curchin&rft.aufirst=Leonard+A.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_american-journal-of-philology_fall-1995_116_3%2Fpage%2F461&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">^</a> Waquet, Françoise (2001) Latin, Or, The Empire of the Sign: From the Sixteenth to the Twentieth Century. Verso. pp. 1–2. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/1859844022" title="Đặc biệt:Nguồn sách/1859844022">1859844022</a>. </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">^</a> Jensen, Kristian (1996) "The Humanist Reform of Latin and Latin Teaching," in The Cambridge Companion to Renaissance Humanism. Cambridge University Press. pp. 63–64. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0521436249" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0521436249">0521436249</a>. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">^</a> Treadgold, A History of the Byzantine State and Society, p. 5. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFFine,_John_V._A.Fine,_John_Van_Antwerp1991" class="citation book cs1">Fine, John V. A.; Fine, John Van Antwerp (1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Y0NBxG9Id58C">The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century</a>. University of Michigan Press. tr. 10–11. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-472-08149-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-472-08149-3"><bdi>978-0-472-08149-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Early+Medieval+Balkans%3A+A+Critical+Survey+from+the+Sixth+to+the+Late+Twelfth+Century&rft.pages=10-11&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-472-08149-3&rft.au=Fine%2C+John+V.+A.&rft.au=Fine%2C+John+Van+Antwerp&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DY0NBxG9Id58C&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">^</a> Digest 31.1.11; Lambert, La langue gauloise, p. 10. </li> <li id="cite_note-Lambert10-101">^ <a href="#cite_ref-Lambert10_101-0">a</a> <a href="#cite_ref-Lambert10_101-1">b</a> Lambert, La langue gauloise, p. 10. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">^</a> Adams, Bilingualism and the Latin Language, p. 192. </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">^</a> Jerome, commentary on the <a href="/w/index.php?title=Letter_to_the_Galatians&action=edit&redlink=1" class="new" title="Letter to the Galatians (trang không tồn tại)">Letter to the Galatians</a>; Lambert, La langue gauloise, p. 10. </li> <li id="cite_note-Helix-104">^ <a href="#cite_ref-Helix_104-0">a</a> <a href="#cite_ref-Helix_104-1">b</a> <a href="#cite_ref-Helix_104-2">c</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFLaurence_Hélix" class="citation book cs1">Laurence Hélix. Histoire de la langue française. Ellipses Edition Marketing S.A. tr. 7. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-2-7298-6470-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-2-7298-6470-5"><bdi>978-2-7298-6470-5</bdi></a>. <q>Le déclin du Gaulois et sa disparition ne s'expliquent pas seulement par des pratiques culturelles spécifiques: Lorsque les Romains conduits par César envahirent la Gaule, au 1er siecle avant J.-C., celle-ci romanisa de manière progressive et profonde. Pendant près de 500 ans, la fameuse période gallo-romaine, le gaulois et le latin parlé coexistèrent; au VIe siècle encore; le temoignage de Grégoire de Tours atteste la survivance de la langue gauloise.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+la+langue+fran%C3%A7aise&rft.pages=7&rft.pub=Ellipses+Edition+Marketing+S.A.&rft.isbn=978-2-7298-6470-5&rft.au=Laurence+H%C3%A9lix&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">^</a> εἰ δὲ πάνυ ἐβιάζετο, Γαλατιστὶ ἐφθέγγετο. 'If he was forced to, he spoke in Galatian' (Vita S. Euthymii 55; after Eugenio Luján, 'The Galatian Place Names in Ptolemy', in: Javier de Hoz, Eugenio R. Luján, Patrick Sims-Williams (eds.), New Approaches to Celtic Place-Names in Ptolemy's Geography, Madrid: Ediciones Clásicas 2005, 264). </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">^</a> Hist. Franc., book I, 32 Veniens vero Arvernos, delubrum illud, quod Gallica lingua Vasso Galatæ vocant, incendit, diruit, atque subvertit. And coming to Clermont [to the <a href="/w/index.php?title=Arverni&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arverni (trang không tồn tại)">Arverni</a>] he set on fire, overthrew and destroyed that shrine which they call Vasso Galatæ in the Gallic tongue, </li> <li id="cite_note-Matas-107">^ <a href="#cite_ref-Matas_107-0">a</a> <a href="#cite_ref-Matas_107-1">b</a> <a href="#cite_ref-Matas_107-2">c</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMatasovic,_Ranko2007" class="citation journal cs1">Matasovic, Ranko (2007). “Insular Celtic as a Language Area”. Papers from the Workship within the Framework of the XIII International Congress of Celtic Studies. The Celtic Languages in Contact: 106.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Papers+from+the+Workship+within+the+Framework+of+the+XIII+International+Congress+of+Celtic+Studies&rft.atitle=Insular+Celtic+as+a+Language+Area&rft.pages=106&rft.date=2007&rft.au=Matasovic%2C+Ranko&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Savignac-108">^ <a href="#cite_ref-Savignac_108-0">a</a> <a href="#cite_ref-Savignac_108-1">b</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFSavignac,_Jean-Paul2004" class="citation book cs1">Savignac, Jean-Paul (2004). Dictionnaire Français-Gaulois. Paris: La Différence. tr. 26.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dictionnaire+Fran%C3%A7ais-Gaulois&rft.place=Paris&rft.pages=26&rft.pub=La+Diff%C3%A9rence&rft.date=2004&rft.au=Savignac%2C+Jean-Paul&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">^</a> Henri Guiter, "Sur le substrat gaulois dans la Romania", in Munus amicitae. Studia linguistica in honorem Witoldi Manczak septuagenarii, eds., Anna Bochnakowa & Stanislan Widlak, Krakow, 1995. </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">^</a> Eugeen Roegiest, Vers les sources des langues romanes: Un itinéraire linguistique à travers la Romania (Leuven, Belgium: Acco, 2006), 83. </li> <li id="cite_note-Adams-111"><a href="#cite_ref-Adams_111-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAdams,_J._N.2007" class="citation book cs1">Adams, J. N. (2007). “Chapter V – Regionalisms in provincial texts: Gaul”. The Regional Diversification of Latin 200 BC – AD 600. Cambridge. tr. 279–289. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1017%2FCBO9780511482977">10.1017/CBO9780511482977</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9780511482977" title="Đặc biệt:Nguồn sách/9780511482977"><bdi>9780511482977</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Chapter+V+%E2%80%93+Regionalisms+in+provincial+texts%3A+Gaul&rft.btitle=The+Regional+Diversification+of+Latin+200+BC+%E2%80%93+AD+600&rft.place=Cambridge&rft.pages=279-289&rft.date=2007&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FCBO9780511482977&rft.isbn=9780511482977&rft.au=Adams%2C+J.+N.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">^</a> Michael Peachin, introduction to The Oxford Handbook of Social Relations in the Roman World (Oxford University Press, 2011) p. 12. </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">^</a> <a href="#Peachin">Peachin</a>, p. 16. </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">^</a> Peachin, introduction to The Oxford Handbook of Social Relations in the Roman World, p. 9, citing particularly <a href="/w/index.php?title=G%C3%A9za_Alf%C3%B6ldy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Géza Alföldy (trang không tồn tại)">Géza Alföldy</a>, Römische Sozialgeschichte (first published 1975) on "the innate, potent, and widely institutionalized hierarchic character of Roman society," and các trang 21–22 (note 45 on the problems of "class" as a term). </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">^</a> Peter Garnsey and Richard Saller, The Roman Empire: Economy, Society and Culture (University of California Press, 1987), p. 107. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">^</a> Noreña, Carlos F. (2011) Imperial Ideals in the Roman West: Representation, Circulation, Power. Cambridge University Press. p. 7. </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">^</a> Peachin, introduction to The Oxford Handbook of Social Relations in the Roman World, các trang 4–5. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">^</a> Aloys Winterling, Politics and Society in Imperial Rome (John Wiley & Sons, 2009, originally published 1988 in German), các trang 11, 21. </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">^</a> Saller, Richard P. (1982, 2002) Personal Patronage under the Early Empire. Cambridge University Press. pp. 123, 176, 183 </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">^</a> Duncan, Anne (2006) Performance and Identity in the Classical World. Cambridge University Press. p. 164. </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">^</a> Reinhold, Meyer (2002) Studies in Classical History and Society. Oxford University Press. pp. 25ff. and 42. </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">^</a> <a href="#Boardman">Boardman</a>, p. 18. </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">^</a> <a href="#Peachin">Peachin</a>, pp. 17, 20. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">^</a> <a href="#Millar">Millar</a>, pp. 81–82 </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">^</a> Carroll, Maureen (2006) Spirits of the Dead: Roman Funerary Commemoration in Western Europe. Oxford University Press. pp. 45–46. </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">^</a> <a href="#Frier">Frier</a>, p. 14 </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">^</a> <a href="/w/index.php?title=Gaius_(jurist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gaius (jurist) (trang không tồn tại)">Gaius</a>, Institutiones 1.9 = Digest 1.5.3. </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">^</a> Frier and McGinn, A Casebook of Family Law, pp. 31–32. </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 177. </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">^</a> Beryl Rawson, "The Roman Family," in The Family in Ancient Rome: New Perspectives (Cornell University Press, 1986), p. 18. </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">^</a> Frier and McGinn, A Casebook on Roman Family Law, pp. 19–20. </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">^</a> <a href="/w/index.php?title=Eva_Cantarella&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eva Cantarella (trang không tồn tại)">Eva Cantarella</a>, Pandora's Daughters: The Role and Status of Women in Greek and Roman Antiquity (Johns Hopkins University Press, 1987), pp. 140–141 </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFSullivan,_J.P.1979" class="citation journal cs1">Sullivan, J.P. (1979). “Martial's Sexual Attitudes”. Philologus. 123 (1–2): 296. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1524%2Fphil.1979.123.12.288">10.1524/phil.1979.123.12.288</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philologus&rft.atitle=Martial%27s+Sexual+Attitudes&rft.volume=123&rft.issue=1%E2%80%932&rft.pages=296&rft.date=1979&rft_id=info%3Adoi%2F10.1524%2Fphil.1979.123.12.288&rft.au=Sullivan%2C+J.P.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">^</a> <a href="#Rawson1987">Rawson (1987)</a>, p. 15. </li> <li id="cite_note-135"><a href="#cite_ref-135">^</a> <a href="#Frier">Frier</a>, pp. 19–20, 22. </li> <li id="cite_note-136"><a href="#cite_ref-136">^</a> Treggiari, Susan (1991) Roman Marriage: Iusti Coniuges from the Time of Cicero to the Time of Ulpian. Oxford University Press. pp. 258–259, 500–502. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0198149395" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0198149395">0198149395</a>. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">^</a> Johnston, David (1999) Roman Law in Context. Cambridge University Press. Ch. 3.3 </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">^</a> <a href="#Frier">Frier</a>, Ch. IV </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">^</a> Thomas, Yan (1991) "The Division of the Sexes in Roman Law," in A History of Women from Ancient Goddesses to Christian Saints. Harvard University Press. p. 134. </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">^</a> Beth Severy, Augustus and the Family at the Birth of the Empire (Routledge, 2002; Taylor & Francis, 2004), p. 12. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">^</a> Severy, Beth (2002) Augustus and the Family at the Birth of the Empire. Routledge. p. 4. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/1134391838" title="Đặc biệt:Nguồn sách/1134391838">1134391838</a>. </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">^</a> <a href="#Frier">Frier</a>, p. 461 </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">^</a> <a href="#Boardman">Boardman</a>, p. 733. </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">^</a> Woodhull, Margaret L. (2004) "Matronly Patrons in the Early Roman Empire: The Case of Salvia Postuma," in Women's Influence on Classical Civilization. Routledge. p. 77. </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">^</a> Keith Bradley, Slavery and Society at Rome (Cambridge University Press, 1994), p. 12. </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">^</a> The others are <a href="/w/index.php?title=Slavery_in_ancient_Greece&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavery in ancient Greece (trang không tồn tại)">ancient Athens</a>, and in the modern era <a href="/w/index.php?title=Slavery_in_Brazil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavery in Brazil (trang không tồn tại)">Brazil</a>, the <a href="/w/index.php?title=Slavery_in_the_British_and_French_Caribbean&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavery in the British and French Caribbean (trang không tồn tại)">Caribbean</a>, and the <a href="/w/index.php?title=Slavery_in_the_United_States&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavery in the United States (trang không tồn tại)">United States</a>; Bradley, Slavery and Society at Rome, p. 12. </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">^</a> <a href="#Bradley">Bradley</a>, p. 15. </li> <li id="cite_note-harris-148"><a href="#cite_ref-harris_148-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHarris1999" class="citation journal cs1">Harris, W. V. (1999). “Demography, Geography and the Sources of Roman Slaves”. The Journal of Roman Studies. 89: 62–75. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F300734">10.2307/300734</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/300734">300734</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Demography%2C+Geography+and+the+Sources+of+Roman+Slaves&rft.volume=89&rft.pages=62-75&rft.date=1999&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F300734&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F300734%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=W.+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFTaylor2010" class="citation journal cs1">Taylor, Timothy (2010). “Believing the ancients: Quantitative and qualitative dimensions of slavery and the slave trade in later prehistoric Eurasia”. World Archaeology. 33 (1): 27–43. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/0706.4406">0706.4406</a>. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080%2F00438240120047618">10.1080/00438240120047618</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/827887">827887</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=World+Archaeology&rft.atitle=Believing+the+ancients%3A+Quantitative+and+qualitative+dimensions+of+slavery+and+the+slave+trade+in+later+prehistoric+Eurasia&rft.volume=33&rft.issue=1&rft.pages=27-43&rft.date=2010&rft_id=info%3Aarxiv%2F0706.4406&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F827887%23id-name%3DJSTOR&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F00438240120047618&rft.aulast=Taylor&rft.aufirst=Timothy&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">^</a> Harper, Kyle (2011) Slavery in the Late Roman World, AD 275–425. Cambridge University Press. pp. 10–16. </li> <li id="cite_note-151"><a href="#cite_ref-151">^</a> Frier and McGinn, A Casebook of Family Law, p. 7. </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">^</a> McGinn, Thomas A.J. (1998) Prostitution, Sexuality and the Law in Ancient Rome. Oxford University Press. p. 314. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0195161327" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0195161327">0195161327</a>. </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">^</a> Gardner, Jane F. (1991) Women in Roman Law and Society. Indiana University Press. p. 119. </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">^</a> Frier and McGinn, A Casebook on Roman Law, pp. 31, 33. </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">^</a> Christopher J. Fuhrmann, Policing the Roman Empire: Soldiers, Administration, and Public Order (Oxford University Press, 2012), pp. 21–41. </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">^</a> Frier and McGinn, A Casebook on Roman Family Law, p. 21. </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">^</a> Richard Gamauf, "Slaves Doing Business: The Role of Roman Law in the Economy of a Roman Household," in European Review of History 16.3 (2009) 331–346. </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">^</a> Bradley, Slavery and Society at Rome, pp. 2–3. </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">^</a> McGinn, Prostitution, Sexuality, and the Law, p. 288ff. </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">^</a> Abusch, Ra'anan (2003) "Circumcision and Castration under Roman Law in the Early Empire," in The Covenant of Circumcision: New Perspectives on an Ancient Jewish Rite. Brandeis University Press. pp. 77–78 </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">^</a> Schäfer, Peter (1983, 2003) The History of the Jews in the Greco-Roman World. Routledge. p. 150. </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">^</a> <a href="#Frier">Frier</a>, p. 15 </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">^</a> Goodwin, Stefan (2009). Africa in Europe: Antiquity into the Age of Global Expansion. Lexington Books. Vol. 1, p. 41, <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0739117262" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0739117262">0739117262</a>, noting that "Roman slavery was a nonracist and fluid system". </li> <li id="cite_note-Santosuosso-164"><a href="#cite_ref-Santosuosso_164-0">^</a> Lỗi chú thích: Thẻ <code><ref></code> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên <code>Santosuosso</code></li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFNoy2000" class="citation book cs1">Noy, David (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/foreignersatrome0000noyd">Foreigners at Rome: Citizens and Strangers</a>. Duckworth with the Classical Press of Wales. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9780715629529" title="Đặc biệt:Nguồn sách/9780715629529"><bdi>9780715629529</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Foreigners+at+Rome%3A+Citizens+and+Strangers&rft.pub=Duckworth+with+the+Classical+Press+of+Wales&rft.date=2000&rft.isbn=9780715629529&rft.aulast=Noy&rft.aufirst=David&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fforeignersatrome0000noyd&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHarper1972" class="citation journal cs1">Harper, James (1972). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_american-journal-of-philology_1972-04_93_2/page/341">“Slaves and Freedmen in Imperial Rome”</a>. American Journal of Philology. 93 (2): 341–342. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F293259">10.2307/293259</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/293259">293259</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Journal+of+Philology&rft.atitle=Slaves+and+Freedmen+in+Imperial+Rome&rft.volume=93&rft.issue=2&rft.pages=341-342&rft.date=1972&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F293259&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F293259%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Harper&rft.aufirst=James&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_american-journal-of-philology_1972-04_93_2%2Fpage%2F341&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">^</a> Harris, "Demography, Geography and the Sources of Roman Slaves," p. 62 et passim. </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">^</a> <a href="#Rawson1987">Rawson (1987)</a>, pp. 186–188, 190 </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">^</a> <a href="#Bradley">Bradley</a>, p. 34, 48–50. </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">^</a> Bradley, Slavery and Society at Rome, p. 10. </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">^</a> <a href="/w/index.php?title=Fergus_Millar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fergus Millar (trang không tồn tại)">Fergus Millar</a>, The Crowd in Rome in the Late Republic (University of Michigan, 1998, 2002), pp. 23, 209. </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">^</a> Mouritsen, Henrik (2011) The Freedman in the Roman World. Cambridge University Press. p. 36 </li> <li id="cite_note-berger-173"><a href="#cite_ref-berger_173-0">^</a> Berger, Adolf (1953, 1991). libertus in Encyclopedic Dictionary of Roman Law. American Philological Society. p. 564. </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">^</a> Berger, entry on libertinus, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, p. 564. </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">^</a> <a href="#Boardman">Boardman</a>, pp. 217–218 </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">^</a> Syme, Ronald (1999) Provincial at Rome: and Rome and the Balkans 80 BC – AD 14. University of Exeter Press. pp. 12–13. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0859896323" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0859896323">0859896323</a>. </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">^</a> <a href="#Boardman">Boardman</a>, pp. 215, 221–222 </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">^</a> <a class="mw-selflink-fragment" href="#Millar">Millar</a>, p. 88. The standard complement of 600 was flexible; twenty <a href="/w/index.php?title=Quaestor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quaestor (trang không tồn tại)">quaestors</a>, for instance, held office each year and were thus admitted to the Senate regardless of whether there were "open" seats. </li> <li id="cite_note-Millar,_Empire_and_City,_p._88-179">^ <a href="#cite_ref-Millar,_Empire_and_City,_p._88_179-0">a</a> <a href="#cite_ref-Millar,_Empire_and_City,_p._88_179-1">b</a> Millar, "Empire and City," p. 88. </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">^</a> Eck, "Emperor, Senate and Magistrates," pp. 218–219. </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">^</a> His name was Tiberius Claudius Gordianus; Eck, "Emperor, Senate and Magistrates," p. 219. </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMacMullen1966" class="citation journal cs1">MacMullen, Ramsay (1966). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_american-journal-of-philology_1966-01_87_1/page/1">“Provincial Languages in the Roman Empire”</a>. The American Journal of Philology. 87 (1): 1–17. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F292973">10.2307/292973</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/292973">292973</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+American+Journal+of+Philology&rft.atitle=Provincial+Languages+in+the+Roman+Empire&rft.volume=87&rft.issue=1&rft.pages=1-17&rft.date=1966&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F292973&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F292973%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=MacMullen&rft.aufirst=Ramsay&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_american-journal-of-philology_1966-01_87_1%2Fpage%2F1&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">^</a> Wiseman, "The Definition of Eques Romanus," pp. 71–72, 76. </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">^</a> Fear, Andrew (2007) "War and Society," in The Cambridge History of Greek and Roman Warfare: Rome from the Late Republic to the Late Empire. Cambridge University Press, vol. 2. pp. 214–215. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0521782740" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0521782740">0521782740</a>. </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBennett,_Julian1997" class="citation book cs1">Bennett, Julian (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=qk_tofvS8EsC">Trajan: Optimus Princeps: a Life and Times</a>. Routledge. tr. 5. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-415-16524-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-415-16524-2"><bdi>978-0-415-16524-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Trajan%3A+Optimus+Princeps%3A+a+Life+and+Times&rft.pages=5&rft.pub=Routledge&rft.date=1997&rft.isbn=978-0-415-16524-2&rft.au=Bennett%2C+Julian&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dqk_tofvS8EsC&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">^</a> Millar, "Empire and City," pp. 87–88. </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">^</a> <a href="#Morris">Morris</a>, p. 188 </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">^</a> <a href="#Millar">Millar</a>, pp. 87–88. </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">^</a> Millar, "Empire and City," p. 96. </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">^</a> Wolfgang Liebeschuetz, "The End of the Ancient City," in The City in Late Antiquity (Taylor & Francis, 2001), pp. 26–27. </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">^</a> <a href="#Millar">Millar</a>, p. 90, calls them "status-appellations." </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">^</a> <a href="#Millar">Millar</a>, p. 91. </li> <li id="cite_note-verb-193"><a href="#cite_ref-verb_193-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFVerboven,_Koenraad2007" class="citation journal cs1">Verboven, Koenraad (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://biblio.ugent.be/publication/395187/file/6799583">“The Associative Order: Status and Ethos among Roman Businessmen in Late Republic and Early Empire”</a>. Athenaeum. 95: 870–72. <a href="/w/index.php?title=Hdl_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hdl (định danh) (trang không tồn tại)">hdl</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//hdl.handle.net/1854%2FLU-395187">1854/LU-395187</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Athenaeum&rft.atitle=The+Associative+Order%3A+Status+and+Ethos+among+Roman+Businessmen+in+Late+Republic+and+Early+Empire&rft.volume=95&rft.pages=870-72&rft.date=2007&rft_id=info%3Ahdl%2F1854%2FLU-395187&rft.au=Verboven%2C+Koenraad&rft_id=https%3A%2F%2Fbiblio.ugent.be%2Fpublication%2F395187%2Ffile%2F6799583&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-p153-194">^ <a href="#cite_ref-p153_194-0">a</a> <a href="#cite_ref-p153_194-1">b</a> <a href="#cite_ref-p153_194-2">c</a> <a href="#cite_ref-p153_194-3">d</a> <a href="#Peachin">Peachin</a>, pp. 153–154 </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">^</a> Perkins, Judith (2009) Early Christian and Judicial Bodies. Walter de Gruyter. pp. 245–246 </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">^</a> <a href="#Peachin">Peachin</a>, p. 475. </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">^</a> Gaughan, Judy E. (2010) Murder Was Not a Crime: Homicide and Power in the Roman Republic. University of Texas Press. p. 91. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0292725671" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0292725671">0292725671</a>. </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">^</a> Kelly, Gordon P. (2006) A History of Exile in the Roman Republic. Cambridge University Press. p. 8. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0521848601" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0521848601">0521848601</a>. </li> <li id="cite_note-fatal-199"><a href="#cite_ref-fatal_199-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFColeman2012" class="citation journal cs1">Coleman, K. M. (2012). “Fatal Charades: Roman Executions Staged as Mythological Enactments”. Journal of Roman Studies. 80: 44–73. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F300280">10.2307/300280</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/300280">300280</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Fatal+Charades%3A+Roman+Executions+Staged+as+Mythological+Enactments&rft.volume=80&rft.pages=44-73&rft.date=2012&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F300280&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F300280%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Coleman&rft.aufirst=K.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">^</a> Robinson, O.F. (2007) Penal Practice and Penal Policy in Ancient Rome. Routledge. p. 108. </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">^</a> The imperial cult in Roman Britain-Google docs </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">^</a> Yann Le Bohec, The Imperial Roman Army, translated by Raphael Bate (Routledge, 2000, originally published 1989 in French), p. 8. </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">^</a> Le Bohec, The Imperial Roman Army, pp. 14–15. </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">^</a> <a href="/wiki/Plutarch" class="mw-redirect" title="Plutarch">Plutarch</a>, Moralia Moralia 813c and 814c </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">^</a> <a href="#Potter2009">Potter (2009)</a>, pp. 181–182 </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">^</a> <a href="/w/index.php?title=Edward_Luttwak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edward Luttwak (trang không tồn tại)">Luttwak, Edward</a> (1976/1979) The Grand Strategy of the Roman Empire, <a href="/w/index.php?title=Johns_Hopkins_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Johns Hopkins University Press (trang không tồn tại)">Johns Hopkins University Press</a>. p. 30. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0-8018-2158-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0-8018-2158-4">0-8018-2158-4</a>. </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 184. </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 181. </li> <li id="cite_note-Abbott,_342-209"><a href="#cite_ref-Abbott,_342_209-0">^</a> Abbott, 342 </li> <li id="cite_note-Abbott,_357-210"><a href="#cite_ref-Abbott,_357_210-0">^</a> Abbott, 357 </li> <li id="cite_note-Abbott,_345-211">^ <a href="#cite_ref-Abbott,_345_211-0">a</a> <a href="#cite_ref-Abbott,_345_211-1">b</a> Abbott, 345 </li> <li id="cite_note-Abbott,_354-212"><a href="#cite_ref-Abbott,_354_212-0">^</a> Abbott, 354 </li> <li id="cite_note-Abbott,_341-213"><a href="#cite_ref-Abbott,_341_213-0">^</a> Abbott, 341 </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGoldsworthy2003" class="citation book cs1">Goldsworthy, Adrian (2003). “The Life of a Roman Soldier”. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/completeromanarm0000gold">The Complete Roman Army</a>. London: Thames & Hudson. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/completeromanarm0000gold/page/80">80</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0-500-05124-0" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0-500-05124-0"><bdi>0-500-05124-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Life+of+a+Roman+Soldier&rft.btitle=The+Complete+Roman+Army&rft.place=London&rft.pages=80&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.date=2003&rft.isbn=0-500-05124-0&rft.aulast=Goldsworthy&rft.aufirst=Adrian&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcompleteromanarm0000gold&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">^</a> Olivier J. Hekster, "Fighting for Rome: The Emperor as a Military Leader," in Impact of the Roman Army (200 BC–AD 476) (Brill, 2007), p. 96. </li> <li id="cite_note-tcra50-216">^ <a href="#cite_ref-tcra50_216-0">a</a> <a href="#cite_ref-tcra50_216-1">b</a> <a href="#cite_ref-tcra50_216-2">c</a> The complete Roman army by Adrian Goldsworthy, 2003 chapter The Army of the Principate, p.50; <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0500051240" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-500-05124-0</a> </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">^</a> The complete Roman army by Adrian Goldsworthy, 2005 chapter The Army of the Principate, p.183; <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0500051240" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-500-05124-0</a> </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">^</a> Rome and her enemies published by Osprey, 2005 part 3 Early Empire 27BC — AD 235, chapter 9 The Romans, section Remuneration, p.183; <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9781846033360" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-84603-336-0</a> </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">^</a> <a href="/wiki/Tacitus" title="Tacitus">Tacitus</a> <a href="/w/index.php?title=Annals_(Tacitus)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Annals (Tacitus) (trang không tồn tại)">Annales</a> IV.5 </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">^</a> Goldsworthy (2003) 51 </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">^</a> The complete Roman army by Adrian Goldsworthy 2003, chapter After Service, p.114; <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0500051240" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-500-05124-0</a> </li> <li id="cite_note-222"><a href="#cite_ref-222">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 183. </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," pp. 177–179. Most government records that are preserved come from Roman Egypt, where the climate preserved the papyri. </li> <li id="cite_note-Ando_p._179-224">^ <a href="#cite_ref-Ando_p._179_224-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ando_p._179_224-1">b</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 179. </li> <li id="cite_note-225"><a href="#cite_ref-225">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 179. The exclusion of Egypt from the senatorial provinces dates to the rise of Octavian before he became Augustus: Egypt had been the stronghold of his last opposition, <a href="/wiki/Mark_Antony" class="mw-redirect" title="Mark Antony">Mark Antony</a> and his ally <a href="/wiki/Cleopatra" class="mw-redirect" title="Cleopatra">Cleopatra</a>. </li> <li id="cite_note-Ando_p._180-226">^ <a href="#cite_ref-Ando_p._180_226-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ando_p._180_226-1">b</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 180. </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">^</a> Peter Garnsey and Richard Saller, The Roman Empire: Economy, Society and Culture (University of California Press, 1987), p. 110. </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">^</a> Garnsey and Saller, The Roman Empire: Economy, Society and Culture, p. 110; <a href="/w/index.php?title=Clifford_Ando&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clifford Ando (trang không tồn tại)">Clifford Ando</a>, "The Administration of the Provinces," in A Companion to the Roman Empire (Blackwell, 2010), pp. 184–185. </li> <li id="cite_note-229"><a href="#cite_ref-229">^</a> Adda B. Bozeman, Politics and Culture in International History from the Ancient Near East to the Opening of the Modern Age (Transaction Publishers, 2010, 2nd ed., originally published 1960 by Princeton University Press), pp. 208–20 </li> <li id="cite_note-230"><a href="#cite_ref-230">^</a> Garnsey and Saller, The Roman Empire: Economy, Society and Culture, p. 110; Ando, "The Administration of the Provinces," pp. 184–185. This practice was established in the Republic; see for instance the case of <a href="/w/index.php?title=Gaius_Valerius_Flaccus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gaius Valerius Flaccus (trang không tồn tại)">Contrebian water rights</a> heard by G. Valerius Flaccus as governor of <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a> in the 90s–80s BC. </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">^</a> Garnsey and Saller, The Roman Empire, pp. 110–111. </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">^</a> Elizabeth DePalma Digeser, The Making of a Christian Empire: Lactantius and Rome (Cornell University Press, 2000), p. 53. </li> <li id="cite_note-Keith_Hopkins_2009_p._183-233"><a href="#cite_ref-Keith_Hopkins_2009_p._183_233-0">^</a> Lỗi chú thích: Thẻ <code><ref></code> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên <code>Keith Hopkins 2009 p. 183</code></li> <li id="cite_note-Ando_p._187-234">^ <a href="#cite_ref-Ando_p._187_234-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ando_p._187_234-1">b</a> <a href="#cite_ref-Ando_p._187_234-2">c</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 187. </li> <li id="cite_note-235"><a href="#cite_ref-235">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," pp. 185–187. </li> <li id="cite_note-236"><a href="#cite_ref-236">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 185; Hopkins, "The Political Economy of the Roman Empire," p. 184. </li> <li id="cite_note-237"><a href="#cite_ref-237">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 185. </li> <li id="cite_note-administration188-238">^ <a href="#cite_ref-administration188_238-0">a</a> <a href="#cite_ref-administration188_238-1">b</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 188. </li> <li id="cite_note-Ando_p._186-239"><a href="#cite_ref-Ando_p._186_239-0">^</a> Ando, "The Administration of the Provinces," p. 186. </li> <li id="cite_note-240"><a href="#cite_ref-240">^</a> <a href="/wiki/Cassius_Dio" title="Cassius Dio">Cassius Dio</a> 55.31.4. </li> <li id="cite_note-241"><a href="#cite_ref-241">^</a> <a href="/wiki/Tacitus" title="Tacitus">Tacitus</a>, Annales 13.31.2. </li> <li id="cite_note-242"><a href="#cite_ref-242">^</a> This was the vicesima libertatis, "the twentieth for freedom"; Ando, "The Administration of the Provinces," p. 187. </li> <li id="cite_note-an-243"><a href="#cite_ref-an_243-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAn2002" class="citation book cs1">An, Jiayao (2002). “When Glass Was Treasured in China”. Trong Juliano, Annette L.; Lerner, Judith A. (biên tập). Silk Road Studies VII: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road. Brepols Publishers. tr. 83–84. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-2-503-52178-7" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-2-503-52178-7"><bdi>978-2-503-52178-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=When+Glass+Was+Treasured+in+China&rft.btitle=Silk+Road+Studies+VII%3A+Nomads%2C+Traders%2C+and+Holy+Men+Along+China%27s+Silk+Road&rft.pages=83-84&rft.pub=Brepols+Publishers&rft.date=2002&rft.isbn=978-2-503-52178-7&rft.aulast=An&rft.aufirst=Jiayao&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPotter2009283-244"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009283_244-0">^</a> <a href="#CITEREFPotter2009">Potter (2009)</a>, tr. 283. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPotter2009285-245">^ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009285_245-0">a</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009285_245-1">b</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009285_245-2">c</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009285_245-3">d</a> <a href="#CITEREFPotter2009">Potter (2009)</a>, tr. 285. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPotter2009285–286,_296ff-246"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPotter2009285–286,_296ff_246-0">^</a> <a href="#CITEREFPotter2009">Potter (2009)</a>, tr. 285–286, 296ff. </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">^</a> David Kessler and Peter Temin, "Money and Prices in the Early Roman Empire," in The Monetary Systems of the Greeks and Romans, in The Monetary Systems of the Greeks and Romans (Oxford University Press, 2008), n.p. </li> <li id="cite_note-248"><a href="#cite_ref-248">^</a> Kenneth W. Hart, Coinage in the Roman Economy, 300 B.C. to A.D. 700 (Johns Hopkins University Press, 1996), p. 135. </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">^</a> Mireille Corbier, "Coinage and Taxation: The State's Point of View, A.D. 193–337," in Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193–197 (Cambridge University Press, 2005), vol. 12, p. 333. </li> <li id="cite_note-250"><a href="#cite_ref-250">^</a> Colin Wells, The Roman Empire (Harvard University Press, 1984, 1992), p. 8. </li> <li id="cite_note-251"><a href="#cite_ref-251">^</a> <a href="/w/index.php?title=William_V._Harris&action=edit&redlink=1" class="new" title="William V. Harris (trang không tồn tại)">W.V. Harris</a>, "The Nature of Roman Money," in The Monetary Systems of the Greeks and Romans, n.p. </li> <li id="cite_note-252"><a href="#cite_ref-252">^</a> Kessler and Temin, "Money and Prices in the Early Roman Empire," n.p. </li> <li id="cite_note-253"><a href="#cite_ref-253">^</a> Walter Scheidel, "The Monetary Systems of the Han and Roman Empires", in: Scheidel, Walter, ed. (2009): Rome and China. Comparative Perspectives on Ancient World Empires (Oxford University Press, 2009), New York, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9780195336900" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-533690-0</a>, pp. 137–207, especially p. 205. </li> <li id="cite_note-254"><a href="#cite_ref-254">^</a> Harris, "The Nature of Roman Money," n.p. </li> <li id="cite_note-255"><a href="#cite_ref-255">^</a> Jean Andreau, Banking and Business in the Roman World (Cambridge University Press, 1999), p. 2. </li> <li id="cite_note-256"><a href="#cite_ref-256">^</a> Andreau, Banking and Business in the Roman World, p. 2; Harris, "The Nature of Roman Money," n.p. </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">^</a> Tacitus, Annales 6.17.3. </li> <li id="cite_note-ReferenceA-258">^ <a href="#cite_ref-ReferenceA_258-0">a</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_258-1">b</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_258-2">c</a> Harris, "The Nature of Roman Money," in The Monetary Systems of the Greeks and Romans, n.p. </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">^</a> Richard Duncan-Jones, Money and Government in the Roman Empire (Cambridge University Press, 1994), pp. 3–4. </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">^</a> Hart, Coinage in the Roman Economy, 300 B.C. to A.D. 700, p. 125–136. </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">^</a> Hart, Coinage in the Roman Economy, 300 B.C. to A.D. 700, pp. 128–129. </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">^</a> Harris, "The Nature of Roman Money," in The Monetary Systems of the Greeks and Romans, n.p.; Hart, Coinage in the Roman Economy, 300 B.C. to A.D. 700, pp. 128–129. </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">^</a> "Mining," in Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World p. 579. </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">^</a> <a href="/w/index.php?title=Andrew_Wilson_(classical_archaeologist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrew Wilson (classical archaeologist) (trang không tồn tại)">Wilson, Andrew</a> (2002): "Machines, Power and the Ancient Economy", <a href="/w/index.php?title=The_Journal_of_Roman_Studies&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Journal of Roman Studies (trang không tồn tại)">The Journal of Roman Studies</a>, Vol. 92, pp. 1–32 (17–21, 25, 32) </li> <li id="cite_note-265"><a href="#cite_ref-265">^</a> Craddock, Paul T. (2008): "Mining and Metallurgy", in: <a href="/w/index.php?title=John_Peter_Oleson&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Peter Oleson (trang không tồn tại)">Oleson, John Peter</a> (ed.): The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World, Oxford University Press, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9780195187311" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-518731-1</a>, p. 108; Sim, David; Ridge, Isabel (2002): Iron for the Eagles. The Iron Industry of Roman Britain, Tempus, Stroud, Gloucestershire, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0752419005" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-7524-1900-5</a>, p. 23; Healy, John F. (1978): Mining and Metallurgy in the Greek and Roman World, Thames and Hudson, London, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0500400350" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-500-40035-0</a>, p. 196. Assumes a productive capacity of c. 1.5 kg per capita.Healy, John F. (1978): Mining and Metallurgy in the Greek and Roman World, Thames and Hudson, London, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0500400350" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-500-40035-0</a>, p. 196 </li> <li id="cite_note-Hong,_Sungmin_1996_pp._246-266">^ <a href="#cite_ref-Hong,_Sungmin_1996_pp._246_266-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hong,_Sungmin_1996_pp._246_266-1">b</a> Hong, Sungmin; Candelone, Jean-Pierre; <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, Clair C.</a>; Boutron, Claude F. (1996): "History of Ancient Copper Smelting Pollution During Roman and Medieval Times Recorded in Greenland Ice", <a href="/wiki/Science_(journal)" class="mw-redirect" title="Science (journal)">Science</a>, Vol. 272, No. 5259, pp. 246–249 (366–369); cf. also Wilson, Andrew (2002): "Machines, Power and the Ancient Economy", <a href="/w/index.php?title=The_Journal_of_Roman_Studies&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Journal of Roman Studies (trang không tồn tại)">The Journal of Roman Studies</a>, Vol. 92, pp. 1–32 (25–29) </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">^</a> Callataÿ, François de (2005): "The Graeco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks", Journal of Roman Archaeology, Vol. 18, pp. 361–372 (361–369); Hong, Sungmin; Candelone, Jean-Pierre; <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, Clair C.</a>; Boutron, Claude F. (1996): "History of Ancient Copper Smelting Pollution During Roman and Medieval Times Recorded in Greenland Ice", <a href="/wiki/Science_(journal)" class="mw-redirect" title="Science (journal)">Science</a>, Vol. 272, No. 5259, pp. 246–249 (247, fig. 1 and 2; 248, table 1); Hong, Sungmin; Candelone, Jean-Pierre; <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, Clair C.</a>; Boutron, Claude F. (1994): "Greenland Ice Evidence of Hemispheric Lead Pollution Two Millennia Ago by Greek and Roman Civilizations", <a href="/wiki/Science_(journal)" class="mw-redirect" title="Science (journal)">Science</a>, Vol. 265, No. 5180, pp. 1841–1843; Settle, Dorothy M.; <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, Clair C.</a> (1980): "Lead in Albacore: Guide to Lead Pollution in Americans", <a href="/wiki/Science_(journal)" class="mw-redirect" title="Science (journal)">Science</a>, Vol. 207, No. 4436, pp. 1167–1176 (1170f.) </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHongCandelonePattersonBoutron1994" class="citation journal cs1">Hong, Sungmin; Candelone, Jean-Pierre; <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, Clair C.</a>; Boutron, Claude F. (1994). “Greenland Ice Evidence of Hemispheric Lead Pollution Two Millennia Ago by Greek and Roman Civilizations”. <a href="/wiki/Science_(journal)" class="mw-redirect" title="Science (journal)">Science</a>. 265 (5180): 1841–1843. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.265.5180.1841">10.1126/science.265.5180.1841</a>. <a href="/wiki/PMID" class="mw-redirect" title="PMID">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17797222">17797222</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Greenland+Ice+Evidence+of+Hemispheric+Lead+Pollution+Two+Millennia+Ago+by+Greek+and+Roman+Civilizations&rft.volume=265&rft.issue=5180&rft.pages=1841-1843&rft.date=1994&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.265.5180.1841&rft_id=info%3Apmid%2F17797222&rft.aulast=Hong&rft.aufirst=Sungmin&rft.au=Candelone%2C+Jean-Pierre&rft.au=Patterson%2C+Clair+C.&rft.au=Boutron%2C+Claude+F.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">^</a> <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, C. C.</a> (1972): "Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times", <a href="/w/index.php?title=The_Economic_History_Review&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Economic History Review (trang không tồn tại)">The Economic History Review</a>, Vol. 25, No. 2, pp. 205–235 (228, table 6); Callataÿ, François de (2005): "The Graeco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks", Journal of Roman Archaeology, Vol. 18, pp. 361–372 (365f.) </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">^</a> <a href="/w/index.php?title=Clair_Cameron_Patterson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clair Cameron Patterson (trang không tồn tại)">Patterson, C. C.</a> (1972): "Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times", <a href="/w/index.php?title=The_Economic_History_Review&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Economic History Review (trang không tồn tại)">The Economic History Review</a>, Vol. 25, No. 2, pp. 205–235 (216, table 2); Callataÿ, François de (2005): "The Graeco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks", Journal of Roman Archaeology, Vol. 18, pp. 361–372 (365f.) </li> <li id="cite_note-271"><a href="#cite_ref-271">^</a> Hopkins, The Political Economy of the Roman Empire, p. 197. </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">^</a> Kevin Greene, The Archaeology of the Roman Economy p. 17. </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">^</a> W.V. Harris, "Trade," in The Cambridge Ancient History: The High Empire A.D. 70–192 (Cambridge University Press, 2000), vol. 11, p. 713. </li> <li id="cite_note-274"><a href="#cite_ref-274">^</a> Harris, "Trade," in CAH 11, p. 714. </li> <li id="cite_note-275"><a href="#cite_ref-275">^</a> Roger Bradley Ulrich, Roman Woodworking (Yale University Press, pp. 1–2. </li> <li id="cite_note-StambaughThe-276">^ <a href="#cite_ref-StambaughThe_276-0">a</a> <a href="#cite_ref-StambaughThe_276-1">b</a> Stambaugh, The Ancient Roman City, p. 253. </li> <li id="cite_note-277"><a href="#cite_ref-277">^</a> Ray Laurence, "Land Transport in Roman Italy: Costs, Practice and the Economy," in Trade, Traders and the Ancient City (Routledge, 1998), p. 129. </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">^</a> Keith Hopkins, "The Political Economy of the Roman Empire," in The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium (Oxford University Press, 2009), p. 187. </li> <li id="cite_note-279"><a href="#cite_ref-279">^</a> Holleran, Shopping in Ancient Rome, p. 142. </li> <li id="cite_note-280"><a href="#cite_ref-280">^</a> Harris, "Trade," in CAH 11, p. 713. </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">^</a> Harris, "Trade," in CAH 11, p. 710. </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">^</a> Harris, "Trade," in CAH 11, pp. 717–729. </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">^</a> Hopkins, "The Political Economy of the Roman Empire," p. 196. </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">^</a> Verboven, "The Associative Order: Status and Ethos among Roman Businessmen," preprint pp. 18, 23. </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">^</a> Eborarii and citriarii: Verboven, "The Associative Order: Status and Ethos among Roman Businessmen," preprint p. 21. </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">^</a> "Slavery in Rome," in The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome (Oxford University Press, 2010), p. 323. </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">^</a> "Slavery in Rome," in The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome, p. 323. </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">^</a> Garnsey and Saller, The Roman Empire: Economy, Society and Culture, p. 111. </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">^</a> <a href="/w/index.php?title=A.H.M._Jones&action=edit&redlink=1" class="new" title="A.H.M. Jones (trang không tồn tại)">A.H.M. Jones</a>, "The Cloth Industry under the Roman Empire," Economic History Review 13.2 (1960), pp. 184–185. </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">^</a> <a href="/w/index.php?title=Walter_Scheidel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walter Scheidel (trang không tồn tại)">Scheidel, Walter</a>; <a href="/w/index.php?title=Ian_Morris_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ian Morris (historian) (trang không tồn tại)">Morris, Ian</a>; Saller, Richard, eds. (2007): The Cambridge Economic History of the Greco-Roman World, Cambridge University Press, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9780521780537" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-78053-7</a> </li> <li id="cite_note-Lo_Cascio,_Malanima_2009,_391–401-291"><a href="#cite_ref-Lo_Cascio,_Malanima_2009,_391–401_291-0">^</a> <a href="/w/index.php?title=Elio_Lo_Cascio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elio Lo Cascio (trang không tồn tại)">Lo Cascio, Elio</a>; <a href="/w/index.php?title=Paolo_Malanima&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paolo Malanima (trang không tồn tại)">Malanima, Paolo</a> (Dec. 2009): "GDP in Pre-Modern Agrarian Economies (1–1820 AD). A Revision of the Estimates", Rivista di storia economica, Vol. 25, No. 3, pp. 391–420 (391–401) </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">^</a> Maddison 2007, pp. 47–51 </li> <li id="cite_note-293"><a href="#cite_ref-293">^</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.livemint.com/Opinion/Nb7KkZ3yOVSNW3vHf9K1oM/World-history-by-per-capita-GDP.html">World history by per capita GDP</a> </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">^</a> W. L. MacDonald, The Architecture of the Roman Empire, rev. ed. Yale University Press, New Haven, 1982, fig. 131B; Lechtman and Hobbs "Roman Concrete and the Roman Architectural Revolution" </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">^</a> Vitruvius, De Arch. Book 1, preface. section 2 </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">^</a> <a href="/wiki/Encyclopaedia_Britannica" class="mw-redirect" title="Encyclopaedia Britannica">Encyclopaedia Britannica</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/eb/article-9008022/Apollodorus-Of-Damascus">Apollodorus of Damascus</a>, "Greek engineer and architect who worked primarily for the Roman emperor Trajan." <a href="/w/index.php?title=George_Sarton&action=edit&redlink=1" class="new" title="George Sarton (trang không tồn tại)">George Sarton</a> (1936), "The Unity and Diversity of the Mediterranean World", Osiris 2: 406-463 [430] <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGiuliana_Calcani,_Maamoun_Abdulkarim2003" class="citation book cs1">Giuliana Calcani, Maamoun Abdulkarim (2003). Apollodorus of Damascus and Trajan's Column: From Tradition to Project. L'Erma di Bretschneider. tr. 11. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/88-8265-233-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/88-8265-233-5"><bdi>88-8265-233-5</bdi></a>. <q>...focusing on the brilliant architect Apollodorus of Damascus. This famous Syrian personage represents...</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Apollodorus+of+Damascus+and+Trajan%27s+Column%3A+From+Tradition+to+Project&rft.pages=11&rft.pub=L%27Erma+di+Bretschneider&rft.date=2003&rft.isbn=88-8265-233-5&rft.au=Giuliana+Calcani%2C+Maamoun+Abdulkarim&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHong-Sen_Yan,_Marco_Ceccarelli2009" class="citation book cs1">Hong-Sen Yan, Marco Ceccarelli (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/internationalsym00yanh">International Symposium on History of Machines and Mechanisms: Proceedings of HMM 2008</a>. <a href="/wiki/Springer_Science%2BBusiness_Media" title="Springer Science+Business Media">Springer</a>. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/internationalsym00yanh/page/n94">86</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/1-4020-9484-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/1-4020-9484-1"><bdi>1-4020-9484-1</bdi></a>. <q>He had Syrian origins coming from Damascus</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=International+Symposium+on+History+of+Machines+and+Mechanisms%3A+Proceedings+of+HMM+2008&rft.pages=86&rft.pub=Springer&rft.date=2009&rft.isbn=1-4020-9484-1&rft.au=Hong-Sen+Yan%2C+Marco+Ceccarelli&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Finternationalsym00yanh&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">^</a> <a href="#CITEREFSmith1970">Smith 1970</a>, tr. 60f.Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFSmith1970 (<a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%97i_b%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_Harv_v%C3%A0_Sfn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể loại:Lỗi bản mẫu Harv và Sfn (trang không tồn tại)">trợ giúp</a>); <a href="#CITEREFSmith1971">Smith 1971</a>, tr. 26Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFSmith1971 (<a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%97i_b%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_Harv_v%C3%A0_Sfn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể loại:Lỗi bản mẫu Harv và Sfn (trang không tồn tại)">trợ giúp</a>); <a href="#CITEREFSchnitter1978">Schnitter 1978</a>, tr. 28Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFSchnitter1978 (<a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%97i_b%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_Harv_v%C3%A0_Sfn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể loại:Lỗi bản mẫu Harv và Sfn (trang không tồn tại)">trợ giúp</a>) </li> <li id="cite_note-298"><a href="#cite_ref-298">^</a> Chandler, Fiona "The Usborne Internet Linked Encyclopedia of the Roman World", page 80. Usborne Publishing 2001 </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">^</a> Forman, Joan "The Romans", page 34. Macdonald Educational Ltd. 1975 </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">^</a> J. Crow 2007 "Earth, walls and water in Late Antique Constantinople" in Technology in Transition AD 300–650 in ed. L.Lavan, E.Zanini & A. Sarantis Brill, Leiden </li> <li id="cite_note-301"><a href="#cite_ref-301">^</a> Jones, R. F. J. and Bird, D. G., Roman gold-mining in north-west Spain, II: Workings on the Rio Duerna, Journal of Roman Studies 62 (1972): 59-74. </li> <li id="cite_note-302"><a href="#cite_ref-302">^</a> Jones, Mark Wilson Principles of Roman Architecture. New Haven: Yale University Press, 2000. </li> <li id="cite_note-Kevin_Greene,_Technological_Innovation_and_Economic_Progress_in_the_Ancient_World:_M.I._Finley_Re-Considered,_''The_Economic_History_Review'',_New_Series,_Vol._53,_No._1._(Feb.,_2000),_pp._29–59_(39)-303"><a href="#cite_ref-Kevin_Greene,_Technological_Innovation_and_Economic_Progress_in_the_Ancient_World:_M.I._Finley_Re-Considered,_''The_Economic_History_Review'',_New_Series,_Vol._53,_No._1._(Feb.,_2000),_pp._29–59_(39)_303-0">^</a> Kevin Greene, "Technological Innovation and Economic Progress in the Ancient World: M.I. Finley Re-Considered", The Economic History Review, New Series, Vol. 53, No. 1. (Feb., 2000), pp. 29–59 (39) </li> <li id="cite_note-Scott,_404-304"><a href="#cite_ref-Scott,_404_304-0">^</a> Scott, 404 </li> <li id="cite_note-305"><a href="#cite_ref-305">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/history/ancient/romans/slavery_01.shtml">“Resisting Slavery in Ancient Rome”</a>. BBC. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2008.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Resisting+Slavery+in+Ancient+Rome&rft.pub=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fhistory%2Fancient%2Fromans%2Fslavery_01.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dl.ket.org/latinlit/mores/slaves/">“Slavery in Ancient Rome”</a>. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2008.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Slavery+in+Ancient+Rome&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.dl.ket.org%2Flatinlit%2Fmores%2Fslaves%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> Đã bỏ qua tham số không rõ <code class="cs1-code">|publisher=</code> (<a href="/wiki/Tr%E1%BB%A3_gi%C3%BAp:L%E1%BB%97i_CS1#parameter_ignored" title="Trợ giúp:Lỗi CS1">trợ giúp</a>) </li> <li id="cite_note-early_christian_art-307"><a href="#cite_ref-early_christian_art_307-0">^</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFFarber" class="citation web cs1">Farber, Allen. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.saylor.org/site/wp-content/uploads/2010/11/Early-Christian-Art-An-Introduction.pdf">“Early Christian Art: An Introduction”</a> (PDF). Truy cập ngày 23 tháng 1 năm 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Early+Christian+Art%3A+An+Introduction&rft.aulast=Farber&rft.aufirst=Allen&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.saylor.org%2Fsite%2Fwp-content%2Fuploads%2F2010%2F11%2FEarly-Christian-Art-An-Introduction.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-308"><a href="#cite_ref-308">^</a> See also Harland, P. A., "Honours and Worship: Emperors, Imperial Cults and Associations at Ephesus (First to Third Centuries C.E.)", Studies in Religion/Sciences religieuses 25 (1996) 319–334. </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">^</a> Peter Brown, The Rise of Christendom 2nd edition (Oxford, Blackwell Publishing, 2003) p. 60 </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nguồn">Nguồn</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=41" title="Sửa đổi phần “Nguồn”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=41" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nguồn">sửa mã nguồn</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r41642734">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{list-style-type:none;margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>dl>dd{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em;list-style:none}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin refbegin-hanging-indents columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em;"> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAbbott1901" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Frank_Frost_Abbott&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frank Frost Abbott (trang không tồn tại)">Abbott, Frank Frost</a> (1901). A History and Description of Roman Political Institutions. Elibron Classics. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-543-92749-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-543-92749-1"><bdi>978-0-543-92749-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+and+Description+of+Roman+Political+Institutions&rft.pub=Elibron+Classics&rft.date=1901&rft.isbn=978-0-543-92749-1&rft.aulast=Abbott&rft.aufirst=Frank+Frost&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAdams2003" class="citation journal cs1">Adams, J. N. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_classical-quarterly_2003-05_53_1/page/n187">“'Romanitas' and the Latin Language”</a>. Classical Quarterly. 53 (1): 184–205. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093%2Fcq%2F53.1.184">10.1093/cq/53.1.184</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Classical+Quarterly&rft.atitle=%27Romanitas%27+and+the+Latin+Language&rft.volume=53&rft.issue=1&rft.pages=184-205&rft.date=2003&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2Fcq%2F53.1.184&rft.aulast=Adams&rft.aufirst=J.+N.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_classical-quarterly_2003-05_53_1%2Fpage%2Fn187&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAlbrecht1997" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Michael_von_Albrecht&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michael von Albrecht (trang không tồn tại)">Albrecht, Michael von</a> (1997). A History of Roman Literature: From Livius Andronicus to Boethius: with Special Regard to Its Influence on World Literature. 2. Brill. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-90-04-10709-0" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-90-04-10709-0"><bdi>978-90-04-10709-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Roman+Literature%3A+From+Livius+Andronicus+to+Boethius%3A+with+Special+Regard+to+Its+Influence+on+World+Literature&rft.pub=Brill&rft.date=1997&rft.isbn=978-90-04-10709-0&rft.aulast=Albrecht&rft.aufirst=Michael+von&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAndo2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Clifford_Ando&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clifford Ando (trang không tồn tại)">Ando, Clifford</a> (2000). Imperial Ideology and Provincial Loyalty in the Roman Empire. University of California Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-520-22067-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-520-22067-6"><bdi>978-0-520-22067-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Imperial+Ideology+and+Provincial+Loyalty+in+the+Roman+Empire&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-520-22067-6&rft.aulast=Ando&rft.aufirst=Clifford&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFAuguet2012" class="citation book cs1">Auguet, Roland (2012). Cruelty and Civilization: The Roman Games. Routledge. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-135-09343-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-135-09343-3"><bdi>978-1-135-09343-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cruelty+and+Civilization%3A+The+Roman+Games&rft.pub=Routledge&rft.date=2012&rft.isbn=978-1-135-09343-3&rft.aulast=Auguet&rft.aufirst=Roland&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBennett1997" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Julian_Bennett_(archaeologist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Julian Bennett (archaeologist) (trang không tồn tại)">Bennett, Julian</a> (1997). Trajan: Optimus Princeps: a Life and Times. Routledge. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-415-16524-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-415-16524-2"><bdi>978-0-415-16524-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Trajan%3A+Optimus+Princeps%3A+a+Life+and+Times&rft.pub=Routledge&rft.date=1997&rft.isbn=978-0-415-16524-2&rft.aulast=Bennett&rft.aufirst=Julian&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBoardman2000" class="citation book cs1">Boardman, John biên tập (2000). The Cambridge Ancient History: The High Empire, A.D. 70–192. 11. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-26335-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-26335-1"><bdi>978-0-521-26335-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History%3A+The+High+Empire%2C+A.D.+70%E2%80%93192&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-521-26335-1&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBohec2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Yann_Le_Bohec&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yann Le Bohec (trang không tồn tại)">Bohec, Yann Le</a> (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/imperialromanarm00yann">The Imperial Roman Army</a>. Psychology Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-415-22295-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-415-22295-2"><bdi>978-0-415-22295-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Imperial+Roman+Army&rft.pub=Psychology+Press&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-415-22295-2&rft.aulast=Bohec&rft.aufirst=Yann+Le&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fimperialromanarm00yann&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBowersockBrownGrabar1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Glen_Bowersock&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glen Bowersock (trang không tồn tại)">Bowersock, Glen Warren</a>; <a href="/w/index.php?title=Peter_Brown_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Brown (historian) (trang không tồn tại)">Brown, Peter</a>; Grabar, Oleg (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe">Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World</a>. Harvard University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe/page/625">625</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-674-51173-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-674-51173-6"><bdi>978-0-674-51173-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Late+Antiquity%3A+A+Guide+to+the+Postclassical+World&rft.pages=625&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-674-51173-6&rft.aulast=Bowersock&rft.aufirst=Glen+Warren&rft.au=Brown%2C+Peter&rft.au=Grabar%2C+Oleg&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flateantiquitygui00bowe&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBradley1994" class="citation book cs1">Bradley, Keith (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/slaverysocietyat0000brad">Slavery and Society at Rome</a>. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-37887-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-37887-1"><bdi>978-0-521-37887-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Slavery+and+Society+at+Rome&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=978-0-521-37887-1&rft.aulast=Bradley&rft.aufirst=Keith&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fslaverysocietyat0000brad&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFBowmanGarnseyCameron2005" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Alan_Bowman_(classicist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alan Bowman (classicist) (trang không tồn tại)">Bowman, Alan</a>; <a href="/w/index.php?title=Peter_Garnsey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Garnsey (trang không tồn tại)">Garnsey, Peter</a>; <a href="/w/index.php?title=Averil_Cameron&action=edit&redlink=1" class="new" title="Averil Cameron (trang không tồn tại)">Cameron, Averil</a> biên tập (2005). The Cambridge Ancient History: Volume 12, The Crisis of Empire, AD 193–337. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-30199-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-30199-2"><bdi>978-0-521-30199-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History%3A+Volume+12%2C+The+Crisis+of+Empire%2C+AD+193%E2%80%93337&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-521-30199-2&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFCameronGarnsey1998" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Averil_Cameron&action=edit&redlink=1" class="new" title="Averil Cameron (trang không tồn tại)">Cameron, Averil</a>; <a href="/w/index.php?title=Peter_Garnsey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Garnsey (trang không tồn tại)">Garnsey, Peter</a> biên tập (1998). <a href="//archive.org/details/iB_Ca/013" class="extiw" title="iarchive:iB Ca/013">The Cambridge Ancient History</a>. XIII: The Late Empire, A.D. 337–425. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-30200-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-30200-5"><bdi>978-0-521-30200-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=978-0-521-30200-5&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFCavalloChartier1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Guglielmo_Cavallo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guglielmo Cavallo (trang không tồn tại)">Cavallo, Guglielmo</a>; <a href="/w/index.php?title=Roger_Chartier&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roger Chartier (trang không tồn tại)">Chartier, Roger</a> (1999). A History of Reading in the West. Polity Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-7456-1936-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-7456-1936-1"><bdi>978-0-7456-1936-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Reading+in+the+West&rft.pub=Polity+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-7456-1936-1&rft.aulast=Cavallo&rft.aufirst=Guglielmo&rft.au=Chartier%2C+Roger&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFClarke1991" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=John_R._Clarke_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="John R. Clarke (historian) (trang không tồn tại)">Clarke, John R.</a> (1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/housesofromanita0000clar">The Houses of Roman Italy, 100 B.C.-A.D. 250: Ritual, Space, and Decoration</a>. University of California Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-520-08429-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-520-08429-2"><bdi>978-0-520-08429-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Houses+of+Roman+Italy%2C+100+B.C.-A.D.+250%3A+Ritual%2C+Space%2C+and+Decoration&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-520-08429-2&rft.aulast=Clarke&rft.aufirst=John+R.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhousesofromanita0000clar&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFDuncan-Jones1994" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Richard_Duncan-Jones&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Duncan-Jones (trang không tồn tại)">Duncan-Jones, Richard</a> (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/moneygovernmenti0000dunc">Money and Government in the Roman Empire</a>. Cambridge University Press. tr. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/moneygovernmenti0000dunc/page/3">3</a>–4. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-44192-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-44192-6"><bdi>978-0-521-44192-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Money+and+Government+in+the+Roman+Empire&rft.pages=3-4&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=978-0-521-44192-6&rft.aulast=Duncan-Jones&rft.aufirst=Richard&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmoneygovernmenti0000dunc&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFDyson2010" class="citation book cs1">Dyson, Stephen L. (2010). Rome: A Living Portrait of an Ancient City. Johns Hopkins University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-4214-0101-0" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-4214-0101-0"><bdi>978-1-4214-0101-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome%3A+A+Living+Portrait+of+an+Ancient+City&rft.pub=Johns+Hopkins+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-1-4214-0101-0&rft.aulast=Dyson&rft.aufirst=Stephen+L.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFEdmondson1996" class="citation book cs1">Edmondson, J.C. (1996). “Dynamic Arenas: Gladiatorial Presentations in the City of Rome and the Construction of Roman Society during the Early Empire”. Roman Theater and Society. University of Michigan Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Dynamic+Arenas%3A+Gladiatorial+Presentations+in+the+City+of+Rome+and+the+Construction+of+Roman+Society+during+the+Early+Empire&rft.btitle=Roman+Theater+and+Society&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.date=1996&rft.aulast=Edmondson&rft.aufirst=J.C.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFEdwards2007" class="citation book cs1">Edwards, Catharine (2007). Death in Ancient Rome. Yale University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-300-11208-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-300-11208-5"><bdi>978-0-300-11208-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Death+in+Ancient+Rome&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-300-11208-5&rft.aulast=Edwards&rft.aufirst=Catharine&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFElsnerHuskinson2011" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Ja%C5%9B_Elsner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jaś Elsner (trang không tồn tại)">Elsner, Jaś</a>; Huskinson (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lifedeathreprese0000unse">Life, Death and Representation: Some New Work on Roman Sarcophagi</a>. Walter de Gruyter. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-3-11-020213-7" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-3-11-020213-7"><bdi>978-3-11-020213-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life%2C+Death+and+Representation%3A+Some+New+Work+on+Roman+Sarcophagi&rft.pub=Walter+de+Gruyter&rft.date=2011&rft.isbn=978-3-11-020213-7&rft.aulast=Elsner&rft.aufirst=Ja%C5%9B&rft.au=Huskinson&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flifedeathreprese0000unse&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFFrierMcGinn2004" class="citation book cs1">Frier, Bruce W.; McGinn, Thomas A. (2004). A Casebook on Roman Family Law. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-516185-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-516185-4"><bdi>978-0-19-516185-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Casebook+on+Roman+Family+Law&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-19-516185-4&rft.aulast=Frier&rft.aufirst=Bruce+W.&rft.au=McGinn%2C+Thomas+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGagarin2010" class="citation book cs1">Gagarin, Michael biên tập (2010). The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-517072-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-517072-6"><bdi>978-0-19-517072-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+Encyclopedia+of+Ancient+Greece+and+Rome&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-19-517072-6&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGoldsworthy2003" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Adrian_Goldsworthy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adrian Goldsworthy (trang không tồn tại)">Goldsworthy, Adrian Keith</a> (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/completeromanarm0000gold">The Complete Roman Army</a>. Thames & Hudson. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-500-05124-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-500-05124-5"><bdi>978-0-500-05124-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Complete+Roman+Army&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-500-05124-5&rft.aulast=Goldsworthy&rft.aufirst=Adrian+Keith&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcompleteromanarm0000gold&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFGoldsworthy2009" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Adrian_Goldsworthy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adrian Goldsworthy (trang không tồn tại)">Goldsworthy, Adrian Keith</a> (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/howromefelldeath0000gold">How Rome Fell: Death of a Superpower</a>. Yale University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-300-13719-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-300-13719-4"><bdi>978-0-300-13719-4</bdi></a>. <q>Commodus Gibbon</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=How+Rome+Fell%3A+Death+of+a+Superpower&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-300-13719-4&rft.aulast=Goldsworthy&rft.aufirst=Adrian+Keith&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhowromefelldeath0000gold&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHabinek2005" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Thomas_Habinek&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thomas Habinek (trang không tồn tại)">Habinek, Thomas N.</a> (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/worldofromansong0000habi">The World of Roman Song: From Ritualized Speech to Social Order</a>. Johns Hopkins University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8018-8105-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8018-8105-3"><bdi>978-0-8018-8105-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+World+of+Roman+Song%3A+From+Ritualized+Speech+to+Social+Order&rft.pub=Johns+Hopkins+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-8018-8105-3&rft.aulast=Habinek&rft.aufirst=Thomas+N.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fworldofromansong0000habi&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHarris1989" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=William_V._Harris&action=edit&redlink=1" class="new" title="William V. Harris (trang không tồn tại)">Harris, W. V.</a> (1989). Ancient Literacy. Harvard University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-674-03381-8" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-674-03381-8"><bdi>978-0-674-03381-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+Literacy&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=1989&rft.isbn=978-0-674-03381-8&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=W.+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHarris1999" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=William_V._Harris&action=edit&redlink=1" class="new" title="William V. Harris (trang không tồn tại)">Harris, W. V.</a> (1999). “Demography, Geography and the Sources of Roman Slaves”. The Journal of Roman Studies. 89: 62–75. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F300734">10.2307/300734</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/300734">300734</a>. <a href="/wiki/S2CID_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="S2CID (định danh)">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:162766304">162766304</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Demography%2C+Geography+and+the+Sources+of+Roman+Slaves&rft.volume=89&rft.pages=62-75&rft.date=1999&rft_id=https%3A%2F%2Fapi.semanticscholar.org%2FCorpusID%3A162766304%23id-name%3DS2CID&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F300734%23id-name%3DJSTOR&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F300734&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=W.+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHarris2010" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=William_V._Harris&action=edit&redlink=1" class="new" title="William V. Harris (trang không tồn tại)">Harris, W. V.</a> (2010). The Nature of Roman Money. The Monetary Systems of the Greeks and Romans. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-958671-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-958671-4"><bdi>978-0-19-958671-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Nature+of+Roman+Money&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-19-958671-4&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=W.+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHolleran2012" class="citation book cs1">Holleran, Claire (2012). Shopping in Ancient Rome: The Retail Trade in the Late Republic and the Principate. Oxford Universwity Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-969821-9" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-969821-9"><bdi>978-0-19-969821-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Shopping+in+Ancient+Rome%3A+The+Retail+Trade+in+the+Late+Republic+and+the+Principate&rft.pub=Oxford+Universwity+Press&rft.date=2012&rft.isbn=978-0-19-969821-9&rft.aulast=Holleran&rft.aufirst=Claire&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHumphrey1986" class="citation book cs1">Humphrey, John H. (1986). Roman Circuses: Arenas for Chariot Racing. University of California Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-520-04921-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-520-04921-5"><bdi>978-0-520-04921-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Roman+Circuses%3A+Arenas+for+Chariot+Racing&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=1986&rft.isbn=978-0-520-04921-5&rft.aulast=Humphrey&rft.aufirst=John+H.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFHuzar1978" class="citation book cs1">Huzar, Eleanor Goltz (1978). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/markantonybiogra00huza_0">Mark Antony: a Biography</a>. University of Minnesota Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8166-0863-8" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8166-0863-8"><bdi>978-0-8166-0863-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mark+Antony%3A+a+Biography&rft.pub=University+of+Minnesota+Press&rft.date=1978&rft.isbn=978-0-8166-0863-8&rft.aulast=Huzar&rft.aufirst=Eleanor+Goltz&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmarkantonybiogra00huza_0&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFJohnsonParker2009" class="citation book cs1">Johnson, William A.; Parker, Holt N. (2009). Ancient Literacies: The Culture of Reading in Greece and Rome. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-971286-1" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-971286-1"><bdi>978-0-19-971286-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+Literacies%3A+The+Culture+of+Reading+in+Greece+and+Rome&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-19-971286-1&rft.aulast=Johnson&rft.aufirst=William+A.&rft.au=Parker%2C+Holt+N.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFJohnson2010" class="citation book cs1">Johnson, William A. (2010). Readers and Reading Culture in the High Roman Empire: A Study of Elite Communities. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-972105-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-972105-4"><bdi>978-0-19-972105-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Readers+and+Reading+Culture+in+the+High+Roman+Empire%3A+A+Study+of+Elite+Communities&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-19-972105-4&rft.aulast=Johnson&rft.aufirst=William+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFJones1960" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=A._H._M._Jones&action=edit&redlink=1" class="new" title="A. H. M. Jones (trang không tồn tại)">Jones, A. H. M.</a> (1960). “The Cloth Industry Under the Roman Empire”. Economic History Review. 13 (2): 183–192. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2591177">2591177</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Economic+History+Review&rft.atitle=The+Cloth+Industry+Under+the+Roman+Empire&rft.volume=13&rft.issue=2&rft.pages=183-192&rft.date=1960&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2591177%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=A.+H.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFJones2003" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Mark_Wilson_Jones&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mark Wilson Jones (trang không tồn tại)">Jones, Mark Wilson</a> (2003) [2000]. Principles of Roman Architecture. Yale University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-300-10202-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-300-10202-4"><bdi>978-0-300-10202-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Principles+of+Roman+Architecture&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-300-10202-4&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=Mark+Wilson&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFJonesBird2012" class="citation journal cs1">Jones, R. F. J.; Bird, D. G. (2012). “Roman Gold-Mining in North-West Spain, II: Workings on the Rio Duerna”. Journal of Roman Studies. 62: 59–74. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F298927">10.2307/298927</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/298927">298927</a>. <a href="/wiki/S2CID_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="S2CID (định danh)">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:162096359">162096359</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Roman+Gold-Mining+in+North-West+Spain%2C+II%3A+Workings+on+the+Rio+Duerna&rft.volume=62&rft.pages=59-74&rft.date=2012&rft_id=https%3A%2F%2Fapi.semanticscholar.org%2FCorpusID%3A162096359%23id-name%3DS2CID&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F298927%23id-name%3DJSTOR&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F298927&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=R.+F.+J.&rft.au=Bird%2C+D.+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFKelly2007" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Christopher_Kelly_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christopher Kelly (historian) (trang không tồn tại)">Kelly, Christopher</a> (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/romanempireverys0000kell">The Roman Empire: A Very Short Introduction</a>. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-280391-7" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-280391-7"><bdi>978-0-19-280391-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Empire%3A+A+Very+Short+Introduction&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-19-280391-7&rft.aulast=Kelly&rft.aufirst=Christopher&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fromanempireverys0000kell&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFKousser2008" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Rachel_Meredith_Kousser&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rachel Meredith Kousser (trang không tồn tại)">Kousser, Rachel Meredith</a> (2008). Hellenistic and Roman Ideal Sculpture: The Allure of the Classical. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-87782-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-87782-4"><bdi>978-0-521-87782-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hellenistic+and+Roman+Ideal+Sculpture%3A+The+Allure+of+the+Classical&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2008&rft.isbn=978-0-521-87782-4&rft.aulast=Kousser&rft.aufirst=Rachel+Meredith&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFLaes2011" class="citation book cs1">Laes, Christian (2011). Children in the Roman Empire: Outsiders Within. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-521-89746-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-521-89746-4"><bdi>978-0-521-89746-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Children+in+the+Roman+Empire%3A+Outsiders+Within&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2011&rft.isbn=978-0-521-89746-4&rft.aulast=Laes&rft.aufirst=Christian&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMarshall1976" class="citation journal cs1">Marshall, Anthony J. (1976). “Library Resources and Creative Writing at Rome”. Phoenix. 30 (3): 252–264. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1087296">10.2307/1087296</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1087296">1087296</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Phoenix&rft.atitle=Library+Resources+and+Creative+Writing+at+Rome&rft.volume=30&rft.issue=3&rft.pages=252-264&rft.date=1976&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1087296&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1087296%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Marshall&rft.aufirst=Anthony+J.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMillar2012" class="citation journal cs1">Millar, Fergus (2012). “Empire and City, Augustus to Julian: Obligations, Excuses and Status”. Journal of Roman Studies. 73: 76–96. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F300073">10.2307/300073</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="JSTOR (định danh)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/300073">300073</a>. <a href="/wiki/S2CID_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)" class="mw-redirect" title="S2CID (định danh)">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:159799017">159799017</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Roman+Studies&rft.atitle=Empire+and+City%2C+Augustus+to+Julian%3A+Obligations%2C+Excuses+and+Status&rft.volume=73&rft.pages=76-96&rft.date=2012&rft_id=https%3A%2F%2Fapi.semanticscholar.org%2FCorpusID%3A159799017%23id-name%3DS2CID&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F300073%23id-name%3DJSTOR&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F300073&rft.aulast=Millar&rft.aufirst=Fergus&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMommsen2005" class="citation book cs1">Mommsen, Theodore (2005) [1909]. Dickson, William P. (biên tập). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://quod.lib.umich.edu/g/genpub/abq2762.0001.001/332?p=root;size=100;view=image">The provinces of the Roman empire from Caesar to Diocletian</a>. William P. Dickson biên dịch. University of Michigan Library.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+provinces+of+the+Roman+empire+from+Caesar+to+Diocletian&rft.pub=University+of+Michigan+Library&rft.date=2005&rft.aulast=Mommsen&rft.aufirst=Theodore&rft_id=https%3A%2F%2Fquod.lib.umich.edu%2Fg%2Fgenpub%2Fabq2762.0001.001%2F332%3Fp%3Droot%3Bsize%3D100%3Bview%3Dimage&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFMorrisScheidel2009" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Ian_Morris_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ian Morris (historian) (trang không tồn tại)">Morris, Ian</a>; <a href="/w/index.php?title=Walter_Scheidel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walter Scheidel (trang không tồn tại)">Scheidel, Walter</a> (2009). The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-970761-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-970761-4"><bdi>978-0-19-970761-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Dynamics+of+Ancient+Empires%3A+State+Power+from+Assyria+to+Byzantium&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-19-970761-4&rft.aulast=Morris&rft.aufirst=Ian&rft.au=Scheidel%2C+Walter&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFNaerebout2007" class="citation book cs1">Naerebout, Frederick G. (2007). “Dance in the Roman Empire and Its Discontents”. Ritual Dynamics and Religious Change in the Roman Empire. Proceedings of the Eighth Workshop of the International Network Impact of Empire (5–ngày 7 tháng 7 năm 2007). Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Dance+in+the+Roman+Empire+and+Its+Discontents&rft.btitle=Ritual+Dynamics+and+Religious+Change+in+the+Roman+Empire&rft.pub=Brill&rft.date=2007&rft.aulast=Naerebout&rft.aufirst=Frederick+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFNicolet1991" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Claude_Nicolet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Claude Nicolet (trang không tồn tại)">Nicolet, Claude</a> (1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/spacegeographypo00nico">Space, Geography, and Politics in the Early Roman Empire</a>. University of Michigan Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-472-10096-5" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-472-10096-5"><bdi>978-0-472-10096-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Space%2C+Geography%2C+and+Politics+in+the+Early+Roman+Empire&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-472-10096-5&rft.aulast=Nicolet&rft.aufirst=Claude&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fspacegeographypo00nico&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFPeachin2011" class="citation book cs1">Peachin, Michael biên tập (2011). The Oxford Handbook of Social Relations in the Roman World. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-518800-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-518800-4"><bdi>978-0-19-518800-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+Handbook+of+Social+Relations+in+the+Roman+World&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2011&rft.isbn=978-0-19-518800-4&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFPotterMattingly1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=David_Stone_Potter&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Stone Potter (trang không tồn tại)">Potter, David Stone</a>; <a href="/w/index.php?title=David_Mattingly_(archaeologist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Mattingly (archaeologist) (trang không tồn tại)">Mattingly, D. J.</a> (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lifedeathenterta0000unse">Life, Death, and Entertainment in the Roman Empire</a>. University of Michigan Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-472-08568-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-472-08568-2"><bdi>978-0-472-08568-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life%2C+Death%2C+and+Entertainment+in+the+Roman+Empire&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-472-08568-2&rft.aulast=Potter&rft.aufirst=David+Stone&rft.au=Mattingly%2C+D.+J.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flifedeathenterta0000unse&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFPotter2009" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=David_Stone_Potter&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Stone Potter (trang không tồn tại)">Potter, David S.</a> biên tập (2009). A Companion to the Roman Empire. John Wiley & Sons. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-4051-9918-6" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-4051-9918-6"><bdi>978-1-4051-9918-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Companion+to+the+Roman+Empire&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.date=2009&rft.isbn=978-1-4051-9918-6&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRochette2012" class="citation book cs1">Rochette, Bruno (2012). “Language Policies in the Roman Republic and Empire”. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://orbi.ulg.ac.be/handle/2268/35932">A Companion to the Latin Language</a>. tr. 549–563. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002%2F9781444343397.ch30">10.1002/9781444343397.ch30</a>. <a href="/w/index.php?title=Hdl_(%C4%91%E1%BB%8Bnh_danh)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hdl (định danh) (trang không tồn tại)">hdl</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//hdl.handle.net/2268%2F35932">2268/35932</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-4443-4339-7" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-4443-4339-7"><bdi>978-1-4443-4339-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Language+Policies+in+the+Roman+Republic+and+Empire&rft.btitle=A+Companion+to+the+Latin+Language&rft.pages=549-563&rft.date=2012&rft_id=info%3Ahdl%2F2268%2F35932&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F9781444343397.ch30&rft.isbn=978-1-4443-4339-7&rft.aulast=Rochette&rft.aufirst=Bruno&rft_id=http%3A%2F%2Forbi.ulg.ac.be%2Fhandle%2F2268%2F35932&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRawson1987" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Beryl_Rawson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Beryl Rawson (trang không tồn tại)">Rawson, Beryl</a> (1987). The Family in Ancient Rome: New Perspectives. Cornell University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8014-9460-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8014-9460-4"><bdi>978-0-8014-9460-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Family+in+Ancient+Rome%3A+New+Perspectives&rft.pub=Cornell+University+Press&rft.date=1987&rft.isbn=978-0-8014-9460-4&rft.aulast=Rawson&rft.aufirst=Beryl&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRawson2003" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Beryl_Rawson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Beryl Rawson (trang không tồn tại)">Rawson, Beryl</a> (2003). Children and Childhood in Roman Italy. Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-19-151423-4" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-19-151423-4"><bdi>978-0-19-151423-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Children+and+Childhood+in+Roman+Italy&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-19-151423-4&rft.aulast=Rawson&rft.aufirst=Beryl&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRoberts1989" class="citation book cs1">Roberts, Michael John (1989). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/jeweledstylepoet00robe">The Jeweled Style: Poetry and Poetics in Late Antiquity</a>. Cornell University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8014-2265-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8014-2265-2"><bdi>978-0-8014-2265-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jeweled+Style%3A+Poetry+and+Poetics+in+Late+Antiquity&rft.pub=Cornell+University+Press&rft.date=1989&rft.isbn=978-0-8014-2265-2&rft.aulast=Roberts&rft.aufirst=Michael+John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fjeweledstylepoet00robe&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFRüpke2007" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=J%C3%B6rg_R%C3%BCpke&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jörg Rüpke (trang không tồn tại)">Rüpke, Jörg</a> (2007). A Companion to Roman Religion. Wiley. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-470-76645-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-470-76645-3"><bdi>978-0-470-76645-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Companion+to+Roman+Religion&rft.pub=Wiley&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-470-76645-3&rft.aulast=R%C3%BCpke&rft.aufirst=J%C3%B6rg&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFStambaugh1988" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=John_E._Stambaugh&action=edit&redlink=1" class="new" title="John E. Stambaugh (trang không tồn tại)">Stambaugh, John E.</a> (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/ancientromancity0000stam">The Ancient Roman City</a>. Johns Hopkins University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8018-3692-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8018-3692-3"><bdi>978-0-8018-3692-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Ancient+Roman+City&rft.pub=Johns+Hopkins+University+Press&rft.date=1988&rft.isbn=978-0-8018-3692-3&rft.aulast=Stambaugh&rft.aufirst=John+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fancientromancity0000stam&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFSullivan1990" class="citation book cs1">Sullivan, Richard D. (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/neareasternroyal0000sull">Near Eastern Royalty and Rome, 100-30 BC</a>. University of Toronto Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-0-8020-2682-8" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-0-8020-2682-8"><bdi>978-0-8020-2682-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Near+Eastern+Royalty+and+Rome%2C+100-30+BC&rft.pub=University+of+Toronto+Press&rft.date=1990&rft.isbn=978-0-8020-2682-8&rft.aulast=Sullivan&rft.aufirst=Richard+D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fneareasternroyal0000sull&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFTreadgold1997" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Warren_Treadgold&action=edit&redlink=1" class="new" title="Warren Treadgold (trang không tồn tại)">Treadgold, Warren</a> (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofbyzanti0000trea">A History of the Byzantine State and Society</a>. Stanford University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0-8047-2630-2" title="Đặc biệt:Nguồn sách/0-8047-2630-2"><bdi>0-8047-2630-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+the+Byzantine+State+and+Society&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0-8047-2630-2&rft.aulast=Treadgold&rft.aufirst=Warren&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofbyzanti0000trea&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFVirgil" class="citation book cs1"><a href="/wiki/Virgil" class="mw-redirect" title="Virgil">Virgil</a>. <a href="/wiki/Aeneid" class="mw-redirect" title="Aeneid">Aeneid</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Aeneid&rft.au=Virgil&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFVout2009" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Caroline_Vout&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caroline Vout (trang không tồn tại)">Vout, Caroline</a> (2009). “The Myth of the Toga: Understanding the History of Roman Dress”. Greece and Rome. 43 (2): 204–220. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_%C4%91%E1%BB%91i_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_s%E1%BB%91" class="mw-redirect" title="Định danh đối tượng số">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093%2Fgr%2F43.2.204">10.1093/gr/43.2.204</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Greece+and+Rome&rft.atitle=The+Myth+of+the+Toga%3A+Understanding+the+History+of+Roman+Dress&rft.volume=43&rft.issue=2&rft.pages=204-220&rft.date=2009&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2Fgr%2F43.2.204&rft.aulast=Vout&rft.aufirst=Caroline&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFWinterling2009" class="citation book cs1">Winterling, Aloys (2009). Politics and Society in Imperial Rome. John Wiley & Sons. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-4051-7969-0" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-4051-7969-0"><bdi>978-1-4051-7969-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Politics+and+Society+in+Imperial+Rome&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.date=2009&rft.isbn=978-1-4051-7969-0&rft.aulast=Winterling&rft.aufirst=Aloys&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFWiseman1970" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=T._P._Wiseman&action=edit&redlink=1" class="new" title="T. P. Wiseman (trang không tồn tại)">Wiseman, T.P.</a> (1970). “The Definition of Eques Romanus”. Historia. 19 (1): 67–83.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Historia&rft.atitle=The+Definition+of+Eques+Romanus&rft.volume=19&rft.issue=1&rft.pages=67-83&rft.date=1970&rft.aulast=Wiseman&rft.aufirst=T.P.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFWood2011" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Gordon_S._Wood&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gordon S. Wood (trang không tồn tại)">Wood, Gordon S.</a> (2011). The Idea of America: Reflections on the Birth of the United States. Penguin Publishing Group. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-1-101-51514-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-1-101-51514-3"><bdi>978-1-101-51514-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Idea+of+America%3A+Reflections+on+the+Birth+of+the+United+States&rft.pub=Penguin+Publishing+Group&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-101-51514-3&rft.aulast=Wood&rft.aufirst=Gordon+S.&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3A%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3" class="Z3988"></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Liên_kết_ngoài">Liên kết ngoài</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&veaction=edit&section=42" title="Sửa đổi phần “Liên kết ngoài”" class="mw-editsection-visualeditor">sửa</a> | <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&section=42" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Liên kết ngoài">sửa mã nguồn</a>]</div> <table class="metadata notheme plainlinks mbox-small" style="padding:0.25em 0.5em 0.5em 0.75em;border:1px solid #aaa;background:#f9f9f9;"> <tbody><tr> <td colspan="2" style="padding-bottom:0.75em;border-bottom:1px solid #aaa;text-align:center;"><div style="clear:both;">Tìm hiểu thêm về Đế quốc La Mã tại <a href="/wiki/Wikipedia:D%E1%BB%B1_%C3%A1n_li%C3%AAn_quan" title="Wikipedia:Dự án liên quan">các dự án liên quan</a></div> </td></tr> <tr> <td style="padding-top:0.75em;"><a href="https://vi.wiktionary.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wiktionary"><img alt="Tìm kiếm Wiktionary" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Wiktionary_small.svg/25px-Wiktionary_small.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Wiktionary_small.svg/38px-Wiktionary_small.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Wiktionary_small.svg/50px-Wiktionary_small.svg.png 2x" data-file-width="350" data-file-height="350" /></a> </td> <td style="padding-top:0.75em;"><a href="https://vi.wiktionary.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="wikt:Đặc biệt:Tìm kiếm/Đế quốc La Mã">Từ điển</a> từ Wiktionary </td></tr> <tr> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Commons"><img alt="Tìm kiếm Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/18px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="18" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/28px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/37px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="c:Special:Search/Đế quốc La Mã">Tập tin phương tiện</a> từ Commons </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikinews.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikinews"><img alt="Tìm kiếm Wikinews" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/25px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/38px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/50px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikinews.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="n:Special:Search/Đế quốc La Mã">Tin tức</a> từ Wikinews </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikiquote.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikiquote"><img alt="Tìm kiếm Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/21px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/32px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/42px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikiquote.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="q:Đặc biệt:Tìm kiếm/Đế quốc La Mã">Danh ngôn</a> từ Wikiquote </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikisource.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikisource"><img alt="Tìm kiếm Wikisource" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/24px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/36px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/48px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikisource.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="s:Đặc biệt:Tìm kiếm/Đế quốc La Mã">Văn kiện</a> từ Wikisource </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikibooks.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikibooks"><img alt="Tìm kiếm Wikibooks" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/25px-Wikibooks-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/38px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/50px-Wikibooks-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikibooks.org/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="b:Đặc biệt:Tìm kiếm/Đế quốc La Mã">Tủ sách giáo khoa</a> từ Wikibooks </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikivoyage.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikivoyage"><img alt="Tìm kiếm Wikivoyage" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/25px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/38px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/50px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikivoyage.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="voy:Đế quốc La Mã">Cẩm nang du lịch guide</a> từ Wikivoyage </td></tr> <tr> <td><a href="https://vi.wikiversity.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Tìm kiếm Wikiversity"><img alt="Tìm kiếm Wikiversity" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Wikiversity-logo-en.svg/25px-Wikiversity-logo-en.svg.png" decoding="async" width="25" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Wikiversity-logo-en.svg/38px-Wikiversity-logo-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Wikiversity-logo-en.svg/50px-Wikiversity-logo-en.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="900" /></a> </td> <td><a href="https://vi.wikiversity.org/wiki/Special:Search/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" class="extiw" title="v:Special:Search/Đế quốc La Mã">Tài nguyên học tập</a> từ Wikiversity </td></tr> </tbody></table> <table class="vertical-navbox nowraplinks" style="float:right;clear:right;width:auto;margin:0 0 1.0em 1.0em;background:#f9f9f9;border:1px solid #aaa;padding:0.2em;border-spacing:0.4em 0;text-align:center;line-height:1.4em;font-size:88%;text-align:left;"><tbody><tr><td style="padding-top:0.4em;line-height:1.2em"><a href="/wiki/Wikipedia:Th%C6%B0_vi%E1%BB%87n_Wikipedia" title="Wikipedia:Thư viện Wikipedia">Thư viện tài nguyên</a> ngoại văn về Đế quốc La Mã <hr /></td></tr><tr><td class="plainlist" style="padding:0 0.1em 0.4em"> <ul><li><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/ftl/cgi-bin/ftl?st=wp&su=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3&library=OLBP">Sách trực tuyến</a></li> <li><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/ftl/cgi-bin/ftl?st=wp&su=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3">Tài nguyên trong thư viện của bạn</a></li> <li><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/ftl/cgi-bin/ftl?st=wp&su=%C4%90%E1%BA%BF+qu%E1%BB%91c+La+M%C3%A3&library=0CHOOSE0">Tài nguyên trong thư viện khác</a></li></ul></td> </tr></tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/schools/romans">Romans for Children</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090424072929/http://www.bbc.co.uk/schools/romans">Lưu trữ</a> 2009-04-24 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, một trang web BBC về La Mã cổ đại cho trẻ em tiểu học.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://darmc.harvard.edu">The Digital Atlas of Roman and Medieval Civilizations</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tacitus.nu/historical-atlas/rome.htm">Historical Atlas</a> biểu diễn quá trình bành trướng lãnh thổ của Đế quốc La Mã.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://roman-empire.net">Roman-Empire.net</a>, học liệu và tái diễn lịch sử</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wdl.org/en/item/11745">The Historical Theater in the Year 400 AD, in Which Both Romans and Barbarians Resided Side by Side in the Eastern Part of the Roman Empire</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r70958518">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71573313">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68144546"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Chủ_đề_La_Mã_cổ_đại" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Bản mẫu:La Mã cổ đại"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:La Mã cổ đại (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div><div id="Chủ_đề_La_Mã_cổ_đại" style="font-size:114%;margin:0 4em">Chủ đề <a href="/wiki/La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="La Mã cổ đại">La Mã cổ đại</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_%C4%91i%E1%BB%83m_ch%C3%ADnh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đặc điểm chính của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Đặc điểm chính</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_gian_bi%E1%BB%83u_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời gian biểu của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Thời gian biểu</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_c%E1%BB%A7a_Roma" class="mw-redirect" title="Lịch sử của Roma">Lịch sử</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Th%C3%A0nh_l%E1%BA%ADp_th%C3%A0nh_Roma" class="mw-redirect" title="Thành lập thành Roma">Thành lập</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Vương quốc La Mã">Chế độ quân chủ</a></li> <li><a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Chế độ cộng hòa</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Đế quốc</a> (<a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_gian_bi%E1%BB%83u_c%E1%BB%A7a_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời gian biểu của lịch sử đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Thời gian biểu</a>)</li> <li><a href="/wiki/Nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7" class="mw-redirect" title="Nguyên thủ">Nguyên thủ</a></li> <li><a href="/wiki/Chuy%C3%AAn_ch%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Chuyên chế">Chuyên chế</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_suy_y%E1%BA%BFu_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự suy yếu của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Suy yếu</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự sụp đổ của đế quốc Tây La Mã (trang không tồn tại)">Sụp đổ</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Đế quốc phía Tây</a> / <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đế quốc phía Đông</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ch%C3%ADnh_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến chính La Mã (trang không tồn tại)">Hiến chính</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_c%E1%BB%A7a_hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử của hiến pháp La Mã (trang không tồn tại)">Lịch sử</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_v%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến pháp của vương quốc La Mã (trang không tồn tại)">Vương quốc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_c%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến pháp của cộng hòa La Mã (trang không tồn tại)">Cộng hòa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến pháp của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Đế quốc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_th%E1%BB%9Di_H%E1%BA%ADu_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hiến pháp thời Hậu đế quốc (trang không tồn tại)">Hậu Đế quốc</a></li> <li><a href="/wiki/Vi%E1%BB%87n_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o_La_M%C3%A3" title="Viện nguyên lão La Mã">Viện nguyên lão</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_nh%C3%A2n_d%C3%A2n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng nhân dân La Mã (trang không tồn tại)">Hội đồng lập pháp</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_Curia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng Curia (trang không tồn tại)">Curia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_Centurion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng Centurion (trang không tồn tại)">Centurion</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_b%E1%BB%99_l%E1%BA%A1c&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng bộ lạc (trang không tồn tại)">Bộ lạc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_b%C3%ACnh_d%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng bình dân (trang không tồn tại)">Plebeia</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quan_to%C3%A0_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan toà La Mã (trang không tồn tại)">Quan tòa hành pháp</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_ch%E1%BA%BF_ch%C3%ADnh_tr%E1%BB%8B_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể chế chính trị của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Chính quyền</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Curia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Curia (trang không tồn tại)">Curia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Forum_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forum (La Mã) (trang không tồn tại)">Forum</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cursus_honorum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cursus honorum (trang không tồn tại)">Cursus honorum</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Collegiality&action=edit&redlink=1" class="new" title="Collegiality (trang không tồn tại)">Collegiality</a></li> <li><a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" title="Hoàng đế La Mã">Hoàng đế</a></li> <li><a href="/wiki/Legatus" class="mw-redirect" title="Legatus">Legatus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dux&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dux (trang không tồn tại)">Dux</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Officium_(La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Officium (La Mã cổ đại) (trang không tồn tại)">Officium</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Prefect&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prefect (trang không tồn tại)">Praefectus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Vicarius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vicarius (trang không tồn tại)">Vicarius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%E1%BB%8B_th%E1%BA%ADp_l%E1%BB%A5c_nh%C3%A2n_%C4%91o%C3%A0n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhị thập lục nhân đoàn (trang không tồn tại)">Nhị thập lục nhân đoàn</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%E1%BB%87_s%C4%A9_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vệ sĩ La Mã (trang không tồn tại)">Vệ sĩ La Mã</a></li> <li><a href="/wiki/Magister_militum" title="Magister militum">Magister militum</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%91ng_so%C3%A1i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thống soái La Mã (trang không tồn tại)">Thống soái</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%A7_t%E1%BB%8Bch_nguy%C3%AAn_l%C3%A3o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thủ tịch nguyên lão (trang không tồn tại)">Thủ tịch nguyên lão</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%A1i_t%C6%B0_t%E1%BA%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đại tư tế (trang không tồn tại)">Đại tư tế</a></li> <li><a href="/wiki/Augustus_(danh_hi%E1%BB%87u)" title="Augustus (danh hiệu)">Augustus</a></li> <li><a href="/wiki/Caesar_(danh_hi%E1%BB%87u)" class="mw-redirect" title="Caesar (danh hiệu)">Caesar</a></li> <li><a href="/wiki/T%E1%BB%A9_%C4%91%E1%BA%A7u_ch%E1%BA%BF" title="Tứ đầu chế">Tứ đầu chế</a></li> <li><a href="/wiki/Qu%C3%BD_t%E1%BB%99c_(La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)" title="Quý tộc (La Mã cổ đại)">Giai cấp quý tộc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=B%C3%ACnh_d%C3%A2n_(La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bình dân (La Mã cổ đại) (trang không tồn tại)">Giai cấp bình dân</a></li> <li><a href="/wiki/T%E1%BB%89nh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3" title="Tỉnh của La Mã">Tỉnh</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Quan_ch%E1%BB%A9c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan chức La Mã (trang không tồn tại)">Quan chức</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">Thông thường</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Quan_b%E1%BA%A3o_d%C3%A2n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan bảo dân (trang không tồn tại)">Quan bảo dân</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quan_coi_qu%E1%BB%91c_kh%E1%BB%91&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan coi quốc khố (trang không tồn tại)">Quan coi quốc khố</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%8B_ch%C3%ADnh_quan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thị chính quan (trang không tồn tại)">Thị chính quan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1p_quan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pháp quan (trang không tồn tại)">Pháp quan</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%E1%BA%A5p_ch%C3%ADnh_quan_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Chấp chính quan La Mã">Chấp chính quan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quan_gi%C3%A1m_s%C3%A1t_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quan giám sát La Mã (trang không tồn tại)">Giám sát</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Promagistrate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Promagistrate (trang không tồn tại)">Promagistrate</a></li> <li><a href="/wiki/T%E1%BB%95ng_%C4%91%E1%BB%91c" title="Tổng đốc">Tổng đốc</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">Đặc biệt</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BB%99c_t%C3%A0i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Độc tài La Mã (trang không tồn tại)">Độc tài</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ch%E1%BB%89_huy_K%E1%BB%8B_binh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chỉ huy Kị binh (trang không tồn tại)">Magister Equitum</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Decemviri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decemviri (trang không tồn tại)">Decemviri</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tribuni_militum_consulari_potestate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tribuni militum consulari potestate (trang không tồn tại)">Consular Tribune</a></li> <li><a href="/wiki/Tam_%C4%91%E1%BA%A7u_ch%E1%BA%BF" title="Tam đầu chế">Tam hùng</a></li> <li><a href="/wiki/Vua_La_M%C3%A3" title="Vua La Mã">Rex</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Interrex&action=edit&redlink=1" class="new" title="Interrex (trang không tồn tại)">Interrex</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Lu%E1%BA%ADt_ph%C3%A1p_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luật pháp La Mã (trang không tồn tại)">Luật pháp</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=M%C6%B0%E1%BB%9Di_hai_b%E1%BA%A3ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mười hai bảng (trang không tồn tại)">Mười hai bảng</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%E1%BB%95_t%C3%B4ng_th%C3%A0nh_ph%C3%A1p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tổ tông thành pháp (trang không tồn tại)">Tổ tông thành pháp</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quy%E1%BB%81n_c%C3%B4ng_d%C3%A2n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quyền công dân La Mã (trang không tồn tại)">Quyền công dân La Mã</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Uy_quy%E1%BB%81n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uy quyền (trang không tồn tại)">Uy quyền</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_quy%E1%BB%81n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quyền (trang không tồn tại)">Đế quyền</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BB%8Ba_v%E1%BB%8B_ph%C3%A1p_l%C3%BD_trong_h%E1%BB%87_th%E1%BB%91ng_ph%C3%A1p_lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Địa vị pháp lý trong hệ thống pháp luật La Mã (trang không tồn tại)">Địa vị pháp lý</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Vi%E1%BB%87c_ki%E1%BB%87n_t%E1%BB%A5ng_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Việc kiện tụng ở La Mã (trang không tồn tại)">Kiện tụng</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử quân sự của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Quân sự</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Bi%C3%AAn_gi%E1%BB%9Bi_c%E1%BB%A7a_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biên giới của đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Biên giới</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%E1%BB%95_ch%E1%BB%A9c_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_c%E1%BB%A7a_c%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tổ chức quân sự của cộng hòa La Mã (trang không tồn tại)">Tổ chức</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_c%E1%BA%A5u_tr%C3%BAc_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử cấu trúc của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Cấu trúc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_d%E1%BB%8Bch_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến dịch lịch sử của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Chiến dịch</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ch%C3%ADnh_tr%E1%BB%8B_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử chính trị của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Chi phối chính trị</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_l%C6%B0%E1%BB%A3c_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến lược của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Chiến thuật</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=K%C4%A9_thu%E1%BA%ADt_x%C3%A2y_d%E1%BB%B1ng_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kĩ thuật xây dựng quân sự La Mã (trang không tồn tại)">Kĩ thuật xây dựng</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ph%C3%B2ng_tuy%E1%BA%BFn_v%C3%A0_th%C3%A0nh_l%C5%A9y_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phòng tuyến và thành lũy quân sự La Mã (trang không tồn tại)">Phòng tuyến và thành lũy</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Castra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Castra (trang không tồn tại)">Castra</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_k%C4%A9_thu%E1%BA%ADt_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử kĩ thuật quân sự của La Mã (trang không tồn tại)">Kĩ thuật</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Quân đội</a> <ul><li><a href="/wiki/L%C3%AA_d%C6%B0%C6%A1ng_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Lê dương La Mã">Quân đoàn</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_thu%E1%BA%ADt_b%E1%BB%99_binh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến thuật bộ binh của La Mã (trang không tồn tại)">Chiến thuật bộ binh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Trang_b%E1%BB%8B_c%C3%A1_nh%C3%A2n_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trang bị cá nhân của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Trang bị cá nhân</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Thi%E1%BA%BFt_b%E1%BB%8B_v%C3%A2y_h%C3%A3m_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thiết bị vây hãm của La Mã (trang không tồn tại)">Thiết bị vây hãm</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/H%E1%BA%A3i_qu%C3%A2n_La_M%C3%A3" title="Hải quân La Mã">Hải quân</a> <ul><li><a href="/wiki/H%E1%BA%A3i_qu%C3%A2n_La_M%C3%A3#Hạm_đội" title="Hải quân La Mã">Hạm đội</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Qu%C3%A2n_tr%E1%BB%A3_chi%E1%BA%BFn_(La_M%C3%A3)" title="Quân trợ chiến (La Mã)">Quân trợ chiến</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Huy_ch%C6%B0%C6%A1ng_v%C3%A0_tr%E1%BB%ABng_ph%E1%BA%A1t_c%E1%BB%A7a_qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Huy chương và trừng phạt của quân đội La Mã (trang không tồn tại)">Huy chương và trừng phạt</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hippika_gymnasia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hippika gymnasia (trang không tồn tại)">Hippika gymnasia</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%B5_s%C4%A9_gi%C3%A1c_%C4%91%E1%BA%A5u" title="Võ sĩ giác đấu">Võ sĩ giác đấu</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Kinh_t%E1%BA%BF_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kinh tế La Mã (trang không tồn tại)">Kinh tế</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/N%C3%B4ng_nghi%E1%BB%87p_La_M%C3%A3" title="Nông nghiệp La Mã">Nông nghiệp</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1_r%E1%BB%ABng_v%C3%A0o_th%E1%BB%9Di_k%C3%AC_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phá rừng vào thời kì La Mã (trang không tồn tại)">Phá rừng</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Th%C6%B0%C6%A1ng_m%E1%BA%A1i_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thương mại La Mã (trang không tồn tại)">Thương mại</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%C3%A0i_ch%C3%ADnh_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tài chính La Mã (trang không tồn tại)">Tài chính</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BB%81n_t%E1%BB%87_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiền tệ La Mã (trang không tồn tại)">Tiền tệ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BB%81n_t%E1%BB%87_th%E1%BB%9Di_c%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiền tệ thời cộng hòa La Mã (trang không tồn tại)">Tiền tệ thời cộng hòa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BB%81n_t%E1%BB%87_th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiền tệ thời đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Tiền tệ thời đế quốc</a></li> <li><a href="/wiki/SPQR" title="SPQR">SPQR</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=K%E1%BB%B9_thu%E1%BA%ADt_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kỹ thuật của La Mã (trang không tồn tại)">Kỹ thuật</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=B%C3%A0n_t%C3%ADnh_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bàn tính La Mã (trang không tồn tại)">Bàn tính</a></li> <li><a href="/wiki/S%E1%BB%91_La_M%C3%A3" title="Số La Mã">Chữ số</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=K%C4%A9_thu%E1%BA%ADt_x%C3%A2y_d%E1%BB%B1ng_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kĩ thuật xây dựng của La Mã (trang không tồn tại)">Kĩ thuật xây dựng dân sự</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=K%C4%A9_thu%E1%BA%ADt_x%C3%A2y_d%E1%BB%B1ng_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kĩ thuật xây dựng quân sự La Mã (trang không tồn tại)">Kĩ thuật xây dựng quân sự</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_k%C4%A9_thu%E1%BA%ADt_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử kĩ thuật quân sự của La Mã (trang không tồn tại)">Kĩ thuật quân sự</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng_%E1%BB%91ng_d%E1%BA%ABn_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đường ống dẫn nước La Mã (trang không tồn tại)">Đường ống dẫn nước</a></li> <li><a href="/wiki/C%E1%BA%A7u_La_M%C3%A3" title="Cầu La Mã">Cầu</a> <a href="/w/index.php?title=Nh%E1%BB%AFng_chi%E1%BA%BFc_c%E1%BA%A7u_s%C3%B4ng_Rhine_c%E1%BB%A7a_Caesar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Những chiếc cầu sông Rhine của Caesar (trang không tồn tại)">Những chiếc cầu sông Rhine của Caesar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Circus_(c%C3%B4ng_tr%C3%ACnh_x%C3%A2y_d%E1%BB%B1ng)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Circus (công trình xây dựng) (trang không tồn tại)">Circus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=B%C3%AA_t%C3%B4ng_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bê tông La Mã (trang không tồn tại)">Bê tông</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Forum_(La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forum (La Mã) (trang không tồn tại)">Forum</a></li> <li><a href="/wiki/Luy%E1%BB%87n_kim" title="Luyện kim">Luyện kim</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng_La_M%C3%A3" title="Đường La Mã">Đường sá</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%E1%BB%87_sinh_%E1%BB%9F_Roma_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vệ sinh ở Roma cổ đại (trang không tồn tại)">Vệ sinh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Thermae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thermae (trang không tồn tại)">Thermae</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_h%C3%B3a_c%E1%BB%A7a_Roma_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn hóa của Roma cổ đại (trang không tồn tại)">Văn hóa</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kiến trúc của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Kiến trúc</a></li> <li><a href="/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Nghệ thuật La Mã">Nghệ thuật</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%E1%BA%AFm_r%E1%BB%ADa_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tắm rửa của người La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Tắm rửa</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_La_M%C3%A3" title="Lịch La Mã">Lịch</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Trang_ph%E1%BB%A5c_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trang phục ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Trang phục</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Trang_%C4%91i%E1%BB%83m_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trang điểm ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Trang điểm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=N%E1%BA%A5u_n%C6%B0%E1%BB%9Bng_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nấu nướng của người La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Nấu nướng</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%A7u_t%C3%B3c_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đầu tóc của người La Mã (trang không tồn tại)">Đầu tóc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gi%C3%A1o_d%E1%BB%A5c_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Giáo dục ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Giáo dục</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_h%E1%BB%8Dc_Latinh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn học Latinh (trang không tồn tại)">Thơ văn</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C3%82m_nh%E1%BA%A1c_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Âm nhạc của La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Âm nhạc</a></li> <li><a href="/wiki/Th%E1%BA%A7n_tho%E1%BA%A1i_La_M%C3%A3" title="Thần thoại La Mã">Thần thoại</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%C3%B4n_gi%C3%A1o_%E1%BB%9F_La_M%C3%83_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tôn giáo ở La MÃ cổ đại (trang không tồn tại)">Tôn giáo</a></li> <li><a href="/wiki/La_M%C3%A3_h%C3%B3a_(v%C4%83n_h%C3%B3a)" title="La Mã hóa (văn hóa)">La Mã hóa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%C3%ACnh_d%E1%BB%A5c_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tình dục ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Tình dục</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_h%C3%A1t_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà hát ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Nhà hát</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Roma_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_v%C3%A0_r%C6%B0%E1%BB%A3u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roma cổ đại và rượu (trang không tồn tại)">Rượu</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=T%E1%BA%A7ng_l%E1%BB%9Bp_x%C3%A3_h%E1%BB%99i_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tầng lớp xã hội ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Xã hội</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Qu%C3%BD_t%E1%BB%99c_(La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)" title="Quý tộc (La Mã cổ đại)">Quý tộc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=B%C3%ACnh_d%C3%A2n_(La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bình dân (La Mã cổ đại) (trang không tồn tại)">Bình dân</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Xung_%C4%91%E1%BB%99t_giai_c%E1%BA%A5p&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xung đột giai cấp (trang không tồn tại)">Xung đột giai cấp</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Secessio_plebis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Secessio plebis (trang không tồn tại)">Secessio plebis</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=T%E1%BA%A7ng_l%E1%BB%9Bp_k%E1%BB%B5_s%C4%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tầng lớp kỵ sĩ (trang không tồn tại)">Tầng lớp kỵ sĩ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gens&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gens (trang không tồn tại)">Gens</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_%C4%91%E1%BB%93ng_b%C3%B4_l%C3%A3o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hội đồng bô lão (trang không tồn tại)">Bộ lạc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=C%C3%A1ch_%C4%91%E1%BA%B7t_t%C3%AAn_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cách đặt tên của người La Mã (trang không tồn tại)">Cách đặt tên</a></li> <li><a href="/wiki/Ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Phụ nữ ở La Mã cổ đại">Phụ nữ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%C3%B4n_nh%C3%A2n_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hôn nhân ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Hôn nhân</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=N%C3%B4_l%E1%BB%87_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nô lệ ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Nô lệ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bagaudae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bagaudae (trang không tồn tại)">Bagaudae</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><div style="padding:0.1em 0;line-height:1.2em;"><a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Tiếng Latinh">Ngôn ngữ (Latin)</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ti%E1%BA%BFng_Latinh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử tiếng Latinh (trang không tồn tại)">Lịch sử</a></li> <li><a href="/wiki/B%E1%BA%A3ng_ch%E1%BB%AF_c%C3%A1i_Latinh" class="mw-redirect" title="Bảng chữ cái Latinh">Bảng chữ cái</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%B3m_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_R%C3%B4man" title="Nhóm ngôn ngữ Rôman">Nhóm ngôn ngữ Rôman</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">Phiên bản</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh_c%E1%BB%95" title="Tiếng Latinh cổ">Cổ</a></li> <li><a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh_c%E1%BB%95_%C4%91i%E1%BB%83n" title="Tiếng Latinh cổ điển">Cổ điển</a></li> <li><a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinh_th%C3%B4ng_t%E1%BB%A5c" title="Tiếng Latinh thông tục">Thông tục</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latinh_mu%E1%BB%99n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latinh muộn (trang không tồn tại)">Muộn</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latinh_Trung_C%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latinh Trung Cổ (trang không tồn tại)">Trung Cổ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latinh_Ph%E1%BB%A5c_H%C6%B0ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latinh Phục Hưng (trang không tồn tại)">Phục Hưng</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latin_m%E1%BB%9Bi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latin mới (trang không tồn tại)">Mới</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latin_%C4%91%C6%B0%C6%A1ng_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latin đương đại (trang không tồn tại)">Đương đại</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Latin_Gi%C3%A1o_h%E1%BB%99i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Latin Giáo hội (trang không tồn tại)">Giáo hội</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_h%E1%BB%8Dc_Latinh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn học Latinh (trang không tồn tại)">Tác giả</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Apuleius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Apuleius (trang không tồn tại)">Apuleius</a></li> <li><a href="/wiki/Julius_Caesar" title="Julius Caesar">Caesar</a></li> <li><a href="/wiki/Catullus" title="Catullus">Catullus</a></li> <li><a href="/wiki/Cicero" title="Cicero">Cicero</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ennius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ennius (trang không tồn tại)">Ennius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Horatius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Horatius (trang không tồn tại)">Horatius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Juvenalis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juvenalis (trang không tồn tại)">Juvenalis</a></li> <li><a href="/wiki/Titus_Livius" title="Titus Livius">Livius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Lucanus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lucanus (trang không tồn tại)">Lucanus</a></li> <li><a href="/wiki/Lucretius" title="Lucretius">Lucretius</a></li> <li><a href="/wiki/Martialis" class="mw-redirect" title="Martialis">Martialis</a></li> <li><a href="/wiki/Ovidius" title="Ovidius">Ovidius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Petronius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Petronius (trang không tồn tại)">Petronius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Plautus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plautus (trang không tồn tại)">Plautus</a></li> <li><a href="/wiki/Plinius_Gi%C3%A0" class="mw-redirect" title="Plinius Già">Plinius Già</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Plinius_Tr%E1%BA%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plinius Trẻ (trang không tồn tại)">Plinius Trẻ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sextus_Propertius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sextus Propertius (trang không tồn tại)">Propertius</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Quintilianus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quintilianus (trang không tồn tại)">Quintilianus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sallustius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sallustius (trang không tồn tại)">Sallustius</a></li> <li><a href="/wiki/Seneca" title="Seneca">Seneca</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Statius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Statius (trang không tồn tại)">Statius</a></li> <li><a href="/wiki/Suetonius" title="Suetonius">Suetonius</a></li> <li><a href="/wiki/Tacitus" title="Tacitus">Tacitus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Terentius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Terentius (trang không tồn tại)">Terentius</a></li> <li><a href="/wiki/Tibullus" title="Tibullus">Tibullus</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Varro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Varro (trang không tồn tại)">Varro</a></li> <li><a href="/wiki/Vergilius" title="Vergilius">Vergilius</a></li> <li><a href="/wiki/Vitruvius" title="Vitruvius">Vitruvius</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Danh_s%C3%A1ch_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể loại:Danh sách La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Danh sách</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_nh%E1%BB%AFng_cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_tranh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách những cuộc chiến tranh của La Mã (trang không tồn tại)">Chiến tranh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_tr%E1%BA%ADn_chi%E1%BA%BFn_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các trận chiến của La Mã (trang không tồn tại)">Trận chiến</a></li> <li><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_t%C6%B0%E1%BB%9Bng_l%C4%A9nh_La_M%C3%A3" title="Danh sách tướng lĩnh La Mã">Tướng lĩnh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_qu%C3%A2n_%C4%91o%C3%A0n_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các quân đoàn La Mã (trang không tồn tại)">Quân đoàn</a></li> <li><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF_La_M%C3%A3" class="mw-redirect" title="Danh sách các hoàng đế La Mã">Hoàng đế</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_nh%C3%A0_%C4%91%E1%BB%8Ba_l%C3%BD_Hy_L%E1%BA%A1p-La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các nhà địa lý Hy Lạp-La Mã (trang không tồn tại)">Nhà địa lý</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_th%E1%BB%83_ch%E1%BA%BF_ch%C3%ADnh_tr%E1%BB%8B_c%E1%BB%A7a_Roma_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các thể chế chính trị của Roma cổ đại (trang không tồn tại)">Thể chế</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_c%C3%A1c_b%E1%BB%99_lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách các bộ luật La Mã (trang không tồn tại)">Luật pháp</a></li> <li><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_ch%E1%BA%A5p_ch%C3%ADnh_quan_La_M%C3%A3" title="Danh sách chấp chính quan La Mã">Chấp chính quan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách phụ nữ La Mã (trang không tồn tại)">Những phụ nữ nổi bật</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Thành phố</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Alexandria" title="Alexandria">Alexandria</a></li> <li><a href="/wiki/Antioch" class="mw-redirect" title="Antioch">Antioch</a></li> <li><a href="/wiki/Aquileia" title="Aquileia">Aquileia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Berytus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Berytus (trang không tồn tại)">Berytus</a></li> <li><a href="/wiki/Bologna" title="Bologna">Bononia</a></li> <li><a href="/wiki/Carthage" title="Carthage">Carthage</a></li> <li><a href="/wiki/Constantinople" class="mw-redirect" title="Constantinople">Constantinopolis</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Eboracum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eboracum (trang không tồn tại)">Eboracum</a></li> <li><a href="/wiki/Leptis_Magna" title="Leptis Magna">Leptis Magna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Londinium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Londinium (trang không tồn tại)">Londinium</a></li> <li><a href="/wiki/Lutetia" title="Lutetia">Lutetia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mediolanum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mediolanum (trang không tồn tại)">Mediolanum</a></li> <li><a href="/wiki/Pompeii" title="Pompeii">Pompeii</a></li> <li><a href="/wiki/Ravenna" title="Ravenna">Ravenna</a></li> <li><a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a></li> <li><a href="/wiki/Smyrna" class="mw-redirect" title="Smyrna">Smyrna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Vindobona&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vindobona (trang không tồn tại)">Vindobona</a></li> <li><a href="/wiki/Volubilis" title="Volubilis">Volubilis</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Chủ đề khác</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BB%83u_thuy%E1%BA%BFt_l%E1%BA%A5y_b%E1%BB%91i_c%E1%BA%A3nh_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiểu thuyết lấy bối cảnh ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Tiểu thuyết lấy bối cảnh ở La Mã cổ đại</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_nh%E1%BB%AFng_b%E1%BB%99_phim_l%E1%BA%A5y_b%E1%BB%91i_c%E1%BA%A3nh_%E1%BB%9F_La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách những bộ phim lấy bối cảnh ở La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Phim</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Danh_s%C3%A1ch_nh%E1%BB%AFng_tr%C3%B2_ch%C6%A1i_%C4%91i%E1%BB%87n_t%E1%BB%AD_v%E1%BB%81_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Danh sách những trò chơi điện tử về đế quốc La Mã (trang không tồn tại)">Video game</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:La_M%C3%A3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cổng thông tin:La Mã cổ đại (trang không tồn tại)">Chủ đề</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71573313"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70958518"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71573313"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70958518"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71573313"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70958518"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71573313"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Liên_kết_đến_các_bài_viết_liên_quan" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#e8e8ff;"><div id="Liên_kết_đến_các_bài_viết_liên_quan" style="font-size:114%;margin:0 4em">Liên kết đến các bài viết liên quan</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;font-size:114%;"><div style="padding:0px;"><div class="navbox-styles"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Đế_quốc" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c" title="Bản mẫu:Đế quốc"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:Đế quốc (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div><div id="Đế_quốc" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c" title="Đế quốc">Đế quốc</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Thời kỳ cổ đại">Cổ đại</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Akkad" title="Đế quốc Akkad">Akkadian</a></li> <li><a href="/wiki/T%C3%A2n_v%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Ai_C%E1%BA%ADp" class="mw-redirect" title="Tân vương quốc Ai Cập">Ai Cập</a></li> <li><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hittite" class="mw-redirect" title="Người Hittite">Hittite</a></li> <li><a href="/wiki/Carthage_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Carthage cổ đại">Carthage cổ đại</a></li> <li><a href="/wiki/Phoenicia" title="Phoenicia">Phoenicia</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Assyria" title="Đế quốc Tân Assyria">Assyria</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Babylon" title="Đế quốc Tân Babylon">Babylon</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Kush" title="Vương quốc Kush">Kush</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Aksum" title="Vương quốc Aksum">Aksum</a></li> <li><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hittite" class="mw-redirect" title="Người Hittite">Hittite</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Lịch sử Iran">Iran</a> <ul><li><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Media" title="Người Media">Media</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">Achaemenes</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Parthia" title="Đế quốc Parthia">Parthia</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" class="mw-redirect" title="Nhà Sassanid">Sassanid</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Qu%C3%BD_S%C6%B0%C6%A1ng" title="Đế quốc Quý Sương">Kushan</a></li> <li><a href="/wiki/B%E1%BA%AFc_Ng%E1%BB%A5y" title="Bắc Ngụy">Bắc Ngụy</a></li> <li><a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Hy_L%E1%BA%A1p_h%C3%B3a" title="Thời kỳ Hy Lạp hóa">Hy Lạp hóa</a> <ul><li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Macedonia" title="Vương quốc Macedonia">Macedon</a></li> <li><a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_thu%E1%BB%99c_Hy_L%E1%BA%A1p" class="mw-redirect" title="Ai Cập thuộc Hy Lạp">Ptolemaic</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" title="Vương quốc Seleukos">Seleukos</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" title="Lịch sử Ấn Độ">Ấn Độ</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nanda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Nanda (trang không tồn tại)">Nanda</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Maurya" title="Đế quốc Maurya">Maurya</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Satavahana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Satavahana (trang không tồn tại)">Satavahana </a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Shunga" title="Đế quốc Shunga">Shunga </a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Gupta" title="Đế quốc Gupta">Gupta</a></li> <li><a href="/wiki/Harsha" title="Harsha">Harsha</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Trung Quốc">Trung Hoa</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%E1%BA%A7n" title="Nhà Tần">Tần</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_H%C3%A1n" title="Nhà Hán">Hán</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%E1%BA%A5n" title="Nhà Tấn">Tấn</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Cao_C%C3%A2u_Ly" title="Cao Câu Ly">Cao Câu Ly</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">La Mã</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Tây La Mã">Tây</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đông</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Teotihuacan" title="Teotihuacan">Teotihuacan</a></li> <li><a href="/wiki/Ti%C3%AAn_Ti" title="Tiên Ti">Tiên Ti</a></li> <li><a href="/wiki/Hung_N%C3%B4" title="Hung Nô">Hung Nô</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Trung_C%E1%BB%95" title="Trung Cổ">Trung đại</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Byzantium</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nikaia" title="Đế quốc Nikaia">Nicaea</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Trebizond" class="mw-redirect" title="Đế quốc Trebizond">Trebizond</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Gruzia" title="Vương quốc Gruzia">Gruzia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Hunnic&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Hunnic (trang không tồn tại)">Hunnic</a></li> <li><a href="/wiki/Khalifah" title="Khalifah">Ả Rập</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Rashidun" title="Nhà Rashidun">Rashidun</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Umayyad" class="mw-redirect" title="Nhà Umayyad">Umayyad</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Abbasid" class="mw-redirect" title="Nhà Abbasid">Abbasid</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Fatimid" title="Nhà Fatimid">Fatimid</a></li> <li><a href="/wiki/Caliphate_C%C3%B3rdoba" title="Caliphate Córdoba">Córdoba</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Maroc" title="Lịch sử Maroc">Maroc</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Idrisid_dynasty&action=edit&redlink=1" class="new" title="Idrisid dynasty (trang không tồn tại)">Idrisid</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Almoravid" title="Nhà Almoravid">Almoravid</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Almohad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Almohad (trang không tồn tại)">Almohad</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Marinid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Marinid (trang không tồn tại)">Marinid</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Lịch sử Iran">Iran</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Tahir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Tahir (trang không tồn tại)">Tahir</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Samanid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Samanid (trang không tồn tại)">Samanid</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Buyid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Buyid (trang không tồn tại)">Buyid</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Sallar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Sallar (trang không tồn tại)">Sallar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ziyar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ziyar (trang không tồn tại)">Ziyar</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_h%C3%B3a_Th%E1%BB%95-Ba_T%C6%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn hóa Thổ-Ba Tư (trang không tồn tại)">Thổ-Ba Tư</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ghaznavid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ghaznavid (trang không tồn tại)">Ghaznavid</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Seljuk" title="Đế quốc Seljuk">Seljuk</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">Khwarezm-Shah</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Timurid" class="mw-redirect" title="Đế quốc Timurid">Timurid</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Somalia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Somalia (trang không tồn tại)">Somalia</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ajuran_Sultanate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ajuran Sultanate (trang không tồn tại)">Ajuran</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sultanate_of_Ifat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sultanate of Ifat (trang không tồn tại)">Ifatite</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Adal_Sultanate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adal Sultanate (trang không tồn tại)">Adalite</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sultanate_of_Mogadishu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sultanate of Mogadishu (trang không tồn tại)">Mogadishan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Warsangali_Sultanate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Warsangali Sultanate (trang không tồn tại)">Warsangali</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bulgaria" title="Đế quốc Bulgaria">Bulgarian</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bulgaria_th%E1%BB%A9_nh%E1%BA%A5t" class="mw-redirect" title="Đế quốc Bulgaria thứ nhất">thứ nhất</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bulgaria_th%E1%BB%A9_hai" class="mw-redirect" title="Đế quốc Bulgaria thứ hai">thứ hai</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Aragon" class="mw-redirect" title="Vương quốc Aragon">Aragon</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Benin" class="mw-redirect" title="Đế quốc Benin">Benin</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Latinh" title="Đế quốc Latinh">Latinh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Oyo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Oyo (trang không tồn tại)">Oyo</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bornu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Bornu (trang không tồn tại)">Bornu</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" title="Lịch sử Ấn Độ">Ấn Độ</a> <ul><li><a href="/wiki/Chola" title="Chola">Chola</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gurjara-Pratihara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gurjara-Pratihara (trang không tồn tại)">Gurjara-Pratihara</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Pala" title="Đế quốc Pala">Pala</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_tri%E1%BB%81u_%C4%90%C3%B4ng_Ganga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương triều Đông Ganga (trang không tồn tại)">Đông Ganga</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Delhi" title="Vương quốc Hồi giáo Delhi">Delhi</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Vijayanagara" title="Đế quốc Vijayanagara">Vijayanagara</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_M%C3%B4ng_C%E1%BB%95" title="Đế quốc Mông Cổ">Mông Cổ</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Nguy%C3%AAn" title="Nhà Nguyên">Nguyên</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_Kim_Tr%C6%B0%E1%BB%9Bng" title="Hãn quốc Kim Trướng">Kim Trướng</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_S%C3%A1t_H%E1%BB%A3p_%C4%90%C3%A0i" title="Hãn quốc Sát Hợp Đài">Sát Hợp Đài</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_Y_Nhi" title="Hãn quốc Y Nhi">Y Nhi</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Kanem&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Kanem (trang không tồn tại)">Kanem</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Serbia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Serbia (trang không tồn tại)">Serbia</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Songhai" title="Đế quốc Songhai">Songhai</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Khmer" title="Đế quốc Khmer">Khmer</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Carolus" class="mw-redirect" title="Nhà Carolus">Carolingia</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3_Th%E1%BA%A7n_th%C3%A1nh" title="Đế quốc La Mã Thần thánh">La Mã Thần thánh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bi%E1%BB%83n_B%E1%BA%AFc&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Biển Bắc (trang không tồn tại)">Biển Bắc</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Na_Uy" title="Đế quốc Na Uy">Na Uy</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Angevin" title="Đế quốc Angevin">Angevin</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Mali" title="Đế quốc Mali">Mali</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Trung Quốc">Trung Hoa</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%C3%B9y" title="Nhà Tùy">Tùy</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng" title="Nhà Đường">Đường</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%E1%BB%91ng" title="Nhà Tống">Tống</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Nguy%C3%AAn" title="Nhà Nguyên">Nguyên</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ghana" title="Đế quốc Ghana">Wagadou</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Aztec" title="Đế quốc Aztec">Aztec</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Inca" title="Đế quốc Inca">Inca</a></li> <li><a href="/wiki/Srivijaya" title="Srivijaya">Srivijaya</a></li> <li><a href="/wiki/Majapahit" title="Majapahit">Majapahit</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Malacca" title="Vương quốc Malacca">Malaccan</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Brunei" title="Đế quốc Brunei">Brunei</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ethiopia" title="Đế quốc Ethiopia">Ethiopia</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_tri%E1%BB%81u_Zagwe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương triều Zagwe (trang không tồn tại)">Zagwe</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_tri%E1%BB%81u_Solomonic&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương triều Solomonic (trang không tồn tại)">Solomonic</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Th%C3%A1i_Lan" title="Lịch sử Thái Lan">Thái Lan</a> <ul><li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Sukhothai" title="Vương quốc Sukhothai">Sukhothai</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Th%E1%BB%95_Ph%E1%BB%93n" title="Thổ Phồn">Tây Tạng</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_hi%E1%BB%87n_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Lịch sử hiện đại">Hiện đại</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Tu%CA%BBi_Tonga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Tuʻi Tonga (trang không tồn tại)">Tonga</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ashanti" title="Đế quốc Ashanti">Ashanti</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" title="Lịch sử Ấn Độ">Ấn Độ</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Maratha" title="Đế quốc Maratha">Maratha</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Sikh" title="Đế quốc Sikh">Sikh</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Mughal" class="mw-redirect" title="Đế quốc Mughal">Mughal</a></li> <li><a href="/wiki/Raj_thu%E1%BB%99c_Anh" title="Raj thuộc Anh">Raj thuộc Anh</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Trung Quốc">Trung Hoa</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Minh" title="Nhà Minh">Minh</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Thanh" title="Nhà Thanh">Thanh</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Trung_Hoa_(1915%E2%80%931916)" title="Đế quốc Trung Hoa (1915–1916)">Viên Thế Khải</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" title="Lịch sử Thổ Nhĩ Kỳ">Thổ Nhĩ Kỳ</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ottoman" title="Đế quốc Ottoman">Ottoman</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Karamanids&action=edit&redlink=1" class="new" title="Karamanids (trang không tồn tại)">Karaman</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ramadanids&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ramadanids (trang không tồn tại)">Ramazan</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Lịch sử Iran">Iran</a> <ul><li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Safavid" title="Nhà Safavid">Safavid</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Afshar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Afshar (trang không tồn tại)">Afshar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Zand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Zand (trang không tồn tại)">Zand</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Qajar" title="Nhà Qajar">Qajar</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Pahlavi" class="mw-redirect" title="Nhà Pahlavi">Pahlavi</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Maroc" title="Lịch sử Maroc">Maroc</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Saadi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Saadi (trang không tồn tại)">Saadi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Alaouite&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Alaouite (trang không tồn tại)">Alaouite</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Sudan_thu%E1%BB%99c_Anh-Ai_C%E1%BA%ADp" title="Sudan thuộc Anh-Ai Cập">Ai Cập</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Somalia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Somalia (trang không tồn tại)">Somalia</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Geledi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Hồi giáo Geledi (trang không tồn tại)">Gobroon</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Majeerteen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Hồi giáo Majeerteen (trang không tồn tại)">Majeerteen</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Hobyo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Hồi giáo Hobyo (trang không tồn tại)">Hobyo</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_Dervish&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà nước Dervish (trang không tồn tại)">Dervish</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Ph%C3%A1p" title="Lịch sử Pháp">Pháp</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%87_Nh%E1%BA%A5t_%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_Ph%C3%A1p" title="Đệ Nhất Đế chế Pháp">Đệ nhất</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%87_Nh%E1%BB%8B_%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_Ph%C3%A1p" title="Đệ Nhị Đế chế Pháp">Đệ nhị</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C3%81o_(1804%E2%80%931867)" class="mw-redirect" title="Đế quốc Áo (1804–1867)">Áo</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C3%81o-Hung" title="Đế quốc Áo-Hung">Áo-Hung</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%E1%BB%A9c" title="Lịch sử Đức">Đức</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%E1%BB%A9c" title="Đế quốc Đức">Đệ nhị</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c_Qu%E1%BB%91c_x%C3%A3" class="mw-redirect" title="Đức Quốc xã">Đệ tam</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nga" title="Đế quốc Nga">Nga</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Th%E1%BB%A5y_%C4%90i%E1%BB%83n" title="Đế quốc Thụy Điển">Thụy Điển</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Mexico" class="mw-redirect" title="Lịch sử Mexico">México</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%87_nh%E1%BA%A5t_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_M%C3%A9xico" class="mw-redirect" title="Đệ nhất Đế quốc México">Thứ nhất</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%87_nh%E1%BB%8B_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_M%C3%A9xico" class="mw-redirect" title="Đệ nhị Đế quốc México">Thứ hai</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Brasil" title="Đế quốc Brasil">Brasil</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Đế quốc Triều Tiên">Triều Tiên</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Đế quốc Nhật Bản">Nhật Bản</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Th%C3%A1i_Lan" title="Lịch sử Thái Lan">Thái Lan</a> <ul><li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Ayutthaya" title="Vương quốc Ayutthaya">Ayutthaya</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_tri%E1%BB%81u_Thonburi" title="Vương triều Thonburi">Thonburi</a></li> <li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Rattanakosin" title="Vương quốc Rattanakosin">Xiêm</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Haiti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Haiti (trang không tồn tại)">Haiti</a> <ul><li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Haiti_th%E1%BB%A9_nh%E1%BA%A5t" class="mw-redirect" title="Đế quốc Haiti thứ nhất">thứ nhất</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Haiti_th%E1%BB%A9_hai" class="mw-redirect" title="Đế quốc Haiti thứ hai">thứ hai</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Trung_Phi" title="Đế quốc Trung Phi">Trung Phi</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_thu%E1%BB%99c_%C4%91%E1%BB%8Ba" title="Đế quốc thuộc địa">Thực dân</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/S%E1%BB%B1_m%E1%BB%9F_r%E1%BB%99ng_l%C3%A3nh_th%E1%BB%95_c%E1%BB%A7a_Hoa_K%E1%BB%B3" title="Sự mở rộng lãnh thổ của Hoa Kỳ">Hoa Kỳ</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_th%E1%BB%B1c_d%C3%A2n_B%E1%BB%89" title="Đế quốc thực dân Bỉ">Bỉ</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Anh" title="Đế quốc Anh">Anh</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_th%E1%BB%B1c_d%C3%A2n_%C4%90an_M%E1%BA%A1ch" title="Đế quốc thực dân Đan Mạch">Đan Mạch</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_H%C3%A0_Lan" title="Đế quốc Hà Lan">Hà Lan</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_th%E1%BB%B1c_d%C3%A2n_Ph%C3%A1p" title="Đế quốc thực dân Pháp">Pháp</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_th%E1%BB%B1c_d%C3%A2n_%C4%90%E1%BB%A9c" title="Đế quốc thực dân Đức">Đức</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C3%9D" title="Đế quốc Ý">Ý</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_thu%E1%BB%99c_%C4%91%E1%BB%8Ba_Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc thuộc địa Nhật Bản (trang không tồn tại)">Nhật Bản</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Na_Uy" title="Đế quốc Na Uy">Na Uy</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_B%E1%BB%93_%C4%90%C3%A0o_Nha" title="Đế quốc Bồ Đào Nha">Bồ Đào Nha</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_Ban_Nha" title="Đế quốc Tây Ban Nha">Tây Ban Nha</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Thu%E1%BB%99c_%C4%91%E1%BB%8Ba_h%E1%BA%A3i_ngo%E1%BA%A1i_c%E1%BB%A7a_Th%E1%BB%A5y_%C4%90i%E1%BB%83n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thuộc địa hải ngoại của Thụy Điển (trang không tồn tại)">Thụy Điển</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Syria_cổ_đại_và_Lưỡng_Hà" style="border:1px solid #aaa;background:#f8f8f8;;padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:lightsteelblue;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:Syria_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_v%C3%A0_L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Bản mẫu:Syria cổ đại và Lưỡng Hà"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:Syria_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_v%C3%A0_L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:Syria cổ đại và Lưỡng Hà (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:Syria_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_v%C3%A0_L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div><div id="Syria_cổ_đại_và_Lưỡng_Hà" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Syria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Syria (trang không tồn tại)">Syria cổ đại</a> và <a href="/wiki/L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Lưỡng Hà">Lưỡng Hà</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <table style="width: 100%; border-spacing: 0;"> <tbody><tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;"> </th> <td colspan="3" style="background-color:white">Syria </td> <td colspan="3" style="background-color:white">Bắc Lưỡng Hà </td> <td colspan="3" style="background-color:white">Nam Lưỡng Hà </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 3500–2350 TCN </th> <td colspan="3" style="background-color:white"><a href="/wiki/Amorite" title="Amorite">Martu</a> </td> <td colspan="3" style="background-color:white"><a href="/w/index.php?title=Subartu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Subartu (trang không tồn tại)">Subartu</a> </td> <td colspan="3" style="background-color:orange"><a href="/wiki/S%C6%A1_k%E1%BB%B3_tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Sơ kỳ triều đại Lưỡng Hà">Sơ kỳ triều đại</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 2350–2200 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:#FF6000"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_ch%E1%BA%BF_Akkad" class="mw-redirect" title="Đế chế Akkad">Đế chế Akkad</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 2200–2100 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:khaki"><a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Guti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Guti (trang không tồn tại)">Guti</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 2100–2000 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:orangered"><a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_th%E1%BB%A9_ba_c%E1%BB%A7a_Ur" title="Triều đại thứ ba của Ur">Triều đại thứ ba của Ur</a> (Phục hưng Sumer) </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 2000–1800 TCN </th> <td colspan="3" style="background-color:lightsalmon"><a href="/w/index.php?title=Mari,_Syria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mari, Syria (trang không tồn tại)">Mari</a> và các thành bang <a href="/wiki/Amorite" title="Amorite">Amorite</a> khác </td> <td colspan="3" style="background-color:yellow"><a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">Đế quốc Cổ Assyria</a> (Bắc Akkad) </td> <td colspan="3" style="background-color:palegoldenrod"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Isin-Larsa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời kỳ Isin-Larsa (trang không tồn tại)">Isin-Larsa</a> và các thành bang <a href="/wiki/Amorite" title="Amorite">Amorite</a> khác </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 1800–1600 TCN </th> <td colspan="2" style="background-color:violet"><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hitti" title="Người Hitti">Đế quốc Cổ Hitti</a> </td> <td colspan="7" style="background-color:cornflowerblue"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_C%E1%BB%95_Babylon" class="mw-redirect" title="Đế quốc Cổ Babylon">Đế quốc Cổ Babylon</a> (Nam Akkad) </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 1600–1400 TCN </th> <td colspan="6" style="background-color:peru"><a href="/wiki/Mitanni" title="Mitanni">Mitanni</a> (<a href="/w/index.php?title=Hurri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hurri (trang không tồn tại)">Hurri</a>) </td> <td colspan="3" rowspan="3" style="background-color:#10A095">Karduniaš (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Kassite" title="Người Kassite">Kassite</a>) </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 1400–1200 TCN </th> <td colspan="2" style="background-color:hotpink"><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hitti" title="Người Hitti">Vương quốc Tân Hitti</a> </td> <td style="background-color:peru"> </td> <td colspan="3" rowspan="2" style="background-color:gold"><a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">Đế quốc Trung Assyria</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 1200–1150 TCN </th> <td colspan="2" style="background-color:slategray"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%E1%BB%93ng_s%E1%BB%A5p_%C4%91%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thời đại đồ đồng sụp đổ (trang không tồn tại)">Thời đại đồ đồng sụp đổ</a> ("Hải nhân") </td> <td style="background-color:moccasin"><a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Aram&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Aram (trang không tồn tại)">Aram</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">k. 1150–911 TCN </th> <td rowspan="2" style="background-color:#B57EDC"><a href="/wiki/Phoenicia" title="Phoenicia">Phoenicia</a> </td> <td rowspan="2" style="background-color:deeppink"><a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_Syria-Hitti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các nước Syria-Hitti (trang không tồn tại)">Các nước Syria-Hitti</a> </td> <td rowspan="2" style="background-color:peachpuff"><a href="/w/index.php?title=Aram-Damascus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aram-Damascus (trang không tồn tại)">Aram-Damascus</a> </td> <td colspan="3" style="background-color:moccasin"><a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Aram&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Aram (trang không tồn tại)">Aram</a> </td> <td colspan="2" rowspan="2" style="background-color:royalblue"><a href="/wiki/Babylonia" class="mw-redirect" title="Babylonia">Trung Babylon</a> (Isin II) </td> <td rowspan="3" style="background-color:lightblue"><a href="/wiki/Chaldea" title="Chaldea">Chaldea</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">911–729 TCN </th> <td colspan="3" rowspan="2" style="background-color:#ECB610"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Assyria" title="Đế quốc Tân Assyria">Đế quốc Tân Assyria</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">729–609 TCN </th> <td colspan="3" style="background-color:#ECB610"> </td> <td colspan="2" style="background-color:#ECB610"> </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">626–539 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:dodgerblue"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Babylon" title="Đế quốc Tân Babylon">Đế quốc Tân Babylon</a> (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Chaldea" class="mw-redirect" title="Người Chaldea">Người Chaldea</a>) </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">539–331 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:mediumspringgreen"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Achaemenes" title="Đế quốc Achaemenes">Đế quốc Achaemenes</a> (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Iran" class="mw-redirect" title="Người Iran">Người Iran</a>) </td></tr> <tr> <th style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%;">336–301 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:lawngreen"><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Macedonia" title="Vương quốc Macedonia">Đế quốc Macedonia</a> (<a href="/wiki/Hy_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Hy Lạp cổ đại">Hy Lạp cổ đại</a>) </td></tr> <tr> <th colspan="1" style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%">311–129 TCN </th> <td colspan="9" style="background-color:limegreen"><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" title="Vương quốc Seleukos">Đế quốc Seleukos</a> </td></tr> <tr> <th colspan="1" style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%">129–63 TCN </th> <td colspan="3" style="background-color:limegreen"><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" title="Vương quốc Seleukos">Đế quốc Seleukos</a> </td> <td colspan="6" rowspan="2" style="background-color:teal"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Parthia" title="Đế quốc Parthia">Đế quốc Parthia</a> (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Iran" class="mw-redirect" title="Người Iran">Người Iran</a>) </td></tr> <tr> <th colspan="1" style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%">63 TCN – 243 CN </th> <td colspan="3" rowspan="4" style="background-color:#40826D"><a class="mw-selflink selflink">Đế quốc La Mã</a>/<a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đế quốc Đông La Mã</a> (<a href="/w/index.php?title=Syria_(t%E1%BB%89nh_c%E1%BB%A7a_La_M%C3%A3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Syria (tỉnh của La Mã) (trang không tồn tại)">Syria</a>) </td></tr> <tr> <th colspan="1" style="background-color:#EEEEEE;font-size:87%">243–636 CN </th> <td colspan="6" rowspan="3" style="background-color:lightseagreen"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Sasan" title="Đế quốc Sasan">Đế quốc Sasan</a> (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Iran" class="mw-redirect" title="Người Iran">Người Iran</a>) </td></tr> </tbody></table> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Lịch_sử_châu_Âu" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Bản mẫu:Lịch sử châu Âu"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:Lịch sử châu Âu (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div><div id="Lịch_sử_châu_Âu" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Lịch sử châu Âu">Lịch sử châu Âu</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_ti%E1%BB%81n_s%E1%BB%AD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời tiền sử (trang không tồn tại)">Tiền sử</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%C3%A1_c%C5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời kỳ đồ đá cũ (trang không tồn tại)">Châu Âu thời kỳ đồ đá cũ</a> • <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%C3%A1_m%E1%BB%9Bi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời kỳ đồ đá mới (trang không tồn tại)">Châu Âu thời kỳ đồ đá mới</a> • <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%E1%BB%93ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời kỳ đồ đồng (trang không tồn tại)">Châu Âu thời kỳ đồ đồng</a> • <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_%C4%91%E1%BB%93_s%E1%BA%AFt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu thời kỳ đồ sắt (trang không tồn tại)">Châu Âu thời kỳ đồ sắt</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/C%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i_Hy-La" title="Cổ đại Hy-La">Cổ đại cổ điển</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/Hy_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95_%C4%91i%E1%BB%83n" title="Hy Lạp cổ điển">Hy Lạp cổ điển</a> • <a href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_La_M%C3%A3" title="Cộng hòa La Mã">Cộng hòa La Mã</a> • <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Hy_L%E1%BA%A1p_h%C3%B3a" title="Thời kỳ Hy Lạp hóa">Thời kỳ Hy Lạp hóa</a> • <a class="mw-selflink selflink">Đế quốc La Mã</a> • <a href="/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1o_s%C6%A1_khai" title="Kitô giáo sơ khai">Kitô giáo sơ khai</a> • <a href="/wiki/Kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_th%E1%BB%A9_Ba" title="Khủng hoảng thế kỷ thứ Ba">Khủng hoảng thế kỷ thứ Ba</a> • <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_suy_vong_c%E1%BB%A7a_%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_La_M%C3%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự suy vong của Đế quốc Tây La Mã (trang không tồn tại)">Sự suy vong của Đế quốc Tây La Mã</a> • <a href="/wiki/H%E1%BA%ADu_k%E1%BB%B3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Hậu kỳ cổ đại">Hậu kỳ cổ đại</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Trung_C%E1%BB%95" title="Trung Cổ">Trung Cổ</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/S%C6%A1_k%E1%BB%B3_Trung_C%E1%BB%95" title="Sơ kỳ Trung Cổ">Sơ kỳ Trung Cổ</a> • <a href="/wiki/Giai_%C4%91o%E1%BA%A1n_Di_c%C6%B0" title="Giai đoạn Di cư">Giai đoạn Di cư</a> • <a href="/w/index.php?title=Kit%C3%B4_gi%C3%A1o_th%E1%BB%9Di_Trung_C%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kitô giáo thời Trung Cổ (trang không tồn tại)">Kitô giáo thời Trung Cổ</a> (<a href="/w/index.php?title=Kit%C3%B4_gi%C3%A1o_ho%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kitô giáo hoá (trang không tồn tại)">Kitô giáo hoá</a>) • <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Vương quốc Francia</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đế quốc Byzantium</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Bulgaria" title="Đế quốc Bulgaria">Đế quốc Bulgaria</a> • <a href="/w/index.php?title=C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_h%C3%A0ng_h%E1%BA%A3i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cộng hòa hàng hải (trang không tồn tại)">Cộng hòa hàng hải</a> • <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_Viking" title="Thời đại Viking">Thời đại Viking</a> • <a href="/wiki/Rus%27_Kiev" class="mw-redirect" title="Rus' Kiev">Rus' Kiev</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3_Th%E1%BA%A7n_th%C3%A1nh" title="Đế quốc La Mã Thần thánh">Thánh chế La Mã</a> • <a href="/wiki/Trung_k%E1%BB%B3_Trung_C%E1%BB%95" title="Trung kỳ Trung Cổ">Trung kỳ Trung Cổ</a> • <a href="/wiki/Phong_ki%E1%BA%BFn_(ch%C3%A2u_%C3%82u)" title="Phong kiến (châu Âu)">Phong kiến</a> • <a href="/wiki/Th%E1%BA%ADp_t%E1%BB%B1_chinh" title="Thập tự chinh">Thập tự chinh</a> • <a href="/wiki/M%C3%B4ng_C%E1%BB%95_x%C3%A2m_l%C6%B0%E1%BB%A3c_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Mông Cổ xâm lược châu Âu">Mông Cổ xâm lược</a> • <a href="/wiki/H%E1%BA%ADu_k%E1%BB%B3_Trung_C%E1%BB%95" title="Hậu kỳ Trung Cổ">Hậu kỳ Trung Cổ</a> • <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_Tr%C4%83m_N%C4%83m" title="Chiến tranh Trăm Năm">Chiến tranh Trăm Năm</a> • <a href="/wiki/Li%C3%AAn_minh_Kalmar" title="Liên minh Kalmar">Liên minh Kalmar</a> • <a href="/wiki/Ph%E1%BB%A5c_H%C6%B0ng" title="Phục Hưng">Phục Hưng</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Ch%C3%A2u_%C3%82u_c%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Châu Âu cận đại (trang không tồn tại)">Cận đại</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/C%E1%BA%A3i_c%C3%A1ch_Kh%C3%A1ng_ngh%E1%BB%8B" class="mw-redirect" title="Cải cách Kháng nghị">Cải cách tôn giáo</a> • <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_Kh%C3%A1m_ph%C3%A1" title="Thời đại Khám phá">Thời đại Khám phá</a> • <a href="/wiki/Baroque" title="Baroque">Baroque</a> • <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_Ba_m%C6%B0%C6%A1i_N%C4%83m" class="mw-redirect" title="Chiến tranh Ba mươi Năm">Chiến tranh Ba mươi Năm</a> • <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_chuy%C3%AAn_ch%E1%BA%BF" title="Quân chủ chuyên chế">Quân chủ chuyên chế</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ottoman" title="Đế quốc Ottoman">Đế quốc Ottoman</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_B%E1%BB%93_%C4%90%C3%A0o_Nha" title="Đế quốc Bồ Đào Nha">Đế quốc Bồ Đào Nha</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2y_Ban_Nha" title="Đế quốc Tây Ban Nha">Đế quốc Tây Ban Nha</a> • <a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1p_c%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pháp cận đại (trang không tồn tại)">Pháp cận đại</a> • <a href="/wiki/Li%C3%AAn_bang_Ba_Lan_v%C3%A0_Lietuva" title="Liên bang Ba Lan và Lietuva">Liên bang Ba Lan và Lietuva</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Th%E1%BB%A5y_%C4%90i%E1%BB%83n" title="Đế quốc Thụy Điển">Đế quốc Thụy Điển</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_H%C3%A0_Lan" title="Đế quốc Hà Lan">Đế quốc Hà Lan</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Anh" title="Đế quốc Anh">Đế quốc Anh</a> • <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_Habsburg" title="Quân chủ Habsburg">Quân chủ Habsburg</a> • <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nga" title="Đế quốc Nga">Đế quốc Nga</a> • <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_Khai_S%C3%A1ng" title="Thời kỳ Khai Sáng">Thời kỳ Khai Sáng</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Hiện đại</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/K%E1%BB%B3_t%C3%ADch_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Kỳ tích châu Âu">Đại Phân tầng</a> • <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_c%C3%B4ng_nghi%E1%BB%87p" class="mw-redirect" title="Cách mạng công nghiệp">Cách mạng công nghiệp</a> • <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Ph%C3%A1p" title="Cách mạng Pháp">Cách mạng Pháp</a> • <a href="/wiki/C%C3%A1c_cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_tranh_c%E1%BB%A7a_Napol%C3%A9on" title="Các cuộc chiến tranh của Napoléon">Các cuộc chiến tranh của Napoléon</a> • <a href="/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_tr%E1%BB%97i_d%E1%BA%ADy_c%E1%BB%A7a_ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_d%C3%A2n_t%E1%BB%99c_t%E1%BA%A1i_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc tại châu Âu (trang không tồn tại)">Chủ nghĩa dân tộc</a> • <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_cu%E1%BB%99c_c%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_n%C4%83m_1848&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các cuộc cách mạng năm 1848 (trang không tồn tại)">Các cuộc cách mạng năm 1848</a> • <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi_th%E1%BB%A9_nh%E1%BA%A5t" title="Chiến tranh thế giới thứ nhất">Thế chiến I</a> • <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Nga_(1917)" title="Cách mạng Nga (1917)">Cách mạng Nga</a> • <a href="/wiki/Giai_%C4%91o%E1%BA%A1n_gi%E1%BB%AFa_hai_cu%E1%BB%99c_chi%E1%BA%BFn_tranh" title="Giai đoạn giữa hai cuộc chiến tranh">Interbellum</a> • <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi_th%E1%BB%A9_hai" title="Chiến tranh thế giới thứ hai">Thế chiến II</a> • <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_L%E1%BA%A1nh" title="Chiến tranh Lạnh">Chiến tranh Lạnh</a> • <a href="/wiki/H%E1%BB%99i_nh%E1%BA%ADp_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Hội nhập châu Âu">Hội nhập châu Âu</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Xem thêm</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_di_truy%E1%BB%81n_h%E1%BB%8Dc_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử di truyền học châu Âu (trang không tồn tại)">Lịch sử di truyền học châu Âu</a> • <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử nghệ thuật châu Âu (trang không tồn tại)">Lịch sử nghệ thuật châu Âu</a> • <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Li%C3%AAn_minh_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Lịch sử Liên minh châu Âu">Lịch sử Liên minh châu Âu</a> • <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_v%C4%83n_minh_ph%C6%B0%C6%A1ng_T%C3%A2y&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử văn minh phương Tây (trang không tồn tại)">Lịch sử văn minh phương Tây</a> • <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_v%C3%B9ng_%C4%90%E1%BB%8Ba_Trung_H%E1%BA%A3i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử vùng Địa Trung Hải (trang không tồn tại)">Lịch sử vùng Địa Trung Hải</a> • <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_h%C3%A0ng_h%E1%BA%A3i_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử hàng hải châu Âu (trang không tồn tại)">Lịch sử hàng hải châu Âu</a> • <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_ch%C3%A2u_%C3%82u&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử quân sự châu Âu (trang không tồn tại)">Lịch sử quân sự châu Âu</a></div></td></tr></tbody></table></div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r70958518"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r71573313"></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="Tiêu_đề_chuẩn_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Sửa_dữ_liệu_tại_Wikidata&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q2277#identifiers&#124;class=noprint&#124;Sửa_dữ_liệu_tại_Wikidata" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Tiêu_đề_chuẩn_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Sửa_dữ_liệu_tại_Wikidata&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q2277#identifiers&#124;class=noprint&#124;Sửa_dữ_liệu_tại_Wikidata" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Ki%E1%BB%83m_so%C3%A1t_t%C3%ADnh_nh%E1%BA%A5t_qu%C3%A1n" title="Kiểm soát tính nhất quán">Tiêu đề chuẩn</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2277#identifiers" title="Sửa dữ liệu tại Wikidata"><img alt="Sửa dữ liệu tại Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Th%C6%B0_vi%E1%BB%87n_Qu%E1%BB%91c_gia_Ph%C3%A1p" title="Thư viện Quốc gia Pháp">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12139445g">cb12139445g</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12139445g">(data)</a></li> <li><a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_danh_t%C3%AAn_chu%E1%BA%A9n_qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF" title="Định danh tên chuẩn quốc tế">ISNI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000121065979">0000 0001 2106 5979</a></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/026399997">026399997</a></li> <li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/28145424500486830493">28145424500486830493</a></li> <li> <a href="/wiki/WorldCat" title="WorldCat">WorldCat Identities</a> (via VIAF): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/28145424500486830493">28145424500486830493</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Lấy từ “<a dir="ltr" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Đế_quốc_La_Mã&oldid=71842006">https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Đế_quốc_La_Mã&oldid=71842006</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i" title="Đặc biệt:Thể loại">Thể loại</a>: <ul><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Thể loại:Đế quốc La Mã">Đế quốc La Mã</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C3%9D_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Thể loại:Lịch sử Ý cổ đại">Lịch sử Ý cổ đại</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_ch%C3%A2u_%C3%81" title="Thể loại:Cựu quốc gia châu Á">Cựu quốc gia châu Á</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Qu%E1%BB%91c_gia_ch%C3%A2u_Phi_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Thể loại:Quốc gia châu Phi cổ đại">Quốc gia châu Phi cổ đại</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Qu%E1%BB%91c_gia_Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Thể loại:Quốc gia Kitô giáo">Quốc gia Kitô giáo</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_tr%C3%AAn_b%C3%A1n_%C4%91%E1%BA%A3o_%C3%9D" title="Thể loại:Cựu quốc gia trên bán đảo Ý">Cựu quốc gia trên bán đảo Ý</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Si%C3%AAu_c%C6%B0%E1%BB%9Dng" title="Thể loại:Siêu cường">Siêu cường</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%E1%BB%8Ba_Trung_H%E1%BA%A3i" title="Thể loại:Lịch sử Địa Trung Hải">Lịch sử Địa Trung Hải</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Thể loại:Cựu đế quốc châu Âu">Cựu đế quốc châu Âu</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:V%C4%83n_h%C3%B3a_ph%C6%B0%C6%A1ng_T%C3%A2y" title="Thể loại:Văn hóa phương Tây">Văn hóa phương Tây</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_ch%C3%A2u_Phi" title="Thể loại:Cựu quốc gia châu Phi">Cựu quốc gia châu Phi</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Thể loại:Cựu quốc gia châu Âu">Cựu quốc gia châu Âu</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_T%C3%A2y_%C3%81" title="Thể loại:Cựu quốc gia Tây Á">Cựu quốc gia Tây Á</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_%C4%91%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c" title="Thể loại:Cựu đế quốc">Cựu đế quốc</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:C%E1%BB%B1u_qu%E1%BB%91c_gia_qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Thể loại:Cựu quốc gia quân chủ châu Âu">Cựu quốc gia quân chủ châu Âu</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Thể loại ẩn: <ul><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_c%C3%B3_c%C3%A1c_%C4%91%E1%BB%91i_s%E1%BB%91_formatnum_kh%C3%B4ng_ph%E1%BA%A3i_s%E1%BB%91" title="Thể loại:Trang có các đối số formatnum không phải số">Trang có các đối số formatnum không phải số</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_c%C3%B3_v%C4%83n_b%E1%BA%A3n_ti%E1%BA%BFng_Latinh" title="Thể loại:Bài viết có văn bản tiếng Latinh">Bài viết có văn bản tiếng Latinh</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_c%C3%B3_v%C4%83n_b%E1%BA%A3n_ti%E1%BA%BFng_Hy_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95" title="Thể loại:Bài viết có văn bản tiếng Hy Lạp cổ">Bài viết có văn bản tiếng Hy Lạp cổ</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_c%C3%B3_v%C4%83n_b%E1%BA%A3n_ti%E1%BA%BFng_Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3_Ottoman" title="Thể loại:Bài viết có văn bản tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman">Bài viết có văn bản tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_c%C3%B3_l%E1%BB%97i_ch%C3%BA_th%C3%ADch" title="Thể loại:Trang có lỗi chú thích">Trang có lỗi chú thích</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_thi%E1%BA%BFu_ngu%E1%BB%93n_tham_kh%E1%BA%A3o_%C4%91%C3%A1ng_tin_c%E1%BA%ADy" title="Thể loại:Bài thiếu nguồn tham khảo đáng tin cậy">Bài thiếu nguồn tham khảo đáng tin cậy</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Ngu%E1%BB%93n_CS1_ti%E1%BA%BFng_Anh_(en)" title="Thể loại:Nguồn CS1 tiếng Anh (en)">Nguồn CS1 tiếng Anh (en)</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%97i_kh%C3%B4ng_c%C3%B3_m%E1%BB%A5c_ti%C3%AAu_Harv_v%C3%A0_Sfn" title="Thể loại:Lỗi không có mục tiêu Harv và Sfn">Lỗi không có mục tiêu Harv và Sfn</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%97i_CS1:_tham_s%E1%BB%91_kh%C3%B4ng_r%C3%B5" title="Thể loại:Lỗi CS1: tham số không rõ">Lỗi CS1: tham số không rõ</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_t%E1%BB%B1_%C4%91%E1%BB%99ng_ISBN" title="Thể loại:Trang sử dụng liên kết tự động ISBN">Trang sử dụng liên kết tự động ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%BA%A3n" title="Thể loại:Bài cơ bản">Bài cơ bản</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_b%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_nhi%E1%BB%81u_h%C3%ACnh_v%E1%BB%9Bi_c%C3%A1c_h%C3%ACnh_%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c_chia_t%E1%BB%B7_l%E1%BB%87_t%E1%BB%B1_%C4%91%E1%BB%99ng" title="Thể loại:Trang sử dụng bản mẫu nhiều hình với các hình được chia tỷ lệ tự động">Trang sử dụng bản mẫu nhiều hình với các hình được chia tỷ lệ tự động</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:CS1:_gi%C3%A1_tr%E1%BB%8B_quy%E1%BB%83n_d%C3%A0i" title="Thể loại:CS1: giá trị quyển dài">CS1: giá trị quyển dài</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_webarchive_d%C3%B9ng_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_wayback" title="Thể loại:Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback">Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_ch%E1%BB%A9a_nh%E1%BA%ADn_d%E1%BA%A1ng_BNF" title="Thể loại:Bài viết chứa nhận dạng BNF">Bài viết chứa nhận dạng BNF</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_ch%E1%BB%A9a_nh%E1%BA%ADn_d%E1%BA%A1ng_ISNI" title="Thể loại:Bài viết chứa nhận dạng ISNI">Bài viết chứa nhận dạng ISNI</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_ch%E1%BB%A9a_nh%E1%BA%ADn_d%E1%BA%A1ng_SUDOC" title="Thể loại:Bài viết chứa nhận dạng SUDOC">Bài viết chứa nhận dạng SUDOC</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_ch%E1%BB%A9a_nh%E1%BA%ADn_d%E1%BA%A1ng_VIAF" title="Thể loại:Bài viết chứa nhận dạng VIAF">Bài viết chứa nhận dạng VIAF</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Wikipedia_articles_with_WorldCat-VIAF_identifiers" title="Thể loại:Wikipedia articles with WorldCat-VIAF identifiers">Wikipedia articles with WorldCat-VIAF identifiers</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Trang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 6 tháng 10 năm 2024, 03:43.</li> <li id="footer-info-copyright">Văn bản được phát hành theo <a href="/wiki/Wikipedia:Nguy%C3%AAn_v%C4%83n_Gi%E1%BA%A5y_ph%C3%A9p_Creative_Commons_Ghi_c%C3%B4ng%E2%80%93Chia_s%E1%BA%BB_t%C6%B0%C6%A1ng_t%E1%BB%B1_phi%C3%AAn_b%E1%BA%A3n_4.0_Qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF" title="Wikipedia:Nguyên văn Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự phiên bản 4.0 Quốc tế">Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự</a>; có thể áp dụng điều khoản bổ sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/vi">Điều khoản Sử dụng</a> và <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/vi">Quy định quyền riêng tư</a>. Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, một tổ chức phi lợi nhuận.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Quy định quyền riêng tư</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u">Giới thiệu Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Ph%E1%BB%A7_nh%E1%BA%ADn_chung">Lời phủ nhận</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Bộ Quy tắc Ứng xử Chung</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Lập trình viên</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/vi.wikipedia.org">Thống kê</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Tuyên bố về cookie</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//vi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Phiên bản di động</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-76c6b8f495-8rgsg","wgBackendResponseTime":215,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.807","walltime":"2.150","ppvisitednodes":{"value":14260,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":476560,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":48519,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":21,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":17,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":423945,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1666.545 1 -total"," 30.76% 512.675 5 Bản_mẫu:Hộp_thông_tin"," 30.26% 504.334 1 Bản_mẫu:Infobox_country"," 23.56% 392.565 2 Bản_mẫu:Tham_khảo"," 17.63% 293.792 77 Bản_mẫu:Chú_thích_sách"," 10.93% 182.164 25 Bản_mẫu:Chú_thích_tạp_chí"," 10.20% 169.956 1 Bản_mẫu:Hộp_thông_tin/Định_dạng_đầu"," 9.04% 150.618 1 Bản_mẫu:Unbulleted_list"," 7.75% 129.199 3 Bản_mẫu:Native_phrase"," 7.24% 120.687 12 Bản_mẫu:Lang"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.881","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":20866346,"limit":52428800},"limitreport-logs":"anchor_id_list = table#1 {\n [\"CITEREFAbbott1901\"] = 1,\n [\"CITEREFAdams,_J._N.2007\"] = 1,\n [\"CITEREFAdams2003\"] = 1,\n [\"CITEREFAlbrecht1997\"] = 1,\n [\"CITEREFAn2002\"] = 1,\n [\"CITEREFAndo2000\"] = 1,\n [\"CITEREFAuguet2012\"] = 1,\n [\"CITEREFBennett,_Julian1997\"] = 1,\n [\"CITEREFBennett1997\"] = 1,\n [\"CITEREFBillanovich2008\"] = 1,\n [\"CITEREFBoardman2000\"] = 1,\n [\"CITEREFBoatwright2000\"] = 1,\n [\"CITEREFBohec2000\"] = 1,\n [\"CITEREFBowersockBrownGrabar1999\"] = 1,\n [\"CITEREFBowmanGarnseyCameron2005\"] = 1,\n [\"CITEREFBradley1994\"] = 1,\n [\"CITEREFBray,_R.S.2004\"] = 1,\n [\"CITEREFBrennan2000\"] = 1,\n [\"CITEREFCameronGarnsey1998\"] = 1,\n [\"CITEREFCavalloChartier1999\"] = 1,\n [\"CITEREFClarke1991\"] = 1,\n [\"CITEREFColeman2012\"] = 1,\n [\"CITEREFCurchin1995\"] = 1,\n [\"CITEREFDiamond2011\"] = 1,\n [\"CITEREFDuncan-Jones1994\"] = 1,\n [\"CITEREFDurand1977\"] = 1,\n [\"CITEREFDyson2010\"] = 1,\n [\"CITEREFEder1993\"] = 1,\n [\"CITEREFEdmondson1996\"] = 1,\n [\"CITEREFEdwards2007\"] = 1,\n [\"CITEREFElsnerHuskinson2011\"] = 1,\n [\"CITEREFFarber\"] = 1,\n [\"CITEREFFine,_John_V._A.Fine,_John_Van_Antwerp1991\"] = 1,\n [\"CITEREFFrierMcGinn2004\"] = 1,\n [\"CITEREFGagarin2010\"] = 1,\n [\"CITEREFGibbon1776\"] = 1,\n [\"CITEREFGillett2001\"] = 1,\n [\"CITEREFGiuliana_Calcani,_Maamoun_Abdulkarim2003\"] = 1,\n [\"CITEREFGoldsmith2005\"] = 1,\n [\"CITEREFGoldsworthy2003\"] = 2,\n [\"CITEREFGoldsworthy2009\"] = 1,\n [\"CITEREFHabinek2005\"] = 1,\n [\"CITEREFHansonOrtman2017\"] = 1,\n [\"CITEREFHarper1972\"] = 1,\n [\"CITEREFHarris1989\"] = 1,\n [\"CITEREFHarris1999\"] = 2,\n [\"CITEREFHarris2010\"] = 1,\n [\"CITEREFHolleran2012\"] = 1,\n [\"CITEREFHong-Sen_Yan,_Marco_Ceccarelli2009\"] = 1,\n [\"CITEREFHongCandelonePattersonBoutron1994\"] = 1,\n [\"CITEREFHooker1997\"] = 1,\n [\"CITEREFHumphrey1986\"] = 1,\n [\"CITEREFHuzar1978\"] = 1,\n [\"CITEREFJohnson2010\"] = 1,\n [\"CITEREFJohnsonParker2009\"] = 1,\n [\"CITEREFJones1960\"] = 1,\n [\"CITEREFJones2003\"] = 1,\n [\"CITEREFJonesBird2012\"] = 1,\n [\"CITEREFKelly2007\"] = 1,\n [\"CITEREFKousser2008\"] = 1,\n [\"CITEREFKreutz,_Barbara_M.1996\"] = 1,\n [\"CITEREFLaes2011\"] = 1,\n [\"CITEREFLaurence_Hélix\"] = 1,\n [\"CITEREFLintott1999\"] = 1,\n [\"CITEREFMacMullen1966\"] = 1,\n [\"CITEREFMarshall1976\"] = 1,\n [\"CITEREFMatasovic,_Ranko2007\"] = 1,\n [\"CITEREFMillar2012\"] = 1,\n [\"CITEREFMommsen2005\"] = 1,\n [\"CITEREFMorley2010\"] = 1,\n [\"CITEREFMorrisScheidel2009\"] = 1,\n [\"CITEREFMosley2010\"] = 1,\n [\"CITEREFNaerebout2007\"] = 1,\n [\"CITEREFNicolet1991\"] = 1,\n [\"CITEREFNoy2000\"] = 1,\n [\"CITEREFPeachin2011\"] = 1,\n [\"CITEREFPotter2009\"] = 1,\n [\"CITEREFPotterMattingly1999\"] = 1,\n [\"CITEREFRawson1987\"] = 1,\n [\"CITEREFRawson2003\"] = 1,\n [\"CITEREFRichardson2011\"] = 1,\n [\"CITEREFRoberts1989\"] = 1,\n [\"CITEREFRochette2012\"] = 1,\n [\"CITEREFRoy2014\"] = 1,\n [\"CITEREFRüpke2007\"] = 1,\n [\"CITEREFSavignac,_Jean-Paul2004\"] = 1,\n [\"CITEREFStambaugh1988\"] = 1,\n [\"CITEREFSullivan,_J.P.1979\"] = 1,\n [\"CITEREFSullivan1990\"] = 1,\n [\"CITEREFSyme1939\"] = 1,\n [\"CITEREFTaagepera1979\"] = 1,\n [\"CITEREFTaylor2010\"] = 1,\n [\"CITEREFTreadgold1997\"] = 1,\n [\"CITEREFTurchinAdamsHall2006\"] = 1,\n [\"CITEREFVerboven,_Koenraad2007\"] = 1,\n [\"CITEREFVirgil\"] = 1,\n [\"CITEREFVout2009\"] = 1,\n [\"CITEREFWinterling2009\"] = 1,\n [\"CITEREFWiseman1970\"] = 1,\n [\"CITEREFWolff1948\"] = 1,\n [\"CITEREFWood2011\"] = 1,\n [\"Southern\"] = 1,\n}\ntemplate_list = table#1 {\n [\"!\"] = 1,\n [\"1000 bài cơ bản\"] = 1,\n [\"Authority control\"] = 1,\n [\"Better source\"] = 1,\n [\"Chi tiết\"] = 1,\n [\"Chính\"] = 14,\n [\"Chú thích sách\"] = 77,\n [\"Chú thích tạp chí\"] = 25,\n [\"Chú thích web\"] = 4,\n [\"Citation\"] = 1,\n [\"DEFAULTSORT:La Mã\"] = 1,\n [\"Efn\"] = 9,\n [\"Endplainlist\"] = 3,\n [\"Grc-tr\"] = 1,\n [\"Harnvb\"] = 2,\n [\"Harvnb\"] = 1,\n [\"Harvp\"] = 3,\n [\"IPA-la\"] = 1,\n [\"ISBN\"] = 13,\n [\"Inconsistent citations\"] = 2,\n [\"Infobox country\"] = 1,\n [\"La Mã cổ đại\"] = 1,\n [\"Lang\"] = 7,\n [\"Lang-grc-gre\"] = 1,\n [\"Lang-la\"] = 1,\n [\"Lang-ota\"] = 1,\n [\"Library resources box\"] = 1,\n [\"Line-height\"] = 1,\n [\"Literal translation\"] = 1,\n [\"Lịch sử châu Âu\"] = 1,\n [\"Multiple image\"] = 2,\n [\"Native phrase\"] = 3,\n [\"Navboxes\"] = 1,\n [\"Nobold\"] = 4,\n [\"Notelist\"] = 1,\n [\"Nowrap\"] = 8,\n [\"Plainlist\"] = 3,\n [\"Quote\"] = 1,\n [\"Refbegin\"] = 1,\n [\"Refend\"] = 1,\n [\"Sfnp\"] = 11,\n [\"Sister project links\"] = 1,\n [\"Syria cổ đại và Lưỡng Hà\"] = 1,\n [\"Tham khảo\"] = 1,\n [\"Transliteration\"] = 1,\n [\"Unbulleted list\"] = 1,\n [\"Webarchive\"] = 1,\n [\"Xem thêm\"] = 7,\n [\"\\\\\"] = 1,\n [\"Đế quốc\"] = 1,\n [\"Đổi hướng đến đây\"] = 1,\n}\narticle_whitelist = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-75c465f4c6-f9hww","timestamp":"20241125092706","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0110\u1ebf qu\u1ed1c La M\u00e3","url":"https:\/\/vi.wikipedia.org\/wiki\/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2277","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2277","author":{"@type":"Organization","name":"Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng g\u00f3p v\u00e0o c\u00e1c d\u1ef1 \u00e1n Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Qu\u1ef9 Wikimedia","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-08-07T07:39:09Z","dateModified":"2024-10-06T03:43:30Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/00\/Roman_Empire_Trajan_117AD.png","headline":"giai \u0111o\u1ea1n n\u1ed1i ti\u1ebfp ch\u1ebf \u0111\u1ed9 c\u1ed9ng h\u00f2a c\u1ee7a La M\u00e3 c\u1ed5 \u0111\u1ea1i"}</script> </body> </html>