CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="th" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ธรรมชาติ - วิกิพีเดีย</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )thwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"thai", "wgMonthNames":["","มกราคม","กุมภาพันธ์","มีนาคม","เมษายน","พฤษภาคม","มิถุนายน","กรกฎาคม","สิงหาคม","กันยายน","ตุลาคม","พฤศจิกายน","ธันวาคม"],"wgRequestId":"c43d4dba-f605-42ee-ade0-d32ac98c3f45","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ธรรมชาติ","wgTitle":"ธรรมชาติ","wgCurRevisionId":12025274,"wgRevisionId":12025274,"wgArticleId":77415,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Webarchive template wayback links","CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษ (en)","บทความทั้งหมดที่มีลิงก์เสีย", "บทความที่เรียกใช้แม่แบบโดยใส่วันที่ไม่ถูกต้อง","บทความที่มีลิงก์เสียอย่างถาวร","CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน (en-us)","บทความคุณภาพ","บทความที่มีข้อความภาษาอังกฤษ","บทความที่มีแม่แบบแฮตโน้ตที่กำหนดเป้าหมายไปยังหน้าที่ไม่มีอยู่","บทความที่มีลิงก์เสียตั้งแต่February 2019","ธรรมชาติ","วิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม"],"wgPageViewLanguage":"th","wgPageContentLanguage":"th","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ธรรมชาติ","wgRelevantArticleId": 77415,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"th","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"th"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q7860","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=th&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=th&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=th&modules=ext.gadget.charinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=th&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.15"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/1200px-Shaqi_jrvej.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="799"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/800px-Shaqi_jrvej.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="533"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/640px-Shaqi_jrvej.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="426"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ธรรมชาติ - วิกิพีเดีย"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//th.m.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="แก้ไข" href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="วิกิพีเดีย (th)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//th.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.th"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="ฟีดอะตอม วิกิพีเดีย" href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%94&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ธรรมชาติ rootpage-ธรรมชาติ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">ข้ามไปเนื้อหา</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="ไซต์"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="เมนูหลัก" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="เมนูหลัก" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">เมนูหลัก</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">เมนูหลัก</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">ย้ายเมนูไปที่แถบด้านข้าง</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ซ่อน</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> การนำทาง </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%81" title="เยี่ยมชมหน้าหลัก [z]" accesskey="z"><span>หน้าหลัก</span></a></li><li id="n-ask" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%84%E0%B8%B3%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A1"><span>ถามคำถาม</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%A2:%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B8%B1%E0%B8%88%E0%B8%88%E0%B8%B8%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99" title="ค้นหาข้อมูลเบื้องหลังในเหตุการณ์ปัจจุบัน"><span>เหตุการณ์ปัจจุบัน</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1" title="โหลดหน้าแบบสุ่ม [x]" accesskey="x"><span>สุ่มบทความ</span></a></li><li id="n-about" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%9A" title="ทำความรู้จักวิกิพีเดีย"><span>เกี่ยวกับวิกิพีเดีย</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD" title="วิธีการติดต่อวิกิพีเดีย"><span>ติดต่อเรา</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> มีส่วนร่วม </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B5%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89:%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%8D" title="ข้อแนะนำการใช้และแก้ไขวิกิพีเดีย"><span>คำอธิบาย</span></a></li><li id="n-introduction" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99"><span>เริ่มต้นเขียน</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1" title="เกี่ยวกับโครงการ สิ่งที่คุณทำได้ และวิธีการค้นหา"><span>ศาลาประชาคม</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%94" title="รายการเปลี่ยนแปลงล่าสุดในวิกินี้ [r]" accesskey="r"><span>ปรับปรุงล่าสุด</span></a></li><li id="n-discord" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%94"><span>ดิสคอร์ด</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%81" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="วิกิพีเดีย" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-th.svg" style="width: 6.4375em; height: 1.6875em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="สารานุกรมเสรี" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-th.svg" width="100" height="18" style="width: 6.25em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%84%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%B2" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ค้นหาวิกิ [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ค้นหา</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ค้นหาใน วิกิพีเดีย" aria-label="ค้นหาใน วิกิพีเดีย" autocapitalize="sentences" title="ค้นหาวิกิ [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="พิเศษ:ค้นหา"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ค้นหา</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="เครื่องมือส่วนตัว"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="หน้าตา"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="หน้าตา" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">หน้าตา</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=th.wikipedia.org&uselang=th" class=""><span>บริจาคให้วิกิพีเดีย</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AA%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%9C%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%88&returnto=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="แนะนำให้คุณสร้างบัญชีและเข้าสู่ระบบ แต่ไม่บังคับ" class=""><span>สร้างบัญชี</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%A5%E0%B9%87%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%99&returnto=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="แนะนำให้คุณเข้าสู่ระบบ แต่ไม่บังคับ [o]" accesskey="o" class=""><span>เข้าสู่ระบบ</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="ตัวเลือกเพิ่มเติม" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="เครื่องมือส่วนตัว" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">เครื่องมือส่วนตัว</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="เมนูผู้ใช้" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=th.wikipedia.org&uselang=th"><span>บริจาคให้วิกิพีเดีย</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AA%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%9C%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%88&returnto=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="แนะนำให้คุณสร้างบัญชีและเข้าสู่ระบบ แต่ไม่บังคับ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>สร้างบัญชี</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%A5%E0%B9%87%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%99&returnto=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="แนะนำให้คุณเข้าสู่ระบบ แต่ไม่บังคับ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>เข้าสู่ระบบ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> หน้าสำหรับผู้แก้ไขที่ออกจากระบบ <a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B5%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%99%E0%B8%B3" aria-label="เรียนรู้เพิ่มเกี่ยวกับการแก้ไข"><span>เรียนรู้เพิ่มเติม</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%89%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="รายการการแก้ไขจากเลขที่อยู่ไอพีนี้ [y]" accesskey="y"><span>ส่วนร่วม</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%B9%E0%B8%94%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%A2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%89%E0%B8%B1%E0%B8%99" title="อภิปรายเกี่ยวกับการแก้ไขจากเลขที่อยู่ไอพีนี้ [n]" accesskey="n"><span>คุย</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="ไซต์"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="สารบัญ" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">สารบัญ</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">ย้ายเมนูไปที่แถบด้านข้าง</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ซ่อน</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">บทนำ</div> </a> </li> <li id="toc-โลก" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#โลก"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>โลก</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-โลก-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle โลก subsection</span> </button> <ul id="toc-โลก-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ธรณีวิทยา" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ธรณีวิทยา"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>ธรณีวิทยา</span> </div> </a> <ul id="toc-ธรณีวิทยา-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1.1</span> <span>วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา</span> </div> </a> <ul id="toc-วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-มุมมองทางประวัติศาสตร์" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#มุมมองทางประวัติศาสตร์"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>มุมมองทางประวัติศาสตร์</span> </div> </a> <ul id="toc-มุมมองทางประวัติศาสตร์-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-บรรยากาศ_ภูมิอากาศและสภาพอากาศ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#บรรยากาศ_ภูมิอากาศและสภาพอากาศ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>บรรยากาศ ภูมิอากาศและสภาพอากาศ</span> </div> </a> <ul id="toc-บรรยากาศ_ภูมิอากาศและสภาพอากาศ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-น้ำ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#น้ำ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>น้ำ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-น้ำ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle น้ำ subsection</span> </button> <ul id="toc-น้ำ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-มหาสมุทร" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#มหาสมุทร"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>มหาสมุทร</span> </div> </a> <ul id="toc-มหาสมุทร-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ทะเลสาบ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ทะเลสาบ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>ทะเลสาบ</span> </div> </a> <ul id="toc-ทะเลสาบ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-บึงน้ำ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#บึงน้ำ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>บึงน้ำ</span> </div> </a> <ul id="toc-บึงน้ำ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-แม่น้ำ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#แม่น้ำ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>แม่น้ำ</span> </div> </a> <ul id="toc-แม่น้ำ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ลำธาร" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ลำธาร"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>ลำธาร</span> </div> </a> <ul id="toc-ลำธาร-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ระบบนิเวศ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ระบบนิเวศ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>ระบบนิเวศ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ระบบนิเวศ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ระบบนิเวศ subsection</span> </button> <ul id="toc-ระบบนิเวศ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ป่าไม้" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ป่าไม้"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>ป่าไม้</span> </div> </a> <ul id="toc-ป่าไม้-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ชีวิต" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ชีวิต"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>ชีวิต</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ชีวิต-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ชีวิต subsection</span> </button> <ul id="toc-ชีวิต-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-วิวัฒนาการ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#วิวัฒนาการ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>วิวัฒนาการ</span> </div> </a> <ul id="toc-วิวัฒนาการ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-จุลชีพ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#จุลชีพ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>จุลชีพ</span> </div> </a> <ul id="toc-จุลชีพ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-พืชและสัตว์" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#พืชและสัตว์"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>พืชและสัตว์</span> </div> </a> <ul id="toc-พืชและสัตว์-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ subsection</span> </button> <ul id="toc-ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-สุนทรียภาพและความงาม" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#สุนทรียภาพและความงาม"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>สุนทรียภาพและความงาม</span> </div> </a> <ul id="toc-สุนทรียภาพและความงาม-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-สสารและพลังงาน" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#สสารและพลังงาน"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>สสารและพลังงาน</span> </div> </a> <ul id="toc-สสารและพลังงาน-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ห้วงอวกาศ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ห้วงอวกาศ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>ห้วงอวกาศ</span> </div> </a> <ul id="toc-ห้วงอวกาศ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ดูเพิ่ม" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ดูเพิ่ม"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>ดูเพิ่ม</span> </div> </a> <ul id="toc-ดูเพิ่ม-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง</span> </div> </a> <ul id="toc-หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-แหล่งข้อมูลอื่น" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#แหล่งข้อมูลอื่น"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>แหล่งข้อมูลอื่น</span> </div> </a> <ul id="toc-แหล่งข้อมูลอื่น-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="สารบัญ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="สารบัญ" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ธรรมชาติ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="ไปที่บทความในภาษาอื่น ซึ่งมีใน 165 ภาษา" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-165" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">165 ภาษา</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Natuur" title="Natuur – แอฟริกานส์" lang="af" hreflang="af" data-title="Natuur" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="แอฟริกานส์" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เยอรมันสวิส" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Natur" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="เยอรมันสวิส" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Naturaleza" title="Naturaleza – อารากอน" lang="an" hreflang="an" data-title="Naturaleza" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="อารากอน" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9" title="طبيعة – อาหรับ" lang="ar" hreflang="ar" data-title="طبيعة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="อาหรับ" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A7%B0%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="প্ৰকৃতি – อัสสัม" lang="as" hreflang="as" data-title="প্ৰকৃতি" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="อัสสัม" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – อัสตูเรียส" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Natura" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="อัสตูเรียส" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%80%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B3%D3%80%D0%B0%D1%82" title="ТӀабигӀат – อาวาร์" lang="av" hreflang="av" data-title="ТӀабигӀат" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="อาวาร์" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/T%C9%99bi%C9%99t" title="Təbiət – อาเซอร์ไบจาน" lang="az" hreflang="az" data-title="Təbiət" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="อาเซอร์ไบจาน" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="طبیعت – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="طبیعت" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D0%B1%D0%B8%D2%93%D3%99%D1%82" title="Тәбиғәт – บัชคีร์" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тәбиғәт" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="บัชคีร์" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Natua" title="Natua – บาวาเรีย" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Natua" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="บาวาเรีย" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Gomta" title="Gomta – ซาโมจิเตียน" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Gomta" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="ซาโมจิเตียน" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Прырода – เบลารุส" lang="be" hreflang="be" data-title="Прырода" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="เบลารุส" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Прырода – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Прырода" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – บัลแกเรีย" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Природа" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="บัลแกเรีย" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="प्रकृति – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="प्रकृति" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="প্রকৃতি – บังกลา" lang="bn" hreflang="bn" data-title="প্রকৃতি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="บังกลา" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เบรตัน" lang="br" hreflang="br" data-title="Natur" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="เบรตัน" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Priroda" title="Priroda – บอสเนีย" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Priroda" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="บอสเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Alam" title="Alam – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Alam" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D0%B8" title="Байгаали – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Байгаали" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="บทความคัดสรร"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – คาตาลัน" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Natura" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="คาตาลัน" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D3%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BC" title="Ӏалам – เชเชน" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Ӏалам" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="เชเชน" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%AA" title="سروشت – เคิร์ดตอนกลาง" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="سروشت" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="เคิร์ดตอนกลาง" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/P%C5%99%C3%ADroda" title="Příroda – เช็ก" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Příroda" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="เช็ก" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%D1%83%D1%82%C3%A7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%C4%83%D0%BA" title="Çутçанталăк – ชูวัช" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çутçанталăк" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ชูวัช" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เวลส์" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Natur" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="เวลส์" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เดนมาร์ก" lang="da" hreflang="da" data-title="Natur" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="เดนมาร์ก" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เยอรมัน" lang="de" hreflang="de" data-title="Natur" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="เยอรมัน" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%8D%CF%83%CE%B7" title="Φύση – กรีก" lang="el" hreflang="el" data-title="Φύση" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="กรีก" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nature" title="Nature – อังกฤษ" lang="en" hreflang="en" data-title="Nature" data-language-autonym="English" data-language-local-name="อังกฤษ" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="บทความคุณภาพ"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Naturo" title="Naturo – เอสเปรันโต" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Naturo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="เอสเปรันโต" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Naturaleza" title="Naturaleza – สเปน" lang="es" hreflang="es" data-title="Naturaleza" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="สเปน" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Loodus" title="Loodus – เอสโตเนีย" lang="et" hreflang="et" data-title="Loodus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="เอสโตเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – บาสก์" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Natura" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="บาสก์" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="طبیعت – เปอร์เซีย" lang="fa" hreflang="fa" data-title="طبیعت" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="เปอร์เซีย" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Luonto" title="Luonto – ฟินแลนด์" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Luonto" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ฟินแลนด์" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Ituvaki" title="Ituvaki – ฟิจิ" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Ituvaki" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="ฟิจิ" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Nature" title="Nature – ฝรั่งเศส" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Nature" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ฝรั่งเศส" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – อาร์พิตา" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Natura" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="อาร์พิตา" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Natuur" title="Natuur – ฟริเซียนเหนือ" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Natuur" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ฟริเซียนเหนือ" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/D%C3%BAlra" title="Dúlra – ไอริช" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Dúlra" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ไอริช" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lanatir" title="Lanatir – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Lanatir" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Natureza" title="Natureza – กาลิเซีย" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Natureza" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="กาลิเซีย" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Tekoha" title="Tekoha – กัวรานี" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Tekoha" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="กัวรานี" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%81%E0%AA%A6%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="કુદરત – คุชราต" lang="gu" hreflang="gu" data-title="કુદરત" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="คุชราต" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guw mw-list-item"><a href="https://guw.wikipedia.org/wiki/J%E1%BB%8Dwam%E1%BB%8D" title="Jọwamọ – Gun" lang="guw" hreflang="guw" data-title="Jọwamọ" data-language-autonym="Gungbe" data-language-local-name="Gun" class="interlanguage-link-target"><span>Gungbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%98%D7%91%D7%A2" title="טבע – ฮิบรู" lang="he" hreflang="he" data-title="טבע" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="ฮิบรู" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="प्रकृति – ฮินดี" lang="hi" hreflang="hi" data-title="प्रकृति" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ฮินดี" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Prakrati" title="Prakrati – ฮินดีฟิจิ" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Prakrati" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="ฮินดีฟิจิ" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Priroda" title="Priroda – โครเอเชีย" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Priroda" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="โครเอเชีย" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lanati" title="Lanati – เฮติครีโอล" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Lanati" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="เฮติครีโอล" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Term%C3%A9szet" title="Természet – ฮังการี" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Természet" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="ฮังการี" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բնություն – อาร์เมเนีย" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բնություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="อาร์เมเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Բնութիւն – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Բնութիւն" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – อินเตอร์ลิงกัว" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Natura" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="อินเตอร์ลิงกัว" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Alam" title="Alam – อินโดนีเซีย" lang="id" hreflang="id" data-title="Alam" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="อินโดนีเซีย" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Katutubo" title="Katutubo – อีโลโก" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Katutubo" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="อีโลโก" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D3%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BC" title="Ӏалам – อินกุช" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Ӏалам" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="อินกุช" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Naturo" title="Naturo – อีโด" lang="io" hreflang="io" data-title="Naturo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="อีโด" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/N%C3%A1tt%C3%BAra" title="Náttúra – ไอซ์แลนด์" lang="is" hreflang="is" data-title="Náttúra" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ไอซ์แลนด์" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – อิตาลี" lang="it" hreflang="it" data-title="Natura" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="อิตาลี" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E7%84%B6" title="自然 – ญี่ปุ่น" lang="ja" hreflang="ja" data-title="自然" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ญี่ปุ่น" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Niecha" title="Niecha – อังกฤษคลีโอลจาเมกา" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Niecha" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="อังกฤษคลีโอลจาเมกา" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Alam" title="Alam – ชวา" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Alam" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ชวา" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ბუნება – จอร์เจีย" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბუნება" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="จอร์เจีย" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/T%C3%A1biyat" title="Tábiyat – การา-กาลพาก" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Tábiyat" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="การา-กาลพาก" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Agama" title="Agama – กาไบล" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Agama" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="กาไบล" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D2%93%D0%B0%D1%82" title="Табиғат – คาซัค" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Табиғат" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="คาซัค" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%92%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%8F%E1%9E%B7" title="ធម្មជាតិ – เขมร" lang="km" hreflang="km" data-title="ធម្មជាតិ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="เขมร" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97" title="ನಿಸರ್ಗ – กันนาดา" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ನಿಸರ್ಗ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="กันนาดา" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9E%90%EC%97%B0" title="자연 – เกาหลี" lang="ko" hreflang="ko" data-title="자연" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="เกาหลี" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%82" title="Табигъат – คาราไช-บัลคาร์" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Табигъат" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="คาราไช-บัลคาร์" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Xweza" title="Xweza – เคิร์ด" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Xweza" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="เคิร์ด" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – คอร์นิช" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Natur" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="คอร์นิช" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="บทความคุณภาพ"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88" title="Жаратылыш – คีร์กีซ" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жаратылыш" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="คีร์กีซ" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – ละติน" lang="la" hreflang="la" data-title="Natura" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="ละติน" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – ลักเซมเบิร์ก" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Natur" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="ลักเซมเบิร์ก" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%80%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B0%D1%8C%D1%82" title="ТӀабиаьт – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="ТӀабиаьт" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%80%D0%B5%D0%B1%D0%B8%D0%B0%D1%82" title="ТӀебиат – เลซเกีย" lang="lez" hreflang="lez" data-title="ТӀебиат" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="เลซเกีย" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Eby%27obutonde" title="Eby'obutonde – ยูกันดา" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Eby'obutonde" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ยูกันดา" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Natua" title="Natua – ลิกูเรีย" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Natua" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ลิกูเรีย" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Natura" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – ลอมบาร์ด" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Natura" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="ลอมบาร์ด" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%97%E0%BA%B3%E0%BA%A1%E0%BA%B0%E0%BA%8A%E0%BA%B2%E0%BA%94" title="ທຳມະຊາດ – ลาว" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ທຳມະຊາດ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="ลาว" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Gamta" title="Gamta – ลิทัวเนีย" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Gamta" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ลิทัวเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Daba" title="Daba – ลัตเวีย" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Daba" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="ลัตเวีย" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Zavaboary" title="Zavaboary – มาลากาซี" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Zavaboary" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="มาลากาซี" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D3%B1%D1%80%D1%82%D3%B1%D1%81" title="Пӱртӱс – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Пӱртӱс" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Alam" title="Alam – มีนังกาเบา" lang="min" hreflang="min" data-title="Alam" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="มีนังกาเบา" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="บทความคัดสรร"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – มาซิโดเนีย" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Природа" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="มาซิโดเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%95%E0%B5%83%E0%B4%A4%E0%B4%BF" title="പ്രകൃതി – มาลายาลัม" lang="ml" hreflang="ml" data-title="പ്രകൃതി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="มาลายาลัม" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="Байгаль – มองโกเลีย" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Байгаль" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="มองโกเลีย" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="निसर्ग – มราฐี" lang="mr" hreflang="mr" data-title="निसर्ग" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="มราฐี" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Alam_semula_jadi" title="Alam semula jadi – มาเลย์" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Alam semula jadi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="มาเลย์" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Natureza" title="Natureza – มีรันดา" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Natureza" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="มีรันดา" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9D" title="သဘာဝ – พม่า" lang="my" hreflang="my" data-title="သဘာဝ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="พม่า" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%82%D1%8C%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D1%81" title="Пертьпелькс – เอียร์ซยา" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Пертьпелькс" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="เอียร์ซยา" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Yoliztli" title="Yoliztli – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Yoliztli" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Natuur" title="Natuur – เยอรมันต่ำ" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Natuur" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="เยอรมันต่ำ" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="प्रकृति – เนปาล" lang="ne" hreflang="ne" data-title="प्रकृति" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="เนปาล" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="प्रकृति – เนวาร์" lang="new" hreflang="new" data-title="प्रकृति" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="เนวาร์" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Natuur_(werkelijkheid)" title="Natuur (werkelijkheid) – ดัตช์" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Natuur (werkelijkheid)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ดัตช์" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – นอร์เวย์นีนอสก์" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Natur" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="นอร์เวย์นีนอสก์" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – นอร์เวย์บุคมอล" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Natur" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="นอร์เวย์บุคมอล" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – อ็อกซิตัน" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Natura" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="อ็อกซิตัน" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Uummama" title="Uummama – โอโรโม" lang="om" hreflang="om" data-title="Uummama" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="โอโรโม" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%C3%86%D1%80%D0%B4%D0%B7" title="Æрдз – ออสเซเตีย" lang="os" hreflang="os" data-title="Æрдз" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ออสเซเตีย" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%95%E0%A9%81%E0%A8%A6%E0%A8%B0%E0%A8%A4" title="ਕੁਦਰਤ – ปัญจาบ" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਕੁਦਰਤ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="ปัญจาบ" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Naturalesa" title="Naturalesa – ปาเปียเมนโต" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Naturalesa" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="ปาเปียเมนโต" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Nature" title="Nature – ปิการ์" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Nature" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="ปิการ์" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – เยอรมันพาลาทิเนต" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Natur" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="เยอรมันพาลาทิเนต" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – โปแลนด์" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Natura" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="โปแลนด์" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Natura" title="Natura – พีดมอนต์" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Natura" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="พีดมอนต์" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%86%D8%B1" title="نیچر – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="نیچر" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%AA" title="طبيعت – พัชโต" lang="ps" hreflang="ps" data-title="طبيعت" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="พัชโต" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Natureza" title="Natureza – โปรตุเกส" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Natureza" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="โปรตุเกส" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Sallqa_pacha" title="Sallqa pacha – เคชวา" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Sallqa pacha" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="เคชวา" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Natira" title="Natira – โรแมนซ์" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Natira" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="โรแมนซ์" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Natur%C4%83" title="Natură – โรมาเนีย" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Natură" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="โรมาเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Natur%C3%A2" title="Naturâ – อาโรมาเนีย" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Naturâ" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="อาโรมาเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – รัสเซีย" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Природа" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="รัสเซีย" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – รูซิน" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Природа" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="รูซิน" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%95%D0%B0" title="Айылҕа – ซาคา" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Айылҕа" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="ซาคา" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Natura_(cumplessu_naturali)" title="Natura (cumplessu naturali) – ซิซิลี" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Natura (cumplessu naturali)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="ซิซิลี" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Luondu" title="Luondu – ซามิเหนือ" lang="se" hreflang="se" data-title="Luondu" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="ซามิเหนือ" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Priroda" title="Priroda – เซอร์โบ-โครเอเชีย" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Priroda" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="เซอร์โบ-โครเอเชีย" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Agama" title="Agama – ทาเชลีห์ท" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Agama" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="ทาเชลีห์ท" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Nature" title="Nature – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Nature" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADroda" title="Príroda – สโลวัก" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Príroda" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="สโลวัก" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Narava" title="Narava – สโลวีเนีย" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Narava" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="สโลวีเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Mudondo" title="Mudondo – โชนา" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Mudondo" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="โชนา" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Dabiiciga" title="Dabiiciga – โซมาลี" lang="so" hreflang="so" data-title="Dabiiciga" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="โซมาลี" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Natyra" title="Natyra – แอลเบเนีย" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Natyra" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="แอลเบเนีย" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – เซอร์เบีย" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Природа" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="เซอร์เบีย" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Alam" title="Alam – ซุนดา" lang="su" hreflang="su" data-title="Alam" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="ซุนดา" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Natur" title="Natur – สวีเดน" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Natur" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="สวีเดน" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Uasilia" title="Uasilia – สวาฮีลี" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Uasilia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="สวาฮีลี" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%AF%E0%AE%B1%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AF%88" title="இயற்கை – ทมิฬ" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இயற்கை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="ทมิฬ" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%95%E0%B1%83%E0%B0%A4%E0%B0%BF" title="ప్రకృతి – เตลูกู" lang="te" hreflang="te" data-title="ప్రకృతి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="เตลูกู" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B0%D1%82" title="Табиат – ทาจิก" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Табиат" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ทาจิก" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Tebigat" title="Tebigat – เติร์กเมน" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Tebigat" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="เติร์กเมน" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Kalikasan" title="Kalikasan – ตากาล็อก" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Kalikasan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="ตากาล็อก" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/T%C9%99bij%C9%99t" title="Təbijət – ทาลิช" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Təbijət" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="ทาลิช" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Do%C4%9Fa" title="Doğa – ตุรกี" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Doğa" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ตุรกี" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Ntumbuluko" title="Ntumbuluko – ซองกา" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Ntumbuluko" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="ซองกา" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B3%D0%B0%D1%82%D1%8C" title="Табигать – ตาตาร์" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Табигать" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="ตาตาร์" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Природа – ยูเครน" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Природа" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ยูเครน" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B7%D8%B1%D8%AA" title="فطرت – อูรดู" lang="ur" hreflang="ur" data-title="فطرت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="อูรดู" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Tabiat" title="Tabiat – อุซเบก" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Tabiat" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="อุซเบก" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Londuz" title="Londuz – เวปส์" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Londuz" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="เวปส์" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%B1_nhi%C3%AAn" title="Tự nhiên – เวียดนาม" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tự nhiên" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="เวียดนาม" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Nat" title="Nat – โวลาพึค" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Nat" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="โวลาพึค" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Nateure" title="Nateure – วอลลูน" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Nateure" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="วอลลูน" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kalibongan" title="Kalibongan – วาเรย์" lang="war" hreflang="war" data-title="Kalibongan" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="วาเรย์" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E7%84%B6" title="自然 – จีนอู๋" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="自然" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="จีนอู๋" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IHlobo" title="IHlobo – คะห์โอซา" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IHlobo" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="คะห์โอซา" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90" title="ორთა – เมเกรเลีย" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ორთა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="เมเกรเลีย" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7%90%D7%98%D7%95%D7%A8" title="נאטור – ยิดดิช" lang="yi" hreflang="yi" data-title="נאטור" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="ยิดดิช" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80d%C3%A1nid%C3%A1" title="Àdánidá – โยรูบา" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Àdánidá" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="โยรูบา" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Mbwnnamh" title="Mbwnnamh – จ้วง" lang="za" hreflang="za" data-title="Mbwnnamh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="จ้วง" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E7%84%B6" title="自然 – จีน" lang="zh" hreflang="zh" data-title="自然" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="จีน" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%AB-ji%C3%A2n" title="Chū-jiân – จีนมินหนาน" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Chū-jiân" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="จีนมินหนาน" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E7%84%B6" title="自然 – กวางตุ้ง" lang="yue" hreflang="yue" data-title="自然" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="กวางตุ้ง" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Imvelo" title="Imvelo – ซูลู" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Imvelo" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="ซูลู" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7860#sitelinks-wikipedia" title="แก้ไขลิงก์ข้ามภาษา" class="wbc-editpage">แก้ไขลิงก์</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="เนมสเปซ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="ดูหน้าเนื้อหา [c]" accesskey="c"><span>บทความ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B9%E0%B8%94%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%A2:%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" rel="discussion" title="อภิปรายเกี่ยวกับหน้าเนื้อหา [t]" accesskey="t"><span>อภิปราย</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="เปลี่ยนรูปแบบภาษา" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ไทย</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="ดู"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4"><span>อ่าน</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit" title="แก้ไขรหัสต้นฉบับของหน้านี้ [e]" accesskey="e"><span>แก้ไข</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=history" title="แก้ไขเก่าของหน้านี้ [h]" accesskey="h"><span>ดูประวัติ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="หน้าเครื่องมือ"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="เครื่องมือ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">เครื่องมือ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">เครื่องมือ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">ย้ายเมนูไปที่แถบด้านข้าง</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ซ่อน</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="ตัวเลือกเพิ่มเติม" > <div class="vector-menu-heading"> การกระทำ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4"><span>อ่าน</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit" title="แก้ไขรหัสต้นฉบับของหน้านี้ [e]" accesskey="e"><span>แก้ไข</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=history"><span>ดูประวัติ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> ทั่วไป </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%82%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B2/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="รายการหน้าวิกิทุกหน้าที่ลิงก์มาที่นี่ [j]" accesskey="j"><span>หน้าที่ลิงก์มา</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%82%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B2/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" rel="nofollow" title="รายการเปลี่ยนแปลงล่าสุดในหน้าที่ลิงก์จากหน้านี้ [k]" accesskey="k"><span>การเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวโยง</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//th.wikipedia.org/wiki/วิกิพีเดีย:อัปโหลด" title="อัปโหลดไฟล์ [u]" accesskey="u"><span>อัปโหลดไฟล์</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9" title="รายการหน้าพิเศษทั้งหมด [q]" accesskey="q"><span>หน้าพิเศษ</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&oldid=12025274" title="ลิงก์ถาวรมารุ่นนี้ของหน้านี้"><span>ลิงก์ถาวร</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=info" title="ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับหน้านี้"><span>สารสนเทศหน้า</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AD%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%87&page=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&id=12025274&wpFormIdentifier=titleform" title="สารสนเทศเกี่ยวกับวิธีการอ้างอิงหน้านี้"><span>อ้างอิงบทความนี้</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fth.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25B8%2598%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A1%25E0%25B8%258A%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%2595%25E0%25B8%25B4"><span>รับยูอาร์แอลแบบสั้น</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:QrCode&url=https%3A%2F%2Fth.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25B8%2598%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A1%25E0%25B8%258A%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%2595%25E0%25B8%25B4"><span>ดาวน์โหลดคิวอาร์โค้ด</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> พิมพ์/ส่งออก </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD&bookcmd=book_creator&referer=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4"><span>สร้างหนังสือ</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:DownloadAsPdf&page=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=show-download-screen"><span>ดาวน์โหลดเป็น PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&printable=yes" title="รุ่นที่พร้อมพิมพ์ของหน้านี้ [p]" accesskey="p"><span>รุ่นพร้อมพิมพ์</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> ในโครงการอื่น </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nature" hreflang="en"><span>วิกิมีเดียคอมมอนส์</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7860" title="ลิงก์ไปยังสิ่งนี้ในคลังซึ่งเชื่อมโยงข้อมูลต่าง ๆ เข้าด้วยกัน [g]" accesskey="g"><span>สิ่งนี้ในวิกิสนเทศ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="หน้าเครื่องมือ"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="หน้าตา"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">หน้าตา</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">ย้ายเมนูไปที่แถบด้านข้าง</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ซ่อน</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-good-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="นี่คือบทความคุณภาพ คลิกเพื่อดูรายละเอียดเพิ่มเติม"><img alt="นี่คือบทความคุณภาพ คลิกเพื่อดูรายละเอียดเพิ่มเติม" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/19px-Symbol_support_vote.svg.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/29px-Symbol_support_vote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/39px-Symbol_support_vote.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="th" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r8843471/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:left;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption-center{text-align:center;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="width:254px;max-width:254px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Shaqi_jrvej.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/250px-Shaqi_jrvej.jpg" decoding="async" width="250" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/375px-Shaqi_jrvej.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Shaqi_jrvej.jpg/500px-Shaqi_jrvej.jpg 2x" data-file-width="1900" data-file-height="1265" /></a></span></div><div class="thumbcaption">น้ำตกชากิ, <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2" class="mw-redirect" title="อาร์เมเนีย">อาร์เมเนีย</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Bachalpsee_reflection.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Bachalpsee_reflection.jpg/250px-Bachalpsee_reflection.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Bachalpsee_reflection.jpg/375px-Bachalpsee_reflection.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Bachalpsee_reflection.jpg/500px-Bachalpsee_reflection.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div><div class="thumbcaption">ทะเลสาบบาคเซ จากเทือกเขาแอลป์ฝั่งสวิตเซอร์แลนด์</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Levi,_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_(7).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg/250px-Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg/375px-Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg/500px-Levi%2C_Kittila_-_Finland_-_panoramio_-_aristidov_%287%29.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a></span></div><div class="thumbcaption">ภูมิทัศน์ฤดูหนาวใน<a href="/w/index.php?title=Lapland_(Finland)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lapland (Finland) (ไม่มีหน้านี้)">แลปแลนด์</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B9%8C" class="mw-redirect" title="ฟินแลนด์">ฟินแลนด์</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Galunggung.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Galunggung.jpg/250px-Galunggung.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Galunggung.jpg/375px-Galunggung.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Galunggung.jpg/500px-Galunggung.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="667" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="ฟ้าผ่า">ฟ้าผ่า</a>ระหว่างการปะทุของ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="ภูเขาไฟกาลองกัง (ไม่มีหน้านี้)">ภูเขาไฟกาลองกัง</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B8%81" class="mw-redirect" title="ชวาตะวันตก">ชวาตะวันตก</a> ถ่ายเมื่อ ค.ศ. 1982</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Expn7398_(39695069782).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Expn7398_%2839695069782%29.jpg/250px-Expn7398_%2839695069782%29.jpg" decoding="async" width="250" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Expn7398_%2839695069782%29.jpg/375px-Expn7398_%2839695069782%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Expn7398_%2839695069782%29.jpg/500px-Expn7398_%2839695069782%29.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="1080" /></a></span></div><div class="thumbcaption">สิ่งมีชีวิตใต้ทะเลลึก</div></div></div></div></div> <p><b>ธรรมชาติ</b> (<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%A4%E0%B8%A9" title="ภาษาอังกฤษ">อังกฤษ</a>: <span lang="en">nature</span>) ในความหมายอย่างกว้างสุด เทียบเท่ากับโลกธรรมชาติ, โลกกายภาพ, โลกวัตถุ หรือ<a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="จักรวาล">จักรวาล</a> "ธรรมชาติ" หมายถึง <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%8F%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C" title="ปรากฏการณ์">ปรากฏการณ์</a>ของโลกกายภาพ และยังหมายถึง<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="ชีวิต">ชีวิต</a>โดยรวม มีขนาดตั้งแต่เล็กกว่าอะตอมไปจนถึง<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E" title="เอกภพ">จักรวาล</a> การศึกษาธรรมชาติเป็นส่วนประกอบใหญ่ส่วนหนึ่ง (และอาจเป็นหนึ่งเดียว) ของ<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="วิทยาศาสตร์">วิทยาศาสตร์</a> แม้ว่ามนุษย์จะเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ แต่วัตถุที่มนุษย์สร้างขึ้นและกิจกรรมที่มนุษย์กระทำมักถูกจัดประเภทไว้ต่างหากจากปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นใน "ธรรมชาติ"<sup id="cite_ref-What_does_nature_mean_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-What_does_nature_mean-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>คำว่า <i>nature</i> มาจากคำภาษา<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99" class="mw-disambig" title="ละติน">ละติน</a> <i>natura</i> หรือ "คุณสมบัติสำคัญ, พื้นนิสัยสืบทอด" และในสมัยโบราณ หากแปลตามตรงจะหมายถึง "การกำเนิด"<sup id="cite_ref-etymonline-nature_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-etymonline-nature-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>natura</i> มักถูกใช้เป็นคำแปลภาษาละตินจากคำ<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%81" title="ภาษากรีก">ภาษากรีก</a> <i><a href="/w/index.php?title=Physis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Physis (ไม่มีหน้านี้)">physis</a></i> (φύσις) ซึ่งเดิมเกี่ยวข้องกับลักษณะภายใน ซึ่งพืช สัตว์และลักษณะเฉพาะ (feature) อื่นของโลกได้พัฒนาแนว (accord) ของตนขึ้นมา<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> มโนทัศน์ของธรรมชาติโดยรวม (<a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="จักรวาล">จักรวาล</a>ทางกายภาพ) เป็นหนึ่งในวิถีทางของการต่อขยายความคิดดั้งเดิม<sup id="cite_ref-What_does_nature_mean_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-What_does_nature_mean-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ซึ่งเริ่มต้นด้วยการประยุกต์ใช้แก่นบางอย่างของคำว่า φύσις โดยนักปรัชญายุคก่อนโสเครติส (แม้ว่าคำนี้จะมีขอบเขตการใช้งานที่มีพลวัตก็ตาม โดยเฉพาะสำหรับ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%AA" title="เฮราคลิตุส">เฮราคลิตุส</a>) และได้รับความแพร่หลายอย่างต่อเนืองนับแต่นั้น การใช้นี้ได้รับการยืนยันระหว่างการมาถึงของ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%9A%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B5%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" class="mw-redirect" title="ระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์">ระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์</a>สมัยใหม่ในหลายศตวรรษหลัง<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> นับตั้งแต่การปฏิวัติอุตสาหกรรม ธรรมชาติถูกมองว่าเป็นส่วนหนึ่งของความเป็นจริงที่ปราศจากการแทรกแซง ด้วยเหตุนี้ บางคตินิยมจึงถือว่าธรรมชาติเป็นสิ่งที่ควรค่าแก่การเคารพ (<a href="/wiki/%E0%B8%8C%E0%B9%87%E0%B8%AD%E0%B8%87-%E0%B8%8C%E0%B8%B1%E0%B8%81_%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%82%E0%B8%8B" title="ฌ็อง-ฌัก รูโซ">รูโซ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%9C%E0%B8%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="คตินิยมเหนือเหตุผล (ไม่มีหน้านี้)">คตินิยมเหนือเหตุผล</a>แบบอเมริกัน) เป็นสิ่งสวยงามอันบริสุทธิ์ที่พระเจ้าสร้างขึ้นมา หรือเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์มนุษย์ (<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%84_%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%87%E0%B8%A5%E0%B9%8C%E0%B8%A1_%E0%B8%9F%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8A_%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%A5" title="เกออร์ค วิลเฮ็ล์ม ฟรีดริช เฮเกิล">เฮเกิล</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A5_%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%AA%E0%B9%8C" title="คาร์ล มาคส์">มากซ์</a>) อย่างไรก็ตาม มุมมองที่ว่าธรรมชาติมีพลังงานชีวิตอยู่ ซึ่งเป็นมุมมองที่ใกล้เคียงกับในยุคก่อนโสเครตีส ได้กลับมาอีกครั้งในเวลาไล่เลี่ยกัน (โดยเฉพาะยุคหลัง<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B9%8C_%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%99" title="ชาลส์ ดาร์วิน">ดาร์วิน</a>)<sup id="cite_ref-What_does_nature_mean_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-What_does_nature_mean-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>จากที่มีการใช้ในปัจจุบัน คำว่า "ธรรมชาติ" มักแสดงถึง ธรณีวิทยาและ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="สัตว์ป่า">สัตว์ป่า</a> ธรรมชาติอาจหมายถึงอาณาจักรของพืชและสัตว์หลายชนิดทั่วไป และในบางกรณีหมายถึง ขบวนการซึ่งเกี่ยวข้องกับวัตถุไร้ชีวิต —วิถีซึ่งบางสิ่งดำรงอยู่และเปลี่ยนแปลงขนบของตน เช่น <a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%A1%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="ลมฟ้าอากาศ">ลมฟ้าอากาศ</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2" title="ธรณีวิทยา">ธรณีวิทยา</a>ของโลก และ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="สสาร">สสาร</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="พลังงาน">พลังงาน</a>อันประกอบขึ้นเป็นทุกสิ่งเหล่านี้ นอกจากนี้ยังใช้หมายถึง "<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ">สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ</a>" สัตว์ป่า หิน ป่า ชายหาด และโดยทั่วไปสิ่งเหล่านี้ที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงอย่างสำคัญโดยอันตรกิริยาของมนุษย์โดยทั่วไปไม่ถูกพิจารณาว่าเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ ยกเว้นถูกจัดให้เป็น อย่างเช่น "ธรรมชาติมนุษย์" มโนทัศน์เก่ากว่าของสิ่งที่เป็นธรรมชาติซึ่งยังพบในปัจจุบันอยู่ ชี้ข้อแตกต่างระหว่างธรรมชาติกับที่มนุษย์สร้างขึ้น (artificial) โดยสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเข้าใจว่าเป็นสิ่งที่ถูกทำให้เกิดขึ้นจาก<a href="/w/index.php?title=Conciousness&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conciousness (ไม่มีหน้านี้)">ความรู้สึกตัว</a>หรือ<a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="จิต">จิต</a>ของมนุษย์ ขึ้นอยู่กับบริบทเฉพาะ คำว่า "ธรรมชาติ" ยังอาจแตกต่างจากไม่เป็นธรรมชาติ, <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="เหนือธรรมชาติ">เหนือธรรมชาติ</a>, หรือสังเคราะห์<sup id="cite_ref-What_does_nature_mean_1-3" class="reference"><a href="#cite_note-What_does_nature_mean-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="โลก"><span id=".E0.B9.82.E0.B8.A5.E0.B8.81"></span>โลก</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=1" title="แก้ไขส่วน: โลก"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9751016">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="โลก">โลก</a> และ <a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="วิทยาศาสตร์โลก">วิทยาศาสตร์โลก</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/220px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/330px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/440px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3002" /></a><figcaption>รูปถ่าย<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="โลก">โลก</a> ถ่ายไว้เมื่อปี ค.ศ. 1972 โดยลูกเรือยาน<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B9%82%E0%B8%A5_11" title="อะพอลโล 11">อะพอลโล 17</a></figcaption></figure> <p>โลกเป็น<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C" title="ดาวเคราะห์">ดาวเคราะห์</a>ดวงเดียวในปัจจุบันที่ทราบว่ามีสิ่งมีชีวิตอยู่ และลักษณะทางธรรมชาติของโลกเป็นหัวข้อการวิจัยทางวิทยาศาสตร์หลายสาขา ใน<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0" title="ระบบสุริยะ">ระบบสุริยะ</a> โลกเป็นดาวเคราะห์ที่อยู่ใกล้ดวงอาทิตย์เป็นอันดับที่สาม, <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%83%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ดาวเคราะห์ชั้นใน (ไม่มีหน้านี้)">ดาวเคราะห์ชั้นใน</a>ที่ใหญ่ที่สุด, และใหญ่เป็นอันดับห้า ลักษณะภูมิอากาศที่โดดเด่นที่สุดคือ บริเวณ<a href="/wiki/%E0%B8%82%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="ขั้วโลก">ขั้วโลก</a>ขนาดใหญ่สองขั้ว แถบ<a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="เขตอบอุ่น (ไม่มีหน้านี้)">เขตอบอุ่น</a>สองแถบ และบริเวณ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%A8%E0%B8%B9%E0%B8%99%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B8%95%E0%B8%A3" title="เส้นศูนย์สูตร">เส้นศูนย์สูตร</a> มี<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="เขตร้อน">เขตร้อน</a>ที่กว้างจนถึงบริเวณ<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B6%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="กึ่งเขตร้อน">กึ่งเขตร้อน</a><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%94%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2" title="หยาดน้ำฟ้า">หยาดน้ำฟ้า</a>มีปริมาณแตกต่างกันตามพื้นที่ ตั้งแต่หลายเมตรต่อปีจนถึงน้อยกว่ามิลลิเมตร พื้นผิวโลกร้อยละ 71 ปกคลุมด้วยมหาสมุทรน้ำเค็ม ที่เหลือเป็นทวีปและเกาะต่าง ๆ ซึ่งสิ่งมีชีวิตส่วนใหญ่ตั้งถิ่นฐานอยู่ทาง<a href="/wiki/%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B8%AD" title="ซีกโลกเหนือ">ซีกโลกเหนือ</a> </p><p>โลกวิวัฒน์ผ่านกระบวนการทางธรณีวิทยาและชีววิทยาซึ่งยังคงเหลือร่องรอยของสภาพดั้งเดิมอยู่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="เปลือกโลก">พื้นผิวส่วนนอก</a>แบ่งเป็น<a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" class="mw-redirect" title="แผ่นเปลือกโลก">แผ่นเปลือกโลก</a>หลายแผ่นที่ค่อย ๆ เลื่อนที่ ชั้นในที่ยังมีพลังอยู่ อันประกอบด้วยชั้น<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="เนื้อโลก">เนื้อโลก</a>ที่มีสมบัติพลาสติกและแก่นเหล็กที่สร้าง<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%87%E0%B8%81" title="สนามแม่เหล็ก">สนามแม่เหล็ก</a> แก่นโลกนี้แบ่งเป็นสองชั้น ประกอบด้วยแก่นชั้นนอกที่อยู่ในเฟสของเหลวและชั้นในที่อยู่ในเฟสของแข็ง การพาความร้อนที่แก่นกลางของโลกสร้างกระแสไฟฟ้าผ่านกระบวนการไดนาโมและเกิดสนามแม่เหล็กโลกตามมา </p> <table id="Container" role="presentation" class="nomobile toccolours searchaux" style="text-align:left;padding:0 0.5em;border-style:solid;float:right;clear:right;margin:0.3em 0 0.8em 1.4em;overflow:hidden;min-width:29.95em"><tbody><tr><td colspan="3" id="Title" style="padding:1em 1em 0 1em"><div style="background-color:#77bb77;padding:0 0.2em 0 0.2em;font-weight:bold;text-align:center"><a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="เส้นเวลาของประวัติศาสตร์ธรรมชาติ">เส้นเวลาธรรมชาติ</a></div></td></tr><tr><td colspan="3" id="Navbox" style="padding:0;margin:0 1em 0 0;text-align:right"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r12093835">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r12093841">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}</style><div class="navbar plainlinks hlist"><span>กล่องนี้: </span><ul><li class="nv-ดู"><a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:Nature_timeline" class="mw-redirect" title="แม่แบบ:Nature timeline"><span title="ดูแม่แบบนี้">ดู</span></a></li><li class="nv-คุย"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:Nature_timeline&action=edit&redlink=1" class="new" title="คุยเรื่องแม่แบบ:Nature timeline (ไม่มีหน้านี้)"><span title="อภิปรายแม่แบบนี้">คุย</span></a></li><li class="nv-แก้"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:EditPage/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:Nature_timeline" title="พิเศษ:EditPage/แม่แบบ:Nature timeline"><span title="แก้ไขแม่แบบนี้">แก้</span></a></li></ul></div></td></tr><tr style="vertical-align:top"><td id="Scale" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;width:4.2em;position:relative;float:left;font-size:100%;height:50em;border-right:1px solid #242020"><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:47.10em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−13 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:45.29em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:43.48em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−12 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:41.67em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:39.86em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−11 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:38.05em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:36.23em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−10 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:34.42em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:32.61em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−9 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:30.80em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:28.99em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−8 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:27.18em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:25.36em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−7 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:23.55em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:21.74em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−6 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:19.93em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:18.12em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−5 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:16.31em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:14.49em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−4 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:12.68em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:10.87em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−3 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:9.06em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:7.25em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−2 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:5.44em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:3.62em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−1 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:1.81em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:0.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">0 —</span></div></td><td id="Timeline" class="toccolours" style="padding:0px;margin:0.7em 0 0.7em 0;position:relative;font-size:100%;width:13em;height:50em;float:left;border:none;background-color:#e5cc7f"><div style="font-size:100%;background-color:#000000;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:49.460em;height:0.442em;left:0.000em;width:13.000em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-0.3em;left:0.6em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.221em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B8%94%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="ลำดับเหตุการณ์ของเอกภพ (ไม่มีหน้านี้)"><span style="color:white;">ยุคมืด</span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#555555;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:46.380em;height:3.080em;left:0.000em;width:13.000em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-0.5em;left:0.5em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.540em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B9%84%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="รีออไนเซชัน (ไม่มีหน้านี้)"><span style="color:white;">รีออไนเซชัน </span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#666666;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:16.450em;height:29.930em;left:0.000em;width:13.000em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-1.7em;left:0.5em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-14.965em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B9%81%E0%B8%9F%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C_(%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2)&action=edit&redlink=1" class="new" title="สเกลแฟกเตอร์ (จักรวาลวิทยา) (ไม่มีหน้านี้)"><span style="color:#99ffff;">ยุคที่ครอบงำด้วยสสาร</span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#7aa3cc;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:15.943em;left:0.130em;width:12.870em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:10em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-7.972em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="การขยายตัวด้วยความเร่งของเอกภพ (ไม่มีหน้านี้)"><span style="color:#99ffff;">การขยายตัวด้วยความเร่ง</span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#7aa3cc;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:15.943em;left:0.000em;width:13.000em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:7.25em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-7.972em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="น้ำ"><span style="color:white;">น้ำ</span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3d9ff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:14.494em;left:0.000em;width:13.000em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:6.4em;left:0.75em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-7.247em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A7" title="สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว">ชีวิตเซลล์เดียว</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#99ffff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:12.682em;left:1.560em;width:11.440em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:3.25em;left:0.2em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-6.341em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="วิวัฒนาการของการสังเคราะห์แสง (ไม่มีหน้านี้)">การสังเคราะห์ด้วยแสง</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3ffdb;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:6.703em;left:2.210em;width:10.790em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-3.352em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C" title="สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์">ชีวิตหลายเซลล์</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#cc9900;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:1.884em;left:2.860em;width:10.140em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.942em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%94%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87" title="สัตว์มีกระดูกสันหลัง"><span style="color:white;">สัตว์มีกระดูกสันหลัง</span></a></div></div></div></td><td id="Annotations" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;float:left;position:relative;width:11.05em;height:50em"><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:49.902em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="อายุของเอกภพ (ไม่มีหน้านี้)">เอกภพแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:49.279em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A4%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประชากรดาวฤกษ์ (ไม่มีหน้านี้)">ดาวฤกษ์แรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:48.554em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=GN-z11&action=edit&redlink=1" class="new" title="GN-z11 (ไม่มีหน้านี้)">ดาราจักรแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:47.467em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%8B%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="เควซาร์">เควซาร์</a> / <a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B8%E0%B8%A1%E0%B8%94%E0%B8%B3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%A2%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87" title="หลุมดำมวลยวดยิ่ง">หลุมดำ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:41.742em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B6%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%B2" title="โอเมกาคนครึ่งม้า">โอเมกาคนครึ่งม้า</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:36.235em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%94%E0%B8%B2" title="ดาราจักรแอนดรอเมดา">ดาราจักรแอนดรอเมดา</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:31.886em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%9C%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81#การก่อตัว" title="ทางช้างเผือก">เกลียวทางช้างเผือก</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:24.639em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%8B%E0%B8%B5_188&action=edit&redlink=1" class="new" title="เอ็นจีซี 188 (ไม่มีหน้านี้)">กระจุกดาวเอ็นจีซี 188</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:23.552em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%A5%E0%B8%9F%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B6%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%B2" class="mw-redirect" title="อัลฟาคนครึ่งม้า">อัลฟาคนครึ่งม้า</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:16.552em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="อายุของโลก (ไม่มีหน้านี้)">โลก</a> / <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B8%A7%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="การก่อตัวและวิวัฒนาการของระบบสุริยะ (ไม่มีหน้านี้)">ระบบสุริยะ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:14.494em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B8%9B%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="รูปแบบสิ่งมีชีวิตที่เก่าแก่ที่สุดที่รู้จัก (ไม่มีหน้านี้)">ชีวิตแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:12.682em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติทางธรณีวิทยาของออกซิเจน (ไม่มีหน้านี้)">ออกซิเจนแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:8.877em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติทางธรณีวิทยาของออกซิเจน (ไม่มีหน้านี้)">ออกซิเจนในบรรยากาศ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:7.247em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%9A%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%A8" title="การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ">การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:5.435em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="วิวัฒนาการของเชื้อรา (ไม่มีหน้านี้)">เชื้อราแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:2.899em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%AA%E0%B9%84%E0%B8%9B%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="คาเวียสไปเอรา (ไม่มีหน้านี้)">สัตว์แรกเริ่ม</a> / <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติวิวัฒนาการของพืช (ไม่มีหน้านี้)">พืช</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:1.960em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%81%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="การระเบิดในยุคแคมเบรียน (ไม่มีหน้านี้)">การระเบิดในยุคแคมเบรียน</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.906em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%89%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%A1" title="สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม">สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมแรกเริ่ม</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.091em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87" title="ลิง">ลิงแรกเริ่ม</a> / <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="มนุษย์">มนุษย์</a></div></div></td></tr></tbody></table><div class="annot-bar" style="width:auto;font-size:100%;position:absolute;text-align:center;margin-top:3.623em"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;text-align:left;top:1.25em;left:-16.6em;width:8.8em"><div style="position:relative;width:auto;z-index:10;font-size:90%;color:black;vertical-align:middle;line-height:105%;bottom:0"><span style="display:block; text-align:center;"><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="เส้นเวลาของประวัติศาสตร์วิวัฒนาการของชีวิต (ไม่มีหน้านี้)">ชี<br />วิ<br />ต<br /></a></span></div></div></div></td></tr><tr><td id="Caption" colspan="3" style="padding:0;margin:0 0.2em 0.7em 0.2em"><div id="Caption" class="toccolours" style="margin:0 0.5em;border-style:none;clear:both;text-align:center;width:26.8em"><div style="float: left;">(<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%B5" title="พันล้านปี">พันล้านปีก่อน</a>)</div></div></td></tr></tbody></table> <p><a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">สภาพบรรยากาศ</a>เปลี่ยนแปลงไปจากสภาพดั้งเดิมอย่างมีนัยสำคัญเพราะการมีอยู่ของสิ่งมีชีวิต<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ซึ่งสร้างสมดุลทาง<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A8" title="ระบบนิเวศ">ระบบนิเวศ</a>ที่ธำรงเสถียรภาพของสภาพพื้นผิวดาว แม้จะมีความแตกต่างของ<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="ภูมิอากาศ">ภูมิอากาศ</a>อย่างมากในแต่ละพื้นที่ อันเป็นไปตาม<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B9%E0%B8%94" title="ละติจูด">ละติจูด</a>และปัจจัยทางภูมิศาสตร์อื่น ๆ แต่ภูมิอากาศโลกโดยรวมในระยะยาวค่อนข้างเสถียรระหว่างช่วงอบอุ่นระหว่างยุคน้ำแข็ง (interglacial period)<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ความแตกต่างของอุณหภูมิเฉลี่ยโลกหนึ่งหรือสององศาเซลเซียสมีผลกระทบใหญ่หลวงต่อสมดุลระบบนิเวศและธรณีวิทยาตามที่เป็นจริงของโลก ดังเคยปรากฏมาแล้วในอดีตยุคดึกดำบรรพ์<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ธรณีวิทยา"><span id=".E0.B8.98.E0.B8.A3.E0.B8.93.E0.B8.B5.E0.B8.A7.E0.B8.B4.E0.B8.97.E0.B8.A2.E0.B8.B2"></span>ธรณีวิทยา</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=2" title="แก้ไขส่วน: ธรณีวิทยา"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ธรณีวิทยาเป็นสาขาหนึ่งของวิทยาศาสตร์ ศึกษาเกี่ยวกับสสารทั้งสถานะของแข็งและของเหลวที่ประกอบกันเป็นโลก ขอบเขตของธรณีวิทยาครอบคลุมการศึกษาองค์ประกอบ, <a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87" title="ธรณีวิทยาโครงสร้าง">โครงสร้าง</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="สมบัติทางกายภาพ">คุณสมบัติทางกายภาพ</a>, พลวัติและประวัติศาสตร์ของมวลสารของโลก รวมถึงกระบวนการที่มันเกิดขึ้น เคลื่อนย้ายและเปลี่ยนแปลง เป็น<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%8A%E0%B8%B2" class="mw-redirect" title="สาขาวิชา">สาขาวิชา</a>ที่สำคัญสาขาหนึ่งและมีความสำคัญต่อการสกัด<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A3%E0%B9%88" title="การทำเหมืองแร่">แร่</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B9%84%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%99" class="mw-redirect" title="สารประกอบไฮโดรคาร์บอน">สารประกอบไฮโดรคาร์บอน</a>, ความรู้และการบรรเทา<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="ภัยธรรมชาติ">ภัยธรรมชาติ</a>, สาขา<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%84" title="วิศวกรรมธรณีเทคนิค">วิศวกรรมธรณีเทคนิค</a>บางสาขาและ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="ภูมิอากาศวิทยาบรรพกาล (ไม่มีหน้านี้)">ภูมิอากาศวิทยาบรรพกาล</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา"><span id=".E0.B8.A7.E0.B8.B4.E0.B8.A7.E0.B8.B1.E0.B8.92.E0.B8.99.E0.B8.B2.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A3.E0.B8.97.E0.B8.B2.E0.B8.87.E0.B8.98.E0.B8.A3.E0.B8.93.E0.B8.B5.E0.B8.A7.E0.B8.B4.E0.B8.97.E0.B8.A2.E0.B8.B2"></span>วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=3" title="แก้ไขส่วน: วิวัฒนาการทางธรณีวิทยา"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Tectonic_plate_boundaries.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Tectonic_plate_boundaries.png/290px-Tectonic_plate_boundaries.png" decoding="async" width="290" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Tectonic_plate_boundaries.png/435px-Tectonic_plate_boundaries.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Tectonic_plate_boundaries.png/580px-Tectonic_plate_boundaries.png 2x" data-file-width="775" data-file-height="429" /></a><figcaption>ประเภทของ<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%93%E0%B8%90%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%84" title="การแปรสัณฐานแผ่นธรณีภาค">การแปรสัณฐานแผ่นธรณีภาค</a></figcaption></figure> <p>ธรณีวิทยาของพื้นที่หนึ่งวิวัฒน์ไปตามกาลเวลาเมื่อหน่วยหินถูกทับถมและถูกแทรก กระบวนการเปลี่ยนลักษณะเปลี่ยนรูปทรงและตำแหน่งของมันไป </p><p>เริ่มต้นหน่วยหินถูกแทนที่ด้วย<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%96%E0%B8%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="การทับถม (ไม่มีหน้านี้)">การทับถม</a>บนพื้นผิวหรือรุกล้ำเข้าไปใน<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AB%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="หินท้องที่ (ไม่มีหน้านี้)">หินท้องที่</a> (overlying rock, country rock) การทับถมสามารถเกิดขึ้นได้เมื่อ<a href="/wiki/%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="ตะกอน">ตะกอน</a>จมลงสู่ใต้พื้นผิวโลก และต่อมาแข็งตัวเป็น<a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="หินตะกอน">หินตะกอน</a> หรือเมื่อ<a href="/w/index.php?title=Volcanic_material&action=edit&redlink=1" class="new" title="Volcanic material (ไม่มีหน้านี้)">วัตถุภูเขาไฟ</a> เช่น <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%96%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%9F" title="เถ้าภูเขาไฟ">เถ้าภูเขาไฟ</a>หรือ<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B2" class="mw-redirect" title="ลาวา">ลาวา</a>ไหลปกคลุมพื้นผิว หินอัคนีแทรกซอน เช่น หินอัคนีมวลไพศาล หินอัคนีรูปเห็ด พนังและพนังแทรกชั้น ผลักขึ้นไปด้านบนสู่หินที่ทับอยู่ และตกผลึกขณะที่หินอัคนีแทรกซอนรุกล้ำเข้าไป </p><p>หลังลำดับหินขั้นแรกถูกทับถมแล้ว หน่วยหินสามารถเปลี่ยนลักษณะ และ/หรือ เปลี่ยนสัณฐานได้ การเปลี่ยนลักษณะโดยทั่วไปเกิดขึ้นเป็นผลของการย่อสั้นลงในแนวนอน การขยายขนาดในแนวนอน หรือการเคลื่อนที่ตามแนวระดับ กฎเกณฑ์โครงสร้างเหล่านี้เกี่ยวข้องอย่างกว้าง ๆ กับแนวแผ่นเปลือกโลกลู่เข้าหากัน แนวแผ่นเปลือกโลกลู่ออกจากกัน และแนวแผ่นเปลือกโลกเคลื่อนที่สวนกันตามลำดับ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="มุมมองทางประวัติศาสตร์"><span id=".E0.B8.A1.E0.B8.B8.E0.B8.A1.E0.B8.A1.E0.B8.AD.E0.B8.87.E0.B8.97.E0.B8.B2.E0.B8.87.E0.B8.9B.E0.B8.A3.E0.B8.B0.E0.B8.A7.E0.B8.B1.E0.B8.95.E0.B8.B4.E0.B8.A8.E0.B8.B2.E0.B8.AA.E0.B8.95.E0.B8.A3.E0.B9.8C"></span>มุมมองทางประวัติศาสตร์</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=4" title="แก้ไขส่วน: มุมมองทางประวัติศาสตร์"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" class="mw-redirect" title="ประวัติศาสตร์ของโลก">ประวัติศาสตร์ของโลก</a> และ <a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="วิวัฒนาการ">วิวัฒนาการ</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Pangea_animation_03.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8e/Pangea_animation_03.gif" decoding="async" width="200" height="160" class="mw-file-element" data-file-width="200" data-file-height="160" /></a><figcaption>ภาพเคลื่อนไหวที่แสดงการแยกตัวของ<a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%9B%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="มหาทวีปแพนเจีย">มหาทวีปแพนเจีย</a> สู่ทวีปในยุคปัจจุบัน</figcaption></figure> <p>ประเมินว่าโลกก่อตัวขึ้นเมื่อราว 4,540 ล้านปีก่อนจาก<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0" class="mw-redirect" title="เนบิวลาสุริยะ">เนบิวลาสุริยะ</a> พร้อมกับดวงอาทิตย์และดาวเคราะห์ดวงอื่น<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ดวงจันทร์ก่อตัวขึ้นราว 20 ล้านปีให้หลัง ในตอนแรกโลกยังหลอมเหลวอยู่ แต่ชั้นนอกของดาวเคราะห์เย็นตัวลง เกิดเป็นเปลือกแข็ง การกำจัดแก๊สและกิจกรรมของ<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%9F" title="ภูเขาไฟ">ภูเขาไฟ</a>ผลิตบรรยากาศยุคแรก <a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ไอน้ำ">ไอน้ำ</a>ที่ควบแน่น ซึ่งส่วนใหญ่หรือทั้งหมดมาจากน้ำแข็งจาก<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%87" title="ดาวหาง">ดาวหาง</a> ก่อให้เกิดมหาสมุทรและแหล่งน้ำอื่น<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> เชื่อกันว่ากระบวนการทางเคมีซึ่งมีพลังสูงผลิตโมเลกุลที่สามารถทำสำเนาตัวเองได้เมื่อราว 4,000 ล้านปีมาแล้ว<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Hyperia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hyperia.jpg/220px-Hyperia.jpg" decoding="async" width="220" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hyperia.jpg/330px-Hyperia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hyperia.jpg/440px-Hyperia.jpg 2x" data-file-width="1673" data-file-height="1576" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B9%8C%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="แพลงก์ตอน">แพลงก์ตอน</a>อาศัยอยู่ในมหาสมุทร ทะเลและทะเลสาบในรูปแบบต่าง ๆ เป็นเวลาอย่างน้อย 2 พันล้านปีมาแล้ว<sup id="cite_ref-Margulis1995_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Margulis1995-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>ทวีปก่อตัวขึ้น แตกออกและจัดตัวใหม่เมื่อพื้นผิวโลกเปลี่ยนรูปในห้วงหนึ่งร้อยล้านปี บางครั้งรวมกันเกิดเป็นมหาทวีป (supercontinent) ราว 750 ล้านปีก่อน มหาทวีปแรกสุดที่ทราบ คือ มหาทวีปโรดิเนีย ได้เริ่มแยกออกจากกัน ภายหลังกลับมารวมกันเกิดเป็นมหาทวีปแพนโนเทียซึ่งแตกออกเมื่อราว 540 ล้านปีก่อน และท้ายสุด มหาทวีป<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%A2" class="mw-redirect" title="พันเจีย">พันเจีย</a> ซึ่งแยกออกจากกันเมื่อราว 180  ล้านปีก่อน<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>มีหลักฐานสำคัญว่ากิริยาธารน้ำแข็งรุนแรงระหว่างยุคนีโอโพรเทอโรโซอิกปกคลุมพื้นที่ขนาดใหญ่ของโลกไว้ใต้แผ่นน้ำแข็ง สมมุติฐานนี้เรียกว่า "โลกบอลหิมะ" (Snowball Earth) และได้รับความสนใจเป็นพิเศษเพราะเกิดขึ้นก่อนการทวีชนิดพันธุ์สัตว์ยุคแคมเบรียน (Cambrian explosion) ซึ่งสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์เริ่มเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็ว เมื่อราว 530–540 ล้านปีก่อน<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>นับแต่การทวีชนิดพันธุ์สัตว์ยุคแคมเบรียน มีการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ที่สามารถระบุได้แยกกันห้าครั้ง<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ล่าสุดเกิดขึ้นเมื่อราว 66 ล้านปีก่อน เมื่อการชนของอุกกาบาตอาจเป็นสาเหตุของการสูญพันธุ์ของไดโนเสาร์ที่มิใช่สัตว์ปีกและสัตว์เลื้อยคลานขนาดใหญ่อื่น ๆ แต่เหลือสัตว์เล็ก เช่น สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม ซึ่งในขณะนั้นรูปร่างคล้าย<a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B9%E0%B8%9C%E0%B8%B5" title="หนูผี">หนูผี</a> ในห้วง 65 ล้านปีหลัง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนมมีความหลากหลายมากขึ้น<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ไม่กี่ล้านปีก่อน <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%9B" title="เอป">เอป</a>ชนิดหนึ่งในแอฟริกาได้พัฒนาความสามารถที่จะยืนตัวตรง<sup id="cite_ref-Margulis1995_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-Margulis1995-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ซึ่งเป็นจุดกำเนิดของมนุษย์ในเวลาต่อมา การพัฒนาเกษตรกรรมและ<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1" title="อารยธรรม">อารยธรรม</a>อย่างก้าวหน้า ทำให้มนุษย์ส่งผลกระทบต่อโลกอย่างรวดเร็วกว่ารูปแบบสิ่งมีชีวิตใด ๆ ที่เคยมีมา ซึ่งส่งผลต่อทั้งธรรมชาติและจำนวนของสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ตลอดจนสภาพภูมิอากาศ จากการเปรียบเทียบ <a href="/w/index.php?title=Great_Oxygenation_Event&action=edit&redlink=1" class="new" title="Great Oxygenation Event (ไม่มีหน้านี้)">การเพิ่มขึ้นของออกซิเจนในบรรยากาศโลกครั้งใหญ่</a>เกิดจากการแพร่กระจายของ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="สาหร่าย">สาหร่าย</a>ใน<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="ยุคไซดีเรียน">ยุคไซดีเรียน</a> ซึ่งต้องใช้เวลาประมาณ 300 ล้านปี กว่าจะถึงระดับสูงสุด </p><p>ยุคปัจจุบันถูกจัดให้เป็นส่วนหนึ่งของการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ คือเหตุการณ์สูญพันธุ์ยุคโฮโลซีน ซึ่งเร็วที่สุดที่เคยเกิดขึ้น<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> อี. โอ. วิลสัน แห่ง<a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%AE%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%94" title="มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด">มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด</a> ทำนายว่าการทำลาย<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A1%E0%B8%93%E0%B8%91%E0%B8%A5" title="ชีวมณฑล">ชีวมณฑล</a>ของมนุษย์อาจทำให้ครึ่งหนึ่งของสิ่งมีชีวิตสูญพันธุ์ในอีก 100 ปีข้างหน้า<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ขอบเขตของเหตุการณ์การสูญพันธุ์ในยุคปัจจุบันยังคงถูกวิจัย, เป็นที่ถกเถียง และถูกคำนวณโดยนักชีววิทยา<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="บรรยากาศ_ภูมิอากาศและสภาพอากาศ"><span id=".E0.B8.9A.E0.B8.A3.E0.B8.A3.E0.B8.A2.E0.B8.B2.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A8_.E0.B8.A0.E0.B8.B9.E0.B8.A1.E0.B8.B4.E0.B8.AD.E0.B8.B2.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A8.E0.B9.81.E0.B8.A5.E0.B8.B0.E0.B8.AA.E0.B8.A0.E0.B8.B2.E0.B8.9E.E0.B8.AD.E0.B8.B2.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A8"></span>บรรยากาศ ภูมิอากาศและสภาพอากาศ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=5" title="แก้ไขส่วน: บรรยากาศ ภูมิอากาศและสภาพอากาศ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Top_of_Atmosphere.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/220px-Top_of_Atmosphere.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/330px-Top_of_Atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/440px-Top_of_Atmosphere.jpg 2x" data-file-width="3027" data-file-height="2010" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Reyleigh_scattering&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reyleigh scattering (ไม่มีหน้านี้)">แสงสีน้ำเงินมีการกระเจิงมากกว่า</a>ความยาวคลื่นอื่น ๆ โดยก๊าซใน<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">ชั้นบรรยากาศ</a>ทำให้โลกมี<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%A5" class="mw-redirect" title="เฮโล">ปรากฏการณ์เฮโล</a>สีน้ำเงินเมื่อมองจากอวกาศ</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="บรรยากาศของโลก">บรรยากาศของโลก</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="ภูมิอากาศ">ภูมิอากาศ</a>, และ <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="สภาพอากาศ (ไม่มีหน้านี้)">สภาพอากาศ</a></div> <p>ชั้นบรรยากาศของโลกเป็นปัจจัยหลักในการรักษาความยั่งยืนของ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A8" title="ระบบนิเวศ">ระบบนิเวศ</a> ชั้นบาง ๆ ของแก๊สที่ห่อหุ้มโลกถูกตรึงไว้ด้วยแรงโน้มถ่วง อากาศส่วนใหญ่เป็น<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ไนโตรเจน">ไนโตรเจน</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ออกซิเจน">ออกซิเจน</a>, <a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ไอน้ำ">ไอน้ำ</a>, โดยมีคาร์บอนไดออกไซด์ อาร์กอน ฯลฯ ในปริมาณที่น้อยกว่ามาก ความดันบรรยากาศลดลงเรื่อย ๆ ตามระดับความสูง <a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%99" title="ชั้นโอโซน">ชั้นโอโซน</a>มีส่วนสำคัญในการลดปริมาณ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%A5%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%A7%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%95" title="รังสีอัลตราไวโอเลต">รังสีอัลตราไวโอเลต</a> (ultraviolet, UV) ที่มาถึงพื้นผิว เนื่องจาก<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AD" title="ดีเอ็นเอ">ดีเอ็นเอ</a>ถูกทำลายโดยแสงยูวีได้ง่าย ชั้นโอโซนจึงมีส่วนสำคัญในการปกป้องสิ่งมีชีวิตที่พื้นผิวโลก บรรยากาศยังช่วยกักเก็บความอบอุ่นสำหรับช่วงกลางคืน ซึ่งเป็นการลดความแตกต่างอย่างสุดขั้วของอุณหภูมิระหว่างตอนกลางวันและกลางคืน </p><p>สภาพอากาศของโลกเกือบทั้งหมดเกิดขึ้นที่<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%9F%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="โทรโพสเฟียร์">ส่วนล่างของชั้นบรรยากาศ</a> และทำหน้าที่เป็นระบบหมุนเวียนสำหรับการกระจายความร้อน<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3" title="กระแสน้ำมหาสมุทร">กระแสน้ำในมหาสมุทร</a>เป็นอีกปัจจัยสำคัญในการกำหนดสภาพภูมิอากาศโดยเฉพาะอย่างยิ่ง<a href="/w/index.php?title=Thermohaline_circulation&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thermohaline circulation (ไม่มีหน้านี้)">การไหลเวียนเทอร์โมฮาไลน์</a>ใต้น้ำ ซึ่งกระจายพลังงานความร้อนจากมหาสมุทรบริเวณเส้นศูนย์สูตรไปยังบริเวณขั้วโลก กระแสน้ำดังกล่าวช่วยปรับความแตกต่างของอุณหภูมิระหว่างฤดูหนาวและฤดูร้อนในเขตอบอุ่น นอกจากนี้หากไม่มีการกระจายพลังงานความร้อนโดยกระแสน้ำและชั้นบรรยากาศในมหาสมุทร เขตร้อนจะร้อนกว่าที่เป็นอยู่และบริเวณ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%82%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="เขตขั้วโลก">ขั้วโลก</a>จะหนาวกว่าที่เป็นอยู่ในปัจจุบันมาก </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif/220px-Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif 1.5x" data-file-width="317" data-file-height="239" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="ฟ้าผ่า">ฟ้าผ่า</a></figcaption></figure> <p>สภาพอากาศสามารถให้ได้ทั้งคุณและโทษ สภาพอากาศที่รุนแรงเช่น <a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%94" title="ทอร์นาโด">พายุทอร์นาโด</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="พายุหมุนเขตร้อน">เฮอริเคน</a> และไซโคลน สามารถปลดปล่อยพลังงานจำนวนมากและสร้างหายนะไปตามเส้นทางที่มันเคลื่อนที่ผ่าน พืชพรรณบนพื้นผิวโลกมีวิวัฒนาการที่ขึ้นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลของสภาพอากาศ การเปลี่ยนแปลงอย่างกะทันหันซึ่งคงอยู่แม้เวลาเพียงไม่กี่ปีอาจส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อทั้งพืชและสัตว์ที่พึ่งพาซึ่งกันและกัน </p><p>สภาพภูมิอากาศเป็นตัวชี้วัดแนวโน้มระยะยาวของสภาพอากาศ เป็นที่ทราบกันดีว่ามีปัจจัยหลายอย่างที่มี<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B9%81%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ">อิทธิพลต่อสภาพภูมิอากาศ</a> ได้แก่ กระแสน้ำในมหาสมุทร อัตราส่วนสะท้อน <a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B9%8A%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%88%E0%B8%81" title="แก๊สเรือนกระจก">แก๊สเรือนกระจก</a> ความแปรปรวนของความส่องสว่างของแสงอาทิตย์และการเปลี่ยนแปลงวงโคจรของโลก จากบันทึกทางประวัติศาสตร์ โลกมีการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างรุนแรงในอดีต ซึ่งรวมถึง<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87" title="ยุคน้ำแข็ง">ยุคน้ำแข็ง</a> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:A_tornado_near_Anadarko,_Oklahoma,_on_May_3,_1999.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg/220px-A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg/330px-A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg/440px-A_tornado_near_Anadarko%2C_Oklahoma%2C_on_May_3%2C_1999.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="679" /></a><figcaption>พายุทอร์นาโดทางตอนกลางของ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%AE%E0%B8%A1%E0%B8%B2" title="รัฐโอคลาโฮมา">รัฐโอคลาโฮมา</a></figcaption></figure> <p>สภาพภูมิอากาศในภูมิภาคขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการโดยเฉพาะตำแหน่ง<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B9%E0%B8%94" title="ละติจูด">ละติจูด</a> แถบละติจูดของพื้นผิวที่มีลักษณะภูมิอากาศคล้ายกัน ก่อให้เกิดพื้นที่ภูมิอากาศ ซึ่งมีหลายพื้นที่ตั้งแต่ <a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%8A%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%99" title="ภูมิอากาศแบบร้อนชื้น">ภูมิอากาศร้อนชื้น</a>ที่เส้นศูนย์สูตรไปจนถึงภูมิอากาศแบบขั้วโลกทางตอนเหนือและตอนใต้สุด สภาพอากาศยังได้รับอิทธิพลจากฤดูกาลซึ่งเป็นผลมาจากการที่แกนของ<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์)">โลก</a><a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B8%99" title="ความเอียงของแกน">เอียง</a>เมื่อเทียบกับระนาบการโคจร ดังนั้นในช่วงเวลาใดก็ตามในช่วงฤดูร้อนหรือฤดูหนาว ส่วนหนึ่งของโลกจะได้รับรังสีจาก<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="ดวงอาทิตย์">ดวงอาทิตย์</a>โดยตรงมากกว่าส่วนอื่น การรับแสงนี้จะสลับกันไปเมื่อโลกหมุนในวงโคจร ที่ช่วงเวลาใดก็ตามหากไม่คำนึงถึงฤดูกาล ซีกโลกเหนือและใต้จะมีฤดูกาลตรงข้ามกัน </p><p>สภาพอากาศเป็น<a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A4%E0%B8%A9%E0%B8%8E%E0%B8%B5%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%A7%E0%B8%99" title="ทฤษฎีความอลวน">ระบบที่ไร้ระเบียบ</a> การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมเพียงเล็กน้อยสามารถเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศได้อย่างง่ายดาย ดังนั้นการพยากรณ์อากาศอย่างแม่นยำจึงจำกัดไว้เพียงไม่กี่วันเท่านั้น<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> โดยรวมแล้วมีสองสิ่งที่เกิดขึ้นทั่วโลก: (1) อุณหภูมิโดยเฉลี่ยเพิ่มขึ้น และ (2) สภาพอากาศในระดับภูมิภาคเปลี่ยนไปอย่างเห็นได้ชัด<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="น้ำ"><span id=".E0.B8.99.E0.B9.89.E0.B8.B3"></span>น้ำ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=6" title="แก้ไขส่วน: น้ำ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg/310px-44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg" decoding="async" width="310" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg/465px-44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg/620px-44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg 2x" data-file-width="12614" data-file-height="4606" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%95%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%8B%E0%B8%B9" title="น้ำตกอีกวาซู">น้ำตกอีกวาซู</a>บนชายแดนระหว่าง<a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B8%A5" title="ประเทศบราซิล">บราซิล</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B2" title="ประเทศอาร์เจนตินา">อาร์เจนตินา</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="น้ำ">น้ำ</a></div> <p><b>น้ำ</b> เป็น<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B8%B5" title="สารเคมี">สารเคมี</a>ที่ประกอบด้วย<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ไฮโดรเจน">ไฮโดรเจน</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ออกซิเจน">ออกซิเจน</a> (H2O) และมีความสำคัญต่อสิ่งมีชีวิตทุกรูปแบบ<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ในการใช้งานโดยทั่วไป <i>น้ำ</i> จะหมายถึงรูปแบบหรือ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B0_(%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3)" title="สถานะ (สสาร)">สถานะ</a>ที่เป็นของเหลวเท่านั้น แม้ว่าจะพบน้ำในสถานะของแข็งและสถานะแก๊ส (<a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87" title="น้ำแข็ง">น้ำแข็ง</a>และ<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ไอน้ำ">ไอน้ำ</a>) ด้วยก็ตาม น้ำปกคลุม 71% ของพื้นผิว<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์)">โลก</a><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ส่วนใหญ่พบในมหาสมุทรและแหล่งน้ำขนาดใหญ่อื่น ๆ โดยมีน้ำใต้พื้นดินใน<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B9%89%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ชั้นหินอุ้มน้ำ">ชั้นหินอุ้มน้ำ</a> 1.6% และ 0.001% ใน<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">อากาศ</a>ในรูปไอ เมฆ และ<a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%94%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2" title="หยาดน้ำฟ้า">หยาดน้ำฟ้า</a><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> มหาสมุทรถือครองพื้นที่ 97% ของผิวน้ำ <a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87" title="ธารน้ำแข็ง">ธารน้ำแข็ง</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87" title="ครอบน้ำแข็ง">น้ำแข็ง</a>ขั้วโลก 2.4% และน้ำผิวดินอื่น ๆ เช่นแม่น้ำ ทะเลสาบ และบึงน้ำ 0.6% นอกจากนี้ปริมาณน้ำของโลกส่วนหนึ่งถูกบรรจุอยู่ภายในสิ่งมีชีวิตและสสารที่สิ่งมีชีวิตผลิตขึ้น </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="มหาสมุทร"><span id=".E0.B8.A1.E0.B8.AB.E0.B8.B2.E0.B8.AA.E0.B8.A1.E0.B8.B8.E0.B8.97.E0.B8.A3"></span>มหาสมุทร</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=7" title="แก้ไขส่วน: มหาสมุทร"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Ocean_from_Leblon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Ocean_from_Leblon.jpg/220px-Ocean_from_Leblon.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Ocean_from_Leblon.jpg/330px-Ocean_from_Leblon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Ocean_from_Leblon.jpg/440px-Ocean_from_Leblon.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>ทิวทัศน์ของมหาสมุทรแอตแลนติกจาก Leblon, Rio de Janeiro</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3" title="มหาสมุทร">มหาสมุทร</a></div> <p>มหาสมุทรเป็นแหล่งน้ำเค็มที่สำคัญและเป็นส่วนประกอบหลักของอุทกภาค ประมาณ 71% ของพื้นผิวโลก (คิดเป็นพื้นที่ประมาณ 361 ล้านตารางกิโลเมตร) ถูกปกคลุมด้วยมหาสมุทร ซึ่งเป็นแหล่งน้ำที่ต่อเนื่องถึงกัน ซึ่งแบ่งออกเป็นมหาสมุทรหลักและทะเลขนาดเล็กหลายแห่ง มากกว่าครึ่งหนึ่งของพื้นที่ในมหาสมุทรมีความลึกกว่า 3000 เมตร ค่าความเค็มของโดยเฉลี่ยมหาสมุทรอยู่ที่ประมาณ 35 ส่วนในพันส่วน (3.5%) และน้ำทะเลเกือบทั้งหมดมีความเค็มอยู่ในช่วง 30 ถึง 38 ppt แม้ว่าโดยทั่วไปมหาสมุทรจะถูก "แบ่งออกจากกัน" แต่น่านน้ำเหล่านี้เป็นแหล่งน้ำเค็มขนาดใหญ่ที่เชื่อมถึงกัน มักถูกเรียกว่า "มหาสมุทรโลก"<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-UNAoO_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-UNAoO-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> แนวความคิดเกี่ยวกับมหาสมุทรโลกในฐานะแหล่งน้ำที่ต่อเนื่องกันโดยมีการแลกเปลี่ยนที่ค่อนข้างอิสระระหว่างส่วนต่าง ๆ ของมัน เป็นพื้นฐานที่สำคัญในทาง<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="สมุทรศาสตร์">สมุทรศาสตร์</a><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>การแบ่งมหาสมุทรออกเป็นส่วนใหญ่ ๆ ที่สำคัญ ถูกกำหนดโดย <a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%9B" title="ทวีป">ทวีป</a> <a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%B0" title="กลุ่มเกาะ">หมู่เกาะ</a>ต่าง ๆ และเกณฑ์อื่น ๆ: มหาสมุทรถูกแบ่งออกเป็นส่วนดังนี้ (ตามขนาดจากมากไปน้อย) <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%9B%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="มหาสมุทรแปซิฟิก">มหาสมุทรแปซิฟิก</a> <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%95%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="มหาสมุทรแอตแลนติก">มหาสมุทรแอตแลนติก</a> <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="มหาสมุทรอินเดีย">มหาสมุทรอินเดีย</a> <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%83%E0%B8%95%E0%B9%89" title="มหาสมุทรใต้">มหาสมุทรใต้</a> และ<a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="มหาสมุทรอาร์กติก">มหาสมุทรอาร์กติก</a> บริเวณที่เล็ก ๆ ของมหาสมุทรเรียกว่าทะเล <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7" title="อ่าว">อ่าว</a> และชื่ออื่น ๆ นอกจากนี้ยังมี<a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B9%87%E0%B8%A1" title="ทะเลสาบน้ำเค็ม">ทะเลสาบเกลือ</a> ซึ่งเป็นแหล่งน้ำเค็มขนาดเล็กที่ไม่มีทางออกสู่มหาสมุทรโลก ทะเลสาบเกลือที่เป็นที่รู้จัก เช่น <a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%A5" title="ทะเลอารัล">ทะเลอารัล</a> และ<a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%95%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%95%E0%B9%8C" title="ทะเลสาบเกรตซอลต์">ทะเลสาบเกรตซอลต์</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ทะเลสาบ"><span id=".E0.B8.97.E0.B8.B0.E0.B9.80.E0.B8.A5.E0.B8.AA.E0.B8.B2.E0.B8.9A"></span>ทะเลสาบ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=8" title="แก้ไขส่วน: ทะเลสาบ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Lake_mapourika_NZ.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Lake_mapourika_NZ.jpeg/220px-Lake_mapourika_NZ.jpeg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Lake_mapourika_NZ.jpeg/330px-Lake_mapourika_NZ.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Lake_mapourika_NZ.jpeg/440px-Lake_mapourika_NZ.jpeg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>ทะเลสาบมาโพริกา นิวซีแลนด์</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%9A" title="ทะเลสาบ">ทะเลสาบ</a></div> <p>ทะเลสาบ (lake, จากภาษาละติน <i>lacus</i>) เป็น<a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%93%E0%B8%90%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="ธรณีสัณฐาน">ภูมิประเทศ</a> (หรือ<a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%93%E0%B8%90%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="ธรณีสัณฐาน">ลักษณะทางกายภาพ</a>) อย่างหนึ่ง เป็นของเหลวบนพื้นผิวโลกที่รวมตัวกันอยู่ในพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นแอ่ง (และอาจพบการเคลื่อนตัวอย่างช้า ๆ) หากตั้งอยู่บนแผ่นดิน, ไม่เป็นส่วนหนึ่งของมหาสมุทร, ใหญ่และลึกกว่าหนองน้ำและมีน้ำจากแม่น้ำไหลมาเติม แหล่งน้ำนั้นจะถือว่าเป็นทะเลสาบ<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ทะเลสาบนอกโลกแห่งเดียวที่ทราบกันตั้งอยู่บน<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%99_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A3)" title="ไททัน (ดาวบริวาร)">ดาวไททัน</a> ซึ่งเป็นดวงจันทร์ที่ใหญ่ที่สุดของดาวเสาร์ เป็นทะเลสาบอีเทนที่มีมีเทนผสมอยู่ด้วย แม้ว่าพื้นผิวของไททันจะเต็มไปด้วยลวดลายของก้นแม่น้ำ แต่ก็ยังไม่ทราบว่าทะเลสาบของไททันมีแม่น้ำคอยหล่อเลี้ยงหรือไม่ โดยทั่วไป ทะเลสาบตามธรรมชาติบนโลกมักพบในพื้นที่ภูเขา รอยแยก และบริเวณที่มีการก่อตัวของธารน้ำแข็งทั้งที่กำลังดำเนินอยู่หรือผ่านไปแล้ว ทะเลสาบอื่น ๆ พบได้ใน <a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%9B%E0%B8%B4%E0%B8%94" title="ทะเลปิด">แอ่งเอ็นโดรีอิก</a> (endorheic basin) หรือตามแนวแม่น้ำอยู่ตัว (mature river) บางบริเวณของโลกพบทะเลสาบจำนวนมาก เนื่องจากรูปแบบการระบายน้ำอย่างไม่เป็นระเบียบที่หลงเหลือจาก<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87" title="ยุคน้ำแข็ง">ยุคน้ำแข็ง</a>ครั้งสุดท้าย ทะเลสาบทั้งหมดดำรงอยู่เพียงชั่วคราวเมื่อเทียบกับมาตราส่วนเวลาทางธรณีวิทยา เนื่องจากจะถูกตะกอนค่อย ๆ ทับถมจนเต็ม หรือไหลออกจากแอ่งที่บรรจุอยู่ </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="บึงน้ำ"><span id=".E0.B8.9A.E0.B8.B6.E0.B8.87.E0.B8.99.E0.B9.89.E0.B8.B3"></span>บึงน้ำ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=9" title="แก้ไขส่วน: บึงน้ำ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Mill_Pond_Sunset.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Mill_Pond_Sunset.jpg/220px-Mill_Pond_Sunset.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Mill_Pond_Sunset.jpg/330px-Mill_Pond_Sunset.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Mill_Pond_Sunset.jpg/440px-Mill_Pond_Sunset.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>อ่างเก็บน้ำเวสต์เบอโรว์ (Mill Pond) ในเวสต์เบอโรว์, แมสซาชูเซตส์</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9A%E0%B8%B6%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="บึงน้ำ (ไม่มีหน้านี้)">บึงน้ำ</a></div> <p>บึงน้ำ หนองน้ำ สระน้ำ เป็น<a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="แหล่งน้ำ">แหล่งน้ำ</a>นิ่งไม่ว่าทั้งในธรรมชาติหรือมนุษย์สร้างขึ้น มักมีขนาดเล็กกว่าทะเลสาบ แหล่งน้ำที่มนุษย์สร้างขึ้นหลายแหล่งจัดเป็นสระน้ำ รวมถึง<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="สวนน้ำ (ไม่มีหน้านี้)">สวนน้ำ</a>ที่ออกแบบมาเพื่อความสวยงาม, <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9A%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="บ่อปลา (ไม่มีหน้านี้)">บ่อปลา</a>ที่ออกแบบมาสำหรับการเพาะพันธุ์ปลาเชิงพาณิชย์ และ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9A%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="บ่อพลังงานแสงอาทิตย์ (ไม่มีหน้านี้)">บ่อพลังงานแสงอาทิตย์</a>ที่ออกแบบมาเพื่อกักเก็บพลังงานความร้อน บึงน้ำและทะเลสาบแตกต่างจากลำธารที่ความเร็วของ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="กระแสน้ำ (ไม่มีหน้านี้)">กระแสน้ำ</a> ในลำธารสามารถสังเกตเห็นกระแสของน้ำได้ง่าย แต่ในบึงน้ำและทะเลสาบ กระแสน้ำมีขนาดเล็กกว่าและถูกขับเคลื่อนด้วยพลังงานความร้อนและกระแสลม คุณลักษณะเหล่านี้ทำให้บ่อน้ำแตกต่างจากลักษณะภูมิประเทศทางน้ำอื่น ๆ เช่น บึงน้ำจากลำธาร หรือแอ่งน้ำที่จากคลื่นซัด </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="แม่น้ำ"><span id=".E0.B9.81.E0.B8.A1.E0.B9.88.E0.B8.99.E0.B9.89.E0.B8.B3"></span>แม่น้ำ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=10" title="แก้ไขส่วน: แม่น้ำ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg/220px-View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg" decoding="async" width="220" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg/330px-View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg/440px-View_from_Cairo_Tower_31march2007.jpg 2x" data-file-width="1683" data-file-height="1290" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%84%E0%B8%99%E0%B8%A5%E0%B9%8C" title="แม่น้ำไนล์">แม่น้ำไนล์</a>ไหลผ่าน<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%A3" title="ไคโร">กรุงไคโร</a> เมืองหลวงของ<a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%AD%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B8%9B%E0%B8%95%E0%B9%8C" title="ประเทศอียิปต์">อียิปต์</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="แม่น้ำ">แม่น้ำ</a></div> <p>แม่น้ำเป็น<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%84%E0%B8%AB%E0%B8%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="ทางน้ำไหล (ไม่มีหน้านี้)">ทางน้ำไหล</a>ตามธรรมชาติ<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> โดยปกติเป็น<a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%88%E0%B8%B7%E0%B8%94" title="น้ำจืด">น้ำจืด</a> ไหลไปสู่มหาสมุทร ทะเลสาบ ทะเล หรือแม่น้ำอื่น ในบางกรณี แม่น้ำไหลลงสู่ใต้ดินหรือระเหยไปจนหมดก่อนที่จะถึงแหล่งน้ำอื่น สำหรับแม่น้ำสายเล็ก ๆ สามารถมีเรียกได้หลายแบบ เช่น ลำธาร ลำห้วย ละหารและร่องน้ำริน ไม่มีกฎเกณฑ์ทั่วไปสำหรับกำหนดสิ่งที่เรียกได้ว่าแม่น้ำ ชื่อแม่น้ำเล็ก ๆ หลายชื่อมีความจำเพาะเจาะจงตามที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ ตัวอย่างเช่นคำว่า <i>Burn</i> ที่ใช้กันในในสกอตแลนด์และทางตะวันออกเฉียงเหนือของอังกฤษ บางครั้งแม่น้ำก็มีขนาดใหญ่กว่าลำห้วยได้ เนื่องจากความไม่ชัดเจนทางภาษา<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> แม่น้ำเป็นส่วนหนึ่งของ<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%8F%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="วัฏจักรของน้ำ">วัฏจักรน้ำ</a> โดยทั่วไปแล้วน้ำในแม่น้ำสะสมตัวจากการควบแน่นของหยาดน้ำฟ้าผ่านการไหลของน้ำผิวดิน, การเติมน้ำใต้ดิน, น้ำพุและการปล่อยน้ำที่กักเก็บไว้ในน้ำแข็งธรรมชาติและทุ่งหิมะละลายช้า (เช่นจากธารน้ำแข็ง) </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ลำธาร"><span id=".E0.B8.A5.E0.B8.B3.E0.B8.98.E0.B8.B2.E0.B8.A3"></span>ลำธาร</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=11" title="แก้ไขส่วน: ลำธาร"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Hawaii_Creek.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Hawaii_Creek.jpg/220px-Hawaii_Creek.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Hawaii_Creek.jpg/330px-Hawaii_Creek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Hawaii_Creek.jpg/440px-Hawaii_Creek.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>ลำธารหินใน<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B8%AE%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="รัฐฮาวาย">ฮาวาย</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A3" class="mw-redirect" title="ลำธาร">ลำธาร</a></div> <p>ลำธารเป็นแหล่งน้ำที่ไหลอย่างเป็นกระแส มีขอบเขตเป็นก้นธารและริมฝั่ง ลำธารมีความสำคัญเปรียบดั่งท่อส่งใน<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%8F%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" class="mw-redirect" title="วัฏจักรน้ำ">วัฏจักรน้ำ</a>และ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%83%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="การเติมน้ำใต้ดิน (ไม่มีหน้านี้)">การเติมน้ำใต้ดิน</a> และใช้เป็นเส้นทางสำหรับการอพยพของปลาและ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="สัตว์ป่า">สัตว์ป่า</a> แหล่งที่อยู่ทางชีวภาพในบริเวณใกล้ลำธารเรียกว่า เขตริมน้ำ (riparian zone) ลำธารมีบทบาทสำคัญในการเชื่อมต่อแหล่งที่อยู่อาศัยที่กระจัดกระจายเข้าไว้ด้วยกัน และรักษา<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="ความหลากหลายทางชีวภาพ">ความหลากหลายทางชีวภาพ</a>ท่ามกลาง<a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B8%8D%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="เหตุการณ์สูญพันธุ์ยุคโฮโลซีน (ไม่มีหน้านี้)">เหตุการณ์สูญพันธุ์ยุคโฮโลซีน</a>ที่กำลังดำเนินอยู่ในขณะนี้ การศึกษาลำธารและทางน้ำโดยทั่วไปเกี่ยวข้องกับสาขาทางวิทยาศาสตร์และวิศวกรรมศาสตร์หลายสาขาที่เป็นสหวิทยาการ เช่น <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%81%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2" title="อุทกวิทยา">อุทกวิทยา</a> <a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%93%E0%B8%90%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2" title="ธรณีสัณฐานวิทยา">ธรณีสัณฐานวิทยา</a> <a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A8%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ระบบนิเวศในน้ำ">นิเวศวิทยาทางน้ำ</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%88%E0%B8%B7%E0%B8%94" title="ปลาน้ำจืด">ชีววิทยาของปลา</a> นิเวศวิทยาริมน้ำ และอื่น ๆ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ระบบนิเวศ"><span id=".E0.B8.A3.E0.B8.B0.E0.B8.9A.E0.B8.9A.E0.B8.99.E0.B8.B4.E0.B9.80.E0.B8.A7.E0.B8.A8"></span>ระบบนิเวศ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=12" title="แก้ไขส่วน: ระบบนิเวศ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:View_of_loch_lomond.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/View_of_loch_lomond.JPG/220px-View_of_loch_lomond.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/View_of_loch_lomond.JPG/330px-View_of_loch_lomond.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/View_of_loch_lomond.JPG/440px-View_of_loch_lomond.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>ทะเลสาบโลมอนด์ในสกอตแลนด์เป็นระบบนิเวศที่ค่อนข้างโดดเดี่ยว กลุ่มสังคมของปลาในทะเลสาบแห่งนี้ไม่มีการเปลี่ยนแปลงมาเป็นช่วงระยะเวลานาน<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Aravalli.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Aravalli.jpg/220px-Aravalli.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Aravalli.jpg/330px-Aravalli.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Aravalli.jpg/440px-Aravalli.jpg 2x" data-file-width="2888" data-file-height="1926" /></a><figcaption>เทือกเขา Aravalli ที่เขียวชอุ่มในภูมิประเทศทะเลทราย - <a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="รัฐราชสถาน">ราชสถาน</a>อินเดีย ความเขียวขจีเช่นนี้เกิดขึ้นในรัฐราชสถานที่ร้อนระอุซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีสำหรับ<a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="ทะเลทรายธาร์">ทะเลทรายธาร์</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg/220px-Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg/330px-Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg/440px-Chicago_Downtown_Aerial_View.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>ภาพถ่ายทางอากาศของเมืองชิคาโก – ระบบนิเวศที่มนุษย์สร้างขึ้น</figcaption></figure> <p>ระบบนิเวศประกอบขึ้นจากส่วนที่เป็นชีวนภาค (biotic component) และอชีวนภาค (abiotic component) ที่ทำงานอย่างประสานกัน<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> โครงสร้างและองค์ประกอบต่าง ๆ ในระบบนิเวศล้วนถูกกำหนดโดยสองสิ่งนี้ ความผันแปรของทั้งสองสิ่งจะก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างมีพลวัตในระบบนิเวศ ส่วนประกอบที่สำคัญยิ่ง ได้แก่ <a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99" title="ดิน">ดิน</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">บรรยากาศ</a> รังสีจาก<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="ดวงอาทิตย์">ดวงอาทิตย์</a> น้ำและสิ่งมีชีวิต </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:PenasBlancas,_part_of_the_Bosawas_Reserve,_Jinotega_Department,_Nicaragua.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg/220px-PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg/330px-PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg/440px-PenasBlancas%2C_part_of_the_Bosawas_Reserve%2C_Jinotega_Department%2C_Nicaragua.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1500" /></a><figcaption>Peñas Blancas ส่วนหนึ่งของเขตสงวนชีวมณฑล Bosawás ตั้งอยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของเมือง Jinotega ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของนิการากัว</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A8%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2" title="นิเวศวิทยา">นิเวศวิทยา</a> และ <a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A8" title="ระบบนิเวศ">ระบบนิเวศ</a></div> <p>แก่นกลางของแนวคิดเรื่องระบบนิเวศคือแนวคิดที่ว่า สิ่งมีชีวิตมีปฏิสัมพันธ์กับองค์ประกอบอื่น ๆ ของสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น Eugene Odum บิดาแห่งนิเวศวิทยา ได้ให้นิยามว่า "หน่วยใด ๆ ที่รวมเอาสิ่งมีชีวิตทั้งหมด (กล่าวคือ "กลุ่มสังคม") ในพื้นที่หนึ่งที่มีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมเชิงกายภาพในพื้นที่นั้น เพื่อให้การถ่ายเทของพลังงานนำไปสู่ลำดับขั้นทางโภชนาการที่ชัดเจน, ความหลากหลายทางชีวภาพ และวัฏจักรของสาร (เช่นการแลกเปลี่ยนสารระหว่างส่วนที่มีและไม่มีชีวิต) ภายในระบบ ก็คือระบบนิเวศ "<sup id="cite_ref-Odum1971_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-Odum1971-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ภายในระบบนิเวศสิ่งมีชีวิตต่างเชื่อมโยงและพึ่งพาซึ่งกันและกันใน<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="โซ่อาหาร">ห่วงโซ่อาหาร</a> แลกเปลี่ยน<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="พลังงาน">พลังงาน</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="สสาร">สสาร</a>ระหว่างตัวมันกับสิ่งแวดล้อม<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> แนวคิดเรื่องระบบนิเวศของมนุษย์ตั้งอยู่บนพื้นฐานของระบบทวิวิภาคระหว่าง มนุษย์/ธรรมชาติ และบนพื้นมโนคติที่ว่าสิ่งมีชีวิตทุกชนิดล้วนพึ่งพิงกันผ่านระบบนิเวศ เช่นเดียวกับที่พึ่งพิงองค์ประกอบอชีวภาคภายในถิ่นอาศัยของมัน<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ระบบที่มีขนาดเล็กกว่าเรียกว่า<i>ระบบนิเวศจุลภาค</i> ตัวอย่างเช่นหินและสิ่งมีชีวิตทั้งหมดที่อยู่ภายใต้มัน <i>ระบบนิเวศมหภาค</i>เกี่ยวข้องกับภูมิภาคนิเวศ (ecoregion) ทั้งหมดพร้อมทั้งลุ่มน้ำของมัน<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ป่าไม้"><span id=".E0.B8.9B.E0.B9.88.E0.B8.B2.E0.B9.84.E0.B8.A1.E0.B9.89"></span>ป่าไม้</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=13" title="แก้ไขส่วน: ป่าไม้"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Biogradska_suma.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Biogradska_suma.jpg/220px-Biogradska_suma.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Biogradska_suma.jpg/330px-Biogradska_suma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Biogradska_suma.jpg/440px-Biogradska_suma.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="556" /></a><figcaption>ป่า<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุโรปบีช (ไม่มีหน้านี้)">บีชยุโรป</a>ดึกดำบรรพ์ใน อุทยานแห่งชาติ Biogradska Gora <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%81%E0%B8%A3" title="ประเทศมอนเตเนโกร">ประเทศมอนเตเนโกร</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%A1%E0%B9%89" class="mw-redirect" title="ป่าไม้">ป่าไม้</a></div> <p>โดยทั่วไปแล้ว <b>ป่าไม้</b> (wilderness) ถูกนิยามว่าเป็นพื้นที่ที่ไม่ได้ถูกปรับแต่งอย่างมีนัยสำคัญจากกิจกรรมของมนุษย์ ป่าชัฎสามารถพบได้ตามธรรมชาติ, ที่ดิน, ไร่นา, เขตอนุรักษ์, ทุ่งเลี้ยงสัตว์, ป่าสงวนแห่งชาติ, อุทยานแห่งชาติและแม้แต่ในเขตเมืองตามแม่น้ำลำคลองหรือพื้นที่ยังไม่พัฒนา พื้นที่รกร้างว่างเปล่าและสวนสาธารณะที่ได้รับการคุ้มครอง ป่าชัฎเป็นสิ่งสำคัญสำหรับการอยู่รอดของสิ่งมีชีวิตบางชนิด การศึกษาระบบนิเวศ การอนุรักษ์และเพื่อความสันโดษ นักเขียนเชิงธรรมชาติบางคนเชื่อว่า ป่าชัฎมีความสำคัญต่อจิตวิญญาณและความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์<sup id="cite_ref-Man_p155-157_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Man_p155-157-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> นักนิเวศวิทยาบางส่วนถือว่า ป่าชัฎเป็นส่วนสำคัญของระบบนิเวศตามธรรมชาติที่ดำรงอยู่ได้ด้วยตัวเองของโลก (<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A1%E0%B8%93%E0%B8%91%E0%B8%A5" title="ชีวมณฑล">ชีวมณฑล</a>) นอกจากนี้ ป่าชัฎยังอาจรักษาลักษณะทางพันธุกรรมในอดีต และเป็นแหล่งที่อยู่ของพืชและสัตว์ป่าที่เพิ่มจำนวนไม่ได้เลยหรือเป็นไปได้ยากใน<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C" title="สวนสัตว์">สวนสัตว์</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%99%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%82%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="สวนรุกขชาติ (ไม่มีหน้านี้)">สวนรุกขชาติ</a>หรือ<a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="ห้องปฏิบัติการ">ห้องปฏิบัติการ</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ชีวิต"><span id=".E0.B8.8A.E0.B8.B5.E0.B8.A7.E0.B8.B4.E0.B8.95"></span>ชีวิต</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=14" title="แก้ไขส่วน: ชีวิต"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg/170px-Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg" decoding="async" width="170" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg/255px-Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg/340px-Malards_in_Golden_Gate_Park.jpg 2x" data-file-width="1830" data-file-height="2000" /></a><figcaption>แม่และลูก<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%B1%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A7" class="mw-redirect" title="เป็ดหัวเขียว">เป็ดหัวเขียว</a> – <a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%9A%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C" title="การสืบพันธุ์">การสืบพันธุ์</a>เป็นสิ่งสำคัญสำหรับความต่อเนื่องของชีวิต</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="ชีวิต">ชีวิต</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2" title="ชีววิทยา">ชีววิทยา</a>, และ <a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A1%E0%B8%93%E0%B8%91%E0%B8%A5" title="ชีวมณฑล">ชีวมณฑล</a></div> <p>แม้ว่าจะไม่มีข้อตกลงที่เป็นมาตรฐานสำหรับนิยามของการเป็นสิ่งมีชีวิต นักวิทยาศาสตร์อนุโลมว่าสิ่งมีชีวิตต้องสำแดงลักษณะดังต่อไปนี้: มีการจัดแบ่งอย่างเป็นระบบ มีกระบวนการ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B9%81%E0%B8%97%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%8B%E0%B8%B6%E0%B8%A1" title="เมแทบอลิซึม">เมแทบอลิซึม</a> มี<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8D%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B9%82%E0%B8%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="การเจริญเติบโต (ไม่มีหน้านี้)">การเจริญเติบโต</a> มี<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B8%A7" class="mw-disambig" title="การปรับตัว">การปรับตัว</a> มีการตอบสนองต่อ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2" class="mw-redirect" title="สิ่งเร้า">สิ่งเร้า</a> และมี<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%9A%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C" title="การสืบพันธุ์">การสืบพันธุ์</a><sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table id="Container" role="presentation" class="nomobile toccolours searchaux" style="text-align:left;padding:0 0.5em;border-style:solid;float:right;clear:right;margin:0.3em 0 0.8em 1.4em;overflow:hidden;min-width:29.95em"><tbody><tr><td colspan="3" id="Title" style="padding:1em 1em 0 1em"><div style="background-color:#77bb77;padding:0 0.2em 0 0.2em;font-weight:bold;text-align:center"><a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="ประวัติศาสตร์วิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต">กาลานุกรมสิ่งมีชีวิต</a></div></td></tr><tr><td colspan="3" id="Navbox" style="padding:0;margin:0 1em 0 0;text-align:right"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r12093835"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r12093841"><div class="navbar plainlinks hlist"><span>กล่องนี้: </span><ul><li class="nv-ดู"><a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="แม่แบบ:กาลานุกรมสิ่งมีชีวิต"><span title="ดูแม่แบบนี้">ดู</span></a></li><li class="nv-คุย"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="คุยเรื่องแม่แบบ:กาลานุกรมสิ่งมีชีวิต (ไม่มีหน้านี้)"><span title="อภิปรายแม่แบบนี้">คุย</span></a></li><li class="nv-แก้"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:EditPage/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="พิเศษ:EditPage/แม่แบบ:กาลานุกรมสิ่งมีชีวิต"><span title="แก้ไขแม่แบบนี้">แก้</span></a></li></ul></div></td></tr><tr style="vertical-align:top"><td id="Scale" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;width:4.2em;position:relative;float:left;font-size:100%;height:50em;border-right:1px solid #242020"><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:49.56em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−4500 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:48.18em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:46.81em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:45.43em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:44.05em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−4000 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:42.68em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:41.30em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:39.92em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:38.55em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−3500 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:37.17em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:35.79em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:34.42em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:33.04em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−3000 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:31.66em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:30.29em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:28.91em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:27.53em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−2500 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:26.16em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:24.78em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:23.40em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:22.03em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−2000 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:20.65em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:19.27em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:17.90em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:16.52em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−1500 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:15.14em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:13.77em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:12.39em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:11.01em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−1000 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:9.64em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:8.26em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:6.88em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:5.51em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−500 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:4.13em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:2.75em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">—</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:1.38em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:0.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">0 —</span></div></td><td id="Timeline" class="toccolours" style="padding:0px;margin:0.7em 0 0.7em 0;position:relative;font-size:100%;width:13em;height:50em;float:left;border:none"><div style="font-size:100%;background-color:#e5cc7f;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:48.590em;height:1.410em;left:0.910em;width:12.090em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.705em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#aebfd1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:44.053em;height:4.537em;left:0.910em;width:12.090em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.269em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ต้นกำเนิดของน้ำบนโลก (ไม่มีหน้านี้)">น้ำ</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#aebfd1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:44.053em;left:0.910em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-22.026em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3d9ff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:38.546em;height:5.507em;left:1.170em;width:11.830em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.753em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A7" title="สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว">สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3d9ff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:38.546em;left:1.170em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-19.273em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#99ffff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:23.128em;height:15.419em;left:1.430em;width:11.570em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-7.709em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="วิวัฒนาการของการสังเคราะห์ด้วยแสง (ไม่มีหน้านี้)">การสังเคราะห์ด้วยแสง</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#99ffff;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:23.128em;left:1.430em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-11.564em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3ffea;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:17.621em;height:5.507em;left:1.690em;width:11.310em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.753em;transform:translateY(-50%);z-index:5">พวก<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%81%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%95" title="ยูแคริโอต">ยูแคริโอต</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#b3ffea;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:17.621em;left:1.690em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-8.811em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ccffe7;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:5.958em;height:11.663em;left:1.950em;width:11.050em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-5.831em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C" title="สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์">สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ccffe7;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:5.958em;left:1.950em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.979em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#77dd00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:1.982em;height:7.379em;left:2.210em;width:1.170em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-3.689em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A" title="พืช"><span style="display:block; text-align:center; line-height: 0.85em;">พื<br />ช</span></a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#77dd00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:1.982em;left:2.210em;width:0.260em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.991em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ccbbaa;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:2.203em;height:3.756em;left:3.380em;width:9.620em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:80%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.878em;transform:translateY(-50%);z-index:5">พวก<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87" title="สัตว์ขาปล้อง">สัตว์ขาปล้อง</a> <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B2" title="มอลลัสกา">มอลลัสกา</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ffff00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:1.982em;left:2.470em;width:3.510em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-0.53em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.991em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%81" title="พืชดอก">พืชดอก</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#e6b880;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.721em;height:2.583em;left:3.380em;width:5.070em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.291em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="ไดโนเสาร์">ไดโนเสาร์</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ffcc00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:2.203em;left:8.580em;width:4.420em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.101em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ffcc00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.606em;height:1.597em;left:8.450em;width:4.290em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.15em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:50%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.798em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%89%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%A1" title="สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม">สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#e6b880;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:1.333em;left:5.980em;width:2.600em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-0.225em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.666em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B8%B5%E0%B8%81" title="สัตว์ปีก">นก</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ffbbbb;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:0.606em;left:8.710em;width:4.030em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.1em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:80%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.303em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%A3" title="อันดับวานร">อันดับวานร</a></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#993c00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:44.053em;height:5.947em;left:0.000em;width:0.910em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.974em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="display:block; text-align:center; line-height: 1.00em;"><a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="บรมยุคเฮเดียน"><span style="font-family:sans-serif;font-size:100%;color:#ffffff;background-color:transparent;;">เ<br />ฮ<br />เ<br />ดี<br />ย<br />น</span> </a></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#936a00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:27.533em;height:16.520em;left:0.000em;width:0.910em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-8.260em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="display:block; text-align:center; line-height: 1.00em;"><a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="บรมยุคอาร์เคียน"><span style="font-family:sans-serif;font-size:100%;color:#ffffff;background-color:transparent;;">อ<br />า<br />ร์<br />เ<br />คี<br />ย<br />น</span> </a></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#f1c309;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:5.958em;height:21.575em;left:0.000em;width:0.910em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-10.787em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="display:block; text-align:center; line-height: 1.00em;"><a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="บรมยุคโพรเทอโรโซอิก">โ<br />พ<br />ร<br />เ<br />ท<br />อ<br />โ<br />ร<br />โ<br />ซ<br />อิ<br />ก</a></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#c1e0c1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:5.958em;left:0.000em;width:0.910em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1.6em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.979em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="display:block; text-align:center; line-height: 0.85em;"><a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%9F%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="บรมยุคฟาเนอโรโซอิก">ฟ<br />า<br />เ<br />น<br />อ<br />โ<br />ร<br />โ<br />ซ<br />อิ<br />ก</a></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ccbbaa;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:8.260em;left:12.714em;width:0.286em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-4.130em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ccbbaa;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:2.203em;left:12.714em;width:0.286em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.101em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div></td><td id="Annotations" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;float:left;position:relative;width:11.05em;height:50em"><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:50.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="อายุของโลก (ไม่มีหน้านี้)">กำเนิดโลก<br />(4,540 ล้านปีก่อน)</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:48.590em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ต้นกำเนิดของน้ำบนโลก (ไม่มีหน้านี้)">น้ำแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:44.053em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B8%9B%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="รูปแบบของสิ่งมีชีวิตที่รู้จักแรกสุด (ไม่มีหน้านี้)">สิ่งมีชีวิตแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:42.952em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%94%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87" title="การระดมชนหนักครั้งหลัง">การระดมชนหนักครั้งหลัง</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:38.546em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติทางธรณีวิทยาของออกซิเจน (ไม่มีหน้านี้)">ออกซิเจนแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:31.278em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="มหายุคมีโซอาร์เคียน">ปอนโกลา</a>*</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:25.330em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.2em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="เหตุการณ์ออกซิเดชันครั้งใหญ่ (ไม่มีหน้านี้)">ออกซิเจนในชั้นบรรยากาศ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:24.780em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.2em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87%E0%B8%AE%E0%B8%B9%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุคน้ำแข็งฮูโรเนียน (ไม่มีหน้านี้)">ฮูโรเนียน</a>*</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:22.026em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%9A%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="วิวัฒนาการของการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (ไม่มีหน้านี้)">การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:17.621em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%9F%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ชีวชาติฟรานเซวิลเลียน (ไม่มีหน้านี้)">สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์แรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:16.520em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="วิวัฒนาการของเห็ดรา (ไม่มีหน้านี้)">เห็ดราแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:9.361em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.25em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติการวิวัฒนาการของพืช (ไม่มีหน้านี้)">พืชแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:8.260em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.4em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%AA%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="คาเวียสไฟเอรา (ไม่มีหน้านี้)">สัตว์แรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:7.489em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.2em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%84%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="ยุคไครโอเจเนียน">ยุคน้ำแข็งไครโอเจเนียน</a>*</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:6.993em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.2em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%B5%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ชีวชาติยุคอีดีแอคารัน (ไม่มีหน้านี้)">ชีวชาติยุคอีดีแอคารัน</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:5.958em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.15em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%81%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="การระเบิดยุคแคมเบรียน (ไม่มีหน้านี้)">การระเบิดยุคแคมเบรียน</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:4.956em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.1em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2-%E0%B8%AA%E0%B8%B0%E0%B8%AE%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุคน้ำแข็งแอนเดรีย-สะฮาราน (ไม่มีหน้านี้)">แอนเดรีย</a>*</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:4.075em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.1em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%9E%E0%B8%AD%E0%B8%94" title="เทเทรอพอด">เทเทรอพอดแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:3.304em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.2em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%9E%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุคน้ำแข็งมหายุคพาลีโอโซอิกตอนปลาย (ไม่มีหน้านี้)">ยุคน้ำแข็งคารู</a>*</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.275em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.3em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%9B" title="เอป">เอป</a> / <a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="มนุษย์">มนุษย์แรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.018em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.4em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุคน้ำแข็งยุคควอเทอร์นารี (ไม่มีหน้านี้)">ควอเทอร์นารี</a>*</div></div></td></tr></tbody></table></td></tr><tr><td id="Caption" colspan="3" style="padding:0;margin:0 0.2em 0.7em 0.2em"><div id="Caption" class="toccolours" style="margin:0 0.5em;border-style:none;clear:both;text-align:center;width:26.8em"><div style="float:left;font-size:85%;">(<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%B5" title="ล้านปี">ล้านปีก่อน</a>)</div><div style="float:right;font-size:95%;">*<i><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="เส้นเวลาของยุคน้ำแข็ง (ไม่มีหน้านี้)">ยุคน้ำแข็ง</a></i></div></div></td></tr></tbody></table> <p>คุณสมบัติทั่วไปของสิ่งมีชีวิตบนโลก (พืช, สัตว์, <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%B2" title="เห็ดรา">เห็ดรา</a>, <a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B9%8C" title="โพรทิสต์">โพรทิสต์</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="อาร์เคีย">อาร์เคีย</a> และแบคทีเรีย) คือการที่มีลักษณะเป็นเซลล์ ดำรงชีวิตบนพื้นฐานของคาร์บอน-น้ำ สามารถเจริญเติบโตได้ มีแมแทบอลิซึม มีการตอบสนองต่อสิ่งเร้าและการสืบพันธุ์ โดยทั่วไป ตัวตนที่มีคุณสมบัติเหล่านี้ถือเป็นสิ่งมีชีวิต อย่างไรก็ตามไม่ใช่ทุกคำจำกัดความของชีวิตที่ถือว่าคุณสมบัติเหล่านี้เป็นสิ่งสำคัญ สิ่งเทียมชีวิตที่มนุษย์สร้างขึ้นอาจถือได้ว่าเป็นชีวิตได้เช่นกัน </p><p><a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A1%E0%B8%93%E0%B8%91%E0%B8%A5" title="ชีวมณฑล">ชีวมณฑล</a> เป็นส่วนหนึ่งของเปลือกนอกของโลกซึ่งรวมถึงแผ่นดิน หินผิวดิน น้ำ อากาศและบรรยากาศ ที่สิ่งมีชีวิตอุบัติขึ้น และที่ซึ่งกระบวนการชีวนภาพมีการผันแปรและเปลี่ยนรูป จากมุมมองอย่างกว้างสุดทางธรณีกายวิภาคศาสตร์ ชีวมณฑลเป็นระบบขนาดใหญ่ที่รวมเอาสิ่งมีชีวิตและปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันของพวกมัน รวมถึงปฏิสัมพันธ์ที่พวกมันมีต่อ <a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%84" title="ธรณีภาค">ธรณีภาค</a> (หิน) <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%84" title="อุทกภาค">อุทกภาค</a> (น้ำ) และ <a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">อากาศภาค</a> ประมาณว่าทั้งโลกมีชีวมวลมากกว่า 75 พันล้านตัน (150 ล้านล้านปอนด์หรือประมาณ 6.8 × 10 <sup>13</sup> กิโลกรัม) อาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมต่างๆภายในชีวมณฑล<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>กว่าเก้าในสิบของมวลชีวภาพทั้งหมดบนโลกคือพืช ซึ่งชีวิตสัตว์ขึ้นอยู่กับการดำรงอยู่ของมันเป็นอย่างมาก<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> จนถึงปัจจุบันมีการระบุสปีชีส์พืชและสัตว์มากกว่า 2 ล้านชนิด<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> และมีการประมาณว่าจำนวนที่แท้จริงของสปีชีส์บนโลกอยู่ตั้งแต่ไม่กี่ล้านไปจนถึงห้าสิบล้านสปีชีส์<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> จำนวนของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดมีการเปลี่ยนแปลงอย่างต่อเนื่องในระดับหนึ่ง โดยมีสิ่งมีชีวิตชนิดใหม่ปรากฏขึ้นในขณะที่ชนิดอื่นทยอยหายไป<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> จำนวนสปีชีส์ทั้งหมดลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="วิวัฒนาการ"><span id=".E0.B8.A7.E0.B8.B4.E0.B8.A7.E0.B8.B1.E0.B8.92.E0.B8.99.E0.B8.B2.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A3"></span>วิวัฒนาการ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=15" title="แก้ไขส่วน: วิวัฒนาการ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Amazon_Manaus_forest.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Amazon_Manaus_forest.jpg/220px-Amazon_Manaus_forest.jpg" decoding="async" width="220" height="95" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Amazon_Manaus_forest.jpg/330px-Amazon_Manaus_forest.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Amazon_Manaus_forest.jpg/440px-Amazon_Manaus_forest.jpg 2x" data-file-width="964" data-file-height="415" /></a><figcaption>ส่วนหนึ่งของป่าดิบชื้นแอมะซอน – ป่าในทวีปอเมริกาใต้แห่งนี้มี<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="ความหลากหลายทางชีวภาพ">ความหลากหลาย</a>ของสิ่งมีชีวิตมากที่สุดใน<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์)">โลก</a><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="วิวัฒนาการ">วิวัฒนาการ</a></div> <p><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%84%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="กำเนิดชีวิตจากสิ่งไร้ชีวิต">ต้นกำเนิดของสิ่งมีชีวิต</a>บนโลกยังไม่เป็นที่เข้าใจกันดีนัก แต่ทราบว่าอุบัติขึ้นเมื่ออย่างน้อย 3.5 พันล้านปีก่อน<sup id="cite_ref-Origin1_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-Origin1-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Origin2_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-Origin2-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-RavenJohnson2002_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-RavenJohnson2002-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ในช่วง<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="บรมยุคเฮเดียน">บรมยุคเฮเดียน</a>หรือ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="ยุคอาร์เคียน (ไม่มีหน้านี้)">ยุคอาร์เคียน</a>ซึ่งโลกมีสภาพแวดล้อมแตกต่างไปจากในปัจจุบันอย่างมาก<sup id="cite_ref-Line_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Line-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> รูปแบบแรกเริ่มของชีวิตมีคุณลักษณะพื้นฐานคือสามารถจำลองตัวเองและส่งต่อลักษณะทางพันธุกรรม เมื่อสิ่งมีชีวิตปรากฏขึ้น กระบวนการ<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="วิวัฒนาการ">วิวัฒนาการ</a>ด้วย<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="การคัดเลือกโดยธรรมชาติ">การคัดเลือกโดยธรรมชาติ</a> ทำให้เกิดการพัฒนาสิ่งมีชีวิตที่มีรูปแบบหลากหลายมากขึ้นเรื่อย ๆ </p><p>สิ่งมีชีวิตจำนวนมากที่ไม่สามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงและการแข่งขันจากสิ่งมีชีวิตอื่น ได้สูญพันธุ์ไป อย่างไรก็ตามบันทึก<a href="/wiki/%E0%B8%8B%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B9%8C" title="ซากดึกดำบรรพ์">ซากดึกดำบรรพ์</a>ยังคงมีหลักฐานของสิ่งมีชีวิตที่เก่าแก่เหล่านี้หลายชนิด หลักฐานจากซากดึกดำบรรพ์และ<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AD" title="ดีเอ็นเอ">ดีเอ็นเอ</a>แสดงให้เห็นว่าสิ่งมีชีวิตที่มีอยู่หรือเคยดำรงอยู่ทั้งหมด สามารถติดตามบรรพบุรุษสืบเนื่องย้อนกลับไปยังรูปแบบชีวิตแรกเริ่มได้<sup id="cite_ref-Line_64-1" class="reference"><a href="#cite_note-Line-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>เมื่อพืชที่มีรูปแบบพื้นฐานที่สุดพัฒนากระบวนการ<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%87" title="การสังเคราะห์ด้วยแสง">สังเคราะห์ด้วยแสง</a> พลังงานของดวงอาทิตย์จึงสามารถถูกเก็บเกี่ยวเพื่อสร้างสภาวะที่เอื้ออำนวยให้มีรูปแบบชีวิตที่ซับซ้อนมากขึ้น<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ผลจากกระบวนการดังกล่าวคือ<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ออกซิเจน">ออกซิเจน</a>สะสมในบรรยากาศและก่อให้เกิด<a href="/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%99" title="ชั้นโอโซน">ชั้นโอโซน</a> การรวมตัวของเซลล์ขนาดเล็กภายในเซลล์ขนาดใหญ่ส่งผลให้เกิด<a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A4%E0%B8%A9%E0%B8%8E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0%B9%84%E0%B8%9A%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="ทฤษฎีเอ็นโดซิมไบโอติก">การพัฒนาเซลล์ที่ซับซ้อนขึ้น</a> เรียกว่า <a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%81%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%95" title="ยูแคริโอต">ยูแคริโอต</a><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> เซลล์ภายในโคโลนีมีการพัฒนาที่จำเพาะต่อหน้าที่มากขึ้น ส่งผลให้เกิดสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่แท้จริง ชั้นโอโซนดูดซับ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%A5%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%A7%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%95" title="รังสีอัลตราไวโอเลต">รังสีอัลตราไวโอเลต</a>ที่เป็นอันตรายไว้ สิ่งมีชีวิตจึงตั้งรกรากอยู่บนพื้นผิวโลกได้ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="จุลชีพ"><span id=".E0.B8.88.E0.B8.B8.E0.B8.A5.E0.B8.8A.E0.B8.B5.E0.B8.9E"></span>จุลชีพ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=16" title="แก้ไขส่วน: จุลชีพ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Yellow_mite_(Tydeidae)_Lorryia_formosa_2_edit.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg/150px-Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg" decoding="async" width="150" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg/225px-Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg/300px-Yellow_mite_%28Tydeidae%29_Lorryia_formosa_2_edit.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="2560" /></a><figcaption>ตัวไร <a href="/w/index.php?title=Mite&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mite (ไม่มีหน้านี้)"><i>Lorryia formosa</i></a> จุลชีพชนิดหนึ่ง</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%9E" class="mw-redirect" title="จุลชีพ">จุลชีพ</a></div> <p>สิ่งมีชีวิตรูปแบบแรกที่อุบัติขึ้นบนโลกคือจุลินทรีย์ และยังเป็นรูปแบบเดียวของสิ่งมีชีวิตจนกระทั่งประมาณหนึ่งพันล้านปีก่อน ซึ่งเป็นเวลาที่สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์เริ่มปรากฏขึ้น<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> จุลชีพเป็นสิ่งมีชีวิตที่โดยทั่วไปมีขนาดเล็กเกินกว่าที่ตามนุษย์สามารถมองเห็นได้ ตัวอย่างจุลชีพเช่น <a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%84%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="แบคทีเรีย">แบคทีเรีย</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%84%E0%B8%88" class="mw-redirect" title="ฟังไจ">ฟังไจ</a> <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="อาร์เคีย">อาร์เคีย</a> <a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%B2" class="mw-redirect" title="โพรทิสตา">โพรทิสตา</a> และสัตว์เล็กหลายชนิด </p><p>รูปแบบของชีวิตเหล่านี้พบได้ในเกือบทุกสถานที่บนโลกที่มีน้ำในรูปของเหลว รวมถึงภายในของโลกด้วย<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> การสืบพันธุ์ของจุลชีพเป็นไปอย่างรวดเร็วและบ่อยครั้ง ผลของอัตราการกลายพันธุ์ที่สูงและความสามารถในการถ่ายโอนยีนในแนวราบ<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ทำให้จุลชีพสามารถปรับตัวได้ดีและสามารถอยู่รอดได้ในสภาพแวดล้อมใหม่ ๆ รวมถึง<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="อวกาศ">อวกาศ</a><sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> จุลชีพเป็นส่วนสำคัญของระบบนิเวศของดาวเคราะห์ อย่างไรก็ตามจุลินทรีย์บางชนิด<a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%9E%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%84" title="จุลชีพก่อโรค">ก่อให้เกิดโรค</a>ในสิ่งมีชีวิตอื่น </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="พืชและสัตว์"><span id=".E0.B8.9E.E0.B8.B7.E0.B8.8A.E0.B9.81.E0.B8.A5.E0.B8.B0.E0.B8.AA.E0.B8.B1.E0.B8.95.E0.B8.A7.E0.B9.8C"></span>พืชและสัตว์</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=17" title="แก้ไขส่วน: พืชและสัตว์"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A" title="พืช">พืช</a> และ <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C" title="สัตว์">สัตว์</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Diversity_of_plants_(Streptophyta)_version_2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png/220px-Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png" decoding="async" width="220" height="327" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png/330px-Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png/440px-Diversity_of_plants_%28Streptophyta%29_version_2.png 2x" data-file-width="896" data-file-height="1331" /></a><figcaption>ความหลากหลายของพรรณไม้</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Animal_diversity.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Animal_diversity.png/220px-Animal_diversity.png" decoding="async" width="220" height="322" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Animal_diversity.png/330px-Animal_diversity.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Animal_diversity.png 2x" data-file-width="354" data-file-height="518" /></a><figcaption>ความหลายของสัตว์</figcaption></figure> <p>แต่เดิม <a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A5" class="mw-redirect" title="แอริสตอเติล">แอริสตอเติล</a>แบ่งสิ่งมีชีวิตทั้งหมดออกเป็นสัตว์และพืช (ซึ่งเคลื่อนที่ช้ากว่าที่มนุษย์จะสังเกตเห็นได้) ในระบบของ<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%AA_%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%AA" class="mw-redirect" title="คาโรลัส ลินเนียส">ลินเนียส</a> การจัดแบ่งนี้กลายเป็น อาณาจักร <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A" title="พืช">Vegetabilia</a> (ภายหลังเปลี่ยนเป็นอาณาจักร Plantae หรืออาณาจักรพืช ) และอาณาจักร Animalia (หรืออาณาจักรสัตว์) ตั้งแต่นั้นมาเป็นที่ชัดเจนว่า อาณาจักรพืชตามที่กำหนดไว้แต่เดิมมีกลุ่มที่ไม่เกี่ยวข้องหลายกลุ่ม และ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B8%B2" title="เห็ดรา">เห็ดรา</a>กับ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="สาหร่าย">สาหร่าย</a>หลายกลุ่มก็ถูกย้ายไปยังอาณาจักรใหม่ อย่างไรก็ตามพวกมันมักถูกพิจารณาว่าเป็นพืชในหลายบริบท บางครั้งแบคทีเรียก็ถูกจัดอยู่ในกลุ่มพฤกษชาติ<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> การจำแนกประเภทบางหลักใช้คำว่า <i>bacterial flora</i> เพื่อแยกพวกมันออกจาก <i>flora</i> </p><p><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%A4%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="พฤกษชาติ (ไม่มีหน้านี้)">พฤกษชาติ</a>ตามภูมิภาคยังถูกแบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ เช่น <i>พืชพื้นเมือง</i> และ <i>พืชเกษตรและพืชสวน</i> ซึ่งอย่างหลังสุดถูกปลูกและเก็บเกี่ยวโดยเจตนา "พฤกษชาติพื้นถิ่น" บางประเภทถูกนำเข้ามาเมื่อหลายศตวรรษก่อน เมื่อผู้คนอพยพจากภูมิภาคหรือทวีปหนึ่งไปยังอีกทวีปหนึ่ง พืชเหล่านี้กลายเป็นส่วนสำคัญของพฤกษชาติในท้องถิ่นที่มีอยู่แต่เดิมในพื้นที่ที่พวกมันถูกนำเข้ามา นับเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่าปฏิสัมพันธ์ที่มนุษย์มีต่อธรรมชาติสามารถทำให้ขอบเขตของสิ่งที่เรียกว่าธรรมชาติไม่ชัดเจนได้เพียงใด </p><p>พืชอีกประเภทหนึ่งที่มีการจัดมาอย่างยาวนานคือ "วัชพืช" แม้ว่าคำดังกล่าวจะไม่เป็นที่ชื่นชอบในหมู่<a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%9E%E0%B8%A4%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" class="mw-redirect" title="นักพฤกษศาสตร์">นักพฤกษศาสตร์</a> ในฐานะวิธีการอย่างเป็นทางการสำหรับจัดหมวดหมู่แก่พืชที่ "ไร้ประโยชน์" การใช้คำว่า "วัชพืช" อย่างไม่เป็นทางการเพื่ออธิบายว่าพืชเหล่านั้นควรถูกกำจัด เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นถึงแนวโน้มทั่วไปของผู้คนและสังคมในการพยายามที่จะเปลี่ยนแปลงหรือกำหนดรูปแบบของธรรมชาติ ในทำนองเดียวกัน สัตว์มักถูกแบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ เช่นสัตว์เลี้ยง, ปศุสัตว์, สัตว์ป่า, สัตว์รังควาน, ฯลฯ ตามความสัมพันธ์ต่อชีวิตมนุษย์ </p><p>สัตว์มีคุณลักษณะบางประการที่ทำให้ถูกแยกประเภทต่างหากจากสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ สัตว์เป็นสิ่งมีชีวิต<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%81%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%95" title="ยูแคริโอต">ยูแคริโอต</a>และโดยปกติประกอบด้วย<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="สัตว์หลายเซลล์ (ไม่มีหน้านี้)">หลายเซลล์</a> (ยกเว้น <a href="/w/index.php?title=Myxozoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Myxozoa (ไม่มีหน้านี้)">Myxozoa</a>) คุณลักษณะเหล่านี้แยกสัตว์ออกจาก<a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%84%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="แบคทีเรีย">แบคทีเรีย</a> <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="อาร์เคีย">อาร์เคีย</a> และ<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B9%8C" title="โพรทิสต์">โพรทิสต์</a>ส่วนใหญ่ สัตว์เป็น<a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="เฮเทอโรทรอพ (ไม่มีหน้านี้)">เฮเทอโรทรอพ</a> ซึ่งย่อยอาหารภายในช่องว่างในลำตัว ต่างจากพืชที่เป็นออโททรอพ นอกจากนี้ยังสามารถแยกออกจาก<a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%84%E0%B8%88" class="mw-redirect" title="ฟังไจ">ฟังไจ</a> พืช <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="สาหร่าย">สาหร่าย</a> ด้วยการที่ไม่มีผนังเซลล์ </p><p>สัตว์มีร่างกายที่มีการแบ่งประเภทการทำงานออกเป็นระบบอันประกอบด้วยเนื้อเยื่อ (ยกเว้นสัตว์ในไฟลัม<a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="ฟองน้ำ">พอริเฟอรา</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%8B%E0%B8%B1%E0%B8%A7" title="พลาโคซัว">พลาโคซัว</a>ที่ไม่เป็น<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD" title="เนื้อเยื่อ">เนื้อเยื่อ</a>แท้จริง) ซึ่งรวมถึง<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD" title="กล้ามเนื้อ">กล้ามเนื้อ</a>ที่ทำหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหว <a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%97" title="ระบบประสาท">ระบบประสาท</a>ที่ส่งและประมวลผลสัญญาณประสาท ทุกเซลล์ยูแคริโอตในร่างกายของสัตว์ถูกล้อมรอบด้วยสารเคลือบเซลล์ที่ประกอบด้วย<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="คอลลาเจน">คอลลาเจน</a>และ<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%95%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="ไกลโคโปรตีน">ไกลโคโปรตีน</a>ที่มีความยืดหยุ่น อาจพบโครงสร้างที่มีการเสริมความแข็งแรงด้วยแคลเซียม เช่น <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="กระดอง (ไม่มีหน้านี้)">กระดอง</a> <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81" title="เปลือก">เปลือก</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%B8%82%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ขวาก (ไม่มีหน้านี้)">ขวาก</a> และ<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%94%E0%B8%B9%E0%B8%81" title="กระดูก">กระดูก</a> โครงสร้างเหล่านี้ทำหน้าที่คล้ายนั่งร้านที่เซลล์สามารถย้ายเข้าไปและถูกจัดเรียงระหว่างการพัฒนาและการเจริญเป็นตัวเต็มวัย และยังช่วย้คำจุนโครงสร้างทางกายวิภาคศาสตร์ที่ใช้สำหรับการเคลื่อนที่ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ"><span id=".E0.B8.9B.E0.B8.8F.E0.B8.B4.E0.B8.AA.E0.B8.B1.E0.B8.A1.E0.B8.9E.E0.B8.B1.E0.B8.99.E0.B8.98.E0.B9.8C.E0.B8.A3.E0.B8.B0.E0.B8.AB.E0.B8.A7.E0.B9.88.E0.B8.B2.E0.B8.87.E0.B8.A1.E0.B8.99.E0.B8.B8.E0.B8.A9.E0.B8.A2.E0.B9.8C.E0.B8.81.E0.B8.B1.E0.B8.9A.E0.B8.98.E0.B8.A3.E0.B8.A3.E0.B8.A1.E0.B8.8A.E0.B8.B2.E0.B8.95.E0.B8.B4"></span>ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=18" title="แก้ไขส่วน: ปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg/220px-Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg/330px-Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg/440px-Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>แม้จะมีความสวยงาม แต่ชายฝั่งฮานาเลย์อันสงบเงียบแห่งนี้กำลังถูกแปรสภาพอย่างหนักจากชนิดพันธุ์รุกรานเช่น<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A5" title="สนทะเล">สนทะเล</a></figcaption></figure> <p>แม้ว่า<a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="มนุษย์">มนุษย์</a>จะมีสัดส่วนของ<a href="/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="มวลชีวภาพ">มวลชีวภาพ</a>เพียงเล็กน้อยเมื่อเทียบกับสิ่งมีชีวิตทั้งหมดบนโลก แต่<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%97%E0%B8%9A%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ผลกระทบของมนุษย์ที่มีต่อธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">ผลกระทบของมนุษย์ที่มีต่อธรรมชาติ</a>นั้นมีมากกว่าสิ่งมีชีวิตอื่นเพราะขอบเขตอิทธิพลของมนุษย์ ขอบเขตระหว่างสิ่งที่มนุษย์ถือว่าเป็นธรรมชาติและ "สภาพแวดล้อมที่สร้างขึ้น" ไม่ชัดเจน เว้นเสียแต่ว่าจะทำการพิจารณาอย่างสุดโต่ง แม้ว่าจะรวมการพิจารณาในแบบดังกล่าวแล้ว ปริมาณของสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่ปราศจากอิทธิพลของมนุษย์ที่สามารถสังเกตได้ก็ลดน้อยลงในอัตราที่รวดเร็วมากขึ้นเรื่อย ๆ </p><p>การพัฒนา<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%A2%E0%B8%B5" title="เทคโนโลยี">เทคโนโลยี</a>โดยมนุษย์ทำให้เกิดการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติมากขึ้นและช่วยบรรเทาความเสี่ยงจาก<a href="/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="ภัยธรรมชาติ">ภัยธรรมชาติ</a>ได้ อย่างไรก็ตาม แม้จะมีความก้าวหน้า แต่ชะตากรรมของ<a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1" title="อารยธรรม">อารยธรรม</a>มนุษย์ยังคงมีความเชื่อมโยงอย่างใกล้ชิดกับการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม มีวงจรป้อนกลับที่มีความซับซ้อนสูงระหว่างแก๊สเรือนกระจกกับการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ภัยคุกคามที่มนุษย์สร้างขึ้นต่อสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติของโลก ได้แก่ มลภาวะ <a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B3%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="การทำลายป่า">การทำลายป่า</a> และภัยพิบัติเช่นการรั่วไหลของน้ำมัน มนุษย์มีส่วนทำให้พืชและสัตว์หลายชนิด<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B8%8D%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C" title="การสูญพันธุ์">สูญพันธุ์</a> </p> <table id="Container" role="presentation" class="nomobile toccolours searchaux" style="text-align:left;padding:0 0.5em;border-style:solid;float:right;clear:right;margin:0.3em 0 0.8em 1.4em;overflow:hidden;min-width:29.95em"><tbody><tr><td colspan="3" id="Title" style="padding:1em 1em 0 1em"><div style="background-color:#77bb77;padding:0 0.2em 0 0.2em;font-weight:bold;text-align:center"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์"><span style="font-family:sans-serif;font-size:100%;color:#ffffff;background-color:transparent;;">กาลานุกรมสายพันธุ์มนุษย์</span> </a></div></td></tr><tr><td colspan="3" id="Navbox" style="padding:0;margin:0 1em 0 0;text-align:right"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r12093835"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r12093841"><div class="navbar plainlinks hlist"><span>กล่องนี้: </span><ul><li class="nv-ดู"><a href="/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="แม่แบบ:กาลานุกรมมนุษย์"><span title="ดูแม่แบบนี้">ดู</span></a></li><li class="nv-คุย"><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%A2%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="คุยเรื่องแม่แบบ:กาลานุกรมมนุษย์ (ไม่มีหน้านี้)"><span title="อภิปรายแม่แบบนี้">คุย</span></a></li><li class="nv-แก้"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:EditPage/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A:%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="พิเศษ:EditPage/แม่แบบ:กาลานุกรมมนุษย์"><span title="แก้ไขแม่แบบนี้">แก้</span></a></li></ul></div></td></tr><tr style="vertical-align:top"><td id="Scale" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;width:4.2em;position:relative;float:left;font-size:100%;height:50em;border-right:1px solid #242020"><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:50.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−10 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:47.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:45.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−9 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:42.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:40.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−8 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:37.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:35.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−7 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:32.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:30.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−6 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:27.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:25.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−5 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:22.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:20.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−4 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:17.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:15.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−3 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:12.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:10.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−2 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:7.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:5.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">−1 —</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:2.50em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">–</span></div><div style="float:right;position:absolute;right:-1px;top:-0.00em;transform:translateY(-50%)"><span style="font-size:90%">0 —</span></div></td><td id="Timeline" class="toccolours" style="padding:0px;margin:0.7em 0 0.7em 0;position:relative;font-size:100%;width:13em;height:50em;float:left;border:none;background-color:#FFE4F1"><div style="font-size:100%;background-color:#936a00;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:26.665em;height:23.335em;left:0.000em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:-0.1em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-11.667em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><b><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r11766444">@supports(writing-mode:vertical-lr){.mw-parser-output .ts-vertical-text{letter-spacing:-0.12em;line-height:1em;text-orientation:upright;writing-mode:vertical-lr;width:1em}}</style><span class="ts-vertical-text" style=""><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%84%E0%B8%A1%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="สมัยไมโอซีน"><span style="font-family:sans-serif;font-size:100%;color:#ffffff;background-color:transparent;;">Miocene</span> </a></span></b></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#f1c309;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:12.900em;height:13.765em;left:0.000em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:-0.1em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-6.883em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><b><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r11766444"><span class="ts-vertical-text" style=""><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%84%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="สมัยไพลโอซีน">Pliocene</a></span></b></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#c1e0c1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.058em;height:12.841em;left:0.000em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.75em;left:-0.1em"><div style="position:relative;text-align:center;font-size:90%;vertical-align:middle;display:block;bottom:-6.421em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><b><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r11766444"><span class="ts-vertical-text" style=""><a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%84%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B9%82%E0%B8%95%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="สมัยไพลสโตซีน">Pleistocene</a></span></b></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:14.000em;height:36.000em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-6.7em;left:-0.3em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-18.000em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="font-size: 120%;"><b><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#ลิงใหญ่" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์">สายพันธุ์มนุษย์</a></b></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:48.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0.1em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Nakalipithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:46.500em;height:1.000em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:0.6em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.500em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Samburupithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:44.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0.2em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Ouranopithecus</span></i><br /><span style="font-size:85%;"><i>(Ou. turkae)</i><br /><i>(Ou. macedoniensis)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:39.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.1em;left:0.4em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Chororapithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:35.000em;height:10.000em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-1.75em;left:-0.2em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-5.000em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Oreopithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:39.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1.75em;left:-0.4em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Sivapithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:34.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:0.3em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Sahelanthropus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:34.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:2em;left:0.3em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Graecopithecus</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:29.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.5em;left:-1.5em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;">Orrorin</span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:29.500em;height:0.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:2.5em;left:0.15em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="font-size:85%;"><i>(O. praegens)</i><br /><i>(O. tugenensis)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:22.000em;height:6.850em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:-3.75em;left:-0.3em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-3.425em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><b><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/Ardipithecus" class="mw-redirect" title="Ardipithecus">Ardipithecus</a></span></b></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:27.700em;height:1.150em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.75em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.575em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="font-size:85%;"><i>(Ar. kadabba)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:21.500em;height:1.000em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.500em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span style="font-size:85%;"><i>(Ar. ramidus)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:6.000em;height:16.500em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:3em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-8.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><b><span style="font-size:90%;">Australopithecus</span></b></i><br /><span style="font-size:85%;"><i>(Au. africanus)</i><br /><i>(Au. afarensis)</i><br /><i>(Au. anamensis)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#DCEEFF;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:8.250em;height:5.750em;left:2.600em;width:10.400em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0.9em;left:-0.5em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-2.875em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><b><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/H._habilis" class="mw-redirect" title="H. habilis">H. habilis</a></span></b></i><br /><span style="font-size:85%;"><i>(H. rudolfensis)</i><br /><i>(Au. garhi)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#FFE4F1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.570em;height:9.430em;left:3.900em;width:9.100em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1.5em;left:-1em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-4.715em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><b><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/H._erectus" class="mw-redirect" title="H. erectus">H. erectus</a></span></b></i><br /><span style="font-size:85%;"><i>(H. antecessor)</i><br /><i>(H. ergaster)</i><br /><i>(Au. sediba)</i></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#FFE4F1;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:6.000em;height:2.500em;left:2.600em;width:10.400em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#7DFFFF;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:1.000em;height:2.500em;left:2.600em;width:10.400em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1em;left:-0.2em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-1.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/H._heidelbergensis" class="mw-redirect" title="H. heidelbergensis">H. heidelbergensis</a></span></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#F3F300;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:1.500em;left:3.900em;width:9.100em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:-0.7em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.750em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><i><b><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></span></b></i></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#F3F300;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.000em;height:0.200em;left:1.300em;width:3.900em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.100em;transform:translateY(-50%);z-index:5"></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#7DFFFF;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.200em;height:1.050em;left:2.600em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1.8em;left:2.6em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.525em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span class="nowrap"><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="นีแอนเดอร์ทาล">นีแอนเดอร์ทาล</a></span></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#F3F300;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.200em;height:0.370em;left:1.300em;width:11.700em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.185em;transform:translateY(-50%);z-index:5"></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#7DFFFF;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:0.200em;height:0.370em;left:2.600em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:1.4em;left:2.8em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-0.185em;transform:translateY(-50%);z-index:5"><span class="nowrap"><span style="font-size:90%;"><a href="/wiki/Denisovans" class="mw-redirect" title="Denisovans">Denisovans</a></span></span></div></div></div><div style="font-size:100%;background-color:#ABFFAB;border-style:none none;position:absolute;text-align:center;margin:0;padding:0;top:6.000em;height:8.500em;left:11.700em;width:1.300em"><div style="font-size:100%;position:relative;top:0em;left:0em"><div style="position:relative;text-align:center;vertical-align:middle;display:block;bottom:-4.250em;transform:translateY(-50%);z-index:5"> </div></div></div></td><td id="Annotations" style="padding:0;margin:0.7em 0 0.7em 0;float:left;position:relative;width:11.05em;height:50em"><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:50.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#ลิงใหญ่" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์">เอปก่อน ๆ</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:45.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#ลิงใหญ่" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์">กอริลลาแยกสายพันธุ์</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:42.500em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#ลิงใหญ่" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์">ชิมแปนซีแยกสายพันธุ์</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:35.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/Sahelanthropus" class="mw-redirect" title="Sahelanthropus">อาจเดินสองเท้า</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:29.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><i>Ardipithecus</i> แรกสุด</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:22.500em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><i>Australopithecus</i> แรกสุด</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:17.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#Stone_tools" title="วิวัฒนาการของมนุษย์">เครื่องมือหินแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:14.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.25em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#มนุษย์" title="กาลานุกรมวิวัฒนาการมนุษย์"><i>Homo</i> แรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:10.600em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.25em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#การอพยพย้ายถิ่นฐานของมนุษย์" title="วิวัฒนาการของมนุษย์">ออกจากแอฟริกาแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:9.550em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0">ใช้ภาษาแรกสุด</div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:8.500em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C#Oldest_Fire_Use" title="วิวัฒนาการของมนุษย์">ใช้ไฟ/หุงอาหารแรกสุด</a></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:1.000em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.6em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><span style="font-size:95%;">ศิลปะหินแรกสุด</span></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.625em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:0.1em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><span style="font-size:95%;">เสื้อผ้าแรกสุด</span></div></div></td></tr></tbody></table><table role="presentation" style="position:absolute;z-index:15;top:0.250em;left:0em;transform:translateY(-50%);padding:0;margin:0;font-size:100%"><tbody><tr><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><span style="color:black">←</span></td><td style="padding:0;text-align:left;vertical-align:middle"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;top:-0.4em"><div style="z-index:10;font-size:90%;color:black;display:block;line-height:105%;bottom:0"><span style="font-size:95%;"><a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%9E%E0%B8%A4%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B8%B1%E0%B8%88%E0%B8%88%E0%B8%B8%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99" class="mw-redirect" title="การเปลี่ยนมามีพฤติกรรมปัจจุบัน">มนุษย์ปัจจุบัน</a></span></div></div></td></tr></tbody></table><div class="annot-bar" style="width:auto;font-size:100%;position:absolute;text-align:center;margin-top:21.000em"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;text-align:left;top:0.25em;left:-5em;width:8.8em"><div style="position:relative;width:auto;z-index:10;font-size:90%;color:black;vertical-align:middle;line-height:105%;bottom:0"><span style="display:block; text-align:center; font-size:125%"><b><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r11766444"><span class="ts-vertical-text" style=""><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B9%8C%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88" title="วงศ์ลิงใหญ่">ลิ ง ใ ห ญ่</a></span></b></span></div></div></div><div class="annot-bar" style="width:auto;font-size:100%;position:absolute;text-align:center;margin-top:3.000em"><div class="annot-nudge" style="font-size:100%;float:left;position:relative;text-align:left;top:3.25em;left:-5em;width:8.8em"><div style="position:relative;width:auto;z-index:10;font-size:90%;color:black;vertical-align:middle;line-height:105%;bottom:0"><span style="display:block; text-align:center; font-size:50%;"><b><span style="font-size:85%;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r11766444"><span class="ts-vertical-text" style="">Paranthropus</span></span></b></span></div></div></div></td></tr><tr><td id="Caption" colspan="3" style="padding:0;margin:0 0.2em 0.7em 0.2em"><div id="Caption" class="toccolours" style="margin:0 0.5em;border-style:none;clear:both;text-align:center;width:26.8em"><div style="float:left;font-size:85%;">(<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99" title="ระบบพิกัดคาร์ทีเซียน">มาตราส่วน</a>: <a href="/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="ธรณีกาล">ล้านปีก่อน</a>)</div></div></td></tr></tbody></table> <p>มนุษย์ใช้ประโยชน์จากธรรมชาติเพื่อกิจกรรมยามว่างและกิจกรรมทางเศรษฐกิจ การได้มาซึ่งทรัพยากรธรรมชาติเพื่อใช้ในภาคอุตสาหกรรมยังคงเป็นองค์ประกอบสำคัญของ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%A9%E0%B8%90%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%88" title="ระบบเศรษฐกิจ">ระบบเศรษฐกิจ</a>โลก<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> กิจกรรมบางอย่างเช่นการล่าสัตว์และการตกปลาเป็นไปเพื่อการยังชีพและการพักผ่อนหย่อนใจ มนุษย์รู้จักทำ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1" title="เกษตรกรรม">เกษตรกรรม</a>เมื่อราวสหัสวรรษที่ 9 ก่อนคริสต์ศักราช ตั้งแต่การผลิตอาหารไปจนถึงพลังงาน ธรรมชาติมีอิทธิพลต่อความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจ </p><p>มนุษย์ในยุคแรกเก็บเกี่ยวพืชในธรรมชาติเพื่อเป็นอาหารและใช้พืชที่มีคุณสมบัติเป็นยาเพื่อการรักษาโรคภัยไข้เจ็บ<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> มนุษย์ในปัจจุบันใช้พืชในทางเกษตรกรรมเป็นส่วนใหญ่ การแปรสภาพพื้นที่เพื่อการเพาะปลูกทำให้ปริมาณ<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="การปลูกป่า">ป่าไม้</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%8A%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3" title="พื้นที่ชุ่มน้ำ">พื้นที่ชุ่มน้ำ</a>ลดลงอย่างมาก ส่งผลให้พืชและสัตว์หลายชนิดต้องสูญเสียที่อยู่อาศัย รวมทั้ง<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%99" title="การกร่อน">การกัดเซาะ</a>ดินที่เพิ่มขึ้น<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="สุนทรียภาพและความงาม"><span id=".E0.B8.AA.E0.B8.B8.E0.B8.99.E0.B8.97.E0.B8.A3.E0.B8.B5.E0.B8.A2.E0.B8.A0.E0.B8.B2.E0.B8.9E.E0.B9.81.E0.B8.A5.E0.B8.B0.E0.B8.84.E0.B8.A7.E0.B8.B2.E0.B8.A1.E0.B8.87.E0.B8.B2.E0.B8.A1"></span>สุนทรียภาพและความงาม</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=19" title="แก้ไขส่วน: สุนทรียภาพและความงาม"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Xsxlt_fankuan.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Xsxlt_fankuan.jpg/170px-Xsxlt_fankuan.jpg" decoding="async" width="170" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Xsxlt_fankuan.jpg/255px-Xsxlt_fankuan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Xsxlt_fankuan.jpg/340px-Xsxlt_fankuan.jpg 2x" data-file-width="860" data-file-height="1680" /></a><figcaption>ภาพวาดของฟ่าน กวน ศิลปินในยุคราชวงศ์ซ่ง</figcaption></figure> <p>ธรรมชาตินั้นได้รับการพรรณนาและเฉลิมฉลองด้วยงานศิลปะ ภาพถ่าย บทกวีและวรรณกรรมอื่น ๆ มากมายแสดงให้เห็นถึงจุดแข็งที่ผู้คนเชื่อมโยงกับธรรมชาติและความงาม <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="สุนทรียศาสตร์">สุนทรียศาสตร์</a>เป็นสาขาหนึ่งของวิชาปรัชญาที่อธิบายถึงการดำรงอยู่ของการเชื่อมโยงดังกล่าวและองค์ประกอบของมัน นอกเหนือไปจากคุณลักษณะพื้นฐานบางประการที่นักปรัชญาหลายคนเห็นพ้องต้องกันสำหรับอธิบายสิ่งที่เห็นว่ามีความสวยงาม ความเห็นที่มีต่อความสวยงามนั้นแทบไม่มีที่สิ้นสุด<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ธรรมชาติและความสัณโดษเป็นหัวข้อสำคัญในหลาย ๆ ยุคของประวัติศาสตร์โลก แบบแผนการวาด<a href="/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B8%9B%E0%B8%B0%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C" class="mw-redirect" title="ศิลปะภูมิทัศน์">ศิลปะภูมิทัศน์</a>ยุคแรกเริ่มขึ้นในประเทศจีนในช่วง<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B9%8C%E0%B8%96%E0%B8%B1%E0%B8%87" title="ราชวงศ์ถัง">ราชวงศ์ถัง</a> (ค.ศ. 618–907) แบบแผนในการแสดงถึงธรรมชาติในรูปแบบ "อย่างที่เป็นอยู่" กลายเป็นจุดมุ่งหมายอย่างหนึ่งของงาน<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="จิตรกรรมจีน (ไม่มีหน้านี้)">จิตรกรรมจีน</a>และส่งอิทธิพลต่อศิลปะในทวีปเอเชีย </p><p>แม้ว่าจะมีการเฉลิมฉลองความมหัศจรรย์ทางธรรมชาติใน<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%94%E0%B8%B8%E0%B8%94%E0%B8%B5" title="เพลงสดุดี">เพลงสดุดี</a>และ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B9%82%E0%B8%A2%E0%B8%9A&action=edit&redlink=1" class="new" title="พระธรรมโยบ (ไม่มีหน้านี้)">พระธรรมโยบ</a> แต่การพรรณนาถึงความงามของโลกธรรมชาติในงานศิลปะกลับเป็นที่แพร่หลายในช่วงปี 1800 โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผลงานแนวจินตนิยม ศิลปิน<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%93%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%99%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88" title="ราชอาณาจักรบริเตนใหญ่">ชาวอังกฤษ</a> <a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%AD%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%99_%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%A5" title="จอห์น คอนสตาเบิล">จอห์น คอนสตาเบิล</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A1_%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="วิลเลียม เทอร์เนอร์">วิลเลียม เทอร์เนอร์</a> หันมาสนใจการจับภาพความงามของโลกธรรมชาติลงในภาพวาดของพวกเขา ก่อนหน้านั้นภาพวาดส่วนใหญ่เป็นภาพเกี่ยวกับศาสนาหรือมนุษย์ กวีนิพนธ์ของ<a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A1_%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%98" title="วิลเลียม เวิร์ดสเวิร์ธ">วิลเลียม เวิร์ดสเวิร์ธ</a> บรรยายถึงความมหัศจรรย์ในของโลกธรรมชาติ ซึ่งก่อนหน้านี้เคยถูกมองว่าเป็นสถานที่ที่ให้ความรู้สึกคุกคาม วัฒนธรรมตะวันตกเริ่มมีลักษณะของการให้คุณค่าต่อธรรมชาติมากขึ้น<sup id="cite_ref-History_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-History-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> การเคลื่อนไหวทางศิลปะนี้ยังเกิดขึ้นพร้อมกับ<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%9C%E0%B8%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="คตินิยมเหนือเหตุผล (ไม่มีหน้านี้)">ขบวนการคตินิยมเหนือเหตุผล</a> (Transcendentalist Movement) ในโลกตะวันตก มโนคติตามแบบแผนทั่วไปเกี่ยวกับศิลปะที่มีความสวยงามเกี่ยวข้องกับคำว่า mimesis (การเลียนธรรมชาติ) นอกจากนี้ขอบเขตของอุดมคติเกี่ยวกับความงามในธรรมชาตินั้น ถูกบ่งบอกผ่านรูปแบบทางคณิตศาสตร์ที่สมบูรณ์แบบ หรือโดยทั่วไปโดย<a href="/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="ลวดลายในธรรมชาติ">รูปแบบต่าง ๆ ในธรรมชาติ</a> ดังที่ David Rothenburg เขียนไว้ว่า "ความสวยงามคือรากเหง้าของวิทยาศาสตร์ คือเป้าหมายของศิลปะ คือความเป็นไปได้สูงสุดที่มนุษยชาติหวังว่าจะได้เห็น" ("The beautiful is the root of science and the goal of art, the highest possibility that humanity can ever hope to see")<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="reference nowrap"><span title="Page / location: 281">: 281 </span></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="สสารและพลังงาน"><span id=".E0.B8.AA.E0.B8.AA.E0.B8.B2.E0.B8.A3.E0.B9.81.E0.B8.A5.E0.B8.B0.E0.B8.9E.E0.B8.A5.E0.B8.B1.E0.B8.87.E0.B8.87.E0.B8.B2.E0.B8.99"></span>สสารและพลังงาน</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=20" title="แก้ไขส่วน: สสารและพลังงาน"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Hydrogen_Density_Plots.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Hydrogen_Density_Plots.png/220px-Hydrogen_Density_Plots.png" decoding="async" width="220" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Hydrogen_Density_Plots.png/330px-Hydrogen_Density_Plots.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Hydrogen_Density_Plots.png/440px-Hydrogen_Density_Plots.png 2x" data-file-width="2200" data-file-height="2000" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A5" class="mw-disambig" title="ออร์บิทัล">ออร์บิทัล</a>อิเล็กตรอนจำนวนหนึ่งของอะตอม<a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99" title="ไฮโดรเจน">ไฮโดรเจน</a> แสดงเป็นภาคตัดขวางพร้อมลงสีแสดงโอกาสที่จะพบอิเล็กตรอน</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="สสาร">สสาร</a> และ <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="พลังงาน">พลังงาน</a></div> <p>วิทยาศาสตร์บางสาขามองธรรมชาติในฐานะสสารที่มีพลวัต โดยปฏิบัติตามกฎของธรรมชาติอันเป็นสิ่งที่วิทยาศาสตร์พยายามทำความเข้าใจมาตลอด ด้วยเหตุนี้ สาขาทางวิทยาศาสตร์ขั้นพื้นฐานที่สุดจึงถูกเข้าใจว่าเป็น "<a href="/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B9%8C" title="ฟิสิกส์">ฟิสิกส์</a>" ซึ่งโดยความหมายแปลได้ว่า <i>"การศึกษาธรรมชาติ"</i> </p><p>สสารมักถูกกำหนดให้เป็นสสารที่ประกอบด้วยวัตถุทางกายภาพ มันประกอบไปด้วย <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B9%89" title="เอกภพที่สังเกตได้">เอกภพที่สังเกตได้</a> ขณะนี้เชื่อกันว่าส่วนประกอบที่มองเห็นได้ของเอกภพมีเพียง 4.9 เปอร์เซ็นต์ของมวลทั้งหมด ส่วนที่เหลือเชื่อว่าประกอบด้วย<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B9%87%E0%B8%99" title="สสารมืดเย็น">สสารมืดเย็น</a> 26.8 เปอร์เซ็นต์และ<a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%94" title="พลังงานมืด">พลังงานมืด</a> 68.3 เปอร์เซ็นต์<sup id="cite_ref-planck_overview_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-planck_overview-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ขณะนี้ยังไม่ทราบส่วนผสมที่แน่นอนของส่วนประกอบเหล่านี้ และนักฟิสิกส์กำลังทำการค้นคว้าต่อไป </p><p>พฤติกรรมของสสารและพลังงานทั่วทั้งจักรวาลที่สังเกตได้ (observable universe) ดูเหมือนจะเป็นไปตามกฎเกณฑ์ทางฟิสิกส์ที่ถูกนิยามไว้ชัดเจนแล้ว กฎเหล่านี้ถูกนำมาใช้เพื่อสร้างแบบจำลองทางจักรวาลวิทยาสำหรับอธิบายโครงสร้างและวิวัฒนาการของจักรวาลที่สังเกตเห็นได้ นิพจน์ทางคณิตศาสตร์ของกฎของฟิสิกส์ใช้<a href="/wiki/%E0%B8%84%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B8%A7%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B9%8C" title="ค่าคงตัวทางฟิสิกส์">ค่าคงตัว</a>ยี่สิบชุด<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ที่คาดว่ามีค่าคงตัวทั่วทั้งจักรวาลที่สังเกตได้ ค่าเหล่านี้ถูกตรวจวัดอย่างรอบคอบ<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> แต่สาเหตุที่มีค่าดังปรากฏยังไม่เป็นที่ทราบกัน </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ห้วงอวกาศ"><span id=".E0.B8.AB.E0.B9.89.E0.B8.A7.E0.B8.87.E0.B8.AD.E0.B8.A7.E0.B8.81.E0.B8.B2.E0.B8.A8"></span>ห้วงอวกาศ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=21" title="แก้ไขส่วน: ห้วงอวกาศ"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9751016"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">บทความหลัก: <a href="/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="อวกาศ">อวกาศ</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="จักรวาล">จักรวาล</a>, และ <a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="สิ่งมีชีวิตนอกโลก">สิ่งมีชีวิตนอกโลก</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Planets2013symbols.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Planets2013symbols.svg/290px-Planets2013symbols.svg.png" decoding="async" width="290" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Planets2013symbols.svg/435px-Planets2013symbols.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Planets2013symbols.svg/580px-Planets2013symbols.svg.png 2x" data-file-width="1047" data-file-height="618" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C" title="ดาวเคราะห์">ดาวเคราะห์</a>ใน<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0" title="ระบบสุริยะ">ระบบสุริยะ</a> <i>(ขนาดเป็นไปตามสัดส่วน, ความสว่างไม่เป็นไปตามจริง)</i></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:NGC_4414_(NASA-med).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/220px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg" decoding="async" width="220" height="182" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/330px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/440px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg 2x" data-file-width="1730" data-file-height="1428" /></a><figcaption><b><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%8B%E0%B8%B5_4414&action=edit&redlink=1" class="new" title="เอ็นจีซี 4414 (ไม่มีหน้านี้)">NGC 4414</a></b> เป็นดาราจักรชนิดก้นหอยใน<a href="/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9C%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%8B" title="กลุ่มดาวผมเบเรนิซ">กลุ่มดาวผมเบเรนิซ</a> ซึ่ง มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 56,000 <a href="/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AA%E0%B8%87" title="ปีแสง">ปีแสง</a> และอยู่ห่างจาก<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์)">โลก</a>ประมาณ 60 ล้านปีแสง</figcaption></figure> <p>อวกาศ (space, outerspace) หมายถึงบริเวณที่เกือบว่างเปล่าของ<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%A0%E0%B8%9E" title="เอกภพ">เอกภพ</a> อยู่นอก<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8" title="บรรยากาศ">ชั้นบรรยากาศ</a>ของเทหวัตถุใด ๆ (คำว่า <i>outer</i> space ใช้เพื่อแยกความแตกต่างของอวกาศจากน่านฟ้าและเขตแดนบนพื้นดิน) ไม่มีขอบเขตที่เด่นชัดระหว่าง<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="บรรยากาศของโลก">บรรยากาศของโลก</a>และอวกาศ เนื่องจากบรรยากาศจะค่อย ๆ เบาบางตามระดับความสูงที่เพิ่มขึ้น พ้นจากพื้นที่ของ<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0" title="ระบบสุริยะ">ระบบสุริยะ</a>เรียกว่า<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="พื้นที่ระหว่างดาวเคราะห์ (ไม่มีหน้านี้)">พื้นที่ระหว่างดาวเคราะห์</a> (interplanetary space) ซึ่งสิ้นสุดที่แนว<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B8%9E%E0%B8%AD%E0%B8%AA" class="mw-redirect" title="เฮลิโอพอส">เฮลิโอพอส</a> (heliopause) ถัดออกไปเป็น<a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="พื้นที่ห้วงอวกาศระหว่างดวงดาว (ไม่มีหน้านี้)">พื้นที่ห้วงอวกาศระหว่างดวงดาว</a> (interstellar space) </p><p>ในอวกาศที่ไกลออกไปเต็มไปด้วย<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5" title="โมเลกุล">โมเลกุล</a><a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="เคมีอินทรีย์">อินทรีย์</a>หลายสิบชนิดที่ถูกค้นพบมาจนถึงปัจจุบันด้วยกระบวนการไมโครเวฟสเปกโทรสโกปี, การตรวจจับรังสีที่วัตถุดำแผ่ออกมาหลังจาก<a href="/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%87" title="บิกแบง">บิกแบง</a> ณ จุดเริ่มต้นของจักรวาล และจาก<a href="/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%81" title="รังสีคอสมิก">รังสีคอสมิก</a>ซึ่งประกอบด้วยนิวเคลียสของอะตอมที่แตกตัวเป็นไอออนและอนุภาคย่อยต่าง ๆ ของอะตอม นอกจากนี้ยังมีก๊าซ, <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B2_(%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3)" class="mw-redirect" title="พลาสมา (สถานะของสสาร)">พลาสม่า</a>, <a href="/wiki/%E0%B8%9D%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%99" title="ฝุ่น">ฝุ่นละออง</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7" title="สะเก็ดดาว">อุกกาบาต</a>ขนาดเล็ก ในปัจจุบันมีร่องรอยที่มนุษย์ทิ้งไว้ในอวกาศ ทั้งจากปฏิบัติการที่มีมนุษย์ ปฏิบัติการสำรวจอวกาศ การปล่อยจรวดและดาวเทียม เศษซากบางส่วนกลับเข้าสู่ชั้นบรรยากาศเป็นระยะ ๆ </p><p>แม้ว่าโลกจะเป็นเพียงดาวเคราะห์ดวงเดียวในระบบสุริยะที่รองรับการดำรงอยู่ของสิ่งมีชีวิต แต่มีการค้นพบหนึ่งแสดงให้เห็นว่าในอดีตอันไกลโพ้น <a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3" title="ดาวอังคาร">ดาวอังคาร</a>มีแหล่งน้ำในสถานะของเหลวอยู่บนพื้นผิว<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ช่วงเวลาสั้น ๆ ในประวัติศาสตร์ของดาวอังคารอาจมีความสามารถในการสร้างชีวิต ปัจจุบันน้ำที่เหลืออยู่บนดาวอังคารอยู่ในสถานะของแข็ง หากจะมีสิ่งมีชีวิตอยู่บนดาวอังคาร สิ่งมีชีวิตนั้นต้องอาศัยอยู่ลึกลงไปใต้ผิวดิน ที่ซึงอาจพบน้ำในสถานะของเหลว<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>สภาพของดาวเคราะห์หินดวงอื่น (terrestrial planet, เช่น<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%98" title="ดาวพุธ">ดาวพุธ</a>และ<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A8%E0%B8%B8%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="ดาวศุกร์">ดาวศุกร์</a>) รุนแรงเกินกว่าจะเอื้ออำนวยให้สิ่งมีชีวิตในรูปแบบของโลก แต่มีการคาดการณ์ว่า<a href="/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%B2_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A3)" title="ยูโรปา (ดาวบริวาร)">ยูโรปา</a> ซึ่งเป็นดวงจันทร์ที่ใหญ่เป็นอันดับที่ 4 ของ<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9E%E0%B8%A4%E0%B8%AB%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B8%9A%E0%B8%94%E0%B8%B5" title="ดาวพฤหัสบดี">ดาวพฤหัสบดี</a> อาจมีมหาสมุทรใต้ผิวดาวที่เป็นของเหลวและเป็นแหล่งก่อกำเนิดของสิ่งมีชีวิต<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>นักดาราศาสตร์เริ่มค้นพบ<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="ดาวเคราะห์คล้ายโลก">ดาวเคราะห์คล้ายโลก</a> (Earth analog, ดาวเคราะห์ที่อยู่ใน<a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B9%89" title="เขตอาศัยได้">เขตเอื้อชีวิต</a>โดยรอบ<a href="/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A4%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B9%8C" title="ดาวฤกษ์">ดาวฤกษ์</a>) นอกระบบสุริยะ จึงเป็นไปได้ว่าดาวเคราะห์ดังกล่าวอาจมีสิ่งมีชีวิตในรูปแบบที่ใกล้เคียงกับบนโลก<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ดูเพิ่ม"><span id=".E0.B8.94.E0.B8.B9.E0.B9.80.E0.B8.9E.E0.B8.B4.E0.B9.88.E0.B8.A1"></span>ดูเพิ่ม</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=22" title="แก้ไขส่วน: ดูเพิ่ม"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10827797">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid #aaa;font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:#f9f9f9;display:flow-root}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageright{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-right{clear:right;float:right;margin-left:1em}.mw-parser-output .side-box-left{margin-right:1em}}</style><div class="side-box metadata side-box-right"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r12102239">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Book icon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Office-book.svg/30px-Office-book.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Office-book.svg/45px-Office-book.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Office-book.svg/60px-Office-book.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist"><ul style="font-weight: bold"> <li><a href="/w/index.php?title=Book:%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Book:ธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">Book: ธรรมชาติ</a></li> </ul></div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9222223">.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="div-col" style="column-width: 20em;"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="พลังธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">พลังธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ธรรมชาติของมนุษย์ (ไม่มีหน้านี้)">ธรรมชาติของมนุษย์</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ประวัติศาสตร์ของธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">ประวัติศาสตร์ของธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ภูมิทัศน์ธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">ภูมิทัศน์ธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%8E%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="กฎของธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">กฎของธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9E%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="ทรัพยากรธรรมชาติ">ทรัพยากรธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="วิทยาศาสตร์ธรรมชาติ">วิทยาศาสตร์ธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A7%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="เทววิทยาธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">เทววิทยาธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B8%A7%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="เขตสงวนธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">เขตสงวนธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%B9%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="การบูชาธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">การบูชาธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="ลัทธิเปลือยกาย (ไม่มีหน้านี้)">ลัทธิเปลือยกาย</a></li></ul> </div> <p><b>สื่อ:</b> </p> <ul><li><i><a href="/w/index.php?title=Natural_History_(Pliny)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Natural History (Pliny) (ไม่มีหน้านี้)">Natural History</a></i>, โดย <a href="/w/index.php?title=%E0%B9%84%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%99%E0%B8%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="ไพลนี (ไม่มีหน้านี้)">ไพลนี</a></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Nature_(essay)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nature (essay) (ไม่มีหน้านี้)">Nature</a></i>, โดย <a href="/wiki/Ralph_Waldo_Emerson" class="mw-redirect" title="Ralph Waldo Emerson">Ralph Waldo Emerson</a></li> <li><i><a href="/wiki/Nature_(journal)" class="mw-redirect" title="Nature (journal)">Nature</a></i>, วารสารวิทยาศาสตร์</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=National_Wildlife_(magazine)&action=edit&redlink=1" class="new" title="National Wildlife (magazine) (ไม่มีหน้านี้)">National Wildlife</a></i>, สิ่งพิมพ์โดยสมาพันธ์สัตว์ป่าแห่งชาติ (อเมริกา)</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Nature_(TV_series)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nature (TV series) (ไม่มีหน้านี้)">Nature</a></i> (ซีรีส์โทรทัศน์)</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Natural_World_(TV_series)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Natural World (TV series) (ไม่มีหน้านี้)">Natural World</a></i> (ซีรีส์โทรทัศน์)</li></ul> <p><b>Organizations:</b> </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=The_Nature_Conservancy&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Nature Conservancy (ไม่มีหน้านี้)">The Nature Conservancy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nature_Detectives&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nature Detectives (ไม่มีหน้านี้)">Nature Detectives</a></li></ul> <p><b>ปรัชญา:</b> </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="พระแม่ธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">พระแม่ธรรมชาติ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4_(%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%8A%E0%B8%8D%E0%B8%B2)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ธรรมชาติ (ปรัชญา) (ไม่มีหน้านี้)">ธรรมชาติ (ปรัชญา)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%A1_(%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%8A%E0%B8%8D%E0%B8%B2)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ธรรมชาตินิยม (ปรัชญา) (ไม่มีหน้านี้)">ธรรมชาตินิยม</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%94%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="สมดุลธรรมชาติ (ไม่มีหน้านี้)">สมดุลธรรมชาติ</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง"><span id=".E0.B8.AB.E0.B8.A1.E0.B8.B2.E0.B8.A2.E0.B9.80.E0.B8.AB.E0.B8.95.E0.B8.B8.E0.B9.81.E0.B8.A5.E0.B8.B0.E0.B9.81.E0.B8.AB.E0.B8.A5.E0.B9.88.E0.B8.87.E0.B8.AD.E0.B9.89.E0.B8.B2.E0.B8.87.E0.B8.AD.E0.B8.B4.E0.B8.87"></span>หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=23" title="แก้ไขส่วน: หมายเหตุและแหล่งอ้างอิง"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r12126193">.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-What_does_nature_mean-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-What_does_nature_mean_1-0">1.0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-What_does_nature_mean_1-1">1.1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-What_does_nature_mean_1-2">1.2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-What_does_nature_mean_1-3">1.3</a></sup></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10205087">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:#d33}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:#d33}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFDucarmeCouvet2020" class="citation journal cs1">Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">"What does 'nature' mean?"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Palgrave_Communications&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Communications (ไม่มีหน้านี้)">Palgrave Communications</a></i>. <a href="/w/index.php?title=Springer_Nature&action=edit&redlink=1" class="new" title="Springer Nature (ไม่มีหน้านี้)">Springer Nature</a>. <b>6</b> (14). <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">10.1057/s41599-020-0390-y</a></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Palgrave+Communications&rft.atitle=What+does+%27nature%27+mean%3F&rft.volume=6&rft.issue=14&rft.date=2020&rft_id=info%3Adoi%2F10.1057%2Fs41599-020-0390-y&rft.aulast=Ducarme&rft.aufirst=Fr%C3%A9d%C3%A9ric&rft.au=Couvet%2C+Denis&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1057%252Fs41599-020-0390-y&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-etymonline-nature-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-etymonline-nature_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFHarper,_Douglas" class="citation web cs1">Harper, Douglas. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etymonline.com/?term=nature">"nature"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Online_Etymology_Dictionary&action=edit&redlink=1" class="new" title="Online Etymology Dictionary (ไม่มีหน้านี้)">Online Etymology Dictionary</a></i><span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 23,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Online+Etymology+Dictionary&rft.atitle=nature&rft.au=Harper%2C+Douglas&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.etymonline.com%2F%3Fterm%3Dnature&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">An account of the pre-Socratic use of the concept of φύσις may be found in Naddaf, Gerard (2006) <i>The Greek Concept of Nature</i>, SUNY Press, and in <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFDucarmeCouvet2020" class="citation journal cs1">Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">"What does 'nature' mean?"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Palgrave_Communications&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Communications (ไม่มีหน้านี้)">Palgrave Communications</a></i>. <a href="/w/index.php?title=Springer_Nature&action=edit&redlink=1" class="new" title="Springer Nature (ไม่มีหน้านี้)">Springer Nature</a>. <b>6</b> (14). <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">10.1057/s41599-020-0390-y</a></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Palgrave+Communications&rft.atitle=What+does+%27nature%27+mean%3F&rft.volume=6&rft.issue=14&rft.date=2020&rft_id=info%3Adoi%2F10.1057%2Fs41599-020-0390-y&rft.aulast=Ducarme&rft.aufirst=Fr%C3%A9d%C3%A9ric&rft.au=Couvet%2C+Denis&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1057%252Fs41599-020-0390-y&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span>. คำว่า φύσις, ถูกใช้ครั้งแรกเพื่อเชื่อมโยงไปยังพืชในบทกวีของโฮเมอร์ มีการใช้งานในช่วงแรกในวงปรัชญากรีกโบราณ และยังถูกในความหมายอื่นอีกมาก โดยทั่วไป ความหมายดังกล่าวค่อนข้างตรงกับการใช้งานในภาษาอังกฤษ <i>nature</i> ซึ่งได้รับการยืนยันโดย Guthrie, W.K.C. Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus (volume 2 of his History of Greek Philosophy), Cambridge UP, 1965.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">คำว่า <i>physis</i> ถูกใช้ครั้งแรกโดย<a href="/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%AE%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="โฮเมอร์">โฮเมอร์</a>สำหรับการอ้างอิงไปยังคุณค่าที่แท้จริงของพืชพรรณ: ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι <b>φύσιν</b> αὐτοῦ ἔδειξε. (So saying, Argeiphontes [=Hermes] gave me the herb, drawing it from the ground, and showed me its <b>nature</b>.) <i><a href="/w/index.php?title=Odyssey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Odyssey (ไม่มีหน้านี้)">Odyssey</a></i> 10.302–03 (ed. A.T. Murray). (The word is dealt with thoroughly in Liddell and Scott's <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://archimedes.fas.harvard.edu/pollux">Greek Lexicon</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110305235638/http://archimedes.fas.harvard.edu/pollux/">เก็บถาวร</a> มีนาคม 5, 2011 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a></i>.) For later but still very early Greek uses of the term, see earlier note.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Isaac Newton's <a href="/w/index.php?title=Philosophiae_Naturalis_Principia_Mathematica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (ไม่มีหน้านี้)">Philosophiae Naturalis Principia Mathematica</a> (1687), for example, is translated "Mathematical Principles of Natural Philosophy", and reflects the then-current use of the words "<a href="/wiki/Natural_philosophy" class="mw-redirect" title="Natural philosophy">natural philosophy</a>", akin to "systematic study of nature"</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">The etymology of the word "physical" shows its use as a synonym for "natural" in about the mid-15th century: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFHarper,_Douglas" class="citation web cs1">Harper, Douglas. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etymonline.com/?term=physical">"physical"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Online_Etymology_Dictionary&action=edit&redlink=1" class="new" title="Online Etymology Dictionary (ไม่มีหน้านี้)">Online Etymology Dictionary</a></i><span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 20,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Online+Etymology+Dictionary&rft.atitle=physical&rft.au=Harper%2C+Douglas&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.etymonline.com%2F%3Fterm%3Dphysical&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.blueplanetbiomes.org/climate.htm">"World Climates"</a>. <i>Blue Planet Biomes</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081217015636/http://www.blueplanetbiomes.org/climate.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ ธันวาคม 17, 2008<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 21, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Blue+Planet+Biomes&rft.atitle=World+Climates&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.blueplanetbiomes.org%2Fclimate.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2005/09/050911103921.htm">"Calculations favor reducing atmosphere for early Earth"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Science_Daily&action=edit&redlink=1" class="new" title="Science Daily (ไม่มีหน้านี้)">Science Daily</a></i>. กันยายน 11, 2005. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060830150624/http://www.sciencedaily.com/releases/2005/09/050911103921.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ สิงหาคม 30, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 6, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Science+Daily&rft.atitle=Calculations+favor+reducing+atmosphere+for+early+Earth&rft.date=2005-09-11&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2005%2F09%2F050911103921.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html">"Past Climate Change"</a>. U.S. Environmental Protection Agency. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120511021842/http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ พฤษภาคม 11, 2012<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 7, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Past+Climate+Change&rft.pub=U.S.+Environmental+Protection+Agency&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.epa.gov%2Fclimatechange%2Fscience%2Fpastcc.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFHugh_AndersonBernard_Walter1997" class="citation web cs1">Hugh Anderson; Bernard Walter (March 28, 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080123130745/http://vathena.arc.nasa.gov/curric/land/global/climchng.html">"History of Climate Change"</a>. NASA. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://vathena.arc.nasa.gov/curric/land/global/climchng.html">แหล่งเดิม</a>เมื่อ January 23, 2008<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">January 7,</span> 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=History+of+Climate+Change&rft.pub=NASA&rft.date=1997-03-28&rft.au=Hugh+Anderson&rft.au=Bernard+Walter&rft_id=http%3A%2F%2Fvathena.arc.nasa.gov%2Fcurric%2Fland%2Fglobal%2Fclimchng.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWeart2006" class="citation web cs1">Weart, Spencer (มิถุนายน 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aip.org/history/climate/">"The Discovery of Global Warming"</a>. American Institute of Physics. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110804232058/http://www.aip.org/history/climate/">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ สิงหาคม 4, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 7, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Discovery+of+Global+Warming&rft.pub=American+Institute+of+Physics&rft.date=2006-06&rft.aulast=Weart&rft.aufirst=Spencer&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aip.org%2Fhistory%2Fclimate%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFDalrymple1991" class="citation book cs1">Dalrymple, G. Brent (1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/ageofearth00unse"><i>The Age of the Earth</i></a>. Stanford: Stanford University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-8047-1569-0" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-8047-1569-0"><bdi>978-0-8047-1569-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Age+of+the+Earth&rft.place=Stanford&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-8047-1569-0&rft.aulast=Dalrymple&rft.aufirst=G.+Brent&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fageofearth00unse&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMorbidelli2000" class="citation journal cs1">Morbidelli, A.; และคณะ (2000). "Source Regions and Time Scales for the Delivery of Water to Earth". <i>Meteoritics & Planetary Science</i>. <b>35</b> (6): 1309–20. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000M&PS...35.1309M">2000M&PS...35.1309M</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x">10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Meteoritics+%26+Planetary+Science&rft.atitle=Source+Regions+and+Time+Scales+for+the+Delivery+of+Water+to+Earth&rft.volume=35&rft.issue=6&rft.pages=1309-20&rft.date=2000&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x&rft_id=info%3Abibcode%2F2000M%26PS...35.1309M&rft.aulast=Morbidelli&rft.aufirst=A.&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060928231649/http://nai.arc.nasa.gov/news_stories/news_detail.cfm?ID=76">"Earth's Oldest Mineral Grains Suggest an Early Start for Life"</a>. NASA Astrobiology Institute. December 24, 2001. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://nai.arc.nasa.gov/news_stories/news_detail.cfm?ID=76">แหล่งเดิม</a>เมื่อ September 28, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">May 24,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Earth%27s+Oldest+Mineral+Grains+Suggest+an+Early+Start+for+Life&rft.date=2001-12-24&rft_id=http%3A%2F%2Fnai.arc.nasa.gov%2Fnews_stories%2Fnews_detail.cfm%3FID%3D76&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Margulis1995-15"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Margulis1995_15-0">15.0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Margulis1995_15-1">15.1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMargulisDorian_Sagan1995" class="citation book cs1">Margulis, Lynn; Dorian Sagan (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780684810874"><i>What is Life?</i></a>. New York: Simon & Schuster. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-684-81326-4" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-684-81326-4"><bdi>978-0-684-81326-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=What+is+Life%3F&rft.place=New+York&rft.pub=Simon+%26+Schuster&rft.date=1995&rft.isbn=978-0-684-81326-4&rft.aulast=Margulis&rft.aufirst=Lynn&rft.au=Dorian+Sagan&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780684810874&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMurphyR.D._Nance2004" class="citation journal cs1">Murphy, J.B.; R.D. Nance (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.americanscientist.org/issues/page2/how-do-supercontinents-assemble">"How do supercontinents assemble?"</a>. <i>American Scientist</i>. <b>92</b> (4): 324. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1511%2F2004.4.324">10.1511/2004.4.324</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110128224011/http://www.americanscientist.org/issues/page2/how-do-supercontinents-assemble">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มกราคม 28, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ สิงหาคม 23, 2010</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Scientist&rft.atitle=How+do+supercontinents+assemble%3F&rft.volume=92&rft.issue=4&rft.pages=324&rft.date=2004&rft_id=info%3Adoi%2F10.1511%2F2004.4.324&rft.aulast=Murphy&rft.aufirst=J.B.&rft.au=R.D.+Nance&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.americanscientist.org%2Fissues%2Fpage2%2Fhow-do-supercontinents-assemble&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFKirschvink1992" class="citation book cs1">Kirschvink, J.L. (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gps.caltech.edu/~jkirschvink/pdfs/firstsnowball.pdf">"Late Proterozoic Low-Latitude Global Glaciation: The Snowball Earth"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ใน J.W. Schopf; C. Klein (บ.ก.). <i>The Proterozoic Biosphere</i>. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 51–52. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-521-36615-1" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-521-36615-1"><bdi>978-0-521-36615-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Late+Proterozoic+Low-Latitude+Global+Glaciation%3A+The+Snowball+Earth&rft.btitle=The+Proterozoic+Biosphere&rft.place=Cambridge&rft.pages=51-52&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1992&rft.isbn=978-0-521-36615-1&rft.aulast=Kirschvink&rft.aufirst=J.L.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gps.caltech.edu%2F~jkirschvink%2Fpdfs%2Ffirstsnowball.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFRaupJ._John_Sepkoski_Jr.1982" class="citation journal cs1">Raup, David M.; J. John Sepkoski Jr. (March 1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://semanticscholar.org/paper/9442a415ed7dec89a6294a4a449ec6500dc6f9a3">"Mass extinctions in the marine fossil record"</a>. <i>Science</i>. <b>215</b> (4539): 1501–03. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1982Sci...215.1501R">1982Sci...215.1501R</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.215.4539.1501">10.1126/science.215.4539.1501</a>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17788674">17788674</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Mass+extinctions+in+the+marine+fossil+record&rft.volume=215&rft.issue=4539&rft.pages=1501-03&rft.date=1982-03&rft_id=info%3Apmid%2F17788674&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.215.4539.1501&rft_id=info%3Abibcode%2F1982Sci...215.1501R&rft.aulast=Raup&rft.aufirst=David+M.&rft.au=J.+John+Sepkoski+Jr.&rft_id=https%3A%2F%2Fsemanticscholar.org%2Fpaper%2F9442a415ed7dec89a6294a4a449ec6500dc6f9a3&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMargulisDorian_Sagan1995" class="citation book cs1">Margulis, Lynn; Dorian Sagan (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780684810874/page/145"><i>What is Life?</i></a>. New York: Simon & Schuster. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780684810874/page/145">145</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-684-81326-4" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-684-81326-4"><bdi>978-0-684-81326-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=What+is+Life%3F&rft.place=New+York&rft.pages=145&rft.pub=Simon+%26+Schuster&rft.date=1995&rft.isbn=978-0-684-81326-4&rft.aulast=Margulis&rft.aufirst=Lynn&rft.au=Dorian+Sagan&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780684810874%2Fpage%2F145&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFDiamond_JAshmolePurves1989" class="citation journal cs1">Diamond J; Ashmole, N. P.; Purves, P. E. (1989). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098%2Frstb.1989.0100">"The present, past and future of human-caused extinctions"</a>. <i>Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci</i>. <b>325</b> (1228): 469–76, discussion 476–77. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1989RSPTB.325..469D">1989RSPTB.325..469D</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098%2Frstb.1989.0100">10.1098/rstb.1989.0100</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2574887">2574887</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philos+Trans+R+Soc+Lond+B+Biol+Sci&rft.atitle=The+present%2C+past+and+future+of+human-caused+extinctions&rft.volume=325&rft.issue=1228&rft.pages=469-76%2C+discussion+476-77&rft.date=1989&rft_id=info%3Apmid%2F2574887&rft_id=info%3Adoi%2F10.1098%2Frstb.1989.0100&rft_id=info%3Abibcode%2F1989RSPTB.325..469D&rft.au=Diamond+J&rft.au=Ashmole%2C+N.+P.&rft.au=Purves%2C+P.+E.&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1098%252Frstb.1989.0100&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFNovacek_MCleland_E2001" class="citation journal cs1">Novacek M; Cleland E (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC33235">"The current biodiversity extinction event: scenarios for mitigation and recovery"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci USA</i>. <b>98</b> (10): 5466–70. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001PNAS...98.5466N">2001PNAS...98.5466N</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.091093698">10.1073/pnas.091093698</a>. <a href="/wiki/PMC_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMC (identifier)">PMC</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC33235">33235</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11344295">11344295</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+USA&rft.atitle=The+current+biodiversity+extinction+event%3A+scenarios+for+mitigation+and+recovery&rft.volume=98&rft.issue=10&rft.pages=5466-70&rft.date=2001&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC33235%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F11344295&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.091093698&rft_id=info%3Abibcode%2F2001PNAS...98.5466N&rft.au=Novacek+M&rft.au=Cleland+E&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC33235&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWickMöhl2006" class="citation journal cs1">Wick, Lucia; Möhl, Adrian (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://doc.rero.ch/record/309852/files/334_2006_Article_51.pdf">"The mid-Holocene extinction of silver fir (Abies alba) in the Southern Alps: a consequence of forest fires? Palaeobotanical records and forest simulations"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>Vegetation History and Archaeobotany</i>. <b>15</b> (4): 435–44. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2Fs00334-006-0051-0">10.1007/s00334-006-0051-0</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181115113137/http://doc.rero.ch/record/309852/files/334_2006_Article_51.pdf">เก็บ</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>จากแหล่งเดิมเมื่อ พฤศจิกายน 15, 2018<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ พฤศจิกายน 15, 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Vegetation+History+and+Archaeobotany&rft.atitle=The+mid-Holocene+extinction+of+silver+fir+%28Abies+alba%29+in+the+Southern+Alps%3A+a+consequence+of+forest+fires%3F+Palaeobotanical+records+and+forest+simulations&rft.volume=15&rft.issue=4&rft.pages=435-44&rft.date=2006&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs00334-006-0051-0&rft.aulast=Wick&rft.aufirst=Lucia&rft.au=M%C3%B6hl%2C+Adrian&rft_id=http%3A%2F%2Fdoc.rero.ch%2Frecord%2F309852%2Ffiles%2F334_2006_Article_51.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://park.org/Canada/Museum/extinction/holmass.html">The Holocene Extinction</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060925041056/http://park.org/Canada/Museum/extinction/holmass.html">เก็บถาวร</a> กันยายน 25, 2006 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>. Park.org. Retrieved on November 3, 2016.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://park.org/Canada/Museum/extinction/extincmenu.html">Mass Extinctions Of The Phanerozoic Menu</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060925030659/http://park.org/Canada/Museum/extinction/extincmenu.html">เก็บถาวร</a> กันยายน 25, 2006 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>. Park.org. Retrieved on November 3, 2016.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://park.org/Canada/Museum/extinction/patterns.html">Patterns of Extinction</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060925024739/http://park.org/Canada/Museum/extinction/patterns.html">เก็บถาวร</a> กันยายน 25, 2006 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>. Park.org. Retrieved on November 3, 2016.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMillerSpoolman2007" class="citation book cs1">Miller; Spoolman, Scott (September 28, 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=AJ4SnHbb-ZcC&pg=PA42"><i>Environmental Science: Problems, Connections and Solutions</i></a>. Cengage Learning. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-495-38337-6" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-495-38337-6"><bdi>978-0-495-38337-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Environmental+Science%3A+Problems%2C+Connections+and+Solutions&rft.pub=Cengage+Learning&rft.date=2007-09-28&rft.isbn=978-0-495-38337-6&rft.au=Miller&rft.au=Spoolman%2C+Scott&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3DAJ4SnHbb-ZcC%26pg%3DPA42&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSternDavidson2015" class="citation journal cs1">Stern, Harvey; Davidson, Noel (May 25, 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://semanticscholar.org/paper/62ca56d2059df0737e83f2ba1b24922dd2fd0243">"Trends in the skill of weather prediction at lead times of 1–14 days"</a>. <i>Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society</i>. <b>141</b> (692): 2726–36. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2015QJRMS.141.2726S">2015QJRMS.141.2726S</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002%2Fqj.2559">10.1002/qj.2559</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Quarterly+Journal+of+the+Royal+Meteorological+Society&rft.atitle=Trends+in+the+skill+of+weather+prediction+at+lead+times+of+1%E2%80%9314+days&rft.volume=141&rft.issue=692&rft.pages=2726-36&rft.date=2015-05-25&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2Fqj.2559&rft_id=info%3Abibcode%2F2015QJRMS.141.2726S&rft.aulast=Stern&rft.aufirst=Harvey&rft.au=Davidson%2C+Noel&rft_id=https%3A%2F%2Fsemanticscholar.org%2Fpaper%2F62ca56d2059df0737e83f2ba1b24922dd2fd0243&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2001/04/010406073554.htm">"Tropical Ocean Warming Drives Recent Northern Hemisphere Climate Change"</a>. <i>Science Daily</i>. เมษายน 6, 2001. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060421222313/http://www.sciencedaily.com/releases/2001/04/010406073554.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ เมษายน 21, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ พฤษภาคม 24, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Science+Daily&rft.atitle=Tropical+Ocean+Warming+Drives+Recent+Northern+Hemisphere+Climate+Change&rft.date=2001-04-06&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2001%2F04%2F010406073554.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.un.org/waterforlifedecade/background.html">"Water for Life"</a>. Un.org. มีนาคม 22, 2005. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110514200432/http://www.un.org/waterforlifedecade/background.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ พฤษภาคม 14, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ พฤษภาคม 14, 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Water+for+Life&rft.pub=Un.org&rft.date=2005-03-22&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.un.org%2Fwaterforlifedecade%2Fbackground.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#Geo">"World"</a>. <i>CIA – World Fact Book</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#Geo">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มกราคม 5, 2010<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ ธันวาคม 20, 2008</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=CIA+%E2%80%93+World+Fact+Book&rft.atitle=World&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fxx.html%23Geo&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070320034158/http://www.agu.org/sci_soc/mockler.html">Water Vapor in the Climate System</a>, Special Report, American Geophysical Union, December 1995.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080220070111/http://www.unep.org/dewa/assessments/ecosystems/water/vitalwater/">Vital Water</a>. <a href="/wiki/UNEP" class="mw-redirect" title="UNEP">UNEP</a>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.answers.com/Ocean#Encyclopedia">Ocean</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110126035624/http://www.answers.com/topic/ocean#Encyclopedia">เก็บถาวร</a> มกราคม 26, 2011 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>". <i>The Columbia Encyclopedia.</i> 2002. New York: Columbia University Press</span> </li> <li id="cite_note-UNAoO-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-UNAoO_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oceansatlas.com/unatlas/about/physicalandchemicalproperties/background/seemore1.html">Distribution of land and water on the planet</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080531103749/http://www.oceansatlas.com/unatlas/about/physicalandchemicalproperties/background/seemore1.html">เก็บถาวร</a> พฤษภาคม 31, 2008 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>". <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oceansatlas.com/">UN Atlas of the Oceans</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080915105349/http://www.oceansatlas.com/">เก็บถาวร</a> กันยายน 15, 2008 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSpilhaus1942" class="citation journal cs1">Spilhaus, Athelstan F (1942). "Maps of the whole world ocean". <i>Geographical Review</i>. <b>32</b> (3): 431–35. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F210385">10.2307/210385</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(identifier)" class="mw-redirect" title="JSTOR (identifier)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/210385">210385</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Geographical+Review&rft.atitle=Maps+of+the+whole+world+ocean&rft.volume=32&rft.issue=3&rft.pages=431-35&rft.date=1942&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F210385&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F210385%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Spilhaus&rft.aufirst=Athelstan+F&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFBritannica_Online" class="citation web cs1">Britannica Online. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/328083/lake">"Lake (physical feature)"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080611194244/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/328083/lake">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มิถุนายน 11, 2008<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มิถุนายน 25, 2008</span>. <q>[a Lake is] any relatively large body of slowly moving or standing water that occupies an inland basin of appreciable size. Definitions that precisely distinguish lakes, ponds, swamps, and even rivers and other bodies of nonoceanic water are not well established. It may be said, however, that rivers and streams are relatively fast moving; marshes and swamps contain relatively large quantities of grasses, trees, or shrubs; and ponds are relatively small in comparison to lakes. Geologically defined, lakes are temporary bodies of water.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Lake+%28physical+feature%29&rft.au=Britannica+Online&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F328083%2Flake&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dictionary.com/browse/lake">"Lake Definition"</a>. <i>Dictionary.com</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160905184816/http://www.dictionary.com/browse/lake">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ กันยายน 5, 2016<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 6, 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Dictionary.com&rft.atitle=Lake+Definition&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.dictionary.com%2Fbrowse%2Flake&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.merriam-webster.com/dictionary/river">River {definition}</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100221200545/http://www.merriam-webster.com/dictionary/river">เก็บถาวร</a> กุมภาพันธ์ 21, 2010 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a> from Merriam-Webster. Accessed February 2010.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://geonames.usgs.gov/domestic/faqs.htm">USGS – U.S. Geological Survey – FAQs</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150701155523/http://geonames.usgs.gov/domestic/faqs.htm">เก็บถาวร</a> กรกฎาคม 1, 2015 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>, No. 17 What is the difference between mountain, hill, and <a href="/w/index.php?title=Summit_(topography)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Summit (topography) (ไม่มีหน้านี้)">peak</a>; lake and pond; or river and <a href="/w/index.php?title=Stream&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stream (ไม่มีหน้านี้)">creek</a>?</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFAdams1994" class="citation journal cs1">Adams, C.E. (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3302548">"The fish community of Loch Lomond, Scotland: its history and rapidly changing status"</a>. <i>Hydrobiologia</i>. <b>290</b> (1–3): 91–102. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2FBF00008956">10.1007/BF00008956</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120114115347/http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3302548">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มกราคม 14, 2012<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 5, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Hydrobiologia&rft.atitle=The+fish+community+of+Loch+Lomond%2C+Scotland%3A+its+history+and+rapidly+changing+status&rft.volume=290&rft.issue=1%E2%80%933&rft.pages=91-102&rft.date=1994&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2FBF00008956&rft.aulast=Adams&rft.aufirst=C.E.&rft_id=http%3A%2F%2Fcat.inist.fr%2F%3FaModele%3DafficheN%26cpsidt%3D3302548&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFPidwirny2006" class="citation web cs1">Pidwirny, Michael (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html">"Introduction to the Biosphere: Introduction to the Ecosystem Concept"</a>. <i>Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110718040429/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ กรกฎาคม 18, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 28, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fundamentals+of+Physical+Geography+%282nd+Edition%29&rft.atitle=Introduction+to+the+Biosphere%3A+Introduction+to+the+Ecosystem+Concept&rft.date=2006&rft.aulast=Pidwirny&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F9j.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Odum1971-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Odum1971_42-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Odum, EP (1971) <i>Fundamentals of ecology</i>, 3rd edition, Saunders New York</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFPidwirny2006" class="citation web cs1">Pidwirny, Michael (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html">"Introduction to the Biosphere: Organization of Life"</a>. <i>Fundamentals of Physical Geography (2nd edition)</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110813100946/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ สิงหาคม 13, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 28, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fundamentals+of+Physical+Geography+%282nd+edition%29&rft.atitle=Introduction+to+the+Biosphere%3A+Organization+of+Life&rft.date=2006&rft.aulast=Pidwirny&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F9d.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFKhan2011" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Khan, Firdos Alam (2011-09-20). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=-s5oRDUuMSIC&pg=PA237"><i>Biotechnology Fundamentals</i></a> (ภาษาอังกฤษ). CRC Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-1-4398-2009-4" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-1-4398-2009-4"><bdi>978-1-4398-2009-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Biotechnology+Fundamentals&rft.pub=CRC+Press&rft.date=2011-09-20&rft.isbn=978-1-4398-2009-4&rft.aulast=Khan&rft.aufirst=Firdos+Alam&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D-s5oRDUuMSIC%26pg%3DPA237&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFBailey2004" class="citation journal cs1">Bailey, Robert G. (April 2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091001013622/http://www.fs.fed.us/institute/news_info/Identifying_ecoregion_boundaries.pdf">"Identifying Ecoregion Boundaries"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>Environmental Management</i>. <b>34</b> (Supplement 1): S14–26. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2Fs00267-003-0163-6">10.1007/s00267-003-0163-6</a>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15883869">15883869</a>. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fs.fed.us/institute/news_info/Identifying_ecoregion_boundaries.pdf">แหล่งเดิม</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>เมื่อ October 1, 2009.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Environmental+Management&rft.atitle=Identifying+Ecoregion+Boundaries&rft.volume=34&rft.issue=Supplement+1&rft.pages=S14-26&rft.date=2004-04&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs00267-003-0163-6&rft_id=info%3Apmid%2F15883869&rft.aulast=Bailey&rft.aufirst=Robert+G.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fs.fed.us%2Finstitute%2Fnews_info%2FIdentifying_ecoregion_boundaries.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Man_p155-157-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Man_p155-157_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Botkin, Daniel B. (2000) <i>No Man's Garden</i>, Island Press, pp. 155–57, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/1-55963-465-0" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/1-55963-465-0">1-55963-465-0</a>.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070208220940/http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php">"Definition of Life"</a>. California Academy of Sciences. 2006. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php">แหล่งเดิม</a>เมื่อ February 8, 2007<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">January 7,</span> 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Definition+of+Life&rft.pub=California+Academy+of+Sciences&rft.date=2006&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.calacademy.org%2Fexhibits%2Fxtremelife%2Fwhat_is_life.php&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">The figure "about one-half of one percent" takes into account the following (See, e.g., <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFLeckie1999" class="citation book cs1">Leckie, Stephen (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101113020336/http://www.idrc.ca/en/ev-30610-201-1-DO_TOPIC.html">"How Meat-centred Eating Patterns Affect Food Security and the Environment"</a>. <i>For hunger-proof cities: sustainable urban food systems</i>. Ottawa: International Development Research Centre. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-88936-882-8" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-88936-882-8"><bdi>978-0-88936-882-8</bdi></a>. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idrc.ca/en/ev-30610-201-1-DO_TOPIC.html">แหล่งเดิม</a>เมื่อ November 13, 2010.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=How+Meat-centred+Eating+Patterns+Affect+Food+Security+and+the+Environment&rft.btitle=For+hunger-proof+cities%3A+sustainable+urban+food+systems&rft.place=Ottawa&rft.pub=International+Development+Research+Centre&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-88936-882-8&rft.aulast=Leckie&rft.aufirst=Stephen&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.idrc.ca%2Fen%2Fev-30610-201-1-DO_TOPIC.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span>, which takes global average weight as 60 kg.), the total human biomass is the average weight multiplied by the current human population of approximately 6.5 billion (see, <i>e.g.</i>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.census.gov/ipc/www/world.html">"World Population Information"</a>. U.S. Census Bureau<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 28,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=World+Population+Information&rft.pub=U.S.+Census+Bureau&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.census.gov%2Fipc%2Fwww%2Fworld.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span><sup class="noprint Inline-Template"><span title=" เมื่อ February 2019" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="วิกิพีเดีย:ลิงก์เสีย">ลิงก์เสีย</a></i>]</span></sup>): Assuming 60–70 kg to be the average human mass (approximately 130–150 <a href="/w/index.php?title=Pound_(mass)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pound (mass) (ไม่มีหน้านี้)">lb</a> on the average), an approximation of total global human mass of between 390 billion (390×10<sup>9</sup>) and 455 billion kg (between 845 billion and 975 billion lb, or about 423 million–488 million <a href="/w/index.php?title=Short_ton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Short ton (ไม่มีหน้านี้)">short tons</a>). The total biomass of all kinds on earth is estimated to be in excess of 6.8 x 10<sup>13</sup> kg (75 billion short tons). By these calculations, the portion of total biomass accounted for by humans would be very roughly 0.6%.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSengbusch" class="citation web cs1">Sengbusch, Peter V. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/e54/54c.htm">"The Flow of Energy in Ecosystems – Productivity, Food Chain, and Trophic Level"</a>. <i>Botany online</i>. University of Hamburg Department of Biology. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110726071651/http://www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/e54/54c.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ กรกฎาคม 26, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 23, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Botany+online&rft.atitle=The+Flow+of+Energy+in+Ecosystems+%E2%80%93+Productivity%2C+Food+Chain%2C+and+Trophic+Level&rft.aulast=Sengbusch&rft.aufirst=Peter+V.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biologie.uni-hamburg.de%2Fb-online%2Fe54%2F54c.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFPidwirny2006" class="citation web cs1">Pidwirny, Michael (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9h.html">"Introduction to the Biosphere: Species Diversity and Biodiversity"</a>. <i>Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110718040705/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9h.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ กรกฎาคม 18, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 23, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fundamentals+of+Physical+Geography+%282nd+Edition%29&rft.atitle=Introduction+to+the+Biosphere%3A+Species+Diversity+and+Biodiversity&rft.date=2006&rft.aulast=Pidwirny&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F9h.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060909194319/http://faculty.plattsburgh.edu/thomas.wolosz/howmanysp.htm">"How Many Species are There?"</a>. <i>Extinction Web Page Class Notes</i>. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://faculty.plattsburgh.edu/thomas.wolosz/howmanysp.htm">แหล่งเดิม</a>เมื่อ September 9, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 23,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Extinction+Web+Page+Class+Notes&rft.atitle=How+Many+Species+are+There%3F&rft_id=http%3A%2F%2Ffaculty.plattsburgh.edu%2Fthomas.wolosz%2Fhowmanysp.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">"Animal." World Book Encyclopedia. 16 vols. Chicago: World Book, 2003. This source gives an estimate of from 2 to 50 million.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2003/05/030526103731.htm">"Just How Many Species Are There, Anyway?"</a>. <i>Science Daily</i>. พฤษภาคม 2003. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070211001529/http://www.sciencedaily.com/releases/2003/05/030526103731.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2007<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 26, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Science+Daily&rft.atitle=Just+How+Many+Species+Are+There%2C+Anyway%3F&rft.date=2003-05&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2003%2F05%2F030526103731.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWithers1998" class="citation web cs1">Withers, Mark A.; และคณะ (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060923054200/http://biology.usgs.gov/luhna/chap4.html">"Changing Patterns in the Number of Species in North American Floras"</a>. <i>Land Use History of North America</i>. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://biology.usgs.gov/luhna/chap4.html">แหล่งเดิม</a>เมื่อ September 23, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 26,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Land+Use+History+of+North+America&rft.atitle=Changing+Patterns+in+the+Number+of+Species+in+North+American+Floras&rft.date=1998&rft.aulast=Withers&rft.aufirst=Mark+A.&rft_id=http%3A%2F%2Fbiology.usgs.gov%2Fluhna%2Fchap4.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span> Website based on the contents of the book: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSisk,_T.D.1998" class="citation book cs1">Sisk, T.D., บ.ก. (1998). <i>Perspectives on the land use history of North America: a context for understanding our changing environment</i> (Revised September 1999 ed.). U.S. Geological Survey, Biological Resources Division. USGS/BRD/BSR-1998-0003.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Perspectives+on+the+land+use+history+of+North+America%3A+a+context+for+understanding+our+changing+environment&rft.edition=Revised+September+1999&rft.pub=U.S.+Geological+Survey%2C+Biological+Resources+Division&rft.date=1998&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020425072847.htm">"Tropical Scientists Find Fewer Species Than Expected"</a>. <i>Science Daily</i>. เมษายน 2002. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060830182612/http://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020425072847.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ สิงหาคม 30, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 27, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Science+Daily&rft.atitle=Tropical+Scientists+Find+Fewer+Species+Than+Expected&rft.date=2002-04&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2002%2F04%2F020425072847.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFBunker2005" class="citation journal cs1">Bunker, Daniel E.; และคณะ (November 2005). "Species Loss and Aboveground Carbon Storage in a Tropical Forest". <i>Science</i>. <b>310</b> (5750): 1029–31. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2005Sci...310.1029B">2005Sci...310.1029B</a>. <a href="/w/index.php?title=CiteSeerX_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="CiteSeerX (identifier) (ไม่มีหน้านี้)">CiteSeerX</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.465.7559">10.1.1.465.7559</a></span>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1117682">10.1126/science.1117682</a>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16239439">16239439</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Species+Loss+and+Aboveground+Carbon+Storage+in+a+Tropical+Forest&rft.volume=310&rft.issue=5750&rft.pages=1029-31&rft.date=2005-11&rft_id=%2F%2Fciteseerx.ist.psu.edu%2Fviewdoc%2Fsummary%3Fdoi%3D10.1.1.465.7559%23id-name%3DCiteSeerX&rft_id=info%3Apmid%2F16239439&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1117682&rft_id=info%3Abibcode%2F2005Sci...310.1029B&rft.aulast=Bunker&rft.aufirst=Daniel+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWilcox2006" class="citation journal cs1">Wilcox, Bruce A. (2006). "Amphibian Decline: More Support for Biocomplexity as a Research Paradigm". <i>EcoHealth</i>. <b>3</b> (1): 1–2. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2Fs10393-005-0013-5">10.1007/s10393-005-0013-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=EcoHealth&rft.atitle=Amphibian+Decline%3A+More+Support+for+Biocomplexity+as+a+Research+Paradigm&rft.volume=3&rft.issue=1&rft.pages=1-2&rft.date=2006&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs10393-005-0013-5&rft.aulast=Wilcox&rft.aufirst=Bruce+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFClarke,_RobinRobert_LambDilys_Roe_Ward2002" class="citation book cs1">Clarke, Robin; Robert Lamb; Dilys Roe Ward, บ.ก. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unep.org/geo/assessments/global-assessments/global-environment-outlook-3">"Decline and loss of species"</a>. <span class="cs1-lock-registration" title="ต้องสมัครสมาชิกแบบฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/globalenvironmen0000unse_z8s0"><i>Global environment outlook 3: past, present and future perspectives</i></a></span>. London; Sterling, VA: Nairobi, Kenya: UNEP. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-92-807-2087-7" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-92-807-2087-7"><bdi>978-92-807-2087-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Decline+and+loss+of+species&rft.btitle=Global+environment+outlook+3%3A+past%2C+present+and+future+perspectives&rft.place=London%3B+Sterling%2C+VA&rft.pub=Nairobi%2C+Kenya%3A+UNEP&rft.date=2002&rft.isbn=978-92-807-2087-7&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unep.org%2Fgeo%2Fassessments%2Fglobal-assessments%2Fglobal-environment-outlook-3&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110225204348/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/view.php?id=28907">"Why the Amazon Rainforest is So Rich in Species: News"</a>. Earthobservatory.nasa.gov. December 5, 2005. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/view.php?id=28907">แหล่งเดิม</a>เมื่อ February 25, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">May 14,</span> 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Why+the+Amazon+Rainforest+is+So+Rich+in+Species%3A+News&rft.pub=Earthobservatory.nasa.gov&rft.date=2005-12-05&rft_id=http%3A%2F%2Fearthobservatory.nasa.gov%2FNewsroom%2Fview.php%3Fid%3D28907&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110225204348/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/view.php?id=28907">"Why The Amazon Rainforest Is So Rich in Species"</a>. Sciencedaily.com. December 5, 2005. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/view.php?id=28907">แหล่งเดิม</a>เมื่อ February 25, 2011<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">May 14,</span> 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Why+The+Amazon+Rainforest+Is+So+Rich+in+Species&rft.pub=Sciencedaily.com&rft.date=2005-12-05&rft_id=http%3A%2F%2Fearthobservatory.nasa.gov%2FNewsroom%2Fview.php%3Fid%3D28907&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Origin1-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Origin1_61-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Schopf, JW, Kudryavtsev, AB, Czaja, AD, and Tripathi, AB. (2007). <i>Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils.</i> Precambrian Research 158: 141–55.</span> </li> <li id="cite_note-Origin2-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Origin2_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSchopf2006" class="citation journal cs1">Schopf, JW (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1578735">"Fossil evidence of Archaean life"</a>. <i>Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci</i>. <b>361</b> (1470): 869–85. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098%2Frstb.2006.1834">10.1098/rstb.2006.1834</a>. <a href="/wiki/PMC_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMC (identifier)">PMC</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1578735">1578735</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16754604">16754604</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philos+Trans+R+Soc+Lond+B+Biol+Sci&rft.atitle=Fossil+evidence+of+Archaean+life&rft.volume=361&rft.issue=1470&rft.pages=869-85&rft.date=2006&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC1578735%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F16754604&rft_id=info%3Adoi%2F10.1098%2Frstb.2006.1834&rft.aulast=Schopf&rft.aufirst=JW&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC1578735&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-RavenJohnson2002-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RavenJohnson2002_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFPeter_Hamilton_RavenGeorge_Brooks_Johnson2002" class="citation book cs1">Peter Hamilton Raven; George Brooks Johnson (2002). <span class="cs1-lock-registration" title="ต้องสมัครสมาชิกแบบฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/biologyrave00rave"><i>Biology</i></a></span>. McGraw-Hill Education. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/biologyrave00rave/page/68">68</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-0-07-112261-0" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-0-07-112261-0"><bdi>978-0-07-112261-0</bdi></a><span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กรกฎาคม 7, 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Biology&rft.pages=68&rft.pub=McGraw-Hill+Education&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-07-112261-0&rft.au=Peter+Hamilton+Raven&rft.au=George+Brooks+Johnson&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbiologyrave00rave&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Line-64"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Line_64-0">64.0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Line_64-1">64.1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFLine,_M.2002" class="citation journal cs1">Line, M. (January 1, 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1099%2F00221287-148-1-21">"The enigma of the origin of life and its timing"</a>. <i>Microbiology</i>. <b>148</b> (Pt 1): 21–27. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1099%2F00221287-148-1-21">10.1099/00221287-148-1-21</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11782495">11782495</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Microbiology&rft.atitle=The+enigma+of+the+origin+of+life+and+its+timing&rft.volume=148&rft.issue=Pt+1&rft.pages=21-27&rft.date=2002-01-01&rft_id=info%3Adoi%2F10.1099%2F00221287-148-1-21&rft_id=info%3Apmid%2F11782495&rft.au=Line%2C+M.&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1099%252F00221287-148-1-21&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://phys.org/news/2016-03-photosynthesis-ancient-thought.html">"Photosynthesis more ancient than thought, and most living things could do it"</a>. <i>phys.org</i> (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190120043127/https://phys.org/news/2016-03-photosynthesis-ancient-thought.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มกราคม 20, 2019<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 19, 2019</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=phys.org&rft.atitle=Photosynthesis+more+ancient+than+thought%2C+and+most+living+things+could+do+it&rft_id=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2016-03-photosynthesis-ancient-thought.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFBerknerL._C._Marshall1965" class="citation journal cs1">Berkner, L. V.; L. C. Marshall (May 1965). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1175%2F1520-0469%281965%29022%3C0225%3AOTOARO%3E2.0.CO%3B2">"On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere"</a>. <i>Journal of the Atmospheric Sciences</i>. <b>22</b> (3): 225–61. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B">1965JAtS...22..225B</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1175%2F1520-0469%281965%29022%3C0225%3AOTOARO%3E2.0.CO%3B2">10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2</a></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+the+Atmospheric+Sciences&rft.atitle=On+the+Origin+and+Rise+of+Oxygen+Concentration+in+the+Earth%27s+Atmosphere&rft.volume=22&rft.issue=3&rft.pages=225-61&rft.date=1965-05&rft_id=info%3Adoi%2F10.1175%2F1520-0469%281965%29022%3C0225%3AOTOARO%3E2.0.CO%3B2&rft_id=info%3Abibcode%2F1965JAtS...22..225B&rft.aulast=Berkner&rft.aufirst=L.+V.&rft.au=L.+C.+Marshall&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1175%252F1520-0469%25281965%2529022%253C0225%253AOTOARO%253E2.0.CO%253B2&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSchopf_J1994" class="citation journal cs1">Schopf J (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC44277">"Disparate rates, differing fates: tempo and mode of evolution changed from the Precambrian to the Phanerozoic"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci USA</i>. <b>91</b> (15): 6735–42. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994PNAS...91.6735S">1994PNAS...91.6735S</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.91.15.6735">10.1073/pnas.91.15.6735</a>. <a href="/wiki/PMC_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMC (identifier)">PMC</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC44277">44277</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8041691">8041691</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+USA&rft.atitle=Disparate+rates%2C+differing+fates%3A+tempo+and+mode+of+evolution+changed+from+the+Precambrian+to+the+Phanerozoic&rft.volume=91&rft.issue=15&rft.pages=6735-42&rft.date=1994&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC44277%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F8041691&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.91.15.6735&rft_id=info%3Abibcode%2F1994PNAS...91.6735S&rft.au=Schopf+J&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC44277&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFSzewzyk_USzewzyk_RStenström_T1994" class="citation journal cs1">Szewzyk U; Szewzyk R; Stenström T (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC43253">"Thermophilic, anaerobic bacteria isolated from a deep borehole in granite in Sweden"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci USA</i>. <b>91</b> (5): 1810–13. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994PNAS...91.1810S">1994PNAS...91.1810S</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.91.5.1810">10.1073/pnas.91.5.1810</a>. <a href="/wiki/PMC_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMC (identifier)">PMC</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC43253">43253</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11607462">11607462</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+USA&rft.atitle=Thermophilic%2C+anaerobic+bacteria+isolated+from+a+deep+borehole+in+granite+in+Sweden&rft.volume=91&rft.issue=5&rft.pages=1810-13&rft.date=1994&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC43253%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F11607462&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.91.5.1810&rft_id=info%3Abibcode%2F1994PNAS...91.1810S&rft.au=Szewzyk+U&rft.au=Szewzyk+R&rft.au=Stenstr%C3%B6m+T&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC43253&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWolska_K2003" class="citation journal cs1">Wolska K (2003). "Horizontal DNA transfer between bacteria in the environment". <i>Acta Microbiol Pol</i>. <b>52</b> (3): 233–43. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14743976">14743976</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Acta+Microbiol+Pol&rft.atitle=Horizontal+DNA+transfer+between+bacteria+in+the+environment&rft.volume=52&rft.issue=3&rft.pages=233-43&rft.date=2003&rft_id=info%3Apmid%2F14743976&rft.au=Wolska+K&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFHorneck_G1981" class="citation journal cs1">Horneck G (1981). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_advances-in-space-research_1981_1_14/page/n48">"Survival of microorganisms in space: a review"</a>. <i>Adv Space Res</i>. <b>1</b> (14): 39–48. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016%2F0273-1177%2881%2990241-6">10.1016/0273-1177(81)90241-6</a>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11541716">11541716</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Adv+Space+Res&rft.atitle=Survival+of+microorganisms+in+space%3A+a+review&rft.volume=1&rft.issue=14&rft.pages=39-48&rft.date=1981&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2F0273-1177%2881%2990241-6&rft_id=info%3Apmid%2F11541716&rft.au=Horneck+G&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_advances-in-space-research_1981_1_14%2Fpage%2Fn48&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060430072626/http://webster.com/cgi-bin/dictionary?va=flora">"flora"</a>. <i>Merriam-Webster Online Dictionary</i>. Merriam-Webster. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://webster.com/cgi-bin/dictionary?va=flora">แหล่งเดิม</a>เมื่อ เมษายน 30, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 27, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Merriam-Webster+Online+Dictionary&rft.atitle=flora&rft_id=http%3A%2F%2Fwebster.com%2Fcgi-bin%2Fdictionary%3Fva%3Dflora&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation book cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070715060359/http://biology.usgs.gov/s+t/SNT/noframe/zy198.htm">"Glossary"</a>. <i>Status and Trends of the Nation's Biological Resources</i>. Reston, VA: Department of the Interior, Geological Survey. 1998. SuDocs No. I 19.202:ST 1/V.1-2. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://biology.usgs.gov/s+t/SNT/noframe/zy198.htm">แหล่งเดิม</a>เมื่อ July 15, 2007.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Glossary&rft.btitle=Status+and+Trends+of+the+Nation%27s+Biological+Resources&rft.place=Reston%2C+VA&rft.pub=Department+of+the+Interior%2C+Geological+Survey&rft.date=1998&rft_id=http%3A%2F%2Fbiology.usgs.gov%2Fs%2Bt%2FSNT%2Fnoframe%2Fzy198.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/ESD-feedback-loops.html">"Feedback Loops in Global Climate Change Point to a Very Hot 21st Century"</a>. <i>Science Daily</i>. พฤษภาคม 22, 2006. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061208131415/http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/ESD-feedback-loops.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ ธันวาคม 8, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 7, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Science+Daily&rft.atitle=Feedback+Loops+in+Global+Climate+Change+Point+to+a+Very+Hot+21st+Century&rft.date=2006-05-22&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lbl.gov%2FScience-Articles%2FArchive%2FESD-feedback-loops.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141223080408/https://knoema.com/zscvyje/natural-resources-contribution-to-gdp">"Natural Resources contribution to GDP"</a>. <i>World Development Indicators (WDI)</i>. November 2014. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://knoema.com/zscvyje/natural-resources-contribution-to-gdp">แหล่งเดิม</a>เมื่อ December 23, 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Development+Indicators+%28WDI%29&rft.atitle=Natural+Resources+contribution+to+GDP&rft.date=2014-11&rft_id=https%3A%2F%2Fknoema.com%2Fzscvyje%2Fnatural-resources-contribution-to-gdp&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html">"GDP – Composition by Sector"</a>. <i><a href="/wiki/The_World_Factbook" class="mw-redirect" title="The World Factbook">The World Factbook</a></i>. <a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" class="mw-redirect" title="Central Intelligence Agency">Central Intelligence Agency</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140522215220/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ พฤษภาคม 22, 2014<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 19, 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+World+Factbook&rft.atitle=GDP+%E2%80%93+Composition+by+Sector&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Ffields%2F2012.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nps.gov/plants/medicinal/plants.htm">"Plant Conservation Alliance – Medicinal Plant Working Groups Green Medicine"</a>. US National Park Services. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061009003035/http://www.nps.gov/plants/medicinal/plants.htm">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ ตุลาคม 9, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 23, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Plant+Conservation+Alliance+%E2%80%93+Medicinal+Plant+Working+Groups+Green+Medicine&rft.pub=US+National+Park+Services&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nps.gov%2Fplants%2Fmedicinal%2Fplants.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFOosthoek1999" class="citation web cs1">Oosthoek, Jan (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eh-resources.org/philosophy.html">"Environmental History: Between Science & Philosophy"</a>. Environmental History Resources. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070626085227/http://www.eh-resources.org/philosophy.html">เก็บ</a>จากแหล่งเดิมเมื่อ มิถุนายน 26, 2007<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ ธันวาคม 1, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Environmental+History%3A+Between+Science+%26+Philosophy&rft.pub=Environmental+History+Resources&rft.date=1999&rft.aulast=Oosthoek&rft.aufirst=Jan&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eh-resources.org%2Fphilosophy.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060909220214/http://www.wilderness.org/Library/Documents/Beauty_Quotes.cfm">"On the Beauty of Nature"</a>. The Wilderness Society. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wilderness.org/Library/Documents/Beauty_Quotes.cfm">แหล่งเดิม</a>เมื่อ September 9, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ <span class="nowrap">September 29,</span> 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=On+the+Beauty+of+Nature&rft.pub=The+Wilderness+Society&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wilderness.org%2FLibrary%2FDocuments%2FBeauty_Quotes.cfm&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-History-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-History_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spacesfornature.org/greatspaces/conservation.html">History of Conservation</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060708005819/http://www.spacesfornature.org/greatspaces/conservation.html">เก็บถาวร</a> กรกฎาคม 8, 2006 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a> BC Spaces for Nature. Accessed: May 20, 2006.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFRothenberg,_David2011" class="citation book cs1">Rothenberg, David (2011). <span class="cs1-lock-registration" title="ต้องสมัครสมาชิกแบบฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/survivalofbeauti0000roth"><i>Survival of the Beautiful: Art, Science and Evolution</i></a></span>. Bloomsbury. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD/978-1-60819-216-8" title="พิเศษ:แหล่งหนังสือ/978-1-60819-216-8"><bdi>978-1-60819-216-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Survival+of+the+Beautiful%3A+Art%2C+Science+and+Evolution&rft.pub=Bloomsbury&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-60819-216-8&rft.au=Rothenberg%2C+David&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsurvivalofbeauti0000roth&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-planck_overview-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-planck_overview_81-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFAdeAghanimArmitage-Caplanet_al._(Planck_Collaboration)2013" class="citation journal cs1">Ade, P. A. R.; Aghanim, N.; Armitage-Caplan, C.; et al. (Planck Collaboration) (March 22, 2013). "Planck 2013 results. I. Overview of products and scientific results – Table 9". <i><a href="/w/index.php?title=Astronomy_and_Astrophysics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Astronomy and Astrophysics (ไม่มีหน้านี้)">Astronomy and Astrophysics</a></i>. <b>571</b>: A1. <a href="/w/index.php?title=ArXiv_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (identifier) (ไม่มีหน้านี้)">arXiv</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/1303.5062">1303.5062</a></span>. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2014A&A...571A...1P">2014A&A...571A...1P</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%2F201321529">10.1051/0004-6361/201321529</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=Planck+2013+results.+I.+Overview+of+products+and+scientific+results+%E2%80%93+Table+9.&rft.volume=571&rft.pages=A1&rft.date=2013-03-22&rft_id=info%3Aarxiv%2F1303.5062&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%2F201321529&rft_id=info%3Abibcode%2F2014A%26A...571A...1P&rft.aulast=Ade&rft.aufirst=P.+A.+R.&rft.au=Aghanim%2C+N.&rft.au=Armitage-Caplan%2C+C.&rft.au=et+al.+%28Planck+Collaboration%29&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFTaylor1971" class="citation web cs1">Taylor, Barry N. (1971). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070107012004/http://physics.nist.gov/cuu/Constants/introduction.html">"Introduction to the constants for nonexperts"</a>. National Institute of Standards and Technology. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physics.nist.gov/cuu/Constants/introduction.html">แหล่งเดิม</a>เมื่อ มกราคม 7, 2007<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ มกราคม 7, 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Introduction+to+the+constants+for+nonexperts&rft.pub=National+Institute+of+Standards+and+Technology&rft.date=1971&rft.aulast=Taylor&rft.aufirst=Barry+N.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physics.nist.gov%2Fcuu%2FConstants%2Fintroduction.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFVarshalovich,_D.A.Potekhin,_A.Y.Ivanchik,_A.V.2000" class="citation journal cs1">Varshalovich, D.A.; Potekhin, A.Y. & Ivanchik, A.V. (2000). "Testing cosmological variability of fundamental constants". <i>AIP Conference Proceedings</i>. <b>506</b>: 503. <a href="/w/index.php?title=ArXiv_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (identifier) (ไม่มีหน้านี้)">arXiv</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/physics/0004062">physics/0004062</a></span>. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000AIPC..506..503V">2000AIPC..506..503V</a>. <a href="/w/index.php?title=CiteSeerX_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="CiteSeerX (identifier) (ไม่มีหน้านี้)">CiteSeerX</a> <span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="//citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.43.6877">10.1.1.43.6877</a></span>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1063%2F1.1302777">10.1063/1.1302777</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=AIP+Conference+Proceedings&rft.atitle=Testing+cosmological+variability+of+fundamental+constants&rft.volume=506&rft.pages=503&rft.date=2000&rft_id=info%3Aarxiv%2Fphysics%2F0004062&rft_id=info%3Adoi%2F10.1063%2F1.1302777&rft_id=%2F%2Fciteseerx.ist.psu.edu%2Fviewdoc%2Fsummary%3Fdoi%3D10.1.1.43.6877%23id-name%3DCiteSeerX&rft_id=info%3Abibcode%2F2000AIPC..506..503V&rft.au=Varshalovich%2C+D.A.&rft.au=Potekhin%2C+A.Y.&rft.au=Ivanchik%2C+A.V.&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFBibring,_J2006" class="citation journal cs1">Bibring, J; และคณะ (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1122659">"Global mineralogical and aqueous mars history derived from OMEGA/Mars Express data"</a>. <i>Science</i>. <b>312</b> (5772): 400–04. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006Sci...312..400B">2006Sci...312..400B</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1122659">10.1126/science.1122659</a></span>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16627738">16627738</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Global+mineralogical+and+aqueous+mars+history+derived+from+OMEGA%2FMars+Express+data&rft.volume=312&rft.issue=5772&rft.pages=400-04&rft.date=2006&rft_id=info%3Apmid%2F16627738&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1122659&rft_id=info%3Abibcode%2F2006Sci...312..400B&rft.au=Bibring%2C+J&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1126%252Fscience.1122659&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFMalik2005" class="citation web cs1">Malik, Tariq (มีนาคม 8, 2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nbcnews.com/id/7129347">"Hunt for Mars life should go underground"</a>. Space.com via NBC News<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 4, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Hunt+for+Mars+life+should+go+underground&rft.pub=Space.com+via+NBC+News&rft.date=2005-03-08&rft.aulast=Malik&rft.aufirst=Tariq&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nbcnews.com%2Fid%2F7129347&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFTurner,_Scott1998" class="citation web cs1">Turner, Scott (มีนาคม 2, 1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060929232149/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/news8.html">"Detailed Images From Europa Point To Slush Below Surface"</a>. NASA. คลังข้อมูลเก่าเก็บจาก<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www2.jpl.nasa.gov/galileo/news8.html">แหล่งเดิม</a>เมื่อ กันยายน 29, 2006<span class="reference-accessdate">. สืบค้นเมื่อ กันยายน 28, 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Detailed+Images+From+Europa+Point+To+Slush+Below+Surface&rft.pub=NASA&rft.date=1998-03-02&rft.au=Turner%2C+Scott&rft_id=http%3A%2F%2Fwww2.jpl.nasa.gov%2Fgalileo%2Fnews8.html&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text">Choi, Charles Q. (March 21, 2011) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.space.com/11188-alien-earths-planets-sun-stars.html">New Estimate for Alien Earths: 2 Billion in Our Galaxy Alone | Alien Planets, Extraterrestrial Life & Extrasolar Planets | Exoplanets & Kepler Space Telescope</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130703101746/http://www.space.com/11188-alien-earths-planets-sun-stars.html">เก็บถาวร</a> กรกฎาคม 3, 2013 ที่ <a href="/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="เวย์แบ็กแมชชีน">เวย์แบ็กแมชชีน</a>. Space.com.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="แหล่งข้อมูลอื่น"><span id=".E0.B9.81.E0.B8.AB.E0.B8.A5.E0.B9.88.E0.B8.87.E0.B8.82.E0.B9.89.E0.B8.AD.E0.B8.A1.E0.B8.B9.E0.B8.A5.E0.B8.AD.E0.B8.B7.E0.B9.88.E0.B8.99"></span>แหล่งข้อมูลอื่น</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&action=edit&section=24" title="แก้ไขส่วน: แหล่งข้อมูลอื่น"><span>แก้</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFDucarmeCouvet2020" class="citation journal cs1">Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">"What does 'nature' mean?"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Palgrave_Communications&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Communications (ไม่มีหน้านี้)">Palgrave Communications</a></i>. <a href="/w/index.php?title=Springer_Nature&action=edit&redlink=1" class="new" title="Springer Nature (ไม่มีหน้านี้)">Springer Nature</a>. <b>6</b> (14). <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<span class="cs1-lock-free" title="เข้าถึงได้ฟรี"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1057%2Fs41599-020-0390-y">10.1057/s41599-020-0390-y</a></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Palgrave+Communications&rft.atitle=What+does+%27nature%27+mean%3F&rft.volume=6&rft.issue=14&rft.date=2020&rft_id=info%3Adoi%2F10.1057%2Fs41599-020-0390-y&rft.aulast=Ducarme&rft.aufirst=Fr%C3%A9d%C3%A9ric&rft.au=Couvet%2C+Denis&rft_id=%2F%2Fdoi.org%2F10.1057%252Fs41599-020-0390-y&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></li> <li>Farber, Paul Lawrence (2000), <i>Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson</i>. Johns Hopkins University Press: Baltimore.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFWorster1994" class="citation book cs1">Worster, D. (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/natureseconomyhi0000wors_d1e2"><i>Nature's Economy: A History of Ecological Ideas</i></a>. Cambridge: <a href="/w/index.php?title=Cambridge_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cambridge University Press (ไม่มีหน้านี้)">Cambridge University Press</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nature%27s+Economy%3A+A+History+of+Ecological+Ideas&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1994&rft.aulast=Worster&rft.aufirst=D.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fnatureseconomyhi0000wors_d1e2&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFEmerson1836" class="citation book cs1">Emerson, Ralph W. (1836). <i>Nature</i>. Boston: James Munroe & Co.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nature&rft.place=Boston&rft.pub=James+Munroe+%26+Co&rft.date=1836&rft.aulast=Emerson&rft.aufirst=Ralph+W.&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10205087"><cite id="CITEREFNaddaf2006" class="citation book cs1">Naddaf, Gerard (2006). <i>The Greek Concept of Nature</i>. Albany: SUNY Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Greek+Concept+of+Nature&rft.place=Albany&rft.pub=SUNY+Press&rft.date=2006&rft.aulast=Naddaf&rft.aufirst=Gerard&rfr_id=info%3Asid%2Fth.wikipedia.org%3A%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" class="Z3988"></span></li></ul>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">เข้าถึงจาก "<a dir="ltr" href="https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ธรรมชาติ&oldid=12025274">https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ธรรมชาติ&oldid=12025274</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9:%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88" title="พิเศษ:หมวดหมู่">หมวดหมู่</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%95%E0%B9%88February_2019&action=edit&redlink=1" class="new" title="หมวดหมู่:บทความที่มีลิงก์เสียตั้งแต่February 2019 (ไม่มีหน้านี้)">บทความที่มีลิงก์เสียตั้งแต่February 2019</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4" title="หมวดหมู่:ธรรมชาติ">ธรรมชาติ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1" title="หมวดหมู่:วิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม">วิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">หมวดหมู่ที่ซ่อนอยู่: <ul><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:Webarchive_template_wayback_links" title="หมวดหมู่:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:CS1_%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%A4%E0%B8%A9_(en)" title="หมวดหมู่:CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษ (en)">CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษ (en)</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="หมวดหมู่:บทความทั้งหมดที่มีลิงก์เสีย">บทความทั้งหมดที่มีลิงก์เสีย</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B9%83%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A2%E0%B9%83%E0%B8%AA%E0%B9%88%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%84%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%96%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87" title="หมวดหมู่:บทความที่เรียกใช้แม่แบบโดยใส่วันที่ไม่ถูกต้อง">บทความที่เรียกใช้แม่แบบโดยใส่วันที่ไม่ถูกต้อง</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A3" title="หมวดหมู่:บทความที่มีลิงก์เสียอย่างถาวร">บทความที่มีลิงก์เสียอย่างถาวร</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:CS1_%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%A4%E0%B8%A9%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%99_(en-us)" title="หมวดหมู่:CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน (en-us)">CS1 แหล่งที่มาภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน (en-us)</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E" title="หมวดหมู่:บทความคุณภาพ">บทความคุณภาพ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%A4%E0%B8%A9" title="หมวดหมู่:บทความที่มีข้อความภาษาอังกฤษ">บทความที่มีข้อความภาษาอังกฤษ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88:%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B9%81%E0%B8%AE%E0%B8%95%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%95%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%84%E0%B8%9B%E0%B8%A2%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B9%84%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%88" title="หมวดหมู่:บทความที่มีแม่แบบแฮตโน้ตที่กำหนดเป้าหมายไปยังหน้าที่ไม่มีอยู่">บทความที่มีแม่แบบแฮตโน้ตที่กำหนดเป้าหมายไปยังหน้าที่ไม่มีอยู่</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> หน้านี้แก้ไขล่าสุดเมื่อวันที่ 16 ธันวาคม 2567 เวลา 17:50 น.</li> <li id="footer-info-copyright"><div>อนุญาตให้เผยแพร่ภายใต้<a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">สัญญาอนุญาตครีเอทีฟคอมมอนส์ แบบแสดงที่มา-อนุญาตแบบเดียวกัน</a> และอาจมีเงื่อนไขเพิ่มเติม ดูรายละเอียดที่ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/th">ข้อกำหนดการใช้งาน</a><br /> Wikipedia® เป็นเครื่องหมายการค้าจดทะเบียนของ<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">มูลนิธิวิกิมีเดีย</a> องค์กรไม่แสวงผลกำไร</div> <div class="noprint"><br /><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD" title="วิกิพีเดีย:ติดต่อ">ติดต่อเรา</a></div></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">นโยบายความเป็นส่วนตัว</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%9A">เกี่ยวกับวิกิพีเดีย</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2:%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%98%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%9C%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%8A%E0%B8%AD%E0%B8%9A">ข้อปฏิเสธความรับผิดชอบ</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">จรรยาบรรณ</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ผู้พัฒนา</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/th.wikipedia.org">สถิติ</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">นโยบายการใช้คุกกี้</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//th.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">มุมมองสำหรับอุปกรณ์เคลื่อนที่</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ค้นหา</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ค้นหาใน วิกิพีเดีย"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="พิเศษ:ค้นหา"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ค้นหา</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="สารบัญ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">ธรรมชาติ</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>165 ภาษา</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>เพิ่มหัวข้อ</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-8dc8fc9cd-9nvzm","wgBackendResponseTime":131,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.059","walltime":"1.225","ppvisitednodes":{"value":13781,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":459932,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5563,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":28,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":284329,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 981.032 1 -total"," 46.41% 455.256 1 แม่แบบ:Reflist"," 19.25% 188.870 3 แม่แบบ:Graphical_timeline"," 18.99% 186.326 25 แม่แบบ:Cite_journal"," 12.96% 127.096 35 แม่แบบ:Cite_web"," 9.46% 92.803 1 แม่แบบ:Langx"," 8.30% 81.421 1 แม่แบบ:กาลานุกรมมนุษย์"," 8.16% 80.101 1 แม่แบบ:เส้นเวลาธรรมชาติ"," 6.44% 63.134 17 แม่แบบ:หลัก"," 6.24% 61.186 15 แม่แบบ:Cite_book"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.634","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":17345908,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-6699496d4f-695nj","timestamp":"20250212022050","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0e18\u0e23\u0e23\u0e21\u0e0a\u0e32\u0e15\u0e34","url":"https:\/\/th.wikipedia.org\/wiki\/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7860","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7860","author":{"@type":"Organization","name":"\u0e1c\u0e39\u0e49\u0e21\u0e35\u0e2a\u0e48\u0e27\u0e19\u0e23\u0e48\u0e27\u0e21\u0e01\u0e31\u0e1a\u0e42\u0e04\u0e23\u0e07\u0e01\u0e32\u0e23\u0e27\u0e34\u0e01\u0e34\u0e21\u0e35\u0e40\u0e14\u0e35\u0e22"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-03-12T11:40:22Z","dateModified":"2024-12-16T10:50:49Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/42\/Shaqi_jrvej.jpg","headline":"\u0e1b\u0e23\u0e32\u0e01\u0e0f\u0e01\u0e32\u0e23\u0e13\u0e4c\u0e17\u0e32\u0e07\u0e01\u0e32\u0e22\u0e20\u0e32\u0e1e"}</script> </body> </html>