CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ser humano - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"fd9a0c76-11c3-486c-8700-5f5c1ccb8d82","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ser_humano","wgTitle":"Ser humano","wgCurRevisionId":6896510,"wgRevisionId":6896510,"wgArticleId":421,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID","Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)","Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía","Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)","Humanos"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext", "wgRelevantPageName":"Ser_humano","wgRelevantArticleId":421,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q5","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/1200px-Homo_Sapien_range.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="593"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/800px-Homo_Sapien_range.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="395"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/640px-Homo_Sapien_range.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="316"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ser humano - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Ser_humano"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Ser_humano"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ser_humano rootpage-Ser_humano skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas"><span>Portal da comunidade</span></a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna"><span>A Taberna</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade"><span>Actualidade</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recentes</span></a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade"><span>Artigos de calidade</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x"><span>Páxina ao chou</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse"><span>Axuda</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Procura</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aparencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class=""><span>Doazóns</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Ser+humano" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class=""><span>Crear unha conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Ser+humano" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder ao sistema</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas persoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl"><span>Doazóns</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Ser+humano" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear unha conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Ser+humano" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder ao sistema</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición"><span>máis información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y"><span>Contribucións</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Nome_científico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nome_científico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Nome científico</span> </div> </a> <ul id="toc-Nome_científico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Historia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Historia"</span> </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Orixes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Orixes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Orixes</span> </div> </a> <ul id="toc-Orixes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Desenvolvemento_da_civilización" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Desenvolvemento_da_civilización"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Desenvolvemento da civilización</span> </div> </a> <ul id="toc-Desenvolvemento_da_civilización-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hábitat_e_poboación" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Hábitat_e_poboación"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Hábitat e poboación</span> </div> </a> <ul id="toc-Hábitat_e_poboación-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bioloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bioloxía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Bioloxía</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bioloxía-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Bioloxía"</span> </button> <ul id="toc-Bioloxía-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Anatomía_e_xenética" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Anatomía_e_xenética"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Anatomía e xenética</span> </div> </a> <ul id="toc-Anatomía_e_xenética-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ciclo_vital" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ciclo_vital"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Ciclo vital</span> </div> </a> <ul id="toc-Ciclo_vital-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dieta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dieta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Dieta</span> </div> </a> <ul id="toc-Dieta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Psicoloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Psicoloxía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Psicoloxía</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Psicoloxía-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Psicoloxía"</span> </button> <ul id="toc-Psicoloxía-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Consciencia_e_pensamento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Consciencia_e_pensamento"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Consciencia e pensamento</span> </div> </a> <ul id="toc-Consciencia_e_pensamento-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Motivación_e_emoción" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Motivación_e_emoción"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Motivación e emoción</span> </div> </a> <ul id="toc-Motivación_e_emoción-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sexualidade_e_amor" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sexualidade_e_amor"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Sexualidade e amor</span> </div> </a> <ul id="toc-Sexualidade_e_amor-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Cultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Cultura</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Cultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Cultura"</span> </button> <ul id="toc-Cultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Linguaxe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Linguaxe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Linguaxe</span> </div> </a> <ul id="toc-Linguaxe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Espiritualidade_e_relixión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Espiritualidade_e_relixión"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Espiritualidade e relixión</span> </div> </a> <ul id="toc-Espiritualidade_e_relixión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filosofía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filosofía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Filosofía</span> </div> </a> <ul id="toc-Filosofía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arte,_música_e_literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Arte,_música_e_literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Arte, música e literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Arte,_música_e_literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ciencia_e_tecnoloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ciencia_e_tecnoloxía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Ciencia e tecnoloxía</span> </div> </a> <ul id="toc-Ciencia_e_tecnoloxía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Razas_e_etnias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Razas_e_etnias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.6</span> <span>Razas e etnias</span> </div> </a> <ul id="toc-Razas_e_etnias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sociedade,_goberno_e_política" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sociedade,_goberno_e_política"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.7</span> <span>Sociedade, goberno e política</span> </div> </a> <ul id="toc-Sociedade,_goberno_e_política-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Guerra" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerra"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.8</span> <span>Guerra</span> </div> </a> <ul id="toc-Guerra-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Economía_e_comercio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Economía_e_comercio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.9</span> <span>Economía e comercio</span> </div> </a> <ul id="toc-Economía_e_comercio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Notas</span> </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Véxase tamén</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén"</span> </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Ligazóns externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Mostrar ou agochar a táboa de contidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Ser humano</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 221 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-221" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">221 linguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Mens" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – alemán suízo" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mensch" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemán suízo" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%B0%E1%8B%8D_%E1%88%8D%E1%8C%85" title="የሰው ልጅ – amhárico" lang="am" hreflang="am" data-title="የሰው ልጅ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhárico" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Hum%C3%A1n" title="Humán – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Humán" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मनुष्य – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मनुष्य" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="إنسان – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="إنسان" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%92%DC%AA_%DC%90%DC%A2%DC%AB%DC%90" title="ܒܪ ܐܢܫܐ – arameo" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܒܪ ܐܢܫܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="arameo" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%85" title="بنادم – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="بنادم" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="انسان" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B9" title="মানুহ – assamés" lang="as" hreflang="as" data-title="মানুহ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamés" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Humanu" title="Humanu – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Humanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Iriniw" title="Iriniw – atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Iriniw" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D3%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD" title="ГӀадан – avar" lang="av" hreflang="av" data-title="ГӀадан" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="avar" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A4%88" title="मनई – awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मनई" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhi" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Jaqi" title="Jaqi – aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Jaqi" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan" title="İnsan – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="İnsan" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اینسان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اینسان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%88%D0%B5" title="Кеше – baxkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Кеше" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baxkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Manusa" title="Manusa – balinés" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Manusa" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balinés" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Mensch" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDmuogos" title="Žmuogos – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žmuogos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Tawo" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Чалавек – belaruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Чалавек" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belaruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Чалавек – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Чалавек" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Manusia" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Човек" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8" title="मानुस – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मानुस" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Manusia" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B7" title="মানুষ – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মানুষ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%82%E0%BE%B2%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%B2%E0%BC%8D" title="འགྲོ་བ་མི། – tibetano" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འགྲོ་བ་མི།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibetano" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Den" title="Den – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Den" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – bosníaco" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosníaco" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Alak" title="Alak – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Alak" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D1%85%D2%AF%D0%BD" title="Ухаанта хүн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Ухаанта хүн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/%C3%89sser_hum%C3%A0" title="Ésser humà – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ésser humà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A8%CC%A4ng" title="Nè̤ng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Nè̤ng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC" title="Адам – checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Адам" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Tawo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%86%DA%A4" title="مرۆڤ – kurdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مرۆڤ" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo central" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Omu" title="Omu – corso" lang="co" hreflang="co" data-title="Omu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="corso" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clov%C4%9Bk_moudr%C3%BD" title="Člověk moudrý – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Člověk moudrý" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%D1%8B%D0%BD" title="Çын – chuvaxo" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çын" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvaxo" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Bod_dynol" title="Bod dynol – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Bod dynol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – dinamarqués" lang="da" hreflang="da" data-title="Menneske" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarqués" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Ninsala" title="Ninsala – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Ninsala" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Mensch" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Merd%C4%B1m" title="Merdım – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Merdım" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%81" title="मान्सु – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="मान्सु" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CF%82" title="Άνθρωπος – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Άνθρωπος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Human" title="Human – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Human" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Homo" title="Homo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Homo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Humano" title="Humano – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Humano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Inimene" title="Inimene – estoniano" lang="et" hreflang="et" data-title="Inimene" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniano" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Gizaki" title="Gizaki – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Gizaki" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="انسان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ihminen" title="Ihminen – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ihminen" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Inemine" title="Inemine – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Inemine" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Menniskja" title="Menniskja – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Menniskja" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Homme_moderne" title="Homme moderne – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Homme moderne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Minsk" title="Minsk – frisón setentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Minsk" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frisón setentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Uman" title="Uman – friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Uman" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Minske" title="Minske – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Minske" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Duine" title="Duine – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Duine" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="人" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mounit%C3%A9" title="Mounité – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mounité" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Mac_an_duine" title="Mac an duine – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Mac an duine" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85" title="آدم – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="آدم" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Yvyp%C3%B3ra" title="Yvypóra – guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Yvypóra" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મનુષ્ય – guxarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મનુષ્ય" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guxarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/%C6%8Aan_Adam" title="Ɗan Adam – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Ɗan Adam" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%ACn" title="Ngìn – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Ngìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%93%D7%9D" title="אדם – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="אדם" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मनुष्य – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मनुष्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Insaan" title="Insaan – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Insaan" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Moun" title="Moun – crioulo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Moun" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="crioulo haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Ember" title="Ember – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Ember" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Մարդ բանական – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մարդ բանական" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Esser_human" title="Esser human – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Esser human" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Mensia" title="Mensia – iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Mensia" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Manusia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Mad%E1%BB%A5%CC%80" title="Madụ̀ – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Madụ̀" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Tao_(sebbangan)" title="Tao (sebbangan) – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Tao (sebbangan)" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B3" title="Саг – inguxo" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Саг" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguxo" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Homo" title="Homo – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Homo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Ma%C3%B0ur" title="Maður – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Maður" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%84%E1%92%83" title="ᐄᒃ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐄᒃ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%92%E3%83%88" title="ヒト – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヒト" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Yuuman" title="Yuuman – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Yuuman" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/remna" title="remna – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="remna" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Manungsa" title="Manungsa – xavanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Manungsa" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="xavanés" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ადამიანი – xeorxiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ადამიანი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="xeorxiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Insan" title="Insan – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Insan" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Afgan" title="Afgan – cabila" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Afgan" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="cabila" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1tyubishyi" title="A̱tyubishyi – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱tyubishyi" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Muntu" title="Muntu – kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Muntu" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="kongo" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Manusia" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC" title="Адам – kazako" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Адам" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazako" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%98%E1%9E%93%E1%9E%BB%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%9F" title="មនុស្ស – khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="មនុស្ស" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B2%B5" title="ಮಾನವ – kannará" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮಾನವ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannará" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%82%AC%EB%9E%8C" title="사람 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="사람" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D1%82" title="Морт – komi permio" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Морт" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi permio" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%90%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اِنسان – caxemirés" lang="ks" hreflang="ks" data-title="اِنسان" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="caxemirés" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Minsh" title="Minsh – kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Minsh" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="kölsch" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Mirov" title="Mirov – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Mirov" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D1%82" title="Морт – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Морт" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Tus" title="Tus – córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Tus" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%88%D0%B8" title="Киши – kirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Киши" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguiz" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Gens_humana" title="Gens humana – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Gens humana" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D0%B0%D0%BD" title="Инсан – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Инсан" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81" title="Кас – lezguio" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Кас" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezguio" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Umana" title="Umana – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Umana" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Omuntu" title="Omuntu – ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Omuntu" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Mins" title="Mins – limburgués" lang="li" hreflang="li" data-title="Mins" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgués" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/%C3%8Bse_uman" title="Ëse uman – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Ëse uman" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Porsona" title="Porsona – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Porsona" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Moto" title="Moto – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Moto" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%A1%E0%BA%B0%E0%BA%99%E0%BA%B8%E0%BA%94" title="ມະນຸດ – laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ມະນຸດ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDmogus" title="Žmogus – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žmogus" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Cylv%C4%81ks" title="Cylvāks – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Cylvāks" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Cilv%C4%93ks" title="Cilvēks – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Cilvēks" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95" title="लोक – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="लोक" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Menungsa" title="Menungsa – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Menungsa" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8C" title="Ломанць – moksha" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Ломанць" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksha" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Olombelona" title="Olombelona – malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Olombelona" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Айдеме – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Айдеме" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Manusia" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Човек" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%A8%E0%B5%81%E0%B4%B7%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%BB" title="മനുഷ്യൻ – malabar" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മനുഷ്യൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabar" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BD" title="Хүн – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Хүн" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A4%EA%AF%91%EA%AF%A3%EA%AF%8F%EA%AF%95" title="ꯃꯤꯑꯣꯏꯕ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯤꯑꯣꯏꯕ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5" title="मानव – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मानव" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Manusia" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Bniedem" title="Bniedem – maltés" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Bniedem" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltés" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Houmano" title="Houmano – mirandés" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Houmano" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandés" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9C%E1%80%B0%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%80%B8" title="လူသား – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="လူသား" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8C" title="Ломань – erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Ломань" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85" title="آدم – mazandaraní" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="آدم" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandaraní" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Tlacatl" title="Tlacatl – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Tlacatl" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Minsch" title="Minsch – baixo alemán" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Minsch" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="baixo alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Mense" title="Mense – baixo saxón" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Mense" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="baixo saxón" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B8" title="मानिस – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मानिस" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%82" title="मनू – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="मनू" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mens" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – noruegués nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Menneske" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruegués nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – noruegués bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Menneske" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruegués bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/%C3%88sser_uman" title="Èsser uman – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Èsser uman" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Nama" title="Nama – oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Nama" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A3%E0%AC%BF%E0%AC%B7" title="ମଣିଷ – odiá" lang="or" hreflang="or" data-title="ମଣିଷ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="odiá" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%C3%A6%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D0%B3" title="Адæймаг – ossetio" lang="os" hreflang="os" data-title="Адæймаг" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossetio" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A8%A8%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96" title="ਮਨੁੱਖ – panxabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮਨੁੱਖ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panxabí" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Tau" title="Tau – pampanga" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Tau" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampanga" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Hende" title="Hende – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Hende" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8B" title="मनुस्सो – Pali" lang="pi" hreflang="pi" data-title="मनुस्सो" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="Pali" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Salan" title="Salan – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Salan" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Człowiek rozumny" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/%C3%92m" title="Òm – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Òm" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="انسان" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="انسان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Humano" title="Humano – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Humano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Runa" title="Runa – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Runa" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Uman" title="Uman – romanche" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Uman" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanche" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Manush" title="Manush – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Manush" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Om" title="Om – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Om" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Omu" title="Omu – aromanés" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Omu" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="aromanés" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Человек – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Человек" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%83" title="मनुष्यः – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मनुष्यः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8h%D0%B8" title="Киhи – iacuto" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Киhи" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iacuto" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%9F%E1%B1%B9%E1%B1%B1%E1%B1%A2%E1%B1%A4" title="ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Umanu" title="Umanu – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Umanu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Bodie" title="Bodie – escocés" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Bodie" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="escocés" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="انسان" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Olmmo%C5%A1" title="Olmmoš – saami setentrional" lang="se" hreflang="se" data-title="Olmmoš" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="saami setentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Afgan" title="Afgan – tachelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Afgan" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tachelhit" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8F" title="මිනිසා – cingalés" lang="si" hreflang="si" data-title="මිනිසා" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalés" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Human" title="Human – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Human" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clovek_rozumn%C3%BD" title="Človek rozumný – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Človek rozumný" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clovek" title="Človek – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Človek" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Munhu" title="Munhu – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Munhu" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Dadyow" title="Dadyow – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Dadyow" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Njeriu" title="Njeriu – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Njeriu" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Човек" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Manusa" title="Manusa – sundanés" lang="su" hreflang="su" data-title="Manusa" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanés" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4nniska" title="Människa – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Människa" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Binadamu" title="Binadamu – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Binadamu" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Czowjek" title="Czowjek – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Czowjek" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/tademaw" title="tademaw – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="tademaw" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%A4%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="மனிதர் – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மனிதர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/squliq" title="squliq – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="squliq" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%BE%E0%B0%A8%E0%B0%B5%E0%B1%81%E0%B0%A1%E0%B1%81" title="మానవుడు – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="మానవుడు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BD" title="Инсон – taxico" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Инсон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="taxico" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="มนุษย์ – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="มนุษย์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Adam" title="Adam – turkmeno" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Adam" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeno" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Tao" title="Tao – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Tao" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Inson" title="Inson – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Inson" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan" title="İnsan – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İnsan" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vanhu" title="Vanhu – tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vanhu" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D0%B5%D1%88%D0%B5" title="Акыллы кеше – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Акыллы кеше" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Munthu" title="Munthu – tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Munthu" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Nnipa" title="Nnipa – twi" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Nnipa" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="twi" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%D8%A7%D8%AF%DB%95%D9%85" title="ئادەم – uigur" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ئادەم" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="uigur" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Людина – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Людина" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – urdú" lang="ur" hreflang="ur" data-title="انسان" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdú" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Odam" title="Odam – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Odam" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Ristit" title="Ristit – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Ristit" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di" title="Người – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Mens" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djin_(biyolodjeye)" title="Djin (biyolodjeye) – valón" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djin (biyolodjeye)" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valón" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – waray-waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Tawo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray-waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – chinés wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chinés wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Abantu" title="Abantu – xhosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Abantu" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xhosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="ადამიერი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ადამიერი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%A2%D7%A0%D7%98%D7%A9" title="מענטש – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מענטש" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cm%E1%BB%8Dn%C3%ACy%C3%A0n" title="Ọmọnìyàn – ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ọmọnìyàn" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Vunz" title="Vunz – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Vunz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="人" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C3%A2ng" title="Lâng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lâng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="人" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Umuntu" title="Umuntu – zulú" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Umuntu" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulú" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ser_humano" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Ser_humano" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">galego</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ser_humano"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Ser_humano"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=history"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Ser_humano" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j"><span>Páxinas que ligan con esta</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Ser_humano" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios relacionados</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q"><span>Páxinas especiais</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&oldid=6896510" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina"><span>Ligazón permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=info" title="Máis información sobre esta páxina"><span>Información da páxina</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Ser_humano&id=6896510&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina"><span>Citar esta páxina</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FSer_humano"><span>Xerar URL acurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FSer_humano"><span>Descargar o código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Ser+humano"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Ser_humano&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-species mw-list-item"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens" hreflang="en"><span>Wikispecies</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://gl.wikiquote.org/wiki/Home" hreflang="gl"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-03-1000" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Lista_de_artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter" title="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter"><img alt="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/22px-AD_%2B30.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/33px-AD_%2B30.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/44px-AD_%2B30.svg.png 2x" data-file-width="10" data-file-height="10" /></a></span></div></div> <div id="mw-indicator-04-1000_artigos_icona_título" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikiproxecto_1000_artigos_de_calidade_para_alumnado_de_12_a_16_anos" title="1000 12/16"><img alt="1000 12/16" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/19px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/28px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/38px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png 2x" data-file-width="747" data-file-height="794" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <div> <table class="toccolours" style="width:225px; margin: 0 0 0.5em 1em; float:right; clear:right; border-collapse: collapse" cellspacing="3" cellpadding="0"> <tbody><tr style="text-align:center;"> <th style="background:#D3D3A4;" colspan="2"><span style="font-size:125%; font-weight: bold;">Humano</span><br /><small>Rango fósil: 0,315 Ma-0 Ma <div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:208.07692307692px; padding-left:5px; text-align:left; background:rgb(254,217,106);"><a href="/wiki/Prec%C3%A1mbrico" title="Precámbrico">PreЄ</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(127,160,86); left:36.892307692308px; width:18.818461538462px;"><a href="/wiki/C%C3%A1mbrico" title="Cámbrico">Є</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(0,146,112); left:55.710769230769px; width:14.215384615385px;"><a href="/wiki/Ordov%C3%ADcico" title="Ordovícico">O</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(179,225,182); left:69.926153846154px; width:8.1907692307692px;"><a href="/wiki/Sil%C3%BArico" title="Silúrico">S</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(203,140,55); left:78.116923076923px; width:20.409230769231px;"><a href="/wiki/Dev%C3%B3nico" class="mw-redirect" title="Devónico">D</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(103,165,153); left:98.526153846154px; width:20.307692307692px;"><a href="/wiki/Carbon%C3%ADfero" title="Carbonífero">C</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(240,64,40); left:118.83384615385px; width:15.907015384615px;"><a href="/wiki/P%C3%A9rmico" class="mw-redirect" title="Pérmico">P</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(129,43,146); left:134.74086153846px; width:17.126830769231px;"><a href="/wiki/Tri%C3%A1sico" title="Triásico">T</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(52,178,201); left:151.86769230769px; width:19.055384615385px;"><a href="/wiki/Xur%C3%A1sico" title="Xurásico">J</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(127,198,78); left:170.92307692308px; width:26.738461538462px;"><a href="/wiki/Cret%C3%A1ceo" title="Cretáceo">K</a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(253,154,82); left:197.66153846154px; width:14.543692307692px;"><a href="/wiki/Pale%C3%B3xeno" title="Paleóxeno"><small>Pg</small></a></div> <div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:rgb(255,230,25); left:212.20523076923px; width:6.9188307692308px;"><a href="/wiki/Ne%C3%B3xeno" class="mw-redirect" title="Neóxeno"><small>N</small></a></div> <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><div style="margin:0 auto; line-height:0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:8px; overflow:visible; background-color:transparent; position:relative; top:-4px; z-index:100;"> <div style="position:absolute; left:219.89338461538px; font-size:50%"><div style="position:relative; left:-0.42em">↓</div></div> </div> </div> <a href="/wiki/Plistoceno" title="Plistoceno">Plistoceno</a> – presente</small> </th></tr> <tr style="text-align:center;"> <td colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Akha_cropped_hires.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Akha_cropped_hires.JPG/250px-Akha_cropped_hires.JPG" decoding="async" width="250" height="418" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/68/Akha_cropped_hires.JPG 1.5x" data-file-width="331" data-file-height="554" /></a></span><br /><small><a href="/wiki/Home" title="Home">Home</a> e <a href="/wiki/Muller" title="Muller">muller</a> da etnia <a href="/w/index.php?title=Pobo_Akha&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pobo Akha (a páxina aínda non existe)">Akha</a> do norte de <a href="/wiki/Tailandia" title="Tailandia">Tailandia</a>.</small> </td></tr> <tr style="text-align:center;"> <th style="background:#D3D3A4;" colspan="2"><a href="/wiki/Estado_de_conservaci%C3%B3n" title="Estado de conservación">Estado de conservación</a> </th></tr> <tr style="text-align:center;"> <td colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Status_iucn3.1_LC_gl.svg" class="mw-file-description" title="Pouco preocupante (LC)"><img alt="Pouco preocupante (LC)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Status_iucn3.1_LC_gl.svg/200px-Status_iucn3.1_LC_gl.svg.png" decoding="async" width="200" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Status_iucn3.1_LC_gl.svg/300px-Status_iucn3.1_LC_gl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Status_iucn3.1_LC_gl.svg/400px-Status_iucn3.1_LC_gl.svg.png 2x" data-file-width="240" data-file-height="64" /></a></span><br />Pouco preocupante<sup id="cite_ref-IUCN_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-IUCN-1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup> </td></tr> <tr style="text-align:center;"> <th style="background: #D3D3A4;" colspan="2"><a href="/wiki/Clasificaci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Clasificación científica">Clasificación científica</a> </th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table style="margin:0 auto; text-align:left; background:none; color:inherit" cellpadding="2"> <tbody><tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Reino_(biolox%C3%ADa)" title="Reino (bioloxía)">Reino</a>: </td> <td><a href="/wiki/Animalia" class="mw-redirect" title="Animalia">Animalia</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td>Subreino: </td> <td><a href="/wiki/Eumetazoa" class="mw-redirect" title="Eumetazoa">Eumetazoa</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Filo" title="Filo">Filo</a>: </td> <td><a href="/wiki/Chordata" class="mw-redirect" title="Chordata">Chordata</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Clase_(biolox%C3%ADa)" title="Clase (bioloxía)">Clase</a>: </td> <td><a href="/wiki/Mammalia" class="mw-redirect" title="Mammalia">Mammalia</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Orde_(biolox%C3%ADa)" title="Orde (bioloxía)">Orde</a>: </td> <td><a href="/wiki/Primates" title="Primates">Primates</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Familia_(biolox%C3%ADa)" title="Familia (bioloxía)">Familia</a>: </td> <td><a href="/wiki/Hominidae" class="mw-redirect" title="Hominidae">Hominidae</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td>Subfamilia: </td> <td><a href="/wiki/Homininae" title="Homininae">Homininae</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Tribo_(biolox%C3%ADa)" title="Tribo (bioloxía)">Tribo</a>: </td> <td><a href="/wiki/Hominini" title="Hominini">Hominini</a><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/X%C3%A9nero_(biolox%C3%ADa)" title="Xénero (bioloxía)">Xénero</a>: </td> <td><i><a href="/wiki/Homo" title="Homo">Homo</a></i><br /><small></small> </td></tr> <tr valign="top"> <td><a href="/wiki/Especie" title="Especie">Especie</a>: </td> <td><i>H. sapiens</i><br /><small></small> </td></tr> </tbody></table> </td></tr> <tr bgcolor="#D3D3A4" style="text-align:center;"> <th colspan="2"><a href="/wiki/Nome_binomial" class="mw-redirect" title="Nome binomial">Nome binomial</a> </th></tr> <tr style="text-align:center;"> <td colspan="2"><i>Homo sapiens</i><br /><small></small> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Homo_Sapien_range.png" class="mw-file-description" title="Distribución do Homo sapiens (verde)"><img alt="Distribución do Homo sapiens (verde)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/200px-Homo_Sapien_range.png" decoding="async" width="200" height="99" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/300px-Homo_Sapien_range.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Homo_Sapien_range.png/400px-Homo_Sapien_range.png 2x" data-file-width="1502" data-file-height="742" /></a><figcaption>Distribución do <i>Homo sapiens</i> (verde)</figcaption></figure><br /><small><div style="text-align:center">Distribución do <i>Homo sapiens</i> (verde)</div></small> </td></tr> <tr bgcolor="#D3D3A4"> <th style="text-align:center;" colspan="2"><a href="/wiki/Subespecie" title="Subespecie">Subespecies</a> </th></tr> <tr> <td style="text-align:left;" colspan="2"> <p>†<i><a href="/wiki/Homo_sapiens_idaltu" title="Homo sapiens idaltu">Homo sapiens idaltu</a></i> <small>White <i>et al.</i>, 2003</small><br /> <i><a href="/wiki/Homo_sapiens_sapiens" title="Homo sapiens sapiens">Homo sapiens sapiens</a></i> </p> </td></tr> <tr bgcolor="#D3D3A4"> <th style="text-align:center;" colspan="2"><a href="/wiki/Sin%C3%B3nimo_(biolox%C3%ADa)" class="mw-redirect" title="Sinónimo (bioloxía)">Sinonimia</a> </th></tr> <tr> <td style="text-align:left;" colspan="2"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0;"> <div class="NavHead" style="font-size: 105%; background: transparent; text-align: left;">Sinonimia de especies</div> <ul class="NavContent" style="text-align: left; font-size: 105%; margin-top: 0; margin-bottom: 0; line-height: inherit;"><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>aethiopicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>americanus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>arabicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>aurignacensis</i><br />Klaatsch & Hauser, 1910 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>australasicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>cafer</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>capensis</i><br />Broom, 1917 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>columbicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>cro-magnonensis</i><br />Gregory, 1921 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>drennani</i><br />Kleinschmidt, 1931 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>eurafricanus</i><br />(Sergi, 1911) </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>grimaldiensis</i><br />Gregory, 1921 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>grimaldii</i><br />Lapouge, 1906 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>hottentotus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>hyperboreus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>indicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>japeticus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>melaninus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>monstrosus</i><br />Linnaeus, 1758 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>neptunianus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>palestinus</i><br />McCown & Keith, 1932 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>patagonus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>priscus</i><br />Lapouge, 1899 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>proto-aethiopicus</i><br />Giuffrida-Ruggeri, 1915 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>scythicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>sinicus</i><br />Bory de St. Vincent, 1825 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>spelaeus</i><br />Lapouge, 1899 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>troglodytes</i><br />Linnaeus, 1758 </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><i>wadjakensis</i><br />Dubois, 1921 </li></ul> </div> </td></tr> </tbody></table></div> <p>Os <b>seres humanos</b>, tamén chamados xenericamente <b>humanos</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup> ou <b>homes</b><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> (<i>Homo sapiens</i>), son unha especie da <a href="/wiki/Orde_(biolox%C3%ADa)" title="Orde (bioloxía)">orde</a> dos <a href="/wiki/Primate" class="mw-redirect" title="Primate">primates</a> e da familia dos <a href="/wiki/Hom%C3%ADnido" class="mw-redirect" title="Homínido">homínidos</a>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> <i>H. sapiens</i> é o único representante vivente do <a href="/wiki/X%C3%A9nero_(biolox%C3%ADa)" title="Xénero (bioloxía)">xénero</a> <i><a href="/wiki/Homo" title="Homo">Homo</a></i> e, ademais, só ten unha <a href="/wiki/Subespecie" title="Subespecie">subespecie</a> vivente, o <i>H. s. sapiens</i>. Diversas <a href="/wiki/Filoxenia" title="Filoxenia">probas baseadas na comparación do ADN</a> fan pensar que os humanos modernos se orixinaron en <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> hai arredor de 200 000 anos.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Alemseged103_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Alemseged103-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> </p><p>Os <a href="/wiki/Algoritmo_xen%C3%A9tico" title="Algoritmo xenético">algoritmos xenéticos</a> determinan unha diferenza dun 0,2% do <a href="/wiki/Xene" title="Xene">material xenético</a> entre os diferentes individuos desta especie, que ten como algunhas das características máis destacadas a súa <a href="/wiki/Intelixencia" title="Intelixencia">intelixencia</a>, o desenvolvemento da <a href="/wiki/Linguaxe" title="Linguaxe">linguaxe</a> e a <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a>. Os humanos teñen un <a href="/wiki/Cerebro" title="Cerebro">cerebro</a> altamente desenvolvido, quen de realizar un tipo de razoamento abstracto, de consciencia e de <a href="/wiki/Emoci%C3%B3n" title="Emoción">emocións</a> complexas. Esta capacidade mental, combinada cunha posición erecta do corpo que libera os brazos e as mans, dálle unha gran capacidade de manipular obxectos e utilizar ferramentas con máis efectividade que calquera outra especie da terra. </p><p>Como a maioría de <a href="/wiki/Primate" class="mw-redirect" title="Primate">primates</a>, os humanos son <a href="/wiki/Sociolox%C3%ADa" title="Socioloxía">sociais</a> por natureza, pero tamén son quen de empregar sistemas de <a href="/wiki/Comunicaci%C3%B3n_(linguaxe)" title="Comunicación (linguaxe)">comunicación</a> moi elaborados para facer posible a expresión e intercambio de ideas, así como a organización social. Crean estruturas complexas de convivencia, dende <a href="/wiki/Familia_(sociolox%C3%ADa)" title="Familia (socioloxía)">familias</a> até <a href="/wiki/Naci%C3%B3n" title="Nación">nacións</a> e estableceron unha enorme variedade de <a href="/wiki/Tradici%C3%B3n" title="Tradición">tradicións</a>, <a href="/wiki/Ritual" title="Ritual">rituais</a>, <a href="/wiki/%C3%89tica" title="Ética">éticas</a>, valores, normas e <a href="/wiki/Lexislaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Lexislación">leis</a> que forman a base da <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a> humana. Tamén teñen unha predisposición destacada para a <a href="/wiki/Est%C3%A9tica" title="Estética">estética</a> e a <a href="/wiki/Beleza" title="Beleza">beleza</a>, que provocou fenómenos como son a <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a>, a <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a>, a <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a> e a <a href="/wiki/M%C3%BAsica" title="Música">música</a>. </p><p>Os seres humanos destacan polo seu desexo de entender o mundo que os rodea, sobre o cal inflúen e que queren comprender. Tamén intentan coñecer e controlar os fenómenos naturais, que tratan a través da <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>, a <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía</a>, a <a href="/wiki/Mitolox%C3%ADa" title="Mitoloxía">mitoloxía</a> e a <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixión</a>. Esta curiosidade natural permitiulle desenvolver ferramentas, e nun senso máis xeral, a <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnoloxía</a>. Os humanos son a <a href="/wiki/Dominio_do_lume_polos_primeiros_humanos" title="Dominio do lume polos primeiros humanos">única especie coñecida capaz de acender lume</a>, cocer os <a href="/wiki/Alimento" title="Alimento">alimentos</a> e <a href="/wiki/Roupa" title="Roupa">vestirse</a>; ademais, transmiten as súas habilidades e coñecementos ás seguintes xeracións a través da <a href="/wiki/Educaci%C3%B3n" title="Educación">educación</a>. </p><p>De xeito habitual emprégase o termo «home» para designar todos os humanos xenericamente, malia que no seu sentido máis específico, esta palabra se aplica ós individuos de sexo masculino. Así, o termo «homes» pódese aplicar tanto a tódolos individuos da especie como ós de sexo masculino, mentres que os de sexo feminino teñen a denominación exclusiva de «<a href="/wiki/Muller" title="Muller">muller</a>».<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nome_científico"><span id="Nome_cient.C3.ADfico"></span>Nome científico</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Nome científico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Nome científico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Carl_von_Linn%C3%A9" title="Carl von Linné">Carl von Linné</a> acuñou o nome científico dos humanos no ano <a href="/wiki/1758" title="1758">1758</a>.<sup id="cite_ref-Systema_naturae_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Systema_naturae-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> Ó darlle o nome <i>sapiens</i> ('sabio' ou 'perceptivo'), Linné referíase ó carácter máis destacado dos humanos en comparanza cos outros animais, que é a súa capacidade mental.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </p><p>Linné clasificou os humans e os grandes primates nun grupo que chamou «antropomorfos», como subconxunto do grupo dos cuadrúpedes, xa que non viu ningún signo orgánico que lle permitise situar os humanos nun lugar privilexiado. Uns anos máis tarde, mo prefacio de <i>Fauna Suecica</i>, manifestou que clasificara o humano como cuadrúpede porque non era nin unha planta nin unha pedra, senón un animal, tanto polo seu tipo de vida como pola súa locomoción. Ademais, non fora quen de atopar ningunha característica que o diferenciase dun simio. A partir da décima edición de <i><a href="/wiki/Systema_Naturae" title="Systema Naturae">Systema Naturae</a></i> cambiou os cuadrúpedes polos mamíferos. A primeira orde destes foi a dos primates, entre os cales situou os humanos. En 1758, definiu o <i>Homo sapiens</i> como especie diúrna que cambiaba pola educación e o clima.<sup id="cite_ref-Systema_naturae_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-Systema_naturae-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Historia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Historia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Rodin_le_penseur.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Rodin_le_penseur.JPG/180px-Rodin_le_penseur.JPG" decoding="async" width="180" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Rodin_le_penseur.JPG/270px-Rodin_le_penseur.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Rodin_le_penseur.JPG/360px-Rodin_le_penseur.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption><i><a href="/wiki/O_pensador" title="O pensador">O pensador</a></i> de <a href="/wiki/Auguste_Rodin" title="Auguste Rodin">Rodin</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg/220px-Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg/330px-Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg/440px-Da_Vinci_Vitruve_Luc_Viatour.jpg 2x" data-file-width="2258" data-file-height="3070" /></a><figcaption>O <i><a href="/wiki/Home_de_Vitruvio" class="mw-redirect" title="Home de Vitruvio">home de Vitruvio</a></i>, de <a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Homininis.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Homininis.PNG/300px-Homininis.PNG" decoding="async" width="300" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Homininis.PNG 1.5x" data-file-width="400" data-file-height="135" /></a><figcaption>Árbore filoxenética.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/300px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg" decoding="async" width="300" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/450px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/600px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg 2x" data-file-width="889" data-file-height="635" /></a><figcaption>Mapa das primeiras <a href="/wiki/Migraci%C3%B3n_humana" title="Migración humana">migracións humanas</a> segundo a <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica_de_poboaci%C3%B3ns" title="Xenética de poboacións">xenética de poboacións</a> baseadas na comparación do <a href="/wiki/ADN_mitocondrial" title="ADN mitocondrial">ADN mitocondrial</a>. As unidades representan milleiros de anos até o presente (datos controvertidos).</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Orixes">Orixes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Orixes»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Orixes"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_humana" title="Evolución humana">Evolución humana</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O estudo científico das orixes dos humanos abrangue a <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n" title="Evolución">evolución</a> do <a href="/wiki/X%C3%A9nero_(biolox%C3%ADa)" title="Xénero (bioloxía)">xénero</a> <i><a href="/wiki/Homo" title="Homo">Homo</a></i>, pero tamén estuda outros <a href="/wiki/Hom%C3%ADnidos" title="Homínidos">homínidos</a> como por exemplo o <i><a href="/wiki/Australopithecus" title="Australopithecus">Australopithecus</a></i>. Todos os humanos actuais pertencen á especie <i>Homo sapiens</i> e á única subespecie existente hoxe en día, <i>H. s. sapiens</i>. <i>H. s. idaltu</i>, ('home sabio máis antigo') é outra subespecie coñecida que xa se extinguiu.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup> </p><p>O primeiro membro dos <i><a href="/wiki/Catarrhini" title="Catarrhini">Catarrhini</a></i>, a infraorde á cal pertence o <i>H. s. sapiens</i>, existiu durante o <a href="/wiki/Rupeliano" title="Rupeliano">Rupeliano</a> (<a href="/wiki/Oligoceno" title="Oligoceno">Oligoceno</a>), hai 34-28 millóns de anos. Os primeiros <i>Catarrhini</i> presentes no <a href="/wiki/Rexistro_f%C3%B3sil" class="mw-redirect" title="Rexistro fósil">rexistro fósil</a> son o <i><a href="/w/index.php?title=Propliopithecus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Propliopithecus (a páxina aínda non existe)">Propliopithecus</a></i> e o <i><a href="/w/index.php?title=Aegyptopithecus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aegyptopithecus (a páxina aínda non existe)">Aegyptopithecus</a></i>, posibles <a href="/wiki/Antepasado_com%C3%BAn" title="Antepasado común">devanceiros comúns</a> dos <a href="/wiki/Hominoidea" title="Hominoidea">hominoideos</a> (incluíndo os humanos) e os <a href="/wiki/Cercopit%C3%A9cidos" title="Cercopitécidos">cercopitécidos</a>, chamados vulgarmente «monos do vello mundo».<sup id="cite_ref-Cameron2004_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cameron2004-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup> </p><p>O proceso de <a href="/wiki/Bipedismo" title="Bipedismo">bipedización</a> ten as súas orixes en certos <a href="/wiki/Primates" title="Primates">primates</a> de comezos do <a href="/wiki/Mioceno" title="Mioceno">Mioceno</a>, cando se atopan as primeiras especies bípedes, como o <i><a href="/w/index.php?title=Oreopithecus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oreopithecus (a páxina aínda non existe)">Oreopithecus bambolii</a></i>. Porén, a anatomía dos pés desta especie era bastante diferente da doutros primates. O <a href="/wiki/Bipedismo" title="Bipedismo">bipedismo</a> era aparentmente unha característica común de <i><a href="/wiki/Orrorin" title="Orrorin">Orrorin</a></i> e o <i><a href="/wiki/Ardipithecus" title="Ardipithecus">Ardipithecus</a></i>.<sup id="cite_ref-Brunet2002_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-Brunet2002-13"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> O proceso que conduciu ó bipedismo representaba unha vantaxe evolutiva porque permitía ter as mans llibres para fabricar <a href="/wiki/Ferramenta" title="Ferramenta">ferramentas</a> sinxelas, porque os homínidos gastan molia menos <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa" title="Enerxía">enerxía</a> camiñando a dúas patas que a catro e porque permite levar obxectos durante a marcha e ver máis lonxe. </p><p>Este proceso evolutivo foi influído por acontecementos por veces sutiles pero moi importantes. Por exemplo, cando as selvas que cubrían o mundo a comezos do <a href="/wiki/Cenozoico" class="mw-redirect" title="Cenozoico">Cenozoico</a> empezaron a retroceder e, por mor do crecemento demográfico, os hábitats quedaron superpoboados, os grupos de humanos e outros homínidos víronse forzados a percorrer distancias importantes para atopar novas fontes de alimento. Outro exemplo é a perda da capacidade de metabolizar certos nutrientes, como a <a href="/wiki/Vitamina_C" title="Vitamina C">vitamina C</a> (a causa dunha mutación que impide os <a href="/wiki/Simiiformes" title="Simiiformes">simios</a> xerar esta vitamina por si sós). Esta perda foi compensada por unha mutación favorable que permitiu ó <i>Homo sapiens</i> unha metabolización óptima do <a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">amidón</a>, ausente noutros primates, accedendo así a unha rápida e económica fonte de enerxía especialmente necesaria para o cerebro. </p><p>Segundo o <a href="/wiki/Rexistro_f%C3%B3sil" class="mw-redirect" title="Rexistro fósil">rexistro fósil</a>, os humanos de anatomía moderna apareceron en <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> hai aproximadamente 130 000 anos, aínda que os estudos de <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa_molecular" title="Bioloxía molecular">bioloxía molecular</a> sinalan que o devanceiro común de todas as poboacións humanas modernas viviu hai uns 200 000 anos.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup> </p><p>Os parentes vivos máis achegados a <i>Homo sapiens</i> son as dúas especies de chimpancés: o <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9_com%C3%BAn" title="Chimpancé común">chimpancé común</a> (<i>Pan troglodytes</i>) e o <a href="/wiki/Bonobo" title="Bonobo">bonobo</a> (<i>Pan paniscus</i>). A secuenciación completa do seu xenoma revelou que, despois de 6,5 millóns de anos de evolución independente, as diferenzas entre o chimpancé e o ser humano son só dez veces superiores ás que hai entre dúas persoas non relacionadas e dez veces menores da que hai entre ratas e ratos. A coincidencia suxerida entre as secuencias de ADN dos humanos e os chimpancés é de entre un 95% e un 99%.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup> </p><p>Para reflectir o feito de que os humanos e os <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancés</a> comparten gran parte da súa <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">herdanza xenética</a> e que humanos e chimpancés son máis próximos entre eles que con calquera outra especie actual, propúxose incluílos nun mesmo <a href="/wiki/Taxon" title="Taxon">taxon</a>, mesmo con propostas que tiveron un certo eco nos medios de comunicación, como a de incluír os chimpancés dentro do xénero <i>Homo</i>,<sup id="cite_ref-Britten_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Britten-19"><span>[</span>19<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span>[</span>20<span>]</span></a></sup> ou a de incluír os humanos no xénero <i>Pan</i> (chimpancés), de maneira que a especie humana se chamaría <i>Pan sapiens</i>, como propuxo o <a href="/wiki/Antropolox%C3%ADa" title="Antropoloxía">antropólogo</a> e divulgador <a href="/wiki/Jared_Diamond" title="Jared Diamond">Jared Diamond</a>.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup> A opción més aceptada pola comunidade científica foi a de formar a <a href="/wiki/Tribo_(biolox%C3%ADa)" title="Tribo (bioloxía)">tribo</a> dos <a href="/wiki/Hominini" title="Hominini">homininis</a>, que inclúe a humanos e chimpancés, pero non os <a href="/wiki/Gorila" title="Gorila">gorilas</a>, que son membros da tribo <i>Gorillini</i>. </p><p>Calcúlase que os humanos diverxiron dos <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancés</a> hai aproximadamente cinco millóns de anos e dos <a href="/wiki/Gorila" title="Gorila">gorilas</a> hai uns oito millóns de anos. Un cranio de homínido descuberto no <a href="/wiki/Chad" title="Chad">Chad</a> no ano 2001, descrito como <i><a href="/wiki/Sahelanthropus" title="Sahelanthropus">Sahelanthropus tchadensis</a></i>, foi datado polo <a href="/wiki/Paleontolox%C3%ADa" title="Paleontoloxía">paleontólogo</a> Michel Brunet de hai sete millóns de anos, o cal podería indicar unha diverxencia anterior.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span>[</span>22<span>]</span></a></sup> Porén, o descubridor deste <a href="/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil">fósil</a>, Alan Beanovas<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span>[</span>23<span>]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg/300px-04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg/450px-04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg/600px-04-09-12-Schaupfl%C3%BCgen-Fahrenwalde-RalfR-IMG_1232.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>A chegada da <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a> impulsou a fundación de asentamentos humanos estables.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Desenvolvemento_da_civilización"><span id="Desenvolvemento_da_civilizaci.C3.B3n"></span>Desenvolvemento da civilización</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Desenvolvemento da civilización»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Desenvolvemento da civilización"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n" title="Civilización">Civilización</a> e <a href="/wiki/Historia_universal" class="mw-redirect" title="Historia universal">Historia universal</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O punto de vista máis aceptado entre os antropólogos actuais é que o <i>Homo sapiens</i> xurdiu na <a href="/wiki/Sabana" title="Sabana">sabana</a> africana hai uns 200 000 anos como descendente do <i><a href="/wiki/Homo_erectus" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i>. Hai 40 000 anos estendeuse por <a href="/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a> e <a href="/wiki/Ocean%C3%ADa" title="Oceanía">Oceanía</a> e, finalmente, chegou a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> hai uns 14 500 anos.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span>[</span>24<span>]</span></a></sup> <i>Homo sapiens</i> desprazou o <i><a href="/wiki/Homo_neanderthalensis" class="mw-redirect" title="Homo neanderthalensis">Homo neanderthalensis</a></i> e outras especies descendentes de <i>Homo erectus</i>, que habitara <a href="/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a> hai uns dous millóns de anos. O dominio do <i>Homo sapiens</i> baseouse probablemente nun maior éxito reprodutivo e a súa superioridade á hora de competir polos recursos naturais. Malia a súa intelixencia, o actual <i>Homo sapiens</i> ten unha capacidade cranial menor que a do antigo <a href="/wiki/Home_de_Neandertal" title="Home de Neandertal">home de Neandertal</a> (<i>H. neanderthalensis</i>). </p><p>Anatomicamente, o ser humano cambiou pouco ó longo da historia, de maneira que a súa evolución é, basicamente, de tipo cultural. Hai uns 10 000 anos, a maioría de humanos eran cazadores e recolectores. Polo xeral, vivían en pequenos grupos nómades coñecidos como sociedades de bandes. A chegada da <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a> impulsou a <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_neol%C3%ADtica" title="Revolución neolítica">revolución neolítica</a>, producindo un excedente alimentario que posibilitou a creación de asentamentos permanentes, a <a href="/wiki/Domesticaci%C3%B3n" title="Domesticación">domesticación</a> de animais e o uso de <a href="/wiki/Ferramenta" title="Ferramenta">ferramentas</a> de <a href="/wiki/Metal" title="Metal">metal</a>. A agricultura tamén fomentou o <a href="/wiki/Comercio" title="Comercio">comercio</a> e a cooperación e, progresivamente, contribuíu a crear unha <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a> máis complexa. </p><p>Hai aproximadamente 6 000 anos, desenvolvéronse os primeiros <a href="/wiki/Estado" title="Estado">protoestados</a> en <a href="/wiki/Mesopotamia" title="Mesopotamia">Mesopotamia</a>, <a href="/wiki/Antigo_Exipto" title="Antigo Exipto">Exipto</a> e o <a href="/wiki/R%C3%ADo_Indo" title="Río Indo">val do Indo</a>. Creáronse as <a href="/wiki/Ex%C3%A9rcito" title="Exército">forzas militares</a> para a protección, e <a href="/wiki/Burocracia" title="Burocracia">burocracias</a> gobernamentais para a <a href="/wiki/Administraci%C3%B3n_p%C3%BAblica" title="Administración pública">administración</a>. Os estados cooperaban ou competían polos recursos e, nalgúns casos, facían a <a href="/wiki/Guerra" title="Guerra">guerra</a>. Hai uns 2 000-3 000 anos, algúns estados, como <a href="/wiki/Imperio_Persa" class="mw-redirect" title="Imperio Persa">Persia</a>, a India, a <a href="/wiki/China_(rexi%C3%B3n)" title="China (rexión)">China</a>, <a href="/wiki/Roma_antiga" title="Roma antiga">Roma</a> e <a href="/wiki/Grecia_antiga" title="Grecia antiga">Grecia</a>, conseguiron crear os primeiros grandes imperios a través da conquista militar. No mesmo período, diversas <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixións</a> como o <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a>, orixinada en <a href="/wiki/Oriente_Medio" title="Oriente Medio">Oriente Medio</a> e o <a href="/wiki/Hindu%C3%ADsmo" title="Hinduísmo">hinduísmo</a> do sueste de Asia, comezaron a estenderse entre os pobos. </p><p>A finais da <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> cómpre destacar a chegada dunha serie de ideas innovadoras e avances tecnolóxicos. Na <a href="/wiki/China_(rexi%C3%B3n)" title="China (rexión)">China</a>, cunha economía moi adiantada, inventouse a <a href="/wiki/Impresi%C3%B3n" title="Impresión">impresión</a> e a <a href="/wiki/Comp%C3%A1s_(navegaci%C3%B3n)" title="Compás (navegación)">compás</a>, mentres que durante a <a href="/w/index.php?title=Idade_de_Ouro_do_islam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Idade de Ouro do islam (a páxina aínda non existe)">Idade de Ouro do islam</a> tiveron lugar progresos científicos salientables. En Europa, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIV" title="Século XIV">século XIV</a>, o redescubrimento do coñecemento dos clásicos e de innovacións como a <a href="/wiki/Imprenta" title="Imprenta">imprenta</a> propiciaron a chegada do <a href="/wiki/Renacemento" title="Renacemento">Renacemento</a>. Durante os seguintes cincocentos anos, a <a href="/wiki/Exploraci%C3%B3n" title="Exploración">exploración</a> e o <a href="/wiki/Colonialismo" title="Colonialismo">colonialismo</a> permetiron que grandes partes de América, Asia e África caesen baixo o control europeo, facendo posible a explotación de todo tipo de recursos e, posteriormente, provocando conflitos para que os pobos explotados conseguisen a independencia de Europa. Por outra banda, cómpre salientar diversas revolucións e innovacións, como a revolución <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">científica</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a>, a <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_Industrial" title="Revolución Industrial">Revolución Industrial</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">XVIII</a> e diversas grandes innovacións no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">XIX</a>, como o <a href="/wiki/Ferrocarril" title="Ferrocarril">ferrocarril</a> e o <a href="/wiki/Autom%C3%B3bil" title="Automóbil">automóbil</a>, elementos esenciais no desenvolvemento do transporte e a comunicación; tamén é preciso destacar o desenvolvemento de novas fontes de <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa" title="Enerxía">enerxía</a>, como o <a href="/wiki/Carb%C3%B3n" title="Carbón">carbón</a> e a <a href="/wiki/Electricidade" title="Electricidade">electricidade</a>. Polo que respecta ás formas de <a href="/wiki/Goberno" title="Goberno">goberno</a>, sobresae a consolidación da <a href="/w/index.php?title=Democracia_representativa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Democracia representativa (a páxina aínda non existe)">democracia representativa</a> e, noutro contexto, o <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunismo</a>. </p><p>Como resultado destes cambios, no presente os humanos viven nun mundo cada vez máis <a href="/wiki/Globalizaci%C3%B3n" title="Globalización">globalizado</a> e interconectado. Malia que isto fomentou o crecemento da <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>, a <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a> e a <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnoloxía</a>, tamén deu lugar a conflitos moi violentos, coa existencia e uso de <a href="/wiki/Arma_de_destruci%C3%B3n_masiva" title="Arma de destrución masiva">armas de destrución masiva</a> e un gran poder de impacto <a href="/wiki/Medio_ambiente" class="mw-redirect" title="Medio ambiente">medioambiental</a>, que afecta os mesmos humanos e moitas outras formas de vida do planeta. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Hábitat_e_poboación"><span id="H.C3.A1bitat_e_poboaci.C3.B3n"></span>Hábitat e poboación</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Hábitat e poboación»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Hábitat e poboación"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Poboaci%C3%B3n_mundial" title="Poboación mundial">Poboación mundial</a>, <a href="/wiki/Demograf%C3%ADa" title="Demografía">demografía</a> e <a href="/wiki/H%C3%A1bitat" title="Hábitat">hábitat</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hong_Kong_Night_Skyline.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Hong_Kong_Night_Skyline.jpg/400px-Hong_Kong_Night_Skyline.jpg" decoding="async" width="400" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Hong_Kong_Night_Skyline.jpg/600px-Hong_Kong_Night_Skyline.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Hong_Kong_Night_Skyline.jpg/800px-Hong_Kong_Night_Skyline.jpg 2x" data-file-width="4670" data-file-height="2000" /></a><figcaption> Os humanos modificaron a súa contorna de diferentes maneiras para adaptarse a problemas como a elevada densidade de poboación.</figcaption></figure> <p>Os primeiros asentamentos humanos dependían daa proximidade da <a href="/wiki/Auga" title="Auga">auga</a> e outros recursos naturais, como a terra dos cultivos e os pastos do <a href="/wiki/Gando" title="Gando">gando</a> ou a temporada de <a href="/wiki/Cinex%C3%A9tica" title="Cinexética">caza</a> de determinadas presas. Porén, os humanos sempre tiveron unha gran capacidade de modificar o seu <a href="/wiki/H%C3%A1bitat" title="Hábitat">hábitat</a> con actividades e accións como o <a href="/wiki/Regad%C3%ADo" class="mw-redirect" title="Regadío">regadío</a>, a <a href="/wiki/Construci%C3%B3n" title="Construción">construción</a>, o <a href="/wiki/Transporte" title="Transporte">transporte</a>, a <a href="/wiki/Industria" title="Industria">manufactura</a>, a <a href="/wiki/Deforestaci%C3%B3n" title="Deforestación">deforestación</a> e a <a href="/wiki/Desertizaci%C3%B3n" title="Desertización">desertización</a>. Coa construción a grande escala de infraestruturas que facilitan o <a href="/wiki/Comercio" title="Comercio">comercio</a> e o transporte, a proximidade destes recursos fíxose menos necesaria, de xeito que estes factores non condicionan o crecemento dunha poboación. Así mesmo, a maneira na que se cambio ou altera un hábitat é a miúdo un determinante esencial nos cambios de poboación que se producen. </p><p>Cunha poboación duns 6 700 millóns de individuos en xullo de 2008,<sup id="cite_ref-popclock_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-popclock-25"><span>[</span>25<span>]</span></a></sup> os humans son unha das especies máis numerosas de grandes mamíferos. A maioría de humanos viven en <a href="/wiki/Asia" title="Asia">Asia</a> (61%); o resto viven en <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> (14%), <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> (14%), <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> (11%) e <a href="/wiki/Ocean%C3%ADa" title="Oceanía">Oceanía</a> (0,5%). Os humanos poden vivir de maneira permanente en tódolos <a href="/wiki/Continente" title="Continente">continentes</a> da <a href="/wiki/Terra" title="Terra">Terra</a> agás na <a href="/wiki/Ant%C3%A1rtida" title="Antártida">Antártida</a><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span>[</span>26<span>]</span></a></sup> e tamén teñen unha presenza continua no <a href="/wiki/Espazo_exterior" title="Espazo exterior">espazo</a>, en órbitas baixas arredor da Terra. Hai unha presenza continua de seres humanos no espazo dende o <a href="/wiki/31_de_outubro" title="31 de outubro">31 de outubro</a> de 2000, coas estadías de astronautas na <a href="/wiki/Estaci%C3%B3n_Espacial_Internacional" title="Estación Espacial Internacional">Estación Espacial Internacional</a>. </p><p>Ó longo das últimas <a href="/wiki/D%C3%A9cada" title="Década">décadas</a>, os humanos exploraron a <a href="/wiki/Ant%C3%A1rtida" title="Antártida">Antártida</a>, as profundidades dos <a href="/wiki/Oc%C3%A9ano" title="Océano">océanos</a> e o <a href="/wiki/Espazo_exterior" title="Espazo exterior">espazo exterior</a>, malia que aínda non é posible colonizar indefinidamente estes ambientes. A vida dentro de habitáculos que protexen dos ambientes hostís, como a Antártida ou o espazo exterior, ten un prezo elevado que limita a duración da estadía e, polo tanto, son accións que quedan restrinxidas a expedicións científicas, militares ou industriais. A vida con <a href="/wiki/Nave_espacial" title="Nave espacial">naves</a> no espazo foi moi ocasional, cun máximo de trece persoas vivindo ó mesmo tempo nun momento dado. Entre <a href="/wiki/1969" title="1969">1969</a> e 1972, doce humanos pisaron a <a href="/wiki/L%C3%BAa" title="Lúa">Lúa</a> no marco de seis misións. A data de 2010, ningún outro corpo celestial foi visitado polos humanos, pero foron enviadas diferentes sondas. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bufo_periglenes1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bufo_periglenes1.jpg/300px-Bufo_periglenes1.jpg" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bufo_periglenes1.jpg/450px-Bufo_periglenes1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bufo_periglenes1.jpg/600px-Bufo_periglenes1.jpg 2x" data-file-width="3576" data-file-height="2385" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sapo_dourado" title="Sapo dourado">Sapo dourado</a>, un anfibio de <a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a> que se <a href="/wiki/Extinci%C3%B3n" title="Extinción">extinguiu</a> en <a href="/wiki/1989" title="1989">1989</a>.</figcaption></figure> <p>Dende o ano <a href="/wiki/1800" title="1800">1800</a>, a poboación humana pasou de 1 000 millóns a máis de 6 000 millóns de habitantes.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> Con datos do ano 2004, calcúlase que 2 500 dos 6 300 millóns de persoas (un 39,7%), viven en áreas urbanas e agárdase que esta porcentaxe medre durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XXI" title="Século XXI">século XXI</a>. En febreiro de 2008, a ONU calculou que ó rematar o ano a metade da poboación mundial viviría en áreas urbanas.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup> Os problemas dos individuos que viven en cidades inclúen a <a href="/wiki/Contaminaci%C3%B3n" title="Contaminación">contaminación</a> e o <a href="/wiki/Crime" title="Crime">crime</a>,<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup> especialmente no interior das cidades e nos arrabaldes urbanos. Os beneficios da vida urbana inclúen un aumento da <a href="/wiki/Alfabetizaci%C3%B3n" title="Alfabetización">alfabetización</a>, un aceso máis doado ó <a href="/wiki/Co%C3%B1ecemento" title="Coñecemento">coñecemento</a> e unha diminución do risco de padecer <a href="/wiki/Fame" title="Fame">fame</a>. </p><p>A actividade humana tivo un efecto dramático sobre o <a href="/wiki/Medio_ambiente" class="mw-redirect" title="Medio ambiente">medio ambiente</a>. Existen hipóteses sobre o papel da <a href="/wiki/Depredaci%C3%B3n" title="Depredación">depredación</a> humana na <a href="/wiki/Extinci%C3%B3n" title="Extinción">extinción</a> de numerosas especies de seres vivos. Os humanos atópanse no cumio da <a href="/w/index.php?title=Rede_tr%C3%B3fica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rede trófica (a páxina aínda non existe)">cadea alimentaria</a> e raramente son cazados; por este motivo son considerados superdepredadores.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span>[</span>30<span>]</span></a></sup> Crese que son os principais responsables do <a href="/wiki/Cambio_clim%C3%A1tico" title="Cambio climático">cambio climático</a><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span>[</span>31<span>]</span></a></sup> e crese que serán un contribuidor esencial na <a href="/wiki/Extinci%C3%B3n_do_Holoceno" class="mw-redirect" title="Extinción do Holoceno">extinción do Holoceno</a>, unha extinción que, en caso de continuar na súa proporción actual, calcúlase que destruirá a metade de todas as especies ó longo do século seguinte.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span>[</span>32<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span>[</span>33<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bioloxía"><span id="Biolox.C3.ADa"></span>Bioloxía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Bioloxía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Bioloxía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa" title="Bioloxía">Bioloxía</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Skeleton_diagram.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Skeleton_diagram.svg/220px-Skeleton_diagram.svg.png" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Skeleton_diagram.svg/330px-Skeleton_diagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Skeleton_diagram.svg/440px-Skeleton_diagram.svg.png 2x" data-file-width="744" data-file-height="1052" /></a><figcaption>Antigo <a href="/w/index.php?title=Diagrama&action=edit&redlink=1" class="new" title="Diagrama (a páxina aínda non existe)">diagrama</a> dun <a href="/w/index.php?title=Esqueleto_humano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esqueleto humano (a páxina aínda non existe)">esqueleto humano</a> masculino.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Anatomía_e_xenética"><span id="Anatom.C3.ADa_e_xen.C3.A9tica"></span>Anatomía e xenética</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Anatomía e xenética»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Anatomía e xenética"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Anatom%C3%ADa_humana" title="Anatomía humana">Anatomía humana</a> e <a href="/w/index.php?title=Xen%C3%A9tica_humana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xenética humana (a páxina aínda non existe)">xenética humana</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O corpo humano varía dunha maneira moderada a nivel xeográfico e mostra un <a href="/wiki/Dimorfismo_sexual" title="Dimorfismo sexual">dimorfismo sexual</a> menor, á contra do que acontece noutras especies de primates.<sup id="cite_ref-annual_2002_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-annual_2002-34"><span>[</span>34<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-larsen_2003_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-larsen_2003-35"><span>[</span>35<span>]</span></a></sup> Malia que en gran medida están determinados polos <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xenes</a>, hai unha influencia relativa de factores ambientais, como a <a href="/wiki/Dieta" title="Dieta">dieta</a> e a <a href="/w/index.php?title=Actividade_f%C3%ADsica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Actividade física (a páxina aínda non existe)">actividade física</a>, a forma do corpo e o peso das persoas.<sup id="cite_ref-brown_2010_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-brown_2010-36"><span>[</span>36<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-livshits_2002_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-livshits_2002-37"><span>[</span>37<span>]</span></a></sup> A altura normal dun humano adulto é de entre 1,5 e 1,8 metros, pero varía segundo a poboación e da zona xeográfica, entre outros factores.<sup id="cite_ref-beer_2004_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-beer_2004-38"><span>[</span>38<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span>[</span>39<span>]</span></a></sup> O peso normal está entre 76 e 83 kg para os homes e entre 54 e 64 kg nas mulleres.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span>[</span>40<span>]</span></a></sup> O <a href="/wiki/Peso" title="Peso">peso</a> tamén pode variar xeograficamente. </p><p>A diferenza da maioría doutros primates, os humanos teñen unha <a href="/wiki/Locomoci%C3%B3n" title="Locomoción">locomoción</a> bípede completa e, polo tanto, poden ter os <a href="/wiki/Brazo" title="Brazo">brazos</a> libres para manipular obxectos coas mans, acción na que ten un papel fundamental a existencia de <a href="/wiki/Polgar" title="Polgar">polgares</a> opoñibles. </p><p>A pesar de ter pouco <a href="/wiki/Pelo" class="mw-redirect" title="Pelo">pelo</a> en comparanza con outros primates, o ser humano destaca polo crecemento de cabelos especialmente na parte superior da cabeza, os <a href="/wiki/Axila" title="Axila">sobrazos</a> e a zona da pube. O corpo dun ser humano ten normalmente máis <a href="/wiki/Fol%C3%ADculo_piloso" title="Folículo piloso">folículos pilosos</a> que o dun <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancé</a>. A principal diferenza é que os pelos humanos son máis curtos, finos e menos <a href="/wiki/Pigmento" title="Pigmento">pigmentados</a> que os do chimpancé, o que os fai menos visibles.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup> </p><p>As diferenzas no cabelo e na pel humana veñen determinadas pola presenza dun pigmento chamado <a href="/wiki/Melanina" title="Melanina">melanina</a>. A variabilidade da pel vai dende un <a href="/wiki/Marr%C3%B3n" title="Marrón">marrón</a> moi escuro a un <a href="/wiki/Rosa_(cor)" title="Rosa (cor)">rosa</a> moi pálido, mentres que os cabelos, ademais do <a href="/wiki/Negro_(cor)" title="Negro (cor)">negro</a> (o máis adoito), varía dende o <a href="/wiki/Louro_(pelo)" title="Louro (pelo)">louro</a>, o castaño e o <a href="/wiki/Rubio" title="Rubio">rubio</a>,<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup> sempre en función da cantidade de melanina, un pigmento protector moi eficaz contra a <a href="/wiki/Radiaci%C3%B3n_solar" title="Radiación solar">radiación solar</a>. A pel máis escura puido ter xurdido froito dunha adaptación evolutiva dos homínidos de hai entre 1 e 2 millóns de anos na sabana africana para proporcionar unha mellor protección contra a <a href="/wiki/Radiaci%C3%B3n_ultravioleta" title="Radiación ultravioleta">radiación ultravioleta</a> e reducir o risco de <a href="/wiki/Cancro_de_pel" title="Cancro de pel">cancro de pel</a>.<sup id="cite_ref-graves_2014_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-graves_2014-43"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup> A pigmentación da pel dos seres humanos presenta unha estratificación de acordo coa situación xeográfica e, a miúdo, relaciónase co nivel de radiación ultravioleta. As diferentes cores da pel foron adaptacións que equilibraron a cantidade de <a href="/wiki/%C3%81cido_f%C3%B3lico" title="Ácido fólico">ácido fólico</a> (substancias que son destruídas pola radiación ultravioleta) e de vitamina D, substancia que necesita luz solar para formarse.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span>[</span>44<span>]</span></a></sup> As emigracións de hai entre 500 e 100 mil anos a fóra de África favoreceron esa a aparición e conservación de diferentes cores de pel, xa que nas latitudes máis altas a pigmentación non é tan determinante para a protección da pel.<sup id="cite_ref-graves_2014_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-graves_2014-43"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup> A pel humana tamén se pode <a href="/w/index.php?title=Bronceado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bronceado (a páxina aínda non existe)">broncear</a> en resposta á exposición ó <a href="/wiki/Sol" title="Sol">sol</a>.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span>[</span>45<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup> </p><p>Os humanos teñen o <a href="/wiki/Padal" title="Padal">padal</a> proporcionadamente máis curto e os dentes moito máis pequenos que os dos outros primates; son os únicos con cairos curtos. Algúns seres humanos están perdendo gradualmente as moas do xuízo e algúns individuos xa non teñen de maneira conxénita.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span>[</span>47<span>]</span></a></sup> </p><p>A necesidade de <a href="/wiki/Sono" title="Sono">sono</a> oscila entre sete e oito horas ó día nos adultos e entre nove e dez para un infante. Os individuos vellos dormen normalmente de seis a sete horas. Durmir menos horas é común na sociedade actual, unha privación de sono que pode ter efectos negativos. Demostrouse que unha restrición sostida do sono de catro horas ó día nun adulto provoca cambios no estado fisiolóxico, cansazo, agresividade e molestias corporais. </p><p>Os humanos son unha especie de <a href="/wiki/Eukaryota" title="Eukaryota">eucariota</a>. Cada <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">célula</a> <a href="/wiki/Diploide" title="Diploide">diploide</a> ten dous conxuntos de 23 <a href="/wiki/Cromosoma" title="Cromosoma">cromosomas</a> e cada conxunto é transmitido por un dos proxenitores. Hai 22 parellas de <a href="/wiki/Autosoma" title="Autosoma">autosomas</a> e un par de cromosomas sexuais. Estímase que os humanos teñen arredor de 20 000 ou 25 000 <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xenes</a>. Como a maioría doutros <a href="/wiki/Mam%C3%ADferos" title="Mamíferos">mamíferos</a>, os humanos teñen un sistema XY de determinación do sexo; as mulleres teñen os cromosomas sexuais XX e os homes os XY. O cromosoma X é meirande e transmite moitos xenes, mentres que o cromosoma Y é máis pequeno. Isto posibilita a existencia de doenzas recesivas asociadas cos xenes do cromosoma X, como a <a href="/wiki/Hemofilia" title="Hemofilia">hemofilia</a>, que afecta ós homes máis a miúdo que ás mulleres. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ciclo_vital">Ciclo vital</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Ciclo vital»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Ciclo vital"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa_do_desenvolvemento" title="Bioloxía do desenvolvemento">Bioloxía do desenvolvemento</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/220px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg" decoding="async" width="220" height="235" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/330px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/440px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg 2x" data-file-width="1874" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Embrión humano de oito semanas.</figcaption></figure> <p>O ciclo vital humano é semellante ó doutros mamíferos <i><a href="/wiki/Eutheria" class="mw-redirect" title="Eutheria">Eutheria</a></i>. O <a href="/wiki/%C3%93vulo" title="Óvulo">óvulo</a> fertilizado divídese dentro dentro do <a href="/wiki/%C3%9Atero" title="Útero">útero</a> feminino para converterse nun <a href="/wiki/Embri%C3%B3n" title="Embrión">embrión</a>, que durante un período de trinta e oito semanas (nove meses) de <a href="/wiki/Embarazo" title="Embarazo">xestación</a> se converte nun <a href="/wiki/Feto" title="Feto">feto</a> humano. Despois deste período, o feto deixa de medrar, nace do corpo da muller e respira independentemente como un <a href="/wiki/Neno" title="Neno">infante</a> por primeira vez. Neste punto, a maioría de culturas modernas recoñecen a criatura como persoa que desfruta da máxima proteción da lei, pero algunhas xurisdicións esténdena ós fetos humanos que aínda están no útero. </p><p>O <a href="/wiki/Parto" title="Parto">parto</a> humano é perigoso en comparanza co doutras especies. Non son raros os partos de vinte e catro horas ou máis, que ás veces resultan na morte da nai ou o feto.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span>[</span>48<span>]</span></a></sup> Isto é debido a que a testa do feto é relativamente grande (xa que o cerebro desenvólvese significativamente durante a xestación) e a <a href="/wiki/Pelve" title="Pelve">pelve</a> das mulleres é relativamente pequena (un carácter necesario polo <a href="/wiki/Bipedismo" title="Bipedismo">bipedismo</a>).<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span>[</span>49<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span>[</span>50<span>]</span></a></sup> A probabilidade dun parto satisfactorio aumentou significativamente durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> nos países máis desenvolvidos coa chegada de novas tecnoloxías médicas. En troques, o <a href="/wiki/Embarazo" title="Embarazo">embarazo</a> e o <a href="/w/index.php?title=Parto_natural&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parto natural (a páxina aínda non existe)">parto natural</a> son relativamente perigosos nas rexións subdesenvolvidas, con <a href="/wiki/Taxa_de_mortalidade" title="Taxa de mortalidade">índices de mortalidade</a> unhas 100 veces máis elevados que nos países desenvolvidos.<sup id="cite_ref-Rush_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rush-51"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> </p><p>Nos países desenvolvidos, os infantes adoitan pesar 3-4 <a href="/wiki/Kg" class="mw-redirect" title="Kg">kg</a> e medir 50-60 <a href="/wiki/Cent%C3%ADmetro" title="Centímetro">cm</a> no momento do nacemento.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span>[</span>52<span>]</span></a></sup> Porén, un peso baixo ó nacer é habitual nos países en proceso de desenvolvemento e contribúe ós niveis altos de <a href="/wiki/Mortalidade_infantil" title="Mortalidade infantil">mortalidade infantil</a> nestas rexións.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span>[</span>53<span>]</span></a></sup> Indefensos despois do nacemento, os humanos continúan crecendo durante algúns anos e adoitan acadar a madureza sexual á idade de 12-15 anos. As mulleres continúan desenvolvéndose fisicamente aproximadamente até os 18 anos, mentres que o desenvolvemento masculino continúa até os 21 anos. A vida humana pódese dividir nunha serie de etapas: <a href="/wiki/Infancia" title="Infancia">infancia</a>, <a href="/wiki/Adolescencia" title="Adolescencia">adolescencia</a>, mocidade, adulteza e <a href="/wiki/Terceira_idade" title="Terceira idade">vellez</a>. A duración destas etapas varía segundo a cultura e períodos temporais. En comparanza cos outros primates, os humanos experimentan un impulso no crecemento particularmente rápido durante a adolescencia, cando a medida do corpo aumenta un 25%. Os chimpancés, por exemplo, só medran un 14%.<sup id="cite_ref-Rush_51-1" class="reference"><a href="#cite_note-Rush-51"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> </p><p>Hai diferenzas significativas na <a href="/wiki/Esperanza_de_vida" title="Esperanza de vida">esperanza de vida</a> arredor do mundo. O mundo desenvolvido presenta unha tendencia de avellentamento, coa media roldando os 40 anos. No mundo en desenvolvemento a idade media é de entre 15 e 20 anos. A esperanza de vida no nacemento en <a href="/wiki/Hong_Kong" title="Hong Kong">Hong Kong</a> e na <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_China" title="República Popular da China">China</a> é de 84,8 anos para as mulleres e 78,9 para os homes, mentres que en <a href="/wiki/Eswatini" title="Eswatini">Eswatini</a> é de 31,3 anos para os dous sexos, principalmente por mor da <a href="/wiki/SIDA" class="mw-redirect" title="SIDA">SIDA</a>.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span>[</span>54<span>]</span></a></sup> Mentres que un de cada cinco europeos teñen 60 anos ou máis, só un de cada vinte africanos superen este limiar.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span>[</span>55<span>]</span></a></sup> No 2002, as <a href="/wiki/Naci%C3%B3ns_Unidas" class="mw-redirect" title="Nacións Unidas">Nacións Unidas</a> estimaron o número de persoas centenarias no mundo en 210 000.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span>[</span>56<span>]</span></a></sup> Sábese que como mínimo unha persoa, <a href="/w/index.php?title=Jeanne_Calment&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jeanne Calment (a páxina aínda non existe)">Jeanne Calment</a>, chegou á idade de 122 anos. Tamén se propuxeron idades máis avanzadas que non puideron ser demostradas. A escala mundial, hai 81 homes de 60 anos ou máis por cada 100 mulleres deste grupo de idade e entre os máis vellos hai 53 homes por cada 100 mulleres. </p><p>Os humanos son unha das poucas especies nas que a femia desenvolve a <a href="/wiki/Menopausa" title="Menopausa">menopausa</a> durante a última etapa da vida. A aparición da menopausa pódese explicar a través da <a href="/w/index.php?title=Hip%C3%B3tese_da_avoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hipótese da avoa (a páxina aínda non existe)">hipótese da avoa</a>, segundo a cal hai un interese reprodutivo da nai para evitar o risco de morte nun nacemento, investindo na viabilidade máis grande que supón que a descendencia sexa concibida por mulleres máis novas. Tamén aumenta a eficacia reprodutiva se se invisten recursos en criar os netos no canto de criar os propios fillos. Diversos estudos indicaron que nas sociedades de cazadores-recolectores as mulleres postmenopáusicas desenvolven un papel fundamental como recolectoras, xa que tiñan máis experiencia e non se vían impedidas pola dedicación que supón a cría directa dos fillos.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span>[</span>57<span>]</span></a></sup> </p><p>As cuestións filosóficas sobre o intre no que xorde a personalidade humana e se persiste despois da <a href="/wiki/Morte" title="Morte">morte</a> son obxecto dun considerable debate. A perspectiva da morte provoca desasosego ou temor na maioría dos humanos, diferentes da <a href="/wiki/Consciencia" title="Consciencia">consciencia</a> inmediata dunha ameaza real. As cerimonias de enterro son características das sociedades humanas, a miúdo acompañadas por crenzas na <a href="/w/index.php?title=Vida_despois_da_morte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vida despois da morte (a páxina aínda non existe)">vida despois da morte</a> ou a <a href="/wiki/Inmortalidade" title="Inmortalidade">inmortalidade</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dieta">Dieta</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «Dieta»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: Dieta"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Dieta" title="Dieta">Dieta</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Vegetarian_diet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vegetarian_diet.jpg/220px-Vegetarian_diet.jpg" decoding="async" width="220" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vegetarian_diet.jpg/330px-Vegetarian_diet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vegetarian_diet.jpg/440px-Vegetarian_diet.jpg 2x" data-file-width="1784" data-file-height="2700" /></a><figcaption>Posibles alimentos dunha dieta vexetariana.</figcaption></figure> <p>Os primeiros <i>Homo sapiens</i> vivían en <a href="/w/index.php?title=Sociedade_cazadora-recolectora&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sociedade cazadora-recolectora (a páxina aínda non existe)">sociedades cazadoras-recolectoras</a>, é dicir, que empregaban un sistema para adquirir comida que combinaba a <a href="/wiki/Cinex%C3%A9tica" title="Cinexética">caza</a> e a recolección de alimentos como <a href="/wiki/Froita" title="Froita">froitas</a>, <a href="/wiki/Cari%C3%B3pside" title="Cariópside">grans</a>, <a href="/wiki/Tub%C3%A9rculo" title="Tubérculo">tubérculos</a> e <a href="/wiki/Cogomelo" title="Cogomelo">cogomelos</a>. Por outra banda, crese que os humanos xa empregaban o <a href="/wiki/Lume" title="Lume">lume</a> como recurso para preparar e cocer a comida dende os tempos nos que se diferenciaron do <i>Homo erectus</i>.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span>[</span>58<span>]</span></a></sup> </p><p>Os humanos son <a href="/wiki/Omn%C3%ADvoro" title="Omnívoro">omnívoros</a>, é dicir, son quen de consumir tanto produtos <a href="/wiki/Planta" title="Planta">vexetais</a> como <a href="/wiki/Animal" class="mw-redirect" title="Animal">animais</a>. Tense indicado que, tanto se se fai unha dieta exclusivamente <a href="/wiki/Carn%C3%ADvoro" title="Carnívoro">carnívora</a> como unha totalmente vexetal, os seres humanos poden padecer determinadas <a href="/wiki/Doenza" title="Doenza">doenzas</a> causadas por unha carencia de nutrientes. Por exemplo, unha dieta completamente carnívora pode provocar o <a href="/wiki/Escorbuto" title="Escorbuto">escorbuto</a> (deficiencia de <a href="/wiki/Vitamina_C" title="Vitamina C">vitamina C</a>), mentres que unha dieta soamente vexetal pode provocar unha falta de <a href="/wiki/Vitamina_B12" class="mw-redirect" title="Vitamina B12">vitamina B12</a>,<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span>[</span>59<span>]</span></a></sup> se ben esta carencia dase tamén entre os seres humanos que seguen unha alimentación que inclúa regularmente produtos cárnicos.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span>[</span>60<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span>[</span>61<span>]</span></a></sup> Porén, as dietas <a href="/wiki/Vexetarianismo" title="Vexetarianismo">vexetarianas</a> e <a href="/wiki/Veganismo" title="Veganismo">veganas</a> ben deseñadas, a miúdo con suplementos de vitamina B12, poden satisfacer completamente as necesidades nutritivas de todas as etapas da vida.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span>[</span>62<span>]</span></a></sup> </p><p>A dieta humana queda ben reflectida na cultura e deu lugar ó desenvolvemento da <a href="/wiki/Bromatolox%C3%ADa" title="Bromatoloxía">bromatoloxía</a> (ciencia dos alimentos). En xeral, unha persoa pode sobrevivir de dous a oito semanas sen comer, segundo a cantidade de <a href="/wiki/Graxa" title="Graxa">graxa</a> almacenada no corpo, mentres que a supervivencia sen <a href="/wiki/Auga" title="Auga">auga</a> limítase normalmente a tres ou catro días. A falta de comida continúa sendo un problema serio, cunhas 300 000 persoas que cada ano morren de <a href="/wiki/Fame" title="Fame">fame</a>.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span>[</span>63<span>]</span></a></sup> A <a href="/w/index.php?title=Desnutrici%C3%B3n_infantil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Desnutrición infantil (a páxina aínda non existe)">desnutrición infantil</a> tamén está moi estendida e contribúe á elevada porcentaxe de doenzas nas poboacións que sofren fame.<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span>[</span>64<span>]</span></a></sup> </p><p>No outro extremo, unha parte da poboación humana come de máis e padece <a href="/wiki/Obesidade" title="Obesidade">obesidade</a>, un tipo de desequilibrio alimentario que aumentou até converterse case nunha <a href="/wiki/Epidemia" title="Epidemia">epidemia</a> e que pode provocar problemas de <a href="/wiki/Sa%C3%BAde" title="Saúde">saúde</a> importantes. Os Centers for Disease Control (CDC) dos Estados Unidos manifestan que un 32% dos adultos americanos de máis de 20 anos son obesos, mentres que un 66,5% do total son obesos ou teñen exceso de peso. A obesidade é provocada por un consumo excesivo de <a href="/wiki/Calor%C3%ADa" title="Caloría">calorías</a> que non son consumidas, é dicir, unha combinación de comer moito e facer pouco <a href="/wiki/Exercicio_f%C3%ADsico" title="Exercicio físico">exercicio físico</a>. </p><p>Hai polo menos 10 000 anos que os humanos desenvolveron a <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a>,<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span>[</span>65<span>]</span></a></sup> que cambiou substancialmente o tipo de alimentos consumidos polos humanos. Isto provocou un incremento da poboación, o desenvolvemento das cidades e un incremento da densidade da poboación, que tamén favorece un aumento da extensióm de doenzas contaxiosas. Os tipos de comida que se consomen e a maneira en que se preparan variaron moito en función da época, a zona xeográfica e a cultura. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Psicoloxía"><span id="Psicolox.C3.ADa"></span>Psicoloxía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Psicoloxía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Psicoloxía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Psicolox%C3%ADa" title="Psicoloxía">Psicoloxía</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Human_brain_NIH.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Human_brain_NIH.jpg/220px-Human_brain_NIH.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Human_brain_NIH.jpg/330px-Human_brain_NIH.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Human_brain_NIH.jpg 2x" data-file-width="344" data-file-height="250" /></a><figcaption>Cerebro humano.</figcaption></figure> <p>O cerebro humano é o elemento central do <a href="/wiki/Sistema_nervioso_central" title="Sistema nervioso central">sistema nervioso central</a>, mentres que actos como o control primario son dirixidos polo <a href="/wiki/Sistema_nervioso_perif%C3%A9rico" title="Sistema nervioso periférico">sistema nervioso periférico</a>. O cerebro controla tanto as actividades fundamentais para a vida (autónomas, como a <a href="/wiki/Respiraci%C3%B3n" title="Respiración">respiración</a> ou a <a href="/wiki/Dixesti%C3%B3n" title="Dixestión">dixestión</a>) como as actividades conscientes, como o <a href="/wiki/Pensamento" title="Pensamento">pensamento</a> e a <a href="/wiki/Abstracci%C3%B3n" title="Abstracción">abstracción</a>.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span>[</span>66<span>]</span></a></sup> Estes procesos cognitivos constitúen a <a href="/wiki/Mente" title="Mente">mente</a> e son o obxecto de estudo da <a href="/wiki/Psicolox%C3%ADa" title="Psicoloxía">psicoloxía</a> xunto coa <a href="/wiki/Conduta" class="mw-redirect" title="Conduta">conduta</a>. </p><p>O cerebro humano é o máis intelixente de todas as especies coñecidas. Malia que moitos animais son quen de crear estruturas e empregar ferramentas sinxelas, principalmente a través do instinto e a imitación, a tecnoloxía humana é moito máis complexa e atópase nun proceso constante de desenvolvemento e mellora. Até as ferramentas e estruturas humanas máis antigas son moito máis avanzadas que calquera que fora creada por outros animais.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span>[</span>67<span>]</span></a></sup> A antropoloxía moderna corroborou a proposición de <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Darwin</a>: «a diferenza na mente entre os humanos e os animais máis intelixentes radica, naturalmente, no grao».<sup id="cite_ref-AnthropologyTodayApr07_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-AnthropologyTodayApr07-68"><span>[</span>68<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Consciencia_e_pensamento">Consciencia e pensamento</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Consciencia e pensamento»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Consciencia e pensamento"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Cerebro" title="Cerebro">Cerebro</a>, <a href="/wiki/Consciencia" title="Consciencia">consciencia</a> e <a href="/wiki/Pensamento" title="Pensamento">pensamento</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:RobertFuddBewusstsein17Jh.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/RobertFuddBewusstsein17Jh.png/220px-RobertFuddBewusstsein17Jh.png" decoding="async" width="220" height="320" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/RobertFuddBewusstsein17Jh.png/330px-RobertFuddBewusstsein17Jh.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/RobertFuddBewusstsein17Jh.png/440px-RobertFuddBewusstsein17Jh.png 2x" data-file-width="926" data-file-height="1345" /></a><figcaption>Representación da consciencia (gravado do século XVII).</figcaption></figure> <p>A capacidade de <a href="/wiki/Pensamento" title="Pensamento">pensamento</a> do ser humano é única entre os seres vivos. Os humanos son unha das poucas especies (xunto cos <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancés</a>, <a href="/wiki/Orangut%C3%A1n" title="Orangután">orangutáns</a> e <a href="/wiki/Golfi%C3%B1o" title="Golfiño">golfiños</a>) que superan o test do espello,<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span>[</span>69<span>]</span></a></sup> proba que estuda se un animal é quen de recoñecer o seu propio reflexo como unha imaxe de si mesmo. En outubro do 2006, tres elefantes do <a href="/w/index.php?title=Zoo_do_Bronx&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zoo do Bronx (a páxina aínda non existe)">zoo do Bronx</a> tamén superaron o test.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span>[</span>70<span>]</span></a></sup> Moitos nenos superan a proba ós 18 meses de idade.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span>[</span>71<span>]</span></a></sup> Porén, a utilidade deste test como proba fiable da existencia de <a href="/wiki/Consciencia" title="Consciencia">consciencia</a> foi discutida, xa que pode ser máis unha cuestión de grao que unha clara división de capacidades. Adestrouse a <a href="/wiki/Mono_(animal)" title="Mono (animal)">monos</a> para que apliquen regras abstractas a determinadas tarefas.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span>[</span>72<span>]</span></a></sup> </p><p>O cerebro humano percibe o mundo exterior a través dos <a href="/wiki/Sentido_(biolox%C3%ADa)" title="Sentido (bioloxía)">sentidos</a>. Cada individuo recibe unha influencia profunda das súas propias experiencias, as visións subxectivas da súa existencia e o paso do <a href="/wiki/Tempo" title="Tempo">tempo</a>. Os humanos son <a href="/wiki/Consciencia" title="Consciencia">autoconscientes</a> e teñen unha <a href="/wiki/Mente" title="Mente">mente</a> que posibilita o <a href="/wiki/Pensamento" title="Pensamento">pensamento</a>. Cómpre destacar que é capaz de percibir a relación entre si mesmo e a contorna. O alcance destas capacidades, así como as definicións e a validez dalgúns destes termos, son moi discutidos. Por exemplo, o <a href="/wiki/Fil%C3%B3sofo" class="mw-redirect" title="Filósofo">filósofo</a> do campo da <a href="/w/index.php?title=Ciencia_cognitiva&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ciencia cognitiva (a páxina aínda non existe)">ciencia cognitiva</a> <a href="/w/index.php?title=Daniel_Clement_Dennett&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daniel Clement Dennett (a páxina aínda non existe)">Daniel Dennett</a> sostén que non hai un centro narrativo chamado «mente», senón simplemente unha recollida de entradas e saídas sensoriais (<i>inputs</i> e <i>outputs</i>), é dicir, diferentes clases de «programas» executándose en paralelo.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span>[</span>73<span>]</span></a></sup> O psicólogo <a href="/wiki/Burrhus_Frederic_Skinner" title="Burrhus Frederic Skinner">B. F. Skinner</a> argumentou que a mente é unha ficción explicativa que desvía a atención das causas medioambientais do comportamento,<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span>[</span>74<span>]</span></a></sup> mentres iso que se observa en forma de procesos mentais se pode entender mellor como formas de comportamento.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span>[</span>75<span>]</span></a></sup> </p><p>Os diferentes aspectos <a href="/wiki/Fisiolox%C3%ADa" title="Fisioloxía">fisiolóxicos</a> e <a href="/wiki/Anatom%C3%ADa" title="Anatomía">anatómicos</a> do <a href="/wiki/Sistema_nervioso" title="Sistema nervioso">sistema nervioso</a> son estudados pola <a href="/wiki/Neurolox%C3%ADa" title="Neuroloxía">neuroloxía</a>, así como a psicoloxía do comportamento e a <a href="/wiki/Psiquiatr%C3%ADa" title="Psiquiatría">psiquiatría</a> (cando se trata de <a href="/wiki/Doenza" title="Doenza">doenzas</a> mentais e trastornos de conduta). A psicoloxía non se centra necesariamente no estudo do cerebro ou do sistema nervioso, senón que pode analizar sinxelamente cuestións <a href="/wiki/Fenomenolox%C3%ADa" title="Fenomenoloxía">fenomenolóxicas</a> ou teorías sobre o tratamento da <a href="/wiki/Informaci%C3%B3n" title="Información">información</a> mental. Porén, cada vez máis, inclúese unha comprensión das funcións do cerebro na teoría e a práctica psicolóxica, especialmente en áreas como a <a href="/wiki/Intelixencia_artificial" title="Intelixencia artificial">intelixencia artificial</a>, a <a href="/w/index.php?title=Neuropsicolox%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neuropsicoloxía (a páxina aínda non existe)">neuropsicoloxía</a> e a <a href="/w/index.php?title=Neurociencia_cognitiva&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neurociencia cognitiva (a páxina aínda non existe)">neurociencia cognitiva</a>. </p><p>A natureza do pensamento é unha cuestión central na psicoloxía e outras disciplinas achegadas. A <a href="/wiki/Psicolox%C3%ADa_cognitiva" title="Psicoloxía cognitiva">psicoloxía cognitiva</a> estuda a <a href="/wiki/Cognici%C3%B3n" title="Cognición">cognición</a> e os procesos mentais subxacentes ó comportamento e emprega o procesamento da información como mecanismo básico para comprender a mente. A <a href="/w/index.php?title=Percepci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Percepción (a páxina aínda non existe)">percepción</a>, a <a href="/wiki/Aprendizaxe" title="Aprendizaxe">aprendizaxe</a>, a resolución de problemas, a <a href="/wiki/Memoria" title="Memoria">memoria</a>, a <a href="/wiki/Atenci%C3%B3n" title="Atención">atención</a>, a lingua e a <a href="/wiki/Emoci%C3%B3n" title="Emoción">emoción</a> tamén son campos ben estudados. </p><p>A psicoloxía cognitiva está relacionada cunha escola de pensamento coñecida como <a href="/wiki/Cognici%C3%B3n" title="Cognición">cognitivismo</a>, que advoca un modelo de procesamento da información da función mental, que recibe o apoio do <a href="/wiki/Positivismo" title="Positivismo">positivismo</a> e a <a href="/w/index.php?title=Psicolox%C3%ADa_experimental&action=edit&redlink=1" class="new" title="Psicoloxía experimental (a páxina aínda non existe)">psicoloxía experimental</a>. De maneira xeneralizada, aplícanse técnicas e modelos da psicoloxía cognitiva que forman o piar das teorías psicolóxicas en moitas áreas, tanto en <a href="/wiki/Investigaci%C3%B3n" title="Investigación">investigación</a> como en psicoloxía aplicada. A atención céntrase no desenvolvemento da mente humana ó longo da vida; a psicoloxía do desenvolvemento intenta entender como o individuo percibe, comprende e actúa dentro do mundo e como cambian estes procesos co avellentamento. De maneira máis específica, estuda o desenvolvemento intelectual, cognitivo, neuronal, social e moral do ser humano. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Motivación_e_emoción"><span id="Motivaci.C3.B3n_e_emoci.C3.B3n"></span>Motivación e emoción</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Motivación e emoción»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Motivación e emoción"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Motivaci%C3%B3n" title="Motivación">motivación</a>, <a href="/wiki/Emoci%C3%B3n" title="Emoción">emoción</a> e <a href="/wiki/Felicidade" title="Felicidade">felicidade</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>A motivación é a forza que impulsa o <a href="/wiki/Desexo_(filosof%C3%ADa)" title="Desexo (filosofía)">desexo</a> que existe detrás de tódalas accións deliberadas do ser humano. A motivación fundaméntase na emoción e, máis polo miúdo, na busca de satisfacción, experiencias emocionais positivas e unha actitude de evitar o conflito. A consideración positiva ou negativa da acción é definida polo estado mental do individuo, que pode estar influído por normas sociais; unha persoa pode mancarse a si mesma ou ter un comportamento violento porque o seu cerebro foi condicionado cunha resposta positiva a estas accións. A motivación é importante porque está presente en todas as respostas aprendidas. Na psicoloxía, a prevención do conflito e a <a href="/wiki/Libido" title="Libido">libido</a><sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span>[</span>76<span>]</span></a></sup> son motivacións primarias. A motivació a miúdo concirne incentivos económicos, morais ou coactivos. Por outra banda, as <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixións</a> xeralmente postulan influencias de tipo <a href="/wiki/Deus" title="Deus">divino</a> ou <a href="/wiki/Demo" title="Demo">demoníaco</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Felicidade" title="Felicidade">felicidade</a> é unha condición emocional e a mesma definición da felicidade é un tema <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosófico</a>. Algúns defínena como a mellor condición que un humano pode acadar; unha condición de saúde física e psíquica, mentres que outros descríbena como a liberdade de decidir o pracer ou a dor; unha consciencia da boa orde das cousas; unha garantía de atopar un lugar dentro so <a href="/wiki/Universo" title="Universo">Universo</a> ou dentro da mesma <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Emoci%C3%B3n" title="Emoción">emoción</a> ten unha influencia significativa sobre a conduta humana e nalgúns casos mesmo a controla. Porén, ó longo da historia moitas culturas e filosofías puxeron en cuestión esta influencia por diversas razóns. As experiencias emocionais agradables ou pracenteiras, como o <a href="/wiki/Amor" title="Amor">amor</a>, a admiración ou a <a href="/wiki/Ledicia" class="mw-redirect" title="Ledicia">ledicia</a>, contrastan con aquelas que se perciben de maneira desagradable, como o <a href="/wiki/Odio" title="Odio">odio</a>, a <a href="/wiki/Envexa" title="Envexa">envexa</a> ou a <a href="/wiki/Tristura" title="Tristura">tristura</a>. Acotío faise unha distinción entre as emocións aprendidas socialmente e as relacionadas coa <a href="/w/index.php?title=Supervivencia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Supervivencia (a páxina aínda non existe)">supervivencia</a>, que se cre que son innatas. Cómpre destacar que existen tradicións onde se observan e estudan as emocións de maneira illada doutros fenómenos neurolóxicos, especialmente en culturas nas que se considera que a emoción non forma parte do estado fisiolóxico. Nalgunhas teorías médicas sobre a emoción crese que está tan relacionada coa <a href="/wiki/Sa%C3%BAde" title="Saúde">saúde</a> física que ámbalas dúas forman unha unidade. Os <a href="/wiki/Estoicismo" title="Estoicismo">estoicos</a> crían que a emoción excesiva era nociva, mentres que algúns mestres <a href="/wiki/Sufismo" title="Sufismo">sufís</a>, en particular o poeta e astrónomo <a href="/wiki/Omar_Khayyam" title="Omar Khayyam">Omar Khayyam</a>, consideraban que as emocións intensas poden producir unha perfección conceptual, a miúdo chamada «<a href="/wiki/%C3%89xtase_(emoci%C3%B3n)" title="Éxtase (emoción)">éxtase</a>». </p><p>No pensamento científico actual considérase que certas emocións máis refinadas son un carácter neuronal innato complexo habitual en diversos <a href="/wiki/Mam%C3%ADferos" title="Mamíferos">mamíferos</a>, sexan <a href="/wiki/Domesticaci%C3%B3n" title="Domesticación">domesticados</a> ou salvaxes. As emocións desenvólvense habitualmente como unha reacción a mecanismos de supervivencia superiores e dentro dunha interacción intelixente cos outros individuos e a contorna. Porén, cando os individuos funcionan de maneira civilizada, obsérvase que os actos de desinhibición en situacións emotivas extremas poden provocar desorde social e crime. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sexualidade_e_amor">Sexualidade e amor</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Sexualidade e amor»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Sexualidade e amor"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Sexualidade" title="Sexualidade">Sexualidade</a> e <a href="/wiki/Amor" title="Amor">Amor</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Kamasutra5.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Kamasutra5.jpg/220px-Kamasutra5.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Kamasutra5.jpg/330px-Kamasutra5.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Kamasutra5.jpg/440px-Kamasutra5.jpg 2x" data-file-width="850" data-file-height="622" /></a><figcaption>Ilustración do <i><a href="/wiki/Kamasutra" class="mw-redirect" title="Kamasutra">Kamasutra</a></i>, un tratado hindú sobre a <a href="/wiki/Sexualidade" title="Sexualidade">sexualidade</a>.</figcaption></figure> <p>Ademais da súa utilidade <a href="/wiki/Reproduci%C3%B3n" title="Reprodución">reprodutiva</a>, a <a href="/wiki/Sexualidade" title="Sexualidade">sexualidade</a> humana ten diversas funcións sociais de moita transcendencia, como a necesidade de intimidade ou as relacións e xerarquías entre individuos. Segundo algunhas tradicións, pode ter unha determinada dimensión <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito" title="Espírito">espiritual</a>, mentres que dende unha ollada <a href="/w/index.php?title=Hedonismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hedonismo (a páxina aínda non existe)">hedonista</a> forma parte das actividades que buscan a gratificación persoal. O desexo sexual, ou <a href="/wiki/Libido" title="Libido">libido</a>, é un impulso corporal que adoita ir acompañado por emocións intensas como o <a href="/wiki/Amor" title="Amor">amor</a>, a <a href="/wiki/%C3%89xtase_(emoci%C3%B3n)" title="Éxtase (emoción)">éxtase</a> e os <a href="/wiki/Celos" title="Celos">celos</a>. </p><p>A grande importancia da sexualidade para os humanos reflíctese nunha serie de caracteres físicos, como a <a href="/wiki/Ovulaci%C3%B3n" title="Ovulación">ovulación</a> oculta, o <a href="/wiki/Dimorfismo_sexual" title="Dimorfismo sexual">dimorfismo sexual</a> (moito máis diferenciado que nos <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancés</a>), os <a href="/w/index.php?title=Caracteres_sexuais_secundarios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caracteres sexuais secundarios (a páxina aínda non existe)">caracteres sexuais secundarios</a> permanentes, as relacións de parella baseadas na <a href="/wiki/Atracci%C3%B3n_sexual" title="Atracción sexual">atracción sexual</a> e a actividade sexual das mulleres fóra do período de ovulación. Estas adaptacións diferencian os humanos claramente dos outros primates e animais e explican un complexo comportamento sexual cunha longa historia evolutiva. </p><p>Atribuíuse á grande <a href="/wiki/Intelixencia" title="Intelixencia">intelixencia</a> dos humanos e á complexidade da súa <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a> o feito que existan condutas sexuais máis elaboradas que en calquera outro animal, incluíndo moitas prácticas que non están relacionadas directamente coa reprodución. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg/220px-Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg" decoding="async" width="220" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg/330px-Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg/440px-Warren_Cup_BM_GR_1999.4-26.1_n2.jpg 2x" data-file-width="2497" data-file-height="2248" /></a><figcaption>Home romano mantendo relacións sexuais cun mozo adolescente.</figcaption></figure> <p>A elección sexual faise normalmente baseándose en normas culturais moi variadas. As restricións veñen determinadas por crenzas relixiosas ou normas sociais. Un investigador pioneiro neste campo foi <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">Sigmund Freud</a>, que cría que os humanos nacen cunha <a href="/w/index.php?title=Perversidade_polim%C3%B3rfica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Perversidade polimórfica (a páxina aínda non existe)">perversidade polimórfica</a>, termo que fai referencia á habilidade para obter gratificación sexual máis aló das normas sociais. Segundo Freud, as persoas pasan por cinco etapas do desenvolvemento psicosexual. O individuo pode padecer fixacións en calquera destas etapas por mor da vivencia de traumas. Para <a href="/wiki/Alfred_Kinsey" class="mw-redirect" title="Alfred Kinsey">Alfred Kinsey</a>, outro influente investigador sexual, a xente pode situarse en calquera punto dunha escala continua de orientación sexual, con só unha pequena minoría plenamente <a href="/wiki/Heterosexual" class="mw-redirect" title="Heterosexual">heterosexual</a> ou <a href="/wiki/Homosexual" class="mw-redirect" title="Homosexual">homosexual</a>. Estudos recentes en <a href="/wiki/Neurolox%C3%ADa" title="Neuroloxía">neuroloxía</a> e <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">xenética</a> suxiren que a xente pode nacer cun tipo determinado de orientación sexual, pero non existe un consenso entre os especialistas sobre a cuestión.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span>[</span>77<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span>[</span>78<span>]</span></a></sup> </p><p>A especie humana é practicamente a única que mantén un celo sexual continuo, malia que nos chimpancés e nos bonobos obsérvase unha conduta sexual semellante. Porén, por mor da dificultade de vivir practicando relacións sexuais constantmente, existe un mecanismo evolutivo compensatorio, a <a href="/wiki/Sublimaci%C3%B3n_(psicolox%C3%ADa)" title="Sublimación (psicoloxía)">sublimación</a>, asociada á existencia da <a href="/wiki/Linguaxe" title="Linguaxe">linguaxe</a> e do pensamento simbólico. A sublimación pode comportar a existencia da <a href="/wiki/Represi%C3%B3n" title="Represión">represión</a>, no senso <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">freudiano</a> do termo, unha oposición que se orixina no inconsciente. Neste senso, o ser humano é un animal pulsional. </p><p>Coa aparición da teoría da <a href="/w/index.php?title=Intelixencia_emocional&action=edit&redlink=1" class="new" title="Intelixencia emocional (a páxina aínda non existe)">intelixencia emocional</a>, dende a <a href="/w/index.php?title=Psicolox%C3%ADa_sist%C3%A9mica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Psicoloxía sistémica (a páxina aínda non existe)">psicoloxía sistémica</a>, considérase que o ser humano non se debe reducir ás súas pulsións, que sublima o reprime, senón que é visto como un ser sexual que vive esta dimensión en relación coa <a href="/wiki/Educaci%C3%B3n" title="Educación">educación</a> recibida no seo da familia e da sociedade. Así, a sexualidade confórmase dende os primeiros anos de vida e desenvólvese como un proceso vivencial dependente do seu ciclo vital e o contexto sociocultural. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cultura">Cultura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Cultura»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Cultura"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">Cultura</a>.</span></span></dd></dl></div> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="4" width="308" style="float:right; border:1px solid gray; border-collapse:collapse; font-size:90%; margin:0 0 .5em 1em;"> <tbody><tr> <th colspan="2" style="background: Turquoise; text-align:center;">Estatísticas da sociedade humana </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Poboaci%C3%B3n_mundial" title="Poboación mundial">Poboación mundial</a> </td> <td>6.887 millóns (decembro de 2010) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Densidade_de_poboaci%C3%B3n" title="Densidade de poboación">Densidade de poboación</a> </td> <td>13,7/<a href="/wiki/Km%C2%B2" class="mw-redirect" title="Km²">km²</a><br />47/km² (sen contar mares e océanos) </td></tr> <tr> <td valign="top">Grandes <a href="/w/index.php?title=Aglomeraci%C3%B3n_urbana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aglomeración urbana (a páxina aínda non existe)">aglomeracións</a> </td> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Toquio" title="Toquio">Toquio</a>, <a href="/wiki/Cidade_de_M%C3%A9xico" title="Cidade de México">Cidade de México</a>, <a href="/wiki/S%C3%A3o_Paulo" title="São Paulo">São Paulo</a>, <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a>, <a href="/wiki/Istambul" title="Istambul">Istambul</a>, <a href="/wiki/Iacarta" title="Iacarta">Iacarta</a>, <a href="/wiki/Shanghai" title="Shanghai">Shanghai</a>, <a href="/wiki/Hong_Kong" title="Hong Kong">Hong Kong</a>, <a href="/wiki/Manila" title="Manila">Manila</a>, <a href="/wiki/O_Cairo" title="O Cairo">O Cairo</a>, <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a>, <a href="/wiki/Os_%C3%81nxeles" title="Os Ánxeles">Os Ánxeles</a>, <a href="/wiki/Se%C3%BAl" title="Seúl">Seúl</a>, <a href="/wiki/Bombai" title="Bombai">Bombai</a>, <a href="/wiki/Moscova" title="Moscova">Moscova</a>, <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a>, <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a> <br /> </td></tr> <tr> <td valign="top"><a href="/wiki/Lista_de_linguas_por_n%C3%BAmero_de_falantes" title="Lista de linguas por número de falantes">Principais linguas por número de falantes</a> (2000)<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span>[</span>79<span>]</span></a></sup> </td> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Mandar%C3%ADn" title="Mandarín">Mandarín</a> 1.120 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">Inglés</a> 480 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">Castelán</a> 320 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_rusa" title="Lingua rusa">Ruso</a> 285 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a> 265 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_hindi" title="Lingua hindi">Hindi</a>/<a href="/wiki/Lingua_urd%C3%BA" title="Lingua urdú">Urdú</a> 250 millóns<br /><a href="/wiki/Lingua_%C3%A1rabe" title="Lingua árabe">Árabe</a> 221 millóns </td></tr> <tr id="cite_ref-80" class="reference"> <td style="textof circulating"><a href="/wiki/Moeda" title="Moeda">Moeda</a> </td> <td style="text-align: left;"> <p><a href="/wiki/D%C3%B3lar_estadounidense" title="Dólar estadounidense">Dólar estadounidense</a>, <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a>, <a href="/wiki/Ien" title="Ien">ien</a>, <a href="/wiki/Libra_esterlina" title="Libra esterlina">libra esterlina</a>, <a href="/wiki/Rupia" title="Rupia">rupia</a>, <a href="/wiki/D%C3%B3lar_australiano" title="Dólar australiano">dólar australiano</a>, <a href="/wiki/Rublo" title="Rublo">rublo</a>, <a href="/wiki/D%C3%B3lar_canadense" title="Dólar canadense">dólar canadense</a>, <a href="/wiki/Renminbi" title="Renminbi">renminbi</a> (iuan) e moitas outras. </p> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/USD" class="mw-redirect" title="USD">USD</a> </td> <td>$36.356.240 millóns <a href="/wiki/USD" class="mw-redirect" title="USD">USD</a><br /> ($5.797 USD <a href="/w/index.php?title=Per_c%C3%A1pita&action=edit&redlink=1" class="new" title="Per cápita (a páxina aínda non existe)">per cápita</a>) </td></tr> <tr> <td>USD (<a href="/wiki/PPP" title="PPP">PPP</a>) </td> <td>$51.656.251 millóns <a href="/w/index.php?title=IND&action=edit&redlink=1" class="new" title="IND (a páxina aínda non existe)">IND</a><br /> ($8.236 per cápita) </td></tr></tbody></table> <p>A <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a> defínese como o conxunto de características materiais, intelectuais, emocionais e espirituais dun grupo social, en calquera das súas expresións do eido da <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a>, a <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a>, o <a href="/wiki/Estilo_de_vida" title="Estilo de vida">estilo de vida</a>, os sistemas de valores, as <a href="/wiki/Tradici%C3%B3n" title="Tradición">tradicións</a>, os <a href="/wiki/Rito" title="Rito">ritos</a> e as <a href="/wiki/Crenza" title="Crenza">crenzas</a>. O vencello entre a <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa" title="Bioloxía">bioloxía</a>, o <a href="/wiki/Comportamento" title="Comportamento">comportamento</a> e a cultura dos seres humanos é moi estreito e é difícil separalos claramente; por iso, a localización dun tema nunha área determinada baséase habitualmente nunha convención. A cultura consta de valores, normas sociais e obxectos. Os valores dunha cultura definen o que se considera importante ou <a href="/wiki/%C3%89tica" title="Ética">ético</a> e connectan as normas sociais, as expectativas sobre o comportamento, a xente e a tradición. Os obxectos culturais obtéñense dos valores da cultura, das normas e da comprensión do mundo. A principal visión <a href="/wiki/Antropolox%C3%ADa" title="Antropoloxía">antropolóxica</a> da cultura implica que moitos experimentan unha gran resistencia cando recordan que dentro da <a href="/wiki/Natureza" title="Natureza">natureza</a> humana existe o <a href="/wiki/Animal" class="mw-redirect" title="Animal">animal</a> a carón da parte <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito" title="Espírito">espiritual</a>.<sup id="cite_ref-AnthropologyTodayApr07_68-1" class="reference"><a href="#cite_note-AnthropologyTodayApr07-68"><span>[</span>68<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Linguaxe">Linguaxe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Linguaxe»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Linguaxe"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Linguaxe" title="Linguaxe">Linguaxe</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Os seres humanos teñen unha maneira de comunicarse única que os distingue doutras especies, permetíndolles referirse a nocións non presentes no espazo e no tempo. A linguaxe humana non serve só para comunicar un acontecemento da realidade física inmediata senón que pode ser empregada para expresar pensamentos sobre outros estados, sexan posibles ou imaxinarios. Isto permite, por exemplo, unha aprendizaxe baseada na explicación ou o estudo e non só na <a href="/w/index.php?title=Imitaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imitación (a páxina aínda non existe)">imitación</a>, ampliando o repertorio de habilidades que se poden dominar e a cultura que se desenvolve. </p><p>A linguaxe é un carácter universal utilizado por natureza nas persoase e nos animais. Porén, malia que pode designar todas as comunicacións baseadas na interpretación, o termo refírese maioritariamente á que os humanos utilizan para comunicarse. Filósofos como <a href="/wiki/Martin_Heidegger" title="Martin Heidegger">Martin Heidegger</a> consideran que a linguaxe como tal é unha característica única do ser humano.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span>[</span>81<span>]</span></a></sup> Este criterio é semellante ó de <a href="/wiki/Ernst_Cassirer" title="Ernst Cassirer">Ernst Cassirer</a> que definira o <i>Homo sapiens</i> como o animal simbólico por excelencia, dunha maneira tan firme que resulta case imposible concibir un pensamento humano sen o uso de <a href="/wiki/S%C3%ADmbolo" title="Símbolo">símbolos</a>, particularmente dos significantes subxacentes como fundamentos elementais para calquera pensamento complexo e que transcende o instinto. </p><p>A capacidade dos humanos de transmitir conceptos, ideas e nocións mediante a <a href="/wiki/Fala" class="mw-redirect" title="Fala">fala</a> e a <a href="/wiki/Escritura" class="mw-redirect" title="Escritura">escritura</a> é un feito excepcional entre os seres vivos. A diferenza dos sistemas de <a href="/wiki/Comunicaci%C3%B3n_(linguaxe)" title="Comunicación (linguaxe)">comunicación</a> doutros primates, que son moi pechados, a linguaxe humana é moi aberta e flexible e gaña en variedade en función das necesidades. Así, ten a calidade do desprazamento, é dicir, pode utilizar palabras para representar cousas e acontecementos que non están ou non existen no mesmo momento e no mesmo lugar.<sup id="cite_ref-Revolution_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-Revolution-82"><span>[</span>82<span>]</span></a></sup> Ademais, a <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnoloxía</a> posibilitou a transmisión de grandes volumes de datos a grandes distancias a través de redes de datos e programas como a <a href="/wiki/Internet" title="Internet">Internet</a>. As redes de transmisión de datos son importantes para continuar desenvolvendo a comunicación humana, como pasou no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a> coa invención da <a href="/wiki/Imprenta" title="Imprenta">imprenta</a>. </p><p>A facultade da fala é unha característica que define ós seres humanos e que posiblemente precede a separación <a href="/wiki/Filoxen%C3%A9tica" class="mw-redirect" title="Filoxenética">filoxenética</a> da poboación actual. A linguaxe é un elemento central da comunicación humana e é o núcleo que dá un sentido de identidade que une nacións, culturas e grupos étnicos. A invención de sistemas de escritura, hai como mínimo uns 5 000 anos, permitiu a conservación da linguaxe en obxectos materiais e foi un paso esencial na <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_cultural" title="Evolución cultural">evolución cultural</a>. A linguaxe ten un vínculo estreito cos ritos e a relixión. A lingüística é a ciencia que describe a estrutura da linguaxe e a relación entre as diversas linguas. Hai arredor de 6 000 linguas diferentes en uso, incluíndo as <a href="/wiki/Lingua_de_sinais" title="Lingua de sinais">linguas de sinais</a>, ademais das milleiros de linguas mortas. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Espiritualidade_e_relixión"><span id="Espiritualidade_e_relixi.C3.B3n"></span>Espiritualidade e relixión</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Espiritualidade e relixión»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Espiritualidade e relixión"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Espiritualidade" title="Espiritualidade">Espiritualidade</a> e <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">Relixión</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:ReligijneSymbole.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/220px-ReligijneSymbole.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/330px-ReligijneSymbole.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/440px-ReligijneSymbole.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Os símbolos das relixións máis estendidas.</figcaption></figure> <p>A linguaxe dos humanos permítelles experimentar a <a href="/w/index.php?title=Transcendencia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Transcendencia (a páxina aínda non existe)">transcendencia</a>, é dicir, saír de si mesmos. O ser humano investiga a orixe do que o rodea e da súa propia existencia. Igual que pode falar sobre entidades non ligadas co mundo físico immediato, tamén admite a posibilidade que haxa unha vertente do mundo espiritual e inmaterial, o que dá orixe á relixión e ós cultos asociados, que adoptan unha forma concreta en cada cultura. </p><p>A <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixión</a> é un sistema de <a href="/wiki/Crenzas" class="mw-redirect" title="Crenzas">crenzas</a> referidas a cuestións sobrenaturais, sagradas ou divinas, así como os códigos <a href="/wiki/Moral" title="Moral">morais</a>, as prácticas, os valores, as institucións e os rituais asociados. Durante o seu desenvolvemento, a relixión adquiriu moitas formas que varían segundo a perspectiva cultural e individual. </p><p>Algunhas das cuestións principais que trata xiran arredor da vida e a morte, con crenzas sobre o que hai despois da morte: a <a href="/w/index.php?title=Vida_despois_da_morte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vida despois da morte (a páxina aínda non existe)">vida despois da morte</a>, a <a href="/wiki/Orixe_da_vida" class="mw-redirect" title="Orixe da vida">orixe da vida</a> (fonte de numerosos <a href="/wiki/Mito" title="Mito">mitos</a> sobre a <a href="/wiki/Mito_da_creaci%C3%B3n" title="Mito da creación">creación</a>), a <a href="/wiki/Cosmolox%C3%ADa" title="Cosmoloxía">natureza do universo</a>, o <a href="/wiki/Escatolox%C3%ADa" title="Escatoloxía">destino final</a> e o que é <a href="/wiki/Moral" title="Moral">moral</a> ou inmoral. En moitas relixións, un elemento común para atopar resposta a estas preguntas son as divindades, ou ben un único <a href="/wiki/Deus" title="Deus">Deus</a> ou ben diversas <a href="/wiki/Deidade" title="Deidade">deidades</a>; mais non todas as relixións son <a href="/wiki/Te%C3%ADsmo_(filosof%C3%ADa)" title="Teísmo (filosofía)">teístas</a>, senón que tratan o tema con máis ambigüidade, particularmente as relixións orientais. </p><p>A espiritualidade, crenza ou implicación en cuestións da <a href="/wiki/%C3%81nima" class="mw-redirect" title="Ánima">ánima</a> ou do <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito" title="Espírito">espírito</a>, é un dos enfoques que intentan responder a cuestións fundamentais sobre o papel da humanidade dentro do universo, o <a href="/w/index.php?title=Sentido_da_vida&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sentido da vida (a páxina aínda non existe)">sentido da vida</a> e a maneira ideal de vivila. Malia que estes temas tamén foron tratados pola <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía</a> e, en certa medida, pola <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>, a espiritualidade faino dende unha dimensión única, xa que se centra en conceptos <a href="/wiki/Misticismo" title="Misticismo">místicos</a> ou sobrenaturais, como o <a href="/wiki/Karma" title="Karma">karma</a> e Deus. </p><p>Malia que a maioría de humanos profesan unha variedade de crenzas relixiosas ou espirituais, algúns non o són e rexeitan ou ignoran as ideas sobrenaturais ou espirituais. Doutra banda, a pesar de que a relixión e a espiritualidade se desenvolven nun nivel moi diferente do da ciencia, tanto no eido de pensamento como no metodolóxico, non se consideran mutuamente excluíntes e moitas persoas teñen unha mestura de ideas científicas e relixiosas. A distinción entre filosofía e relixión pode ser menos clara, xa que fan referencia a campos como a <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa_da_relixi%C3%B3n" title="Filosofía da relixión">filosofía da relixión</a> e a <a href="/wiki/Teolox%C3%ADa" title="Teoloxía">teoloxía</a>. Hai individuos que non teñen ningunha crenza relixiosa e son <a href="/wiki/Ate%C3%ADsmo" title="Ateísmo">ateos</a>, <a href="/w/index.php?title=Escepticismo_cient%C3%ADfico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Escepticismo científico (a páxina aínda non existe)">escépticos científicos</a>, <a href="/wiki/Agnosticismo" title="Agnosticismo">agnósticos</a> ou sinxelamente non relixiosos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filosofía"><span id="Filosof.C3.ADa"></span>Filosofía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Filosofía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Filosofía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">Filosofía</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg/300px-Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg" decoding="async" width="300" height="393" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg/450px-Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg/600px-Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg 2x" data-file-width="804" data-file-height="1052" /></a><figcaption><a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a> e <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>, arquetipos de <a href="/wiki/Fil%C3%B3sofo" class="mw-redirect" title="Filósofo">filósofos</a>, nun detalle da <i>Escola de Atenas</i> de <a href="/wiki/Raffaello_Sanzio" class="mw-redirect" title="Raffaello Sanzio">Raffaello Sanzio</a>.</figcaption></figure> <p>A linguaxe permite ó ser humano asociar conceptos a todas as cousas, incluído el mesmo. Isto orixina a autoconsciencia, na que a persoa pode ser obxecto de estudo, de pensamento e de comunicación, igual que as realidades externas. A autoconsciencia leva a formularse preguntas relacionadas co sentido da existencia ou a causa de que a realidade sexa como é, o que dá pé á <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía</a>, que intenta formular e resolver os grandes interrogantes da vida. </p><p>A filosofía é a disciplina que estuda a investigación, a análise e o desenvolvemento de ideas a un nivel xeral, abstracto ou fundamental. O seu obxectivo é buscar unha comprensión xeral dos valores e da realidade principalmente por medio da especulación. O núcleo das disciplinas filosóficas son a <a href="/wiki/L%C3%B3xica" title="Lóxica">lóxica</a>, a <a href="/wiki/Ontolox%C3%ADa" title="Ontoloxía">ontoloxía</a> ou <a href="/wiki/Metaf%C3%ADsica" title="Metafísica">metafísica</a>, a <a href="/wiki/Epistemolox%C3%ADa" title="Epistemoloxía">epistemoloxía</a> e a <a href="/w/index.php?title=Axiolox%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Axioloxía (a páxina aínda non existe)">axioloxía</a>, que tamén inclúe as pólas da <a href="/wiki/%C3%89tica" title="Ética">ética</a> e a <a href="/wiki/Est%C3%A9tica" title="Estética">estética</a>. A filosofía abrangue un feixe moi amplo de enfoques e tamén se utiliza para referirse a unha <a href="/wiki/Cosmovisi%C3%B3n" title="Cosmovisión">cosmovisión</a>, unha perspectiva sobre un asunto e as posicións argumentadas por un filósofo en particular ou unha escola de filosofía. </p><p>O <a href="/wiki/Humanismo_(filosof%C3%ADa)" title="Humanismo (filosofía)">humanismo</a> é unha filosofía que define unha doutrina sociopolítica que non se centra en aspectos concretos de culturas locais, agás se forman parte dun pensamento global e propoñen cuestións comúns a todos os seres humanos. As crenzas espirituais dunha comunidade a miúdo maniféstanse en forma de doutrina relixiosa, cunha historia formada tanto por pequenos grupos como por grupos numerosos e fortemente unidos. O humanismo secular desenvolveuse como resposta á necesidade dunha filosofía común que pretende superar os límites culturais dos códigos morais e as relixións locais. Moitos humanistas son relixiosos e ven a súa doutrina sinxelamente como expresión madura dunha verdade común presente na maioría de relixións. Os humanistas afirman que existe a posibilidade dunha verdade obxectiva e aceptan que a percepción humana desta verdade segue imperfecta. Os principios máis básicos do humanismo son que os humanos materializan e poden resolver problemas humanos e actividades e conceptos como a <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>, a <a href="/wiki/Liberdade_de_expresi%C3%B3n" title="Liberdade de expresión">liberdade de expresión</a>, o <a href="/wiki/Pensamento" title="Pensamento">pensamento</a> racional, a <a href="/wiki/Democracia" title="Democracia">democracia</a> e a liberdade <a href="/wiki/Arte" title="Arte">artística</a>, que son propósitos ou obxectivos dignos para calquera poboación humana. O humanismo fundaméntase na <a href="/wiki/Raz%C3%B3n" title="Razón">razón</a> e na <a href="/wiki/L%C3%B3xica" title="Lóxica">lóxica</a>, sen considerar o que é <a href="/wiki/Sobrenatural" title="Sobrenatural">sobrenatural</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Arte,_música_e_literatura"><span id="Arte.2C_m.C3.BAsica_e_literatura"></span>Arte, música e literatura</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Arte, música e literatura»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Arte, música e literatura"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Arte" title="Arte">Arte</a>, <a href="/wiki/M%C3%BAsica" title="Música">Música</a> e <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">Literatura</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>As obras artísticas acompañaron o desenvolvemento cultural humano, formando parte do seu patrimonio dende a <a href="/wiki/Prehistoria" title="Prehistoria">prehistoria</a> até o presente. A <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a> é un dos aspectos máis peculiares da conduta humana e un dos trazos que distinguen os humanos das outras especies, xa que está moi relacionada coa capacidade de simbolizar que caracteriza os humanos. </p><p>Como forma de expresión cultural, pódese definir a arte como a busca da diversidade e o uso de narrativas de expresión e exploración (como na <a href="/wiki/Historia_da_arte" title="Historia da arte">historia da arte</a>, a <a href="/wiki/Cr%C3%ADtica" title="Crítica">crítica</a> e a teoría artística), para ir sempre máis aló. Esta distinción pódese aplicar a obxectos ou actuacións actuais ou históricas e o seu prestixio esténdese a todo aquilo que se fai, se descobre ou se exhibe. No uso actual do termo, a arte enténdese como o proceso ou resultado de facer obras que, dende a súa concepción até a súa realización final, se rexen polo "impulso creativo", coa capacidade de <a href="/wiki/Invento" title="Invento">creación</a> propia dos seres humanos. A arte distínguese das outras producións humanas en parte porque non xorde dunha necesidade práctica concreta. </p><p>A <a href="/wiki/M%C3%BAsica" title="Música">música</a> é un fenómeno natural e intuitivo baseado en tres estruturas diferentes e interrelacionadas: o <a href="/wiki/Ritmo" title="Ritmo">ritmo</a>, a <a href="/wiki/Melod%C3%ADa" title="Melodía">melodía</a> e a <a href="/wiki/Harmon%C3%ADa" title="Harmonía">harmonía</a>. Escoitar música é posiblemente a actividade de lecer máis común e universal. Hai unha gran variedade de tipos de música, que <a href="/wiki/Historia_da_m%C3%BAsica" title="Historia da música">foron enriquecéndoa co tempo</a> e a xeografía. </p><p>Etimoloxicamente, a <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a> é arte de escribir (do <a href="/wiki/Lingua_latina" title="Lingua latina">latín</a> <i>littera</i>, 'letra'). O termo fai referencia ó conxunto de obras escritas, malia que cómpre non esquecer a tradición oral. Este conxunto de obras escritas ou orais dunha lingua determinada deben ter unha dimensión <a href="/wiki/Est%C3%A9tica" title="Estética">estética</a>, a diferenza, por exemplo, das obras <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">científicas</a> ou <a href="/wiki/Did%C3%A1ctica" title="Didáctica">didácticas</a>. A literatura inclúe, especialmente, a <a href="/wiki/Prosa" title="Prosa">prosa</a>, a <a href="/wiki/Poes%C3%ADa" title="Poesía">poesía</a> e o <a href="/wiki/Drama" title="Drama">drama</a>, de ficción e non ficción. Tamén inclúe xéneros como a <a href="/w/index.php?title=%C3%89pica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Épica (a páxina aínda non existe)">épica</a>, a <a href="/wiki/Lenda" title="Lenda">lenda</a>, o <a href="/wiki/Mito" title="Mito">mito</a>, a <a href="/wiki/Balada" title="Balada">balada</a> e o <a href="/wiki/Folclore" title="Folclore">folclore</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ciencia_e_tecnoloxía"><span id="Ciencia_e_tecnolox.C3.ADa"></span>Ciencia e tecnoloxía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Ciencia e tecnoloxía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Ciencia e tecnoloxía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">Ciencia</a> e <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnoloxía</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg/220px-Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg" decoding="async" width="220" height="222" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg/330px-Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg/440px-Buzz_salutes_the_U.S._Flag.jpg 2x" data-file-width="3929" data-file-height="3967" /></a><figcaption>Na segunda metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>, os humanos conseguiron un dominio tecnolóxico suficiente per ir máis aló da <a href="/wiki/Atmosfera_terrestre" title="Atmosfera terrestre">atmosfera</a> da Terra, explorar o espazo exterior e chegar á <a href="/wiki/L%C3%BAa" title="Lúa">Lúa</a>.</figcaption></figure> <p>O home actual basea parte do seu control da contorna na ciencia e na tecnoloxía. Por unha banda, a ciencia ten como obxectivo a adquisición de coñecementos sobre o mundo por medios verificables. Por outra banda, a tecnoloxía trata sobre os obxectos que os humanos fabricaron para servir os seus propósitos. </p><p>As diferentes <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">culturas</a> humanas pódense diferenciar polos obxectos que fabrican e empregan, entre outros factores. Grazas á <a href="/wiki/Arqueolox%C3%ADa" title="Arqueoloxía">arqueoloxía</a>, a ciencia que estuda as culturas do pasado analizando os obxectos que crearon, pódese coñecer como eran e como es desenvolveron. Os primeiros humanos deixaron diferentes tipos de <a href="/w/index.php?title=Industria_l%C3%ADtica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Industria lítica (a páxina aínda non existe)">ferramentas de pedra</a>, <a href="/wiki/Cer%C3%A1mica" title="Cerámica">cerámica</a> e <a href="/wiki/Xoiar%C3%ADa" title="Xoiaría">xoiaría</a> que son particulares de cada rexión xeográfica e de cada período. As melloras tecnolóxicas pasaron dunha cultura a outra. Así, por exemplo, o desenvolvemento do agro xurdiu en diferentes zonas, pero moi axiña foi unha actividade que se estendeu para converterse nun trazo xeneralizado da vida humana. De maneira similar, os avances na fabricación de <a href="/wiki/Arma" title="Arma">armas</a>, a <a href="/wiki/Arquitectura" title="Arquitectura">arquitectura</a> e a <a href="/wiki/Metalurxia" title="Metalurxia">metalurxia</a> pasaron dunha cultura a outra. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Astronaut-in-space.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Astronaut-in-space.jpg/220px-Astronaut-in-space.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Astronaut-in-space.jpg/330px-Astronaut-in-space.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Astronaut-in-space.jpg/440px-Astronaut-in-space.jpg 2x" data-file-width="2997" data-file-height="2248" /></a><figcaption>A astronomía ofrece unha nova perspectiva do <a href="/wiki/Universo" title="Universo">Universo</a>.</figcaption></figure> <p>Aínda que estas técnicas podían ser transmitidas pola <a href="/wiki/Tradici%C3%B3n_oral" title="Tradición oral">tradición oral</a>, o desenvolvemento da <a href="/wiki/Escritura" class="mw-redirect" title="Escritura">escritura</a> (outro tipo de tecnoloxía) fixo posible transmitir a información de xeración en xeración e dunha rexión a outra, cunha cantidade e precisión meirandes. Este conxunto de innovacións posibilitaron o inicio das civilizacións coas súas correspondentes normas e acordos sociais, cada vez máis complexas. Finalmente, isto implicou a institucionalización da tecnoloxía, acompañada dunha mellor comprensión do funcionamento do mundo. </p><p>No presente, a ciencia ocupa un espazo central dentro da cultura humana. En tempos máis recentes, a <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a> e a <a href="/wiki/Astrof%C3%ADsica" title="Astrofísica">astrofísica</a> atoparon un ámbito común no que se coñece como a cosmoloxía física, a póla do coñecemento que intenta comprender o <a href="/wiki/Universo" title="Universo">Universo</a> mediante a observación e a experimentación. Este proceso permitiu elaborar teorías como a que considera que o Universo se iniciou cunha grande explosión, o <a href="/wiki/Big-bang" title="Big-bang">big-bang</a>, hai ~13.700 (±0,2) millóns (10<sup>9</sup>) de anos. Dende este intre inicial e até o seu mesmo final, os científicos cren que toda a historia do Universo segue unha progresión ordenada gobernada polas leis da física. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Razas_e_etnias">Razas e etnias</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Razas e etnias»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Razas e etnias"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Raza" title="Raza">Raza</a> e <a href="/wiki/Etnia" title="Etnia">Etnia</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Os humanos son clasificados a miúdo en <a href="/wiki/Raza" title="Raza">razas</a> e <a href="/wiki/Etnia" title="Etnia">etnias</a>, malia que a validez das razas humanas como clasificación biolóxica é moi discutible.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span>[</span>83<span>]</span></a></sup> As categorías raciais baséanse tanto na <a href="/w/index.php?title=Li%C3%B1axe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Liñaxe (a páxina aínda non existe)">liñaxe</a> como nas características visibles, especialmente na <a href="/wiki/Cor_da_pel" title="Cor da pel">cor da pel</a> e en determinados trazos faciais. Estas categorías tamén poden transmitir información sobre características biolóxicas non visibles, como por exemplo o risco de padecer doenzas específicas.<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span>[</span>84<span>]</span></a></sup> </p><p>A análise do material <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">xenético</a> dispoñible e a descuberta de novas probas arqueolóxicas favorecen unha única orixe recente dos actuais humanos en <a href="/wiki/%C3%81frica_Oriental" class="mw-redirect" title="África Oriental">África Oriental</a>.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span>[</span>85<span>]</span></a></sup> Existen estudos que demostran que os humanos do continente africano están máis diferenciados dende o punto de vista xenético.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span>[</span>86<span>]</span></a></sup> A pesar desta diversidade evidente, as secuencias de xenes humanos son extraordinariamente homoxéneos en comparanza coas de moitos outros animais.<sup id="cite_ref-REGWG_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-REGWG-87"><span>[</span>87<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span>[</span>88<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span>[</span>89<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span>[</span>90<span>]</span></a></sup> Quedou corroborado que a variación xenética dentro «grupos raciais» rolda entre un 5 e un 15% da variación total existente entre grupos raciais.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span>[</span>91<span>]</span></a></sup> Porén, aínda hai un intenso debate sobre este tema.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span>[</span>92<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span>[</span>93<span>]</span></a></sup> Por outra banda, constatouse que os grupos étnicos están máis conectados por ligazóns lingüísticas, culturais, ancestrais ou rexionais. A autoidentificación cun grupo étnico baséase principalmente no parentesco. A raza e a etnicidade poden conducir a un tratamento social diferencial e causar un impacto na propia identidade social e mesmo chegar ó <a href="/wiki/Racismo" title="Racismo">racismo</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sociedade,_goberno_e_política"><span id="Sociedade.2C_goberno_e_pol.C3.ADtica"></span>Sociedade, goberno e política</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Sociedade, goberno e política»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Sociedade, goberno e política"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">Sociedade</a>, <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica" title="Política">política</a>, <a href="/wiki/Estado" title="Estado">estado</a> e <a href="/wiki/Goberno" title="Goberno">goberno</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg/220px-United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg/330px-United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/United_Nations_HQ_-_New_York_City.jpg 2x" data-file-width="350" data-file-height="239" /></a><figcaption>O edificio das <a href="/wiki/Naci%C3%B3ns_Unidas" class="mw-redirect" title="Nacións Unidas">Nacións Unidas</a> en <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a>, que acolle unha das meirandes organizacións políticas humanas do mundo.</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a> é o sistema de organizacións e institucións que xorden da interacción entre individuos. Dentro da sociedade, un <a href="/wiki/Estado" title="Estado">estado</a> é unha comunidade <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica" title="Política">política</a> organizada que ocupa un territorio definido, cun goberno organizado e unha soberanía interna e externa. É fundamental o dereito dun estado a reivindicar a independencia respecto ós outros estados, que fan posible estabelecer acordos internacionais, entre outros. O estado tamén se pode definir noutros termos como, por exemplo, os que empregou <a href="/wiki/Max_Weber" title="Max Weber">Max Weber</a> en 1918: «Un estado é unha comunidade humana que se atribúe o monopolio do uso lexítimo da forza física dentro dun territorio».<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span>[</span>94<span>]</span></a></sup> </p><p>As sociedades regúlanse por <a href="/wiki/Lexislaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Lexislación">leis</a>. Un <a href="/wiki/Goberno" title="Goberno">goberno</a> é o medio político que existe para poder crear e facelas cumprir, habitualmente mediante unha xerarquía burocrática. Noutra dimensión desenvólvese a actividade política, que é o proceso polo cal se toman decisións dentro de determinados grupos. Aínda que o termo se aplica polo xeral ó comportamento dentro dos gobernos, a política tamén se observa en moitos niveis dentro das interaccións de grupos humanos, incluíndo ámbitos tan diversos como son os grupos corporativos e as institucións académicas e reloxiosas. </p><p>Existen diferentes <a href="/w/index.php?title=Sistema_pol%C3%ADtico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sistema político (a páxina aínda non existe)">sistemas políticos</a> e <a href="/wiki/Forma_de_goberno" title="Forma de goberno">formas de goberno</a> con diversos niveis de influencia; tamén hai diferentes maneiras de definilos e de comprender o funcionamento, pero todos teñen unha relación directa coa <a href="/wiki/Econom%C3%ADa" title="Economía">economía</a>. A escala mundial, a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica" title="República">república</a> é unha forma de goberno moi estendida, pero existen outros modelos como a <a href="/wiki/Monarqu%C3%ADa" title="Monarquía">monarquía</a>, a <a href="/wiki/Ditadura" title="Ditadura">ditadura</a> militar e a <a href="/wiki/Teocracia" title="Teocracia">teocracia</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Guerra">Guerra</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «Guerra»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: Guerra"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Guerra" title="Guerra">Guerra</a>, <a href="/wiki/Arma" title="Arma">arma</a> e <a href="/wiki/Terrorismo" title="Terrorismo">terrorismo</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Nagasakibomb.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Nagasakibomb.jpg/333px-Nagasakibomb.jpg" decoding="async" width="333" height="398" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Nagasakibomb.jpg/500px-Nagasakibomb.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Nagasakibomb.jpg/666px-Nagasakibomb.jpg 2x" data-file-width="3245" data-file-height="3877" /></a><figcaption>Os bombardeos atómicos de <a href="/wiki/Hiroshima" title="Hiroshima">Hiroshima</a> e <a href="/wiki/Nagasaki" title="Nagasaki">Nagasaki</a> mataron máis de 120 000 persoas en só un intre.</figcaption></figure> <p>A guerra é unha situación de conflito armado entre estados, organizacións ou grupos relativamente grandes de persoas, que se caracteriza polo uso intenso da violencia, con mortos entre os combatentes e/ou os civís. Estímase que durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> morreron entre 167 e 188 millóns de persoas por mor das guerras.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span>[</span>95<span>]</span></a></sup> Unha característica común das guerras é a existencia dunha serie de campañas militares entre cando menos dous bandos contrapostos, que combaten por diversos motivos posibles: a <a href="/wiki/Soberan%C3%ADa" title="Soberanía">soberanía</a>, o <a href="/wiki/Territorio" title="Territorio">territorio</a>, <a href="/wiki/Recursos_naturais" class="mw-redirect" title="Recursos naturais">recursos naturais</a>, ideas <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixiosas</a> e outras razóns. A guerra de liberación ou de independencia é impulsada por un bando que loita pola liberdade dun país ocupado. En troques, cando a guerra é entre membros dun mesmo estado chámase <a href="/wiki/Guerra_civil" title="Guerra civil">guerra civil</a>. </p><p>As grandes guerras con adversarios moi poderosos dotados de forzas comparables semellan ter desaparecido do panorama mundial. O derradeiro conflito deste tipo sucedeu na <a href="/w/index.php?title=Conca_do_Congo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conca do Congo (a páxina aínda non existe)">rexión do Congo</a>: a chamada <a href="/w/index.php?title=Segunda_guerra_do_Congo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Segunda guerra do Congo (a páxina aínda non existe)">segunda guerra do Congo</a> ou guerra mundial africana,<sup id="cite_ref-consultation_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-consultation-96"><span>[</span>96<span>]</span></a></sup> que se estendeu até finais da <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1990" title="Década de 1990">década de 1990</a>. A maioría de guerras actuais son guerras asimétricas con campañas de sabotaxe, guerra de guerrillas e, por veces, actos <a href="/wiki/Terrorismo" title="Terrorismo">terroristas</a>; estes actos intentan interromper o control dunhas forzas de ocupación, habitualmente moito máis poderosas, e ocasiona un tipo de guerras de longa duración pero baixa intensidade. </p><p>A guerra é un dos principais catalitzadores de avances tecnolóxicos. Ó longo da historia existiu unha confrontación constante entre sistemas de ofensivos e defensivos. Sempre se intenta incluír as últimas melloras tecnolóxicas no <a href="/wiki/Arma" title="Arma">armamento</a> e sistemas de protección deseñados para vencer o adversario. Algúns exemplos modernos desta confrontación é a invención dun tipo de bomba, a <i><a href="/w/index.php?title=Bunker_buster&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bunker buster (a páxina aínda non existe)">bunker buster</a></i>, deseñada para destruír <a href="/wiki/B%C3%BAnker" title="Búnker">búnkers</a>. Algúns avances importantes nos campos da <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a>, a <a href="/wiki/Navegaci%C3%B3n_mar%C3%ADtima" title="Navegación marítima">navegación</a>, a <a href="/wiki/Metalurxia" title="Metalurxia">metalurxia</a>, a <a href="/wiki/Produci%C3%B3n_en_cadea" title="Produción en cadea">produción en cadea</a>, a <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa_nuclear" title="Enerxía nuclear">enerxía nuclear</a>, os <a href="/wiki/Foguete_espacial" title="Foguete espacial">foguetes militares</a> e a <a href="/wiki/Inform%C3%A1tica" title="Informática">informática</a> xurdiron completa ou parcialmente da investigación militar. </p><p>Houbo unha gran variedade de cambios nas tácticas militares ó longo da historia, con diferentes modelos bastante xeneralizados: a <a href="/wiki/Guerra_convencional" title="Guerra convencional">guerra convencional</a>, a <a href="/w/index.php?title=Guerra_non_convencional&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra non convencional (a páxina aínda non existe)">guerra non convencional</a>, a <a href="/w/index.php?title=Guerra_asim%C3%A9trica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra asimétrica (a páxina aínda non existe)">guerra asimétrica</a> e a <a href="/wiki/Guerra_total" title="Guerra total">guerra total</a>. As técnicas inclúen o <a href="/w/index.php?title=Combate_corpo_a_corpo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Combate corpo a corpo (a páxina aínda non existe)">combate corpo a corpo</a>, o uso de <a href="/wiki/M%C3%ADsil" title="Mísil">mísiles</a> e a <a href="/wiki/Limpeza_%C3%A9tnica" title="Limpeza étnica">limpeza étnica</a>. A <a href="/w/index.php?title=Intelixencia_militar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Intelixencia militar (a páxina aínda non existe)">intelixencia militar</a> e a <a href="/wiki/Espionaxe" title="Espionaxe">espionaxe</a> tiveron un papel chave no desenlace dos conflitos. A propaganda, que pode incluír información obxectiva, a opinión tendenciosa e a desinformación poden resultar moi importantes para conseguir a unión ou a discordia nos grupos combatentes. </p><p>Nas guerras contemporáneas, os <a href="/wiki/Soldado" title="Soldado">soldados</a> e os <a href="/w/index.php?title=Veh%C3%ADculo_blindado_de_combate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vehículo blindado de combate (a páxina aínda non existe)">blindados de combate</a> intentan controlar a terra, os barcos de guerra actúan no mar e a forza aérea combate para acadar a supremacía aérea. Porén, tamén existen formas mixtas que deron lugar a corpos como a <a href="/w/index.php?title=Infantar%C3%ADa_de_mari%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Infantaría de mariña (a páxina aínda non existe)">infantaría de mariña</a>, os <a href="/w/index.php?title=Paracaidismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paracaidismo (a páxina aínda non existe)">paracaidistas</a>, os <a href="/wiki/Portaavi%C3%B3ns" title="Portaavións">portaavións</a> e os <a href="/wiki/M%C3%ADsil" title="Mísil">mísiles</a> terra-aire, entre outros. A existencia de <a href="/wiki/Sat%C3%A9lite_artificial" title="Satélite artificial">satélites</a> militares situados en <a href="/w/index.php?title=%C3%93rbita_terrestre&action=edit&redlink=1" class="new" title="Órbita terrestre (a páxina aínda non existe)">órbita</a> engadiron un novo aspecto na guerra contemporánea, o control do espazo exterior, malia que ata o presente non tivo lugar ningún conflito militar. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Economía_e_comercio"><span id="Econom.C3.ADa_e_comercio"></span>Economía e comercio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Economía e comercio»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Economía e comercio"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Econom%C3%ADa" title="Economía">Economía</a> e <a href="/wiki/Comercio" title="Comercio">comercio</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Market-Chichicastenango.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Market-Chichicastenango.jpg/220px-Market-Chichicastenango.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Market-Chichicastenango.jpg/330px-Market-Chichicastenango.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Market-Chichicastenango.jpg/440px-Market-Chichicastenango.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="720" /></a><figcaption>O mercado de Chichicastenango, en <a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a>.</figcaption></figure> <p>A economía é a <a href="/wiki/Ciencia_social" class="mw-redirect" title="Ciencia social">ciencia social</a> que estuda a produción, a distribución, o comercio e o consumo de recursos, bens e servizos. A economía céntrase en variables perceptibles e divídese en dúas pólas principais: </p> <ul><li>a <a href="/wiki/Microeconom%C3%ADa" title="Microeconomía">microeconomía</a>, que trata os axentes individuais, como fogares e negocios;</li> <li>a <a href="/wiki/Macroeconom%C3%ADa" title="Macroeconomía">macroeconomía</a>, que considera a economía en conxunto e ten en conta a <a href="/wiki/Oferta_e_demanda" title="Oferta e demanda">oferta agregada</a> e a <a href="/wiki/Demanda" title="Demanda">demanda</a> de cartos, <a href="/wiki/Capital_(econom%C3%ADa)" title="Capital (economía)">capital</a> e mercadorías.</li></ul> <p>Os principais obxectos de estudo da economía son a <a href="/w/index.php?title=Asignaci%C3%B3n_de_recursos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asignación de recursos (a páxina aínda non existe)">asignación de recursos</a>, a produción, a distribució, o comercio e a competencia. A lóxica económica aplícase cada vez máis a calquera problema que implique unha elección entre escasos valores. No canto á economía principal, céntrase na maneira na cal os prezos reflicten na <a href="/wiki/Demanda" title="Demanda">oferta e a demanda</a> e emprega <a href="/wiki/Ecuaci%C3%B3n" title="Ecuación">ecuacións</a> e modelos matemáticos para prognosticar as consecuencias das decisións. </p><p>O comercio é o intercambio voluntario de recursos, bens servizos e forma parte da economía. Un tipo moi primitivo de comercio era a permuta, é dicir, o intercambio directo. Os comerciantes contemporáneos, en troques, negocian habitualmente a través dun sistema de cambio, como é o <a href="/wiki/Di%C3%B1eiro" title="Diñeiro">diñeiro</a>. Como resultado diso, a compra pode quedar separada da venda ou o beneficio. A invención dos cartos e, posteriormente, do <a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A9dito_bancario&action=edit&redlink=1" class="new" title="Crédito bancario (a páxina aínda non existe)">crédito</a>, o papel moeda e o diñeiro immaterial simplificou o proceso e promoveu aínda máis os intercambios comerciais. Por mor da especialización e a división de traballo, a maioría de persoas poden concentrarse nun aspecto concreto da fabricación ou do servizo e intercambiar o seu traballo para produtos. O comercio entre diferentes rexións pode existir porque cada unha ten unha vantaxe absoluta ou comparativa na produción dalgunha mercadoría, ou porque a medida das diferentes rexións permite diferentes tipos de beneficios grazas á <a href="/wiki/Produci%C3%B3n_en_cadea" title="Produción en cadea">produción en masa</a>. Finalmente, cómpre destacar un mecanismo que posibilita a actividade comercial, chamado <a href="/wiki/Mercado" title="Mercado">mercado</a> e que se fundamenta, entre outras cousas, no comercio de mercadorías. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: Notas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-IUCN-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IUCN_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFGlobal_Mammal_Assessment_Team2008" class="citation web">Global Mammal Assessment Team (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iucnredlist.org/details/136584">"<i>Homo sapiens</i>"</a>. <i><a href="/wiki/Lista_Vermella_da_IUCN" title="Lista Vermella da IUCN">Lista Vermella de especies ameazadas</a>. Versión 2013.2</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</span>. <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Internacional_para_a_Conservaci%C3%B3n_da_Natureza" title="Unión Internacional para a Conservación da Natureza">Unión Internacional para a Conservación da Natureza</a><span class="reference-accessdate">. Consultado o 6 de abril de 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Homo+sapiens&rft.au=Global+Mammal+Assessment+Team&rft.date=2008&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Lista+Vermella+de+especies+ameazadas.+Versi%C3%B3n+2013.2&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iucnredlist.org%2Fdetails%2F136584&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> </span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Definicións no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academia.gal/dicionario/-/termo/humano"><i>Dicionario da Real Academia Galega</i></a> e no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/humano">Portal das Palabras</a> para <i>humano</i>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Definicións no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academia.gal/dicionario/-/termo/home"><i>Dicionario da Real Academia Galega</i></a> e no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/home">Portal das Palabras</a> para <i>home</i>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Goodman, M.; Tagle, D.; Fitch, D.; Bailey, W.; Czelusniak, J.; Koop, B.; Benson P.; Slightom, J. (1990). "Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids". <i>J Mol Evol</i> <b>30</b>: 260 – 6. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2109087">2109087</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2FBF02099995">10.1007/BF02099995</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Primate+evolution+at+the+DNA+level+and+a+classification+of+hominoids&rft.au=Goodman%2C+M.%3B+Tagle%2C+D.%3B+Fitch%2C+D.%3B+Bailey%2C+W.%3B+Czelusniak%2C+J.%3B+Koop%2C+B.%3B+Benson+P.%3B+Slightom%2C+J.&rft.date=1990&rft.genre=article&rft.jtitle=J+Mol+Evol&rft.pages=260+-+6&rft.volume=30&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2FBF02099995&rft_id=info%3Apmid%2F2109087&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">University of Michigan Museum of Zoology (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html">"The Animal Diversity Web"</a> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado o 25 de setembro de 2006</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=The+Animal+Diversity+Web&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fanimaldiversity.ummz.umich.edu%2Fsite%2Faccounts%2Fclassification%2FHominidae.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm">Human Ancestors Hall: <i>Homo Sapiens</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071015030431/http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm">Arquivado</a> 15 de outubro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (consultado o 13 de outubro de 2006)</span> </li> <li id="cite_note-Alemseged103-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Alemseged103_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Alemseged, Z.; Coppens, Y.; Geraads, D. (2002). "Hominid cranium from Omo: Description and taxonomy of Omo-323-1976-896". <i>Am J Phys Anthropol</i> <b>117</b>: 103–12. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11815945">11815945</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2Fajpa.10032">10.1002/ajpa.10032</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Hominid+cranium+from+Omo%3A+Description+and+taxonomy+of+Omo-323-1976-896&rft.au=Alemseged%2C+Z.%3B+Coppens%2C+Y.%3B+Geraads%2C+D.&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Phys+Anthropol&rft.pages=103-12&rft.volume=117&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2Fajpa.10032&rft_id=info%3Apmid%2F11815945&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">En latín distínguese <i>homo</i> ('humano') e <i>vir</i> ('varón' ou 'home').</span> </li> <li id="cite_note-Systema_naturae-9"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Systema_naturae_9-0">9,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Systema_naturae_9-1">9,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Von Linné, C. (1758): <i>Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis</i> (10a ed.). A descrición de <i>Homo sapiens</i> que achegou foi: <i>Nosce te ipsum</i> («Coñécete a ti mesmo»).</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Jones R (2012). "Neurogenetics: What makes a human brain?". <i>Nature Reviews Neuroscience</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span> <b>13</b>: 655. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22992645">22992645</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnrn3355">10.1038/nrn3355</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Neurogenetics%3A+What+makes+a+human+brain%3F&rft.au=Jones+R&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature+Reviews+Neuroscience&rft.pages=655&rft.volume=13&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnrn3355&rft_id=info%3Apmid%2F22992645&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anth.ucsb.edu/projects/human/#">Human evolution: the fossil evidence in 3D</a>, per Philip L. Walker i Edward H. Hagen, Departamento de Antropoloxía da Universidade de California en Santa Barbara, (consultado o 5 de abril de 2005. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-Cameron2004-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cameron2004_12-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">David W. Cameron (2004). <i>Hominid adaptations and extinctions</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span>. UNSW Press. p. 76. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-86840-716-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-86840-716-6">978-0-86840-716-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.au=David+W.+Cameron&rft.btitle=Hominid+adaptations+and+extinctions&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-86840-716-6&rft.pages=76&rft.pub=UNSW+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|data-acceso=</code> require <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> (<a href="/wiki/Axuda:Erros_nas_referencias#accessdate_missing_url" title="Axuda:Erros nas referencias">Axuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-Brunet2002-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Brunet2002_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Brunet, M.; et al. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6894/full/nature00879.html">"A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa"</a>. <i>Nature</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span> <b>418</b>: 145–151. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12110880">12110880</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnature00879">10.1038/nature00879</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=A+new+hominid+from+the+Upper+Miocene+of+Chad%2C+Central+Africa&rft.au=Brunet%2C+M.&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.pages=145-151&rft.volume=418&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv418%2Fn6894%2Ffull%2Fnature00879.html&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnature00879&rft_id=info%3Apmid%2F12110880&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm">Human Ancestors Hall: <i>Homo Sapiens</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071015030431/http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm">Arquivado</a> 15 de outubro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (consultado o 13 de outubro de <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>) (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Frans de Waal: <i>Bonobo</i>. Berkeley: University of California Press, 1997. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0520205359" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-520-20535-9</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.2think.org/bonobo.shtml">"Bonobo; The Forgotten Ape"</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=Bonobo%3B+The+Forgotten+Ape&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.2think.org%2Fbonobo.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Britten RJ (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080504094001/http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633">"Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>99</b>: 13633–5. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12368483">12368483</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.172510699">10.1073/pnas.172510699</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633">o orixinal</a> o 04 de maio de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Divergence+between+samples+of+chimpanzee+and+human+DNA+sequences+is+5%25%2C+counting+indels&rft.au=Britten+RJ&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=13633-5&rft.volume=99&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F99%2F21%2F13633&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.172510699&rft_id=info%3Apmid%2F12368483&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Wildman, D.; Uddin, M.; Liu, G.; Grossman, L.; Goodman, M. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080515215618/http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181">"Implications of natural selection in shaping 99,4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>100</b>: 7181–8. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12766228">12766228</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.1232172100">10.1073/pnas.1232172100</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181">o orixinal</a> o 15 de maio de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Implications+of+natural+selection+in+shaping+99%2C4%25+nonsynonymous+DNA+identity+between+humans+and+chimpanzees%3A+enlarging+genus+Homo&rft.au=Wildman%2C+D.%3B+Uddin%2C+M.%3B+Liu%2C+G.%3B+Grossman%2C+L.%3B+Goodman%2C+M.&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=7181-8&rft.volume=100&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F100%2F12%2F7181&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.1232172100&rft_id=info%3Apmid%2F12766228&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Ruvolo M (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/14/3/248">"Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets"</a>. <i>Mol Biol Evol</i> <b>14</b>: 248–65. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9066793">9066793</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Molecular+phylogeny+of+the+hominoids%3A+inferences+from+multiple+independent+DNA+sequence+data+sets&rft.au=Ruvolo+M&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.jtitle=Mol+Biol+Evol&rft.pages=248-65&rft.volume=14&rft_id=http%3A%2F%2Fmbe.oxfordjournals.org%2Fcgi%2Freprint%2F14%2F3%2F248&rft_id=info%3Apmid%2F9066793&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Britten-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Britten_19-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Britten RJ (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080504094001/http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633">"Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels"</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>99</b>: 13633–5. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12368483?dopt=Abstract">PMID 12368483</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633">o orixinal</a> o 04 de maio de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Divergence+between+samples+of+chimpanzee+and+human+DNA+sequences+is+5%25%2C+counting+indels&rft.au=Britten+RJ&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=13633-5&rft.volume=99&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F99%2F21%2F13633&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080515215618/http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181">"Implications of natural selection in shaping 99,4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo."</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>100</b>: 7181–8. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12766228?dopt=Abstract">PMID 12766228</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181">o orixinal</a> o 15 de maio de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Implications+of+natural+selection+in+shaping+99%2C4%25+nonsynonymous+DNA+identity+between+humans+and+chimpanzees%3A+enlarging+genus+Homo.&rft.au=Wildman+D%2C+Uddin+M%2C+Liu+G%2C+Grossman+L%2C+Goodman+M&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=7181-8&rft.volume=100&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F100%2F12%2F7181&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bornfree.org.uk/primate/primnews030521.htm"><i>Welcome to the family</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070202224628/http://www.bornfree.org.uk/primate/primnews030521.htm">Arquivado</a> 02 de febreiro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Brunet, M.; Guy, F.; Pilbeam, D.; Mackaye, H.; Likius, A.; Ahounta, D.; Beauvilain, A.; Blondel, C.; Bocherens, H.; Boisserie, J.; De Bonis, L.; Coppens, Y.; Dejax, J.; Denys, C.; Duringer, P.; Eisenmann, V.; Fanone, G.; Fronty, P.; Geraads, D.; Lehmann, T.; Lihoreau, F.; Louchart, A.; Mahamat, A.; Merceron, G.; Mouchelin, G.; Otero, O.; Pelaez Campomanes, P.; Ponce De Leon, M.; Rage, J.; Sapanet, M.; Schuster, M.; Sudre, J.; Tassy, P.; Valentin, X.; Vignaud, P.; Viriot, L.; Zazzo, A.; Zollikofer, C. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6894/full/nature00879.html">"A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa"</a>. <i>Nature</i> <b>418</b>: 145–51. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12110880">12110880</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnature00879">10.1038/nature00879</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=A+new+hominid+from+the+Upper+Miocene+of+Chad%2C+Central+Africa&rft.au=Brunet%2C+M.%3B+Guy%2C+F.%3B+Pilbeam%2C+D.%3B+Mackaye%2C+H.%3B+Likius%2C+A.%3B+Ahounta%2C+D.%3B+Beauvilain%2C+A.%3B+Blondel%2C+C.%3B+Bocherens%2C+H.%3B+Boisserie%2C+J.%3B+De+Bonis%2C+L.%3B+Coppens%2C+Y.%3B+Dejax%2C+J.%3B+Denys%2C+C.%3B+Duringer%2C+P.%3B+Eisenmann%2C+V.%3B+Fanone%2C+G.%3B+Fronty%2C+P.%3B+Geraads%2C+D.%3B+Lehmann%2C+T.%3B+Lihoreau%2C+F.%3B+Louchart%2C+A.%3B+Mahamat%2C+A.%3B+Merceron%2C+G.%3B+Mouchelin%2C+G.%3B+Otero%2C+O.%3B+Pelaez+Campomanes%2C+P.%3B+Ponce+De+Leon%2C+M.%3B+Rage%2C+J.%3B+Sapanet%2C+M.%3B+Schuster%2C+M.%3B+Sudre%2C+J.%3B+Tassy%2C+P.%3B+Valentin%2C+X.%3B+Vignaud%2C+P.%3B+Viriot%2C+L.%3B+Zazzo%2C+A.%3B+Zollikofer%2C+C.&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.pages=145-51&rft.volume=418&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv418%2Fn6894%2Ffull%2Fnature00879.html&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnature00879&rft_id=info%3Apmid%2F12110880&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nacion.com/tecnologia/descubridor-de-hominido-mas-antiguo-del-mundo-pone-en-duda-su-edad/NZSQ7EDKRREXRD2ZJUEE3WBLLQ/story/">"El descubridor del homínido más antiguo del mundo pone en duda su edad"</a>. <i>La Nación</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/w/index.php?title=AFP_(axencia_de_prensa)&action=edit&redlink=1" class="new" title="AFP (axencia de prensa) (a páxina aínda non existe)">AFP</a>. 1 de setembro de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 10 de setembro de 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=El+descubridor+del+hom%C3nido+m%C3%A1s+antiguo+del+mundo+pone+en+duda+su+edad&rft.chron=1++de+setembro+de+2008&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Naci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nacion.com%2Ftecnologia%2Fdescubridor-de-hominido-mas-antiguo-del-mundo-pone-en-duda-su-edad%2FNZSQ7EDKRREXRD2ZJUEE3WBLLQ%2Fstory%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Wolman, David (2008). «<a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.nationalgeographic.com/news/2008/04/080403-first-americans.html">Fossil Feces Is Earliest Evidence of N. America Humans</a>» <i>National Geographic</i> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-popclock-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-popclock_25-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">U.S. Census Bureau, Population Division/International Programs Center (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100103204136/http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html">"World POPClock Projection"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html">o orixinal</a> o 03 de xaneiro de 2010<span class="reference-accessdate">. Consultado o 05 de xullo de 2008</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=World+POPClock+Projection&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.census.gov%2Fipc%2Fwww%2Fpopclockworld.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">Algúns gobernos manteñen equipos de investigación permanentes.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Whitehouse, David. «<a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/411162.stm">World's population reaches six billion</a>». <i>BBC News</i>, 5 de agosto de 1999 (consultado o 5 de febreiro de 2008).</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4561183.stm">"Half of humanity set to go urban"</a>, <i>BBC News</i> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ojp.usdoj.gov/bjs/abstract/usrv98.htm">Urban, Suburban, and Rural Victimization, 1993-98</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090825142912/http://www.ojp.usdoj.gov/bjs/abstract/usrv98.htm">Arquivado</a> 25 de agosto de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics (consultado o 29 de outubro de 2006). (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/wiki/Scientific_American" title="Scientific American">Scientific American</a></i> (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.csulb.edu/~kmacd/346IQ.html">"Evolution and General Intelligence: Three hypotheses on the evolution of general intelligence"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060913155148/http://www.csulb.edu/~kmacd/346IQ.html">Arquivado</a> 13 de setembro de 2006 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070601014140/http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/007.htm">"Climate"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/007.htm">o orixinal</a> o 01 de xuño de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado o 30 de maio de 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=Climate&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.grida.no%2Fclimate%2Fipcc_tar%2Fwg1%2F007.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">American Association for the Advancement of Science. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://atlas.aaas.org/index.php?sub=foreword">Foreword</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080304110611/http://atlas.aaas.org/index.php?sub=foreword">Arquivado</a> 04 de marzo de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. <i>AAAS Atlas of Population & Environment</i>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson, E.O. (2002). a <i>The Future of Life</i>. (en anglès)</span> </li> <li id="cite_note-annual_2002-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-annual_2002_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190916004321/https://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev.anthro.31.040402.085407">"Variation in Human Body Size and Shape -- Annual Review of Anthropology"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev.anthro.31.040402.085407">o orixinal</a> o 16 de setembro de 2019<span class="reference-accessdate">. Consultado o <span class="nowrap">2017-07-21</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=Variation+in+Human+Body+Size+and+Shape+--+Annual+Review+of+Anthropology&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.annualreviews.org%2Fdoi%2Ffull%2F10.1146%2Fannurev.anthro.31.040402.085407&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-larsen_2003-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-larsen_2003_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Larsen, Clark Spencer (8 de maio de 2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/content/100/16/9103">"Equality for the sexes in human evolution? Early hominid sexual dimorphism and implications for mating systems and social behavior"</a>. <i>Proceedings of the National Academy of Sciences</i> <b>100</b> (16): 9103–9104. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12886010">12886010</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.1633678100">10.1073/pnas.1633678100</a><span class="reference-accessdate">. Consultado o 21 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Equality+for+the+sexes+in+human+evolution%3F+Early+hominid+sexual+dimorphism+and+implications+for+mating+systems+and+social+behavior&rft.aufirst=Clark+Spencer&rft.aulast=Larsen&rft.chron=8+de+maio+de+2003&rft.genre=article&rft.issue=16&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences&rft.pages=9103-9104&rft.volume=100&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcontent%2F100%2F16%2F9103&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.1633678100&rft_id=info%3Apmid%2F12886010&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-brown_2010-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-brown_2010_36-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Danuel E. Brown. Human Biologica Diversity. 2010. Pearson Educantion Inc. New York. (véxase pax. 107)</span> </li> <li id="cite_note-livshits_2002-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-livshits_2002_37-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Livshits, Gregory; Roset, A.; Yakovenko, K.; Trofimov, S.; Kobyliansky, E. (2002-06). "Genetics of human body size and shape: body proportions and indices". <i>Annals of Human Biology</i> <b>29</b> (3): 271–289. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12031137">12031137</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F03014460110085322">10.1080/03014460110085322</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Genetics+of+human+body+size+and+shape%3A+body+proportions+and+indices&rft.au=Kobyliansky%2C+E.&rft.au=Roset%2C+A.&rft.au=Trofimov%2C+S.&rft.au=Yakovenko%2C+K.&rft.aufirst=Gregory&rft.aulast=Livshits&rft.chron=2002-06&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Annals+of+Human+Biology&rft.pages=271-289&rft.volume=29&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F03014460110085322&rft_id=info%3Apmid%2F12031137&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-beer_2004-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-beer_2004_38-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">de Beer H. (2004). "Observations on the history of Dutch physical stature from the late-Middle Ages to the present". <i>Econ Hum Biol</i> <b>2</b>: 45–55. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15463992">15463992</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ehb.2003.11.001">10.1016/j.ehb.2003.11.001</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Observations+on+the+history+of+Dutch+physical+stature+from+the+late-Middle+Ages+to+the+present&rft.au=de+Beer+H.&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.jtitle=Econ+Hum+Biol&rft.pages=45-55&rft.volume=2&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.ehb.2003.11.001&rft_id=info%3Apmid%2F15463992&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">"Pygmy". <i>Britannica Concise Encyclopedia</i>. Encyclopædia Britannica, Inc. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.answers.com/topic/pygmy">Answers.com (consultado o 30 de outubro de 2006).</a> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.articleworld.org/index.php/Human_weight">Human weight</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111208053451/http://articleworld.org/index.php/Human_weight">Arquivado</a> 08 de decembro de 2011 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Why Humans and Their Fur Parted Way</i> de Nicholas Wade, <i>New York Times</i>, 19 de agosto de 2003. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Rogers, Alan R.; Iltis, David i Wooding, Stephen (2004). "Genetic variation at the MC1R locus and the time since loss of human body hair". <i>Current Anthropology</i> <b>45</b>: 105–108. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1086%2F381006">10.1086/381006</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Genetic+variation+at+the+MC1R+locus+and+the+time+since+loss+of+human+body+hair&rft.au=Rogers%2C+Alan+R.%3B+Iltis%2C+David+i+Wooding%2C+Stephen&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.jtitle=Current+Anthropology&rft.pages=105-108&rft.volume=45&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F381006&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-graves_2014-43"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-graves_2014_43-0">43,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-graves_2014_43-1">43,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Greaves, Mel (2014-04-22). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/281/1781/20132955">"Was skin cancer a selective force for black pigmentation in early hominin evolution?"</a>. <i>Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences</i> <b>281</b> (1781): 20132955. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24573849">24573849</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1098%2Frspb.2013.2955">10.1098/rspb.2013.2955</a><span class="reference-accessdate">. Consultado o <span class="nowrap">2017-07-21</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Was+skin+cancer+a+selective+force+for+black+pigmentation+in+early+hominin+evolution%3F&rft.aufirst=Mel&rft.aulast=Greaves&rft.date=2014-04-22&rft.genre=article&rft.issue=1781&rft.jtitle=Proceedings+of+the+Royal+Society+of+London+B%3A+Biological+Sciences&rft.pages=20132955&rft.volume=281&rft_id=http%3A%2F%2Frspb.royalsocietypublishing.org%2Fcontent%2F281%2F1781%2F20132955&rft_id=info%3Adoi%2F10.1098%2Frspb.2013.2955&rft_id=info%3Apmid%2F24573849&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">Jablonski, N.G.; Chaplin, G. (2000). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bgsu.edu/departments/chem/faculty/leontis/chem447/PDF_files/Jablonski_skin_color_2000.pdf">The evolution of human skin coloration</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120114203210/http://www.bgsu.edu/departments/chem/faculty/leontis/chem447/PDF_files/Jablonski_skin_color_2000.pdf">Arquivado</a> 14 de xaneiro de 2012 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</i> (pdf), 'Journal of Human Evolution 39: 57-106.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Harding, Rosalind M.; Eugene Healy, Amanda J. Ray, Nichola S. Ellis, Niamh Flanagan, Carol Todd, Craig Dixon, Antti Sajantila, Ian J. Jackson, Mark A. Birch-Machin i Jonathan L. Rees (2000). <i>Evidence for variable selective pressures at MC1R</i>. American Journal of Human Genetics 66: 1351 – 1361.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text">Robin, Ashley (1991). <i>Biological Perspectives on Human Pigmentation</i>. Cambridge: Cambridge University Press. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text">Collins, Desmond (1976). <i>The Human Revolution: From Ape to Artist</i>, pàg. 208. (en anglès)</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Segundo a reportaxe de <i><a href="/wiki/Newsweek" title="Newsweek">Newsweek</a></i> do 2 de xullo de 2007, cada minuto morre unha muller no mundo como resultado dun parto, a maioría de veces por mor de <a href="/wiki/Hemorraxia" title="Hemorraxia">hemorraxias</a> incontroladas e <a href="/wiki/Infecci%C3%B3n" title="Infección">infeccións</a>, sobre todo entre as mulleres pobres. O risco estímase en 1:16 na <a href="/wiki/%C3%81frica_subsahariana" title="África subsahariana">África subsahariana</a>, en contraste co 1:2.800 no mundo desenvolvido.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">LaVelle M (1995). "Natural selection and developmental sexual variation in the human pelvis". <i>Am J Phys Anthropol</i> <b>98</b>: 59–72. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8579191">8579191</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2Fajpa.1330980106">10.1002/ajpa.1330980106</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Natural+selection+and+developmental+sexual+variation+in+the+human+pelvis&rft.au=LaVelle+M&rft.date=1995&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Phys+Anthropol&rft.pages=59-72&rft.volume=98&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2Fajpa.1330980106&rft_id=info%3Apmid%2F8579191&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Correia H, Balseiro S, De Areia M (2005). "Sexual dimorphism in the human pelvis: testing a new hypothesis". <i>Homo</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span> <b>56</b>: 153–60. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16130838">16130838</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.jchb.2005.05.003">10.1016/j.jchb.2005.05.003</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Sexual+dimorphism+in+the+human+pelvis%3A+testing+a+new+hypothesis&rft.au=Correia+H%2C+Balseiro+S%2C+De+Areia+M&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.jtitle=Homo&rft.pages=153-60&rft.volume=56&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.jchb.2005.05.003&rft_id=info%3Apmid%2F16130838&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Rush-51"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Rush_51-0">51,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Rush_51-1">51,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Rush D (2000). "Nutrition and maternal mortality in the developing world". <i>Am J Clin Nutr</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span> <b>72</b>: 212 S–240 S. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10871588">10871588</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Nutrition+and+maternal+mortality+in+the+developing+world&rft.au=Rush+D&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Clin+Nutr&rft.pages=212+S-240+S&rft.volume=72&rft_id=info%3Apmid%2F10871588&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Unicef" class="mw-redirect" title="Unicef">Unicef</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080527060953/http://www.childinfo.org/statsbyarea.html">"Monitoring the situation of children and women"</a>. <i>Childinfo</i>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.childinfo.org/statsbyarea.html">o orixinal</a> o 27 de maio de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 30 de maio de 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Monitoring+the+situation+of+children+and+women&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Childinfo&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.childinfo.org%2Fstatsbyarea.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Khor G (2003). "Update on the prevalence of malnutrition among children in Asia". <i>Nepal Med Coll J</i> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span> <b>5</b>: 113–22. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15024783">15024783</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Update+on+the+prevalence+of+malnutrition+among+children+in+Asia&rft.au=Khor+G&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.jtitle=Nepal+Med+Coll+J&rft.pages=113-22&rft.volume=5&rft_id=info%3Apmid%2F15024783&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text">Revista <i><a href="/wiki/Newsweek" title="Newsweek">Newsweek</a></i> (2 de xullo de 2007) (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/"><i>The World Factbook</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190107021832/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/%20">Arquivado</a> 07 de xaneiro de 2019 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., CIA (consultado o 2 de abril de 2005). (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/ageing/note5713.doc.htm">U.N. Statistics on Population Ageing</a>, comunicado de prensa das Nacións Unidas, 28 de febreiro de 2002, consultado o 2 de abril de 2005. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Diamond, Jared (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/whyissexfunevolu00diam_261"><i>Why is Sex Fun? The Evolution of Human Sexuality</i></a> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span>. Basic Books. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/whyissexfunevolu00diam_261/page/n117">167</a>-170. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0-465-03127-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/0-465-03127-7">0-465-03127-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.aufirst=Jared&rft.aulast=Diamond&rft.btitle=Why+is+Sex+Fun%3F+The+Evolution+of+Human+Sexuality&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=0-465-03127-7&rft.pages=167-170&rft.pub=Basic+Books&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fwhyissexfunevolu00diam_261&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Paul Rincon (29 de abril de 2004). BBC News, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3670017.stm">"Nature"</a><span class="reference-accessdate">. Consultado o 13 de xaneiro de 2009</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.au=Paul+Rincon&rft.btitle=Nature&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fscience%2Fnature%2F3670017.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Vegan Society (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070205045758/http://www.vegansociety.com/html/food/nutrition/">"Nutrition"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vegansociety.com/html/food/nutrition/">o orixinal</a> o 05 de febreiro de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado o 14 de febreiro de 2007</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.btitle=Nutrition&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.vegansociety.com%2Fhtml%2Ffood%2Fnutrition%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Baik, H. W. & Russell, R. M. (1999). Vitamin B12 deficiency in the elderly. <i>Annual review of nutrition</i>, 19(1), 357-377(en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">Stabler, S. P., & Allen, R. H. (2004). Vitamin B12 deficiency as a worldwide problem. Annu. Rev. Nutr., 24, 299-326(en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">"Vegetarian Diets". <i>Journal of the American Dietetic Association</i> <b>103</b>: 748–765. 2003. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1053%2Fjada.2003.50142">10.1053/jada.2003.50142</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Vegetarian+Diets&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+the+American+Dietetic+Association&rft.pages=748-765&rft.volume=103&rft_id=info%3Adoi%2F10.1053%2Fjada.2003.50142&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eatright.org/cps/rde/xchg/ada/hs.xsl/advocacy_933_ENU_HTML.htm">Exemplar en liña</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160126043408/http://www.eatright.org/cps/rde/xchg/ada/hs.xsl/advocacy_933_ENU_HTML.htm">Arquivado</a> 26 de xaneiro de 2016 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/healthinfo/bod/en/index.html">Death and DALY estimates for 2002 by cause for WHO Member States</a> Organización Mundial da Saúde. Consultado o 29 de outubro de 2006. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Murray C i Lopez A (1997). "Global mortality, disability, and the contribution of risk factors: Global Burden of Disease Study". <i>Lancet</i> <b>349</b>: 1436–42. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9164317">9164317</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2896%2907495-8">10.1016/S0140-6736(96)07495-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Global+mortality%2C+disability%2C+and+the+contribution+of+risk+factors%3A+Global+Burden+of+Disease+Study&rft.au=Murray+C+i+Lopez+A&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.jtitle=Lancet&rft.pages=1436-42&rft.volume=349&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0140-6736%2896%2907495-8&rft_id=info%3Apmid%2F9164317&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.archaeology.org/9707/newsbriefs/squash.html"><i>Earliest agriculture in the Americas</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2007/213/2">Earliest cultivation of barley</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070216093200/http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2007/213/2">Arquivado</a> 16 de febreiro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5038116.stm">Earliest cultivation of figs</a> – consultado o 19 de febreiro de 2007 (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/wnet/brain/3d/index.html">3-D Brain Anatomy</a>, <i>The Secret Life of the Brain</i>, Public Broadcasting Service (consultado o 03 de abril de 2005). (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Carl_Sagan" title="Carl Sagan">Sagan, Carl</a> (1978). <i>The Dragons of Eden</i>. A Ballantine Book. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0345346297" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-345-34629-7</a> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-AnthropologyTodayApr07-68"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-AnthropologyTodayApr07_68-0">68,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-AnthropologyTodayApr07_68-1">68,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Jonathan Benthall <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1467-8322.2007.00494.x">Animal liberation and rights</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190103054908/http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1467-8322.2007.00494.x">Arquivado</a> 03 de xaneiro de 2019 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</i> Anthropology Today], vol 23 núm 2, páx. 1 – abril del 2007 (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">Tamén se comprobou que hai pombas que superaron o test. Véxase Robert W. Allan en <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww2.lafayette.edu/~allanr/mirror.html">lafayette.edu</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091201124815/http://ww2.lafayette.edu/~allanr/mirror.html">Arquivado</a> 01 de decembro de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">"Self-recognition in an Asian elephant". <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17075063">17075063</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Self-recognition+in+an+Asian+elephant&rft.genre=article&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft_id=info%3Apmid%2F17075063&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ulm.edu/~palmer/ConsciousnessandtheSymbolicUniverse.htm">Consciousness and the Symbolic Universe</a>, do Dr Jack Palmer, consultado o 17 de marzo de 2006. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.mit.edu/newsoffice/2001/abstract-0718.html">Researchers home in on how brain handles abstract thought</a>, consultado o 29 de xullo de 2006 (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text">Dennett, Daniel (1991). <i>Consciousness Explained</i>. Little Brown & Co, 1991, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0316180653" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-316-18065-3</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">Skinner, B.F. About Behaviorism 1974, pàgina 74-75</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Skinner, B.F. <i>About Behaviorism</i>, capítulo 7: Thinking (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text">A teoría da libido considera o desenvolvemento e as motivacións humanas como manifestacións da evolución do impulso sexual. A «Libido», Enciclopèdia Catalana.</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text">Buss, David M. (2004). <i>The Evolution of Desire: Strategies of Human Mating</i>. Edición revisada. Nova York: Basic Books. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Thornhill, R.; Palmer, C. T. (2000). <i>A Natural History of Rape. Biological Bases of Sexual Coercion.</i> Cambridge: MIT Press. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">Número de falantes nativos e secundarios (estatística do ano 2000)</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm">The World's Most Widely Spoken Languages</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110927062910/http://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm">Arquivado</a> 27 de setembro de 2011 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text">É coñecida a afirmación de Heidegger segundo a cal a linguaxe é a casa do ser (<i>Haus donis Seins</i>) e da esencia humana.</span> </li> <li id="cite_note-Revolution-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Revolution_82-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Collins, Desmond (1976). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/humanrevolutionf0000coll"><i>The Human Revolution: From Ape to Artist</i></a>. pp. páx.208.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.au=Collins%2C+Desmond&rft.btitle=The+Human+Revolution%3A+From+Ape+to+Artist&rft.date=1976&rft.genre=book&rft.pages=p%C3%A1x.208&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhumanrevolutionf0000coll&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Royal C, Dunston G (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1454.html">"Changing the paradigm from 'race' to human genome variation"</a>. <i>Nat Genet</i> <b>36</b>: S5–7. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15508004">15508004</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fng1454">10.1038/ng1454</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Changing+the+paradigm+from+%27race%27+to+human+genome+variation&rft.au=Royal+C%2C+Dunston+G&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.jtitle=Nat+Genet&rft.pages=S5-7&rft.volume=36&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fng%2Fjournal%2Fv36%2Fn11s%2Ffull%2Fng1454.html&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fng1454&rft_id=info%3Apmid%2F15508004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Risch, N.; Burchard, E.; Ziv, E.; Tang, H. (2002). "Categorization of humans in biomedical research: genes, race and disease". <i>Genome Biology</i> <b>3</b>: comment2007.2001 – comment2007.2012. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12184798">12184798</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1186%2Fgb-2002-3-7-comment2007">10.1186/gb-2002-3-7-comment2007</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Categorization+of+humans+in+biomedical+research%3A+genes%2C+race+and+disease&rft.au=Risch%2C+N.%3B+Burchard%2C+E.%3B+Ziv%2C+E.%3B+Tang%2C+H.&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.jtitle=Genome+Biology&rft.pages=comment2007.2001+-+comment2007.2012&rft.volume=3&rft_id=info%3Adoi%2F10.1186%2Fgb-2002-3-7-comment2007&rft_id=info%3Apmid%2F12184798&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Hua Liu, [<i>et al</i>] (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cell.com/ajhg/fulltext/S0002-9297(07)63131-0?code=ajhg-site">"A Geographically Explicit Genetic Model of Worldwide Human-Settlement History"</a>. <i>The American Journal of Human Genetics</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</span> <b>79</b>: 230–237. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1086%2F505436">10.1086/505436</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=A+Geographically+Explicit+Genetic+Model+of+Worldwide+Human-Settlement+History&rft.au=Hua+Liu%2C+%5B%27%27et+al%27%27%5D&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.jtitle=The+American+Journal+of+Human+Genetics&rft.pages=230-237&rft.volume=79&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cell.com%2Fajhg%2Ffulltext%2FS0002-9297%2807%2963131-0%3Fcode%3Dajhg-site&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F505436&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Jorde L, Watkins W, Bamshad M, Dixon M, Ricker C, Seielstad M i Batzer M (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190916004305/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1288178/?tool=pubmed">"The distribution of human genetic diversity: a comparison of mitochondrial, autosomal, and Y-chromosome data"</a>. <i>Am J Hum Genet</i> <b>66</b>: 979–88. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10712212">10712212</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1086%2F302825">10.1086/302825</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=10712212">o orixinal</a> o 16 de setembro de 2019<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=The+distribution+of+human+genetic+diversity%3A+a+comparison+of+mitochondrial%2C+autosomal%2C+and+Y-chromosome+data&rft.au=Jorde+L%2C+Watkins+W%2C+Bamshad+M%2C+Dixon+M%2C+Ricker+C%2C+Seielstad+M+i+Batzer+M&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Hum+Genet&rft.pages=979-88&rft.volume=66&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pubmedcentral.nih.gov%2Farticlerender.fcgi%3Ftool%3Dpubmed%26pubmedid%3D10712212&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F302825&rft_id=info%3Apmid%2F10712212&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-REGWG-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-REGWG_87-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1275602">The Use of Racial, Ethnic, and Ancestral Categories in Human Genetics Research</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190916004305/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1275602/">Arquivado</a> 16 de setembro de 2019 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>." del "Race, Ethnicity, and Genetics Working Group". <i>Am J Hum Genet.</i> 2005, <b>77</b>(4): 519–532. (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fiu.edu/~biology/pcb5665/RACEgen.pdf">Deconstructing the relationship between genetics and race</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071201172350/http://www.fiu.edu/~biology/pcb5665/RACEgen.pdf">Arquivado</a> 01 de decembro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>." Michael Bamshad, Stephen Wooding, Benjamin A. Salisbury i J. Claiborne Stephens. <i>Nature Genetics</i> (2004) <b>5</b>:598-609 (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/f">ull/ng1438.html Implications of biogeography of human populations for 'race' and medicine</a>" de Sarah A Tishkoff & Kenneth K Kidd. <i>Nature Genetics</i> <b>36</b>, S21 - S27 (2004) (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1435.html">Genetic variation, classification and 'race'</a>" de Lynn B Jorde & Stephen P Wooding. <i>Nature Genetics' <b>36</b>, S28 - S33 (2004) (en inglés)</i></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190916004305/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1275602/?tool=pubmed">"The use of racial, ethnic, and ancestral categories in human genetics research"</a>. <i>Am J Hum Genet</i> <b>77</b>: 519–32. 2005. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16175499">16175499</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1086%2F491747">10.1086/491747</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=16175499">o orixinal</a> o 16 de setembro de 2019<span class="reference-accessdate">. Consultado o 20 de xullo de 2017</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=The+use+of+racial%2C+ethnic%2C+and+ancestral+categories+in+human+genetics+research&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Hum+Genet&rft.pages=519-32&rft.volume=77&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pubmedcentral.nih.gov%2Farticlerender.fcgi%3Ftool%3Dpubmed%26pubmedid%3D16175499&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F491747&rft_id=info%3Apmid%2F16175499&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Edwards A (2003). "Human genetic diversity: Lewontin's fallacy". <i>Bioessays</i> <b>25</b>: 798–801. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12879450">12879450</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2Fbies.10315">10.1002/bies.10315</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.atitle=Human+genetic+diversity%3A+Lewontin%27s+fallacy&rft.au=Edwards+A&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.jtitle=Bioessays&rft.pages=798-801&rft.volume=25&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2Fbies.10315&rft_id=info%3Apmid%2F12879450&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">Keita, S. O. Y.; Kittles, R. A.; Royal, C. D. M.; Bonney, G. E.; Furbert-Harris, P.; Dunston, D. M.; Rotimi, C. M. (2004). "Conceptualizing human variation", <b>Nature Genetics</b> 36, S17 - S20 (2004) <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/ng1455">10.1038/ng1455</a> (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Max_Weber" title="Max Weber">Max Weber</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mdx.ac.uk/www/study/xweb.htm"><i>Max Weber's definition of the modern state 1918</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20020612070242/http://www.mdx.ac.uk/www/study/xWeb.htm">Arquivado</a> 12 de xuño de 2002 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., 1918, (consultado o 17 de marzo de 2006) (en inglés).</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text">Ferguson, Niall. "The Next War of the World." Foreign Affairs, set-oct del 2006 (en inglés)</span> </li> <li id="cite_note-consultation-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-consultation_96-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">US Government Accounting Office (GAO) (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fas.org/irp/gao/d01917.pdf">"U.N. peacekeeping executive branch consultations with Congress did not fully meet expectations in 1999-2000"</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> <span style="font-style: italic;">(en inglés)</span>. p. 52.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ASer+humano&rft.au=US+Government+Accounting+Office+%28GAO%29&rft.btitle=U.N.+peacekeeping+executive+branch+consultations+with+Congress+did+not+fully+meet+expectations+in+1999-2000&rft.date=2000&rft.genre=unknown&rft.pages=52&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fas.org%2Firp%2Fgao%2Fd01917.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén"><span id="V.C3.A9xase_tam.C3.A9n"></span>Véxase tamén</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Wikimedia Commons</a> ten máis contidos multimedia na categoría:  <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:People" class="extiw" title="commons:Category:People">Ser humano</a> <span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q5" title="Modificar a ligazón no Wikidata"><img alt="Modificar a ligazón no Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/12px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/18px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/24px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></b></i></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Freeman, Scott; Jon C. Herron, <i>Evolutionary Analysis</i> (4a ed.) Pearson Education, Inc., 2007. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0132275848" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-13-227584-8</a> páxinas 757–761.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas"><span id="Ligaz.C3.B3ns_externas"></span>Ligazóns externas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ser_humano&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ntic.educacion.es/w3/eos/MaterialesEducativos/mem/claves_evolucion/index.html">As claves da evolución humana</a><i>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.becominghuman.org/"><i>Becoming Human</i></a> Estudo da evolución humana dende múltiplos puntos de vista. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Especies_existentes_da_familia_Hominidae" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:Hominidae" title="Modelo:Hominidae"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/w/index.php?title=Conversa_modelo:Hominidae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conversa modelo:Hominidae (a páxina aínda non existe)"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:Hominidae&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Especies_existentes_da_familia_Hominidae" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Especie" title="Especie">Especies</a> existentes da <a href="/wiki/Familia_(biolox%C3%ADa)" title="Familia (bioloxía)">familia</a> <a href="/wiki/Hominidae" class="mw-redirect" title="Hominidae">Hominidae</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div id="*_Reino:_Animalia_*_Filo:_Chordata_*_Clase:_Mammalia_*_Orde:_Primates_*_Suborde:_Haplorrhini"> <ul><li>Reino: <a href="/wiki/Animalia" class="mw-redirect" title="Animalia">Animalia</a></li> <li>Filo: <a href="/wiki/Chordata" class="mw-redirect" title="Chordata">Chordata</a></li> <li>Clase: <a href="/wiki/Mammalia" class="mw-redirect" title="Mammalia">Mammalia</a></li> <li>Orde: <a href="/wiki/Primates" title="Primates">Primates</a></li> <li>Suborde: <a href="/wiki/Haplorrhini" title="Haplorrhini">Haplorrhini</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Ponginae" title="Ponginae">Ponginae</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;background:#ffffff;"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="Pongo(Orangutáns)" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:7.5em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><i><a href="/wiki/Pongo" class="mw-redirect" title="Pongo">Pongo</a></i><br /><small>(<a href="/wiki/Orangut%C3%A1n" title="Orangután">Orangutáns</a>)</small></div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Orangut%C3%A1n_de_Borneo" title="Orangután de Borneo">Orangután de Borneo (<i>P. pygmaeus</i>)</a></li> <li><a href="/wiki/Orangut%C3%A1n_de_Sumatra" title="Orangután de Sumatra">Orangután de Sumatra (<i>P. abelii</i>)</a></li> <li><a href="/wiki/Orangut%C3%A1n_de_Tapanuli" title="Orangután de Tapanuli">Orangután de Tapanuli (<i>P. tapanuliensis</i>)</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Homininae" title="Homininae">Homininae</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;background:#ffffff;"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:7.5em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><i><a href="/wiki/Gorilla" class="mw-redirect" title="Gorilla">Gorilla</a></i><br /><small>(<a href="/wiki/Gorila" title="Gorila">Gorilas</a>)</small></div></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto; background:#f7f7f7;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Gorilla_gorilla" title="Gorilla gorilla">Gorilla gorilla</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Gorilla_beringei" title="Gorilla beringei">Gorilla beringei</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:7.5em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><i><a href="/wiki/Pan_(x%C3%A9nero)" class="mw-redirect" title="Pan (xénero)">Pan</a></i><br /><small>(<a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">Chimpancés</a>)</small></div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto; background:#f7f7f7;;background:#ffffff;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9_com%C3%BAn" title="Chimpancé común">Chimpancé común (<i>P. troglodytes</i>)</a></li> <li><a href="/wiki/Bonobo" title="Bonobo">Bonobo (<i>P. paniscus</i>)</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:7.5em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><i><a href="/wiki/Homo" title="Homo">Homo</a></i></div></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto; background:#f7f7f7;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Ser humano (<i>H. s. sapiens</i>)</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><b><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Hominoidea" title="Categoría:Hominoidea">Categoría</a></b></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Evolución_humana" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="text-align:center;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:Evoluci%C3%B3n_humana" title="Modelo:Evolución humana"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/w/index.php?title=Conversa_modelo:Evoluci%C3%B3n_humana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conversa modelo:Evolución humana (a páxina aínda non existe)"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:Evoluci%C3%B3n_humana&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Evolución_humana" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_humana" title="Evolución humana">Evolución humana</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align:center;;width:1%"><a href="/wiki/Homininae" title="Homininae">Homininae</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Devanceiro_com%C3%BAn_entre_home_e_chimpanc%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Devanceiro común entre home e chimpancé (a páxina aínda non existe)">Devanceiro común entre home e chimpancé</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align:center;;width:1%"><a href="/wiki/Australopithecino" class="mw-disambig" title="Australopithecino">Australopithecino</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Kenyanthropus" class="mw-redirect" title="Kenyanthropus">Kenyanthropus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Orrorin" title="Orrorin">Orrorin</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Sahelanthropus" title="Sahelanthropus">Sahelanthropus</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><i><a href="/wiki/Ardipithecus" title="Ardipithecus">Ardipithecus</a></i></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Ardipithecus_kadabba" class="mw-redirect" title="Ardipithecus kadabba">A. kadabba</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Ardipithecus_ramidus" class="mw-redirect" title="Ardipithecus ramidus">A. ramidus</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><i><a href="/wiki/Australopithecus" title="Australopithecus">Australopithecus</a></i></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Australopithecus_afarensis" title="Australopithecus afarensis">A. afarensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Australopithecus_africanus" title="Australopithecus africanus">A. africanus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Australopithecus_anamensis" title="Australopithecus anamensis">A. anamensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Australopithecus_bahrelghazali&action=edit&redlink=1" class="new" title="Australopithecus bahrelghazali (a páxina aínda non existe)">A. bahrelghazali</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Australopithecus_deyiremeda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Australopithecus deyiremeda (a páxina aínda non existe)">A. deyiremeda</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Australopithecus_garhi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Australopithecus garhi (a páxina aínda non existe)">A. garhi</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Australopithecus_sediba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Australopithecus sediba (a páxina aínda non existe)">A. sediba</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><i><a href="/wiki/Paranthropus" title="Paranthropus">Paranthropus</a></i></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Paranthropus_aethiopicus" title="Paranthropus aethiopicus">P. aethiopicus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Paranthropus_boisei" title="Paranthropus boisei">P. boisei</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Paranthropus_robustus" title="Paranthropus robustus">P. robustus</a></i></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align:center;;width:1%"><a href="/wiki/Homo" title="Homo">Humanos e<br />proto-humanos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Homo_sapiens_arcaico" title="Homo sapiens arcaico">Homo sapiens arcaico</a></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_ergaster" title="Homo ergaster">H. ergaster</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_gautengensis" title="Homo gautengensis">H. gautengensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_habilis" title="Homo habilis">H. habilis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_rudolfensis" title="Homo rudolfensis">H. rudolfensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_naledi" title="Homo naledi">H. naledi</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><i><a href="/wiki/Homo_erectus" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Home_de_Xava" title="Home de Xava">H. e. erectus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_erectus" title="Homo erectus">H. e. georgicus</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Home_de_Lantian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Home de Lantian (a páxina aínda non existe)">H. e. lantianensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Home_de_Nanjing&action=edit&redlink=1" class="new" title="Home de Nanjing (a páxina aínda non existe)">H. e. nankinensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Meganthropus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Meganthropus (a páxina aínda non existe)">H. e. palaeojavanicus</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Homo_erectus_pekinensis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Homo erectus pekinensis (a páxina aínda non existe)">H. e. pekinensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Home_de_Solo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Home de Solo (a páxina aínda non existe)">H. e. soloensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Home_de_Tautavel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Home de Tautavel (a páxina aínda non existe)">H. e. tautavelensis</a></i></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Homo_erectus_yuanmouensis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Homo erectus yuanmouensis (a páxina aínda non existe)">H. e. yuanmouensis</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><i><a href="/wiki/Homo_luzonensis" title="Homo luzonensis">Homo luzonensis</a></i></li> <li><a href="/wiki/Hom%C3%ADnido_de_Denisova" title="Homínido de Denisova">Homínido de Denisova</a></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_antecessor" title="Homo antecessor">H. antecessor</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_cepranensis" title="Homo cepranensis">H. cepranensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_floresiensis" title="Homo floresiensis">H. floresiensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_heidelbergensis" title="Homo heidelbergensis">H. heidelbergensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Florisbad_Skull" class="mw-redirect" title="Florisbad Skull">H. helmei</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Home_de_Neanderthal" class="mw-redirect" title="Home de Neanderthal">H. neanderthalensis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_rhodesiensis" title="Homo rhodesiensis">H. rhodesiensis</a></i></li> <li><a href="/wiki/Penghu_1" class="mw-redirect" title="Penghu 1">Penghu 1</a></li> <li><a href="/wiki/Homes_da_cova_dos_cervos" title="Homes da cova dos cervos">Homes da cova dos cervos</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center;"><i><a href="/wiki/Homo_sapiens_sapiens" title="Homo sapiens sapiens">Homo sapiens</a></i> <small>(<a class="mw-selflink selflink">ser humano</a>)</small></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Home_de_Croma%C3%B1%C3%B3n" title="Home de Cromañón">Cro-Magnon</a></li> <li><i><a href="/wiki/Homo_sapiens_idaltu" title="Homo sapiens idaltu">H. s. idaltu</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Humanos_anatomicamente_modernos" title="Humanos anatomicamente modernos">H. s. sapiens</a></i></li> <li><a href="/wiki/Manot_1" title="Manot 1">Manot people</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q5" class="extiw" title="wikidata:Q5">Q5</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11934882t">11934882t</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/human-being">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Faceted_Application_of_Subject_Terminology" title="Faceted Application of Subject Terminology">FAST</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.worldcat.org/fast/962832">962832</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gran_Enciclop%C3%A8dia_Catalana" title="Gran Enciclopèdia Catalana">GEC</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0187830.xml">0187830</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Giant_Bomb" title="Giant Bomb">GiantBomb</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.giantbomb.com/wd/3015-810/">3015-810</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4038639-9">4038639-9</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://www.jstor.org/topic/humans">humans</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph116876">ph116876</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_t%C3%A9cnica_nacional_de_Praga" title="Biblioteca técnica nacional de Praga">PSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://psh.techlib.cz/skos/PSH2693">2693</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;">Identificadores</th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D006801">D006801</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.nlm.nih.gov/mesh/B01.050.150.900.649.313.988.400.112.400.400">B01.050.150.900.649.313.988.400.112.400.400</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">NCIt: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncit.nci.nih.gov/ncitbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Thesaurus&code=C14225">C14225</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Unified_Medical_Language_System" title="Unified Medical Language System">UMLS</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncim-stage.nci.nih.gov/ncimbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Metathesaurus&code=C0086418">C0086418</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ser_humano&oldid=6896510">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ser_humano&oldid=6896510</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categoría</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Humanos" title="Categoría:Humanos">Humanos</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_con_referencias_sen_URL_e_con_data_de_acceso" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso">Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_PMID" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(m%C3%A1is_de_30_kB)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikiproxecto_1000_artigos_de_calidade_para_alumnado_de_12_a_16_anos/Biolox%C3%ADa_e_Xeolox%C3%ADa" title="Categoría:Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía">Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(Ciencia)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 26 de novembro de 2024 ás 13:17.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información.<br />Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Ser_humano&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-zm2w5","wgBackendResponseTime":160,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.895","walltime":"1.164","ppvisitednodes":{"value":27277,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":193058,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":24130,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":30,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":13,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":90153,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":14,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 826.448 1 -total"," 35.10% 290.076 1 Modelo:Listaref"," 26.33% 217.578 1 Modelo:Taxobox"," 25.94% 214.394 1 Modelo:Taxobox/núcleo"," 18.21% 150.522 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 14.04% 116.033 1 Modelo:Rango_fósil"," 13.49% 111.472 28 Modelo:Cita_publicación_periódica"," 10.62% 87.809 1 Modelo:Phanerozoic_220px"," 9.70% 80.134 11 Modelo:Rango_fósil/barra"," 9.55% 78.939 1 Modelo:Propiedade"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.373","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7889767,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-fwn8z","timestamp":"20241127165053","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Ser humano","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Ser_humano","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-11-06T12:02:18Z","dateModified":"2024-11-26T13:17:55Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/7a\/Homo_Sapien_range.png","headline":"especie animal pertencente \u00e1 familia Hominidae, \u00fanica supervivente do x\u00e9nero Homo"}</script> </body> </html>