CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Runen - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"140baa2e-fd36-4a1b-9223-09292c59dcb6","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Runen","wgTitle":"Runen","wgCurRevisionId":68181484,"wgRevisionId":68181484,"wgArticleId":20133,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juni 2024","Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen","Runen","Noordse mythologie","Waarzeggerij","Geschiedenis van Groenland","Runensteen","Germaanse taal","Geschiedenis van Groningen (provincie)"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Runen","wgRelevantArticleId":20133,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit" :[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q82996","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/1200px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="970"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/800px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="646"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/640px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="517"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Runen - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Runen"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Runen&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Runen"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Runen rootpage-Runen skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/1_december"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Runen" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Runen" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Runen" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Runen" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Naamherkomst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Naamherkomst"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Naamherkomst</span> </div> </a> <ul id="toc-Naamherkomst-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oorsprong" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorsprong"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Oorsprong</span> </div> </a> <ul id="toc-Oorsprong-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Functies_en_betekenissen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Functies_en_betekenissen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Functies en betekenissen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Functies_en_betekenissen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Functies en betekenissen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Functies_en_betekenissen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Runen_in_de_Noordse_mythologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Runen_in_de_Noordse_mythologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Runen in de Noordse mythologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Runen_in_de_Noordse_mythologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Soorten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Soorten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Soorten</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Soorten-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Soorten-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Soorten-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oudere_Futhark_(2e_tot_8e_eeuw)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oudere_Futhark_(2e_tot_8e_eeuw)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Oudere Futhark (2e tot 8e eeuw)</span> </div> </a> <ul id="toc-Oudere_Futhark_(2e_tot_8e_eeuw)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Angelfriese_runen_(5e_tot_11e_eeuw)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Angelfriese_runen_(5e_tot_11e_eeuw)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Angelfriese runen (5e tot 11e eeuw)</span> </div> </a> <ul id="toc-Angelfriese_runen_(5e_tot_11e_eeuw)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jonger_Futhark_(9e_tot_12e_eeuw)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jonger_Futhark_(9e_tot_12e_eeuw)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Jonger Futhark (9e tot 12e eeuw)</span> </div> </a> <ul id="toc-Jonger_Futhark_(9e_tot_12e_eeuw)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Lange_takrunen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lange_takrunen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.1</span> <span>Lange takrunen</span> </div> </a> <ul id="toc-Lange_takrunen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Korte_twijgrunen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Korte_twijgrunen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.2</span> <span>Korte twijgrunen</span> </div> </a> <ul id="toc-Korte_twijgrunen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hälsingerunen_(staafloze_runen)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Hälsingerunen_(staafloze_runen)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.3</span> <span>Hälsingerunen (staafloze runen)</span> </div> </a> <ul id="toc-Hälsingerunen_(staafloze_runen)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Middeleeuwse_runen_(12e_tot_15e_eeuw)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Middeleeuwse_runen_(12e_tot_15e_eeuw)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Middeleeuwse runen (12e tot 15e eeuw)</span> </div> </a> <ul id="toc-Middeleeuwse_runen_(12e_tot_15e_eeuw)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dalekarlische_runen_(16e_tot_19e_eeuw)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dalekarlische_runen_(16e_tot_19e_eeuw)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Dalekarlische runen (16e tot 19e eeuw)</span> </div> </a> <ul id="toc-Dalekarlische_runen_(16e_tot_19e_eeuw)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Inscripties" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Inscripties"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Inscripties</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Inscripties-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Inscripties-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Inscripties-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Runen_in_Nederland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Runen_in_Nederland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Runen in Nederland</span> </div> </a> <ul id="toc-Runen_in_Nederland-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Modern_gebruik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Modern_gebruik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Modern gebruik</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Modern_gebruik-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Modern gebruik-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Modern_gebruik-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Gebruik_door_nazi's" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gebruik_door_nazi's"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Gebruik door nazi's</span> </div> </a> <ul id="toc-Gebruik_door_nazi's-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voorspellen_met_runen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Voorspellen_met_runen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Voorspellen met runen</span> </div> </a> <ul id="toc-Voorspellen_met_runen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esoterie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Esoterie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Esoterie</span> </div> </a> <ul id="toc-Esoterie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tolkienrunen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tolkienrunen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Tolkienrunen</span> </div> </a> <ul id="toc-Tolkienrunen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Runen_in_stripverhalen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Runen_in_stripverhalen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Runen in stripverhalen</span> </div> </a> <ul id="toc-Runen_in_stripverhalen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Noten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Noten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Noten</span> </div> </a> <ul id="toc-Noten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bron" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bron"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Bron</span> </div> </a> <ul id="toc-Bron-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_links" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_links"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Externe links</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_links-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Runen</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 83 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-83" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">83 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Rune-alfabet" title="Rune-alfabet – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Rune-alfabet" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Futhark" title="Futhark – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Futhark" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Fu%C3%BEorc" title="Fuþorc – Oudengels" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Fuþorc" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Oudengels" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D8%A8%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%A9_%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="أبجدية رونية – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أبجدية رونية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Alfabetu_r%C3%BAnicu" title="Alfabetu rúnicu – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Alfabetu rúnicu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Run_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Run əlifbası – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Run əlifbası" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD_%D1%8F%D2%99%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Рун яҙмаһы – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Рун яҙмаһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Runen" title="Runen – Beiers" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Runen" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Beiers" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D1%8B" title="Руны – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Руны" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B8" title="Руни – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Руни" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Runo%C3%B9" title="Runoù – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Runoù" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Rune" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Alfabet_r%C3%BAnic" title="Alfabet rúnic – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Alfabet rúnic" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Runy" title="Runy – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Runy" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%C4%83%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Рунăсем – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Рунăсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Runealfabet" title="Runealfabet – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Runealfabet" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Runen" title="Runen – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Runen" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Alfabey_Runki" title="Alfabey Runki – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Alfabey Runki" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CE%BF%CE%B9" title="Ρούνοι – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρούνοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Rune" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Runaj_alfabetoj" title="Runaj alfabetoj – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Runaj alfabetoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Alfabeto_r%C3%BAnico" title="Alfabeto rúnico – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Alfabeto rúnico" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Ruunid" title="Ruunid – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Ruunid" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Alfabeto_erruniko" title="Alfabeto erruniko – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Alfabeto erruniko" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" title="خط رونی – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="خط رونی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Riimukirjoitus" title="Riimukirjoitus – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Riimukirjoitus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAnir" title="Rúnir – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Rúnir" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Rune" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Ruunen" title="Ruunen – Noord-Fries" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Ruunen" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Noord-Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Runen" title="Runen – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Runen" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Alfabeto_r%C3%BAnico" title="Alfabeto rúnico – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Alfabeto rúnico" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8D%82%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%BD%F0%90%8D%89%F0%90%8D%83" title="𐍂𐌿𐌽𐍉𐍃 – Gothisch" lang="got" hreflang="got" data-title="𐍂𐌿𐌽𐍉𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothisch" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Abbyrlhit_Roonagh" title="Abbyrlhit Roonagh – Manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Abbyrlhit Roonagh" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="Manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%9C%D7%A4%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%99" title="אלפבית רוני – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="אלפבית רוני" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A4%BF" title="रूनी लिपि – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="रूनी लिपि" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rune" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAna%C3%ADr%C3%A1s" title="Rúnaírás – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Rúnaírás" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուներ – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ռուներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Alfabet_Rune" title="Alfabet Rune – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Alfabet Rune" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Runo-skribajo" title="Runo-skribajo – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Runo-skribajo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAnir" title="Rúnir – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Rúnir" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Alfabeto_runico" title="Alfabeto runico – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Alfabeto runico" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%AB%E3%83%BC%E3%83%B3%E6%96%87%E5%AD%97" title="ルーン文字 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ルーン文字" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="რუნები – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რუნები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D0%B6%D0%B0%D0%B7%D1%83" title="Руналық жазу – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Руналық жазу" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A3%AC_%EB%AC%B8%EC%9E%90" title="룬 문자 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="룬 문자" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Runae" title="Runae – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Runae" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Runas" title="Runas – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Runas" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Runos" title="Runos – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Runos" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/R%C5%ABnu_raksts" title="Rūnu raksts – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Rūnu raksts" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Abidy_ronika" title="Abidy ronika – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Abidy ronika" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B0%D0%B7%D0%B1%D1%83%D0%BA%D0%B0" title="Рунска азбука – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Рунска азбука" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Rune" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%BD%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%85%E1%80%AC" title="သစ်ထွင်းစာ – Birmaans" lang="my" hreflang="my" data-title="သစ်ထွင်းစာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmaans" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Runes_(skrift)" title="Runes (skrift) – Nederduits" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Runes (skrift)" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Nederduits" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Runer" title="Runer – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Runer" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Runer" title="Runer – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Runer" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Alfabet_runic" title="Alfabet runic – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Alfabet runic" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B0%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%AA%E0%A9%80" title="ਰੂਨੀ ਲਿਪੀ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਰੂਨੀ ਲਿਪੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Runy" title="Runy – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Runy" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C_%D9%84%D9%BE%DB%8C" title="رونی لپی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="رونی لپی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Runas" title="Runas – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Runas" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Run%C4%83" title="Rună – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Rună" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D1%8B" title="Руны – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Руны" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Руналар – Jakoets" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Руналар" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Jakoets" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rune" title="Rune – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Rune" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Runes" title="Runes – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Runes" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Runy_(germ%C3%A1nske_p%C3%ADsmo)" title="Runy (germánske písmo) – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Runy (germánske písmo)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Runa" title="Runa – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Runa" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Alfabeti_runik" title="Alfabeti runik – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Alfabeti runik" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B5" title="Руне – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Руне" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Runen" title="Runen – Saterfries" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Runen" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterfries" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Runor" title="Runor – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Runor" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B8%99" title="อักษรรูน – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="อักษรรูน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Runik_yaz%C4%B1" title="Runik yazı – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Runik yazı" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BD%D0%B8" title="Руни – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Руни" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C_%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%81_%D8%AA%DB%81%D8%AC%DB%8C" title="رونی حروف تہجی – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رونی حروف تہجی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Runik_yozuv" title="Runik yozuv – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Runik yozuv" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_Rune" title="Chữ Rune – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Chữ Rune" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Rune_(abakadahan)" title="Rune (abakadahan) – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Rune (abakadahan)" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%99%8F%E5%8C%BF%E5%AD%97%E6%AF%8D" title="虏匿字母 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="虏匿字母" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%9B%A7%E6%81%A9%E5%AD%97%E6%AF%8D" title="盧恩字母 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="盧恩字母" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%9B%A7%E6%81%A9%E5%AD%97%E6%AF%8D" title="盧恩字母 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="盧恩字母" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q82996#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Runen" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Runen" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Runen"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Runen"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Runen" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Runen" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&oldid=68181484" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Runen&id=68181484&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FRunen"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FRunen"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Runen"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Runen&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Runen&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Runes" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q82996" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:#ddeef8; color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Runen </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikipedia_in_rune.png" class="mw-file-description"><img alt="Het woord wikipedia geschreven in runenschrift" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/Wikipedia_in_rune.png" decoding="async" width="266" height="65" class="mw-file-element" data-file-width="229" data-file-height="56" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;" colspan="3"><div style="font-size:90%">Het woord <i><a href="/wiki/Wikipedia" title="Wikipedia">wikipedia</a></i> geschreven in runenschrift</div> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:#ddeef8; color:inherit; text-align:center;" colspan="3">Algemene informatie </th></tr> <tr> <th>Type </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Alfabet" title="Alfabet">Alfabet</a> </td></tr> <tr> <th>Talen </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Germaanse_talen" title="Germaanse talen">Germaanse talen</a> </td></tr> <tr> <th>Periode </th> <td colspan="2">2e eeuw - 19e eeuw </td></tr> <tr> <th>Schrijfrichting </th> <td colspan="2">Links-naar-rechts </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:#ddeef8; color:inherit;" colspan="3">Verwantschap </th></tr> <tr> <th>Moederschriften </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Egyptische_hi%C3%ABrogliefen" title="Egyptische hiërogliefen">Egyptische hiërogliefen</a> <ul><li><a href="/wiki/Proto-Sina%C3%AFtisch_schrift" title="Proto-Sinaïtisch schrift">Proto-Sinaïtisch</a> <ul><li><a href="/wiki/Fenicisch_alfabet" title="Fenicisch alfabet">Fenicisch</a> <ul><li><a href="/wiki/Grieks_alfabet" title="Grieks alfabet">Grieks</a> <ul><li><a href="/wiki/Oud-Italische_schriften" title="Oud-Italische schriften">Oud-Italisch</a></li></ul></li></ul></li></ul></li></ul> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:#ddeef8; color:inherit;" colspan="3">Indeling </th></tr> <tr> <th>Unicode-subbereik </th> <td colspan="2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.unicode.org/charts/PDF/U16A0.pdf">U+16A0–U+16FF</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/ISO_15924" title="ISO 15924">ISO 15924</a> </th> <td colspan="2">Runr, 211 </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="background-color:#ddeef8; color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Taal" title="Portaal:Taal">Taal</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/260px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg" decoding="async" width="260" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/390px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg/520px-Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1616" /></a><figcaption>Oudst dateerbare runeninscriptie (circa 160 na Chr.), aangebracht op een kam gevonden bij Vimose op het eiland <a href="/wiki/Funen" title="Funen">Funen</a> in <a href="/wiki/Denemarken" title="Denemarken">Denemarken</a>. De naam <i>Harja</i> is in het Oude Futhark erin „geritst” en duidt ,krijger' aan.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg/260px-Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg" decoding="async" width="260" height="412" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg/390px-Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bb/Virtues_of_the_Hero_Starkater_-_Olaus_Magnus_1555.jpg 2x" data-file-width="505" data-file-height="800" /></a><figcaption>Starkaðr houdt twee runenstaven vast, 1555</figcaption></figure> <p>Het <b>runenschrift</b> (kortweg <b>runen</b> of <b>ruinen</b>) is het oudst bekende <a href="/wiki/Schrift_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Schrift (hoofdbetekenis)">schrift</a> dat door de <a href="/wiki/Germanen" title="Germanen">Germaanse</a> <a href="/wiki/Volk" title="Volk">volkeren</a> gebruikt werd. Het bestaat uit letters samengesteld uit meestal rechte en hoekige lijnen die gemakkelijk in bijvoorbeeld steen of hout kunnen worden gekrast. Bij gebruik op metaal werden ook wel ronde vormen gebruikt. De term voor de wetenschappelijke bestudering van runenalfabetten, <a href="/wiki/Inscriptie" title="Inscriptie">runeninscripties</a> en hun geschiedenis, is runologie of runenkunde. </p><p>Het omvatte oorspronkelijk 24 lettertekens waar een betekenis aan verbonden werd. Deze Oudgermaanse runen werden vanaf de 7e eeuw geleidelijk vervangen door de Angelsaksische (33 tekens) en Noordse runen (16 tekens). Het eindstadium van deze ontwikkeling viel in de 9e eeuw. In de 12e eeuw hadden zich uit de Noordse runen de gepuncteerde runen (met puntjes) ontwikkeld. Deze waren beter bruikbaar, want 16 tekens bleek onvoldoende te zijn. Later ontwikkelde uit het laatstgenoemde schrift zich de Dalecarliaanse runen, die in <a href="/wiki/Dalarna" title="Dalarna">Dalarna</a> voor het <a href="/wiki/Elfdaals" title="Elfdaals">Elfdaals</a> werden gebruikt. Met de opkomst van het <a href="/wiki/Christendom" title="Christendom">christendom</a> boetten de runenschriften aan belang in, en vanaf de 20e eeuw raakten ook de Dalekarliaanse runen buiten gebruik. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Naamherkomst">Naamherkomst</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Naamherkomst" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Naamherkomst"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De naam voor een Germaans schriftteken, <i>rune</i> (meervoud: <i>runen</i>), is vanwege de toen groeiende belangstelling voor de Oudgermaanse cultuur aan het eind van de 18e eeuw ontleend aan het Duitse woord <i>„Rune</i>”, dat zelf geleend is van het Oudnoordse woord "<i>rún</i>", wat ook „geheim” kan betekenen. Dit woord is verwant aan <i>„rūna</i>” (vertrouwelijk gesprek, raad) in het <a href="/wiki/Oudsaksisch" title="Oudsaksisch">Oudsaksisch</a>, hetgeen in het <a href="/wiki/Middelnederlands" title="Middelnederlands">Middelnederlands</a> voorkwam als <i>„rune</i>” (geheim overleg). Middelnederlands "runen" of "ruinen" (fluisteren, een geheime samenspreking houden) is aan <i>rune</i> verwant en men kent dit woord nog steeds in enkele Nederlandse dialecten als <i>ruinen</i> (mompelen, morren).<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De betekenis van het woord <i>rune</i> kan ook "verborgen" zijn, al naargelang van tijd en taal. Zo wordt in de <a href="/wiki/Gotische_Bijbel" title="Gotische Bijbel">Gotische Bijbel</a> van <a href="/wiki/Wulfila" title="Wulfila">Wulfila</a> het woord "verborgenheid" (<a href="/wiki/Evangelie_volgens_Marcus" title="Evangelie volgens Marcus">Marcus</a> 4:11) door <i>rúna</i> vertaald. </p><p>Het aanbrengen van runen wordt ook wel <i>ritsen</i> genoemd.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oorsprong">Oorsprong</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Oorsprong" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Oorsprong"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De oudste bekende runeninscripties stammen uit de <a href="/wiki/Romeinse_ijzertijd" title="Romeinse ijzertijd">Romeinse ijzertijd</a>, een periode waarin de Romeinse invloed zich tot in Noord-Europa verspreidde. Tot de oudste vondsten behoren de Svingerudsteen (ca. 0-250), een Deense kam (ca. 160) en een Noorse speerpunt (ca. 200).<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het runenschrift heeft zekere overeenkomsten met het <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijnse</a> en <a href="/wiki/Grieks" title="Grieks">Griekse</a> alfabet. Volgens één theorie is het van <a href="/wiki/Oud-Italische_schriften" title="Oud-Italische schriften">Italische oorsprong</a>. Het zou mogelijk ontleend zijn aan de <a href="/wiki/Rhaeti%C3%ABrs" class="mw-redirect" title="Rhaetiërs">Raetiërs</a>, een volk dat in de eeuwen voor onze jaartelling in de <a href="/wiki/Alpen" title="Alpen">Alpen</a> woonde. De Raetiërs zouden op hun beurt het eigen schrift aan de <a href="/wiki/Etrusken" title="Etrusken">Etrusken</a> hebben ontleend, met wie zij in de <a href="/wiki/Povlakte" title="Povlakte">Povlakte</a> contact hadden. Een andere theorie stelt invloed van de <a href="/wiki/Nabatee%C3%ABrs" title="Nabateeërs">Nabateeërs</a> voor<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Functies_en_betekenissen">Functies en betekenissen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Functies en betekenissen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Functies en betekenissen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Elke rune had een naam, gekozen om de klank van de rune uit te drukken. De namen van de runen bestaan uit gereconstrueerde <a href="/wiki/Proto-Germaans" class="mw-redirect" title="Proto-Germaans">Oergermaanse</a> vormen en zijn gebaseerd op de namen voor runen die voorkwamen in de nieuwe <a href="/wiki/Alfabet" title="Alfabet">alfabetten</a> en de namen van de letters van het <a href="/wiki/Gotisch_alfabet" title="Gotisch alfabet">Gotische alfabet</a>. De runentekens werden, naast hun dagelijkse gebruik, mogelijk voor het <a href="/wiki/Waarzeggerij" title="Waarzeggerij">waarzeggen</a> gebruikt: omdat elk schriftteken <a href="/wiki/Acrofonie" title="Acrofonie">acrofonisch</a> de naam van een woord draagt, werden hieraan mogelijk magische betekenissen toegekend. Voor dit gebruik is echter geen enkel historisch bewijs voorhanden. Deze betekenissen worden tegenwoordig nog steeds gebruikt bij het voorspellen van de toekomst aan de hand van runen. Het geven van een naam aan elk van de letters werd bij veel oude alfabetten gedaan. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Runen_in_de_Noordse_mythologie">Runen in de Noordse mythologie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Runen in de Noordse mythologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Runen in de Noordse mythologie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de verhalen uit de <a href="/wiki/Noordse_mythologie" title="Noordse mythologie">Noordse mythologie</a> wordt aan het woord runen een andere betekenis gegeven, namelijk die van wijsheid, kennis van het verborgene. In de <a href="/wiki/H%C3%A1vam%C3%A1l" title="Hávamál">Hávamál</a> wordt verteld van <a href="/wiki/Odin_(god)" title="Odin (god)">Odin</a>, die in zijn eindeloze zoektocht naar meer wijsheid, zichzelf negen nachten lang aan de wereldboom <a href="/wiki/Yggdrasill" class="mw-redirect" title="Yggdrasill">Yggdrasill</a> ophing, waarna hij tot inzicht kwam dat het geheim achter de runen diep in zijn eigen binnenste verborgen zat. Dit is echter een van de vele interpretaties van de op runen betrekking hebbende strofen uit de Hávamál. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Soorten">Soorten</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Soorten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Soorten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg/260px-Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg" decoding="async" width="260" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg/390px-Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg/520px-Olaus_Magnus_-_On_Runestaffs.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="600" /></a><figcaption>Een vader leert een zoon en een moeder leert een dochter de runen lezen, <a href="/wiki/Olaus_Magnus" title="Olaus Magnus">Olaus Magnus</a>, 1555</figcaption></figure> <p>Er bestaan verschillende soorten runenschriften. Naargelang het tijdvak en de streek zijn er verscheidene runenreeksen. De bekendste is het Oudere Futhark van 24 runentekens, ofwel <i>runenstaven</i>. Het Jongere Futhark met 16 runenstaven werd door de Vikingen gebruikt, terwijl het Angelsaksische runenschift tot wel 33 runenstaven uitgroeide. Het laatstgenoemde schrift wordt ook wel Futhork genoemd. Dit aangezien de klank van het teken dat in het oudere Futhark naar een a-klank verwijst, in de Angelsaksische reeks tot een o-achtige klank verworden is. In andere gebieden zoals <a href="/wiki/Groter-Friesland" title="Groter-Friesland">Friesland</a> werden andere runen benut. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oudere_Futhark_(2e_tot_8e_eeuw)"><span id="Oudere_Futhark_.282e_tot_8e_eeuw.29"></span>Oudere Futhark (2e tot 8e eeuw)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Oudere Futhark (2e tot 8e eeuw)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Oudere Futhark (2e tot 8e eeuw)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg/260px-01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg" decoding="async" width="260" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg/390px-01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg/520px-01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg 2x" data-file-width="1815" data-file-height="1467" /></a><figcaption>Futhark</figcaption></figure> <p>Het 24-letterige runenalfabet is de oudst overgeleverde runenreeks. De letters C, Q, V en X bestaan hierin niet; deze klanken zijn immers vreemd in de Germaanse talen. In plaats daarvan zijn er tekens voor de <i>th</i>, de <i>ng</i> en de „ei”-klanken. Deze kunnen worden weergegeven als <i>þ</i>, <i>ŋ</i> en <i>ï.</i> </p><p>Verder kunnen in omzettingen voor de C een <i>s</i> of <i>k</i> worden gebruikt; voor de Q de samenstelling <i>ku</i>; voor de V een <i>w</i> of <i>f</i> (zoals in het Fries) en voor de X de samenstelling <i>ks</i>. Dat de <a href="/wiki/Wolfsangel" title="Wolfsangel">Wolfsangel</a> tot de runen van het Futhark zou behoren is een fantasie van <a href="/wiki/Guido_von_List" title="Guido von List">Guido von List</a> uit het eerste decennium van de 20e eeuw. De Wolfsangel behoort tot de acht zogenaamde middeleeuwse tovertekens, die geen van allen runen zijn. Ook het <a href="/wiki/Swastika_(symbool)" title="Swastika (symbool)">hakenkruis</a> wordt vaak ten onrechte tot de runentekens gerekend. </p><p>De volgorde van de Oudere Futharkalfabetten verschillen van het hedendaagse <a href="/wiki/Alfabet_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Alfabet (hoofdbetekenis)">alfabet</a>; taalkundigen spreken dan ook liever van runenreeksen dan van runenalfabetten. De eerste zes letters van het Futhark worden gevormd door de runen F-U-<a href="/wiki/%C3%9E" title="Þ">TH</a>-A-R-K. De letters in het oude Futhark hebben een vaste volgorde, hoewel de laatste twee runen soms van plaats wisselen. De afbeelding toont deze volgorde voor de <a href="/wiki/Oergermaans" title="Oergermaans">Oergermaanse</a> runen. Hierbij duiden ¯ een lange klank, ˆ een overlange klank, en ̨ een neusklank aan (zoals in het Franse <i>sans</i>). </p> <dl><dd><a href="/wiki/Fehu" title="Fehu">Fehu</a> · <a href="/wiki/Uruz" title="Uruz">Ūruz</a> · <a href="/wiki/Thurisaz_(rune)" title="Thurisaz (rune)">Þurisaz</a> · <a href="/wiki/Ansuz" title="Ansuz">Ansuz</a> · <a href="/wiki/Raidho" title="Raidho">Raidō</a> · <a href="/wiki/Kenaz" title="Kenaz">Kaunaz</a> · <a href="/wiki/Gebo" title="Gebo">Gebō</a> · <a href="/wiki/Wunjo" title="Wunjo">Wunjō</a></dd> <dd><a href="/wiki/Hagalaz" title="Hagalaz">Haglaz</a> · <a href="/wiki/Naudhiz" title="Naudhiz">Naudiz</a> · <a href="/wiki/Isa_(rune)" title="Isa (rune)">Īsą</a> · <a href="/wiki/Jera" title="Jera">Jērą</a> · <a href="/wiki/Eihwaz" title="Eihwaz">Eihwaz</a> · <a href="/wiki/Perdhro" title="Perdhro">Perþō</a> · <a href="/wiki/Elhaz" title="Elhaz">Elhaz</a> · <a href="/wiki/Sowulo" title="Sowulo">Sowulǭ</a></dd> <dd><a href="/wiki/Teiwaz" title="Teiwaz">Tīwaz</a> · <a href="/wiki/Berkana" title="Berkana">Berkaną</a> · <a href="/wiki/Ehwaz" title="Ehwaz">Ehwaz</a> · <a href="/wiki/Mannaz" title="Mannaz">Mannô</a> · <a href="/wiki/Laguz" title="Laguz">Laguz</a> · <a href="/wiki/Inguz_(rune)" title="Inguz (rune)">Inguz</a> · <a href="/wiki/Dagaz" title="Dagaz">Dagaz</a> · <a href="/wiki/Othala" title="Othala">Oþalą</a></dd></dl> <p>Een groep van acht runen wordt sinds de runologie van de 19e eeuw ook wel <a href="/wiki/Aett" class="mw-redirect" title="Aett">Ætt</a> genoemd, spreek uit als ,oet’ of nauwkeuriger benaderd, ,èèt’ [ɛːt]<sup class="noprint"><a href="/wiki/Internationaal_Fonetisch_Alfabet" title="Internationaal Fonetisch Alfabet">?</a></sup>. De eerste Ætt is de runengroep van <a href="/wiki/Freya_(godin)" title="Freya (godin)">Freyja</a>, de tweede van <a href="/wiki/Hagal" class="mw-redirect" title="Hagal">Hagal</a> en de derde van <a href="/wiki/T%C3%BDr" title="Týr">Týr</a>. De associatie met Noordse goden stamt uit de laat-20e-eeuwse esoterie. De eerste letter van elk van de namen van deze groepen correspondeert met de eerste letter van de desbetreffende reeks. Het woord futhark zelf wordt gevormd door de 6 eerste letters van het runenalfabet: f, u, þ (th), a, r en k. </p><p><b>Freyja's achtste</b> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Rune </th> <th>Naam </th> <th>Vertaling </th> <th><i>Magische</i> betekenis </th></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_fehu.png" class="mw-file-description" title="f"><img alt="f" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Runic_letter_fehu.png/14px-Runic_letter_fehu.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Runic_letter_fehu.png/21px-Runic_letter_fehu.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Runic_letter_fehu.png/28px-Runic_letter_fehu.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>f</b>ehu</td> <td><i><a href="/wiki/Vee" title="Vee">vee</a></i></td> <td>Vee was een zeer belangrijk bezit in het verleden. Deze rune staat dan ook voor <i>rijkdom</i>, <i>voorspoed</i>, <i>creativiteit</i> en <i>voeding</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_uruz.png" class="mw-file-description" title="u"><img alt="u" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Runic_letter_uruz.png/14px-Runic_letter_uruz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Runic_letter_uruz.png/21px-Runic_letter_uruz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Runic_letter_uruz.png/28px-Runic_letter_uruz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td>ūruz</td> <td><i><a href="/wiki/Oeros" title="Oeros">oeros</a></i></td> <td>De oeros stond bekend om zijn <i>kracht</i> en <i>snelheid</i>. Deze rune wordt hierom wel gezien als de rune voor de <a href="/wiki/Krijger_(strijder)" title="Krijger (strijder)">krijgers</a>, omdat er heel veel vaardigheid nodig was om een oeros te bejagen. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_thurisaz.png" class="mw-file-description" title="th,þ"><img alt="th,þ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Runic_letter_thurisaz.png/14px-Runic_letter_thurisaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Runic_letter_thurisaz.png/21px-Runic_letter_thurisaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Runic_letter_thurisaz.png/28px-Runic_letter_thurisaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>þ</b>urisaz</td> <td><i><a href="/wiki/J%C3%B6tun" title="Jötun">Jötun</a></i> (<i><a href="/wiki/Reus_(mythisch_wezen)" title="Reus (mythisch wezen)">reus</a></i>)</td> <td>De mening over de betekenis van deze rune verschilt. Sommigen zien er <i>bescherming</i> in, anderen een <i>obstakel</i>. Ook <i>bezinning</i> of <i>rustpauze</i> komen in aanmerking. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_ansuz.png" class="mw-file-description" title="a"><img alt="a" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Runic_letter_ansuz.png/14px-Runic_letter_ansuz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Runic_letter_ansuz.png/21px-Runic_letter_ansuz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Runic_letter_ansuz.png/28px-Runic_letter_ansuz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>a</b>nsuz</td> <td><i><a href="/wiki/Aesir" class="mw-redirect" title="Aesir">Aesir</a></i> (<i><a href="/wiki/God_(algemeen)" title="God (algemeen)">god</a></i>)</td> <td>Deze rune staat voor <i>communicatie</i>, <i>goddelijke kracht</i> en <i>signalen</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_raido.png" class="mw-file-description" title="r"><img alt="r" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Runic_letter_raido.png/14px-Runic_letter_raido.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Runic_letter_raido.png/21px-Runic_letter_raido.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Runic_letter_raido.png/28px-Runic_letter_raido.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>r</b>aidō</td> <td><i>reis</i></td> <td>Vertegenwoordigt de cyclus van het leven. De rune staat dan ook voor <i>verandering</i> of <i>actie</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_kauna.png" class="mw-file-description" title="k"><img alt="k" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_kauna.png/14px-Runic_letter_kauna.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_kauna.png/21px-Runic_letter_kauna.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_kauna.png/28px-Runic_letter_kauna.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>k</b>auną</td> <td><i><a href="/wiki/Licht" title="Licht">licht</a></i> of <i>zweer</i></td> <td>Staat voor <i>verlichting</i> of <i>goddelijk licht</i>. Dit is de vuurrune. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_gebo.png" class="mw-file-description" title="g"><img alt="g" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Runic_letter_gebo.png/14px-Runic_letter_gebo.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Runic_letter_gebo.png/21px-Runic_letter_gebo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Runic_letter_gebo.png/28px-Runic_letter_gebo.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>g</b>ebō</td> <td><i>gave</i> of <i>gift</i></td> <td>Deze rune staat voor het <i>spirituele geschenk</i> en <i>generositeit</i> en <i>talent</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_wunjo.png" class="mw-file-description" title="w"><img alt="w" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Runic_letter_wunjo.png/14px-Runic_letter_wunjo.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Runic_letter_wunjo.png/21px-Runic_letter_wunjo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Runic_letter_wunjo.png/28px-Runic_letter_wunjo.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>w</b>unjō</td> <td><i>vreugde</i></td> <td>Dit is een positieve rune, die <i>balans</i> en <i>harmonie</i> symboliseert. </td></tr></tbody></table> <p><b>Hagels achtste</b> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Rune </th> <th>Naam </th> <th>Vertaling </th> <th><i>Magische</i> betekenis </th></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_haglaz.png" class="mw-file-description" title="h"><img alt="h" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Runic_letter_haglaz.png/14px-Runic_letter_haglaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Runic_letter_haglaz.png/21px-Runic_letter_haglaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Runic_letter_haglaz.png/28px-Runic_letter_haglaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>h</b>aglaz</td> <td><i><a href="/wiki/Hagel_(neerslag)" title="Hagel (neerslag)">hagel</a></i></td> <td>Bekend als de weerrune. De betekenis wordt vaak uitgelegd als <i>uitdagingen</i> of oncontroleerbare interne en externe <i>krachten</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_naudiz.png" class="mw-file-description" title="n"><img alt="n" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Runic_letter_naudiz.png/14px-Runic_letter_naudiz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Runic_letter_naudiz.png/21px-Runic_letter_naudiz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Runic_letter_naudiz.png/28px-Runic_letter_naudiz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>n</b>audiz</td> <td><i>armoede</i> of <i>behoeften</i></td> <td>De betekenis van deze rune is <i>zelfontplooiing</i>. De rune geeft aan dat behoeften die iemand heeft vervuld kunnen worden, wanneer daar aan gewerkt wordt. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_isaz.png" class="mw-file-description" title="i"><img alt="i" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Runic_letter_isaz.png/14px-Runic_letter_isaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Runic_letter_isaz.png/21px-Runic_letter_isaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Runic_letter_isaz.png/28px-Runic_letter_isaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>ī</b>saz</td> <td><i><a href="/wiki/Ijs_(water)" class="mw-redirect" title="Ijs (water)">ijs</a></i></td> <td>Staat voor een periode van <i>inactiviteit</i>, <i>status quo</i> of <i>obstakels</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_jeran.png" class="mw-file-description" title="j"><img alt="j" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Runic_letter_jeran.png/14px-Runic_letter_jeran.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Runic_letter_jeran.png/21px-Runic_letter_jeran.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Runic_letter_jeran.png/28px-Runic_letter_jeran.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>j</b>era</td> <td><i><a href="/wiki/Jaar" title="Jaar">jaar</a></i> of <i><a href="/wiki/Oogst" title="Oogst">oogst</a></i></td> <td>Deze rune geeft aan dat het verleden achter iemand gelaten kan worden en er een nieuwe tijd aanbreekt. Hiernaast staat de rune ook voor het <i>profiteren</i> van inspanningen in het verleden. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_iwaz.png" class="mw-file-description" title="ï,ei"><img alt="ï,ei" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Runic_letter_iwaz.png/14px-Runic_letter_iwaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Runic_letter_iwaz.png/21px-Runic_letter_iwaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Runic_letter_iwaz.png/28px-Runic_letter_iwaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>ei</b>hwaz (<b>ī</b>haz)</td> <td><i><a href="/wiki/Venijnboom" title="Venijnboom">ijf</a></i></td> <td>De taxusboom (of ijf) werd gezien als de bewaarder van wijsheden en als een poort tot de negen andere werelden. Onder deze heilige, altijd groene boom kon de <a href="/wiki/Sjamaan" title="Sjamaan">sjamaan</a> reizen naar de andere werelden om zo wijsheid uit te spreken. Bekend als de sjamaanrune. Ook de Keltische <a href="/wiki/Dru%C3%AFden" class="mw-redirect" title="Druïden">druïden</a> spraken hun orakel uit onder deze boom. De rune staat voor <i>motivatie</i> en <i>transformatie</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_pertho.png" class="mw-file-description" title="p"><img alt="p" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Runic_letter_pertho.png/14px-Runic_letter_pertho.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Runic_letter_pertho.png/21px-Runic_letter_pertho.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Runic_letter_pertho.png/28px-Runic_letter_pertho.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>p</b>erþrō</td> <td><i>dobbelsteenbeker</i> of <i>perenboom</i></td> <td>In het verleden werd de dobbelsteenbeker al gebruikt bij spellen en weddenschappen. De rune staat voor het <i>lot</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_algiz.png" class="mw-file-description" title="R"><img alt="R" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Runic_letter_algiz.png/14px-Runic_letter_algiz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Runic_letter_algiz.png/21px-Runic_letter_algiz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Runic_letter_algiz.png/28px-Runic_letter_algiz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td>elha<b>z</b> (algi<b>z</b>)</td> <td><i><a href="/wiki/Eland" title="Eland">eland</a> </i></td> <td>Deze rune stelt "bescherming" of "verdediging" voor. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_sowilo.svg" class="mw-file-description" title="S"><img alt="S" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Runic_letter_sowilo.svg/10px-Runic_letter_sowilo.svg.png" decoding="async" width="10" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Runic_letter_sowilo.svg/15px-Runic_letter_sowilo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Runic_letter_sowilo.svg/20px-Runic_letter_sowilo.svg.png 2x" data-file-width="24" data-file-height="60" /></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_sowilo_variant.svg" class="mw-file-description" title="S"><img alt="S" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Runic_letter_sowilo_variant.svg/10px-Runic_letter_sowilo_variant.svg.png" decoding="async" width="10" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Runic_letter_sowilo_variant.svg/15px-Runic_letter_sowilo_variant.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Runic_letter_sowilo_variant.svg/20px-Runic_letter_sowilo_variant.svg.png 2x" data-file-width="24" data-file-height="60" /></a></span></td> <td><b>s</b>ōwilō</td> <td><i><a href="/wiki/Zon" title="Zon">zon</a></i></td> <td>De zon geeft licht en warmte en wordt gezien als de levenskracht. <i>Voorspoed</i> en <i>gezondheid</i> zijn de krachten die aan deze rune worden toegekend. </td></tr></tbody></table> <p><b>Týrs achtste</b> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Rune </th> <th>Naam </th> <th>Vertaling </th> <th><i>Magische</i> betekenis </th></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_tiwaz.png" class="mw-file-description" title="t"><img alt="t" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_tiwaz.png/14px-Runic_letter_tiwaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_tiwaz.png/21px-Runic_letter_tiwaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Runic_letter_tiwaz.png/28px-Runic_letter_tiwaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>t</b>īwaz</td> <td><i><a href="/wiki/T%C3%BDr" title="Týr">Týr</a></i></td> <td>Tyr is een oorlogsgod die zijn arm opofferde om de andere goden te redden. De rune wordt gezien als het teken om een offer te doen, waar je op de lange termijn van kunt profiteren en staat voor <i>heldendom</i> of <i>overwinning</i> en <i>verantwoordelijkheid</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_berkanan.png" class="mw-file-description" title="b"><img alt="b" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Runic_letter_berkanan.png/14px-Runic_letter_berkanan.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Runic_letter_berkanan.png/21px-Runic_letter_berkanan.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Runic_letter_berkanan.png/28px-Runic_letter_berkanan.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>b</b>erkanan</td> <td><i><a href="/wiki/Berk" title="Berk">berk</a></i></td> <td>Doordat de berk bekendstaat om het feit dat hij vuur kan overleven en zeer snel herstelt van schade, wordt deze rune in verband gebracht met <i>(weder)geboorte</i>, <i>purificatie</i> en <i>vruchtbaarheid</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_ehwaz.png" class="mw-file-description" title="e"><img alt="e" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Runic_letter_ehwaz.png/14px-Runic_letter_ehwaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Runic_letter_ehwaz.png/21px-Runic_letter_ehwaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Runic_letter_ehwaz.png/28px-Runic_letter_ehwaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>e</b>hwaz</td> <td><i><a href="/wiki/Paard_(dier)" title="Paard (dier)">paard</a></i></td> <td>Het paard werd gezien als het meest behulpzame dier van het dierenrijk. De rune staat voor <i>samenwerking</i>, <i>vooruitgang</i> en <i>verandering</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_mannaz.png" class="mw-file-description" title="m"><img alt="m" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Runic_letter_mannaz.png/14px-Runic_letter_mannaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Runic_letter_mannaz.png/21px-Runic_letter_mannaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Runic_letter_mannaz.png/28px-Runic_letter_mannaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>m</b>annaz</td> <td><i><a href="/wiki/Mens" title="Mens">mens</a></i></td> <td>Deze rune wordt gezien als de vertegenwoordiger van <i>mensheid</i>, het <i>zelf</i>, <i>ego</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_laukaz.png" class="mw-file-description" title="l"><img alt="l" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Runic_letter_laukaz.png/14px-Runic_letter_laukaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Runic_letter_laukaz.png/21px-Runic_letter_laukaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Runic_letter_laukaz.png/28px-Runic_letter_laukaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>l</b>aguz</td> <td><i><a href="/wiki/Water" title="Water">water</a></i></td> <td>Water wordt in verband gebracht met <i>intuïtie</i>, <i>emoties</i> en <i>bezinning</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_ingwaz.png" class="mw-file-description" title="ŋ"><img alt="ŋ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Runic_letter_ingwaz.png/14px-Runic_letter_ingwaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Runic_letter_ingwaz.png/21px-Runic_letter_ingwaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Runic_letter_ingwaz.png/28px-Runic_letter_ingwaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td>i<b>ng</b>waz</td> <td><i><a href="/wiki/Inguz_(rune)" title="Inguz (rune)">Inguz</a></i></td> <td>Inguz (of Ingwaz) is een vruchtbaarheidsgod, de rune staat daarom ook voor <i>vruchtbaarheid</i>. <i>Creativiteit</i> is een andere eigenschap die aan deze rune verbonden is. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_dagaz.png" class="mw-file-description" title="d"><img alt="d" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Runic_letter_dagaz.png/14px-Runic_letter_dagaz.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Runic_letter_dagaz.png/21px-Runic_letter_dagaz.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Runic_letter_dagaz.png/28px-Runic_letter_dagaz.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>d</b>agaz</td> <td><i>dag(licht)</i></td> <td>Staat voor <i>duidelijkheid</i>, <i>oplettendheid</i> en <i>verlichting</i>. </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Runic_letter_othalan.png" class="mw-file-description" title="o"><img alt="o" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Runic_letter_othalan.png/14px-Runic_letter_othalan.png" decoding="async" width="14" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Runic_letter_othalan.png/21px-Runic_letter_othalan.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Runic_letter_othalan.png/28px-Runic_letter_othalan.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="200" /></a></span></td> <td><b>ô</b>dhalan</td> <td><i>bezitting</i> of <i>erfenis</i></td> <td>De rune staat voor <i>voorouders</i> en <i>erfenis</i>. </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Angelfriese_runen_(5e_tot_11e_eeuw)"><span id="Angelfriese_runen_.285e_tot_11e_eeuw.29"></span>Angelfriese runen (5e tot 11e eeuw)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Angelfriese runen (5e tot 11e eeuw)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Angelfriese runen (5e tot 11e eeuw)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Anglosaxonrunes.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anglosaxonrunes.svg/260px-Anglosaxonrunes.svg.png" decoding="async" width="260" height="235" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anglosaxonrunes.svg/390px-Anglosaxonrunes.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anglosaxonrunes.svg/520px-Anglosaxonrunes.svg.png 2x" data-file-width="531" data-file-height="480" /></a><figcaption>Angelfriese runen</figcaption></figure> <p>De <b>Angelfriese runen</b> of <b>Angelsaksische runen</b> zijn een verzameling runen die hun naam danken aan hun speciale ontstaansachtergrond. Deze <a href="/wiki/Angelsaksen" title="Angelsaksen">Angelsaksische</a> vorm van het Futhark heet Futhork, omdat het teken dat in het oudere Futhark voor de a-klank stond wordt gebruikt voor een o-klank. In Friesland is dit verschil nog te merken. Zo spreekt men in het westen van Friesland nog veel Friese woorden met de o-klank uit, daarentegen spreekt men in het oosten van de provincie deze woorden uit met de a-klank.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 09 juni 2024 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> Een voorbeeld is ,vader’, zoals in het Westerlauwers Fries: „Hoit” of het Oostfries: „Hait”, beide verwant aan het Nederlandse <a href="https://nl.wiktionary.org/wiki/ette" class="extiw" title="wikt:ette">ette</a>. </p><p>In de vijfde en zesde eeuw vestigden <a href="/wiki/Angelen" title="Angelen">Angelse</a> en <a href="/wiki/Saksen_(volk)" title="Saksen (volk)">Saksische</a> stammen zich in de <a href="/wiki/Nederland" title="Nederland">Nederlandse</a> kuststrook op hun weg naar <a href="/wiki/Brittanni%C3%AB" title="Brittannië">Brittannië</a>. Een deel van de Angelen en Saksen bleef in <a href="/wiki/Friesland" title="Friesland">Friesland</a> en vermengde zich met de oorspronkelijke bevolking. Ondanks hun gelijkaardige <a href="/wiki/Germanen" title="Germanen">Germaanse</a> achtergrond waren er wel culturele verschillen zoals de vorm en inhoud van hun futhark. Waarschijnlijk al in de vijfde eeuw ontstond een wederzijdse beïnvloeding waardoor een Angelfriese futhork ontstond. Dat schrift werd uitgebreid met een aantal runentekens, terwijl sommigen aangepast werden om een weerspiegeling van veranderingen in de taal weer te geven.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De <a href="/wiki/Oudfries" title="Oudfries">Oudfriese</a> runen komen alleen voor op losse voorwerpen zoals kammen en munten. Hun betekenis is vaak niet duidelijk, en ook is niet altijd onomstreden of het daadwerkelijk om Friese runeninscripties gaat. Van <a href="/wiki/Westeremden" title="Westeremden">Westeremden</a> is het inschrift <i>Adugîslû m(i)þ Gîsuh(i)ldu</i> van rond <a href="/wiki/800" title="800">800</a>: "Odgezel met Gishilde". Uit de provincie <a href="/wiki/Groningen_(provincie)" title="Groningen (provincie)">Groningen</a> stammen twee kammen met Oudfriese runeninscripties. Een van hen bevat enkel het woord <i>kobu</i>, “kam”. De taal van de Oudfriese runen is beduidend ouderwetser dan de in het <a href="/wiki/Oudfries" title="Oudfries">Oudfries</a> overgeleverde bronnen. Ze worden gedateerd van <a href="/wiki/500" title="500">500</a> tot <a href="/wiki/800" title="800">800</a>. De <a href="/wiki/Oudengels" title="Oudengels">Oudengelse</a> runen zijn omvangrijker in aantal en in lengte van de teksten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jonger_Futhark_(9e_tot_12e_eeuw)"><span id="Jonger_Futhark_.289e_tot_12e_eeuw.29"></span>Jonger Futhark (9e tot 12e eeuw)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Jonger Futhark (9e tot 12e eeuw)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Jonger Futhark (9e tot 12e eeuw)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Yngre_futharken.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Yngre_futharken.svg/280px-Yngre_futharken.svg.png" decoding="async" width="280" height="97" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Yngre_futharken.svg/420px-Yngre_futharken.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Yngre_futharken.svg/560px-Yngre_futharken.svg.png 2x" data-file-width="351" data-file-height="121" /></a><figcaption>Het Jongere Futhark: lange takken-runen en korte twijg-runnen</figcaption></figure> <p>Het Jongere Futhark, ook wel het Scandinavische Futhark genoemd, is een ingekorte vorm van het Oudere Futhark, bestaande uit slechts 16 letters. Deze inkorting komt overeen met de <a href="/wiki/Klankverschuiving" title="Klankverschuiving">klankverschuivingen</a> toen het <a href="/wiki/Oernoords" title="Oernoords">Oernoords</a> zich ontwikkelde tot het <a href="/wiki/Oudnoords" title="Oudnoords">Oudnoords</a>. Het Jongere Futhark wordt gevonden in Scandinavië en <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Vikingen" title="Geschiedenis van de Vikingen">Vikingnederzettingen</a> buiten Scandinavië en werd waarschijnlijk reeds gebruikt sinds de 9e eeuw n. Chr. De runen worden verdeeld in lange takrunen (Deens) en korte twijgrunen (Zweeds en Noors). Het verschil tussen de twee varianten is omstreden. De algemene opvatting is dat de verschillen functioneel waren; dat wil zeggen, de lange takrunen werden voor documentatie op steen gebruikt, terwijl de korte twijgrunen voor alledaagse privé of officiële berichten op hout werden gebruikt. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg/260px-Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg" decoding="async" width="260" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg/390px-Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg/520px-Runesten_fra_Kingittorsuaq.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1118" /></a><figcaption>Runensteen van Kingigtorssuaq</figcaption></figure> <p>Het schrift veranderde geleidelijk, doordat sommige afgelegen gebieden weinig contact hadden met de thuisgebieden. Het Groenlandse runenschrift verschilt hierin bijvoorbeeld van het Noorse, omdat de korte twijgrunen in Noorwegen rond 1000 zich doorontwikkelden, terwijl op <a href="/wiki/Groenland" title="Groenland">Groenland</a> nog steeds gebruik werd gemaakt van de oorspronkelijke vorm. Het Groenlandse runenschrift hanteerde bijvoorbeeld nog steeds de B- en R-runen. Behalve het behoud van oudere spellingsregels veranderden de Groenlandse kolonisten later ook een aantal runen waardoor een eigen schrift ontstond. Het schrift is belangrijk omdat het aanwijzingen geeft over de <a href="/wiki/Groenland_(Noorse_kolonie)" title="Groenland (Noorse kolonie)">bewoning van Groenland door de Vikingen</a> en wat de verklaring is voor het verdwijnen van deze nederzettingen. Op Groenland zijn ongeveer 60 verschillende runenstenen gevonden, waarvan het grootste gedeelte in <a href="/wiki/Oostelijke_Nederzetting" title="Oostelijke Nederzetting">Austerbygden</a> en <a href="/wiki/Westelijke_Nederzetting" title="Westelijke Nederzetting">Vesterbygden</a>. De belangrijkste ontdekking is de <a href="/wiki/Runensteen_van_Kingigtorssuaq" title="Runensteen van Kingigtorssuaq">Runensteen van Kingigtorssuaq</a>. De oudste inscriptie dateert uit het begin van de elfde eeuw. De meeste van de inscripties dateren echter uit de 14de eeuw.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lange_takrunen">Lange takrunen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Lange takrunen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Lange takrunen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De lange takrunen zijn de volgende letters: </p> <dl><dd><table border="0" style="font-size:150%;"> <tbody><tr> <th>ᚠ</th> <th>ᚢ</th> <th>ᚦ</th> <th>ᚬ</th> <th>ᚱ</th> <th>ᚴ</th> <th>ᚼ</th> <th>ᚾ</th> <th>ᛁ</th> <th>ᛅ</th> <th>ᛋ</th> <th>ᛏ</th> <th>ᛒ</th> <th>ᛘ</th> <th>ᛚ</th> <th>ᛦ </th></tr> <tr> <th>f</th> <th>u</th> <th>þ</th> <th>ą</th> <th>r</th> <th>k</th> <th>h</th> <th>n</th> <th>i</th> <th>a</th> <th>s</th> <th>t</th> <th>b</th> <th>m</th> <th>l</th> <th>ʀ </th></tr></tbody></table></dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Korte_twijgrunen">Korte twijgrunen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Korte twijgrunen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Korte twijgrunen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Onder de korte twijgrunen (ook wel: Rökrunen), verschijnen negen runen als vereenvoudigde varianten van de lange takrunen, maar de overgebleven zeven hebben identieke vormen: </p> <dl><dd><table border="0" style="font-size:150%;"> <tbody><tr> <th>ᚠ</th> <th>ᚢ</th> <th>ᚦ</th> <th>ᚭ</th> <th>ᚱ</th> <th>ᚴ</th> <th>ᚽ</th> <th>ᚿ</th> <th>ᛁ</th> <th>ᛆ</th> <th>ᛌ</th> <th>ᛐ</th> <th>ᛓ</th> <th>ᛙ</th> <th>ᛚ</th> <th>ᛧ </th></tr> <tr> <th>f</th> <th>u</th> <th>þ</th> <th>ą</th> <th>r</th> <th>k</th> <th>h</th> <th>n</th> <th>i</th> <th>a</th> <th>s</th> <th>t</th> <th>b</th> <th>m</th> <th>l</th> <th>ʀ </th></tr></tbody></table></dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Hälsingerunen_(staafloze_runen)"><span id="H.C3.A4lsingerunen_.28staafloze_runen.29"></span>Hälsingerunen (staafloze runen)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Hälsingerunen (staafloze runen)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Hälsingerunen (staafloze runen)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hälsingerunen worden zo genoemd omdat ze in de moderne tijd voor het eerst opgemerkt zijn in de <a href="/wiki/H%C3%A4lsingland" title="Hälsingland">Hälsingland</a> regio van <a href="/wiki/Zweden" title="Zweden">Zweden</a>. Later werden andere runeninscripties ontdekt met dezelfde runen in andere delen van Zweden. Deze runen werden gebruikt tussen de 10e en 12e eeuw. Zij lijken een vereenvoudiging te zijn van de Zweeds-Noorse runen en ontbreken aan bepaalde streken, waardoor ze ook wel "staafloos" worden genoemd. Deze runen bevatten dezelfde groep runen als de andere Jongere Futharkalfabetten. Deze variant is niet opgenomen in Unicode (per Unicode 12.1). </p> <figure class="mw-halign-none" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:H%C3%A4lsingerunor.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/H%C3%A4lsingerunor.svg/280px-H%C3%A4lsingerunor.svg.png" decoding="async" width="280" height="78" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/H%C3%A4lsingerunor.svg/420px-H%C3%A4lsingerunor.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/H%C3%A4lsingerunor.svg/560px-H%C3%A4lsingerunor.svg.png 2x" data-file-width="261" data-file-height="73" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Middeleeuwse_runen_(12e_tot_15e_eeuw)"><span id="Middeleeuwse_runen_.2812e_tot_15e_eeuw.29"></span>Middeleeuwse runen (12e tot 15e eeuw)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Middeleeuwse runen (12e tot 15e eeuw)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Middeleeuwse runen (12e tot 15e eeuw)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:CodexRunicus.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/CodexRunicus.jpeg/260px-CodexRunicus.jpeg" decoding="async" width="260" height="381" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/CodexRunicus.jpeg/390px-CodexRunicus.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/CodexRunicus.jpeg/520px-CodexRunicus.jpeg 2x" data-file-width="775" data-file-height="1135" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Codex_Runicus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Codex Runicus (de pagina bestaat niet)">Codex Runicus</a>, een <a href="/wiki/Vellum" title="Vellum">vellum</a> manuscript van ongeveer 1300 n.chr. volledig geschreven in runen, dat een van de oudste en best bewaarde teksten van de <a href="/wiki/Middeleeuwse_Scandinavische_wetten" title="Middeleeuwse Scandinavische wetten">Skånese Wet</a> bevat.</figcaption></figure> <p>Tijdens de middeleeuwen werd het Jongere Futhark in Scandinavië uitgebreid, zodat het weer over één letter per foneem (klank) van het <a href="/wiki/Oudnoors" class="mw-redirect" title="Oudnoors">Oudnoors</a> beschikte. Bestippelde varianten van <a href="/wiki/Stemloos" title="Stemloos">stemloze</a> letters werden geïntroduceerd om overeenkomende <a href="/wiki/Stemhebbend" title="Stemhebbend">stemhebbende</a> medeklinkers aan te duiden, of omgekeerd; stemloze varianten van stemhebbende medeklinkers. Ook verschenen er een aantal nieuwe runen voor klinkers. Inscripties in middeleeuwse Scandinavische runen tonen een groot aantal verscheidene runenvormen. Sommige letters zoals <i>s</i>, <i>c</i> en <i>z</i> werden onderling uitwisselbaar gebruikt.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEJacobsenMoltke1942vii_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEJacobsenMoltke1942vii-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWerner200420_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWerner200420-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Middeleeuwse runen waren in gebruik tot en met de 15e eeuw. Van het totaal aantal vandaag overgebleven Noorse runeninscripties, zijn de meeste middeleeuwse runen. In het bijzonder zijn sinds de jaren 50 meer dan 600 van deze inscripties ontdekt in <a href="/wiki/Bergen_(Noorwegen)" title="Bergen (Noorwegen)">Bergen</a>, vooral op houten stokken (de zogeheten <a href="/w/index.php?title=Brygen-inscripties&action=edit&redlink=1" class="new" title="Brygen-inscripties (de pagina bestaat niet)">Brygen-inscripties</a>). Dit toont aan dat runen voor een aantal eeuwen nog gebruikelijk waren naast het Latijnse schrift. Sommige runeninscripties werden zelfs geschreven in het <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a>. </p> <figure class="mw-halign-none" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Medeltida_runor.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Medeltida_runor.svg/410px-Medeltida_runor.svg.png" decoding="async" width="410" height="91" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Medeltida_runor.svg/615px-Medeltida_runor.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Medeltida_runor.svg/820px-Medeltida_runor.svg.png 2x" data-file-width="501" data-file-height="111" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dalekarlische_runen_(16e_tot_19e_eeuw)"><span id="Dalekarlische_runen_.2816e_tot_19e_eeuw.29"></span>Dalekarlische runen (16e tot 19e eeuw)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Dalekarlische runen (16e tot 19e eeuw)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Dalekarlische runen (16e tot 19e eeuw)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg/260px-Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg" decoding="async" width="260" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg/390px-Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg/520px-Runstavar_lunds_historiska_museum.jpg 2x" data-file-width="2217" data-file-height="1938" /></a><figcaption>Runenkalender</figcaption></figure> <p>In landelijke streken van Noord-Europa werden runen nog lang door het gewone volk gebruikt. Volgens Carl-Gustav Werner werd „in de afgelegen provincie <a href="/wiki/Dalarna" title="Dalarna">Dalarna</a> in Zweden een mengsel van runen en Latijnse letters ontwikkeld.”<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWerner20047_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWerner20047-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De <i>Dalekarlische runen</i> of <i>Dalrunen</i> werden gebruikt van de vroege 16e eeuw tot de 20e eeuw.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEJansson1997175_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEJansson1997175-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De provincie wordt daarom ook het "laatste bolwerk van het Germaanse schrift" genoemd.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEJansson1997175_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEJansson1997175-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Dalekarlische runen zijn afgeleid van de Middeleeuwse runen; echter werden de runen vermengd met Latijnse letters, die na verloop van tijd steeds meer runenletters vervingen. Tegen het einde van de 16e eeuw bestond het Dalekarlische runenschrift vrijwel enkel uit runen, maar in de daaropvolgende eeuwen werden steeds meer runen vervangen met Latijnse letters. In het laatste stadium was bijna elke rune vervangen door een Latijnse letter of door een variant beïnvloed door Latijnse letters.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEnoksen1998180_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEnoksen1998180-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Dalekarlische runen werden vooral gebruikt voor het schrijven van het <a href="/wiki/Elfdaals" title="Elfdaals">Elfdaals</a>. </p><p>Toen <a href="/wiki/Carl_Linnaeus" title="Carl Linnaeus">Carl Linnaeus</a> in 1734 de streek <a href="/wiki/%C3%84lvdalen_(gemeente)" title="Älvdalen (gemeente)">Älvdalen</a> in Dalarna bezocht, maakte hij de volgende aantekening in zijn dagboek: </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p>De boeren in de gemeenschap hier, naast het gebruiken van de <a href="/w/index.php?title=Runenkalender&action=edit&redlink=1" class="new" title="Runenkalender (de pagina bestaat niet)">runenkalender</a>, schrijven vandaag de dag nog steeds hun namen en <a href="/wiki/Huismerk_(heraldiek)" title="Huismerk (heraldiek)">huismerken</a> met runen, zoals te zien is op muren, hoekstenen, kommen enzovoort. Men kent geen andere plaats in Zweden waar het gebruik heeft standgehouden.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEJansson1997174_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEJansson1997174-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <p>Dalarna was ook de streek waar <a href="/wiki/Johannes_Bureus" title="Johannes Bureus">Johannes Bureus</a> heen trok, om het gebruik van de runen te bestuderen voor zijn <i>Runa-ABC-boken</i>. Er wordt getwist over of het gebruik van deze runen een ononderbroken gebruik was, of dat mensen in de 19e en 20e eeuw de runen vanuit boeken hadden geleerd. In Dalarna werden sommige kalenders nog tot kortgeleden in runen opgesteld, de tekens worden daarbij symbolisch gebruikt om tussen maanjaren en zonnejaren te kunnen rekenen voor christelijke feestdagen als <a href="/wiki/Pasen" title="Pasen">Pasen</a>. Daartoe werden aan het Jongere Futhark drie extra runentekens toegevoegd, <a href="/w/index.php?title=Arlaug&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arlaug (de pagina bestaat niet)">Arlaug</a>, <a href="/w/index.php?title=Tvimadur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tvimadur (de pagina bestaat niet)">Tvimadur</a> en <a href="/w/index.php?title=Belgthor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Belgthor (de pagina bestaat niet)">Belgthor</a>, die echter geen klank- of letterwaarde kennen. </p> <figure class="mw-halign-none" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Dalrunor.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Dalrunor.svg/410px-Dalrunor.svg.png" decoding="async" width="410" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Dalrunor.svg/615px-Dalrunor.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Dalrunor.svg/820px-Dalrunor.svg.png 2x" data-file-width="794" data-file-height="248" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Inscripties">Inscripties</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Inscripties" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Inscripties"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Runestone_Sm10.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Runestone_Sm10.JPG/260px-Runestone_Sm10.JPG" decoding="async" width="260" height="388" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Runestone_Sm10.JPG/390px-Runestone_Sm10.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Runestone_Sm10.JPG/520px-Runestone_Sm10.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3872" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Runensteen_(gedenksteen)" title="Runensteen (gedenksteen)">runensteen</a> van Tyke Viking in <a href="/wiki/V%C3%A4xj%C3%B6_(stad)" title="Växjö (stad)">Växjö</a></figcaption></figure> <p>Runeninscripties zijn bekend van circa <a href="/wiki/2e_eeuw" title="2e eeuw">150</a> tot <a href="/wiki/12e_eeuw" title="12e eeuw">1200</a> na Chr. en in <a href="/wiki/Scandinavi%C3%AB" title="Scandinavië">Scandinavië</a> nog een paar eeuwen langer. In Dalekarlië (Zweden) waren boeren aan het einde van de 18e eeuw nog vertrouwd met runen. Na 800 na Chr. verloor het schrift op het Europese continent geleidelijk de concurrentiestrijd met het <a href="/wiki/Latijns_alfabet" class="mw-redirect" title="Latijns alfabet">Latijns alfabet</a> dat op scholen werd onderwezen. Het schrift werd voor allerlei boodschappen gebruikt, maar is vooral bekend van de runenstenen, die als herdenkingsmonumenten dienen. In bijna alle gebieden waar Germaanse volkeren (waaronder de <a href="/wiki/Vikingen" title="Vikingen">Vikingen</a>) zijn geweest, kunnen runeninscripties aangetroffen worden. </p><p>Met name in Scandinavië zijn runeninscripties te zien. Veel inscripties staan op <a href="/wiki/Runensteen_(gedenksteen)" title="Runensteen (gedenksteen)">runenstenen</a>, herdenkingsstenen die werden opgericht langs belangrijke handelswegen. De Einangstein bij het Slidrefjord in Noorwegen is de oudst bekende runeninscriptie die nog op de oorspronkelijke plaats staat. De steen staat in de nabijheid van grafheuvels en restanten van moerasijzerwinning. De twee <a href="/wiki/Runenstenen_van_Jelling" title="Runenstenen van Jelling">Runenstenen van Jelling</a> zijn wellicht de bekendste stenen. In de buurt van <a href="/wiki/Schleswig_(stad)" class="mw-redirect" title="Schleswig (stad)">Sleeswijk</a>, nabij het oude <a href="/wiki/Hedeby" title="Hedeby">Haithabu</a>, zijn vijf runenstenen te vinden. Dit zijn reconstructies, de originele stenen bevinden zich in het museum van de stad. </p><p>Bekende antieke runeninscripties zijn: </p> <ul><li><i>EK HLEWAGASTIZ HOLTIJAZ HORNA TAWIDO</i> (<i>„ik, Hlewagast, zoon van Holti, voltooide de hoorn“</i>): op de <a href="/wiki/Gallehus-hoorns" title="Gallehus-hoorns">Gallehus-hoorns</a>.</li> <li><i>GUTANI O WIHAILAH</i> (<i>„der Goten erfdeel, gewijd en heilig“</i>, voluit moet er <i>OÞAL WIH HAILAH</i> staan): op de <a href="/w/index.php?title=Ring_van_Pietroassa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ring van Pietroassa (de pagina bestaat niet)">Ring van Pietroassa</a> (zie ook <a href="/wiki/Gotische_runeninscripties" title="Gotische runeninscripties">Gotische runeninscripties</a>). Bij deze interpretatie wordt de letter O voor de betekenis van de naam van die letter gebruikt. Er is van de tekst geen eenduidige interpretatie.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Runen_in_Nederland">Runen in Nederland</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Runen in Nederland" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Runen in Nederland"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ook in Nederland zijn runeninscripties gevonden, met name in Friesland. Deze inscripties zijn vaak erg kort, met alleen een naam of met het woord <i>kam</i> op een kam. Van <a href="/wiki/Runenstokje_van_Westeremden" title="Runenstokje van Westeremden">Westeremden</a> stamt een stukje van taxushout met een langere inscriptie. In 1996 werd in <a href="/wiki/Bergakker" title="Bergakker">Bergakker</a> een zwaardschede gevonden van rond het jaar 450 met runen, de <a href="/wiki/Runeninscriptie_van_Bergakker" title="Runeninscriptie van Bergakker">runeninscriptie van Bergakker</a>. Het bevat een zin met een van de oudste Nederlandse woorden (<i>ann</i>, ik gun).<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bij de <a href="/wiki/Dom_van_Utrecht_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Dom van Utrecht (hoofdbetekenis)">Dom van Utrecht</a> werd in 1936 een replica geplaatst van de steen van <a href="/wiki/Jelling_(plaats)" title="Jelling (plaats)">Jelling</a> in Denemarken. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Modern_gebruik">Modern gebruik</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: Modern gebruik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: Modern gebruik"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gebruik_door_nazi's"><span id="Gebruik_door_nazi.27s"></span>Gebruik door nazi's</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Gebruik door nazi's" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Gebruik door nazi's"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vanwege hun Germaanse oorsprong werden runen ook gebruikt door de <a href="/wiki/Nazi" title="Nazi">nazi</a>'s. Overbekend is de beeltenis van de dubbele bliksemschicht van de <a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">SS</a>, de <a href="/w/index.php?title=Sig-rune&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sig-rune (de pagina bestaat niet)">Sig-rune</a>, dat als enkel symbool door de <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> werd gebruikt, naast de minder bekende Tyr en de Othala. Daarnaast werd de <a href="/wiki/Wolfsangel" title="Wolfsangel">wolfsangel</a>, een teken dat geen historische basis in een runenschrift heeft maar gelijkenissen met de <a href="/wiki/Eihwaz" title="Eihwaz">Eihwaz</a>-rune toont, door de Nederlandse <a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Nationaal-Socialistische Beweging">NSB</a> als symbool voor hun partij gebruikt. Voorts diende in nazi-Duitsland de wolfsangel in de <i>Werwolf</i>-SS divisie te worden gebruikt als symbool voor een naoorlogs verzetsnetwerk. Over de oorsprong van de wolfsangel als symbool is weinig bekend. Een verklaring is dat deze is gevormd door een samensmelting van een of meer runentekens. Dit door het hanteren van een schrijfwijze, die verschillende runen samenvoegt waaruit desgenaamde <i>gebonden</i> runentekens ontstaan. Het wolfsangelsymbool heeft ook een visuele gelijkenis met een <a href="/wiki/Wolfshaak" class="mw-redirect" title="Wolfshaak">wolfshaak</a><a href="/wiki/Wapen_(heraldiek)" title="Wapen (heraldiek)">wapen</a>, een metalen instrument, dat in de middeleeuwen werd gebruikt om wolven te doden. Ook zijn runen populair bij <a href="/wiki/Neonazisme" title="Neonazisme">neonazi's</a>, afsplitsingen van de <a href="/wiki/Skinhead" title="Skinhead">skinhead</a><a href="/wiki/Subcultuur" title="Subcultuur">subcultuur</a> naar <a href="/wiki/Extreem_rechts" class="mw-redirect" title="Extreem rechts">rechtsextreem</a> voorbeeld, evenals zich blank en <a href="/wiki/Arisch_ras" title="Arisch ras">arisch</a> noemende groeperingen. In Duitsland worden de door de nazi's gebruikte runentekens als <i>verfassungsfeindliche Kennzeichen</i> („grondwetsvijandige tekens”) beschouwd, waardoor het gebruik van sommige runen daar verboden is. Soms zijn ze enkel toegestaan, als die in een bepaalde context worden gebruikt. De Sig-rune is in vrijwel alle gevallen verboden. Een uitzondering is de <a href="/wiki/Wolfsangel" title="Wolfsangel">Wolfsangel</a>, die veelvuldig voorkomt als <a href="/wiki/Gemeentewapen" class="mw-redirect" title="Gemeentewapen">gemeentewapen</a> in wapens van sommige Duitse gemeenten en plaatsen, maar als symbool niet publiekelijk binnen (neo)nazistische context mag worden gebruikt.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Voorspellen_met_runen">Voorspellen met runen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Voorspellen met runen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Voorspellen met runen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De historische toepassing van runen om inzicht te krijgen in de toekomst is een van de slechtst gedocumenteerde <a href="/wiki/Waarzeggerij" title="Waarzeggerij">voorspellingsmethoden</a>. Bij ontstentenis van ofwel gebrek aan bewijs gaan wetenschappers ervan uit dat er in de oudheid niet met runen werd voorspeld. Nochtans is de moderne toepassing een volledig westerse methode die vergelijkbaar is met de oosterse <a href="/wiki/I_Tjing" class="mw-redirect" title="I Tjing">I Tjing</a> en de <a href="/wiki/Tarot_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Tarot (hoofdbetekenis)">Tarot</a>. Bij het werpen van runen wordt de betekenis van de stenen en hun positie gerelateerd aan een vraag die op dat ogenblik gesteld wordt. In dat opzicht gaat het uit van dezelfde veronderstelling die bij andere voorspellingsmethoden wordt aangenomen, namelijk dat er zoiets bestaat als een <a href="/wiki/Synchroniciteit" title="Synchroniciteit">synchroniciteit</a> tussen wat gevraagd wordt en het beeld dat de voorspelling oplevert. Of het nu kaarten zijn, de plaats van de <a href="/wiki/Planeten_in_de_astrologie" title="Planeten in de astrologie">planeten</a> of runenstenen, telkens is er sprake van een geloof of een aanname dat er een zinvol verband en gelijktijdigheid is tussen de gestelde vraag en het antwoord dat via de voorspellingsmethode wordt gegeven. </p><p>Een van de vele moderne methoden om met runen te voorspellen is de volgende: Bij het voorspellen met runen worden 25 runenstenen<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> en een werpmatje<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> gebruikt. Vierentwintig van die stenen hebben een runenteken, een ervan is blanco. Een matje wordt vervaardigd van katoen, papier of gelijk welk ander materiaal naar keuze. Daarop worden dan 3 concentrische cirkels getekend of genaaid. Als richtlijn wordt geadviseerd om voor die cirkels diameters van 7,5 en 17,8 en 25,4 cm te gebruiken, dit in verband met de afmetingen van de stenen. Deze drie concentrische cirkels leveren dan vier gebieden op: de binnencirkel, de middencirkel, de buitencirkel en de ruimte daarbuiten. De middelste cirkel wordt "skjebne" genoemd – het Noordse woord voor 'lot' –, de middenkring heet "buiten skjebne", en de buitenkring wordt verdeeld in vier segmenten waaraan waar verschillende betekenissen worden toegeschreven. Bij interpretatie van de positie van de runenstenen zijn verschillende alternatieve methoden mogelijk: </p> <ol><li>Sommigen duiden de segmenten als 'gezondheid', 'huiselijke situatie', 'rijkdom' en 'succes'</li> <li>Even gebruikelijk is het om aan die vier segmenten de <a href="/wiki/Elementen_in_de_astrologie" title="Elementen in de astrologie">elementen</a> <i>Aarde, Lucht, Vuur en Water</i> toe te kennen. Hierbij wordt de symboliek van de <a href="/wiki/Alchemie" title="Alchemie">alchemie</a> aangewend.</li> <li>Een andere mogelijkheid bij het voorspellen met runentekens is de toekenning van <a href="/wiki/Westerse_astrologie" title="Westerse astrologie">astrologische</a> symboliek aan de stenen en hun geworpen positie op het matje.</li> <li>De meest traditionele methode is een eenvoudig systeem waarbij de segmenten de namen 'Feoh', 'Birca', 'Ing' en 'Lagu' krijgen. Hierbij krijgen de stenen al naargelang hun 'landingsplaats' een aparte betekenis. In totaal zijn er dus 7 mogelijke terreinen waar de stenen op kunnen vallen: de 4 segmenten, Skjebne, buiten Skjebne en de plaats buiten de runencirkels.</li></ol> <p>Een ander occult gebruik van de runen is het zingen van de namen of klanken ervan, hetgeen meestal <a href="/wiki/Galdr" title="Galdr">galdr</a> wordt genoemd. Door zingen van de klanken zou men magische krachten kunnen oproepen.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Esoterie">Esoterie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Esoterie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Esoterie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In 1902 beschreef de <a href="/wiki/Esoterie" title="Esoterie">esoterische</a> schrijver <a href="/wiki/Guido_von_List" title="Guido von List">Guido von List</a> dat hij in een visioen het Oerschrift van de Ariërs; het <a href="/wiki/Armanen_Futharkh" title="Armanen Futharkh">Armanenrunenschrift</a> met 18 runenstaven, zou hebben gezien. Von List inspireerde <a href="/w/index.php?title=Friedrich_Marby&action=edit&redlink=1" class="new" title="Friedrich Marby (de pagina bestaat niet)">Friedrich Marby</a> tot de runenyoga, waarbij de runentekens met het lichaam worden uitgebeeld om zo de krachten ervan over te nemen. De groep rond von List kende magische krachten toe aan de runen, waarmee men zich tegen niet-Arische invloeden kon weren. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tolkienrunen">Tolkienrunen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Tolkienrunen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Tolkienrunen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Taalwetenschapper <a href="/wiki/J.R.R._Tolkien" title="J.R.R. Tolkien">J.R.R. Tolkien</a> ontwierp voor zijn <i><a href="/wiki/Fantasy_(genre)" title="Fantasy (genre)">fantasieboeken</a></i> over <a href="/wiki/Midden-aarde" title="Midden-aarde">Midden-aarde</a>, waaronder „<a href="/wiki/In_de_ban_van_de_ring" title="In de ban van de ring">In de ban van de ring</a>”, eigen runenschriften, vaak aangeduid als <a href="/w/index.php?title=Tolkienrunen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tolkienrunen (de pagina bestaat niet)">Tolkienrunen</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Runen_in_stripverhalen">Runen in stripverhalen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=21" title="Bewerk dit kopje: Runen in stripverhalen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=21" title="De broncode bewerken van de sectie: Runen in stripverhalen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>In de strip <i><a href="/wiki/Eric_de_Noorman" title="Eric de Noorman">Eric de Noorman</a></i> van <a href="/wiki/Hans_G._Kresse" title="Hans G. Kresse">Hans G. Kresse</a> komen herhaaldelijk runen voor. In <i>De jeugd van Eric de Noorman</i> staan deze op een <a href="/wiki/Perkament" title="Perkament">perkament</a> afgebeeld. De tekst vermeldt VIKINGR MIKILL (grote zeevaarder). In <i>De zoon van Eric</i> (verhaal 15) staan ze op een gouden <a href="/wiki/Amulet" title="Amulet">amulet</a>. Hier komt de magische betekenis van runen in beeld. Verhaal 22, <i>De prijs der wrake</i>, toont een grenssteen met de tekst GAT. Ook staan er nog runen afgebeeld in <i>Het recht der lange lansen</i>, verhaal 52. Hier zijn ze in hout geritst.</li> <li>In de strip <a href="/wiki/Prins_Valiant" title="Prins Valiant">Prince Valiant</a> van <a href="/wiki/Hal_Foster" title="Hal Foster">Hal Foster</a> komen runen voor. Er staat een runensteen afgebeeld. De runen zijn naar de werkelijkheid getekend.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Runen&veaction=edit&section=22" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Runen&action=edit&section=22" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Gotische_runeninscripties" title="Gotische runeninscripties">Gotische runeninscripties</a></li> <li><a href="/wiki/Ogham_(alfabet)" title="Ogham (alfabet)">Ogham (Keltisch alfabet)</a></li> <li><a href="/wiki/Orchoninscripties" title="Orchoninscripties">Orchoninscripties</a></li> <li><a href="/wiki/Runensteen_(gedenksteen)" title="Runensteen (gedenksteen)">Runensteen (gedenksteen)</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><div style="margin-top:-16px"></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Noten">Noten</h2></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.unicode.org/charts/PDF/U16A0.pdf">Runic</a>. Unicode. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211007050759/http://unicode.org/charts/PDF/U16A0.pdf">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2021-10-07">7 oktober 2021</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/rune">RUNE - (OUDGERMAANS SCHRIFTTEKEN)</a>, M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">A. Quak en P. Vermeyden, <i>Van AEgir tot Ymir. Personages en thema's uit de Germaanse en Noordse mythologie</i>, Sun, 2000, p.137.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sciencenorway.no/archaeology-language-runes/worlds-oldest-rune-stone-found-in-norway-archaeologists-believe/2141404">World’s oldest rune stone found in Norway, archaeologists believe</a>, <i>sciencenorway.no</i>, 17 januari 2023</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">John Troeng, "A Semitic origin of some runes. An influential foreign presence in Denmark c. AD 200" in: <i>Journal of Swedish Antiquarian Research</i>, 2003, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pub.raa.se/dokumentation/e01557aa-d1c3-4db9-bffe-4ac6ab7b44e8">p. 289-305</a></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090609004551/http://home.hetnet.nl/~adevanderwal/runen.htm">Runen</a></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090915185138/http://www.arild-hauge.com/egronrun.htm">Runes of Greenland</a></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJacobsenMoltke1942vii-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJacobsenMoltke1942vii_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJacobsenMoltke1942">Jacobsen & Moltke 1942</a>, p. vii.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWerner200420-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWerner200420_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWerner2004">Werner 2004</a>, p. 20.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWerner20047-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWerner20047_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWerner2004">Werner 2004</a>, p. 7.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Brix, Lise</span>, "<a rel="nofollow" class="external text" href="http://sciencenordic.com/isolated-people-sweden-only-stopped-using-runes-100-years-ago">Isolated people in Sweden only stopped using runes 100 years ago</a>", <i>ScienceNordic</i>, May 21, 2015. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190719042236/http://sciencenordic.com:80/isolated-people-sweden-only-stopped-using-runes-100-years-ago">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2019-07-19">19 juli 2019</span>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJansson1997175-12"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEJansson1997175_12-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEJansson1997175_12-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJansson1997">Jansson 1997</a>, p. 175.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEnoksen1998180-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEnoksen1998180_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEnoksen1998">Enoksen 1998</a>, p. 180.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJansson1997174-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJansson1997174_14-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJansson1997">Jansson 1997</a>, p. 174.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Archeonet: De Gelderlander, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archeonet.nl/index.php?itemid=8083"><i>Het oudste Nederlands komt uit de Betuwe</i></a>, 24 oktober 2005</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ida-nrw.de/fileadmin/user_upload/Texte_zum_Download/Rechtsextremismus/Rheims_Symbole_Rechte_Szene.pdf">In Deutschland verbotene Zeichen und Symbole</a>. Informations- und Dokumentationszentrum für Antirassismusarbeit in Nordrhein-Westfalen. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201101032521/https://www.ida-nrw.de/fileadmin/user_upload/Texte_zum_Download/Rechtsextremismus/Rheims_Symbole_Rechte_Szene.pdf">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2020-11-01">1 november 2020</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.polizei-beratung.de/themen-und-tipps/rechtsextremismus/erkennungszeichen/verbotene-organisationen.html">Gruppierungen auf dem Index</a>. Programm Polizeiliche Kriminalprävention. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160422065111/http://www.polizei-beratung.de:80/themen-und-tipps/rechtsextremismus/erkennungszeichen/verbotene-organisationen.html">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2016-04-22">22 april 2016</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">R. Blum, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=FLR_zF7JJgUC&dq">The book of runes</a>, 1982</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Igor Warneck, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=d5kRKQAACAAJ&dq">De roep van de Runen</a>, 2004, p. 88</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">M. Strmiska, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=qx7Tvd99xVAC&pg=PA196&dq=galdr&hl=nl">Modern paganism in world cultures</a>, 2005, p. 195</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bron">Bron</h2></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">David & Julia Line</span>: <i>De voorspellende kracht van runetekens</i>, Strengholt (Naarden, 1985), vert. Chris Mouwen. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789060106235" title="Speciaal:Boekbronnen/9789060106235">ISBN 9789060106235</a></span></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Lex Ritman</span>: <i>Eric de Noorman en Erwin de Noorman</i>, Antoninus Pius (Den Haag, 2003)</li> <li>Krause, W., <i>Runen</i> (Berlijn, 1970)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_links">Externe links</h2></div> <ul><li>Jantina H. Looijenga (proefschrift), <i>Runes around the North Sea and on the Continent AD 150-700</i>, SSG (Groningen, 1997) <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9067810142" title="Speciaal:Boekbronnen/9067810142">ISBN 9067810142</a></span>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opc-kb.oclc.org//DB=1/SET=6/TTL=1/SRCH?IKT=1007&TRM=9067810142">gegevens KB</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rug.nl/research/portal/publications/pub(3ca1edae-a58b-44c7-9048-0ebc4b000e4f).html">overview proefschrift</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rug.nl/research/portal/files/3230061/thesis.pdf">proefschrift</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://verfassungsschutz.brandenburg.de/media_fast/4055/Info%20Symbole%20u.%20Kennz.%2020.pdf">Symbole und Kennzeichen des Rechtsextremismus, Verfassungsschutzbehörden der Länder Berlin und Brandenburg</a></li></ul> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Runic_writing#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Runic writing">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Runic_writing#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Runic writing">Runic writing</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Futhark"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_Futhark" title="Sjabloon:Navigatie Futhark"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_Futhark&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Futhark" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Futhark" class="mw-redirect" title="Futhark">Futhark</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>eerste Aett:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Fehu" title="Fehu">Fehu ᚠ</a> · <a href="/wiki/Uruz" title="Uruz">Uruz ᚢ</a> · <a href="/wiki/Thurisaz_(rune)" title="Thurisaz (rune)">Thurisaz ᚦ</a> · <a href="/wiki/Ansuz" title="Ansuz">Ansuz ᚫ</a> · <a href="/wiki/Raidho" title="Raidho">Raidho ᚱ</a> · <a href="/wiki/Kenaz" title="Kenaz">Kenaz ᚲ</a> · <a href="/wiki/Gebo" title="Gebo">Gebo ᚷ</a> · <a href="/wiki/Wunjo" title="Wunjo">Wunjo ᚹ</a></td></tr><tr><td class="links"><b>tweede Aett:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Hagalaz" title="Hagalaz">Hagalaz ᚺ</a> · <a href="/wiki/Naudhiz" title="Naudhiz">Naudhiz ᚾ</a> · <a href="/wiki/Isa_(rune)" title="Isa (rune)">Isa ᛁ</a> · <a href="/wiki/Jera" title="Jera">Jera ᛃ</a> · <a href="/wiki/Eihwaz" title="Eihwaz">Eihwaz ᛇ</a> · <a href="/wiki/Perdhro" title="Perdhro">Perdhro ᛈ</a> · <a href="/wiki/Elhaz" title="Elhaz">Elhaz ᛉ</a> · <a href="/wiki/Sowulo" title="Sowulo">Sowulo ᛋ</a></td></tr><tr><td class="links"><b>derde Aett:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Teiwaz" title="Teiwaz">Teiwaz ᛏ</a> · <a href="/wiki/Berkana" title="Berkana">Berkana ᛒ</a> · <a href="/wiki/Ehwaz" title="Ehwaz">Ehwaz ᛖ</a> · <a href="/wiki/Mannaz" title="Mannaz">Mannaz ᛗ</a> · <a href="/wiki/Laguz" title="Laguz">Laguz ᛚ</a> · <a href="/wiki/Inguz_(rune)" title="Inguz (rune)">Inguz ᛜ</a> · <a href="/wiki/Dagaz" title="Dagaz">Dagaz ᛞ</a> · <a href="/wiki/Othala" title="Othala">Othala ᛟ</a></td></tr></tbody></table> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Runen&oldid=68181484">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Runen&oldid=68181484</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Runen" title="Categorie:Runen">Runen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Noordse_mythologie" title="Categorie:Noordse mythologie">Noordse mythologie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Waarzeggerij" title="Categorie:Waarzeggerij">Waarzeggerij</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Groenland" title="Categorie:Geschiedenis van Groenland">Geschiedenis van Groenland</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Runensteen" title="Categorie:Runensteen">Runensteen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Germaanse_taal" title="Categorie:Germaanse taal">Germaanse taal</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Groningen_(provincie)" title="Categorie:Geschiedenis van Groningen (provincie)">Geschiedenis van Groningen (provincie)</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Artikel_mist_referentie_sinds_juni_2024" title="Categorie:Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juni 2024">Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juni 2024</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Alle_artikelen_die_een_referentie_missen" title="Categorie:Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen">Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 29 sep 2024 om 10:28.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Runen&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-96xsn","wgBackendResponseTime":158,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.359","walltime":"0.758","ppvisitednodes":{"value":3526,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":47007,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":24196,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":22,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":13181,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 267.683 1 -total"," 28.23% 75.571 1 Sjabloon:Infobox_schrift"," 27.22% 72.870 1 Sjabloon:Appendix"," 26.84% 71.851 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 26.26% 70.295 2 Sjabloon:Bevat"," 17.68% 47.326 1 Sjabloon:References"," 16.40% 43.903 1 Sjabloon:Navigatie_Futhark"," 16.11% 43.111 1 Sjabloon:Wikidata_afbeelding"," 15.01% 40.171 1 Sjabloon:Navigatie"," 9.95% 26.648 7 Sjabloon:Sfn"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.025","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1160670,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6f4956b788-2c85x","timestamp":"20241128192800","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Runen","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Runen","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q82996","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q82996","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-08-21T04:35:42Z","dateModified":"2024-09-29T09:28:37Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/a\/aa\/Kam-med-runer-fra-Vimose_DO-4148_2000.jpg","headline":"oudst bekende schrift gebruikt door de Germaanse volkeren"}</script> </body> </html>