CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Վայոց ձորի մարզ - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"e9b1e76a-ac21-4670-a96e-d75623bea433","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Վայոց_ձորի_մարզ","wgTitle":"Վայոց ձորի մարզ","wgCurRevisionId":10134836,"wgRevisionId":10134836,"wgArticleId":2934,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Գրաֆիկներով էջեր","Pages with disabled graphs","CS1 սպաս․ location missing publisher","CS1 ամհարերեն աղբյուրներով էջեր (am)","CS1 սխալներ: բացակայող periodical","CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list", "Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ","CS1 սխալներ: բացակայող անուն","CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)","Pages using ISBN magic links","Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ","Վիքիպեդիա:Հոդվածներ Վիքիտվյալներից աղբյուրներով","Webarchive template wayback links","Քարտեզներով էջեր","Վայոց ձորի մարզի բնակավայրեր","Վայոց ձորի մարզ"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Վայոց_ձորի_մարզ","wgRelevantArticleId":2934,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true, "wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgCoordinates":{"lat":39.75,"lon":45.5},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q200124","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.kartographer.style":"ready","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.kartographer.link","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.kartographer.style%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/1200px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1790"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/800px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1193"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/640px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="954"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Վայոց ձորի մարզ - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Վայոց_ձորի_մարզ rootpage-Վայոց_ձորի_մարզ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB"><span>Գլխավոր էջ</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB"><span>Կատեգորիաներ</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x"><span>Պատահական հոդված</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին"><span>Ընթացիկ իրադարձություններ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8"><span>Էությունը</span></a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6"><span>Խորհրդարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխություններ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց"><span>Օգնություն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class=""><span>Նվիրաբերել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class=""><span>Ստեղծել հաշիվ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մտնել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy"><span>Նվիրաբերել</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Ստեղծել հաշիվ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մտնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Ներդրումներ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Անվան_ստուգաբանություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Անվան_ստուգաբանություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Անվան ստուգաբանություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Անվան_ստուգաբանություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Պատմություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Պատմություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Նախապատմական_շրջան_և_վաղ_ժամանակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նախապատմական_շրջան_և_վաղ_ժամանակներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Նախապատմական շրջան և վաղ ժամանակներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Նախապատմական_շրջան_և_վաղ_ժամանակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջնադարյան_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջնադարյան_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Միջնադարյան ժամանակաշրջան</span> </div> </a> <ul id="toc-Միջնադարյան_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նոր_շրջանից_մինչև_մեր_օրեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նոր_շրջանից_մինչև_մեր_օրեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Նոր շրջանից մինչև մեր օրեր</span> </div> </a> <ul id="toc-Նոր_շրջանից_մինչև_մեր_օրեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Աշխարհագրություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Աշխարհագրություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Աշխարհագրություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Աշխարհագրություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Աշխարհագրություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Աշխարհագրություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Աշխարհագրական_դիրք_և_բնական_պայմաններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Աշխարհագրական_դիրք_և_բնական_պայմաններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Աշխարհագրական դիրք և բնական պայմաններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Աշխարհագրական_դիրք_և_բնական_պայմաններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կլիմա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կլիմա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Կլիմա</span> </div> </a> <ul id="toc-Կլիմա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ջրագրական_ցանց" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ջրագրական_ցանց"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Ջրագրական ցանց</span> </div> </a> <ul id="toc-Ջրագրական_ցանց-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բուսական_և_կենդանական_աշխարհ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բուսական_և_կենդանական_աշխարհ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Բուսական և կենդանական աշխարհ</span> </div> </a> <ul id="toc-Բուսական_և_կենդանական_աշխարհ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բնապահպանություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բնապահպանություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Բնապահպանություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Բնապահպանություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Վարչատարածքային_բաժանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Վարչատարածքային_բաժանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Վարչատարածքային բաժանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Վարչատարածքային_բաժանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ազգաբնակչություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ազգաբնակչություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Ազգաբնակչություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ազգաբնակչություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Ազգաբնակչություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Ազգաբնակչություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ազգային_և_կրոնական_կազմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ազգային_և_կրոնական_կազմ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Ազգային և կրոնական կազմ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ազգային_և_կրոնական_կազմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջբարբառ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջբարբառ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Միջբարբառ</span> </div> </a> <ul id="toc-Միջբարբառ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տեղական_տոներ_և_ավանդույթներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Տեղական_տոներ_և_ավանդույթներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Տեղական տոներ և ավանդույթներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Տեղական_տոներ_և_ավանդույթներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մշակույթ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մշակույթ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Մշակույթ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Մշակույթ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Մշակույթ subsection</span> </button> <ul id="toc-Մշակույթ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Գրադարաններ_և_թանգարաններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրադարաններ_և_թանգարաններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Գրադարաններ և թանգարաններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրադարաններ_և_թանգարաններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պատմամշակութային_հուշարձաններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմամշակութային_հուշարձաններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Պատմամշակութային հուշարձաններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Պատմամշակութային_հուշարձաններ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Բերդեր,_ամրոցներ_և_հնավայրեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Բերդեր,_ամրոցներ_և_հնավայրեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.1</span> <span>Բերդեր, ամրոցներ և հնավայրեր</span> </div> </a> <ul id="toc-Բերդեր,_ամրոցներ_և_հնավայրեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Վանքեր_և_եկեղեցիներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Վանքեր_և_եկեղեցիներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.2</span> <span>Վանքեր և եկեղեցիներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Վանքեր_և_եկեղեցիներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Տրանսպորտ_և_կապ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տրանսպորտ_և_կապ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Տրանսպորտ և կապ</span> </div> </a> <ul id="toc-Տրանսպորտ_և_կապ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տնտեսություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տնտեսություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Տնտեսություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Տնտեսություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Տնտեսություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Տնտեսություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Գյուղատնտեսություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գյուղատնտեսություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Գյուղատնտեսություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գյուղատնտեսություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արդյունաբերություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արդյունաբերություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Արդյունաբերություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Արդյունաբերություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Արդյունաբերական_ձեռնարկություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Արդյունաբերական_ձեռնարկություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.1</span> <span>Արդյունաբերական ձեռնարկություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արդյունաբերական_ձեռնարկություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գինու_արտադրություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Գինու_արտադրություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.2</span> <span>Գինու արտադրություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գինու_արտադրություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Էներգետիկա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Էներգետիկա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Էներգետիկա</span> </div> </a> <ul id="toc-Էներգետիկա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Զբոսաշրջություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Զբոսաշրջություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.4</span> <span>Զբոսաշրջություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Զբոսաշրջություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Կրթություն_և_գիտություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Կրթություն_և_գիտություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Կրթություն և գիտություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Կրթություն_և_գիտություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Սպորտ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Սպորտ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Սպորտ</span> </div> </a> <ul id="toc-Սպորտ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Ծանոթագրություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Արտաքին հղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Վայոց ձորի մարզ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 63 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-63" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">63 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%8A%D9%88%D8%AA%D8%B3_%D8%AA%D8%B3%D9%88%D8%B1" title="محافظة وايوتس تسور – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="محافظة وايوتس تسور" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Vayots%27_Dzor" title="Vayots' Dzor – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Vayots' Dzor" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/XayastanaVayotsDzorWinka" title="XayastanaVayotsDzorWinka – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="XayastanaVayotsDzorWinka" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_m%C9%99rzi" title="Vayots Dzor mərzi – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Vayots Dzor mərzi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%91%D1%86-%D0%94%D0%B7%D0%BE%D1%80" title="Ваёц-Дзор – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Ваёц-Дзор" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86_%D0%94%D0%B7%D0%BE%D1%80" title="Вайоц Дзор – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Вайоц Дзор" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Vaiotx_Dzor" title="Província de Vaiotx Dzor – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Província de Vaiotx Dzor" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Vayots%27_Dzori_Marz" title="Vayots' Dzori Marz – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Vayots' Dzori Marz" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8E%D8%B2%DA%AF%D8%A7%DB%8C_%DA%A4%D8%A7%DB%8C%DB%86%D8%AA%D8%B3_%D8%AF%D8%B2%DB%86%D8%B1" title="پارێزگای ڤایۆتس دزۆر – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="پارێزگای ڤایۆتس دزۆر" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Vajoc_Dzor" title="Vajoc Dzor – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Vajoc Dzor" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor" title="Vayots Dzor – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Vayots Dzor" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Wajoz_Dsor" title="Wajoz Dsor – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Wajoz Dsor" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%86%CE%AD%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%92%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CF%8C%CF%84%CF%82_%CE%9D%CF%84%CE%B6%CE%BF%CF%81" title="Περιφέρεια Βαγιότς Ντζορ – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Περιφέρεια Βαγιότς Ντζορ" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_Province" title="Vayots Dzor Province – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Vayots Dzor Province" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Vajoco-Dzoro" title="Vajoco-Dzoro – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Vajoco-Dzoro" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Provincia_de_Vayots%27_Dzor" title="Provincia de Vayots' Dzor – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Provincia de Vayots' Dzor" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Vajotsh_Dzori_maakond" title="Vajotsh Dzori maakond – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Vajotsh Dzori maakond" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%AA%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%88%D8%B1" title="استان وایوتس‌جور – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="استان وایوتس‌جور" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Vajots%27_Dzor" title="Vajots' Dzor – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Vajots' Dzor" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor" title="Vayots Dzor – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Vayots Dzor" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Wajots_Dsor_(Prowins)" title="Wajots Dsor (Prowins) – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Wajots Dsor (Prowins)" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%8B%E0%A4%B0" title="वायोत्स द्ज़ोर – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="वायोत्स द्ज़ोर" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Vajoc_Dzor_tartom%C3%A1ny" title="Vajoc Dzor tartomány – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Vajoc Dzor tartomány" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Provinsi_Vayots_Dzor" title="Provinsi Vayots Dzor – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Provinsi Vayots Dzor" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Vayoc%27_Jor" title="Vayoc' Jor – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Vayoc' Jor" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%B4%E3%82%A1%E3%83%A8%E3%83%84%E3%83%BB%E3%82%BE%E3%83%AB%E5%9C%B0%E6%96%B9" title="ヴァヨツ・ゾル地方 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヴァヨツ・ゾル地方" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="ვაიოცძორის პროვინცია – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ვაიოცძორის პროვინცია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B0%94%EC%9A%94%EC%B8%A0%EC%A1%B0%EB%A5%B4%EC%A3%BC" title="바요츠조르주 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="바요츠조르주" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86_%D0%94%D0%B7%D0%BE%D1%80_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B7" title="Вайоц Дзор марз – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Вайоц Дзор марз" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Vajoc_Dzoro_sritis" title="Vajoc Dzoro sritis – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Vajoc Dzoro sritis" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%86_%D0%85%D0%BE%D1%80" title="Вајоц Ѕор – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Вајоц Ѕор" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B5%E0%B4%AF%E0%B5%8B%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B8%E0%B5%8D_%E0%B4%A1%E0%B5%8D%E0%B4%B8%E0%B5%8B%E0%B5%BC_%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF" title="വയോത്സ് ഡ്സോർ പ്രവിശ്യ – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="വയോത്സ് ഡ്സോർ പ്രവിശ്യ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86%D0%B7%D0%BE%D1%80_%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D0%B3" title="Вайоцзор аймаг – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Вайоцзор аймаг" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Wilayah_Vayots_Dzor" title="Wilayah Vayots Dzor – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Wilayah Vayots Dzor" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%8B%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4" title="वायोत्स द्ज़ोर प्रान्त – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="वायोत्स द्ज़ोर प्रान्त" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86_%D0%94%D0%B7%D0%BE%D1%80" title="Вайоц Дзор – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Вайоц Дзор" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%93%E0%A8%A4_%E0%A8%9C%E0%A9%8B%E0%A8%B0_%E0%A8%B8%E0%A9%82%E0%A8%AC%E0%A8%BE" title="ਵਾਇਓਤ ਜੋਰ ਸੂਬਾ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਵਾਇਓਤ ਜੋਰ ਸੂਬਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wajoc_Dzor" title="Wajoc Dzor – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Wajoc Dzor" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B5%D9%88%D8%A8%DB%81_%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%AA%D8%B3_%D8%AC%D9%88%D8%B1" title="صوبہ وایوتس جور – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="صوبہ وایوتس جور" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor" title="Vayots Dzor – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Vayots Dzor" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Provincia_Vayots_Dzor" title="Provincia Vayots Dzor – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Provincia Vayots Dzor" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86%D0%B4%D0%B7%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C" title="Вайоцдзорская область – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Вайоцдзорская область" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_Province" title="Vayots Dzor Province – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Vayots Dzor Province" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_Province" title="Vayots Dzor Province – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Vayots Dzor Province" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%86_%D0%8F%D0%BE%D1%80" title="Вајоц Џор – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Вајоц Џор" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Propinsi_Vayots_Dzor" title="Propinsi Vayots Dzor – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Propinsi Vayots Dzor" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Vajots_Dzor" title="Vajots Dzor – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Vajots Dzor" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Lalawigan_ng_Vayots_Dzor" title="Lalawigan ng Vayots Dzor – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Lalawigan ng Vayots Dzor" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor" title="Vayots Dzor – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Vayots Dzor" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D1%86-%D0%94%D0%B7%D0%BE%D1%80" title="Вайоц-Дзор – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Вайоц-Дзор" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%AA%D8%B3_%D8%AC%D9%88%D8%B1_%D8%B5%D9%88%D8%A8%DB%81" title="وایوتس جور صوبہ – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="وایوتس جور صوبہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_(t%E1%BB%89nh)" title="Vayots Dzor (tỉnh) – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Vayots Dzor (tỉnh)" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_(lalawigan)" title="Vayots Dzor (lalawigan) – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Vayots Dzor (lalawigan)" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%93%A6%E7%BA%A6%E8%8C%A8%E4%BD%90%E5%B0%94%E7%9C%81" title="瓦约茨佐尔省 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="瓦约茨佐尔省" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="ვაიოცძორიშ პროვინცია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ვაიოცძორიშ პროვინცია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%93%A6%E7%B4%84%E8%8C%A8%E4%BD%90%E7%88%BE%E5%B7%9E" title="瓦約茨佐爾州 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="瓦約茨佐爾州" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Vayots_Dzor_S%C3%A9ng" title="Vayots Dzor Séng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Vayots Dzor Séng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%AF%E7%B4%84%E8%8C%A8%E4%BD%90%E7%9C%81" title="華約茨佐省 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="華約茨佐省" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q200124#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c"><span>Հոդված</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին (դեռ գրված չէ) [t]" accesskey="t"><span>քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">հայերեն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=history"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ հղվող էջերը</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k"><span>Կապված փոփոխություններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q"><span>Սպասարկող էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&oldid=10134836" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում"><span>Մշտական հղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>Էջի վիճակագրություն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&id=10134836&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը"><span>Մեջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%258E%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2581_%25D5%25B1%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25AB_%25D5%25B4%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A6"><span>Ստանալ կարճ URL հասցե</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%258E%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2581_%25D5%25B1%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25AB_%25D5%25B4%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A6"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6"><span>Ստեղծել գիրք</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպես PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p"><span>Տպելու տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vayots_Dzor_Province" hreflang="en"><span>Վիքիպահեստ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q200124" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g"><span>Վիքիտվյալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-0-coord" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span class="coordinates plainlinks nourlexpansion" data-param="39.75_N_45.5_E_globe:earth"><span title="Ցուցադրել քարտեզը"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Map/14/39.75/45.5/hy" data-zoom="14" data-lat="39.75" data-lon="45.5" data-lang="hy" data-overlays="["_c33ed0a708e0bb67c4c9dbe18f753650c93cd7a5"]">39°45′ հս․. լ. 45°30′ ավ. ե.</a></span><sup class="geo-services noprint"><span class="geo-geohack" title="Карты и инструменты на GeoHack"><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&params=39.75_N_45.5_E_globe:earth"><span>H</span></a></span><span class="geo-google" title="Այս վայրը «Google Քարտեզներում»"><a rel="nofollow" class="external text" href="//maps.google.com/maps?ll=39.75,45.5&q=39.75,45.5&spn=0.03,0.03&t=h&hl=hy"><span>G</span></a></span><span class="geo-yandex" title="Այս վայրը «Յանդեքս․Քարտեզում»"><a rel="nofollow" class="external text" href="//yandex.ru/maps/?ll=45.5,39.75&pt=45.5,39.75&spn=0.03,0.03&l=sat,skl"><span>Я</span></a></span><span class="geo-osm" title="Այս վայրը OpenStreetMap֊ում"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.openstreetmap.org/?mlat=39.75&mlon=45.5&zoom=14"><span>O</span></a></span><span class="geo-loadmap" style="display: none;" title="Это место на картах ГШ и ГУГК"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://loadmap.net/ru?q=39.75%2045.5&z=14&s=0"><span>L</span></a></span></sup></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><span><div style="font-size:90%"> <dl><dd><dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:1rightarrow_blue.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></a></span>Այս հոդվածը Հայաստանի Վայոց ձորի մարզի մասին է։  Այլ գործածությունների համար այցելեք <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/Վայոց_ձոր_(այլ_կիրառումներ)">Վայոց ձոր (այլ կիրառումներ)</a></span>։</dd></dl></dd></dl></div></span> <table class="infobox infobox vcard" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;text-align:center;"><div style="background: #eaecf0; position:relative; width:100%; height:50px; display:table;"><div style="position:absolute; top:0; right:0;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Picto_infobox_map.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Picto_infobox_map.png" decoding="async" width="114" height="50" class="mw-file-element" data-file-width="102" data-file-height="45" /></a></span></div><span style="position:relative; width:100%; display:table-cell; vertical-align:middle; text-align:center; padding:4px;"><b>Վայոց ձորի մարզ</b></span></div></th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"> <br /><small></small><table style="background:inherit;width:100%"> <tbody><tr> <td style=";font-weight:normal"><span data-wikidata-property-id="P237" class="no-wikidata">Զինանշան</span> </td></tr> <tr> <td><span data-wikidata-property-id="P94" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Vayots_Dzor_portal_logo.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Vayots_Dzor_portal_logo.png/110px-Vayots_Dzor_portal_logo.png" decoding="async" width="110" height="108" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Vayots_Dzor_portal_logo.png/165px-Vayots_Dzor_portal_logo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Vayots_Dzor_portal_logo.png/220px-Vayots_Dzor_portal_logo.png 2x" data-file-width="732" data-file-height="720" /></a></span></span><br /><small>Վայոց ձորի մարզի զինանշանը</small> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Vayots_dzor,_Armenia_-_main_photo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/300px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg" decoding="async" width="300" height="447" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/450px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg/600px-Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg 2x" data-file-width="2076" data-file-height="3096" /></a></span><div>Ձախից՝ աջ<br /><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF%D5%AB_%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Գնիշիկի ձոր">Գնիշիքի կիրճ</a> • <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%AA" title="Ջերմուկի ջրվեժ">Ջերմուկի ջրվեժ</a> • Փառակատար լեռնագագաթ և Արտանիշ լիճ • <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանք</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Սմբատաբերդ">Սմբատաբերդ</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_(%D5%AC%D5%AB%D5%B3)" title="Բարձրունի (լիճ)">Բարձրունի լիճ</a> • <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ջերմուկի ջրաբանական արգելավայր">Ջերմուկի ջրաբանական արգելավայր</a></div></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal"><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80_(%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84)" title="Երկիր (տարածք)">Երկիր</a></th><td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia.svg" class="mw-file-description" title="Հայաստան"><img alt="Հայաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Կարգավիճակ</th><td><span data-wikidata-property-id="P31" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Մարզ</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Մտնում է</th><td><span data-wikidata-property-id="P131" class="no-wikidata">հարավային Հայաստան</span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Ներառում է</th><td><span data-wikidata-property-id="P1383" class="no-wikidata">նախկին <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնաձորի շրջան">Եղեգնաձորի շրջան</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%AB%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ազիզբեկովի շրջան">Ազիզբեկովի (Վայքի) շրջան</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Վարչկենտրոն</th><td><span data-wikidata-property-id="P36" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Խոշորագույն քաղաք</th><td>մարզկենտրոն</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Մարզպետ</th><td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B5%D5%A1_%D5%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կոլյա Միքայելյան">Կոլյա Միքայելյան</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Հիմնական լեզու</th><td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">Հայերեն</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Բնակչություն (<a href="/wiki/2019" title="2019">2019</a>)<br /></th><td><span data-wikidata-property-id="P1082" class="no-wikidata">49,000</span> (11-րդ տեղ)</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Խտություն</th><td>21,74</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Ազգային կազմ</th><td>հայեր (ճնշող մեծամասնություն), <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուսներ">ռուսներ</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Կրոնական կազմ</th><td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">հայ առաքելական եկեղեցի</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Տարածք</th><td><span data-wikidata-property-id="P2046" class="no-wikidata">2,308</span>  (7-րդ տեղ)</td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><span data-wikidata-property-id="P242" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Vayots_Dzor_in_Armenia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Vayots_Dzor_in_Armenia.svg/300px-Vayots_Dzor_in_Armenia.svg.png" decoding="async" width="300" height="307" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Vayots_Dzor_in_Armenia.svg/450px-Vayots_Dzor_in_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Vayots_Dzor_in_Armenia.svg/600px-Vayots_Dzor_in_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1169" data-file-height="1198" /></a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Հիմնադրված է</th><td><span data-wikidata-property-id="P571" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%AB%D5%AC%D5%AB_12" title="Ապրիլի 12">ապրիլի 12</a>, <a href="/wiki/1995" title="1995">1995</a></span> թ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Պատմական շրջան(ներ)</th><td><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">Վայոց ձոր գավառ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունյաց աշխարհ</a></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal">Ժամային գոտի</th><td><span data-wikidata-property-id="P421" class="no-wikidata">+4</span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal"><a href="/wiki/ISO_3166-2" title="ISO 3166-2">ISO 3166-2</a> կոդ</th><td><span data-wikidata-external-id="AM.VD" class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P300">AM.VD</span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:right;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;white-space:nowrap;font-weight: normal"><a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AB%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Փոստային ինդեքսներ">Փոստային ինդեքսներ</a></th><td><span data-wikidata-property-id="P281" class="no-wikidata">3601–3810</span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><span data-wikidata-claim-id="q200124$31E56B81-B955-45AB-82BA-BDDF7277B642" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P625"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><span data-wikidata-property-id="P856" class="no-wikidata"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/">Վայոց ձորի մարզի պաշտոնական կայք</a></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><div style="border:solid #ddd;border-width:1px 0px 0px 0px;width:100%;background:#F0F0F0"><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vayots_Dzor_Province" class="extiw" title="commons:Category:Vayots Dzor Province">Վայոց ձորի մարզ</a></b> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստում</a></div></td></tr></tbody></table> <p><b>Վայոց ձորի մարզ</b>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Մարզ">մարզի կարգավիճակ</a> ունեցող <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">վարչական միավոր</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> հարավային վերջույթում։ Զբաղեցնում է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պատմական Հայաստան">պատմական Հայաստանի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունիք նահանգի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">նույնանուն գավառի</a> հիմնական տարածքը։ Զբաղեցնելով 2,308 կմ² տարածք՝ ըստ մեծության 7-րդն է Հայաստանի մարզերի շարքում։ Ընդգրկում է երեք հիմնական աշխարհագրական շրջաններ՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%A3%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" class="mw-redirect" title="Արփայի գոգհովիտ">Արփայի գոգավորություն</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" title="Վայքի լեռնաշղթա">Վայքի ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթա</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վարդենիսի լեռներ">Վարդենիսի հրաբխային լեռնավահան</a>։ Հյուսիսում սահմանակցում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Գեղարքունիքի մարզ">Գեղարքունիքի մարզին</a>, հյուսիս-արևելքում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախի</a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6_(%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD)" title="Շահումյանի շրջան (Արցախ)">Շահումյանի շրջանին</a>, հարավ-արևմուտքում՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիքի մարզին</a>, հարավային հատվածում՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն">Նախիջևանին</a>, իսկ արևմուտքում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատի մարզին</a>։ Մայրաքաղաք <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանին</a> անմիջապես չի հարում։ </p><p>Վայոց ձորի մարզի վարչական կենտրոնը <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր համայնքն</a> է (բնակչությունը՝ 7800 մարդ), որը հանդիսանում է նաև մարզի խոշորագույն քաղաքը։ Վարչատարածքային միավորի մյուս քաղաքային բնակավայրերն են <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Վայք">Վայքն</a> ու <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկը</a>։ Վերջինս համարվում է <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A2%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Զբոսաշրջությունը Հայաստանում">զբոսաշրջային կարևոր նշանակություն</a> ունեցող <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%B8%D5%B2%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Առողջարանային գործը Հայաստանում">առողջարանային քաղաք</a>։ Ըստ 2023 թվականի վիճակագրական տվյալների՝ մարզի բնակչությունը կազմում է 48 հազար մարդ, որը ճնշող մեծամասնությունը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայերն</a> են (99% և ավելի)։ Վայոց ձորը համարվում է Հայաստանի ամենաքիչ և ամենանոսր բնակեցված մարզը։ </p><p>Վայոց ձորը Հայաստանի տնտեսապես ամենաթույլ զարգացած մարզերից մեկն է։ Տնտեսության առաջատար ճյուղը <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">գյուղատնտեսությունը</a>, որի ավանդական ուղղություններից մեկն էլ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">խաղողագործությունն</a> է։ Ինքնին, Վայոց ձորը հանդիսանում է <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">Հայաստանի խաղողագործական չորս շրջաններից</a> մեկը, որը աչքի է ընկնում գինեգործության հնագույն ավանդույթներով։ «Արենի» տեսակի խաղողից այստեղ պատրաստվում է նույնանուն <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_(%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%AB)" title="Արենի (գինի)">հանրահայտ գինին</a>։ </p><p>Վայոց ձորը հայտնի է հարուստ մշակութային ժառանգությամբ և պատմական անցյալով։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պատմագիտությունը Հայաստանում">Հայաստանի պատմագրության</a> մեջ Վայոց ձորն առաջին անգամ հիշատակվել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">պատմահայր Մովսես Խորենացու</a> կողմից՝ ի վկայումս վերջինիս դեռևս հնագույն ժամանակներում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի պատմություն">հայկական պետական կազմավորումներում</a> ընդգրկվածության։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">Թռչունների քարայրում</a> հայտնաբերված <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_1_%D5%AF%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Արենի 1 կոշիկ">կաշվե տրեխը</a> համարվում է մինչ օրս հայտնի ամենահին կոշիկի նմուշն աշխարհում։ Արենիում հայտնաբերվել են նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-1_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Արենի-1 գինեգործարան">գինու կարասների մի ամբողջ շարք</a>։ Վայոց ձորի մարզային տարածքում են գտնվում է նաև միջնադարյան շրջանի <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Թանահատի վանք">Թանահատի վանքը</a> (8-րդ դար), 10-րդ դարին թվագրվող <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Սմբատաբերդ">Սմբատաբերդը կամ Ջաղաց Քարի բերդը</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">վաղմիջնադարյան հայկական ճարտարապետության</a> մարգարիտներից մեկը՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանքը</a>։ Այստեղ է տեղակայված նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Հայաստան">միջնադարյան Հայաստանի</a> կարևորագույն ուսումնագիտական կենտրոնը՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">Գլաձորի համալսարանը</a>։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Անվան_ստուգաբանություն"><span id=".D4.B1.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.B6_.D5.BD.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A3.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Անվան ստուգաբանություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Անվան ստուգաբանություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Անվան ստուգաբանություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարզի անվանումը կապված է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունիքի նահանգի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">համանուն գավառի</a> անվան հետ (քանի որ մարզի ներկայիս սահմանները գրեթե նույնությամբ համընկնում են գավառի տարածքի հետ)<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>«Վայոց ձոր»-ը «Վայքի ձոր» տեղանվան <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">գրաբարյան</a> տարբերակն է։ Տեղանվան ծագումնաբանության վերաբերյալ կան բազմաթիվ վարկածներ։ Համաձայն այդ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D5%A6" title="Հիպոթեզ">հիպոթեզներից</a> ամենատարածվածի՝ «Վայոց ձոր» նշանակում է <i>«Վշտերի ձոր»</i>։ Այս տարբերակը մեկնաբանությունը կապված է Վայոց գավառի գլխավոր քաղաքում՝ Մոզում 735 թվականին տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի հետ, որի ժամանակ զոհվում է շուրջ 10 հազար մարդ։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%BD_%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կիրակոս Գանձակեցի">Կիրակոս Գանձակեցին</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ստեփանոս Օրբելյան">Ստեփանոս Օրբելյանը</a> գավառի Վայոց ձոր անվանումը կապում է <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">հայերեն</a> «վայ» բառի հետ։ Այնուամենայնիվ, այս տարբերակը համարվում է ոչ ճիշտ, քանի որ «Վայոց ձոր» տեղանվան հիշատակումներ եղել են Մոզի երկրաշարժից առնվազն 300 տարի առաջ։ 5-րդ դարի <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5" title="Եղիշե">պատմիչ Եղիշեն</a> հիշատակում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B1_%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%D5%B1%D5%B8%D6%80%D6%81%D5%AB" title="Հովսեփ Ա Վայոցձորցի">կաթողիկոս Հովսեփ Վայոցձորցուն</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացին</a> նույն անձի մասին գրում է <i>«քահանայապետն Վայոց ձորի Հողոցիմ գյուղից»</i> և այլն<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ժամանակակից ուսումնասիրողները առաջ են քաշում մեկ այլ վարկած, համաձայն որի Վայոց ձոր գավառի անվանումը կապված է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորության</a> տարածքում բնակված «վայ» ցեղի կամ դիցանվան հետ։ Չի բացառվում նաև, որ այն կարող է կապված լինել որևէ աշխարհագրական օբյեկտի հետ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմություն"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Պատմություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Պատմություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի մարզը զբաղեցնում է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պատմական Հայաստան">պատմական Հայաստանի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունյաց նահանգի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">նույնանուն գավառի</a> հիմնական տարածքը։ Ինչպես Վայոց ձորի, այնպես էլ նրանում գտնվող մի շարք բնակավայրերի մասին հայկական և օտարալեզու սկզբնաղբյուրներում կան բազմաթիվ հիշատակություններ և վկայություններ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նախապատմական_շրջան_և_վաղ_ժամանակներ"><span id=".D5.86.D5.A1.D5.AD.D5.A1.D5.BA.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.BE.D5.A1.D5.B2_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Նախապատմական շրջան և վաղ ժամանակներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Նախապատմական շրջան և վաղ ժամանակներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Նախապատմական շրջան և վաղ ժամանակներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">Արենիի քարանձավ</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_1_%D5%AF%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Արենի 1 կոշիկ">Արենի 1 կոշիկ</a>, և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-1_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Արենի-1 գինեգործարան">Արենի-1 գինեգործարան</a></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg/162px-Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg" decoding="async" width="162" height="312" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg/243px-Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg/323px-Chalcolithic_leather_shoe_from_Areni-1_cave.jpg 2x" data-file-width="1245" data-file-height="2400" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">Արենիի քարանձավից</a> հայտնաբերված <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_1_%D5%AF%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Արենի 1 կոշիկ">5500-ամյա կաշվե ոտնամանը</a>։</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Areni-1_cave_entrance.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Areni-1_cave_entrance.jpg/260px-Areni-1_cave_entrance.jpg" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Areni-1_cave_entrance.jpg/390px-Areni-1_cave_entrance.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Areni-1_cave_entrance.jpg/520px-Areni-1_cave_entrance.jpg 2x" data-file-width="4752" data-file-height="3168" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">«Թռչունների քարանձավ»</a> անունով հայտնի Արենիի քարայրը, որտեղ հայտնաբերվել են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-1_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Արենի-1 գինեգործարան">աշխարհում ամենահին գինեգործական իրերը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_1_%D5%AF%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Արենի 1 կոշիկ">ոտնամանը</a>։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմություն">հայոց պատմության</a> մեջ առաջին անգամ հիշատակվում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացու</a> կողմից՝ նկատի ունենալով <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Վարդանանց պատերազմ">Վարդանանց պատերազմի ժամանակահատվածում</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի">հայ առաքելական եկեղեցին</a> առաջնորդած <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B1_%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%D5%B1%D5%B8%D6%80%D6%81%D5%AB" title="Հովսեփ Ա Վայոցձորցի">Հովսեփ Վայոցձորցի կաթողիկոսի</a> ծննդավայրը։ Այնուամենայնիվ, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հնագիտական պեղումներ">հնագիտական պեղումների</a> արդյունքում այստեղ հայտնաբերվել են բազմաթիվ գտածոներ, որոնք թվագրվում են <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A9" class="mw-redirect" title="Պալեոլիթ">պալեոլիթյան</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում">բրոնզեդարյան ժամանակաշրջաններին</a>։ Հայտնաբերվել են նաև <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Որսորդություն">որսորդության</a> տեսարաններ պարունակող ժայռաքանդակներ<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այս ամենով պայմանավորված պատմաբանները եկել են այն եզրահանգման, որ Վայոց ձորը բնակեցված է եղել դեռևս <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Նախնադարյան Հայաստան">նախապատմական ժամանակներում</a>։ 2007-2011 թվականներին իրականացված պեղումների ընթացքում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">Արենիի նախնադարյան քարանձավում</a> հայտնաբերվել է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գինեգործություն">գինեգործությանը</a> վերաբերող գտածոներ (գինու խմորման գուռեր, մզարան, պահեստային սափորներ)<sup id="cite_ref-:4_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-:4-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ներկայումս այդ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-1_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Արենի-1 գինեգործարան">գինեգործական համալիրը</a> համարվում է աշխարհում հնագույնը և թվագրվում է մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին<sup id="cite_ref-:4_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-:4-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Քարանձավի ներսում մարդիկ չեն բնակվել, իսկ գինու սպառումը նրանց համար կրել է <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ծիսակատարություն">ծիսական բնույթ</a>։ Արենիի քարանձավի խորքում, սննդի պահպանության տարաների կողքին, հայտանբերվել են կավե ամանների մեջ թաղված երեխաների և մեծերի աճյուններ, որնք բավականին լավ են պահպանվել։ Երեք գանգ պատկանել է դեռահաս աղջիկների, որոնք մահացել են 5,9-6,2 հազար տարի առաջ։ 2008 թվականին նույն քարանձավում հայտնաբերվել է աշխարհում ամենահին՝ ավելի քան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_1_%D5%AF%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Արենի 1 կոշիկ">5500 տարեկան կաշվե կոշիկը</a><sup id="cite_ref-National_Geographic_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-National_Geographic-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-First_Direct_Evidence_of_Chalcolithic_Footwear_from_the_Near_Eastern_Highlands_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-First_Direct_Evidence_of_Chalcolithic_Footwear_from_the_Near_Eastern_Highlands-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Հայտնի է, որ մ․թ․ա․ 8-րդ դարի սկզբին ժամանակակից Վայոց ձորի տարածքը ներառվում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի Արարատյան թագավորության</a> կազմի մեջ՝ ձևավորելով ծայրարևելյան սահմանը<sup id="cite_ref-Արցախի_պատմությունը_հնադարից_մինչև_մերը_օրերը_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-Արցախի_պատմությունը_հնադարից_մինչև_մերը_օրերը-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ավելի ուշ տարածաշրջանը անցնում է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երվանդունիների թագավորություն">Երվանդունիների համահայկական թագավորությանը</a>, ապա՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյան Մեծ Հայքին</a>։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B1_%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Արտաշես Ա Բարեպաշտ">Արտաշես I Բարեպաշտի</a> վարչատարածքային բաժանումների արդյունքում ձևավորվում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունիք նահանգի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">Վայոց ձոր գավառը</a><sup id="cite_ref-:5_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-:5-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Վայոց ձորն իր մեջ ընդգրկում էր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա գետի</a> վերին և միջին հոսանքների ավազանները։ Նա սահմանափակված էր հյուսիսից <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Գեղարքունիք (գավառ)">Գեղարքունիքով</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%A9%D6%84_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Սոթք (գավառ)">Սոթքով</a>, արևելքից՝ <a href="/wiki/%D4%BE%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%AF%D6%84" title="Ծղուկք">Ծղուկքով</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախի</a> <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="Ծար">Ծար</a> գավառով, հարավից՝ <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84)" title="Ճահուկ (Սյունիք)">Ճահուկով</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Այրարատ">Այրարատի</a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80" class="mw-redirect" title="Շարուր">Շարուր</a> գավառով, իսկ արևմուտքում նա Այրարատից բաժանված էր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գեղամա լեռներ">Գեղամա լեռների</a> ջրբաժան գծով։ Վայոց ձորը Սյունիքի ամենաընդարձակ գավառներից մեկն էր<sup id="cite_ref-:5_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-:5-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այն իրենից ներկայացնում էր բոլոր կողմերից լեռներով պատած մի գոգավորություն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Միջնադարյան_ժամանակաշրջան"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6"></span>Միջնադարյան ժամանակաշրջան</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Միջնադարյան ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Միջնադարյան ժամանակաշրջան"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AE_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն">Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն</a></div><p>Վայոց ձորը մեծ ծաղկում է ապրում <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար">միջնադարյան ժամանակահատվածում</a>։ 885 թվականին այն անցնում է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց Հայաստան">Հայաստանի անկախությունը վերականգնած</a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիներին</a>, ապա՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սյունիքի թագավորություն">Սյունիքի ենթակա թագավորությանը</a> (<a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սյունիներ">Սյունիների ազնվականական տոհմին</a>)<sup id="cite_ref-:6_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-:6-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Վայոց ձորի վերազարթոնքը կապված էր հետագայում այս տարածքները կառավարող Զաքարյան, Պռոշյան և Օրբելյան իշխանությունների անվան հետ։ Զարգացած միջնադարում այստեղ կառուցվում են բազմաթիվ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եկեղեցի">եկեղեցիներ</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80" class="mw-redirect" title="Վանական համալիր">վանական համալիրներ</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Ամրոց">պաշտպանական ամրություններ</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Կամուրջներ">կամուրջներ</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իջևանատուն">քարավանատներ</a>։ Հոգևոր կառույցներից նշանավոր են <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Թանահատի վանք">Թանահատի վանքը</a>, <a href="/wiki/%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Ցաղաց քար">Ցաղաց քար եկեղեցին (Աստվածածնի անապատ)</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Գնդեվանք">Գնդեվանքը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Սպիտակավոր վանք">Սպիտակավոր վանքը</a> և <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանքի համալիրը</a><sup id="cite_ref-:6_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-:6-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ըստ պատմիչ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ստեփանոս Օրբելյան">Ստեփանոս արքեպիսկոպես Օրբելյանի</a>, 735 թվականին Թանադե վանքում ամփոփվել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ստեփանոս Սյունեցի">Ստեփանոս Սյունեցու</a> դին և գերեզմանի վրա փոքրիկ մատուռ կառուցել։ </p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:IMG_-Noravanq.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/IMG_-Noravanq.jpg/196px-IMG_-Noravanq.jpg" decoding="async" width="196" height="294" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/IMG_-Noravanq.jpg/294px-IMG_-Noravanq.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/IMG_-Noravanq.jpg/392px-IMG_-Noravanq.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="5472" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանք վանքային համալիրը</a>՝ հարևան բնաշխարհի համայնապատկերում։</figcaption></figure> <p>1273-1279 թվականներին մատուռի տեղում, Պռոշ իշխանի և նրա ընտանիքի հովանավորությամբ, շրջակայքի բնակիչների ուժերով մուգ կապտավուն բազալտի սրբատաշ քարերով կառուցվել է ներքուստ խաչաձև, չորս անկյուններում ավանդատներով (արևելյան կողմինները՝ երկհարկ), արտաքուստ ուղղանկյուն, գմբեթավոր հորինվածքով Թանադե վանքը<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Նույն սկզբնաղբյուրի հավաստմամբ 13-14-րդ դարում այստեղ կառուցվել է նաև Նորավանքի համալիրը՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AE_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն">հայ միջնադարյան ճարտարապետության</a> մարգարիտներից մեկը<sup id="cite_ref-:7_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-:7-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Նորավանքի պատմությունը կապված է ժամանակաշրջանի հայտնի եկեղեցական և քաղաքական գործիչների անունների հետ։ Նորավանքում են ապրել, ստեղծագործել և այստեղ են թաղված <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Հայաստան">միջնադարյան Հայաստանի</a> մի շարք նշանավոր գործիչներ ու ստեղծագործողներ։ Ըստ էության, Նորավանքի վանքային համալիրը հիմնադրել է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84_(%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" class="mw-redirect" title="Վահանավանք (Սյունիքի մարզ)">Վահանավանքի</a> վանահայր <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B2%D5%A2%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հովհաննես եպիսկոպոս Աղբիանոսյան">Հովհաննես եպիսկոպոսը</a>, որը 1105 թվականին այստեղ հաստատվելով` ընդարձակել է վանքապատկան տարածքները, հավաքել ճգնակյաց վանականների, սելջուկ տիրակալներից հրամանագրեր վերցրել Նորավանքը եպիսկոպոսանիստ ճանաչելու վերաբերյալ<sup id="cite_ref-:7_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-:7-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Հաջորդ երկու դարերի ընթացքում Նորավանքն ընդլայնվել է` շնորհիվ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սյունիք (նահանգ)">Սյունյաց աշխարհում</a> իշխող <a href="/wiki/%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Օրբելյաններ">Օրբելյան իշխանների</a> եկեղեցանպաստ գործունեության, ու դարձել հոգևոր, կրթական ու մշակութային կենտրոն և Օրբելյանների տոհմական գերեզմանատունը։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg/250px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg/375px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg/500px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_10.jpg 2x" data-file-width="2400" data-file-height="1800" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Սմբատաբերդ">Սմբատաբերդը</a> <a href="/wiki/10-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="10-րդ դար">10-րդ դարի</a> ամրոց է Վայոց ձորի <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արտաբույնք">Արտաբույնք բնակավայրում</a>։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորում (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արտաբույնք">Արտաբույնք բնակավայրի</a> (հնում՝ Եղեգիս) շրջակայքում) մինչ օրս պահպանվել է 10-րդ դարում Սյունիքի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF_%D4%B1_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Սմբատ Ա Սյունի">Սմբատ Ա Սյունի</a> իշխանի կողմից հիմնադրված <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Սմբատաբերդ">Սմբատաբերդի</a> բրգավոր պարիսպները<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Միջնադարյան պաշտպանական ամրություններից հայտնի են նաև <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Պռոշաբերդ">Պռոշաբերդը</a><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%A9%D5%AB%D5%BB%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Էրթիջի ամրոց">Էրթիջի ամրոցը</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D5%B4%D5%A1_(%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4)" title="Սուլեմա (բերդ)">Սուլեմա բերդը</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զաքարյան իշխանապետություն">Զաքարյանների իշխանապետության</a> օրոք՝ <a href="/wiki/13-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="13-րդ դար">13</a>-<a href="/wiki/14-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="14-րդ դար">14-րդ դարերում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A2%D5%A5%D6%80%D6%81_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84_(%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80)" class="mw-redirect" title="Աղբերց վանք (Գլաձոր)">Աղբերց վանքի</a> հարևանությամբ գործում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">Գլաձորի համալսարանը</a><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, որը կարճ ժամանակահատվածում դառնում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Հայաստան">միջնադարյան Հայաստանի</a> հոգևոր, գիտական և հասարակական կենտրոններից մեկը։ Այստեղ են կրթություն ստանում և գործում այդ ժամանակի անվանի հայ մտավորականներ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D5%84%D5%B7%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ներսես Մշեցի">Ներսես Մշեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%86%D5%B9%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եսայի Նչեցի">Եսայի Նչեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Մխիթար Սասնեցի">Մխիթար Սասնեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհան Որոտնեցի">Հովհաննես Որոտնեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%BF%D5%A5%D5%B9%D5%A1%D5%BC%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Խաչատուր Կեչառեցի">Խաչատուր Կեչառեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Թորոս Տարոնացի">Թորոս Տարոնացին</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" title="Ավագ">Ավագը</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%AF" title="Մոմիկ">Մոմիկը</a> և այլք։ Վայոց ձորի նշանավոր բնակավայրերից է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Ագարակաձոր">Ագարակաձորը</a>, որը նախկինում անվանվել է Ագյար։ Ագյարը պատմականորեն եղել է <a href="/wiki/%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Օրբելյաններ">Օրբելյան իշխանների</a> տոհմական կալվածքը։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար">Զարգացած միջնադարի ժամանակահատվածում</a> այն համարվում էր Վայոց ձորի ամենածաղկուն շրջանը։ Տնտեսական կյանքի և առևտրի զարգացման համար մեծ մշանակություն տալով ճանապարհաշինությանը, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B3_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Տարսայիճ Օրբելյան">Տարսայիճ Օրբելյանը</a> (13-րդ դար) այստեղ կառուցում է մի քանի <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իջևանատուն">քարավանատներ</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB" title="Կամուրջ">կամուրջներ</a>, այդ թվում նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Ագարակաձոր">Ագարակաձորի կամուրջը</a>, որը կանգուն է և գործում է մինչ այսօր։ 13-րդ դարում Ստեփանո Օրբելյանն իր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D5%8D%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_(2869,_%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6)" title="Պատմութիւն տանն Սիսական (2869, Ստեփանոս Օրբելյան)">«Պատմութիւն տանն Սիսական»</a> աշխատությունում հիշատակում է Վայոց ձոր գավառի 94 բնակավայրերի անունները։ Միջնադարում Վայոց ձորի տարածքով է անցել <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0" class="mw-redirect" title="Մետաքսի մեծ ճանապարհ">«Մետաքսի մեծ ճանապարհը»</a>, որով այսօր անցնում է Մարտունի-Եղեգնաձոր խճուղին։ 1332 թվականին Չեսար Օրբելյանը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84" class="mw-redirect" title="Սուլեմայի լեռնանցք">Սուլեմայի լեռնանցքում</a> հիմնադրում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սելիմի իջևանատուն">Սելիմի իջևանատունը</a>, որը մասամբ կանգուն է մինչ օրս։ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84" title="Վարդենյաց լեռնանցք">Վարդենյաց լեռնանցքում</a> գտնվող <a href="/wiki/14-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="14-րդ դար">14-րդ դարի</a> այս քարավանատունը, ի թիվս նման մի շարք այլ շինությունների, որպես իջևանատուն ժամանակին ծառայել է Մետաքսի ճանապարհի հայաստանյան մասով անցնող առևտրականների համար<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Հայտնի է, որ նշանավոր ճանապարհորդ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8_%D5%8A%D5%B8%D5%AC%D5%B8" title="Մարկո Պոլո">Մարկո Պոլոն</a> անցել է այս տարածքով և նկարագրել, թե ինչպես են հայերն ապրում դժվարանցանելի լեռների մեջ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նոր_շրջանից_մինչև_մեր_օրեր"><span id=".D5.86.D5.B8.D6.80_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.AB.D6.81_.D5.B4.D5.AB.D5.B6.D5.B9.D6.87_.D5.B4.D5.A5.D6.80_.D6.85.D6.80.D5.A5.D6.80"></span>Նոր շրջանից մինչև մեր օրեր</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Նոր շրջանից մինչև մեր օրեր" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Նոր շրջանից մինչև մեր օրեր"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:-%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/-%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg/266px--%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg" decoding="async" width="266" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/-%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg/399px--%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/-%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg/532px--%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_1.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սպիտակավոր Սուրբ Աստվածածին վանք">Սպիտակավոր Սուրբ Աստվածածին վանքը</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Վերնաշեն">Վերնաշենի</a> շրջակայքում։ Վանքի տարածքում է թաղված <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լեռնահայաստանի հանրապետություն">Լեռնահայաստանի</a> հիմնադիր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Գարեգին Նժդեհ">Գարեգին Նժդեհը</a>։</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/15-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="15-րդ դար">15</a>-<a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարերի</a> միջև ընկած ժամանակահատվածը համարվում է Վայոց ձորի լճացման ժամանակաշրջանը։ Այս տարիներին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF-%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան">Հայաստանի տարածքը ենթարկվում է թյուրքական ցեղերի ասպատակություններին</a>, որի արդյունքում ավերվում են <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%AB_%D5%AC%D6%84%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վայոց ձորի մարզի լքված գյուղերի ցանկ">Վայոց ձորի բնակավայրերը</a>, իսկ տեղի հայկական բնակչությունը պարբերաբար ենթարկվում տեղահանությունների և կոտորածի։ Նվաճողները հայ քրիստոնյա բնակչությանը ճնշում են հարկային ծանր քաղաքականությամբ։ Ավելի ուշ՝ 18-րդ դարում, Վայոց ձորը տուժում է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="Թուրք-պարսկական պատերազմներ">թուրք-պարսկական հակամարտության</a> պատճառով։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1826-1828)" title="Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)">Ռուս-պարսկական 1826-1828 թվականների պատերազմի</a> արդյունքում կնքված <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" class="mw-redirect" title="Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագիր">Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագրով</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանը</a> (այդ թվում՝ Վայոց ձոր գավառի տարածքը) անցնում է <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսական կայսրությանը</a>՝ սկզբում միավորվելով <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Հայկական մարզ">Հայկական մարզի</a>, ապա՝ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Երևանի նահանգ">Երևանի նահանգի</a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80-%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%A6%D5%AB_%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC" title="Շարուր-Դարալագյազի գավառ">Շարուր-Ղարալագյազի գավառի</a> կազմում։ </p><p><a href="/wiki/1918" title="1918">1918 թվականին</a> Վայոց ձորի տարածքն անցնում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առաջին հանրապետություն">նորանկախ Հայաստանի ժողովրդավարական հանրապետությանը</a>՝ ներառվելով Սյունիքի նահանգի մեջ։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%B2_%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%AB%D5%A1_%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%A4%D5%A5%D5%B4_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_(1920)" title="Ռուս-թուրքական համատեղ ագրեսիա ընդդեմ Հայաստանի (1920)">1920 թվականին կարմիր բանակի կողմից Հայաստանի բռնազավթումից</a> և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Խորհրդային կարգերի հաստատումը Հայաստանում">խորհրդային կարգերի հաստատումից</a> հետո տարածաշրջանն անցնում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն">Հայկական ԽՍՀ-ին</a>։ Հայաստանի խորհրդայնացումից անմիջապես հետո՝ 1920 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Գարեգին Նժդեհ">սպարապետ Գարեգին Նժդեհի</a> նախաձեռնությամբ <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Տաթևի վանք">Տաթևի վանքում</a> հրավիրվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D6%80" title="Համազանգեզուրյան առաջին համագումար">համազանգեզուրյան առաջին համագումարը</a>, որի արդյունքում հռչակվում է <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լեռնահայաստանի հանրապետություն">Լեռնահայաստանի հանրապետությունը</a>։ Վայոց ձորի ներկայիս տարածքի մեծ մասը ևս մտնում է Նժդեհյան հանրապետության կազմի մեջ։ Այնուամենայնիվ, բոլշևիկների ճնշումների ներքո Նժդեհը թողնում է Սյունիքն ու Հայաստանի սահմանները՝ երաշխավորված լինելով, որ տարածաշրջանը մնալու է ՀԽՍՀ-ին։ 1929-1930 թվականի ռեֆորմների արդյունքում նախկին Վայոց ձորի գավառի տարածքում ձևավորվում են <a href="/wiki/%D5%80%D4%BD%D5%8D%D5%80" class="mw-redirect" title="ՀԽՍՀ">Խորհրդային Հայաստանի</a> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնաձորի շրջան">Եղեգնաձորի</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%AB%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ազիզբեկովի շրջան">Ազիզբեկովի (Վայքի) շրջանները</a>։ </p><p><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Ղարաբաղյան շարժում">Արցախյան շարժման</a> և պատերազմի սկզբից <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5-%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայ-ադրբեջանական սահման">հայ-ադրբեջանական սահմանի</a> երկարությամբ (130 կմ) գտնվող վայոցձորյան բնակավայրերը պարբերաբար ենթարկվում են հարձակումների և հրթիռակոծությունների։ Իրավիճակի բարդությունը կայանում էր նրանում, որ մարզում զգալի թիվ էին կազմում ադրբեջանաբնակ և խառը բնակչությամբ գյուղերը։ 1989 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին ավելի հաճախակի են դառնում ազգամիջյան բախումները և միջադեպերը։ Հետագա բախումները կանխելու նպատակով Եղեգնաձորի և Վայքի շրջանների ղեկավարությունը կազմակերպում է ադրբեջանցիների ապահով տեղափոխությունը <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն">Նախիջևան</a>։ </p><p>1991 թվականին Վայոց ձորը մտնում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">նորանկախ Հայաստանի</a> կազմի մեջ։ 1995 թվականի բարեփոխումների արդյունքում որպես առանձին վարչատարածքային միավոր ձևավորվում է Վայոց ձորի մարզը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Աշխարհագրություն"><span id=".D4.B1.D5.B7.D5.AD.D5.A1.D6.80.D5.B0.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Աշխարհագրություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Աշխարհագրություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Աշխարհագրություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան">Վայոց ձորի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան</a></div><center> <table cellpadding="0" style="text-align:center; margin:1em 1em 1em 0px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;"> <tbody><tr> <th colspan="3" style="font-size:95%; padding-bottom:2px; background-color:#ddeef8;">   <span class="nowrap">Հարևան բնակավայրեր</span>    </th></tr> <tr style="font-size:90%;"> <td>  </td> <td> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Գեղարքունիքի մարզ">Գեղարքունիքի մարզ</a> </td> <td>   </td></tr> <tr style="font-size:90%;"> <td> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատի մարզ</a> </td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:RoseVents.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/RoseVents.svg/120px-RoseVents.svg.png" decoding="async" width="120" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/RoseVents.svg/180px-RoseVents.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/RoseVents.svg/240px-RoseVents.svg.png 2x" data-file-width="2129" data-file-height="2129" /></a></span></td> <td> <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Artsakh.svg" class="mw-file-description" title="Արցախ"><img alt="Արցախ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/22px-Flag_of_Artsakh.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/33px-Flag_of_Artsakh.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/44px-Flag_of_Artsakh.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6_(%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD)" title="Շահումյանի շրջան (Արցախ)">Շահումյանի շրջան</a>  </td></tr> <tr style="font-size:90%;"> <td>  </td> <td> <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Azerbaijan.svg" class="mw-file-description" title="Ադրբեջան"><img alt="Ադրբեջան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/22px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/33px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/44px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջան</a> <br />(<a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն">Նախիջևանի ԻՀ</a>) </td> <td> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիքի մարզ</a>  </td></tr></tbody></table></center> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Աշխարհագրական_դիրք_և_բնական_պայմաններ"><span id=".D4.B1.D5.B7.D5.AD.D5.A1.D6.80.D5.B0.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A4.D5.AB.D6.80.D6.84_.D6.87_.D5.A2.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.BA.D5.A1.D5.B5.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Աշխարհագրական դիրք և բնական պայմաններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Աշխարհագրական դիրք և բնական պայմաններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Աշխարհագրական դիրք և բնական պայմաններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG/251px-411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG" decoding="async" width="251" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG/377px-411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG/502px-411_Paysage_arm%C3%A9nien_sur_la_route_du_col_de_Selim.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC" title="Լեռ">Բարձրալեռնային</a> տեսարան <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84" title="Վարդենյաց լեռնանցք">Վարդենյաց (Սելիմի) լեռնանցքի</a> վայոցձորյան հատվածից՝ մինչև 2410 մետր բարձրության վրա։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզը գտնվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> հարավ-արևելքում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա գետի</a> ավազանում, և շրջապատված է <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" title="Զանգեզուրի լեռնաշղթա">Զանգեզուրի լեռնաշղթայի</a> հյուսիսային հատվածով։ Սահմանակցում է է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Հայաստանի մարզերից</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատին</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Գեղարքունիքի մարզ">Գեղարքունիքին</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիքին</a>, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախի Հանրապետությանը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջանի</a> էքսկլավ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն">Նախիջևանի ԻՀ-ին</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Վայոց ձորը հարևան մարզերից տարանջատված է տարածքի մակերևույթի առանձնահատկությամբ։ Վայոց ձորի գոգավոր տարածքը՝ շրջապատված բարձրադիր լեռներով և ջրբաժան լեռնաշղթաներով, այն դարձնում է աշխարհագրական մեկ ամբողջություն։ Բնական գործընթացների արդյունքում այս տեղանքում առաջացել են բազմաթիվ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC" title="Լեռ">լեռնաշղթաներ</a>, <a href="/wiki/%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%A5%D6%80" title="Ձորեր">ձորեր</a>, լեռնանցքներ, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9" title="Սարահարթ">սարահարթեր</a>, գոգավորություններ, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect mw-disambig" title="Դաշտ">դաշտեր</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Մարգագետիններ">մարգագետիններ</a> և բնական բազմապիսի կերտվածքներ, որոնք առավել բազմազան են դարձնում Վայոց ձորի բնապատկերը։ Մարզի տարածքը գտնվում է Հայաստանի բարձրադիր հատվածում։ </p><p>Լեռնագրական առումով Վայոց ձորի տարածաշրջանը ներառված է հարավային լեռնաշղթաների և միջլեռնային գոգավորությունների աշխարհագրական մարզի մեջ։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81" title="Բարձրություն ծովի մակարդակից">Ծովի մակարդակից բարձրությունը</a> այստեղ տատանվում է 850 մետրից (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Արենի">Արենի</a>) մինչև 3522 մետր։ Մարզի ամենաբարձր կետը <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" class="mw-redirect" title="Փոքր Կովկաս">Փոքր Կովկասի լեռնաշղթայի</a> մաս կազմող <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Վարդենիս լեռ">Վարդենիս լեռն</a> է (3522 մետր), որը գտնվում է Վայոց ձորի և Գեղարքունիքի սահմանագլխին։ Համեմատաբար բարձր լեռնագագաթներ են նաև <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%A3%D5%AB" title="Գոգի">Գոգին</a> (3120 մետր), <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80" title="Ամուլսար">Ամուլսարը</a> (2987 մետր), <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80" title="Գնդասար">Գնդասարը</a> (2946 մետր) և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%D5%BD%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Վայոցսար">Վայոցսարը</a> (2581 մ)։ Վայոց ձորի մարզի աշխարհագրական դիրքավորմանը բնորոշ են <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B7%D5%A1%D6%86%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լանդշաֆտագիտություն">լանդլաֆտի</a> բազմազանությունն ու <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">ռելիեֆի</a> գոտիականությունը։ Արևմուտքից Վայոց ձորի լեռնաշղթաները, աստիճանաբար ցածրանալով, հասնում են <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect" title="Շարուրի դաշտ">Շարուրի դաշտ</a>։ Մարզը հյուսիսից շրջապատված է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" title="Վարդենիսի լեռնաշղթա">Վարդենիսի լեռնաշղթայով</a>։ Վայոց ձորի տարածքն ընդգրկում է երեք խոշոր աշխարհագրական ենթաշրջաններ․ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A3%D5%B8%D5%A3%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" class="mw-redirect" title="Արփայի գոգհովիտ">Արփայի գոգավորություն</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան">Վայքի ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթա</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վարդենիսի լեռներ">Վարդենիսի հրաբխային լեռնավահան</a>։ </p><p>Ինչպես Վայոց ձորը, այնպես էլ ողջ հարավային Հայաստանը գտնվում են <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AC" title="Գեոսինկլինալ">գեոսինկլինալային գոտում</a> (աշխարհագրական գոտի, որտեղ չեն ավարտվել լեռնակազմական գործընթացները), ուստի այստեղ հնարավոր երևույթներ են <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA" title="Երկրաշարժ">երկրակեղևի սաստիկ ցնցումները</a>։ Այս ամենի մասին վկայում է 735 թվականի Մոզի ավերիչ երկրաշարժը։ Գերակշռում են <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%B6" title="Պալեոգեն">պալեոգենի</a> և ստորին <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%B6" title="Նեոգեն">նեոգենի</a> նստվածքային և նստվածքահրաբխային ապարաշերտերը։ Բնական հիմնական լանդլաֆտները <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Կիսաանապատ">կիսաանապատներն</a> ու <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Տափաստան">տափաստաններն</a> են։ Տիրապետում են լեռնաշագանակագույն և մարգագետնատափաստանային հողերը։ </p><p>Մարզի տարածքում հատնաբերվել են <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B2%D5%AB%D5%B6%D5%B1" title="Պղինձ">պղնձի</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%86" title="Տուֆ">տուֆի</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D6%80" title="Մարմար">մարմարի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Կրաքար">կրաքարի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BE" title="Կավ">կավի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AC%D5%BF" title="Բազալտ">բազալտի</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%BF" title="Գրանիտ">գրանիտի</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%AC%D5%A6%D5%AB%D5%BF" title="Ֆելզիտ">ֆելզիտի</a> (Մարտիրոսի ֆելզիտը) և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D6%80%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հանքային ջրեր">հանքային ջրերի</a> մեծ պաշարներ։ Մետաղական նշանակության պաշարները դեռ չեն շահագործվել։ </p> <hr /> <table class="graytable"> <caption> Վայոց ձորի բնությունը </caption> <tbody><tr> <td width="30%"><figure class="mw-halign-center mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_(8).JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG/275px-%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG" decoding="async" width="275" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG/413px-%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG/550px-%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80_3_%288%29.JPG 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:-%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/-%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg/257px--%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg" decoding="async" width="257" height="193" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/-%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg/386px--%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/-%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg/514px--%D5%93%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80_S-N_03.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="30%"><figure class="mw-halign-center mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Jermuk_Waterfall4.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Jermuk_Waterfall4.jpg/275px-Jermuk_Waterfall4.jpg" decoding="async" width="275" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Jermuk_Waterfall4.jpg/413px-Jermuk_Waterfall4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Jermuk_Waterfall4.jpg/550px-Jermuk_Waterfall4.jpg 2x" data-file-width="4365" data-file-height="2910" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td align="center"><big><b>Ջերմուկի ջրաբանական արգելավայր</b></big> <p><big><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%AF_%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%B8%D5%B2_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84" class="mw-redirect" title="Բնության հատուկ պահպանվող տարածք">բնության հատուկ պահպանվող տարածք</a> է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա</a> գետի վերին ավազանում, 2000-2500 մ բարձրություններում։ Ստեղծվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Հանքային ջուր">հանքային ջրերի</a> տաք աղբյուրների (<a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80)" title="Ջերմուկ (հանքային ջուր)">«Ջերմուկ»</a> հանքային ջուր) սնման ավազանների պահպանության նպատակով։</big> </p> </td> <td align="center"><b><big>Փառակատար լեռնագագաթ</big></b> <p><big>Փառակատար լեռը գտնվում է Վայոց Ձորում` <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81" title="Բարձրություն ծովի մակարդակից">ծովի մակարդակից</a> մինչև 2528 մ հարաբերական միջին բարձրության վրա։ Լեռան գագաթից բացվում է տեսարան դեպի <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վայքի լեռներ">Վայքի</a>, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Զանգեզուրի լեռներ">Զանգեզուրի լեռներ</a>, <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84" title="Որոտանի լեռնանցք">Որոտանի լեռնանցք</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Արտավան">Արտավանի լիճ</a>։</big> </p> </td> <td align="center"><b><big>Ջերմուկի ջրվեժ</big></b> <p><big><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6" title="Բնության հուշարձան">Բնության ջրաերկրաբանական հուշարձան</a> է <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ</a> քաղաքում՝ Արփա գետի աջակողմյան վտակի վրա։ Սկզբնավորվում է աղբյուրներից, մոտ 68 մ բարձրությունից 3 գմբեթաձև <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Դարավանդ">դարավանդներով</a> թափվում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա</a> գետ։</big> </p> </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png/1118px-%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png" decoding="async" width="1118" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png/1677px-%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png/2236px-%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1.png 2x" data-file-width="5184" data-file-height="1536" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վայքի լեռներ">Վայքի ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթայի</a> համայնապատկերը</center></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կլիմա"><span id=".D4.BF.D5.AC.D5.AB.D5.B4.D5.A1"></span>Կլիմա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Կլիմա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Կլիմա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի մարզի կլիման գլխավորապես պայմանավորված է վերընթաց գոտիականությամբ, ըստ բարձրության՝ տաք <a href="/wiki/%D5%89%D5%B8%D6%80_%D6%81%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1" title="Չոր ցամաքային կլիմա">չոր ցամաքայինից</a> մինչև ձյունամերձ։ Ընդհանուր հաշվով, այս մարզի <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1" title="Կլիմա">կլիմայական պայմանները</a> աչքի են ընկնում չորությամբ և ցամաքայնությամբ, ինչպես նաև ցուրտ կամ չափավոր ցուրտ <a href="/wiki/%D5%81%D5%B4%D5%A5%D5%BC" title="Ձմեռ">ձմեռներով</a> և շոգ կամ տաք ամառներով<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ըստ <a href="/wiki/%D5%80%D5%80_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարություն">Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության</a> «<i>Հիդրոօդերևութաբանության և մթնոլորտային երևույթների վրա ակտիվ ներգործության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի</i> տրամադրած տեղեկատվության՝ օդի միջին ջերմաստիճանը Վայոց ձորի լեռնային շրջաններում հասնում է առավելագույնը մինչև +0.5, իսկ նախալեռներում +8.7ºC-ի<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Տարվա ամենատաք ամիսը <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Հուլիս">հուլիսն</a> է, իսկ ամենացուրտը՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D6%80" title="Հունվար">հունվարը</a>։ Ձմեռային ամիսներին օրվա միջին ջերմաստիճանի նվազագույն շեմը -4 °C-ն է, իսկ ամռանը՝ հուլիս-օգոստոս ամիսներին, առավելագույն ջերմաստիճանը չի գերազանցում +26°C-ը։ Ամռան ամիսներին օրվա միջին ջերմաստիճանը տատանվում է +15-ից մինչև +26ºC։ <a href="/wiki/%D5%95%D5%A4%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օդի հարաբերական խոնավություն">Օդի հարաբերական խոնավությունն</a> առավելագույնը դիտվում է հունվար ամսին` 67-75%, իսկ նվազագույնը` օգոստոսին (39-62%)։ Տարեկան տեղումների քանակը ըստ բարձրության տատանվում է 300-800 մմ։ Արևափայլքի ժամային տևողության ցուցանիշով Վայոց ձորը առաջատար դիրք է զբաղեցնում Հայաստանի մարզերի ցանկում։ Տարվա օրերի ճնշող մեծամասնությունը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87" class="mw-redirect" title="Արև">արևոտ</a> են (անարև են 365 օրերից միայն 30-40-ը)<sup id="cite_ref-:0_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <p><a href="/wiki/%D5%81%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" class="mw-redirect" title="Ձյունածածկույթ">Ձյունածածկույթի</a> բարձրությունը Վայոց ձորի նախալեռներում լինում է 10-76 սմ, իսկ բարձրադիր շրջաններում` մինչև 2 մ<sup id="cite_ref-:0_25-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</p><div style="width:75%"> <table class="wikitable collapsible" style="width:60%; text-align:center; font-size:90%; line-height: 1.1em; margin:auto;"> <tbody><tr> <th colspan="14">Վայոց ձորի մարզի կլիմայական տվյալները </th></tr> <tr> <th>Ամիս </th> <th><abbr class="abbr" title="հունվար">հունվ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="փետրվար">փետ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="մարտ">մարտ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="ապրիլ">ապր</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="մայիս">մայ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="հունիս">հուն</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="հուլիս">հուլ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="օգոստոս">օգոս</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="սեպտեմբեր">սեպ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="հոկտեմբեր">հոկ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="նոյեմբեր">նոյ</abbr> </th> <th><abbr class="abbr" title="դեկտեմբեր">դեկ</abbr> </th> <th style="border-left-width:medium">Տարի </th></tr> <tr> <th height="16"><abbr class="abbr" title="Միջին բարձր ջերմաստիճանը օրվա ընթացքում (միջին առավելագույն ջերմաստիճանը ցերեկը)">Միջին բարձր</abbr> °C (°F) </th> <td style="background:#D9D9FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−2.5<br /> (27.5) </td> <td style="background:#DDDDFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−1.7<br /> (28.9) </td> <td style="background:#F1F1FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">2.0<br /> (35.6) </td> <td style="background:#FFEDDB;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">7.1<br /> (44.8) </td> <td style="background:#FFC184;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">13.4<br /> (56.1) </td> <td style="background:#FFA449;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">17.7<br /> (63.9) </td> <td style="background:#FF8913;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">21.6<br /> (70.9) </td> <td style="background:#FF8001;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">22.9<br /> (73.2) </td> <td style="background:#FF9933;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">19.3<br /> (66.7) </td> <td style="background:#FFC184;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">13.4<br /> (56.1) </td> <td style="background:#FFF7EF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">5.6<br /> (42.1) </td> <td style="background:#E8E8FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">0.4<br /> (32.7) </td> <td style="background:#FFD9B4;color:#000000;font-size:85%;text-align:center; border-left-width:medium">9.9<br /> (49.8) </td></tr> <tr> <th height="16"><abbr class="abbr" title="Միջին ցածր ջերմաստիճանը գիշերը (գիշերային միջին նվազագույն ջերմաստիճան)">Միջին ցածր</abbr> °C (°F) </th> <td style="background:#A5A5FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−12.1<br /> (10.2) </td> <td style="background:#A8A8FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−11.5<br /> (11.3) </td> <td style="background:#BEBEFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−7.4<br /> (18.7) </td> <td style="background:#DFDFFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−1.4<br /> (29.5) </td> <td style="background:#F6F6FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">3.0<br /> (37.4) </td> <td style="background:#FFF6EE;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">5.7<br /> (42.3) </td> <td style="background:#FFE2C5;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">8.7<br /> (47.7) </td> <td style="background:#FFE1C3;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">8.8<br /> (47.8) </td> <td style="background:#FFFAF5;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">5.2<br /> (41.4) </td> <td style="background:#F0F0FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">1.9<br /> (35.4) </td> <td style="background:#D1D1FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−3.9<br /> (25) </td> <td style="background:#B8B8FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">−8.6<br /> (16.5) </td> <td style="background:#E1E1FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center; border-left-width:medium">−1.0<br /> (30.2) </td></tr> <tr> <th height="16">Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ) </th> <td style="background:#9FFF9F;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">64<br /> (2.52) </td> <td style="background:#84FF84;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">74<br /> (2.91) </td> <td style="background:#83FF83;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">83<br /> (3.27) </td> <td style="background:#60FF60;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">103<br /> (4.06) </td> <td style="background:#6EFF6E;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">97<br /> (3.82) </td> <td style="background:#91FF91;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">71<br /> (2.8) </td> <td style="background:#C0FFC0;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">42<br /> (1.65) </td> <td style="background:#D8FFD8;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">26<br /> (1.02) </td> <td style="background:#DAFFDA;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">24<br /> (0.94) </td> <td style="background:#9EFF9E;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">65<br /> (2.56) </td> <td style="background:#9DFF9D;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">63<br /> (2.48) </td> <td style="background:#9BFF9B;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">67<br /> (2.64) </td> <td style="background:#9CFF9C;color:#000000;font-size:85%;text-align:center; border-left-width:medium">779<br /> (30.67) </td></tr> <tr> <th height="16"><span style="font-size:90%"><abbr class="abbr" title="Միջին">Միջ.</abbr> անձրևոտ օրեր </span> </th> <td style="background:#5D5DFF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">13.1 </td> <td style="background:#4747FF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">13.4 </td> <td style="background:#3D3DFF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">15.7 </td> <td style="background:#3030FF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">16.2 </td> <td style="background:#2222FF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">17.9 </td> <td style="background:#5A5AFF;color:#FFFFFF;font-size:85%;text-align:center;">12.9 </td> <td style="background:#9F9FFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">7.7 </td> <td style="background:#B7B7FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">5.8 </td> <td style="background:#B5B5FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">5.8 </td> <td style="background:#8888FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">9.6 </td> <td style="background:#7E7EFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">10.1 </td> <td style="background:#6767FF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center;">12.3 </td> <td style="background:#6B6BFF;color:#000000;font-size:85%;text-align:center; border-left-width:medium">140.5 </td></tr> <tr> <td colspan="14" style="text-align:center;font-size:85%"><i>աղբյուր: <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%85%D5%A4%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Համաշխարհային օդերևութաբանական կազմակերպություն">Համաշխարհային օդերևութաբանական կազմակերպություն</a><sup id="cite_ref-WMO_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-WMO-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i> </td></tr></tbody></table></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ջրագրական_ցանց"><span id=".D5.8B.D6.80.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.81.D5.A1.D5.B6.D6.81"></span>Ջրագրական ցանց</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Ջրագրական ցանց" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Ջրագրական ցանց"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ջրագրություն">Հայաստանի ջրագրություն</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3,_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg/252px-%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg" decoding="async" width="252" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg/378px-%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg/504px-%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3%2C_%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4_2.jpg 2x" data-file-width="4624" data-file-height="3472" /></a><figcaption>Բարձրադիր <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B3" title="Եղեգնալիճ">Եղեգնալիճը</a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Ռինդ">Ռինդ գյուղի</a> տարածքում։ Լճի ջուրն օգտագործվում է <a href="/wiki/%D5%88%D5%BC%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ոռոգում">ոռոգման</a> և <a href="/wiki/%D5%81%D5%AF%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ձկնորսություն">ձկնորսական</a> նպատակներով։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի <a href="/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81" title="Ջրագրական ցանց">ջրագրական ցանցը</a> բավականին խիտ է։ Մարզի ողջ տարածքով հոսում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա գետը</a>՝ իր <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%A2_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Դարբ (գետ)">Դարբ</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF%D6%84_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Կապույտք (գետ)">Կապույտը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Գնիշիկ (գետ)">Գնիշիկ</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%BE_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Գրավ (գետ)">Գրավ</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Եղեգիս (գետ)">Եղեգիս</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A5%D6%80_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Հերհեր (գետ)">Հերհեր</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%A1" title="Մալիշկա">Մալիշկա</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AC%D6%83%D5%AB%D5%B6_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Ելփին (գետ)">Ելփին</a> և այլ վտակներով։ Այն սկիզբ է առնում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF" title="Բարձրավանդակ">Արցախի բարձրավանդակի</a> հյուսիս արևմուտքից` 3200 մ բարձությունից, և թափվում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%BD_%D5%A3%D5%A5%D5%BF" class="mw-redirect" title="Արաքս գետ">Արաքս գետը</a>՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն">Նախիջևանի</a> և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայի</a> սահմանի վրա։ Վայոց ձորի բոլոր գետերն ու գետակները սրընթաց են, արագահոս, ունեն մեծ անկում ու թեքություն և հարուստ են էներգետիկ պաշարներով։ Արփայի վտակները տեղ-տեղ առաջացնում են նաև <a href="/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%AA" title="Ջրվեժ">սահանքներ և ջրվեժներ</a>։ Նշանավոր է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6" title="Բնության հուշարձան">բնության հուշարձանի</a> կարգավիճակ ունեցող <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%AA" title="Ջերմուկի ջրվեժ">Ջերմուկի ջրվեժը (Ջրահարսի ջրվեժը)</a>։ Գետերի մեծ մասը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE" title="Սելավ">սելավաբեր</a> է, ուստի՝ վերջինիս ափերին կառուցվել են հակասելավային, քարալիցքային ցանցարկղերով ափապաշտպան հենապատեր<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Արփայի ջրերի մի մասը Սևանա լիճ փոխադրելու նպատակով կառուցվել է 48.3 կմ երկարություն ունեցող Արփա-Սևան ջրատար թունելը, որը սկիզբ է առնում Կեչուտի ջրամբարից։ Արփայի ամենամեծ վտակը Եղեգիսն է, որը սկիզբ է առնում <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" title="Վարդենիս լեռ">Վարդենիս լեռան</a> հարավային լանջերից։ Եղեգիսի ջրերի մի մասը տեղափոխվում է <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B6-%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1-%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Որոտան-Արփա-Սևան">Որոտան-Արփա-Սևան ջրատար</a>։ Գետամերձ հատվածում է գործում <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձորի</a> ջրէկ-ը։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" class="mw-redirect" title="Թեքսարի լեռնաշղթա">Թեքսարի լեռնաշղթայի</a> հյուսիսարևելյան լանջերից՝ 3040 մ բարձրությունից սկզբնավորվում է Արփայի մեկ այլ խոշոր աջակողմյան վտակ՝ Հերհերը։ Գետի վրա կառուցված է ջրամբար։ </p><p>Վայոց ձորի մարզային տարածքում են գտնվում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Կեչուտի ջրամբար">Կեչուտի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Աղավնաձորի սարավանդ">Աղավնաձորի</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AD_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Քարագլուխ (գետ)">Քարագլխի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Հերհերի ջրամբար">Հերհերիի ջրամբարները</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84" title="Գնդեվազի ջրանցք">Գնդեվազի</a>, Մալիշկա-Եղեգնաձորի ջրանցքները, <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B6-%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1-%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Որոտան-Արփա-Սևան">Որոտան-Արփա-Սևան ջրատարի</a> զգալի մասը։ Այս տարածաշրջանը աչքի է ընկնում նաև փոքր լճակների մեծ քանակությամբ, որոնց մի մասը ամռան տապին ցամաքում է։ </p><p>Արփա գետի ավազանը հարուստ է նաև բազմաթիվ սառնորակ աղբյուրներով, որոնցից որոշների շրջակայքը ծառայում է որպես հանգստի գոտի։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բուսական_և_կենդանական_աշխարհ"><span id=".D4.B2.D5.B8.D6.82.D5.BD.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.AF.D5.A5.D5.B6.D5.A4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A1.D5.B7.D5.AD.D5.A1.D6.80.D5.B0"></span>Բուսական և կենդանական աշխարհ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Բուսական և կենդանական աշխարհ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Բուսական և կենդանական աշխարհ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդվածներ՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայաստանի կենդանական աշխարհ">Հայաստանի կենդանական աշխարհ</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայաստանի բուսական աշխարհ">Հայաստանի բուսական աշխարհ</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bezoarziege.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Bezoarziege.jpg/220px-Bezoarziege.jpg" decoding="async" width="220" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Bezoarziege.jpg/330px-Bezoarziege.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f6/Bezoarziege.jpg 2x" data-file-width="350" data-file-height="319" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%AE" title="Բեզոարյան այծ">Բեզոարյան այծը</a> Վայոց ձորի լեռնային ֆաունայի բնորոշ ներկայացուցիչներից է։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզի <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%86%D5%B8%D5%B6%D5%A4" title="Հողային ֆոնդ">հողաբուսային ծածկույթն</a> ու <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" class="mw-redirect" title="Կենդանական աշխարհ">կենդանական աշխարհը</a> բազմազան են և գլխավորապես պայմանավորված են <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B7%D5%A1%D6%86%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լանդշաֆտագիտություն">վերընթաց լանդշաֆտային գոտիականությամբ</a>։ Այսպիսով, մարզի տարածաշրջանները աչքի են ընկնում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կենսաբազմազանություն">կենսաբազմազանության տարբեր տեղաբաշխվածություններում</a>։ Օրինակ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան">Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջանում</a> իրար են հաջորդում լանդշաֆտային երեք հարկեր, ցածրադիր հարկում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիսաանապատային բուսականություն">կիսաանապատային</a> և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Տափաստան">չոր տափաստանային լանդշաֆտներն</a> են, որոնք տարածվում են 1200 մետրից (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա գետի</a> մերձհունային մասը՝ մինչև <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%A1" title="Մալիշկա">Մալիշկա</a>) մինչև 1700 մետր (Ռինդի, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A4" class="mw-redirect" title="Աղավնաձորի սարահանդ">Աղավնաձորի</a>, Ազատեկի, Գլաձորի սարավանդները) բարձրություններում։ Միջնամասում (մինչև 2300 մ) գերիշխում են լեռնատափաստանային, լեռնաանտառային (Ջերմուկ առողջարանի շրջանում, Դարբի, Եղեգիսի և Սուլեմայի հովիտներում) և մարգագետնատափաստանային լանդշաֆտները։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:White_Stork_(Ciconia_ciconia)_(5).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg/225px-White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg" decoding="async" width="225" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg/338px-White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg/450px-White_Stork_%28Ciconia_ciconia%29_%285%29.jpg 2x" data-file-width="2400" data-file-height="1800" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%AC" title="Սպիտակ արագիլ">Սպիտակ արագիլը</a> Վայոց ձորի ցածրալեռնային շրջաններում հաճախ հանդիպող թռչուններից է։</figcaption></figure> <p>Բնական պայմանների բազմազանությամբ պայմանավորված համեմատականորեն հարուստ է մարզի կենդանական աշխարհը։ Վայոց ձորն իր տեղադիրքով <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Միջերկրածովյան տարածաշրջան">Միջերկրածովյան կենսաշխարհագրական տարածաշրջանի</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Իրանական լեռնաշխարհ">Իրանական</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF" title="Փոքրասիական բարձրավանդակ">Փոքրասիական</a> ու <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Պոնտոս">Պոնտոս</a>-<a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կովկաս">կովկասյան կենսաբազմազանության մարզերի</a> խաչմերուկ է։ Այստեղ տարածված են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> գրանցված 460 տեսակի կենդանիներից 225-ը։ Դրանցից են <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%AE" title="Բեզոարյան այծ">բեզոարյան այծը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%86%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Հայկական մուֆլոն">հայկական լեռնային ոչխարը (մուֆլոն)</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%AB_%D5%AD%D5%B8%D5%A6" class="mw-redirect" title="Վայրի խոզ">վայրի խոզը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%B7_%D5%A1%D6%80%D5%BB" title="Գորշ արջ">գորշ արջը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աղվեսներ">աղվեսը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B5%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Գայլեր">գայլը</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նապաստակներ">նապաստակը</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%BC%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Թռչուններ">թռչուններից</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%B8%D6%80" title="Սովորական լոր">սովորական լորը</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BE" title="Քարակաքավ">քարակաքավը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Անգղներ">անգղները</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AE%D5%AB%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արծիվներ">արծիվները</a>, <a href="/wiki/%D5%81%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ձկներ">ձկնատեսակներից</a>՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%B5%D5%BF" title="Կարմրախայտ">կարմրախայտը</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բեղլուներ">բեղլուն</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%AF_(%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%AF)" title="Կողակ (ձուկ)">կողակը</a>։ Հաճախակի հանդիպում են ինչպես թունավոր, այնպես էլ անվտանգ օձեր, որոնցից ամենանշանավորը լեռներում բնակվող <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AB%D5%AA" class="mw-redirect" title="Հայկական լեռնատափաստանային իժ">հայկական իժն</a> է, որը գրանցված է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84" title="Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գիրք">Հայաստանի կենդանիների «Կարմիր գրքում»</a>։ </p><p>Վայոց ձորի մարզի բուսական աշխարհի տեսակային կազմը հարուստ է։ Այստեղ հաշվվում է գրեթե 1650 բուսատեսակ, որոնցից 1500 տեսակը <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Խոտաբույսեր">խոտաբույսեր</a> են, որոնց մեջ գերակշռում են <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Դեղաբույսեր">դեղաբույսերը</a>։ Մարզն աղքատ է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Անտառներ">անտառներով</a>․ մասնավորապես, անտառածածկ է Վայոց ձորի մարզի շուրջ 3700 հեկտարը, որը կազմում է ողջ երկրամասի տարածքի ընդամենը 1,6%-ը։ Այնուամենայնիվ, անտառներում աճող 150 ծառատեսակները մեծամասամբ արժեքավոր են՝ հազվագյուտ և էնդեմիկ տեսակներ են։ Դրանց մեջ կան հատուկ պահպանվող տարածքներ` Հերհերի գիհու նոսարանտառային և Ջերմուկի անտառային արգելավայրերը։ Վայոց ձորի մարզում աճում են <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AE%D5%A1%D5%BC" title="Ծիրանի ծառ">ծիրանի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AC" title="Բալ">բալի</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B1" title="Տանձ">տանձի</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B2%D5%B1%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Դեղձենի">դեղձի</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B6%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Խնձոր">խնձորի</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2" title="Խաղող">խաղողի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Սալորենի">սալորի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%87%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Սերկևիլենի">սերկևիլի</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B7%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Փշատենի">փշատի</a>, <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A6" title="Ընկույզ">ընկույզի</a> բազմաթիվ տեսակներ, բազմաթիվ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հատապտուղներ">հատապտուղներ</a>։ </p><p>Ինչպես ֆլորայի (բուսական աշխարհ), այնպես էլ ֆաունայի (կենդանական աշխարհ) շատ տեսակներ գտնվում են վերացման եզրին կամ ուղղակի վտանգված են՝ այդկերպ գրանցված լինելով Հայաստանի «Կարմիր գրքում»։ Բնության պահպանության նպատակով մարզում ստեղծվել են արգելավայրեր։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բնապահպանություն"><span id=".D4.B2.D5.B6.D5.A1.D5.BA.D5.A1.D5.B0.D5.BA.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Բնապահպանություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Բնապահպանություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Բնապահպանություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B4" title="Բնապահպանական ճգնաժամ">բնապահպանական հիմնախնդիրները</a> ունեն համապետական նշանակություն։ Մարզի էկոլոգիական ծրագրերի հիմնական ուղղություններն են համարվում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC" title="Անտառ">անտառների</a> վերականգնումը, վերարտադրությունը, անտառային ռեսուրսների պահպանությունը և կայուն օգտագործումը, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A5%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Հողերի դեգրադացիա">հողերի դեգրադացիայի</a> կանխումը, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Անապատացում">անապատացմանը</a> նպաստող մարդածին գործոնների նվազեցումը, բնական կերահանդակների կայուն կառավարումը, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կենսաբազմազանություն">կենսաբազմազանության</a> պահպանությունը, <a href="/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BC%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ջրային ռեսուրսների կառավարում">ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարումն ու օգտագործումը</a>, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Թափոնների կառավարում">արդյունաբերական թափոնների և կենցաղային աղբի հեռացումը</a><sup id="cite_ref-:0_25-2" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mountain_Amulsar,_Armenia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg/250px-Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg" decoding="async" width="250" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg/375px-Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg/500px-Mountain_Amulsar%2C_Armenia.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1396" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80_%D5%AC%D5%A5%D5%BC" class="mw-redirect" title="Ամուլսար լեռ">Ամուլսար լեռը</a>՝ 2987 մետր բարձրությամբ։ Լեռն ընդգրկված է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ամուլսարի հանքավայր">համանուն ոսկու հանքավայրի</a> տարածքում, որի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80#Հանքավայրի_շահագործման_դեմ_պայքար" title="Ամուլսարի հանքավայր">շահագործման դեմ</a> շարունակաբար պայքարում են բնապահպանական մի շարք խմբեր։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզում գոյություն ունեցող <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%AF_%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%B8%D5%B2_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ">բնության հատուկ պահպանվող տարածքները</a> 2013 թվականի հողային հաշվեկշռով կազմում է 18169.5 հա<sup id="cite_ref-:0_25-3" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Դրանք են <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ջերմուկի ջրաբանական արգելավայր">Ջերմուկի ջրաբանական արգելավայրը</a>, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ջերմուկի անտառային արգելավայր">Ջերմուկի անտառային արգելավայրը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Հերհերի նոսրանտառային արգելավայր">Հերհերի նոսրանտառային արգելավայրը</a> և <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Եղեգնաձորի արգելավայր">Եղեգնաձորի պետական արգելավայրը</a>։ Վայոց ձորում հաշվվում են շուրջ 54 <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Բնության հուշարձաններ">բնության հուշարձանների</a>։ 2010 թվականից ի վեր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%A1" title="Արփա">Արփա գետի ավազանի</a> ձախափնյա մասը կազմող <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վայքի լեռներ">Վայոց ձորի լեռնաշղթայի</a> հյուսիս-արևմտյան հատվածում գործում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Գնիշիկ">«Գնիշիկ» հատուկ պահպանվող տարածքը</a> («Գնիշիկ» պահպանվող լանդշաֆտ)<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG/245px-429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG" decoding="async" width="245" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG/368px-429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG/490px-429_Djermouk_canyon_%C3%A0_l%27entr%C3%A9e_de_la_ville_vu_du_pont.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Ջերմուկի կիրճն ու անտառները <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ջերմուկի անտառային արգելավայր">անտառային արգելավայրի</a> տարածքում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աշուն">աշնանային եղանակին</a>։</figcaption></figure> <p>Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ստեղծման հիմնանպատակը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Հանքային ջուր">հանքային ջրերի</a> տաք աղբյուրների սնման ավազանների, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%B0%D5%AB" title="Գիհի">ռելիկտային գիհու</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%B6%D5%AB" title="Կաղնի">խոշոր առեջ կաղնու</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC" title="Անտառ">լեռնային անտառների</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" class="mw-redirect" title="Կենդանական աշխարհ">կենդանական աշխարհի</a> և այլ արժեքավոր համակարգերի առավել արդյունավետ պահպանությունն է։ Մարզի գրեթե բոլոր <a href="/wiki/%D4%B7%D5%AF%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Էկոհամակարգ">էկոհամակարգերը</a> ենթարկվում են մարդու ուղղակի կամ անուղղակի ազդեցությանը, որի արդյունքում էական վնասներ է կրում տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհը՝ ինչպես և ողջ բնական միջավայրը։ </p><p>Մարդու տնտեսական գործունեությունը և դրա վնասակար հետևանքները առավել ակնառու և նկատելի են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC" title="Անտառ">անտառային</a> ու <a href="/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BC%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ջրային ռեսուրսներ">ջրային էկոհամակարգերի</a> վրա։ Այդօրինակ դեպքերից առանձնահատուկ հնչեղություն է ստացել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80#Հանքավայրի_շահագործման_դեմ_պայքար" title="Ամուլսարի հանքավայր">Ամուլսարի ճգնաժամն ու տեղի ոսկու հանքավայրի շահագործման դեմ պայքարը</a>, որը ընթանում է 2018 թվականից ի վեր։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ամուլսարի հանքավայր">Ամուլսարի հանքավայրի</a> շինարարության ընթացքում մի քանի անգամ վնասվել է մոտակա բնակավայրերի (<a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%A6" title="Գնդեվազ">Գնդեվազ</a>) խմելու ջրի խողովակը, աղտոտվել են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B4%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Խմելու ջուր">խմելու ջրերը</a>, ոռոգման համար նախատեսված ջրամբարները, հանքավայրից տարածվող փոշուց վնասվել են և անպիտան են դարձել խոտհարքներըն ու ցանքատարածությունները, կեղտաջրեր են լցվել մոտակա առվակներն ու գետերը։ Ամուլսարի հանքի շահագործման հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ հասարակական տարբեր շերտեր, փորձագետներ, բնապահպաններ իրենց մտահոգություններն են բարձրաձայնել, որոնք կապված են Ջերմուկի հանքային ջրերի, մոտակա ջրամբարների (այդ թվում՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Կեչուտի ջրամբար">Կեչուտի ջրամբարի</a>), գետերի (Արփա), գետակների, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%AC%D5%AB%D5%B3" title="Սևանա լիճ">Սևանա լճի</a> աղտոտման, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BF%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Աղտոտում">շրջակա միջավայրի թունավորման</a>, բնակչության առողջական վիճակի վատթարացման հետ<sup id="cite_ref-զֆկյսֆիկվյսֆհիւհֆ1_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-զֆկյսֆիկվյսֆհիւհֆ1-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-ԶԴԿՖակյդֆկյա_2_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-ԶԴԿՖակյդֆկյա_2-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Կլիմայական փոփոխություններով պայմանավորված էկոմիջավայրի դեմ ի հայտ է գալիս անտառային հրդեհների սպառնալիքը։ Նախորդ տարիներին մարզի անտառծածկույթը զգալի կորուստ է կրել նաև էներգետիկ ճգնաժամի և 2001 թվականին բռնկված հրդեհի պատճառով։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Վարչատարածքային_բաժանում"><span id=".D5.8E.D5.A1.D6.80.D5.B9.D5.A1.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.AE.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.A2.D5.A1.D5.AA.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Վարչատարածքային բաժանում</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Վարչատարածքային բաժանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Վարչատարածքային բաժանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց Ձորի մարզը կազմված է 5 համայնքներից, որոնք իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական բնակավայրերից։ Վայոց Ձորի մարզի համայնքներն են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Արենի (համայնք)">Արենին</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Եղեգիս (համայնք)">Եղեգիսը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Եղեգնաձոր (համայնք) (դեռ գրված չէ)">Եղեգնաձորը</a>, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ջերմուկ (համայնք)">Ջերմուկը</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Վայք (համայնք)">Վայքը</a><sup id="cite_ref-vdzor.mtad.am_Վայոց_Ձորի_մարզի_համայնքներ_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-vdzor.mtad.am_Վայոց_Ձորի_մարզի_համայնքներ-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ազգաբնակչություն"><span id=".D4.B1.D5.A6.D5.A3.D5.A1.D5.A2.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Ազգաբնակչություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Ազգաբնակչություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Ազգաբնակչություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Վայոց ձոր (գավառ)">Վայոց ձորի տարածքը</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայերի</a> կողմից բնակեցված է եղել դեռևս հնագույն ժամանակներից, սակայն <a href="/wiki/16-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="16-րդ դար">16</a>-<a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարերում</a> տեղի հայ բնակչությունը իսլամադավան նվաճողների կողմից ենթարկվում են հալածանքների, բնաջնջումների և բռնագաղթեցման։ Վայոց ձորի մարզի ներկայիս բնակչության մեծամասնության նախնինները այստեղ հաստատվել են <a href="/wiki/1828" title="1828">1828</a>-<a href="/wiki/1829" title="1829">1829 թվականներին</a>՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում">Արևելյան Հայաստանի՝ Ռուսաստանին միանալուց</a> հետո։ Վերջիններս այստեղ հաստատվում են հիմնականում <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սեֆյան Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%B5_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Խոյ (քաղաք)">Խոյ</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF" title="Սալմաստ">Սալմաստ գավառներից</a>։ </p><p>Ըստ 2019 թվականի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A5" title="Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե">Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեի</a> զեկույցի՝ Վայոց ձորի մարզի բնակչությունը կազմում է 49 հազար մարդ<sup id="cite_ref-:1_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Բնակչության խտությունը կազմում է 21,74 մարդ/քառ. կմ։ Այսպիսով, և՛ թվաքանակով, և՛ բնակչության խտությամբ Վայոց ձորը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Հայաստանի մարզերի</a> շրջանում զբաղեցնում է վերջին տեղը<sup id="cite_ref-:1_32-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Հանրապետության բնակչություն">Հայաստանի բնակչության ընդհանուր թվաքանակում</a> մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը կազմում է ընդամենը 1,6%<sup id="cite_ref-:1_32-2" class="reference"><a href="#cite_note-:1-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p> Բավականին ցածր է <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Ուրբանիզացիա">ուրբանիզացման (քաղաքակենտրոնացման) մակարդակը</a> (35.3%), որը պայմանավորված է խոշոր քաղաքների բացակայությամբ։ Քաղաքային բնակչությունը կազմում է 17.3, իսկ գյուղականը՝ 31.7 հազար մարդ։ Ըստ 2019 թվականի տվյալների՝ կանանց թվաքանակը (25 597, կազմում է՝ 51,1%) գերազանցում է տղամարդկանց (25 597, կազմում է 48,9%)։ Մարզի բնակչության մեջ գերակշռում են 25-34 տարեկանները։ </p><div class="center"><div style="display: inline-block; vertical-align: bottom;"><div style="display: inline-block; vertical-align: bottom;"></div></div><div style="display: inline-block; vertical-align: bottom;"> <div class="ts-wikidata-population-table"> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th scope="col">Տարի</th> <th scope="colgroup" colspan="2">Բնակչություն </th></tr> <tr> <th scope="row"><span data-wikidata-hash="e4ce1ad4d6c6d0289a402c42bf392b7c735cbc30" class="wikidata-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/2009" title="2009">2009</a></span></span> </th> <td style="text-align: right; border-right: none; padding-right: 0;"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">55 800 մարդ</span> </td> <td style="text-align: left; border-left: none; padding-left: 0;"><sup id="cite_ref-_286fcbe996158fd3_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-_286fcbe996158fd3-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <th scope="row"><span data-wikidata-hash="1277780215cd5ca03e85ca9c50830783b4fedfe1" class="wikidata-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/2011" title="2011">2011</a></span></span> </th> <td style="text-align: right; border-right: none; padding-right: 0;"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">52 324 մարդ</span> </td> <td style="text-align: left; border-left: none; padding-left: 0;"><sup id="cite_ref-_fd33f24d0a7e0527_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-_fd33f24d0a7e0527-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <th scope="row"><span data-wikidata-hash="f4e1bbc6e9b3a72c2e1fd3e6061f4c7e7f5acad9" class="wikidata-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/2016" title="2016">2016</a></span></span> </th> <td style="text-align: right; border-right: none; padding-right: 0;"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">50 800 մարդ</span> </td> <td style="text-align: left; border-left: none; padding-left: 0;"><sup id="cite_ref-_b1fa82134ee729af_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-_b1fa82134ee729af-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <th scope="row"><span data-wikidata-hash="c34a8cfb745b0cda47dffa6967839b8f92bcb653" class="wikidata-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/2017" title="2017">2017</a></span></span> </th> <td style="text-align: right; border-right: none; padding-right: 0;"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">50 300 մարդ</span> </td> <td style="text-align: left; border-left: none; padding-left: 0;"> </td></tr> <tr> <th scope="row"><span data-wikidata-hash="77f348fcb49110a0de3c2faf4865527dc30dcbc9" class="wikidata-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/2019" title="2019">2019</a></span></span> </th> <td style="text-align: right; border-right: none; padding-right: 0;"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">49 000 մարդ</span> </td> <td style="text-align: left; border-left: none; padding-left: 0;"><sup id="cite_ref-_a0262fbeb3b7ba1f_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-_a0262fbeb3b7ba1f-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> </div></div></div> <p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ազգային_և_կրոնական_կազմ"><span id=".D4.B1.D5.A6.D5.A3.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D6.87_.D5.AF.D6.80.D5.B8.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.A1.D5.A6.D5.B4"></span>Ազգային և կրոնական կազմ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Ազգային և կրոնական կազմ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Ազգային և կրոնական կազմ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:202px"> <div style="background-color:white;margin:auto;position:relative;width:200px;height:200px;overflow:hidden"> <p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p> <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;left:100px; top:100px; border-width:100px 0 0 22736.273833856px; border-left-color:#f29ba7"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 200px 100px 0;border-color:#f29ba7"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 100px 200px 0;border-color:#f29ba7"></div> <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;left:100px; top:100px; border-width:100px 0 0 14468.400805978px; border-left-color:#008141"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 200px 100px 0;border-color:#008141"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 100px 200px 0;border-color:#008141"></div> <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;left:100px; top:100px; border-width:100px 0 0 6120.7994126577px; border-left-color:#79cdcd"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 200px 100px 0;border-color:#79cdcd"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;left:0;top:0;border-width:0 100px 200px 0;border-color:#79cdcd"></div> <div style="position:absolute;left:0;top:0"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/200px-Circle_frame.svg.png" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/300px-Circle_frame.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/400px-Circle_frame.svg.png 2x" data-file-width="200" data-file-height="200" /></span></span></div> </div> <div class="thumbcaption"> <p><b>Վայոց ձորի բնակչության էթնիկական կազմ</b> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:#79cdcd; color:#79cdcd;">    </span> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայեր</a> (99.74%)</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:#008141; color:#008141;">    </span> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուսներ">ռուսներ</a> (0.15%)</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:#f29ba7; color:#f29ba7;">    </span> <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ուկրաինացիներ">ուկրաինացիներ</a> (0.04%)</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:white; color:white;">    </span> Other (0.070000000000005%)</span> </p> </div> </div></div><p><a href="/wiki/%D4%B7%D5%A9%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" class="mw-redirect" title="Էթնիկական խումբ">Էթնիկական</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Կրոն">կրոնական</a> առումներով Վայոց ձորը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> ամենամիատարր մարզն է։ Բնակչության խիստ ճնշող մեծամասնությունը (99,74%) <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայերն</a> են։ Բնակվում են նաև հատուկենտ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%83%D5%B8%D6%84%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ">ազգային փոքրամասնություններ</a>․ ըստ 2011 թվականի տվյալների՝ թվով 77 <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուսներ">ռուսներ</a> (0,15 %), 20 <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ուկրաինացիներ">ուկրաինացիներ</a> (0,04 %) և այլն։ </p><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD,_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80,_2015_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg/245px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg" decoding="async" width="245" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg/368px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg/490px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD%2C_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_2015_%281%29.jpg 2x" data-file-width="4896" data-file-height="3672" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձորի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD,_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սուրբ Սարգիս, Եղեգնաձոր)">Սուրբ Աստվածածին (կամ Սուրբ Սարգիս) եկեղեցին</a>՝ Վայոց ձորի թեմի առաջնորդի նստավայրը։</figcaption></figure> <p>Ազգային փոքրամասնությունների լեզուներից մարզում գործածական է միայն <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Ռուսերեն">ռուսերենը</a>։ Նրանց կողմից կառուցված <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6" title="Հուշարձան">պատմամշակութային հուշարձաններ</a> ևս մարզում չկան։ 20-րդ դարի վերջերին Վայոց ձորի մարզում հայտնաբերվել է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եղեգիսի հրեական գերեզմանատուն">հրեական գերեզմանատուն</a>` 64 ամբողջական տապանաքարերով, որը վկայում է նախորդ հարյուրամյակներում այստեղ հրեաների որոշ զանգվածների բնակության մասին։ </p><p>Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը քրիստոնյա է և իրեն համարում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի">Հայաստանյան առաքելական սուրբ եկեղեցու</a> հետևորդ։ Մարզում բնակվում են նաև <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Եհովայի վկաներ">Եհովայի վկաներ</a>, ինչպես նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Ավետարանական Եկեղեցի">Հայ ավետարանական</a> և <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BC_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Ռուս Ուղղափառ եկեղեցի">ռուս ուղղափառ եկեղեցիների</a> հետևորդներ։ </p><p>Հայ առաքելական եկեղեցու հավատացյալների հոգևոր պահանջմունքները բավարարելու նպատակով մարզում 2010 թվականից գործում է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B4_(%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB)" class="mw-redirect" title="Թեմ (Հայ առաքելական եկեղեցի)">Հայաստանյանց առաքելական սուրբ եկեղեցու Վայոց ձորի թեմը</a>, որի առաջնորդության ներքո են գտնվում 10 եկեղեցիներ, 5 վանքեր և վանական համալիրներ և 2 մատուռներ։ Վայոց ձորի թեմի առաջնորդը Գերաշնորհ Տեր Աբրահամ արքեպիսկոպոս Մկրտչյանն է, որի աթոռանիստը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD,_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սուրբ Սարգիս, Եղեգնաձոր)">Եղեգնաձորի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին</a> է։ Վայոց ձորի թեմի մյուս նշանավոր հոգևոր պաշտոններն են <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանքի</a> խորհրդակատար քահանան, Եղեգնաձորի տարածաշրջանի հոգևոր հովիվը, Վայքի տարածաշրջանի հոգևոր հովիվը, Խաչիկ համայնքի հոգևոր հովիվը (ի պաշտոնե նաև ՀՀ ԶՈՒ գնդերեց) և Ջերմուկի տարածաշրջանի հոգևոր հովիվը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Միջբարբառ"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.A2.D5.A1.D6.80.D5.A2.D5.A1.D5.BC"></span>Միջբարբառ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Միջբարբառ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Միջբարբառ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%BC" title="Վայոց ձորի միջբարբառ">Վայոց ձորի միջբարբառ</a></div><p><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Աղավնաձոր (Վայոց ձորի մարզ)">Աղավնաձոր</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Արենի">Արենի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%AB_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Արփի (գյուղ)">Արփի</a> (բնակչությունը 1963 թվականին տեղափոխվել է Գնիշիկից), <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Գնիշիկ">Գնիշիկ</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%A6" title="Գնդեվազ">Գնդեվազ</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%AF_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Խաչիկ (գյուղ)">Խաչիկ</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%BF" title="Կեչուտ">Կեչուտ</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Ռինդ">Ռինդ</a>, <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%BE%D5%A1" title="Չիվա">Չիվա</a> (բնակչության գերակշռող մասը տեղափոխվել է Խաչիկ, Աղավնաձոր և Գնիշիկ գյուղերից), <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%BD" title="Հորս">Հորս</a> (բնակչությունը 1918-20 թվականներին տեղափոխվել է Նախիջևանի Օծոփ (Բադամլու) գյուղից), <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D5%A6%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Նոր Ազնաբերդ">Նոր Ազնաբերդ</a> (բնակչությունը 1988 թվականին տեղափոխվել է <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն">Նախիջևանի</a> Ազնաբերդ (Ըզնաբերդ) գյուղից), մասամբ՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A5%D6%80_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" class="mw-redirect" title="Հերհեր (գյուղ)">Հերհեր</a> (բնակչության զգալի մասը տեղափոխվել է Նախիջևանի <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Ճահուկ (գյուղ)">Ճահուկ</a> (Ջահրի) գյուղից), <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%A1" title="Զեդեա">Զեդեա</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD" title="Եղեգիս">Եղեգիս</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատի մարզի</a> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնավան">Եղեգնավան</a> (Շիդլու) գյուղերի և <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF" class="mw-redirect" title="Ջերմուկ">Ջերմուկ</a> քաղաքի բնակիչների հիմնական խոսակցական լեզուն <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%BC" title="Վայոց ձորի միջբարբառ">վայոցձորյան միջբարբառն</a> է, որը համարվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%BC" title="Արարատյան բարբառ">Արարատյան բարբառի</a> խոսվածքներից մեկը<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Բարբառը անվանվում է նաև Ճահուկ-Վայքի միջբարբառ, քանի որ անցյալում տարածված է եղել նաև <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%B3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Նախճավան">Նախիջևանի</a> <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%AF_%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC_(%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ճահուկ գավառ (Սյունիք)">Ճահուկ գավառի</a> և հարակից գյուղերում (<a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%BD" title="Նորս">Նորս</a>, <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Ճահուկ (գյուղ)">Ճահուկ</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B7" title="Ղարաթուշ">Ղարաղուշ</a> և այլն)։ Ստորև ներկայացված է վայոցձորյան միջբարբառով գրված տեքստի օրինակ<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <table cellpadding="10" align="center" style="border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; border-style:none;"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/25px-Aquote1.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/38px-Aquote1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Aquote1.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td> <td><div class="poem"> <p>Ըլըմ ա, չիլըմ մին սար ա լըմ,<br /> Էդ սարի կլխին մին ծառ ա լըմ,<br /> Էդ ծառի վըրէն մին փըչագ,<br /> Փըչագըմ մին պուն,<br /> Պնըմը իրէք ծը<sup>ա</sup>ք<br /> Ու վըրէն պուպուն։<br /> -Կու՜, կու՜, կու՜, իմ պուպուք,<br /> Յէ՞րփ պըդի տուք առնէք թևէր,<br /> Թըռնէք, քընաք,<br /> Ուրխանաք... </p> </div><div align="right"><small>- <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Հովհաննես Թումանյան">Հովհաննես Թումանյանի</a> «Չարի վերջը» հեքիաթից</small></div> </td> <td valign="bottom"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/25px-Aquote2.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/38px-Aquote2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Aquote2.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Տեղական_տոներ_և_ավանդույթներ"><span id=".D5.8F.D5.A5.D5.B2.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.B8.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.B6.D5.A4.D5.B8.D6.82.D5.B5.D5.A9.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Տեղական տոներ և ավանդույթներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Տեղական տոներ և ավանդույթներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Տեղական տոներ և ավանդույթներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80,_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg/250px-%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg" decoding="async" width="250" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg/375px-%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%2C_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="266" /></a><figcaption>Վայոցձորցիները ավանդաբար զբաղվում են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">խաղողի մշակմամբ</a> և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գինեգործությունը Հայաստանում">գինեգործությամբ</a>։</figcaption></figure> <p>Վայոցձորցիների կենցաղի կարևոր մասն են կազմում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Ազգային տոն">ազգային, ավանդական և հոգևոր տոները</a>, ինչպես նաև տարբեր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Ավանդույթ">ավանդույթներն</a> ու <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ծիսակատարություն">ծիսակատարությունները</a>։ Այստեղ, հատկապես, մեծ տոնախմբությամբ են նշվում <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Սուրբ ծնունդը Հայաստանում">Սուրբ ծնունդը</a>, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF" title="Զատիկ">Զատկի տոնը</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B5%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB" title="Տյառնընդառաջ">Տյառնընդառաջը</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC" title="Վարդավառ">Վարդավառը</a><sup id="cite_ref-:2_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-:2-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Բացի այդ, Վայոց ձորի բնակիչները յուրահատուկ ավանդույթներ ունեն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84" title="Հարսանիք">հարսանիքի</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%AF%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մկրտություն">մկրտության</a> արարողությունների վերաբերյալ։ Կրոնական տոները նշվում են ինչպես ինքնաբուխ, այնպես էլ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի">Հայ առաքելական սուրբ եկեղեցու</a> Վայոց ձորի թեմի կազմակերպմամբ։ </p><p>Ամեն տարվա հոկտեմբեր ամսի երկրորդ կիրակին տեղացիների կողմից մեծ տոնախմբությամբ նշվում է Բերքի տոնը։ Տոնախմբության կենտրոնը լինում է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">մարզկենտրոն Եղեգնաձորը</a>, մինչդեռ վերջին տարիներն առանձին հանդեսներ լինում են նաև մյուս համայնքներում։ Յուրաքանչյուր համայնք տոնական շքերթի է դուրս գալիս սեփական բարիքներով ու յուրօրինակ զարդարանքներով։ Տոնախմբությունների շրջանակներում ցուցադրվում են թատերական ներկայացումներ գյուղական կենցաղից<sup id="cite_ref-:2_39-1" class="reference"><a href="#cite_note-:2-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Բերքի տոնի ընթացքում տեղացիները հյուրերին ծանոթացնում են վայոցձորյան խոհանոցին և կազմակերպում հյուրասիրություն։ Եղեգնաձորում ամֆիթատրոնում անցկացվում է համերգային ծրագիրը, իսկ հրապարակի շուրջը յուրաքանչյուր գյուղի ներկայացուցիչ առանձին տաղավար-սեղանիկներով ներկայացնում են իրենց գյուղերի բերքն ու բարիքը։ Վայոցձորյան հայտնի իրադարձություններից է նաև Գինետոնը, որը վերջին տարիներին նշվում է որպես փառատոն։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Արենի գինու փառատոն">Գինու փառատոնի</a> անցկացման վայրը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Արենի (համայնք)">Արենի համայնք</a> է<sup id="cite_ref-:3_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Տարատեսակ սորտերի գինիներից բացի<sup id="cite_ref-:3_40-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ցուցադրվում են նաև ավանդական թխվածքներ։ </p><p>Վայոցձորյան ավանդական խոհանոցը ամբողջությամբ պարունակում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">հայկական խոհանոցի</a> դիմագծերը։ Տեղացիների սիրված ճաշատեսակներից են թթու բանջարը, կարշմը, քյալագյոշը, ղավուրմանով շորվան, նապաստակի քյուֆթան, կաքավի շորվան, տապակած լորը և ուլի խրովը<sup id="cite_ref-:2_39-2" class="reference"><a href="#cite_note-:2-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մշակույթ"><span id=".D5.84.D5.B7.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.B5.D5.A9"></span>Մշակույթ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Մշակույթ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Մշակույթ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գրադարաններ_և_թանգարաններ"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.A9.D5.A1.D5.B6.D5.A3.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Գրադարաններ և թանգարաններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Գրադարաններ և թանգարաններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Գրադարաններ և թանգարաններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Eagle_carpet_final_(trsp).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png/197px-Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png" decoding="async" width="197" height="322" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png/296px-Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png/395px-Eagle_carpet_final_%28trsp%29.png 2x" data-file-width="1055" data-file-height="1719" /></a><figcaption><a href="/wiki/20-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="20-րդ դար">20-րդ դարի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%A3" title="Հայկական գորգ">հայկական արծվագործ</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%AB_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Արփի (գյուղ)">Արփի գյուղից</a>։ Պահվում է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարան">Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանում</a>։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզում կան բազմաթիվ մշակութային օջախներ՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գրադարան">գրադարաններ</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Թանգարան">թանգարաններ</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Թատրոն">թատերասրահներ</a> և այլն։ 2014 թվականի տվյալներով, մարզի տարածքում գործում են թվով 45 գրադարաններ, որոնցից մեկը՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Վայոց ձորի մարզային գրադարան">մարզային կենտրոնական</a>, չորսը՝ քաղաքային, իսկ մնացյալ քառասունմեկը՝ գյուղական։ Ամենամեծ գրադարանը <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Վայոց ձորի մարզային գրադարան">Վայոց ձորի մարզային գրադարանն</a> է, որը գտնվում է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր քաղաքում</a>։ Իսկ արդեն <a href="/wiki/2018" title="2018">2018 թվականի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%AB_1" title="Հունվարի 1">հուվարի 1-ի</a> դրությամբ, գրադարանն ունի 65 814 պահպանության միավորից բաղկացած հավաքածու՝ գրքեր, պարբերական մամուլ, տեսալսողական նյութեր, էլեկտրոնային տեղեկատվության միջոցներ։ Գործունեության առարկան ազգային, արտասահմանյան տպագիր արտադրանքի հավաքածուի պահպանումն է, համալրումը, մշակումը, գրադարանային, տեղեկատվական, մատենագիտական սպասարկման կազմակերպումը, գրադարանների զարգացման գիտական և մեթոդական աջակցության ապահովումը։ 2013-ից ի վեր հանրային կարգավիճակ ունի նաև Վայքի գրադարանը։ </p><p>Վայոց ձորում գործում են թվով չորս թանգարաններ, որոնցից երեքը գտնվում են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի մշակույթի նախարարություն">Հայաստանի մշակույթի նախարարության</a>, իսկ մեկը՝ Վայոց ձորի մարզպետարանի ենթակայության ներքո։ Եղեգնաձորում և <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկում</a> գործում են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B0" title="Հայաստանի ազգային պատկերասրահ">Հայաստանի ազգային պատկերասրահի</a> մասնաճյուղեր։ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B0" title="Եղեգնաձորի պատկերասրահ">Եղեգնաձորի պատկերասրահի</a> վերանորոգումից հետո մասնաճյուղի վերաբացումը համընկել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%AF" title="Մոմիկ">միջնադարյան մանրանկարիչ Մոմիկի</a> ծննդյան 750-ամյակին նվիրված տոնակատարությունների հետ, և պատկերասրահում ցուցադրվել է նաև Մոմիկի և իր ժամանակակիցների աշխատանքները։ Ընդհանուր հաշվով, Վայոց ձորի պատկերասրահներում ցուցադրվում են այնպիսի արվեստագետների աշխատանքներ, ինչպիսիք են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Մարտիրոս Սարյան">Մարտիրոս Սարյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%BB%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Խաչատուր Իսկանդարյան">Խաչատուր Իսկանդարյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D5%8A%D5%A1%D5%BA%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Անատոլի Պապյան">Անատոլի Պապյանը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Հովհաննես Զարդարյան">Հովհաննես Զարդարյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Արա Սարգսյան">Արա Սարգսյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D4%BB%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Էդուարդ Իսաբեկյան">Էդուարդ Իսաբեկյանը</a> և այլք։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" title="Գլաձոր (համայնք)">Գլաձոր համայնքի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Վերնաշեն">Վերնաշեն գյուղի</a> տարածքում գործում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">«Գլաձորի համալսարան» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանը</a>։ Թանգարանային ցուցադրությունը կազմակերպվում է Սուրբ Հակոբ եկեղեցում և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Թանահատի վանք">Թանահատի վանական համալիրում</a>, նվիրված է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">Գլաձորի համալսարանի</a> հիմնադրման պատմությանը, գործունեությանը, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Հայաստան">միջնադարյան Հայաստանի</a> հոգևոր, գիտական, հասարակական կյանքում նրա ունեցած դերին ու նշանակությանը։ Վայոց ձորի մարզի կարևորագույն մշակութային ու գիտակրթական օջախներից է նաև <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարան">Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանը</a>։ Թանգարանում ամփոփված են Վայոց ձոր մարզի տարածքից հայտնաբերված պատմական տարբեր ժամանակաշրջանների հնագիտական ուշագրավ նյութեր, մի շարք եզակի նմուշներ։ Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանում պահպանվում է Վայոց ձորի նյութական մշակույթի ամենամեծ հավաքածուն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պատմամշակութային_հուշարձաններ"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.A1.D5.B4.D5.B7.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B8.D6.82.D5.B7.D5.A1.D6.80.D5.B1.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Պատմամշակութային հուշարձաններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմամշակութային հուշարձաններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Պատմամշակութային հուշարձաններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի մարզը հարուստ է բազմաթիվ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D5%B2" title="Կոթող">պատմամշակութային հուշարձաններով</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հնագիտական հուշարձաններ">հնագիտական վայրերով</a>։ Վայոց ձորի մարզի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակում ընդգրկված է 1373 հուշարձան՝ 340 պահպանական միավորով, որից 1202-ը՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> պետական սեփականություն համարվող և օտարման ոչ ենթակա պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձան<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Բերդեր,_ամրոցներ_և_հնավայրեր"><span id=".D4.B2.D5.A5.D6.80.D5.A4.D5.A5.D6.80.2C_.D5.A1.D5.B4.D6.80.D5.B8.D6.81.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.B0.D5.B6.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.B5.D6.80.D5.A5.D6.80"></span>Բերդեր, ամրոցներ և հնավայրեր</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Բերդեր, ամրոցներ և հնավայրեր" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Բերդեր, ամրոցներ և հնավայրեր"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%87_%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Վայոց Ձորի մարզի ամրոցների և բերդերի ցանկ">Վայոց Ձորի մարզի ամրոցների և բերդերի ցանկ</a></div> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Արենիի քարանձավ">Արենիի քարանձավ</a> (հայտնի է նաև որպես <i>«Թռչունների քարանձավ»</i>)` <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B2%D5%B6%D5%B1%D5%AB-%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում">պղնձեքարիդարյա</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հնագիտական հուշարձաններ">հնավայր</a>՝ <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE" title="Քարանձավ">քարանձավային համալիր</a>։ Քարանձավը դասվում է կլաստոկարստային քարանձավների կատեգորիային, քանի որ ձևավորվել է կրաքարային կոնգլոմերատների մեջ։ Քարայրի մոտավոր տարածքում 5-րդ դարի հայ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5" title="Եղիշե">պատմիչ Եղիշեն</a> հիշատակել է «Արփանեալ» անունով բերդ կամ ավան։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Սմբատաբերդ">Սմբատաբերդ կամ Ջաղաց քարի բերդ</a>՝ բրգավոր պարիսպներ ունեցող պաշտպանական ամրություն <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արտաբույնք">Արտաբույնք գյուղի</a> տարածքում։ Ըստ ամենահավանական տարբերակի՝ բերդը կառուցվել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF_%D4%B1_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Սմբատ Ա Սյունի">Սմբատ Սյունի իշխանի</a> կողմից, որով պայմանավորված էլ ստացել է իր անվանումը։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Պռոշաբերդ">Պռոշաբերդը</a> (13-րդ դար) գտնվում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" class="mw-redirect" title="Գլաձոր">Գլաձոր</a> գյուղից 6-7 կմ հյուսիս՝ զառիվեր լանջերով անմատչելի լեռան վրա։ Պահպանվել են ամրոցի պարիսպը և բուրգերը։</li> <li><a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%A9%D5%AB%D5%BB%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Էրթիջի ամրոց">Էրթիջի ամրոցը</a> գտնվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%AB_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Արփի (գյուղ)">Արփի</a> գյուղի տարածքում և կառուցվել է 12-14-րդ դարերում։ Էրջիթի ամրոցը ունի յուրօրինակ ճարտարապետական կառուցվածք։ Այն երեք կողմերից անմատչելի է և միջնադարյան մարտերի ժամանակ կարևոր նշանակություն է ունեցել։</li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB)" title="Ագարակաձոր (կամուրջ)">Ագարակաձորի կամուրջը</a> կառուցվել է 13-րդ դարում՝ Սյունյաց իշխան <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B3_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Տարսայիճ Օրբելյան">Տարսայիճ Օրբելյանի</a> կողմից։</li> <li><a href="/wiki/%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օրբելյանների իջևանատուն">Օրբելյանների իջևանատունը</a> Չեսար Օրբելյան իշխանի միջոցներով կառուցվել է 1332 թվականին։ Այն որպես իջևանատուն ծառայել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Մետաքսի ճանապարհ">Մետաքսի ճանապարհի</a> հայաստանյան հատվածով անցնող առևտրականների համար։</li></ul> <center><b>Վայոց ձորի մարզի բերդեր և ամրոցներ</b></center><ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg" class="mw-file-description" title="Սմբատաբերդ (5-րդ դար)"><img alt="Սմբատաբերդ (5-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg/360px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg" decoding="async" width="240" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg/540px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg/720px-%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4_05.jpg 2x" data-file-width="2700" data-file-height="1800" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Սմբատաբերդ<br />(5-րդ դար)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 240.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG" class="mw-file-description" title="Պռոշաբերդ (13-րդ դար)"><img alt="Պռոշաբերդ (13-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG/361px-%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG" decoding="async" width="241" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG/541px-%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG/721px-%D5%8A%D5%BC%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A415.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1363" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Պռոշաբերդ<br />(13-րդ դար)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 246.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 244.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Ertij_Fort1.jpg" class="mw-file-description" title="Էրթիջի բերդ (12-14-րդ դարեր)"><img alt="Էրթիջի բերդ (12-14-րդ դարեր)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ertij_Fort1.jpg/367px-Ertij_Fort1.jpg" decoding="async" width="245" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/08/Ertij_Fort1.jpg 1.5x" data-file-width="402" data-file-height="263" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Էրթիջի բերդ<br />(12-14-րդ դարեր)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg" class="mw-file-description" title="Օրբելյանների իջևանատուն (14-րդ դար)"><img alt="Օրբելյանների իջևանատուն (14-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg/360px-%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg" decoding="async" width="240" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg/540px-%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg/720px-%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB_06.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Օրբելյանների իջևանատուն<br /> (14-րդ դար)</center></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Վանքեր_և_եկեղեցիներ"><span id=".D5.8E.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.A5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Վանքեր և եկեղեցիներ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Վանքեր և եկեղեցիներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Վանքեր և եկեղեցիներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Թանահատի վանք">Թանահատի վանք կամ Կարմիր վանք</a>` հիշատակվում է 8-րդ դարից սկսած։ Ըստ պատմիչ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ստեփանոս Օրբելյան">Ստեփանոս արքեպիսկոպես Օրբելյանի</a>՝ վանքը կառուցվել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B0%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Մեհյան">հեթանոսական մեհյանի</a> տեղում, որը նվիրված է եղել <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական դիցաբանություն">հայոց աստվածուհի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտին</a>։ </p> <ul><li><a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Շատիվանք">Շատիվանք</a>, հայտնի է նաև որպես <i>Վերին Նորավանք</i>՝ 10-րդ դարի կրոնական կառույց։ Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի՝ Շատիվանքը 929 թվականին հիմնադրել է Սյունյաց Տեր Հակոբ եպիսկոպոսը։</li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Խոտակերաց վանք">Խոտակերաց վանք կամ Քարակոփ վանք</a>՝ 10-րդ դարի կրոնական շինություն <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%AF_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Խաչիկ (գյուղ)">Խաչիկ գյուղի</a> շրջակայքում։</li> <li><a href="/wiki/%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Ցաղաց քար">Ցաղաց քար վանք</a>՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արտաբույնք">Արտաբույնք</a> գյուղից 6-7 կմ հեռավորության վրա՝ լեռան լանջին գտնվող կրոնական կառույց, որի հիմնադրումը թվագրվում է 10-11-րդ դարերին։ Եկեղեցու կառուցման մասին տեղեկություններ պահպանվել են <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB_%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF" title="Ստեփանոս Տարոնեցի Ասողիկ">Ասողիկ պատմիչի</a> աշխատության մեջ։</li> <li><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք">Նորավանք վանական համալիր</a>՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Հայաստան">միջնադարյան Հայաստանի</a> հոյակերտ հուշարձաններից մեկը։ Նորավանքը ժամանակի մշակութային խոշոր կենտրոն էր` սերտորեն կապված հոգևոր ու կրթական այնպիսի հաստատությունների հետ, ինչպիսիք էին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">Գլաձորի համալսարանը</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Տաթևի վանք">Տաթևի վանքը</a> և այլն։</li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Գնդեվանք">Գնդեվանք</a>՝ 10-րդ դարի եկեղեցական համալիր, որը գտնվում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%A6" title="Գնդեվազ">Գնդեվազ գյուղի</a> մերձակայքում՝ Արփայի ափին։ Կառուցվել է 931-938 թվականներին, Սյունյաց իշխանաց իշխան Սմբատի կնոջ՝ Սոփի իշխանուհու աջակցությամբ։ Նա <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Վասպուրական">Վասպուրականի</a> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%A5%D6%81_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Գահերեց իշխան">գահերեց իշխան</a> <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80-%D4%B4%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF" title="Գրիգոր-Դերենիկ">Գրիգոր-Դերենիկի</a> դուստրն էր, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%AF_%D4%B1%D6%80%D5%AE%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Գագիկ Արծրունի">Գագիկ Արծրունու</a> քույրը։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Սպիտակավոր վանք">Սպիտակավոր Սուրբ Աստվածածին վանք կամ Ծաղկավանք</a>՝ վանքային համալիր <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Վերնաշեն">Վերնաշեն</a> գյուղից 7 կմ հյուսիս։ Այստեղ է ամփոփխված <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լեռնահայաստանի հանրապետություն">Լեռնահայաստանի հանրապետության</a> հիմնադիր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Գարեգին Նժդեհ">Գարեգին Նժդեհի</a> աճյունը։</li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Արենիի Սուրբ Աստվածածին Եկեղեցի">Արենիի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի</a>՝ կառուցվել է 1321 թվականին՝ ճարտարապետ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%AF" title="Մոմիկ">Մոմիկի</a> նախագծմամբ։ Եկեղեցու մոտ գտնվում են իշխան <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B3_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Տարսայիճ Օրբելյան">Տարսայիճ Օրբելյանի</a> ապարանքի ավերակները։</li></ul> <center><b>Վայոց ձորի մարզի վանքերն ու եկեղեցիները</b></center><ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Tanahat_monastery_(35702291160).jpg" class="mw-file-description" title="Թանահատի վանք (8-րդ դար)"><img alt="Թանահատի վանք (8-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg/360px-Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg" decoding="async" width="240" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg/540px-Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg/720px-Tanahat_monastery_%2835702291160%29.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Թանահատի վանք<br />(8-րդ դար)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 244px"> <div class="thumb" style="width: 242px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG" class="mw-file-description" title="Ցաղաց քար վանք (10-11-րդ դարեր)"><img alt="Ցաղաց քար վանք (10-11-րդ դարեր)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG/363px-%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG" decoding="async" width="242" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG/544px-%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG/725px-%D5%91%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%A8_09.JPG 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Ցաղաց քար վանք<br />(10-11-րդ դարեր)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 215.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 213.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg" class="mw-file-description" title="Գնդեվանք (10-րդ դար)"><img alt="Գնդեվանք (10-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg/320px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg" decoding="async" width="214" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg/480px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg/640px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB_02.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Գնդեվանք<br />(10-րդ դար)</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 196.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 194.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Areni-S.jpg" class="mw-file-description" title="Արենիի եկեղեցի (14-րդ դար)"><img alt="Արենիի եկեղեցի (14-րդ դար)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Areni-S.jpg/292px-Areni-S.jpg" decoding="async" width="195" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Areni-S.jpg/438px-Areni-S.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Areni-S.jpg/584px-Areni-S.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="2104" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>Արենիի եկեղեցի<br /> (14-րդ դար)</center></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տրանսպորտ_և_կապ"><span id=".D5.8F.D6.80.D5.A1.D5.B6.D5.BD.D5.BA.D5.B8.D6.80.D5.BF_.D6.87_.D5.AF.D5.A1.D5.BA"></span>Տրանսպորտ և կապ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Տրանսպորտ և կապ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Տրանսպորտ և կապ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի մարզի <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Տրանսպորտը Հայաստանում">տրանսպորտային համակարգի</a> կարևոր բաղկացուցիչ մասն են կազմում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF" class="mw-redirect" title="Ավտոմոբիլային տրանսպորտ">ավտոմոբիլային ճանապարհները</a>։ Դրանք մեծ նշանակություն ունեն մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործում։ Մարզի ճանապարհային ցանցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 616.4 կմ<sup id="cite_ref-:f_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-:f-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Մարզի մի ծայրից մյուս ծայրը ձգվում է 108.3 կմ երկարությամբ միջպետական նշանակության ավտոճանապարհ, որը ծառայում է ինչպես ներմարզային, այնպես էլ տրանզիտային փոխադրումների համար։ Վայոց ձորի ավտոմայրուղին Հայաստանի մնացյալ հատվածը կապում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիքի մարզին</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետությանը</a>։ Վայոց ձորով է անցնում նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանից</a> <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրան</a> տանող ճանապարհը<sup id="cite_ref-:f_42-1" class="reference"><a href="#cite_note-:f-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Jermuk_Bridge.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Jermuk_Bridge.jpg/257px-Jermuk_Bridge.jpg" decoding="async" width="257" height="172" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Jermuk_Bridge.jpg/386px-Jermuk_Bridge.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Jermuk_Bridge.jpg/514px-Jermuk_Bridge.jpg 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Հ44 ճանապարհի կամուրջը <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ</a> քաղաքում։</figcaption></figure> <p>Միջպետական նշանակության ճանապարհը տարվա բոլոր եղանակներին, որպես կանոն, անցանելի է, մինչդեռ հանրապետական և տեղական նշանակության ճանապարհները ձմռան ամիսներին հաճախակի դժվարանցանելի են դառնում<sup id="cite_ref-:f_42-2" class="reference"><a href="#cite_note-:f-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Դա մեծապես պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ վերջիններիս զգալի մասն անցնում են լեռնային և բարձրալեռնային գոտիներով, ուր և ձմեռային ամիսներին տիրապետում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Մերկասառույց">մերկասառույցը</a>։ </p><p>Վայոց ձորի տրանսպորտի հիմնական տեսակը ցամաքայինն է։ Ջրային և օդային տրանսպորտը զարգացած չէ, օդանավակայաններ մարզում չկան։ Ամենամոտ միջազգային օդանավակայանը <a href="/wiki/%D4%B6%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D6%81_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%85%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան">Երևանի «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանն</a> է, իսկ լոկալը՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84_%D6%85%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սյունիք օդակայան">Կապանի «Սյունիք» օդանավակայանը</a>։ Ըստ Վայոց ձորի մարզպետարանի՝ հեռանկարային է օդանավակայանի բացումը <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ քաղաքում</a><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Մարզի տարածքում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%BB%D5%BB%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BA" class="mw-redirect" title="Բջջային հեռախոսակապ">բջջային հեռախոսակապը</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81" title="Համացանց">շարժական ինտերնետ կապը</a> ապահովվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի համացանցային ծառայություն տրամադրողների ցանկ">հանրապետություն գործող բոլոր օպերատորների</a> կողմից։ Համացանցի ծածկույթը տարածվում է Վայոց ձորի բնակավայրերի 97%-ի վրա։ Հասանելի է և՛ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%AC%D6%84%D5%A1%D6%85%D5%BA%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BA" title="Թելքաօպտիկական կապ">թելկաօպտիկական</a>, և՛ շարժական <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81" title="Համացանց">համացանցային</a> կապ։ Համանանցի հասանելիության որակը բավարար է<sup id="cite_ref-:f_42-3" class="reference"><a href="#cite_note-:f-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Լարային հեռախոսակապով ապահովված են մարզի 40 բնակավայրերը, որը կազմում է մարզի բնակչության շուրջ 80%-ը<sup id="cite_ref-:f_42-4" class="reference"><a href="#cite_note-:f-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Բավականին զարգացած է եթերային հեռուստատեսության ցանցը։ Մարզի տարածքում գործող 30 թվային հեռուստակայանները կարողանում են 98% ծածկույթային հասանելիություն ապահովել Վայոց ձորում։ Հեռարձակվում է նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BC%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B8" title="Հայաստանի հանրային ռադիո">Հայաստանի հանրային ռադիոն</a>, որը հասանելի է մարզի բոլոր բնակավայրերում (<a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձորում</a>՝ FM 101.4 ՄՀց, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկում</a>՝ FM 100.3 ՄՀց, իսկ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Վայք">Վայքում</a>՝ FM 101.9 ՄՀց հաճախականությամբ<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>): </p><p>Հայաստանի փոստային կապի ազգային օպերատոր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%83%D5%B8%D5%BD%D5%BF" title="Հայփոստ">«Հայփոստ»-ը</a> գործում է մարզի 32 բնակավայրերում<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>՝ ապահովելով 100% հասանելիություն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տնտեսություն"><span id=".D5.8F.D5.B6.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Տնտեսություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Տնտեսություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Տնտեսություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի տնտեսություն">Հայաստանի տնտեսապես թույլ զարգացած մարզերից</a> է, որտեղ էկոնոմիկայի ճյուղերից առավել զարգացած է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">գյուղատնտեսությունը</a>։ Վայոց ձորին է բաժին ընկնում ողջ Հանրապետության <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արդյունաբերություն">արդյունաբերական արտադրանքի</a> 1.2 %-ը, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">գյուղատնտեսական արտադրանքի</a> 2.2 %-ը, <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շինարարություն">շինարարության</a> 3.0 %-ը, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D6%87%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Առևտուր">մանրածախ առևտրի</a> 0.3 %-ը և <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Ծառայությունների ոլորտ">ծառայությունների ոլորտի</a> 0.6 %-ը։ Վայոց ձորի մարզում տնտեսական ակտիվության մակարդակը ամենաբարձրն է Հայաստանում՝ գերազանցելով ընդհուպ մինչև <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">մայրաքաղաք Երևանին</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիքի մարզին</a> (տնտեսապես ակտիվ բնակչության քվաքանակը կազմում է 75.7%): Աղքատության մակարդակը 16,9 % է։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գյուղատնտեսություն"><span id=".D4.B3.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B2.D5.A1.D5.BF.D5.B6.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Գյուղատնտեսություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Գյուղատնտեսություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Գյուղատնտեսություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:202px"> <div style="background-color:white;margin:auto;position:relative;width:200px;height:200px;overflow:hidden"> <p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p><p><br /> </p> <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;left:0; top:0; border-width:0 200px 200px 0; border-color:#bcc172"></div> <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;right:100px; top:0; border-width:0 62.584050111868px 100px 0; border-right-color:#008282"></div> <div style="position:absolute;line-height:0;border-style:solid;right:0;top:0;border-width:0 100px 100px 0;border-color:#008282"></div> <div style="position:absolute;left:0;top:0"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/200px-Circle_frame.svg.png" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/300px-Circle_frame.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Circle_frame.svg/400px-Circle_frame.svg.png 2x" data-file-width="200" data-file-height="200" /></span></span></div> </div> <div class="thumbcaption"> <p><b>Վայոց ձորի մարզի գյուղատնտեսական արտադրանքի տոկոսային հարաբերակցությունը</b> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:#008282; color:#008282;">    </span> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուսաբուծություն">բուսաբուծություն</a> (33.9%)</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:#bcc172; color:#bcc172;">    </span> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անասնաբուծություն">անասնաբուծություն</a> (66.1%)</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:100%; display:block;"><span style="border:1px solid black; background-color:white; color:white;">    </span> Other (0%)</span> </p> </div> </div></div><p>Վայոց ձորը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> ամենագյուղատնտեսական մարզերից մեկն է։ Տարածաշրջանային ազգաբնակչության 65,0 %-ը կազմում են <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">գյուղատնտեսական բնակչությունը</a>, հետևաբար՝ գյուղատնտեսությամբ զբաղվողները ապահովում են մարզի բնակչության <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զբաղվածություն">զբաղվածության</a> ամենամեծ տոկոսային մասնաբաժինը։ 2013 թվականի տվյալներով Վայոց ձորում գործում են 11 439 գյուղացիական տնտեսություններ, ինչպես նաև գյուղատնտեսությամբ զբաղվող 11 տնտեսվարող այլ սյուբեկտներ։ Մարզի շուրջ 190340.8 հեկտար տարածքը (83,0%) օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակներով<sup id="cite_ref-:0_25-4" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Rind_Vineyard.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Rind_Vineyard.jpg/264px-Rind_Vineyard.jpg" decoding="async" width="264" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Rind_Vineyard.jpg/396px-Rind_Vineyard.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Rind_Vineyard.jpg/528px-Rind_Vineyard.jpg 2x" data-file-width="960" data-file-height="548" /></a><figcaption>«Զորահ» գինեգործական ընկերությանը պատկանող <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">խաղողի այգիներ</a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Ռինդ">Ռինդ</a> գյուղում։ </figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզի գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը 2010 թվականին կազմել է 13.9 միլիարդ դրամ, 2011 թվականին՝ 15.7 միլիարդ դրամ, 2012 թվականին՝ 18.2.0 միլիարդ դրամ և 2013 թվականին՝ 20 միլիարդ դրամ։ Մարզի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1" title="Հայաստանի կլիմա">բնակլիմայական պայմաններով</a> պայմանավորված ցածրադիր և միջին գոտում նպաստավորպայմաններ են ստեղծված <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Բանջարաբուծությունը Հայաստանում">բանջարաբուծության</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">խաղողագործության</a> և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պտղաբուծությունը Հայաստանում">պտղաբուծության</a>, իսկ բարձրադիր գոտիներում` <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Հացահատիկային բույսեր">հացահատիկի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D6%80" title="Կեր">կերային մշակաբույսերի</a> ու <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անասնապահություն">անասնապահության</a> համար։ Վայոց ձորի գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղերից է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուսաբուծություն">բուսաբուծությունը</a>, որին բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի շուրջ 33.9 %<sup id="cite_ref-:0_25-5" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Բուսաբուծության հիմնական ուղղություններն են պտղաբուծությունը, խաղողագործությունը, բանջարաբուծությունը և հացահատիկի արտադրությունը։ Մարզում մշակվող հիմնական մշակաբույսերն են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF_(%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Հացահատիկ (պտուղ)">հացահատիկը</a>, <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AD%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D5%BF_(%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD)" title="Ծխախոտ (բույս)">ծխախոտը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%AC" title="Կարտոֆիլ">կարտոֆիլը</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2" title="Խաղող">խաղողը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Հատապտղային բույսեր">հատապտուղները</a> և այլն<sup id="cite_ref-:0_25-6" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Վայոց ձորի մի շարք ենթատարածաշրջաններ համարվում են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Խաղողագործությունը Հայաստանում">Հայաստանի խաղողագործության կենտրոններ</a>, որոնք արտադրում են մեծ ճանաչում ունեցող գինիներ (օրինակ՝ «Արենի» և «Վերնաշեն»)։ Պտղումներից այստեղ աճում է <a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ծիրան">ծիրան</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AC" title="Բալ">բալ</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B1" title="Տանձ">տանձ</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B2%D5%B1%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Դեղձենի">դեղձ</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B6%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Խնձոր">խնձոր</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%87%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Սերկևիլենի">սերկևիլ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Սալորենի">սալոր</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AD" title="Սեխ">սեխ</a>, <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A6" title="Ընկույզ">ընկույզ</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2" title="Խաղող">խաղող</a> և մի շարք հատապտուղներ։ </p><p>Մարզի գյուղատնտեսական արտադրության գերակշռող ճյուղը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անասնաբուծություն">անասնաբուծությունն</a> է, որի տեսակարար կշիռը համախառն արտադրանքի մեջ կազմում է 66.1 %։ Միջին և բարձր գոտիներում գյուղացիական տնտեսությունների զբաղվածության հիմնական մասը բաժին է ընկնում անասնապահությանը։ Անասունների գլխաքանակը Վայոց ձորի բնակավայրերում ունի ստատիկ աճի միտում։ Ըստ 2013 թվականի տվյալների՝ մարզում գրանցված <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D6%80_%D5%A5%D5%B2%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խոշոր եղջերավոր կենդանիներ">խոշոր գյուղատնտեսական անասունների</a> գլխաքանակը կազմում է 22,749 (այդ թվում՝ 9676 <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE" title="Կով">կով</a> և <a href="/wiki/%D5%91%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Ցուլեր">ցուլ</a>, 23097 <a href="/wiki/%D5%88%D5%B9%D5%AD%D5%A1%D6%80" title="Ոչխար">ոչխար</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B5%D5%AE" title="Այծ">այծ</a>, 356 <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%A6%D5%A5%D6%80" title="Խոզեր">խոզ</a>)։ Մարզում առկա է 23349 <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մեղվաբուծություն">մեղվաընտանիք</a>, որոնց միջոցով տարեկան արտադրվում է 200-250 տոննա բարձրորակ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B2%D6%80" title="Մեղր">մեղր</a>։ Մարզում գործում են <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9" title="Կաթ">կաթի</a> վերամշակման 3 փոքր կազմակերպություններ, որտեղ հիմնականում արտադրում են այծի պանիր<sup id="cite_ref-:0_25-7" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արդյունաբերություն"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.A4.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A1.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Արդյունաբերություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Արդյունաբերություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Արդյունաբերություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Producing_Jermuk_Mineral_Water_(Armenia).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg/235px-Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg" decoding="async" width="235" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg/353px-Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg/470px-Producing_Jermuk_Mineral_Water_%28Armenia%29.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>Հանքային ջրի շշալցման պրոցես «Ջերմուկ գրուպ» գործարանում։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորը ապահովում է Հայաստանի ինդուստրիոն արտադրանքի 0,8%-ը (ամենացածր ցուցանիշը Հայաստանի մարզերի շարքում)։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արդյունաբերությունը Խորհրդային Հայաստանում">ԽՍՀՄ ժամանակահատվածում</a> Վայոց ձորի մարզը ունեցել է համեմատաբար զարգացած <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արդյունաբերություն">արդյունաբերություն և արդյունաբերական ենթակառուցվածքներ</a>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Հայաստանի_Հանրապետություն_(1991_-_ներկա_ժամանակ)" title="Հայոց պատմություն">Հայաստանի անկախացումից</a> հետո բավականին մեծ վնաս է հասցվում արդյունաբերական տնտեսությանը, քանի որ սեփականաշնորհման, հումքի և իրացման շուկաների բացակայությամբ պայմանավորված Վայոց ձորի ձեռնարկություններից մեծ մասնը փակվում են կամ աշխատում նվազ ներուժով։ </p><p>Մարզի արդյունաբերական կազմակերպությունների ընդհանուր քանակում գերակշռում են գերփոքր և փոքր կազմակերպությունները, որոնց տեսակարար կշիռները համապատասխանաբար կազմում են 22.5% և 60.0%, որոնք թողարկում են արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 43.8%-ը։ Մարզի խոշոր և միջին կազմակերպություններին բաժին է ընկնում արդյունաբերական արտադրանքի ամբողջ ծավալի 57.9%-ը։ </p><p>Արդյունաբերությունը մարզի տնտեսության ամենաթույլ զարգացած օղակներից մեկն է։ Համեմատաբար հայտնի են <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80)" title="Ջերմուկ (հանքային ջուր)">հանքային ջրերի («ջերմուկ»)</a> և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գինեգործությունը Հայաստանում">խաղողի գինու արտադրությունները</a>, որոնց տեսակարար կշիռը հանքային ջրերի և խաղողի գինու արտադրությունների ընդհանուր ծավալում համապատասխանաբար կազմում են 60 % և 20 %։ Ըստ ուսումնասիրությունների՝ Վայոց ձորի մարզը թողարկում է 7.5-9.5 միլիարդ դրամի տարեկան արդյունաբերական արտադրանք։ Հիմնական իրացման շուկաներն են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AD_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անկախ Պետությունների Համագործակցություն">ԱՊՀ-ն</a> (շուրջ 28 %), <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եվրոպական միություն">Եվրոպական միությունը</a> և այլն։ </p><p>Տարեց տարի Վայոց ձորում նկատվում է փոքր և միջին ձեռնարկությունների ոլորտի զարգացման միտում, որն արտացոլվում է նոր աշխատատեղերի ստեղծմամբ, մարզի ՀՆԱ-ում ՓՄՁ-ի տեսակարար կշռի ավելացմամբ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Արդյունաբերական_ձեռնարկություններ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.A4.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A1.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B1.D5.A5.D5.BC.D5.B6.D5.A1.D6.80.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արդյունաբերական ձեռնարկություններ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Արդյունաբերական ձեռնարկություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Արդյունաբերական ձեռնարկություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորի մարզում գործում են մի շարք գինու արտադրությամբ զբաղվող գործարաններ և այլ արդյունաբերական ձեռնարկություններ։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Եղեգնաձորի շրջան">Եղեգնաձորի շրջանում</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արդյունաբերությունը Խորհրդային Հայաստանում">խորհրդային ժամանակներից</a> ի վեր աշխատում են պանրի և այլ կաթնամթերքի մի շարք արտադրամասեր։ Քաղաքը հայտնի է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%80" title="Եղեգնաձոր պանիր">«Եղեգնաձոր» տեսակի այծի պանրով</a>, արն արտադրվում է 2000 թվականին հիմնադրված «Գոլդեն գոութ» գործարանում և 2002 թվականին հիմնադրված և կաթնամթերքի արտադրությամբ զբաղվող «Սելիմ» ՍՊԸ-ում։ Վայոց ձորի մարզկենտրոն քաղաքում գործում են նաև փայտե հատակների արտադրությամբ զբաղվող «Իզոտոն» ընկերությունը և «Եղեգնաձորի պահածոների գործարան» ՍՊԸ-ն։ </p><p>Վայքում 1968 թվականից ի վեր գործում է «Վայքի շիկ» շինանյութի գործարանը, ինչպես նաև 1973 թվականին հիմնադրված «Արփի հանքային ջրերի գործարան»-ը և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B5" title="Թեյ">թեյի արտադրությամբ</a> զբաղվող «Մեգ Արարատ» գործարանը։ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Առողջարանային Ջերմուկ քաղաքը</a> հայտնի է հանքային ջրի արդյունաբերությամբ։ Քաղաքի կենտրոնում գործում է «Ջերմուկ գրուպ» ՓԲԸ-ն, որը համարվում է ջերմուկ հանքային ջրի հիմնական արտադրողը։ Քաղաքում գործում է նաև շշալցման գործարան։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Արենի">Արենի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Ագարակաձոր">Ագարակաձոր</a> և <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD" title="Եղեգիս">Եղեգիս գյուղերում</a> գործում են շինանյութերի արտադրության բազմաթիվ կետեր, իսկ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%A1" title="Մալիշկա">Մալիշկա համայնքում</a>՝ ոսկերչական գործարան։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Գինու_արտադրություն"><span id=".D4.B3.D5.AB.D5.B6.D5.B8.D6.82_.D5.A1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D5.A4.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Գինու արտադրություն</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Գինու արտադրություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Գինու արտադրություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Վայոց ձորը գինու արտադրությամբ զբաղվող Հայաստանի ամենանշանավոր մարզն է։ Նշանավոր գինեգործական կենտրոններն են․ </p> <ul><li><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG/237px-%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG" decoding="async" width="237" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG/356px-%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG/474px-%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.JPG 2x" data-file-width="2848" data-file-height="2136" /></a><figcaption>«Արենի» տեսակի գինու տակառներ համանուն գինու գործարանում։</figcaption></figure>«Գետափ» գինու գործարան (հանդիսանում է «Վեդի ալկո» ալկոհոլային խմիչքների առաջատար ձեռնարկության ճյուղը), բացվել է 1938 թվականին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%83_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2,_%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Գետափ (գյուղ, Վայոց ձորի մարզ)">Գետափում</a>։ Գործարանի լավագույն գինիներից մեկը հանրահայտ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_(%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%AB)" title="Արենի (գինի)">«Արենի»-ն</a> է, որը ստացվում է 1945 թվականից<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:02_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-:02-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Մարան» գինու գործարան, բացվել է 1992 թվականին <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձորում</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Արենի» գինու գործարան, բացվել է 1994 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Արենի">Արենիում</a><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Հին կամուրջ» գինեգործարան-հյուրատուն, բացվել է 1998 թվականին Եղեգնաձորում<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Գործարանին կից կա նաև 13-րդ դարին թվագրվվող պատմական կամուրջ, որից էլ հենց ծագել է գինեգործարանի անվան գաղափարը<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Գետնատուն» գինու գործարան, բացվել է 1999 թվականին Եղեգնաձորում<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Գինեքար» գինեգործարան, բացվել է 2000 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Աղավնաձոր (Վայոց ձորի մարզ)">Աղավնաձորում</a><sup id="cite_ref-:02_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-:02-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Վայք գրուպ» ոգելից խմիչքների և չրերի արտադրամաս, բացվել է 2001 թվականին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Վայք">Վայք համայնքում</a><sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Մեծ Սյունիք» գինեգործական ընկերություն, բացվել է 2001 թվականին Աղավնաձորում։</li> <li>«Զորահ» գինեգործական ընկերություն, բացվել է 2001 թվականին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Ռինդ">Ռինդում</a><sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ «Զորահ» գինեգործարանի արտադրած «Զորահ կարասի արենի նոյրը» «Բլումբերգ»-ի կողմից 2012 թվականին ներառվել է աշխարհի 10 լավագույն գինիների շարքում<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>Արենիի գինու գործարան, բացվել է 2003 թվականին Արենիում։</li> <li>«Հին Արենի» գինու գործարան, բացվել է 2007 թվականին Արենիում<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>«Տրինտի կանյոն այգիներ» ընկերություն, բացվել է 2009 թվականին Աղավնաձորում։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Էներգետիկա"><span id=".D4.B7.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.A3.D5.A5.D5.BF.D5.AB.D5.AF.D5.A1"></span>Էներգետիկա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Էներգետիկա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Էներգետիկա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարզի բնակավայրերի 38.6%-ը <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A6" title="Գազ">գազաֆիկացված</a> է<sup id="cite_ref-էներգ_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-էներգ-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B2_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%B6%D5%A1%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով">Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի</a> կողմից տրված <a href="/wiki/%D4%B7%D5%AC%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Էլեկտրաէներգետիկա">էլեկտրական էներգիայի</a> արտադրության լիցենզիաների համաձայն 2017 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով Վայոց ձորում էլեկտրաէներգիա են արտադրում 30 փոքր ՀԷԿ-եր, տարեկան մոտ 193 մլն. կվտժ՝ մոտ 69 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ։ Բացի այդ, Վայոց ձորի մարզի տարածքով է անցնում <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6-%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80" title="Իրան-Հայաստան գազատար">Հայաստան-Իրան գազատարը</a>, ինչպես նաև Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի բաշխման ցանցերը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետության</a> ու <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Իրանի Իսլամական Հանրապետություն">Իրանի Իսլամական Հանրապետության</a> բաշխման ցանցերին միացնող գծերը<sup id="cite_ref-էներգ_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-էներգ-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Մարզում փոքր ՀԷԿ-երի կողմից արտադրված էլեկտրաէներգիան կազմում է Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երի կողմից արտադրված ընդհանուր էլեկտրաէներգիայի մոտ 8.6%-ը։ Արտադրական կարիքների համար տրամադրված գազի տեսակարար կշռի և արդյունաբերական արտադրանքի տեսակարար կշռի հարաբերությամբ Վայոց ձորը Հայաստանի մարզերի շարքում զբաղեցնում է յոթերորդ տեղը<sup id="cite_ref-էներգ_57-2" class="reference"><a href="#cite_note-էներգ-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Զբոսաշրջություն"><span id=".D4.B6.D5.A2.D5.B8.D5.BD.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Զբոսաշրջություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Զբոսաշրջություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Զբոսաշրջություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կրթություն_և_գիտություն"><span id=".D4.BF.D6.80.D5.A9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6_.D6.87_.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Կրթություն և գիտություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Կրթություն և գիտություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Կրթություն և գիտություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Սպորտ"><span id=".D5.8D.D5.BA.D5.B8.D6.80.D5.BF"></span>Սպորտ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Սպորտ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Սպորտ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Arevik_Stadium,_Vayk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg/249px-Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg" decoding="async" width="249" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg/374px-Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg/498px-Arevik_Stadium%2C_Vayk.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>«Արևիկ» մարզադաշտը <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Վայք">Վայքի քաղաքի</a> համայնապատկերում։</figcaption></figure> <p>Վայոց ձորի մարզում համայնքային ենթակայությամբ գործում է 4 մարզադպրոց, որոնցում պարապում են շուրջ 1200 երեխաներ<sup id="cite_ref-:0_25-8" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Գյուղական բնակավայրերում երիտասարդության սպորտային միջոցառումներն անցկացվում են դպրոցների մարզադահլիճներում։ Բնակչության ֆիզիկական պատրաստվածության բարձրացման հանձնառությամբ Վայոց ձորի մարզի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հանրակրթությունը Հայաստանում">հանրակրթական դպրոցներում</a> դասավանդվում են <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1" title="Ֆիզիկական կուլտուրա">«ֆիզիկական կուլտուրա»</a> և <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռազմական գիտություն">«նախնական զինվորական պատրաստություն»</a> առարկաները<sup id="cite_ref-:0_25-9" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Սպորտային կառույցների սղությամբ պայմանավորված մարզաբնակները չեն կարողանում լիարժեք զբաղվել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Սպորտ">մասնագիտացված սպորտով</a>։ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ քաղաքում</a> ներկայումս գործում է մեկ մարզադպրոց, որտեղ գործում է միայն <a href="/wiki/%D5%94%D5%AB%D6%84%D5%A2%D5%B8%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%A3" title="Քիքբոքսինգ">քիքբոքսինգի</a> խմբակ<sup id="cite_ref-:0_25-10" class="reference"><a href="#cite_note-:0-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր քաղաքը</a> չունի տիպային մարզադպրոց,այն տեղակայված է խորհրդային ժամանակաշրջանի կաթսայատներից մեկում։ Ֆիթնես սրահներ գործում են Եղեգնաձորում և Ջերմուկում, հիմնականում՝ առողջարանային և հյուրանոցային համալիրների տարածքներում։ </p><p>Ամենատարածված սպորտաձևը <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D5%AC%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ֆուտբոլը Հայաստանում">ֆուտբոլն</a> է։ Վայոց ձորի մարզի տարածքում գործում է 2 հիմնական մարզադաշտ․ «Արևիկ» մարզադաշտը Վայքում և Եղեգնաձորի քաղաքային մարզադաշտը։ Քաղաքային մարզադաշտերը անմխիթար վիճակում են, բացակայում են տրիբունաները, չկան հանդերձարաններ, լոգարաններ, վազքուղիներ և այլն։ Վայոցձորյան առաջին ֆուտբոլային ակումբը «Արփա» ՖԱ-ն է, որը հիմնադրվել է 1992 թվականին՝ «Մոմիկ» ՖԱ անվանումով։ «Արփա» ֆուտբոլային ակումբը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%86%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ֆուտբոլի առաջնություն">Հայաստանի ֆուտբոլի առաջնությունում</a> հանդես է եկել մինչև 2002 թվականը։ 2020 թվականին հիմնադրվել է «Նորավանք» ֆուտբոլային ակումբը, որը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%86%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա">Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի</a> գրասենյակում հունիսի 25-ին կայացած ՀՖՖ Ակումբների Արտոնագրման կոմիտեի նիստի ընթացքում ստացել է Հայաստանի առաջնության առաջին խմբում հանդես գալու արտոնագիր<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ «Նորավանք» ֆուտբոլային ակումբը սկսել է Վայք քաղաքի «Արևիկ» մարզադաշտի վերանորոգման աշխատանքները․ նախատեսվում է այն դարձնել «Նորավանք»-ի տնային մարզադաշտը<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Վայոց ձորի մարզում տարածված սպորտաձևերից հայտնի է նաև <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF" title="Շախմատ">շախմատը</a>։ Ամեն տարի օգոստոս ամսին Ջերմուկ քաղաքում անցկացվում է ՖԻԴԵ-ի «Գրան Պրի» շախմատի միջազգային մրցաշարը<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ծանոթագրություններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Թ.Խ.Հակոբյան (1968)։ Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն։ Երևան։ «Միտք»։ էջ 212-213</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFԱրամ_Ղանալանյան1969" class="citation book cs1">Արամ Ղանալանյան (1969). <i>Ավանդապատում</i>. Երևան: Հայկական ՍՍՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտ.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pub=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%8D%D5%80+%D4%B3%D4%B1%D4%B1+%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AF+%D4%B1%D5%A2%D5%A5%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%AB%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%BF&rft.date=1969&rft.au=%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4+%D5%82%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄովսես_Խորենացի" class="citation book cs1">Մովսես Խորենացի. <i>Պատմութիւն Հայոց</i>. էջեր Գիրք Ա, Գլուխ Ի.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81&rft.pages=%D4%B3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D4%B1%2C+%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AD+%D4%BB&rft.au=%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD+%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՄանուկ_Աբեղյան1899" class="citation book cs1">Մանուկ Աբեղյան (1899). <i>Հայ ժողովրդական առասպելները Մովսես Խորենացու Հայոց պատմության մեջ</i>. Վաղարշապատ.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5+%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD+%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B4%D5%A5%D5%BB&rft.place=%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF&rft.date=1899&rft.au=%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AF+%D4%B1%D5%A2%D5%A5%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ location missing publisher (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_location_missing_publisher" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ location missing publisher">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/Teghek1/">«Վայոց ձորի մարզ»</a>. <i>vdzor.mtad.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=vdzor.mtad.am&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&rft_id=http%3A%2F%2Fvdzor.mtad.am%2FTeghek1%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:4-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:4_6-0">6,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:4_6-1">6,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFarmeniangeographic" class="citation web cs1">armeniangeographic. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armgeo.am/areni-cave/">«Քարանձավի առեղծվածը / Արենի»</a>. <i>Armenian Geographic - ArmGeo.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Armenian+Geographic+-+ArmGeo.am&rft.atitle=%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A5%D5%B2%D5%AE%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A8+%2F+%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB&rft.au=armeniangeographic&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.armgeo.am%2Fareni-cave%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armenpress.am/arm/news/1063857">«Գանգը՝ պաշտամունքի առարկա. հնագետները ներկայացրել են Արենի-1 քարայրում հայտնաբերված գանգերի վերակազմությունները»</a>. <i>armenpress.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=armenpress.am&rft.atitle=%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A8%D5%9D+%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%AB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1.+%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D6%81%D6%80%D5%A5%D5%AC+%D5%A5%D5%B6+%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-1+%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft_id=https%3A%2F%2Farmenpress.am%2Farm%2Fnews%2F1063857&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12158341">«<span class="cs1-kern-left"></span>'Oldest known wine-making facility' found in Armenia»</a>. <i>BBC</i>. 2011 թ․ հունվարի 11<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft.atitle=%27Oldest+known+wine-making+facility%27+found+in+Armenia.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fnews%2Fworld-europe-12158341&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-National_Geographic-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-National_Geographic_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFDindar" class="citation news cs1">Dindar, Shereen (2010 թ․ հունիսի 9). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.nationalpost.com/2010/06/09/worlds-oldest-leather-shoe-found-in-armenia-2/">«World's Oldest Leather Shoe Found—Stunningly Preserved»</a>. <i>National Post</i>. Canada<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 11-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=National+Post&rft.atitle=World%27s+Oldest+Leather+Shoe+Found%E2%80%94Stunningly+Preserved&rft.aulast=Dindar&rft.aufirst=Shereen&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.nationalpost.com%2F2010%2F06%2F09%2Fworlds-oldest-leather-shoe-found-in-armenia-2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBruce_Bower" class="citation news cs1">Bruce Bower (2010 թ․ հուլիսի 3). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121026040052/http://www.sciencenews.org/view/generic/id/60099/title/Ancient_shoe_steps_out_of_cave_and_into_limelight">«Ancient shoe steps out of cave and into limelight»</a>. <i>Science News</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencenews.org/view/generic/id/60099/title/Ancient_shoe_steps_out_of_cave_and_into_limelight">օրիգինալից</a> 2012 թ․ հոկտեմբերի 26-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science+News&rft.atitle=Ancient+shoe+steps+out+of+cave+and+into+limelight&rft.au=Bruce+Bower&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencenews.org%2Fview%2Fgeneric%2Fid%2F60099%2Ftitle%2FAncient_shoe_steps_out_of_cave_and_into_limelight&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-First_Direct_Evidence_of_Chalcolithic_Footwear_from_the_Near_Eastern_Highlands-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-First_Direct_Evidence_of_Chalcolithic_Footwear_from_the_Near_Eastern_Highlands_11-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFPinhasiGasparianAreshianZardaryan" class="citation news cs1">Pinhasi, Ron; Gasparian, Boris; Areshian, Gregory; Zardaryan, Diana; Smith, Alexia; Bar-Oz, Guy; Higham, Thomas (2010 թ․ հունիսի 9). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0010984">«First Direct Evidence of Chalcolithic Footwear from the Near Eastern Highlands»</a>. <i>PLOS One</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 9-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=PLOS+One&rft.atitle=First+Direct+Evidence+of+Chalcolithic+Footwear+from+the+Near+Eastern+Highlands&rft.aulast=Pinhasi&rft.aufirst=Ron&rft.au=Gasparian%2C+Boris&rft.au=Areshian%2C+Gregory&rft.au=Zardaryan%2C+Diana&rft.au=Smith%2C+Alexia&rft.au=Bar-Oz%2C+Guy&rft.au=Higham%2C+Thomas&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.plosone.org%2Farticle%2Finfo%253Adoi%252F10.1371%252Fjournal.pone.0010984&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Արցախի_պատմությունը_հնադարից_մինչև_մերը_օրերը-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Արցախի_պատմությունը_հնադարից_մինչև_մերը_օրերը_12-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԲալայան2011" class="citation book cs1">Բալայան, Վահրամ (2011). <i>Արցախի պատմությունը հնադարից մինչև մերը օրերը</i>. Երևան: Զանգակ. էջեր 26–28. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-99941-1-917-2" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-99941-1-917-2"><bdi>978-99941-1-917-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8+%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=26-28&rft.pub=%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%AF&rft.date=2011&rft.isbn=978-99941-1-917-2&rft.aulast=%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rft.aufirst=%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:5-13"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:5_13-0">13,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:5_13-1">13,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԹ.Խ.Հակոբյան1968" class="citation book cs1">Թ.Խ.Հակոբյան (1968). <i>Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն</i>. Երևան: «Միտք». էջ 212-213.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=212-213&rft.pub=%C2%AB%D5%84%D5%AB%D5%BF%D6%84%C2%BB&rft.date=1968&rft.au=%D4%B9.%D4%BD.%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:6-14"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:6_14-0">14,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_14-1">14,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.avangard.am/?page=news&cal_date=22_10_2008&news_id=4610">«Բացօթյա թանգարան` բրոնզե դարից պահպանված հազվագյուտ ցուցանմուշներով»</a>. <i>www.avangard.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.avangard.am&rft.atitle=%D4%B2%D5%A1%D6%81%D6%85%D5%A9%D5%B5%D5%A1+%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%60+%D5%A2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%A5+%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%B0%D5%A1%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BF+%D6%81%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.avangard.am%2F%3Fpage%3Dnews%26cal_date%3D22_10_2008%26news_id%3D4610&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://syuniacyerkir.am/aha-e%D6%82-tanahati-vanqy-khonarhvats-gekhetskuhin-pshrvats-oske-tagy-or-ases-akhotarani-gagatits-e-ynkel-u-pshrvel">«Ահա եւ Թանահատի վանքը՝ խոնարհված գեղեցկուհին, փշրված ոսկե թագը, որ ասես Աղոթարանի գագաթից է ընկել ու»</a>. <i>syuniacyerkir.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=syuniacyerkir.am&rft.atitle=%D4%B1%D5%B0%D5%A1+%D5%A5%D6%82+%D4%B9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB+%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8%D5%9D+%D5%AD%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB%D5%B6%2C+%D6%83%D5%B7%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%A5+%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A8%2C+%D5%B8%D6%80+%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D5%BD+%D4%B1%D5%B2%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A3%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D6%81+%D5%A7+%D5%A8%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D5%AC+%D5%B8%D6%82&rft_id=https%3A%2F%2Fsyuniacyerkir.am%2Faha-e%25D6%2582-tanahati-vanqy-khonarhvats-gekhetskuhin-pshrvats-oske-tagy-or-ases-akhotarani-gagatits-e-ynkel-u-pshrvel&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:7-16"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:7_16-0">16,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:7_16-1">16,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianreligion-am.armin.am/am/Encyclopedia_of_armenian_religion_noravanq">«Նորավանք | armenianreligion.am»</a>. <i>www.armenianreligion-am.armin.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.armenianreligion-am.armin.am&rft.atitle=%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84+%7C+armenianreligion.am&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armenianreligion-am.armin.am%2Fam%2FEncyclopedia_of_armenian_religion_noravanq&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFhushardzantest" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">hushardzantest. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hushardzan.am/preservations/%d5%bd%d5%b4%d5%a2%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%a2%d5%a5%d6%80%d5%a4-%d5%ba%d5%a1%d5%bf%d5%b4%d5%a1%d5%b4%d5%b7%d5%a1%d5%af%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a1%d5%b5%d5%ab%d5%b6-%d5%a1%d6%80%d5%a3%d5%a5%d5%ac">««Սմբատաբերդ» պատմամշակութային արգելոց»</a>. <i>Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայության</i> (ամհարերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%81-%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D6%87+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rft.atitle=%C2%AB%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4%C2%BB+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%81&rft.au=hushardzantest&rft_id=https%3A%2F%2Fhushardzan.am%2Fpreservations%2F%25d5%25bd%25d5%25b4%25d5%25a2%25d5%25a1%25d5%25bf%25d5%25a1%25d5%25a2%25d5%25a5%25d6%2580%25d5%25a4-%25d5%25ba%25d5%25a1%25d5%25bf%25d5%25b4%25d5%25a1%25d5%25b4%25d5%25b7%25d5%25a1%25d5%25af%25d5%25b8%25d6%2582%25d5%25a9%25d5%25a1%25d5%25b5%25d5%25ab%25d5%25b6-%25d5%25a1%25d6%2580%25d5%25a3%25d5%25a5%25d5%25ac&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Հ. Եղիազարյան, Ազիզբեկովի շրջանի կուլտուրայի հուշարձանները, Երևան, 1960 թվական, էջ 44</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFԱ․Ա․_Զարյան" class="citation journal cs1">Ա․Ա․ Զարյան. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231208075102/http://www.old.ysu.am/files/09A_Zaryan.pdf">«Դվին-Պարտավ ճանապարհի Շարուրի դաշտ-Սուլեմա (Սելիմի) լեռնանցքի ճանապարհահատվածի պաշտպանական համակարգը»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>«Բանավեճ և քննարկում»</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.old.ysu.am/files/09A_Zaryan.pdf">օրիգինալից</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 8-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%C2%AB%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%B3+%D6%87+%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%C2%BB&rft.atitle=%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6-%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BE+%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB+%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB+%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D5%B4%D5%A1+%28%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%AB%29+%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81%D6%84%D5%AB+%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%AB+%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A8&rft.au=%D4%B1%E2%80%A4%D4%B1%E2%80%A4+%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.old.ysu.am%2Ffiles%2F09A_Zaryan.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Ս. Արևշատյան, Ա. Մաթևոսյան, Գլաձորի համալսարանը միջնադարյան Հայաստանի լուսավորության կենտրոն, Երևան, 1984, էջ 11–12։</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100523220925/http://armenianow.com/hy/news/10683/amap_rediscovering_silk_road_armen">««ԱՄԱՓ». Ուղենշված է «Հայաստանի Մետաքսի ճանապարհ» երթուղին»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianow.com/hy/news/10683/amap_rediscovering_silk_road_armen">օրիգինալից</a> 2010 թ․ մայիսի 23-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 24-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D4%B1%D5%84%D4%B1%D5%93%C2%BB.+%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%B6%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%A7+%C2%AB%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB+%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0%C2%BB+%D5%A5%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armenianow.com%2Fhy%2Fnews%2F10683%2Famap_rediscovering_silk_road_armen&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=2243&lang=arm">«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈւԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԻ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԸ»</a>. <i>ՀՀ ՕՐԵՆՔԸ ՀՀ ՎԱՐՉԱՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՄԱՍԻՆ. ՀՈԴՎԱԾ 3</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%80%D5%80+%D5%95%D5%90%D4%B5%D5%86%D5%94%D4%B8+%D5%80%D5%80+%D5%8E%D4%B1%D5%90%D5%89%D4%B1%D5%8F%D4%B1%D5%90%D4%B1%D4%BE%D5%94%D4%B1%D5%85%D4%BB%D5%86+%D4%B2%D4%B1%D4%BA%D4%B1%D5%86%D5%84%D4%B1%D5%86+%D5%84%D4%B1%D5%8D%D4%BB%D5%86.+%D5%80%D5%88%D4%B4%D5%8E%D4%B1%D4%BE+3&rft.atitle=%D5%80%D4%B1%D5%85%D4%B1%D5%8D%D5%8F%D4%B1%D5%86%D4%BB+%D5%80%D4%B1%D5%86%D5%90%D4%B1%D5%8A%D4%B5%D5%8F%D5%88%D6%82%D4%B9%D5%85%D4%B1%D5%86+%D5%84%D4%B1%D5%90%D4%B6%D4%B5%D5%90%D4%BB+%D5%8F%D4%B1%D5%90%D4%B1%D4%BE%D5%94%D5%86%D4%B5%D5%90%D4%B8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.parliament.am%2Flegislation.php%3Fsel%3Dshow%26ID%3D2243%26lang%3Darm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՀայաստանի_վիճակագրական_կոմիտե" class="citation journal cs1"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A5" title="Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե">Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե</a> (էջ 16). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://armstat.am/file/doc/99494693.pdf">«Վայոց ձորի մարզ»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&rft.au=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A5&rft_id=https%3A%2F%2Farmstat.am%2Ffile%2Fdoc%2F99494693.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՀայաստանի_վիճակագրական_կոմիտե" class="citation journal cs1"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A5" title="Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե">Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armstat.am/file/article/sv_01_18a_550.pdf">«2017 թվականին դիտված հիդրոօդերևութաբանական պայմանների համառոտ բնութագիրը»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=2017+%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6+%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE+%D5%B0%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%85%D5%A4%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%BF+%D5%A2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D5%A8&rft.au=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A5&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.armstat.am%2Ffile%2Farticle%2Fsv_01_18a_550.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-:0-25"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_25-0">25,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-1">25,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-2">25,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-3">25,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-4">25,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-5">25,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-6">25,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-7">25,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-8">25,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-9">25,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_25-10">25,10</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՎայոց_ձորի_մարզպետարան" class="citation journal cs1">Վայոց ձորի մարզպետարան. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/files/docs/13608.pdf">«Վայոց ձոր՝ հնամենի մշակույթ, հրաշալի բնություն, արևահամ բարիքներ»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%9D+%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AB+%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%2C+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%AC%D5%AB+%D5%A2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%2C+%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4+%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft.au=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fvdzor.mtad.am%2Ffiles%2Fdocs%2F13608.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-WMO-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-WMO_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=2080">«World Weather Information Service – Jermuk»</a>. World Meteorological Organization<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 24-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=World+Weather+Information+Service+%E2%80%93+Jermuk&rft.pub=World+Meteorological+Organization&rft_id=http%3A%2F%2Fworldweather.wmo.int%2Fen%2Fcity.html%3FcityId%3D2080&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B1%D5%B5%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Հովհաննես Այվազյան">Հովհաննես Այվազյան</a> (գլխավոր խմբագիր-տնօրեն) և ուրիշներ, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0_(%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6)" title="Հայաստանի բնաշխարհ (հանրագիտարան)">Հայաստանի բնաշխարհ (հանրագիտարան)</a>, Երևան, «Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն», <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>, էջ 162 — 692 էջ. — <span class="nowrap">3500 հատ</span>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/5897000298" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-89700-029-8</a>։</span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFՀայաստանի_Հանրապետության_բնապահպանության_նախարարություն" class="citation journal cs1">Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարություն. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnp.am/uploads/1/1512403037Gnishik_Management-Plan_2014-2018_Oct_2013%20compressed.pdf">««Գնիշիկ» պահպանվող լանդշաֆտի կառավարման պլան (2014-2018)»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%C2%AB%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF%C2%BB+%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%B8%D5%B2+%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B7%D5%A1%D6%86%D5%BF%D5%AB+%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%BA%D5%AC%D5%A1%D5%B6+%282014-2018%29&rft.au=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mnp.am%2Fuploads%2F1%2F1512403037Gnishik_Management-Plan_2014-2018_Oct_2013%2520compressed.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-զֆկյսֆիկվյսֆհիւհֆ1-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-զֆկյսֆիկվյսֆհիւհֆ1_29-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armecofront.net/amulsar/experts/">«Ամուլսարում ոսկու արդյունահանման ծրագիրն այս տեսքով մեծ սպառնալիք է շատ լավ որակի ջրերի համար և լուրջ խնդիր է լինելու ձեր թոռների համար». միջազգային անկախ փորձագետներ», <i>armecofront.net</i></a>, (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/save/http://www.armecofront.net/amulsar/experts/">արխիվացված</a>)։</span> </li> <li id="cite_note-ԶԴԿՖակյդֆկյա_2-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ԶԴԿՖակյդֆկյա_2_30-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armecofront.net/amulsar/final-expert-summary/">«ՀՀ կառավարությունը և քաղաքացիները պետք է դադարեցնեն Ամուլսարի ոսկու ծրագիրը․ միջազգային փորձագետներ», <i>armecofront.net</i></a>, (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/save/http://www.armecofront.net/amulsar/final-expert-summary/">արխիվացված</a>)։</span> </li> <li id="cite_note-vdzor.mtad.am_Վայոց_Ձորի_մարզի_համայնքներ-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-vdzor.mtad.am_Վայոց_Ձորի_մարզի_համայնքներ_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/about-communities/">Տեղեկություններ Վայոց Ձորի մարզի համայնքների վերաբերյալ</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231206145106/http://vdzor.mtad.am/about-communities/"><i>(արխիվացված 06․12․2023 թվականին)</i></a>։</span> </li> <li id="cite_note-:1-32"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_32-0">32,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:1_32-1">32,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:1_32-2">32,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armstat.am/file/Map/MARZ_10.pdf">«Վայոց ձորի մարզ (2019)»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>armstat.am</i>. Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե. 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=armstat.am&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6+%282019%29&rft.date=2019&rft_id=https%3A%2F%2Farmstat.am%2Ffile%2FMap%2FMARZ_10.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-_286fcbe996158fd3-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-_286fcbe996158fd3_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/Teghek1/">http://vdzor.mtad.am/Teghek1/</a><span class="wef_low_priority_links"></span></span> </li> <li id="cite_note-_fd33f24d0a7e0527-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-_fd33f24d0a7e0527_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armstat.am/file/doc/99471368.pdf">http://www.armstat.am/file/doc/99471368.pdf</a><span class="wef_low_priority_links"></span></span> </li> <li id="cite_note-_b1fa82134ee729af-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-_b1fa82134ee729af_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armstat.am/file/article/marz_2016_33.pdf">https://www.armstat.am/file/article/marz_2016_33.pdf</a><span class="wef_low_priority_links"></span></span> </li> <li id="cite_note-_a0262fbeb3b7ba1f-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-_a0262fbeb3b7ba1f_36-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armstat.am/file/Map/MARZ_10.pdf">https://armstat.am/file/Map/MARZ_10.pdf</a><span class="wef_low_priority_links"></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation">Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն, Երևան, <a href="/wiki/1947" title="1947">1947</a>, էջ 73։</span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արտակ Վարդանյան">Արտակ Վարդանյան</a>, Վայոց ձորի միջբարբառը, Երևան, <a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a>, էջ 154։</span></span> </li> <li id="cite_note-:2-39"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:2_39-0">39,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_39-1">39,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_39-2">39,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am/Teghek1/">«Վայոց ձորի մարզպետարան / Վայոց ձորի մարզ / բնակչություն»</a>. <i>vdzor.mtad.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=vdzor.mtad.am&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+%2F+%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6+%2F+%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fvdzor.mtad.am%2FTeghek1%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:3-40"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:3_40-0">40,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:3_40-1">40,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://newsarmenia.am/am/news/society/-Areni-ginu-paraton-harc-/">««Արենի» գինու փառատոն. հարց ու պատասխան»</a>. <i>newsarmenia.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=newsarmenia.am&rft.atitle=%C2%AB%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%C2%BB+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82+%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B6.+%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81+%D5%B8%D6%82+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fnewsarmenia.am%2Fam%2Fnews%2Fsociety%2F-Areni-ginu-paraton-harc-%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFէջ_52" class="citation web cs1">էջ 52. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://e-gov.am/u_files/file/decrees/kar/2015/01/15_0038_1.pdf">«Հայաստանի Վայոց ձորի մարզ (զարգացման ծրագիր)»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>e-gov.am</i>. Վայոց ձորի մարզպետարան.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=e-gov.am&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6+%28%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%29&rft.au=%D5%A7%D5%BB+52&rft_id=https%3A%2F%2Fe-gov.am%2Fu_files%2Ffile%2Fdecrees%2Fkar%2F2015%2F01%2F15_0038_1.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-:f-42"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:f_42-0">42,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:f_42-1">42,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:f_42-2">42,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:f_42-3">42,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:f_42-4">42,4</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ostarmenia.com/hy/vayocdzor-%d5%be%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81%d5%b1%d5%b8%d6%80/">«Վայոց Ձորի մարզ / Տրանսպորտ և կապ»</a>. <i>OST АРМЕНИЯ</i>. 2010 թ․ հունվարի 5<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=OST+%D0%90%D0%A0%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%98%D0%AF&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6+%2F+%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF+%D6%87+%D5%AF%D5%A1%D5%BA&rft_id=http%3A%2F%2Fostarmenia.com%2Fhy%2Fvayocdzor-%25d5%25be%25d5%25a1%25d5%25b5%25d5%25b8%25d6%2581%25d5%25b1%25d5%25b8%25d6%2580%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span style="font-size:85%; margin-left:0.2em; color:var(--color-subtle, #54595d)">(չաշխատող հղում)</span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210128051134/http://www.mtad.am/files/docs/1779.pdf">«Վայոց ձորի մարզի 2017-2025 թվականների զարգացման ռազմավարություն»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>www.mtad.am/</i>. Վայոց ձորի մարզպետարան. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mtad.am/files/docs/1779.pdf">օրիգինալից</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> 2021 թ․ հունվարի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.mtad.am%2F&rft.atitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%AB+2017-2025+%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6+%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mtad.am%2Ffiles%2Fdocs%2F1779.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">|first=</code> missing <code class="cs1-code">|last=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#first_missing_last" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hy.armradio.am/howtolisten/">«Ինչպես լսել»</a>. <i>Հայաստանի Հանրային Ռադիո</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%8C%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B8&rft.atitle=%D4%BB%D5%B6%D5%B9%D5%BA%D5%A5%D5%BD+%D5%AC%D5%BD%D5%A5%D5%AC&rft_id=https%3A%2F%2Fhy.armradio.am%2Fhowtolisten%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://haypost.am/hy/our-network/region/9">««Հայփոստ», Վայոց ձոր»</a>. <i>haypost.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=haypost.am&rft.atitle=%C2%AB%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%83%D5%B8%D5%BD%D5%BF%C2%BB%2C+%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80&rft_id=https%3A%2F%2Fhaypost.am%2Fhy%2Four-network%2Fregion%2F9&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://vedi-alco.am/hy/our-factories">«Գետափի գործարան 1938 թվական / Վեդու գործարան 1956 թվական / Վեդի Ալկո»</a>. <i>vedi-alco.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=vedi-alco.am&rft.atitle=%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+1938+%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%2F+%D5%8E%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D6%82+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+1956+%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%2F+%D5%8E%D5%A5%D5%A4%D5%AB+%D4%B1%D5%AC%D5%AF%D5%B8&rft_id=https%3A%2F%2Fvedi-alco.am%2Fhy%2Four-factories&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:02-47"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:02_47-0">47,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:02_47-1">47,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armwineworld.wordpress.com/%d5%b0%d5%b0-%d5%a1%d5%b6%d5%be%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%a3%d5%ab%d5%b6%d5%a5%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%a8/">«Գինեգործարաններ»</a>. <i>Հայկական գինու աշխարհ</i> (անգլերեն). 2014 թ․ նոյեմբերի 4<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82+%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0&rft.atitle=%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft_id=https%3A%2F%2Farmwineworld.wordpress.com%2F%25d5%25b0%25d5%25b0-%25d5%25a1%25d5%25b6%25d5%25be%25d5%25a1%25d5%25b6%25d5%25ab-%25d5%25a3%25d5%25ab%25d5%25b6%25d5%25a5%25d5%25a3%25d5%25b8%25d6%2580%25d5%25ae%25d5%25a1%25d6%2580%25d5%25a1%25d5%25b6%25d5%25b6%25d5%25a5%25d6%2580%25d5%25a8%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFTours" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Tours, Barev Armenia. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://barevarmenia.com/am/armenian_culture/sight711">«Մարան գինու գործարան | Բարև Արմենիա Տուր»</a>. <i>barevarmenia.com</i> (ամհարերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=barevarmenia.com&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+%7C+%D4%B2%D5%A1%D6%80%D6%87+%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A1+%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%80&rft.aulast=Tours&rft.aufirst=Barev+Armenia&rft_id=https%3A%2F%2Fbarevarmenia.com%2Fam%2Farmenian_culture%2Fsight711&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span style="font-size:85%; margin-left:0.2em; color:var(--color-subtle, #54595d)">(չաշխատող հղում)</span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://yerevanguide.am/hy/snndamterq/402-areni-wine-factory-am">«ԱՐԵՆԻ գինու գործարան»</a>. <i>yerevanguide.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=yerevanguide.am&rft.atitle=%D4%B1%D5%90%D4%B5%D5%86%D4%BB+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fyerevanguide.am%2Fhy%2Fsnndamterq%2F402-areni-wine-factory-am&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFTours" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Tours, Barev Armenia. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://barevarmenia.com/am/armenian_culture/sight799">«Հին կամուրջ գինեգործարան | Բարև Արմենիա Տուր»</a>. <i>barevarmenia.com</i> (ամհարերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=barevarmenia.com&rft.atitle=%D5%80%D5%AB%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6+%7C+%D4%B2%D5%A1%D6%80%D6%87+%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A1+%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%80&rft.aulast=Tours&rft.aufirst=Barev+Armenia&rft_id=https%3A%2F%2Fbarevarmenia.com%2Fam%2Farmenian_culture%2Fsight799&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span style="font-size:85%; margin-left:0.2em; color:var(--color-subtle, #54595d)">(չաշխատող հղում)</span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRoute" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Route, Vayots Dzor Wine. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://vayotsdzorwineroute.com/hy/winery/%d5%b0%d5%ab%d5%b6-%d5%af%d5%a1%d5%b4%d5%b8%d6%82%d6%80%d5%bb/">«Հին Կամուրջ»</a>. <i>vayotsdzorwineroute.com</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=vayotsdzorwineroute.com&rft.atitle=%D5%80%D5%AB%D5%B6+%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB&rft.aulast=Route&rft.aufirst=Vayots+Dzor+Wine&rft_id=https%3A%2F%2Fvayotsdzorwineroute.com%2Fhy%2Fwinery%2F%25d5%25b0%25d5%25ab%25d5%25b6-%25d5%25af%25d5%25a1%25d5%25b4%25d5%25b8%25d6%2582%25d6%2580%25d5%25bb%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201021043756/http://winenet.am/2019/02/01/%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82-%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/">«ԳԵՏՆԱՏՈՒՆ գինու գործարան»</a>. <i>Wine</i>. 2019 թ․ հունվարի 31. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://winenet.am/2019/02/01/%d5%a3%d5%a5%d5%bf%d5%b6%d5%a1%d5%bf%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%a3%d5%ab%d5%b6%d5%b8%d6%82-%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/">օրիգինալից</a> 2020 թ․ հոկտեմբերի 21-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Wine&rft.atitle=%D4%B3%D4%B5%D5%8F%D5%86%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%86+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwinenet.am%2F2019%2F02%2F01%2F%25d5%25a3%25d5%25a5%25d5%25bf%25d5%25b6%25d5%25a1%25d5%25bf%25d5%25b8%25d6%2582%25d5%25b6-%25d5%25a3%25d5%25ab%25d5%25b6%25d5%25b8%25d6%2582-%25d5%25a3%25d5%25b8%25d6%2580%25d5%25ae%25d5%25a1%25d6%2580%25d5%25a1%25d5%25b6%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201022201853/http://madeinarmenia.am/ru/component/zoo/item/%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%84-%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BA">«ՎԱՅՔ ԳՐՈՒՊ - MadeInArmenia»</a>. <i>madeinarmenia.am</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://madeinarmenia.am/ru/component/zoo/item/%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%84-%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BA">օրիգինալից</a> 2020 թ․ հոկտեմբերի 22-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=madeinarmenia.am&rft.atitle=%D5%8E%D4%B1%D5%85%D5%94+%D4%B3%D5%90%D5%88%D5%92%D5%8A+-+MadeInArmenia&rft_id=http%3A%2F%2Fmadeinarmenia.am%2Fru%2Fcomponent%2Fzoo%2Fitem%2F%25D5%25BE%25D5%25A1%25D5%25B5%25D6%2584-%25D5%25A3%25D6%2580%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25BA&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zorahwines.com/our-story/">«our story – Zorah Wines»</a>. <i>www.zorahwines.com</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.zorahwines.com&rft.atitle=our+story+%E2%80%93+Zorah+Wines&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.zorahwines.com%2Four-story%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hetq.am/hy/article/54131">«Աշխարհի տասը լավագույն գինիներից մեկն արտադրվում է Հայաստանում»</a>. <i>Hetq.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Hetq.am&rft.atitle=%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB+%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%A8+%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%A5%D5%AF%D5%B6+%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft_id=https%3A%2F%2Fhetq.am%2Fhy%2Farticle%2F54131&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFNikoghosyan" class="citation web cs1">Nikoghosyan, Narek. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190916101125/http://hinareniwine.am/image/38/">«Hin Areni»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hinareniwine.am/image/38/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ սեպտեմբերի 16-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Hin+Areni&rft.aulast=Nikoghosyan&rft.aufirst=Narek&rft_id=http%3A%2F%2Fhinareniwine.am%2Fimage%2F38%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-էներգ-57"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-էներգ_57-0">57,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-էներգ_57-1">57,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-էներգ_57-2">57,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFէջ_18" class="citation web cs1">էջ 18. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210128051134/http://www.mtad.am/files/docs/1779.pdf">«Վայոց ձորի մարզ // էներգետիկ ենթակառուցվածքներ»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mtad.am/files/docs/1779.pdf">օրիգինալից</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> 2021 թ․ հունվարի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6+%2F%2F+%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF+%D5%A5%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft.au=%D5%A7%D5%BB+18&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mtad.am%2Ffiles%2Fdocs%2F1779.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://a1plus.am/hy/article/372362">«Ֆուտբոլի Առաջին խմբում հանդես գալու իրավունք են ստացել 4 ակումբ, իսկ 6-ը՝ մերժվել են»</a>. <i>A1Plus</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=A1Plus&rft.atitle=%D5%96%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D5%AC%D5%AB+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%AD%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BD+%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82+%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84+%D5%A5%D5%B6+%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%A5%D5%AC+4+%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%2C+%D5%AB%D5%BD%D5%AF+6-%D5%A8%D5%9D+%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AA%D5%BE%D5%A5%D5%AC+%D5%A5%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fa1plus.am%2Fhy%2Farticle%2F372362&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sport.news.am/arm/news/113270">«Նորաստեղծ «Նորավանք» ՖԱ-ն վերանորոգում է Վայքի «Արևիկ» մարզադաշտը | NEWS.am Sport - Ամենը՝ սպորտի մասին»</a>. <i>sport.news.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=sport.news.am&rft.atitle=%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AE+%C2%AB%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%C2%BB+%D5%96%D4%B1-%D5%B6+%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4+%D5%A7+%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB+%C2%AB%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%AB%D5%AF%C2%BB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A8+%7C+NEWS.am+Sport+-+%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A8%D5%9D+%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fsport.news.am%2Farm%2Fnews%2F113270&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFGlobal" class="citation web cs1">Global, AIST. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://armeniadiscovery.com/hy/city/jermuk">«Ջերմուկ»</a>. <i>armeniadiscovery.com</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=armeniadiscovery.com&rft.atitle=%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF&rft.aulast=Global&rft.aufirst=AIST&rft_id=https%3A%2F%2Farmeniadiscovery.com%2Fhy%2Fcity%2Fjermuk&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB+%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին հղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&veaction=edit&section=33" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tert.am/am/news/2010/06/15/shoe/">Աշխարհի ամենահին կոշիկը անհրաժեշտ է կոնսերվացնել, հակառակ դեպքում այն կոչնչանա</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100621040148/http://tert.am/am/news/2010/06/15/shoe/">Արխիվացված</a> 2010-06-21 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vdzor.mtad.am">Վայոց ձորի մարզպետարան</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://vayotsdzoritem.com/">Հայ առաքելական Սուրբ եկեղեցու Վայոց ձորի թեմը</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141218113826/http://vayotsdzoritem.com/">Արխիվացված</a> 2014-12-18 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li></ul> <table class="navigation-box" style="margin:7pt auto 7pt auto; text-align:center; width:100%; height:11px; background:#fbfbfb; border:1px #aaa solid;"> <tbody><tr> <td><div style="margin:-5px;"> <p><span style="padding:12px; line-height:7px;"><span class="nowrap"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Պորտալ:Վայոց ձոր"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/15px-Portal.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/23px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/30px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>  <b><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Պորտալ:Վայոց ձոր">Վայոց ձոր</a></b></span></span> <span style="padding:12px; line-height:7px;"><span class="nowrap"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պորտալ:Հայաստան"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Nuvola_Armenian_flag.svg/25px-Nuvola_Armenian_flag.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Nuvola_Armenian_flag.svg/38px-Nuvola_Armenian_flag.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Nuvola_Armenian_flag.svg/50px-Nuvola_Armenian_flag.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span>  <b><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պորտալ:Հայաստան">Հայաստան</a></b></span></span> </p> </div> </td></tr></tbody></table><table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background: #eaecf0"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կաղապար:Հայաստանի վարչական բաժանում"><span title="Դիտել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">դ</span></a></li><li class="nv-talk"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կաղապարի քննարկում:Հայաստանի վարչական բաժանում"><span title="Քննարկել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">ք</span></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit"><span title="Խմբագրել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">խ</span></a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia.svg" class="mw-file-description" title="Հայաստան"><img alt="Հայաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Հայաստանի վարչական բաժանում</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;background: #eaecf0; text-align:left;"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Մարզ">Մարզեր</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արագածոտնի մարզ">Արագածոտն</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աշտարակ (համայնք) (դեռ գրված չէ)">Աշտարակ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ապարան (համայնք)">Ապարան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%A6_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ալագյազ (համայնք)">Ալագյազ</a>  • <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ծաղկահովիտ (համայնք)">Ծաղկահովիտ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թալին համայնք (դեռ գրված չէ)">Թալին</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%BF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևուտ համայնք (դեռ գրված չէ)">Արևուտ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մեծաձոր համայնք (դեռ գրված չէ)">Մեծաձոր</a>  • <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B4_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Շամիրամ (գյուղ)">Շամիրամ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արտաշատ համայնք (դեռ գրված չէ)">Արտաշատ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արարատ համայնք (դեռ գրված չէ)">Արարատ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մասիս համայնք (դեռ գրված չէ)">Մասիս</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D5%A4%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վեդի համայնք (դեռ գրված չէ)">Վեդի</a>  • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6_%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Վերին Դվին">Վերին Դվին</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արմավիրի մարզ">Արմավիր</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արմավիր համայնք (դեռ գրված չէ)">Արմավիր</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%BD_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արաքս համայնք (դեռ գրված չէ)">Արաքս</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D5%B5_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խոյ համայնք (դեռ գրված չէ)">Խոյ</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Մեծամոր համայնք">Մեծամոր համայնք</a>  • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատ</a>  • <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Փարաքար համայնք">Փարաքար</a>  • <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Ֆերիկ">Ֆերիկ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Գեղարքունիքի մարզ">Գեղարքունիք</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Սևան համայնք">Սևան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Գավառ համայնք">Գավառ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարտունի համայնք (դեռ գրված չէ)">Մարտունի</a>  • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Վարդենիս համայնք">Վարդենիս</a>  • <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ճամբարակ (համայնք)">Ճամբարակ</a><sup>1</sup></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Լոռու մարզ">Լոռի</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Ալավերդի համայնք">Ալավերդի</a>  • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Գյուլագարակ (համայնք)">Գյուլագարակ</a>  • <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Թումանյան համայնք">Թումանյան</a>  • <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%AF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Փամբակ համայնք">Փամբակ</a>  • <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%BE%D5%B8_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Լերմոնտովո համայնք">Լերմոնտովո</a>  • <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D5%BE%D5%B8" title="Ֆիոլետովո">Ֆիոլետովո</a>  • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Վանաձոր համայնք">Վանաձոր</a>  • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Սպիտակ համայնք">Սպիտակ</a>  • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Ստեփանավան համայնք">Ստեփանավան</a>  • <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Տաշիր համայնք">Տաշիր</a>  • <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%BC%D5%AB_%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Լոռի Բերդ համայնք">Լոռի Բերդ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կոտայքի մարզ">Կոտայք</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A2%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աբովյան համայնք (դեռ գրված չէ)">Աբովյան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Ակունք համայնք">Ակունք</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A6%D5%B6%D5%AB" title="Արզնի">Արզնի</a>  • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Բյուրեղավան համայնք">Բյուրեղավան</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գառնի համայնք (դեռ գրված չէ)">Գառնի</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%A4%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հրազդան համայնք (դեռ գրված չէ)">Հրազդան</a>  • <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AB%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Նաիրի համայնք">Նաիրի</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%BE%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ծաղկաձոր համայնք (դեռ գրված չէ)">Ծաղկաձոր</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B3%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նոր Հաճն համայնք (դեռ գրված չէ)">Նոր Հաճն</a>  • <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Չարենցավան համայնք">Չարենցավան</a>  • <a href="/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%AA_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Ջրվեժ համայնք">Ջրվեժ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Շիրակի մարզ">Շիրակ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D6%81%D6%84_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Աշոցք համայնք">Աշոցք</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ամասիա համայնք (դեռ գրված չէ)">Ամասիա</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB" title="Գյումրի">Գյումրի</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" class="mw-redirect" title="Ախուրյան (համայնք)">Ախուրյան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Անի համայնք">Անի</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%A9%D5%AB%D5%AF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արթիկ համայնք (դեռ գրված չէ)">Արթիկ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սյունիքի մարզ">Սյունիք</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Սիսիան համայնք">Սիսիան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%BD_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Գորիս համայնք">Գորիս</a>  • <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%B2_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Տեղ համայնք">Տեղ</a>  • <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Տաթև համայնք">Տաթև</a>  • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Կապան համայնք">Կապան</a>  • <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Քաջարան համայնք">Քաջարան</a>  • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B2%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Մեղրի համայնք">Մեղրի</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a class="mw-selflink selflink">Վայոց ձոր</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արենի համայնք">Արենի</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Եղեգնաձոր համայնք (դեռ գրված չէ)">Եղեգնաձոր</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Վայք համայնք">Վայք</a>, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Ջերմուկ համայնք">Ջերմուկ</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Եղեգիս համայնք">Եղեգիս</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Տավուշի մարզ">Տավուշ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D5%B5%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նոյեմբերյան համայնք (դեռ գրված չէ)">Նոյեմբերյան</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իջևան համայնք (դեռ գրված չէ)">Իջևան</a>  • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Բերդ համայնք">Բերդ</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիլիջան համայնք (դեռ գրված չէ)">Դիլիջան</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="navbox-image" rowspan="3" style="width:0%;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Coat_of_arms_of_Armenia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Coat_of_arms_of_Armenia.svg/60px-Coat_of_arms_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="60" height="58" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Coat_of_arms_of_Armenia.svg/90px-Coat_of_arms_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Coat_of_arms_of_Armenia.svg/120px-Coat_of_arms_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="412" data-file-height="396" /></a></span></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;background: #eaecf0; text-align:left;">Մայրաքաղաք</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևան</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background: #eaecf0"><div><sup>1</sup> համայնքի <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AE%D5%BE%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Արծվաշեն">Արծվաշեն</a> էքսկլավի տարածքը գտնվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջանի</a> վերահսկման տակ։</div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background: #eaecf0;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կաղապար:Վայոց ձորի մարզ"><span title="Դիտել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">դ</span></a></li><li class="nv-talk"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կաղապարի քննարկում:Վայոց ձորի մարզ"><span title="Քննարկել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">ք</span></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit"><span title="Խմբագրել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">խ</span></a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia.svg" class="mw-file-description" title="Հայաստան"><img alt="Հայաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></span> <a class="mw-selflink selflink">Վայոց ձորի մարզի</a> բնակավայրեր</div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;"><div><b>Վարչկենտրոն՝</b> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;text-align:left; background: #eaecf0;">Վայքի տարածաշրջան</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%AF" title="Ազատեկ">Ազատեկ</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%B6" title="Արին">Արին</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Արտավան">Արտավան</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Բարձրունի">Բարձրունի</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Գետիկվանք">Գետիկվանք</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%B4%D6%84" title="Գոմք">Գոմք</a> • <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%BC%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%83" title="Զառիթափ">Զառիթափ</a> • <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%A1" title="Զեդեա">Զեդեա</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B6%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BF_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Խնձորուտ (Վայոց ձորի մարզ)">Խնձորուտ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Կարմրաշեն (Վայոց ձորի մարզ)">Կարմրաշեն</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A5%D6%80_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Հերհեր (Վայոց ձորի մարզ)">Հերհեր</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D5%BD_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Մարտիրոս (Վայոց ձորի մարզ)">Մարտիրոս</a> • <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D5%A6%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Նոր Ազնաբերդ">Նոր Ազնաբերդ</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Սարավան">Սարավան</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%BD" title="Սերս">Սերս</a> • <b><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Վայք">Վայք</a></b> • <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%BC" title="Փոռ">Փոռ</a></div></td><td class="navbox-image" rowspan="7" style="width:0%;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Նորավանք"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG/90px-Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG/135px-Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG/180px-Noravank-astvatsatsin-IMG_2015.JPG 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a></span></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;text-align:left; background: #eaecf0;">Ջերմուկի տարածաշրջան</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%A6" title="Գնդեվազ">Գնդեվազ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%BF" title="Կեչուտ">Կեչուտ</a> • <b><a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ջերմուկ (քաղաք)">Ջերմուկ</a></b></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;text-align:left; background: #eaecf0;">Եղեգնաձորի տարածաշրջան</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Ագարակաձոր">Ագարակաձոր</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Աղավնաձոր (Վայոց ձորի մարզ)">Աղավնաձոր</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Աղնջաձոր">Աղնջաձոր</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB" title="Արենի">Արենի</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D6%84" title="Արտաբույնք">Արտաբույնք</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%83%D5%AB_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Արփի (գյուղ)">Արփի</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%83_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2,_%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Գետափ (գյուղ, Վայոց ձորի մարզ)">Գետափ</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Գլաձոր (գյուղ)">Գլաձոր</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AB%D5%AF" title="Գնիշիկ">Գնիշիկ</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%B2%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Գողթանիկ (Վայոց ձորի մարզ)">Գողթանիկ</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AC%D6%83%D5%AB%D5%B6" title="Ելփին">Ելփին</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%BD" title="Եղեգիս">Եղեգիս</a> • <b><a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Եղեգնաձոր">Եղեգնաձոր</a></b> • <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" title="Թառաթումբ">Թառաթումբ</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%AF_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Խաչիկ (գյուղ)">Խաչիկ</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D5%B6" title="Հերմոն">Հերմոն</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%B2" title="Հորբատեղ">Հորբատեղ</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%BD" title="Հորս">Հորս</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%A1" title="Մալիշկա">Մալիշկա</a> • <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6" title="Շատին">Շատին</a> • <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%BE%D5%A1" title="Չիվա">Չիվա</a> • <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Ռինդ">Ռինդ</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%AC%D5%AB" title="Սալլի">Սալլի</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" title="Վարդահովիտ">Վարդահովիտ</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Վերնաշեն">Վերնաշեն</a> • <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AD_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Քարագլուխ (Վայոց ձորի մարզ)">Քարագլուխ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;text-align:left; background: #eaecf0;">Ոչ համայնքային <br />գյուղեր</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%BF%D5%A1_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Ախտա (Վայոց ձորի մարզ)">Ախտա</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82" title="Ամաղու">Ամաղու</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD" title="Արատես">Արատես</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80" title="Կալասար">Կալասար</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Կապույտ (Վայոց ձորի մարզ)">Կապույտ</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%BD_(%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6)" title="Հորադիս (Վայոց ձորի մարզ)">Հորադիս</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%A6%D6%80%D5%B8%D5%BE" title="Մոզրով">Մոզրով</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B5%D5%BC_(%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2)" title="Սևաժայռ (գյուղ)">Սևաժայռ</a> • <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Ուղեձոր">Ուղեձոր</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;"><div><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80" title="Պորտալ:Վայոց ձոր">Պորտալ:Վայոց ձոր</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vayots_Dzor_Province" class="extiw" title="commons:Category:Vayots Dzor Province">«Վայոց ձորի մարզ»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinksneverexpand nowrap" style="font-size:x-small;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span></div>  Թեմատիկ կայքեր</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.geonames.org/409315">GeoNames</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Բառարաններ և հանրագիտարաններ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armeniapedia.org/index.php?curid=1391">Արմենիապեդիա</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/7630504-1">7630504-1</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վայոց_ձորի_մարզ&oldid=10134836">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վայոց_ձորի_մարզ&oldid=10134836</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վայոց ձորի մարզի բնակավայրեր">Վայոց ձորի մարզի բնակավայրեր</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կատեգորիա:Վայոց ձորի մարզ">Վայոց ձորի մարզ</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B3%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Գրաֆիկներով էջեր">Գրաֆիկներով էջեր</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Pages_with_disabled_graphs" title="Կատեգորիա:Pages with disabled graphs">Pages with disabled graphs</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_location_missing_publisher" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ location missing publisher">CS1 սպաս․ location missing publisher</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B4%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(am)" title="Կատեգորիա:CS1 ամհարերեն աղբյուրներով էջեր (am)">CS1 ամհարերեն աղբյուրներով էջեր (am)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_periodical" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: բացակայող periodical">CS1 սխալներ: բացակայող periodical</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B2_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%B2_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ">Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: բացակայող անուն">CS1 սխալներ: բացակայող անուն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en)" title="Կատեգորիա:CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)">CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Pages_using_ISBN_magic_links" title="Կատեգորիա:Pages using ISBN magic links">Pages using ISBN magic links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BE%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ">Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Հոդվածներ Վիքիտվյալներից աղբյուրներով">Վիքիպեդիա:Հոդվածներ Վիքիտվյալներից աղբյուրներով</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Քարտեզներով էջեր">Քարտեզներով էջեր</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 25 Հոկտեմբերի 2024-ի ժամը 11:33-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7fc47fc68d-rvszl","wgBackendResponseTime":161,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.741","walltime":"2.115","ppvisitednodes":{"value":8545,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":262264,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":8682,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":21,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":176143,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":17,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1344.045 1 -total"," 39.13% 525.926 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Վարչական_միավոր"," 38.62% 519.103 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 33.39% 448.720 1 Կաղապար:Ծանցանկ"," 31.34% 421.219 47 Կաղապար:Wikidata"," 11.29% 151.698 33 Կաղապար:Cite_web"," 11.25% 151.149 5 Կաղապար:Cite_book"," 4.86% 65.363 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 4.65% 62.487 1 Կաղապար:Եղանակի_Աղյուսակ"," 2.11% 28.314 1 Կաղապար:Wikidata/Population"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.771","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":11947332,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P158 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P158 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P85 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1383 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P610 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P194 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P209 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P1621 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P47 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1813 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P155 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1365 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P300 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P138 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1449 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-664bdf464b-67q87","timestamp":"20241128174512","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u054e\u0561\u0575\u0578\u0581 \u0571\u0578\u0580\u056b \u0574\u0561\u0580\u0566","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q200124","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q200124","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-07-04T23:09:24Z","dateModified":"2024-10-25T11:33:02Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/bf\/Vayots_dzor%2C_Armenia_-_main_photo.jpg","headline":"\u0574\u0561\u0580\u0566 \u0540\u0561\u0575\u0561\u057d\u057f\u0561\u0576\u0578\u0582\u0574"}</script> </body> </html>