CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs" lang="az" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5 — Vikipediya</title> <script>(function(){var className="client-js";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )azwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","yanvar","fevral","mart","aprel","may","iyun","iyul","avqust","sentyabr","oktyabr","noyabr","dekabr"],"wgRequestId":"9f1767a1-04b2-4a29-b7a8-013604cf2662","wgCanonicalNamespace":"User","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":2,"wgPageName":"İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5","wgTitle":"Elonizm/Qaralama5","wgCurRevisionId":7549445,"wgRevisionId":7549445,"wgArticleId":742731,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"], "wgCategories":["ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr","Vikipediya:Kartoçka daxilinə cədvəl əlavə olunan məqalələr","Vikipediya:Mənbəsiz məqalələr"],"wgPageViewLanguage":"az","wgPageContentLanguage":"az","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5","wgRelevantArticleId":742731,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRelevantUserName":"Elonizm","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"az","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"az"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false, "wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":true,"wgVector2022LanguageInHeader":false,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.common-site":"ready","ext.gadget.logo":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.styles.legacy":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","codex-search-styles":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements", "mediawiki.page.media","ext.tmh.player","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.referenceTooltips","ext.gadget.sidebarRelated","ext.gadget.metaBox","ext.gadget.EditToolbar","ext.gadget.EditToolbar-menu-page_elements","ext.gadget.EditToolbar_infobox_person","ext.gadget.EditToolbar_discussion","ext.gadget.EditToolbar_references","ext.gadget.markadmins","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=codex-search-styles%7Cext.cite.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cskins.vector.styles.legacy&only=styles&skin=vector"> <script async="" src="/w/load.php?lang=az&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.gadget.common-site%2Clogo&only=styles&skin=vector"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5 — Vikipediya"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//az.m.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redaktə" href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipediya (az)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//az.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipediya — Atom-lent" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin-vector-legacy mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-2 ns-subject mw-editable page-İstifadəçi_Elonizm_Qaralama5 rootpage-İstifadəçi_Elonizm skin-vector action-view"><div id="mw-page-base" class="noprint"></div> <div id="mw-head-base" class="noprint"></div> <div id="content" class="mw-body" role="main"> <a id="top"></a> <div id="siteNotice"></div> <div class="mw-indicators"> </div> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-namespace">İstifadəçi</span><span class="mw-page-title-separator">:</span><span class="mw-page-title-main">Elonizm/Qaralama5</span></h1> <div id="bodyContent" class="vector-body"> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipediya, azad ensiklopediya</div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div class="subpages">< <bdi dir="ltr"><a href="/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm" title="İstifadəçi:Elonizm">İstifadəçi:Elonizm</a></bdi></div></div></div> <div id="contentSub2"></div> <div id="jump-to-nav"></div> <a class="mw-jump-link" href="#mw-head">Naviqasiyaya keç</a> <a class="mw-jump-link" href="#searchInput">Axtarışa keç</a> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="az" dir="ltr"><table class="infobox" style="width:23.5em; color:black;" data-name="Vəzifəli şəxs"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above infobox-above-color skin-invert-image title" style="background-color:#e6e6fa;color:black;">Elonizm/Qaralama5</th></tr> <tr> <td colspan="2" class="nomobile plainlist" style="text-align:center;"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6900088">.mw-parser-output .infobox-subbox{padding:0;border:none;margin:-3px;width:auto;min-width:100%;font-size:100%;clear:none;float:none;background-color:transparent}.mw-parser-output .infobox-3cols-child{margin:auto}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-header,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-subheader,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-above,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-title,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-image,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-full-data,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-below{text-align:center}</style></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><div style="margin: auto 5px auto 2px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Flag_of_the_President_of_Turkey.svg" class="mw-file-description" title="bayraq"><img alt="bayraq" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/18px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="18" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/27px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/36px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="300" /></a></span></div><span style="width:100%;"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_prezidentl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Türkiyə prezidentlərinin siyahısı">Türkiyə Respublikasının 1-ci prezidenti</a></span><div style="margin: auto 2px auto 5px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg" class="mw-file-description" title="bayraq2"><img alt="bayraq2" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg/18px-Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="18" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg/27px-Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg/36px-Emblem_of_the_Presidency_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="469" data-file-height="469" /></a></span></div></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">29 oktyabr 1923 – <span class="nowrap">10 noyabr 1938</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Baş nazir</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> <small>(1923-24, 1925-37)</small><br /> <p><a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a> <small>(1924-25)</small><br /> </p> <a href="/wiki/C%C9%99lal_Bayar" title="Cəlal Bayar">Cəlal Bayar</a> <small>(1937-39)</small></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Əvvəlki</th><td class="infobox-data"><i>vəzifə təsis edilib</i></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Sonrakı</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a></td></tr> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Ba%C5%9F_nazirl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" class="mw-redirect" title="Türkiyə Baş nazirlərinin siyahısı">Türkiyə Respublikasının 1-ci Baş naziri</a></span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">3 may 1920 – <span class="nowrap">24 yanvar 1921</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Sonrakı</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/Fevzi_%C3%87axmaq" title="Fevzi Çaxmaq">Fevzi Çaxmaq</a></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;">Türkiyə Ordusunun Baş komandanı</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">5 avqust 1921 – <span class="nowrap">29 oktyabr 1923</span></span></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi_s%C9%99drl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi sədrlərinin siyahısı">Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 1-ci sədri</a></span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">24 aprel 1920 – <span class="nowrap">29 oktyabr 1923</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Sonrakı</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Partiyasının</a> 1-ci sədri</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">9 sentyabr 1923 – <span class="nowrap">10 noyabr 1938</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Sonrakı</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi">Türkiyə Böyük Millət Məclisinin</a> millət vəkili</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">23 aprel 1920 – <span class="nowrap">10 noyabr 1938</span></span></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi">Türkiyə Böyük Millət Məclisinin</a> I, II, III, IV və V dövr millətvəkili</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">23 aprel 1920 – <span class="nowrap">10 noyabr 1938</span></span></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/9-cu_Ordu_(Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1)" title="9-cu Ordu (Osmanlı imperiyası)">9-cu Ordu</a> bölüyü müfəttişi<br /> <small>(sonradan 3-cü Ordu müfəttişi)</small></span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">16 may 1919 – <span class="nowrap">9 iyul 1919</span></span></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;"><a href="/wiki/%C4%B0ld%C4%B1r%C4%B1m_Ordular_qrupu" title="İldırım Ordular qrupu">İldırım Ordular qrupunun</a> komandiri</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">31 oktyabr 1918 – <span class="nowrap">7 noyabr 1918</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Əvvəlki</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/Otto_Liman_fon_Sanders" title="Otto Liman fon Sanders">Otto Liman fon Sanders</a></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;">7-ci Ordu komandiri</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">7 avqust 1918 – <span class="nowrap">7 noyabr 1918</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Əvvəlki</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/Fevzi_%C3%87axmaq" title="Fevzi Çaxmaq">Fevzi Çaxmaq</a></td></tr><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6900088"><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background:lavender; padding:0.2em 0.1em; color:black;"><div style="display:flex; width:100%;"><span style="width:100%;">2-ci Ordu komandiri</span></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><span class="nowrap">7 avqust 1918 – <span class="nowrap">7 noyabr 1918</span></span></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Əvvəlki</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%C6%8Fhm%C9%99d_%C4%B0zz%C9%99t_Pa%C5%9Fa" title="Əhməd İzzət Paşa">Əhməd İzzət Paşa</a></td></tr> <tr> <th colspan="2" scope="colgroup" class="infobox-header infobox-above-color" style="background:#e6e6fa;color:black;">Şəxsi məlumatlar</th> </tr> <tr> <th class="plainlist infobox-labels">Milliyyəti</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/T%C3%BCrkl%C9%99r" class="mw-redirect" title="Türklər">türk</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist infobox-labels">Partiya</th> <td class="plainlist"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_(Turkey).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg/22px-Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg/33px-Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg/44px-Flag_of_the_Republican_People%27s_Party_%28Turkey%29.svg.png 2x" data-file-width="603" data-file-height="402" /></a></span> <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Partiyası</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist infobox-labels">Həyat yoldaşı</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/L%C9%99tif%C9%99_U%C5%9F%C5%9Faqi" title="Lətifə Uşşaqi">Lətifə Uşşaqi</a> (29 yanvar 1923 — 5 avqust 1925)</td> </tr> </tbody></table> <p><b>Mustafa Kamal Atatürk</b><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>Q 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/T%C3%BCrk_dili" title="Türk dili"><i>türk.</i></a> <span lang="tr" style="font-style: italic">Mustafa Kemal Atatürk</span>) (və ya sadəcə <b>Kemal Atatürk</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, digər adı <b>Kamâl Atatürk</b><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) (<span class="error"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7030491">.mw-parser-output .ts-templateCallCode-weak{color:#72777d}.mw-parser-output .ts-templateCallCode-pipe{margin:0 2px}.mw-parser-output .ts-templateCallCode-pipe+.ts-templateCallCode-pipe,.mw-parser-output .ts-templateCallCode-pipe+.ts-templateCallCode-param>.ts-templateCallCode-weak:first-child>.ts-templateCallCode-pipe:first-child{margin-left:0}.mw-parser-output .ts-templateCallCode-param+.ts-templateCallCode-closing{margin-left:2px}.mw-parser-output span.ts-templateCallCode>.ts-templateCallCode-templateName a{padding:0 0.5em!important;position:relative;margin:-0.5em}</style><span class="ts-templateCallCode"><span class="ts-templateCallCode-opening ts-templateCallCode-weak">{{</span><span class="ts-templateCallCode-templateName" data-navboxnavigation-link="0"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:DVTY" title="Şablon:DVTY">DVTY</a></span><span class="ts-templateCallCode-closing ts-templateCallCode-weak">}}</span></span> şablonu boşdur</span><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>Q 2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) — <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə Respublikasının</a> qurucusu, görkəmli dövlət xadimi, marşal, 1919-cu ildə başlayan <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin</a> öndəri. </p><p><a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsində</a> <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_ordusu" title="Osmanlı ordusu">Osmanlı ordusunda</a> xidmət edən Atatürk <a href="/wiki/%C3%87anaqqala_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Çanaqqala döyüşü">Çanaqqala cəbhəsində</a> <a href="/wiki/Polkovnik" title="Polkovnik">polkovnik</a>, Suriya-Fələstin cəbhəsində isə <a href="/wiki/%C4%B0ld%C4%B1r%C4%B1m_Ordular_qrupu" title="İldırım Ordular qrupu">İldırım Ordular qrupunun</a> komandiri vəzifəsinə təyin edildi. Müharibənin sonunda <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1" title="Osmanlı imperiyası">Osmanlı imperiyasının</a> məğlub olmasının ardınca <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">İstiqlaliyyət müharibəsi</a> — <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Milli_H%C9%99r%C9%99kat%C4%B1" title="Türk Milli Hərəkatı">Türk Milli Hərəkatına</a> liderlik və öndərlik etdi. Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi ərəfəsində <a href="/wiki/Ankara_H%C3%B6kum%C9%99ti" class="mw-redirect" title="Ankara Hökuməti">Ankara Hökumətini</a> qurdu, <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Silahl%C4%B1_Q%C3%BCvv%C9%99l%C9%99ri" title="Türkiyə Silahlı Qüvvələri">Türkiyə Ordusunun</a> baş komandanı olaraq <a href="/wiki/Sakarya_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Sakarya döyüşü">Sakarya döyüşündəki</a> qələbəsinə görə 19 sentyabr 1921-ci ildə "<a href="/w/index.php?title=Qazi_(%C4%B0slam)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qazi (İslam) (səhifə mövcud deyil)">Qazi</a>" ləqəbini aldı və marşal rütbəsinə yüksəldi. Hərbi və siyasi fəaliyyəti ilə <a href="/wiki/Antanta_D%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Antanta Dövlətləri">Antanta Dövlətləri</a> və onların dəstəkçiləri üzərində qələbə qazandı. Müharibədən sonra <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Partiyasını</a> qurdu və partiyanın ilk sədri oldu. 29 oktyabr 1923-cü ildə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_prezidentl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Türkiyə prezidentlərinin siyahısı">prezident</a> seçildi. 1938-ci ildə ölənə qədər dörd hakimiyyət dövründə bu vəzifədə xidmət edərək Türkiyədə ən uzun müddət prezident olmuş şəxs oldu. </p><p>Atatürk müasir, <a href="/wiki/Proqressivizm" title="Proqressivizm">proqressiv</a> və <a href="/wiki/D%C3%BCny%C9%99vi_d%C3%B6vl%C9%99t" title="Dünyəvi dövlət">dünyəvi</a> olan <a href="/wiki/Milli_d%C3%B6vl%C9%99t" title="Milli dövlət">milli dövlət</a> yaratmaq üçün siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə <a href="/wiki/D%C3%BCny%C9%99vilik" class="mw-redirect" title="Dünyəvilik">dünyəvi</a> və <a href="/wiki/T%C3%BCrk_mill%C9%99t%C3%A7iliyi" class="mw-redirect" title="Türk millətçiliyi">millətçi</a> şəkildə <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_islahatlar%C4%B1" title="Atatürk islahatları">islahatlar</a> həyata keçirmişdir. Belə ki, xarici ölkələrə verilmiş iqtisadi imtiyazlar ləğv edildi və onlara məxsus müəssisələr və dəmiryolları <a href="/wiki/Millil%C9%99%C5%9Fdirm%C9%99" title="Milliləşdirmə">milliləşdirildi</a>. Təhsil sahəsində qəbul etdiyi qanunla təhsil Türkiyə hökümətinin nəzarətinə keçdi. Təhsil sistemi <a href="/wiki/D%C3%BCny%C9%99vilik" class="mw-redirect" title="Dünyəvilik">dünyəvi</a> və <a href="/wiki/Elm" title="Elm">elmi</a> təhsilə əsaslandırıldı. Minlərlə yeni məktəb tikildi. İbtidai təhsil pulsuz və məcburi edildi. Xarici məktəblər dövlətin nəzarətinə keçdi. Kəndlilərdən alınan ağır vergilər (aşar vergisi) azaldıldı. Kişilərin <a href="/wiki/Papaq_inqilab%C4%B1" title="Papaq inqilabı">papaq</a> və <a href="/w/index.php?title=Geyim_inqilab%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geyim inqilabı (səhifə mövcud deyil)">geyimlərində</a> bəzi dəyişikliklər edildi. Təqvim, saat və ölçülərdə dəyişikliklər edildi. Məcəllə ləğv edilib əvəzində dünyəvi qanun qəbul edildi. Qadınların mülki və siyasi hüquqları bir çox <a href="/wiki/Q%C9%99rb_d%C3%BCnyas%C4%B1" title="Qərb dünyası">Qərb ölkəsindən</a> əvvəl tanındı. <a href="/wiki/Poliqamiya" title="Poliqamiya">Poliqamiya</a> ləğv edildi. Qadınların şahidliyi və miras haqqı kişilərinkiylə bərabər edildi. Eynilə, Türkiyədə qadınlara dünyanın əksər ölkələrindən əvvəl yerli seçkilərdə (1930), daha sonra ümumi seçkilərdə (1934) seçmək və seçilmək hüququ verildi. Cinayət və borc haqqında <a href="/wiki/D%C3%BCny%C9%99vilik" class="mw-redirect" title="Dünyəvilik">dünyəvi</a> qanunlar qəbul edildi. Sənayenin dirçəldilməsi məqsədilə qanun qəbul edildi. Torpaq islahatı edilməsinə cəhd edildi. <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Ərəb əlifbası">Ərəb hərflərinə</a> əsaslanan <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Osmanlı əlifbası">Osmanlı əlifbasının</a> yerinə <a href="/wiki/Lat%C4%B1n_qrafikas%C4%B1" title="Latın qrafikası">latın qrafikasına</a> əsaslanan yeni <a href="/wiki/T%C3%BCrk_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Türk əlifbası">türk əlifbası</a> təsis edildi. Xalqın maariflənməsi üçün təhsil kompaniyası başladıldı. Universitet islahatı keçirildi. Birinci Beşillik Sənaye Planı qəbul edildi. Sinif və statusa görə ayrı-seçkilik yaradan <a href="/wiki/L%C9%99q%C9%99b_v%C9%99_Adlar%C4%B1n_L%C9%99%C4%9Fvi_Haqq%C4%B1nda_Qanun" title="Ləqəb və Adların Ləğvi Haqqında Qanun">ləqəb və adlar ləğv edildi</a> və <a href="/wiki/Soyad%C4%B1_Qanunu_(T%C3%BCrkiy%C9%99)" class="mw-redirect" title="Soyadı Qanunu (Türkiyə)">soyadlar</a> qüvvəyə mindi. Yekcins və vahid xalq yaratmaq üçün türkləşdirmə siyasəti həyata keçirilirdi. </p><p><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_D%C3%B6vl%C9%99t_D%C9%99mir_Yollar%C4%B1" title="Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları">Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları</a>, <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Hava_Yollar%C4%B1" title="Türk Hava Yolları">Türk Hava Yolları</a>, <a href="/wiki/Mineral_T%C9%99dqiqat_v%C9%99_K%C9%99%C5%9Ffiyyat_%C3%9Cmumi_M%C3%BCdirliyi" title="Mineral Tədqiqat və Kəşfiyyat Ümumi Müdirliyi">Mineral Tədqiqat və Kəşfiyyat Ümumi Müdirliyi</a>, <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Tarix_Qurumu" title="Türk Tarix Qurumu">Türk Tarix Qurumu</a>, <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Qurumu" title="Türk Dil Qurumu">Türk Dil Qurumu</a>, <a href="/wiki/D%C9%99yan%C9%99t_i%C5%9Fl%C9%99ri_%C3%BCzr%C9%99_r%C9%99hb%C9%99rlik_(T%C3%BCrkiy%C9%99)" title="Dəyanət işləri üzrə rəhbərlik (Türkiyə)">Dəyanət işləri üzrə rəhbərlik</a> və bir çox başqa dövlət qurumları Atatürk tərəfindən və ya Atatürkün dəstəyi ilə təsis edildi. Kənd təsərrüfatının, toxuculuğun, maşınqayırmanın, təyyarə və avtomobil sənayesinin inkişafına dəstək verildi. Bütün bunlara baxmayaraq, Atatürkün hədəfləri ilə ölkənin <a href="/wiki/Siyasi_sosiologiya" title="Siyasi sosiologiya">siyasi-sosioloji</a> quruluşu arasındakı uçurum aradan qalxmadı. </p><p>Atatürk <a href="/w/index.php?title=Tarixd%C9%99_100_%C9%99n_%C3%A7ox_%C3%B6yr%C9%99nilmi%C5%9F_%C5%9F%C9%99xsiyy%C9%99tl%C9%99r_siyah%C4%B1s%C4%B1_(Konqres_Kitabxanas%C4%B1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısı (Konqres Kitabxanası) (səhifə mövcud deyil)">tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına</a> daxil edilmişdir. </p> <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"><input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none" /><div class="toctitle" lang="az" dir="ltr"><h2 id="mw-toc-heading">Mündəricat</h2><span class="toctogglespan"><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label></span></div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#Uşaqlıq_və_gənclik_(1881-1904)"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Uşaqlıq və gənclik (1881-1904)</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="#Əsgərlik_(1905-1918)"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Əsgərlik (1905-1918)</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="#İlk_illəri"><span class="tocnumber">2.1</span> <span class="toctext">İlk illəri</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="#Trablis_müharibəsi"><span class="tocnumber">2.2</span> <span class="toctext">Trablis müharibəsi</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="#Balkan_müharibələri"><span class="tocnumber">2.3</span> <span class="toctext">Balkan müharibələri</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-6"><a href="#Birinci_Balkan_müharibəsi"><span class="tocnumber">2.3.1</span> <span class="toctext">Birinci Balkan müharibəsi</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-7"><a href="#İkinci_Balkan_müharibəsi"><span class="tocnumber">2.3.2</span> <span class="toctext">İkinci Balkan müharibəsi</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="#Birinci_Dünya_müharibəsi"><span class="tocnumber">2.4</span> <span class="toctext">Birinci Dünya müharibəsi</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-9"><a href="#Çanaqqala_döyüşü"><span class="tocnumber">2.4.1</span> <span class="toctext">Çanaqqala döyüşü</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-10"><a href="#Qafqaz_cəbhəsi"><span class="tocnumber">2.4.2</span> <span class="toctext">Qafqaz cəbhəsi</span></a></li> </ul> </li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="#İstiqlaliyyət_müharibəsi_(1919-1923)"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">İstiqlaliyyət müharibəsi (1919-1923)</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-12"><a href="#Başlanğıc"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Başlanğıc</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-13"><a href="#İşğal_dövrü"><span class="tocnumber">3.1.1</span> <span class="toctext">İşğal dövrü</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-14"><a href="#Samsuna_gəlişi"><span class="tocnumber">3.1.2</span> <span class="toctext">Samsuna gəlişi</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-15"><a href="#Amasya_sirkulyarı"><span class="tocnumber">3.1.3</span> <span class="toctext">Amasya sirkulyarı</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-16"><a href="#Ərzurum_konqresi"><span class="tocnumber">3.1.4</span> <span class="toctext">Ərzurum konqresi</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-17"><a href="#Sivas_konqresi"><span class="tocnumber">3.1.5</span> <span class="toctext">Sivas konqresi</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-18"><a href="#TBMM-nin_açılışı"><span class="tocnumber">3.1.6</span> <span class="toctext">TBMM-nin açılışı</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-2 tocsection-19"><a href="#Mudanya_barışığı"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Mudanya barışığı</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-20"><a href="#Lozanna_müqaviləsi"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Lozanna müqaviləsi</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-21"><a href="#Republikanın_elan_edilməsi"><span class="tocnumber">3.4</span> <span class="toctext">Republikanın elan edilməsi</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-22"><a href="#Prezidentlik_dövrü_(1923-1938)"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Prezidentlik dövrü (1923-1938)</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-23"><a href="#Daxili_siyasət"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Daxili siyasət</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-24"><a href="#İslahatlar"><span class="tocnumber">4.1.1</span> <span class="toctext">İslahatlar</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-25"><a href="#İqtisadiyyat"><span class="tocnumber">4.1.2</span> <span class="toctext">İqtisadiyyat</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-2 tocsection-26"><a href="#Xarici_siyasət"><span class="tocnumber">4.2</span> <span class="toctext">Xarici siyasət</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-27"><a href="#Türkiyə-Yunanıstan_münasibətləri"><span class="tocnumber">4.2.1</span> <span class="toctext">Türkiyə-Yunanıstan münasibətləri</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-28"><a href="#Millətlər_Cəmiyyəti"><span class="tocnumber">4.2.2</span> <span class="toctext">Millətlər Cəmiyyəti</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-29"><a href="#Balkan_sazişi"><span class="tocnumber">4.2.3</span> <span class="toctext">Balkan sazişi</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-30"><a href="#Montrö_boğazlar_konvensiyası"><span class="tocnumber">4.2.4</span> <span class="toctext">Montrö boğazlar konvensiyası</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-31"><a href="#Səədabad_paktı"><span class="tocnumber">4.2.5</span> <span class="toctext">Səədabad paktı</span></a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-32"><a href="#Azərbaycana_münasibəti"><span class="tocnumber">4.2.6</span> <span class="toctext">Azərbaycana münasibəti</span></a></li> </ul> </li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-33"><a href="#Şəxsi_həyatı"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Şəxsi həyatı</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-34"><a href="#Doğum_tarixi"><span class="tocnumber">5.1</span> <span class="toctext">Doğum tarixi</span></a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-35"><a href="#Şəxsiyyət_vəsiqəsi"><span class="tocnumber">5.1.1</span> <span class="toctext">Şəxsiyyət vəsiqəsi</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-2 tocsection-36"><a href="#Doğum_yeri"><span class="tocnumber">5.2</span> <span class="toctext">Doğum yeri</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-37"><a href="#Maraqlandığı_mövzular"><span class="tocnumber">5.3</span> <span class="toctext">Maraqlandığı mövzular</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-38"><a href="#Şəxsi_münasibətləri"><span class="tocnumber">5.4</span> <span class="toctext">Şəxsi münasibətləri</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-39"><a href="#Dini_inancı"><span class="tocnumber">5.5</span> <span class="toctext">Dini inancı</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-40"><a href="#Ölümü"><span class="tocnumber">5.6</span> <span class="toctext">Ölümü</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-41"><a href="#Əsərləri"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Əsərləri</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-42"><a href="#Atatürkün_təsis_etdiyi_qurumlar"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Atatürkün təsis etdiyi qurumlar</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-43"><a href="#Həmçinin_bax"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Həmçinin bax</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-44"><a href="#Qeydlər_və_istinadlar"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Qeydlər və istinadlar</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-45"><a href="#Qeydlər"><span class="tocnumber">9.1</span> <span class="toctext">Qeydlər</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-46"><a href="#İstinadlar"><span class="tocnumber">9.2</span> <span class="toctext">İstinadlar</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-47"><a href="#Kitablar"><span class="tocnumber">9.3</span> <span class="toctext">Kitablar</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-48"><a href="#Xarici_keçidlər"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Xarici keçidlər</span></a></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uşaqlıq_və_gənclik_(1881-1904)"><span id="U.C5.9Faql.C4.B1q_v.C9.99_g.C9.99nclik_.281881-1904.29"></span>Uşaqlıq və gənclik (1881-1904)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=1" title="Uşaqlıq və gənclik (1881-1904) bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=1" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Uşaqlıq və gənclik (1881-1904)"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1839-cu ildə <a href="/w/index.php?title=Kocac%C4%B1k&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kocacık (səhifə mövcud deyil)">Kocacıkda</a> anadan olduğu düşünülən atası <a href="/wiki/%C6%8Fli_Rza_%C6%8Ff%C9%99ndi" title="Əli Rza Əfəndi">Əli Rıza Əfəndi</a> əslən <a href="/wiki/%C5%9Eimali_Makedoniya" title="Şimali Makedoniya">Şimali Makedoniyadandır</a>. Atasının ailəsi XIV-XV əsrdə Anadoludan köç etmiş Kocacık köçərilərindəndir. Əli Rıza bəy əvvəlcə dini <a href="/wiki/V%C9%99qf" title="Vəqf">vəqflərə</a> nəzarət edən məmur olaraq işləmiş, <a href="/wiki/Rusiya-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1877%E2%80%931878)" class="mw-redirect" title="Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877–1878)">Rusiya-Osmanlı müharibəsindən</a> əvvəl 1876-77-ci illərdə könüllü leytenant olaraq xidmət etmişdir. Zibeyda xanımla ailə həyatı qurduqdan sonra <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Salonikidə</a> ticarətlə məşğul olmuşdur. </p><p>Anası <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeyda xanım</a> 1857-ci ildə <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Saloniki</a> şəhərinin qərb hissəsində fermer ailəsində anadan olmuşdur. Anasının nəsli Karamandan Rumeliyə gələn <a href="/wiki/T%C3%BCrkm%C9%99nl%C9%99r" title="Türkmənlər">türkmənlərə</a> dayanır.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg/330px-Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg/440px-Atat%C3%BCrk_ailesi_renkli.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="900" /></a><figcaption><a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule Atadan</a>, <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeydə xanım</a> və Mustafa Kamal</figcaption></figure> <p>Əli Rıza bəylə Zibeyda xanım 1871-ci ildə ailə həyatı qurdu və Əli Rıza bəyin atasına məxsus <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Salonikidəki</a> evdə yaşamağa başladılar.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Atatürk rumi təqvimi ilə 1296-cı (miladi təqvimlə 1880-1881) ildə Salonikidə anadan olmuşdur. <a href="/wiki/Mustafa_Kamal%C4%B1n_Samsuna_g%C9%99li%C5%9Fi" title="Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi">Samsuna gəldiyi</a> 19 mayı doğum günü olaraq qəbul etmişdir.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>Q 3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Fatma, Ömər, Əhməd, Naciyə və <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule</a> adlı beş övladın ilk dördü kiçik yaşda ölmüşdür.<sup id="cite_ref-Pars2_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pars2-8"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Məktəbə başlama yaşına çatan Mustafanın hansı məktəbə gedəcəyi mövzusunda anası ilə atası arasında münaqişə yaranmışdır. Anası Mustafanın Hafiz Mehmet Əfəndinin məhəllə məktəbinə getməsini, atası isə o dövrdəki yeni üsullarla təhsil verən dünyəvi Şəmsi Əfəndi Məktəbində oxumasını istəyirdi. Sonda əvvəlcə məhəllə məktəbinə başlayan Mustafa bir neçə gün sonra Şəmsi Əfəndi Məktəbinə keçdi.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Atatürk məktəb seçimindəki bu qərarı üçün həyatı boyu atasına minnətdarlığını bildirmişdir. Atatürk 1888-ci ildə atasını itirdi.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bir müddət "Rapla" fermasında anasının ögey qardaşı Hüseyinin yanında qalıb sadə ferma işləriylə məşğul olduqdan sonra, təhsilsiz qalacağından narahat olan anasının istəyi ilə <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Salonikiyə</a> qaytıdı, bibisinin yanında yaşamağa başlayıb məktəbi bitirdi.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu müddətdə Zibeyda xanım <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Salonikidə</a> gömrük məmuru işləyən Raqıp Bəylə evləndi.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg" decoding="async" width="200" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/300px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/400px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="310" /></a><figcaption>M.Kamal Hərbi Məktəbdə dostları ilə birlikdə, 1901</figcaption></figure> <p>Mustafa dünyəvi məktəb olan və <a href="/wiki/B%C3%BCrokrat" title="Bürokrat">bürokrat</a> yetişdirən <a href="/w/index.php?title=Saloniki_M%C3%BClki_Liseyi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Saloniki Mülki Liseyi (səhifə mövcud deyil)">Saloniki Mülki Liseyinə</a> yazıldı.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Anasının bu qərarına qarşı çıxmasına baxmayaraq 1893-cü ildə liseyə girdi. Bu məktəbdə riyaziyyat müəllimi kapitan Üsküplü Mustafa Sabri bəy ona mənası "mükəmməllik, yetişkinlik" olan "Kamal" adını verdi. Fransız dili müəllimi kapitan Nakiyüddin bəy (Yücekök) azadlıq düşüncəsi ilə gənc Mustafa Kamalın düşüncə tərzinə təsir etdi. Atatürk məktəbi 1895-ci ildə sinif dördüncüsü olaraq bitirdi. Mustafa Kamal <a href="/w/index.php?title=Kuleli_H%C9%99rbi_Liseyi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kuleli Hərbi Liseyi (səhifə mövcud deyil)">Kuleli Hərbi Liseyinə</a> girməyi düşünsə də, ona qardaşlıq edən salonikili zabit Həsən Bəyin <a href="/wiki/Bitola" title="Bitola">Bitolada</a> təhsilin daha yaxşı olduğu tövsiyyəsini qəbul edərək 1896-cı ildə <a href="/w/index.php?title=Bitola_H%C9%99rbi_Liseyi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitola Hərbi Liseyi (səhifə mövcud deyil)">Bitola Hərbi Liseyinə</a> yazıldı. </p><p>1896-1899-cu illərdə təhsil aldığı Bitola Hərbi Liseyində tarix müəllimi <a href="/wiki/Qola%C4%9Fas%C4%B1" title="Qolağası">qolağası</a> Mehmet Tevfik bəy Mustafa Kamalın tarixə olan marağını artırdı. Məktəbdə fransız dilini öyrəndi, Salonikidə keçirdiyi yay tətillərində də fransız dili kurslarına davam etdi. 19 aprel 1987-ci ildə başlayan <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1-Yunan_m%C3%BCharib%C9%99si_(1897)" class="mw-redirect" title="Osmanlı-Yunan müharibəsi (1897)">Osmanlı-Yunan müharibəsinə</a> könüllü qatılmaq istəsə də, həm orta məktəb şagirdi olduğu üçün, həm də 16 yaşında olduğuna görə cəbhəyə gedə bilmədi. 1898-ci ilin noyabr ayında Bitola Hərbi Liseyindən sinif ikincisi olaraq məzun oldu.<sup id="cite_ref-KomAta_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-KomAta-14"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> 13 mart 1899-cu ildə İstanbulda <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Quru_Qo%C5%9Funlar%C4%B1_H%C9%99rbi_M%C9%99kt%C9%99bi" title="Türkiyə Quru Qoşunları Hərbi Məktəbi">Quru Qoşunları Hərbi Məktəbinə</a> girdi. Hərbi məktəbə girdikdən iki ay sonra sinif çavuşu oldu. Birinci kursu 27-ci, ikinci kursu 11-ci, üçüncü kursu 549 kursant içərisində sinif səkkizincisi olaraq bitirdi və 10 fevral 1902-ci ildə <a href="/wiki/Leytenant" title="Leytenant">leytenant</a> rütbəsiylə zabit kadrların hazırlandığı Hərbi Akademiyaya haqq qazandı.<sup id="cite_ref-KomAta_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-KomAta-14"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Quru_Qo%C5%9Funlar%C4%B1_H%C9%99rbi_M%C9%99kt%C9%99bi" title="Türkiyə Quru Qoşunları Hərbi Məktəbi">Quru Qoşunları Hərbi Məktəbindən</a> sonra <a href="/w/index.php?title=H%C9%99rbi_akademiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hərbi akademiya (səhifə mövcud deyil)">Hərbi Akademiyada</a> təhsilinə davam etdi və zabit təhsili aldı. Hərbi Akademiyada təhsil alarkən dostları ilə birlikdə hökümətin idarəetməsi və siyasəti mövzusunda gördükləri əksiklik və yanlışları açıqlamaq üçün əllə yazılmış qəzet nəşr etdilər. Məktəb idarəsi tərəfindən izlənsələr də, cəza almadılar və məktəb qurtarana qədər qəzetin nəşrinə davam etdilər. Atatürk 11 yanvar 1905-ci ildə "zabit" rütbəsi ilə məzun oldu.<sup id="cite_ref-Genkur1972_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Genkur1972-15"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Əsgərlik_(1905-1918)"><span id=".C6.8Fsg.C9.99rlik_.281905-1918.29"></span>Əsgərlik (1905-1918)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=2" title="Əsgərlik (1905-1918) bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=2" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Əsgərlik (1905-1918)"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İlk_illəri"><span id=".C4.B0lk_ill.C9.99ri"></span>İlk illəri</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=3" title="İlk illəri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=3" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İlk illəri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte,_%C5%9Eam,_Haziran_1907.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/330px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/440px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="666" /></a><figcaption>Kapitan Mustafa Kamal dostları ilə <a href="/wiki/D%C9%99m%C9%99%C5%9Fq" title="Dəməşq">Dəməşq</a> şəhərində (iyun 1907)</figcaption></figure> <p>Kadr kapitan Mustafa Kamal məzuniyyətin ardınca mərkəzi Dəməşqdə yerləşən 5-ci Orduya təcrübə məqsədiylə göndərildi. Bu təcrübədə piyada, süvari və topçu qoşunlarında xidmət etdi. 1905-1907-ci illərdə Dəməşqdə Lütfi Müfit bəyin komandanlığı altında olan (Özdeş) 5-ci Orduda xidmət etdi. İlk təcrübəsi 5-ci Ordunun 30-cu Süvari alayında baş tutdu. Bu dövrdə aşağı rütbəli təcrübəçi kapitan olaraq <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyanın</a> müxtəlif ərazilərindəki üsyanlarla maraqlanan Mustafa Kamal "kiçik döyüş"lə təcrübə qazandı. Dörd ay üsyanlarla məşğul olduqdan sonra Dəməşqə qayıtdı. 1906-cı ilin oktyabr ayında mayor Lütfi Bəy Dr. Mahmut Bəy, Lütfi Müfit (Özdeş) bəy və hərbi həkim Mustafa Cantekinlə birlikdə "<a href="/w/index.php?title=V%C9%99t%C9%99n_v%C9%99_H%C3%BCrriy%C9%99t&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vətən və Hürriyət (səhifə mövcud deyil)">Vətən və Hürriyət</a>" adlı təşkilat qurduqdan sonra ordudan icazəsiz Salonikiyə getdi. Saloniki Mərkəzi Komandanlığının müavini kapitan <a href="/w/index.php?title=C%C9%99mil_Uybad%C4%B1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cəmil Uybadın (səhifə mövcud deyil)">Cəmil bəyin</a> (Uybadın) köməkliyi ilə sahilə çıxdı və orada öz təşkilatının şöbəsini açdı. Bir müddət sonra axtarıldığını öyrəndi və ona qardaşlıq edən polkovnik Həsən Bəy <a href="/wiki/T%C9%99l-%C6%8Fviv" title="Təl-Əviv">Təl-Əvivə</a> qayıdıb oranın komandiri Əhməd Bəyə <a href="/wiki/Misir" title="Misir">Misir</a> sərhədindəki <a href="/wiki/Beer-%C5%9Eeva" title="Beer-Şeva">Beer-Şevaya</a> göndərildiyini bildirməsini təklif etdi. Əhməd Bəy də Mustafa Kamalı Beer-Şevaya təyin etdi və bir müddət sonra topçu təcrübəsi üçün yenidən Dəməşqə göndərildi. 20 iyun 1907-ci ildə qolağası oldu və 13 oktyabr 1907-ci ildə <a href="/wiki/3-c%C3%BC_Ordu_(Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1)" title="3-cü Ordu (Osmanlı imperiyası)">3-cü Orduya</a> kadr olaraq təyin edildi. Amma Salonikiyə çatanda "Vətən və Hürriyət"in şöbəsinin "<a href="/wiki/%C4%B0ttihad_v%C9%99_T%C9%99r%C9%99qqi" title="İttihad və Tərəqqi">İttihad və Tərəqqi</a>" təşkilatına birləşdiyini öyrəndi. Buna görə özü də 1908-ci ilin fevralında "İttihad və Tərəqqi" təşkilatına üzv oldu (üzv nömrəsi 322 olmuşdur).<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> 22 iyun 1908-ci ildə Remeli Şərq Bölgəsi Dəmir Yolları Müfəttişliyinə təyin edildi. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_(renklendirilmi%C5%9F)_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg" decoding="async" width="200" height="242" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/300px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/400px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg 2x" data-file-width="3176" data-file-height="3840" /></a><figcaption>Mustafa Kamal (<a href="/wiki/Beyrut" title="Beyrut">Beyrut</a>, 1906)</figcaption></figure> <p>23 iyul 1908-ci ildə <a href="/wiki/Konstitusiyal%C4%B1_monarxiya" title="Konstitusiyalı monarxiya">konstitusiyalı monarxiyanın</a> bərqərar olmasından sonra 1908-ci il dekabr ayının sonlarında "İttihad və Tərəqqi" təşkilatı tərəfindən sosial, siyasi və təhlükəsizlik problemlərini araşdırmaq üçün indiki <a href="/wiki/Liviya" title="Liviya">Liviyanın</a> bir hissəsi olan <a href="/wiki/Tripolitaniya" title="Tripolitaniya">Tripolitaniyaya</a> göndərildi. Burada 1908-ci il inqilabının düşüncələrini liviyalılara yaymağa və buradakı əhalinin müxtəlif təbəqələrindən olan insanları "<a href="/wiki/G%C9%99nc_t%C3%BCrkl%C9%99r" title="Gənc türklər">Gənc türklər</a>"in tərəfinə çəkməyə çalışdı.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu siyasi vəzifəsindən əlavə buradakı əhalinin təhlükəsizliyi ilə də maraqlandı. Şəhərdən kənarda edilən döyüş təlimində <a href="/wiki/Benqazi" title="Benqazi">Benqazi</a> qarnizonuna rəhbərlik edərək əsgərlərə müasir taktikalar öyrətdi. Bu təlim zamanı o, bölgədəki digər güclü anti-sistem adamlarına nümunə olmaq üçün üsyankar Şeyx Mənsurun evini mühasirəyə alaraq onu nəzarətə götürdü. Həmçinin həm şəhər əhalisini, həm də kənd əhalisini qorumaq üçün ehtiyat ordu planlaşdırmağa başladı.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>13 oktyabr 1909-cu ildə 3-cü Orduya aid Saloniki Rədif təriqətinin lideri oldu və 13 aprel 1909-cu ildə <a href="/wiki/Konstitusiyal%C4%B1_monarxiya" title="Konstitusiyalı monarxiya">konstitusiyalı monarxiyaya</a> qarşı <a href="/wiki/3-c%C3%BC_Ordu_(Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1)" title="3-cü Ordu (Osmanlı imperiyası)">3-cü Orduya</a> aid 2-ci və 4-cü döyüş batalyonlarının üsyanı ilə başlayan, digər qoşunların qatılması ilə geniş vüsət alan <a href="/wiki/31_mart_hadis%C9%99si_(Osmanl%C4%B1)" class="mw-redirect" title="31 mart hadisəsi (Osmanlı)">31 mart üsyanını</a> yatırmaq üçün Saloniki və <a href="/wiki/%C6%8Fdirn%C9%99" title="Ədirnə">Ədirnədən</a> yola çıxaraq <a href="/wiki/Mirliva" title="Mirliva">mirliva</a> <a href="/wiki/Mahmud_%C5%9E%C3%B6vk%C9%99t_Pa%C5%9Fa" title="Mahmud Şövkət Paşa">Mahmud Şövkət Paşanın</a> komandanlığı ilə 1909-cu il aprelin 19-da İstanbula daxil olacaq Hərəkət Ordusunun ilk eşelon hissələrinin qərargah rəisi oldu. Daha sonra 3-cü Ordu Qərargahı, 3-cü Ordu Zabit Təlim Komandanlığı, 5-ci Korpus Qərargahı, 38-ci Piyada Alayının komandiri vəzifələrində xidmət göstərdi. </p><p>Stuart Klaynın "Türk aviasiyasının xronologiyası" kitabına görə Mustafa Kamal 1910-cu ildə <a href="/wiki/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC_Fransa_Respublikas%C4%B1" title="Üçüncü Fransa Respublikası">Fransada</a> keçirilən <a href="/wiki/Pikardiya" title="Pikardiya">Pikardiya</a> təlimlərinə qatıldı. Burada yerni istehsal olunmuş <a href="/wiki/T%C9%99yyar%C9%99" title="Təyyarə">təyyarələrin</a> sınaq uçuşları həyata keçirilirdi. Əli Rıza Paşa bu uçuşlardan birinə qatılmaq istəyən Mustafa Kamalı qabaqladı. Və sonra uçuşdan enən həmin təyyarə eniş zamanı yerə düşdü. Bəzi mənbələr tərəfindən bu hekayəyə əsaslanaraq Atatürkün təyyarəyə minməkdən qorxduğu iddia edilsə də, kitabın yazıçısı Klayn Atatürkün bu hadisədən sonra 3 dəfə təyyarər mindiyindən bəhs etmişdir. </p><p>Mustafa Kamal qayıtdıqdan sonra 27 sentyabr 1911-ci ildə İstanbulda Baş qərargahda xidmət etdi.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Trablis_müharibəsi"><span id="Trablis_m.C3.BCharib.C9.99si"></span>Trablis müharibəsi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=4" title="Trablis müharibəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=4" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Trablis müharibəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6248307">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/%C4%B0taliya-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si" class="mw-redirect" title="İtaliya-Osmanlı müharibəsi">İtaliya-Osmanlı müharibəsi</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal,_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/250px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg" decoding="async" width="250" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/375px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/500px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg 2x" data-file-width="727" data-file-height="422" /></a><figcaption><a href="/wiki/%C4%B0taliya-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si" class="mw-redirect" title="İtaliya-Osmanlı müharibəsi">Trablis müharibəsi</a> zamanı qərargah mayoru Mustafa Kamal (solda) Mücahid Bədəvi Qüvvələrinin qarşısında əmrlərini diktə edir.</figcaption></figure> <p>1911-ci ildə <a href="/wiki/%C4%B0taliya_krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="İtaliya krallığı">İtaliya krallığı</a> Osmanlı imperiyasına Osmanlının Şimali Afrikadakı son ərazisi olan <a href="/wiki/Benqazi" title="Benqazi">Benqazini</a> ələ keçirmək məqsədiylə müharibə elan etdi. 29 sentyabr 1911-ci ildə verilən nota ilə bu müharibənin müəyyən səbəblərlə başlayacağı bildirildi. Bunun ardınca İtaliya qüvvələri heç bir danışq aparmadan 4 oktyabr 1911-ci ildə Tərabülüsə hücum etdi. Osmanlılar <a href="/wiki/%C4%B0taliya-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si" class="mw-redirect" title="İtaliya-Osmanlı müharibəsi">Trablis müharibəsində</a> çətin vəziyyətdə idi. Belə ki, Hərbi nazir vəzifəsində olan <a href="/wiki/Mahmud_%C5%9E%C3%B6vk%C9%99t_Pa%C5%9Fa" title="Mahmud Şövkət Paşa">Mahmud Şövkət Paşa</a> Hərbi Məktəbdə zabitlərlə keçirdiyi iclasda quru qoşununun və donanmanın zəif olmasına görə Tərabülüsün müdafiə edilə bilməyəcəyini etiraf etmişdi. İtaliya tərəfində də vəziyyət elə də yaxşı deyildi, onlar da lazımi gücə sahib olmadıqları üçün bu mübarizəyə yaxşı hazırlanmamışdılar. Mustafa Kamal bu vaxt İstanbulda Baş Qərargah vəzifəsinə təyin edilmişdi, lakin bu fəaliyyətinə başlamazdan əvvəl Tərabülüsə gedəcəkdi. Buna görə mayor <a href="/wiki/%C6%8Fnv%C9%99r_Pa%C5%9Fa" title="Ənvər Paşa">Ənvər Paşa</a>, <a href="/wiki/Fuad_Bulca" title="Fuad Bulca">Fuad</a>, <a href="/w/index.php?title=Nuri_Conker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nuri Conker (səhifə mövcud deyil)">Nuri</a> və mayor <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi</a> kimi digər <a href="/wiki/%C4%B0ttihad_v%C9%99_T%C9%99r%C9%99qqi" title="İttihad və Tərəqqi">İttihadçı</a> zabitlər kimi qolağası Mustafa Kamal da Tərabülüsə getməyə qərar verdi. Mustafa Kamal İstanbuldan getmədən əvvəl "İttihad və Tərəqqi" mərkəzi komitəsindən pul istəmiş və 200 <a href="/wiki/Funt_sterlinq" title="Funt sterlinq">sterlinq</a> toplayaraq Tərabülüsə doğru yola çıxmışdır. </p><p> İtaliya qüvvələri bir ay ərzində Tərabülüsdən Benqaziyə qədər olan əraziləri işğal etmişdi. Osmanlı qüvvələri hücum gözləmədikləri üçün buradakı qüvvələrini <a href="/wiki/Y%C9%99m%C9%99n" title="Yəmən">Yemənə</a> göndərmiş və bu səbəblə İtaliyaya qarşı müdafiə oluna bilməmişdi. Həmin ərazidə sadəcə 4.000 əsgər var idi. Bun səbəbdən 15 oktyabr 1911-ci ildə "Tanin" qəzetinin müxbiri "Mustafa Şərif Bəy" adından istifadə edən Mustafa Kamal Ömər Naci ilə birgə Sapancalı Haqqı və Yaqub Cəmil adında iki fədai ilə birlikdə rus gəmisi ilə İstanbuldan ayrıldı.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>Q 4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Mustafa Kamalla qrupu <a href="/wiki/Misir" title="Misir">Misirdə</a> <a href="/wiki/Qahir%C9%99" title="Qahirə">Qahirə</a> və <a href="/wiki/%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99riyy%C9%99" title="İsgəndəriyyə">İsgəndəriyyə</a> yolu ilə Benqaziyə getməyi planlaşdırmışdı. Mustafa Kamal 29 oktyabrda İsgəndəriyyədən yola çıxdıqdan qısa müddət sonra yaralandı və geri qayıdaraq iki həftə İsgəndəriyyədə xəstəxanada qalmağa məcbur oldu. Uşaqlıq dostları Nuri və Fuadla burada görüşüb yenidən yola çıxdı. 29 oktyabrda qatarla İsgəndəriyyədən ayrıldılar, həmin gün çatdıqları son stansiyadan 1 dekabrda dəvələrlə ayrılaraq 8 günlük səyahətin ardınca <a href="/wiki/Liviya" title="Liviya">Liviya</a> sərhədinə, 12 dekabrda isə sərhədin 80 km qərbindəki Rəsuldəfnəyə çatdılar. Mustafa Kamal yolda olarkən Benqazi bölgəsinin komandanı Ənvər bəyə noyabrın 30-da baş qərargah rəisi olaraq mayor rütbəsinə yüksəldildiyini bildirdi. 18 dekabr 1911-ci ildə Ənvər Paşanın Hərbi Nazirliyə yazdığı teleqrafda Mustafa Kamalın orduya "öz istəyi ilə" qoşulması yazılırdı.</p><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg/330px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg/440px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta_colorized.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption>Mustafa Kamal və Nuri Conker <a href="/wiki/Tripolitaniya" title="Tripolitaniya">Tripolitaniyada</a> (1912)</figcaption></figure><p>Mustafa Kamal ilk dəfə 22 dekabrda <a href="/wiki/Tobruq" title="Tobruq">Tobruq</a> yaxınlığında italyanlarla savaşdı. İtalyanlar Tobruqu 4 oktyabrda tutmuşdu, amma içərilərə irəliləyə bilməmişdilər. Türk zabitlərinin təşkilatlanması və İtaliyanın tam hazır olmaması və geridə qalması italyanların içərilərə irləliləməsinin qarşısını almışdır. Buna baxmayaraq italyanlar Osmanlını çətin vəziyyətə salmaq üçün <a href="/w/index.php?title=Dodekanes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dodekanes (səhifə mövcud deyil)">Dodekanesə</a> də hücum etdilər. Əvvəlcə Mustafa Kamal şərqdəki, Ənvər Paşa isə qərbdəki qoşuna komandanlıq edirdi. Müharibə genişlənəndə Ənvər bəy bütün orduya, Mustafa Kamal isə <a href="/wiki/Derna" title="Derna">Derna</a> bölgəsinə komandanlıq etməyə başladı. 16-17 yanvar 1912-ci ildə Derna hücumunda gözündən yaralanıb bir ay xəstəxanada müalicə olundu və 6 martda Derna Komandanlığına gətirildi.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Amma daha sonra gözü yenidən ağrıdı və bir həftə yataqdan qalxa bilmədi. </p><p>3 mart 1912-ci ildə <a href="/w/index.php?title=Derna_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC_(1912)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Derna döyüşü (1912) (səhifə mövcud deyil)">Derna döyüşündə</a> Osmanlı 63 ölü və 168 yaralı, İtaliya isə təxminən 200 ölü itki verdi. Həmin vaxtda <a href="/wiki/Derna" title="Derna">Dernanın</a> bütün komandanlığı Mustafa Kamalın əlində idi və komandanlığında 8 Osmanlı zabiti, 160 əsgər, bəzi könüllülər, artilleriya diviziyası, italyanlardan ələ keçirilən iki pulemyot və 7.742 ərəb əsgəri var idi. Ərəb əsgərlərini Sənusi lojaları təmin edirdi və lider şeyxləri Osmanlı zabitlərinə tabe idi. Bu qoşun 15.000-16.000 İtaliya əsgərini 1911-ci il oktyabr — 1912-ci il sentyabr aylarında Dernada tutmuşdu. İtalyanlar 11 sentyabr 1912-ci ildə məğlub olduqdan sonra orduda dəyişiklik edərək Darneyə çıxmaq üçün güclü hücuma keçdilər. Amma Mustafa Kamal komandanlığındakı türk və ərəblər tərəfindən yenidən dayandırıldı. </p><p> Sahil xəttində sıxışan İtaliya qüvvələri Osmanlıları sülhə məcbur etmək üçün <a href="/wiki/Aral%C4%B1q_d%C9%99nizi" title="Aralıq dənizi">Aralıq dənizinin</a> şərqinə və <a href="/wiki/Q%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1_d%C9%99niz" title="Qırmızı dəniz">Qırmızı dənizə</a> hücum etmək qərarına gəldilər. 1912-ci ilin mart ayında <a href="/wiki/Beyrut" title="Beyrut">Beyrut</a>, aprel ayında <a href="/wiki/%C3%87anaqqala" title="Çanaqqala">Çanaqqala</a>, may ayında isə <a href="/wiki/Rodos" title="Rodos">Rodos</a> və Dodekanesə hücum etdilər. Bu səbəblərdən <a href="/wiki/Yax%C4%B1n_%C5%9E%C9%99rq" title="Yaxın Şərq">Yaxın Şərqdə</a> Berlin konfransı ilə qurulan sülh mühitinin pisləşəcəyindən narahat olan <a href="/wiki/Rusiya_imperiyas%C4%B1" title="Rusiya imperiyası">Rusiya</a>, <a href="/wiki/%C4%B0ngilt%C9%99r%C9%99" title="İngiltərə">İngiltərə</a> və <a href="/wiki/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC_Fransa_Respublikas%C4%B1" title="Üçüncü Fransa Respublikası">Fransa</a> vasitəçilik fəaliyyətinə başladı. Lakin Liviyanın italyanlara verilməsi şərtlərinin müzakirə edildiyi bu cəhdlər İttihadçılar tərəfindən qəbul edilmədi.</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/250px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg" decoding="async" width="250" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/375px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/500px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg 2x" data-file-width="1138" data-file-height="640" /></a><figcaption>Mustafa Kamal <a href="/wiki/Tripolitaniya" title="Tripolitaniya">Tripolitaniyada</a> (1912)</figcaption></figure><p>Müharibə davam edərkən, Mustafa Kamal 1912-ci ilin iyulunda iki əmr verdi ki, bu da müharibənin sonrakı dövrdə daha yaxşı öyrənilməsinə imkan verdi. 13/14 iyulda verdiyi əmrlərdən birincisi bütün zabitlərin iki hərbi qəzet oxuması və dünyada baş verən hadisələrdən və Osmanlı ordusunun uğurlarından xəbərdar olması idi. İyulun 22-də verdiyi ikinci əmr isə bütün zabitlərin müharibədə yaşadıqlarını tarix, mövcud şərtlər, komandirin əmrləri, əməliyyatlar və nəticələri və əsgərlərin psixoloji vəziyyətinin də olduğu formada bir ay ərzində qeyd etmələri idi. Bu yolla o, Qərbdən gələn düşmənə qarşı müharibədə əldə edilən təcrübələri qələmə almağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Bu müharibədə Mustafa Kamal partizan döyüşü, müvəqqəti birliklərin idarə edilməsi, kəşfiyyat, maddi-texniki dəstək kimi hərbi təcrübə ilə yanaşı, ərəb qəbilə başçıları ilə danışıqlar aparmaqla diplomatik təcrübə də qazandı. Buradakı uğurları onun adının daha çox yayılmasına səbəb oldu. </p><p>Həmin ilin sentyabrında başlayan sülh danışıqlarına baxmayaraq, qarşıdurmalar davam etdi və oktyabrın 8-də <a href="/wiki/Monteneqro" title="Monteneqro">Monteneqronun</a> Osmanlı imperiyasına müharibə elan etməsi ilə <a href="/wiki/Birinci_Balkan_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Balkan müharibəsi">Birinci Balkan müharibəsi</a> başladı. Monteneqronun ardınca, <a href="/wiki/Bolqar%C4%B1stan" title="Bolqarıstan">Bolqarıstan</a>, <a href="/wiki/Serbiya" title="Serbiya">Serbiya</a> və <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Yunanıstan Krallığı">Yunanıstan</a> da Osmanlı dövlətinə müharibə elan etdi. Əvvəlcə Ənvərin İstanbula qayıtması, Mustafa Kamalın cəbhəni nəzarətə alması qərara alındı, lakin Osmanlıların üzləşdiyi təhlükənin miqyası aydınlaşınca, əksər zabitlər İstanbula qayıtdılar və cəbhə Ənvərin qardaşı <a href="/wiki/Nuru_Pa%C5%9Fa" title="Nuru Paşa">Nuru Paşanın</a> komandanlığına keçdi. Həmin vaxtda Balkan müharibəsinə görə Osmanlı hökuməti italyanlarla sülhə razılaşdı. Balkan müharibələri başlayanda <a href="/wiki/Tripolitaniya" title="Tripolitaniya">Tripolitaniyada</a> xidmət edən Derna komandiri Mustafa Kamal və mayor Nuru bəy bu müharibələrdə iştirak etmək istəyirdilər. Mustafa Kamal o vaxtki Osmanlı Hərbi naziri Ənvər bəyin də icazəsi ilə 24 oktyabr 1912-ci ildə Tripolitaniyanı tərk etdi. <a href="/wiki/Vyana" title="Vyana">Vyana</a>, <a href="/wiki/Macar%C4%B1stan_krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Macarıstan krallığı">Macarıstan</a> və <a href="/wiki/Rum%C4%B1niya" title="Rumıniya">Rumıniyadan</a> keçərək İstanbula qayıtdı. Bunu seçməsinin səbəbi gözlərini Avstriyada müalicə etdirməsi idi.Bununla belə, ərazidə müqaviməti davam etdirən zabitlər də olmuşdur. Şahzadə <a href="/wiki/Osman_Fuad_%C6%8Ff%C9%99ndi" title="Osman Fuad Əfəndi">Osman Fuad Əfəndi</a> bunlardan biri idi. Digər zabitlərlə birlikdə Tripolitaniyanı tərk edən Mustafa Kamal 1912-ci ilin noyabr ayında İstanbula çatdı. Osmanlı ilə İtaliya arasında 18 oktyabr 1912-ci ildə <a href="/w/index.php?title=Lozanna_m%C3%BCqavil%C9%99si_(1912)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lozanna müqaviləsi (1912) (səhifə mövcud deyil)">Lozanna (Oşi) müqaviləsi</a> imzalandı. Müqavilənin şərtlərinə görə <a href="/wiki/Tripolitaniya" title="Tripolitaniya">Tripolitaniya</a> İtaliyaya verildi, İtaliya da 90 min qızıl təzminat ödəyəcək və əlindəki kapitulyasiyalar ləğv ediləcəkdi. Həmçinin müharibədə italyanlar tərəfindən işğal edilən Dodekanes də müvəqqəti İtaliyaya verildi. İtaliya qoşunları Osmanlı qoşunları Tripolitaniyadan çıxdıqdan sonra adalardan gedəcəkdi. Padşah naibi olaraq vəzir rütbəli bir xadim Tripolitaniyaya göndəriləcək, vəqflərlə birgə əhalinin dini hüquqlarının təmin edilib-edilməməsinə nəzarət edəcək, dini vəzifələri icra edənləri isə İstanbulda Şeyxüslislamlıq təyin edəcəkdi. Əhali isə <a href="/wiki/S%C9%99nusil%C9%99r" title="Sənusilər">Sənusi</a> təriqətinin şeyxi <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fhm%C9%99d_%C5%9E%C9%99rif_%C9%99s-S%C9%99nusi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əhməd Şərif əs-Sənusi (səhifə mövcud deyil)">Əhməd Şərif əs-Sənusinin</a> liderliyi ilə Tripolitaniyada <a href="/wiki/Mudros_m%C3%BCqavil%C9%99si" title="Mudros müqaviləsi">Mudros barışığına</a> qədər müqavimət göstərməyə davam etdi. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Balkan_müharibələri"><span id="Balkan_m.C3.BCharib.C9.99l.C9.99ri"></span>Balkan müharibələri</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=5" title="Balkan müharibələri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=5" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Balkan müharibələri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Balkan_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="Balkan müharibələri">Balkan müharibələri</a></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Birinci_Balkan_müharibəsi"><span id="Birinci_Balkan_m.C3.BCharib.C9.99si"></span>Birinci Balkan müharibəsi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=6" title="Birinci Balkan müharibəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=6" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Birinci Balkan müharibəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Birinci_Balkan_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Balkan müharibəsi">Birinci Balkan müharibəsi</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/169px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG" decoding="async" width="169" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/254px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/339px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG 2x" data-file-width="539" data-file-height="900" /></a><figcaption>Mustafa Kamal <a href="/wiki/Yeni%C3%A7%C9%99ri" title="Yeniçəri">yeniçəri</a> geyimində</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal 1912-ci ilin noyabr ayında İstanbula çatanda Osmanlının əlində Avropadakı ərazilərindən sadəcə paytaxt <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a> və qərb hissəsi, <a href="/wiki/%C3%87anaqqala" title="Çanaqqala">Çanaqqala</a> yarımadası və mühasirəyə alınmış üç şəhər — <a href="/wiki/%C5%9Ekoder" title="Şkoder">Şkoder</a>, <a href="/wiki/Yanina" title="Yanina">Yanina</a> və <a href="/wiki/%C6%8Fdirn%C9%99" title="Ədirnə">Ədirnə</a> qalmışdı. Bolqarlar <a href="/wiki/%C3%87atalca" title="Çatalca">Çatalcaya</a> qədər gəlib çatmış, paytaxt İstanbulu hədələyirdi. </p><p>21 noyabr 1912-ci ildə qərargahı <a href="/w/index.php?title=Bolay%C4%B1r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bolayır (səhifə mövcud deyil)">Bolayırda</a> yerləşən <a href="/wiki/Dardanel" title="Dardanel">Dardanel</a> Kuvayi ekipajı Əməliyyat Şöbəsi Müdirliyinə təyin edildi. Ekipajın komandiri Fəxri Paşa başçı isə məktəb dostu <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a> idi. Mustafa Kamal Bolayırda olarkən 23 yanvar 1913-cü ildə Ənvər və tərəfadşlarının təşkil etdiyi <a href="/wiki/Bab-%C4%B1_Ali_basq%C4%B1n%C4%B1" title="Bab-ı Ali basqını">Bab-ı Ali basqını</a> ilə hakimiyyət "<a href="/wiki/%C4%B0ttihad_v%C9%99_T%C9%99r%C9%99qqi" title="İttihad və Tərəqqi">İttihad və Tərəqqi</a>"nin əlinə keçmişdi. Yanvarın 30-da Mahmut Şövkət Paşa hökuməti böyük dövlətlərin təklif etdiyi sülh şərtlərini rədd etdi. Fevralın 3-də atəşkəs başa çatdı və bolqarlar yenidən Ədirnəni bombalamağa başladılar. </p><p>Bolqar hücumunun ardınca Hərbi rəis Əhməd İzzət Paşa tərəfindən bolqarlara qarşı hücum planı hazırlandı. Əməliyyat tam planlandı və yanvar ayının sonlarında sınaqdan keçirildi. Fırtına səbəbi ilə 8 fevrala keçirilən hücumda Şarköyə çıxmalı olan qoşunlar gecikdi. Şarköyə yarım gün gec çıxıldı, amma bu uğursuzluqla nəticələndi. Döyüş gəmilərinin gec gəlməsi, koordinatların verilməməsi və bolqarların müdafiə xəttlərini gücləndirmələri səbəbindən əməliyyat uğursuz oldu. </p><p>19 martda Yanina yunanlar, 24 mart 1913-cü ildə isə Ədirnə bolqarlar tərəfindən ələ keçirildi. Çatalca cəbhəsində son bolqar hücumu 30 martda baş verdi. 16 apreldə atəşkəs imzalandı. Mahmud Şövkət Paşa Ədirnə və qərb torpaqlarının bir hissəsini Bolqarıstana verməyə məcbur oldu. 30 may 1913-cü ildə <a href="/w/index.php?title=London_s%C3%BClh%C3%BC_(1913)&action=edit&redlink=1" class="new" title="London sülhü (1913) (səhifə mövcud deyil)">London sülhü</a> imzalandı. 11 iyunda Mahmud Şövkət Paşa sui-qəsd nəticəsində öldürüldü, yerinə <a href="/wiki/S%C9%99id_H%C9%99lim_Pa%C5%9Fa" title="Səid Həlim Paşa">Səid Həlim Paşa</a> keçdi. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İkinci_Balkan_müharibəsi"><span id=".C4.B0kinci_Balkan_m.C3.BCharib.C9.99si"></span>İkinci Balkan müharibəsi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=7" title="İkinci Balkan müharibəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=7" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İkinci Balkan müharibəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/%C4%B0kinci_Balkan_m%C3%BCharib%C9%99si" title="İkinci Balkan müharibəsi">İkinci Balkan müharibəsi</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla,_Sofya,_Bulgaristan,_1914.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/230px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png" decoding="async" width="230" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/345px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/460px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png 2x" data-file-width="1102" data-file-height="728" /></a><figcaption>Polkovnik-leytenant Mustafa Kamal dostları ilə <a href="/wiki/Sofiya" title="Sofiya">Sofiyada</a>, 1914</figcaption></figure> <p>Birinci Balkan müharibəsində qələbə qazanan Balkan dövlətlərinin arasına müharibədən sonra tutduqları əraziləri paylaşmaqda ixtilaf yarandı. Yunanıstan və Serbiya Rumıniyanı ələ keçirmək istəyən Bolqarıstana qarşı birləşdilər. Amma ilk hücumu Bolqarıstan etdi. 29-30 iyun gecəsi bolqarlar Makedoniyadakı serb ordusuna hücum etdilər, amma məğlub oldular. Yunanlar da Salonikidən şərqə doğru irəliləyib Cənubi Makedoniyanı tamamilə işğal etdilər. Bunun ardınca Bolqarıstan Osmanlıya qarşı istifadə etdiyi qoşunlarının əsas hissəsini digər cəbhələrə göndərdi. </p><p>"<a href="/wiki/%C4%B0ttihad_v%C9%99_T%C9%99r%C9%99qqi" title="İttihad və Tərəqqi">İttihad və Tərəqqi</a>" təşkilatı itirilən əraziləri yenidən almaq üçün bu fürsətdən istifadə etdi. 18 iyulda Osmanlı ordusu <a href="/wiki/%C6%8Fdirn%C9%99" title="Ədirnə">Ədirnə</a> üzərinə hərəkətə keçdi və 21 iyul 1913-cü ildə çox az müqavimətlə qarşılaşaraq şəhəri geri qaytardılar. Bir yazıçıya görə, Ədirnəyə ilk girən qoşun hissəsi Mustafa Kamalın Bolayır korpusunun briqadası idi, amma hücumda iştirak edən qoşunların başında Hurşit Paşa dayanırdı. 29 sentyabr 1913-cü ildə İstanbulda Bolqarıstanla imzalanan sülh müqaviləsi ilə müharibə başa çatdı. </p><p>Müharibənin sonunda Qərbi Frakiyadakı türk əhali İstanbul və İzmir başda olmaqla Osmanlı torpaqlarına köçməyə başladı. Mustafa Kamal anası Zibeyda xanım üçün <a href="/wiki/Dolmaba%C4%9F%C3%A7a_saray%C4%B1" title="Dolmabağça sarayı">Dolmabağça sarayının</a> yaxınlığında ev tapdı. Ögey atası Raqıpın on altı yaşlı qardaşı qızı <a href="/wiki/Fikriy%C9%99_xan%C4%B1m" title="Fikriyə xanım">Fikriyə</a> də <a href="/wiki/Sultan_%C6%8Fhm%C9%99d_m%C9%99scidi" title="Sultan Əhməd məscidi">Sultan Əhməd məscidinin</a> yaxınlığındakı bir evə yerləşdi. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Birinci_Dünya_müharibəsi"><span id="Birinci_D.C3.BCnya_m.C3.BCharib.C9.99si"></span>Birinci Dünya müharibəsi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=8" title="Birinci Dünya müharibəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=8" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Birinci Dünya müharibəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsi</a>, <a href="/wiki/Qafqaz_c%C9%99bh%C9%99si_(Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si)" class="mw-redirect" title="Qafqaz cəbhəsi (Birinci Dünya müharibəsi)">Qafqaz cəbhəsi (Birinci Dünya müharibəsi)</a>, və <a href="/wiki/%C3%87anaqqala_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Çanaqqala döyüşü">Çanaqqala döyüşü</a></div> <p>Mustafa Kamalın hərbi <a href="/wiki/Atta%C5%9Fe" title="Attaşe">attaşe</a> xidməti 1915-ci ilin yanvar ayında başa çatdı. 28 iyul 1914-cü ildə isə <a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsi</a> başladı. <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1" title="Osmanlı imperiyası">Osmanlı imperiyası</a> da 29 oktyabr 1914-cü ildə müharibəyə qoşuldu. Mustafa Kamal 20 yanvar 1915-ci ildə <a href="/wiki/T%C9%99kirda%C4%9F" title="Təkirdağ">Təkirdağda</a> yerləşəcək 19-cu diviziyaya komandan təyin edildi. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Çanaqqala_döyüşü"><span id=".C3.87anaqqala_d.C3.B6y.C3.BC.C5.9F.C3.BC"></span>Çanaqqala döyüşü</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=9" title="Çanaqqala döyüşü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=9" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Çanaqqala döyüşü"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/%C3%87anaqqala_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Çanaqqala döyüşü">Çanaqqala döyüşü</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/220px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg" decoding="async" width="220" height="294" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/330px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/440px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg 2x" data-file-width="1598" data-file-height="2135" /></a><figcaption>Mustafa Kamal <a href="/wiki/Gelibolu" title="Gelibolu">Geliboluda</a> səngərdə</figcaption></figure> <p>2 noyabr 1914-cü ildə Rusiya Osmanlıya müharibə elan etdi. Bunun ardınca ingilis və fransız hərbi gəmiləri Çanaqqala boğazındakı Səddülbahir, Qumqapı və Orxaniyə qalalarını bombaladı. Bu donanmaya qarşı müdafiədə iştirak etmiş 5 zabit və 80 əsgər öldü. Türk ordusu 3 ay ərzində hazırlıq gördü və əsas diqqətini quru qoşunlarına yönəltdi. Mustafa Kamal 25 fevral yalnız 57-ci alayla Maydosa (indiki Eceabat) hərəkət əmri aldı. Bu vaxt ingilis və fransız gəmiləri 19 və 25 fevralda boğazın girişindəki istehkamları bombalamış, qoşunun bir hissəsini quruya çıxartmışdı. Səddülbahirdə çavuş Bigalı Mehmet əlindəki tüfəngin işləmədiyini görmüş, ingilislərə daşla hücum etmişdir. Mustafa Kamal bu hadisənin yayımlanmasına kömək məqsədi ilə hazırda türk əsgərinin "Mehmetçik" ləqəbinin yaranmasını təmin etmişdir. 72-ci və 77-ci alaylar 19-cu diviziyanı dəstəkləmək üçün bölgəyə köçürüldü. Mustafa Kamal korpus qərargahından zəif təlim keçmiş ərəb əsgərlərindən ibarət bu alayların əvəzinə özü hazırladığı və ehtiyatda saxladığı türk alaylarını tələb etdi, lakin bu tələb rədd edildi. 18 may 1918-ci ildə Çanaqqaladakı ən mühüm dəniz əməliyyatı baş tutdu. </p><p>25 aprel 1915-ci ildə Gelibolu yarımadasına Antanta Dövlətlərinin qoşun çıxarması ilə Çanaqqala döyüşünün əsas quru əməliyyatları başladı. Qumqalaya çıxarılmış fransız əsgərləri qısa müddətdə geri çəkildi. Bu əsnada polkovnik-leytenant Mustafa Kamalın 19-cu diviziyası Arıburnundan 8 km uzaqlıqda Eceabatda ehtiyatda gözləyirdi. </p><p>Xəlil Sami Mustafa Kamaldan Arıburnunun şərqindəki təpələri saxlamaq üçün bir batalyon istədi. Mustafa Kamalın başçılığı ilə türk qoşunları və ingilislər arasında döyüş başladı. 25 apreldə türklər Conk Bayırı təpəsini ələ keçirdi. Sonrakı gün qızğın mübarizənin ardınca <a href="/wiki/Anzak" title="Anzak">anzaklar</a> sıxışdırıldı. 29 apreldə Mustafa Kamala göstərdiyi şücaətə görə "İmtiyaz" nişanı verildi. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/230px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg" decoding="async" width="230" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/345px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/460px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg 2x" data-file-width="3760" data-file-height="2257" /></a><figcaption>Mustafa Kamal <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbuldan</a> gələn jurnalistlərə döyüş haqqında danışır, 1915</figcaption></figure> <p>May ayında şimal qrupunun müdafiə etdiyi cəbhə üç hissəyə ayrılmışdı. Mustafa Kamal qruöun sağ hissəsinin komandanı olaraq vəzifəyə təyin edilmişdi. Mustafa Kamal 29-30 mayda Conk Baykırıdan Sazlıdərəyə qədər irimiqyaslı hücum hazırladı. Mustafa Kamal 1 iyunda "polkovnik" rütbəsi ilə təltif olundu. </p><p>Gelibolu cəbhəsində ikinci mərhələ ingilis, anzak və hindlərin Mustafa Kamalın müdafiə etdiyi Arıburnunun şimalındakı Suvla Koyuna 6 avqust gecəsi qoşun çıxartması ilə başladı. Qüvvələr əraziyə çatanda başlarındakı polkovnik Fevzi əsgərlərin qırx kilometr gəzdikləri və yorğun olduqları səbəbi ilə əlavə zaman istədi. Bunun ardınca fon Sanders 8 avqust saat 21:50-də Fevzini vəzifədən kənarlaşdırıb yerinə Mustafa Kamalı gətirdi. Mustafa Kamalın başçılığı ilə qoşun 9-10 avqustda Suvla zəfəri çaldı. Bu döyüş zamanı qəlpə parçası sinəsindəki saata dəydi. Parçalanan saat yaralanmasının qarşısını aldı. Bu saatı daha sonra <a href="/wiki/Otto_Liman_fon_Sanders" title="Otto Liman fon Sanders">Otto Liman fon Sandersə</a> hədiyyə etmişdir. 17 avuqstda Kirəçtəpə və 21 avqustda II Suvla qələbəsini qazandı. </p><p>Miralay Mustafa Kamal İstanbul mətbuatı tərəfindən ictimaiyyətə "Suvla Qəhrəmanı" kimi təqdim edildi. 20 sentyabrda xəstələnməsinə baxmayaraq Geliboluda vəzifəsinə davam etdi. Osmanlı ordusunu idarə edən alman zabitlərlə müharibənin başlarından başlayaraq problem yaşadı. Sentyabr ayından sonra Çanaqqala döyüşünün qazanılacağını əvvəlcədən deyərək başqa cəbhədə xidmət etmək istədi. </p><p>Liman fon Sanders 5 dekabrda Mustafa Kamalı səhhətindən dolayı məzuniyyətə göndərdi. 19-20 dekabrda bölgəni tərk etdi. 28 dekabr 1915-ci ildə Almaniya imperatoru <a href="/wiki/II_Vilhelm" title="II Vilhelm">II Vilhelm</a> tərəfindən <a href="/wiki/%22D%C9%99mir_xa%C3%A7%22_ordeni" title=""Dəmir xaç" ordeni">"Dəmir xaç" ordeni</a> ilə mükafatlandırıldı. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Qafqaz_cəbhəsi"><span id="Qafqaz_c.C9.99bh.C9.99si"></span>Qafqaz cəbhəsi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=10" title="Qafqaz cəbhəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=10" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Qafqaz cəbhəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Qafqaz_c%C9%99bh%C9%99si_(Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si)" class="mw-redirect" title="Qafqaz cəbhəsi (Birinci Dünya müharibəsi)">Qafqaz cəbhəsi (Birinci Dünya müharibəsi)</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa,_Bitlis,_16_Kas%C4%B1m_1916.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/230px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png" decoding="async" width="230" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/345px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/460px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png 2x" data-file-width="933" data-file-height="621" /></a><figcaption>16-cı hərbi hissənin komandiri Mustafa Kamal Bitlisdə, 16 noyabr 1916</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal 14 yanvar 1916-cı ildə <a href="/wiki/%C6%8Fdirn%C9%99" title="Ədirnə">Ədirnədə</a> yerləşən 16-cı hərbi hissənin komandiri təyin edildi. Ədirnədə olduğu 2 ay müddətində 16-cı hərbi hissənin təchizatı, nizam-intizamı və təlimi ilə məşğul oldu. Təlim məqsədi ilə "Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih" ("Taktiki məsələlərin həlli və əmrlərin yazılmasına dair nəsihətlər"<sup id="cite_ref-TMHESTDN_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-TMHESTDN-23"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) əsərini yazdı və nəşr etdi. Şərq cəbhəsində rus ordusu Osmanlının <a href="/wiki/3-c%C3%BC_Ordu_(Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1)" title="3-cü Ordu (Osmanlı imperiyası)">3-cü Ordusunu</a> geri oturtmuş və 16 fevralda <a href="/wiki/%C6%8Frzurum" title="Ərzurum">Ərzurumu</a>, 3 martda <a href="/wiki/Bitlis" title="Bitlis">Bitlis</a>, <a href="/wiki/Mu%C5%9F" title="Muş">Muş</a>, <a href="/wiki/Van" title="Van">Van</a> və <a href="/wiki/Hakkari" title="Hakkari">Hakkarini</a> işğal etmişdi.<sup>[<a href="/wiki/Vikipediya:Etibarl%C4%B1_m%C9%99nb%C9%99l%C9%99r" title="Vikipediya:Etibarlı mənbələr"><i>mənbə göstərin</i></a>]</sup>Polkovnik Mustafa Kamal 11 mart tarixində 3-cü Orduya kömək məqsədi ilə tabeliyindəki 16-cı hərbi hissə ilə birlikdə <a href="/wiki/Diyarb%C9%99kir" title="Diyarbəkir">Diyarbəkirə</a> göndərildi; <a href="/wiki/H%C9%99l%C9%99b" title="Hələb">Hələblə</a> gələn Mustafa Kamal uzun yol qət etdikdən sonra 27 martda Diyarbəkirə çatdı. Rütbəsinə görə çətin iş tapşırılan 16-cı hərbi hissənin komandiri Mustafa Kamalın rütbəsi 1 aprel 1916-cı ildə Diyarbəkirdə olanda "<a href="/wiki/Briqada_general%C4%B1" title="Briqada generalı">briqada generalı</a>"na (<a href="/wiki/Mirliva" title="Mirliva">mirliva</a>) yüksəldildi və "<a href="/wiki/Pa%C5%9Fa" title="Paşa">paşa</a>" titulu aldı. 35 yaşında əldə etdiyi bu rütbə Birinci Dünya müharibəsində aldığı ən yuxarı rütbə olacaqdı. 16 apreldə ordunun qərərgahını <a href="/wiki/Silvan_(Diyarb%C9%99kir)" title="Silvan (Diyarbəkir)">Silvanda</a> qurdu. Bitlis-Muş arasındakı təxmini 100 kilometrlik cəbhəyə nəzarət edirdi, tabeliyindəki ordu 13.741 əsgər, 9.297 tüfəng, yeddi pulemyot və 19 topdan ibarət idi. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg/220px-Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg" decoding="async" width="220" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg/330px-Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1e/Kemal_Atat%C3%BCrk_portrait.jpg 2x" data-file-width="433" data-file-height="654" /></a><figcaption><a href="/wiki/%C4%B0ld%C4%B1r%C4%B1m_Ordular_qrupu" title="İldırım Ordular qrupu">İdırım Ordular qrupunun</a> komandiri Kamal Paşa (1918). Üstündəki zolaq "sultanın fəxri adyutenti" olduğunu göstərir.</figcaption></figure> <p>Ənvərin Şərq cəbhəsindəki planında 2-ci və 3-cü Ordunun birgə əməliyyatı nəzərdə tutulurdu. Amma 2-ci Ordu qərbdə yerləşmədən ruslar 3-cü Orduya hücum edib onları məğlub etdilər və 15 aprel 1916-cı ildə <a href="/wiki/Trabzon" title="Trabzon">Trabzonu</a> işğal etdilər; iyul ayında isə <a href="/wiki/G%C3%BCm%C3%BC%C5%9Fxan%C9%99" title="Gümüşxanə">Gümüşxanə</a>, <a href="/wiki/Bayburt" title="Bayburt">Bayburt</a> və <a href="/wiki/%C6%8Frzincan" title="Ərzincan">Ərzincan</a> da daxil olmaqla daha geniş ərazi tutdular və 2-ci Ordunu Diyarbəkirə doğru geri oturtdular. Osmanlı ordusu 3 avqustda əks-hücuma keçdi; 6 avqustda Mustafa Kamalın 16-cı diviziyası <a href="/wiki/Mu%C5%9F" title="Muş">Muş</a> və <a href="/wiki/Bitlis" title="Bitlis">Bitlisi</a> ruslardan geri alaraq Osmanlı ordusuna strateji üstünlük qazandırdı. Mustafa Kamal Qafqaz cəbhəsində bu uğuruna görə "qızıl qılınclı imtiyaz medalı" ilə mükafatlandırıldı. Rusların avqustun sonunda əks-hücuma keçməsinin ardınca Mustafa Kamal 21 avqustda ordunu yenidən Silvana geri çəkdi. Muş rusların, Bitlis isə osmanlıların hakimiyyətində idi. </p><p>Mustafa Kamal <a href="/wiki/Diyarb%C9%99kir" title="Diyarbəkir">Diyarbəkirdə</a> olanda İttihadçı fədai <a href="/w/index.php?title=Yaqub_C%C9%99mil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yaqub Cəmil (səhifə mövcud deyil)">Yaqub Cəmil</a> hökümət çevrilişi etmək qərarına gəlmişdi. O, müharibədə Osmanlının məğlub olacağını düşünürdü. Xilas olmağın tək yolunu isə Bab-ı Ali-yə (sədrəzəm sarayı) basqın edib hərbi çevriliş etməkdə görürdü. Yeni Baş komandir və Hərbi nazir vəzifəsinə isə Mustafa Kamalın gəlməyini istəyirdi. Tərəfdaşlarından biri bu planı Ənvər Paşaya çatdırdı. Buna görə də Yaqub Cəmil güllələnərək öldürüldü. Mustafa Kamal <a href="/wiki/Falih_R%C4%B1fk%C4%B1_Atay" title="Falih Rıfkı Atay">Falih Rıfkı Ataya</a> danışdığı xatirələrinə deyir: "Həmin vaxtda divizyalarımdan birinin komandiri Əli Fuad (Cebesoy)a "Yaqub Cəmil asılıb. Səbəbi isə mənim baş komandir və Hərbi nazir olmasam məğlub olacağımızı" deməsidir. Dediyini etsəydi belə mən İstanbula gedən kimi ilk işim onu cəzalandırmaq olacaqdı. Əgər mən o və onun kimilər vasitəsilə hakimiyyətə gətiriləcək adamamsa onda adam deyiləm!" demişdir.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Qışın tez gəlməsi müharibənin şiddətlənməsinin qarşısını aldı. 25 noyabr 1916-cı ildə 2-ci Ordu komandiri <a href="/wiki/%C6%8Fhm%C9%99d_%C4%B0zz%C9%99t_Pa%C5%9Fa" title="Əhməd İzzət Paşa">Əhməd İzzət Paşa</a> icazə alıb İstanbula qayıdanda Mustafa Kamal komandir vəkili olaraq ordunun başına keçdi. Vəkil olanda gələcəkdə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">İstiqlaliyyət müharibəsində</a> bərabər olacağı zabitlər <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət (İnönü)</a>, <a href="/w/index.php?title=Caf%C9%99r_Tayyar_%C6%8Fyilm%C9%99z&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cafər Tayyar Əyilməz (səhifə mövcud deyil)">Cafər Tayyar (Əyilməz)</a> və <a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əli Fuadın (Cəbəsoy)</a> komandanlığı altına keçdi. </p><p>Mustafa Kamal 18 fevral 1917-ci ildə Hicaz yürüşnə qoşulan hissələrin komandiri təyin edildiyini öyrəndi. 26 fevralda Ənvərin başçılığı ilə keçiriləcək iclaslara qoşulmaq üçün <a href="/wiki/D%C9%99m%C9%99%C5%9Fq" title="Dəməşq">Dəməşqə</a> getdi. Görüşlərdən sonra planlarda dəyişiklik edildi; Fəxrəddin Paşanın hərbi hissələrinin Fələstin cəbhəsinə göndərilməsi və Mustafa Kamalın 2-ci Ordunun komandiri təyin edilməsi qərara alındı. Bu qərar sədrəzəm Talat Paşa tərəfindən təsdiqləndi. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="İstiqlaliyyət_müharibəsi_(1919-1923)"><span id=".C4.B0stiqlaliyy.C9.99t_m.C3.BCharib.C9.99si_.281919-1923.29"></span>İstiqlaliyyət müharibəsi (1919-1923)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=11" title="İstiqlaliyyət müharibəsi (1919-1923) bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=11" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İstiqlaliyyət müharibəsi (1919-1923)"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Başlanğıc"><span id="Ba.C5.9Flan.C4.9F.C4.B1c"></span>Başlanğıc</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=12" title="Başlanğıc bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=12" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Başlanğıc"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İşğal_dövrü"><span id=".C4.B0.C5.9F.C4.9Fal_d.C3.B6vr.C3.BC"></span>İşğal dövrü</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=13" title="İşğal dövrü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=13" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İşğal dövrü"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg" decoding="async" width="220" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/330px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/440px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg 2x" data-file-width="486" data-file-height="623" /></a><figcaption>9-cu Ordunun müfəttişi Mustafa Kamal Paşa, 17 aprel 1919</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal 13 noyabrda İstanbulun <a href="/wiki/Heyd%C9%99rpa%C5%9Fa_va%C4%9Fzal%C4%B1" title="Heydərpaşa vağzalı">Heydərpaşa vağzalına</a> çatdı. Heydərpaşadan İstanbula keçərkən boğazda <a href="/wiki/%C4%B0stanbulun_i%C5%9F%C4%9Fal%C4%B1" title="İstanbulun işğalı">şəhərin işğalı</a> üçün gəlmiş düşmən gəmilərini görəndə məşhur "Gəldikləri kimi gedərlər!" sözünü dedi. İşğal edilmiş İstanbulda qaldığı altı ay müddətində ölkənin işğalına və parçalanmasına qarşı mübarizə aparmaq istəyən digər vətənpərvər zabitlərlə gizli görüşlər keçirdi. O, "Minber" qəzetini nəşr edərək siyasi məsələlərə qoşuldu. İlin sonuna yaxın da əvvəl yazdığı "Zabit və komandir ilə hasb-i hal" kitabını nəşr etdirdi. İstanbulda əvvəlcə <a href="/wiki/Pera_Plaza" title="Pera Plaza">Pera Plazada</a> qaldı, qısa müddət sonra <a href="/wiki/H%C9%99l%C9%99b" title="Hələb">Hələbdə</a> tanış olduğu Suriya vətəndaşı xristian ərəb <a href="/w/index.php?title=Salih_Fansan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salih Fansan (səhifə mövcud deyil)">Salih Fansanın</a> <a href="/wiki/B%C9%99yo%C4%9Flu" title="Bəyoğlu">Bəyoğlundakı</a> evinə köçdü. Ardınca 21 dekabr 1918-ci ildə Akartelərdə yaşayan anası <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeyda xanım</a> və bacısı <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule</a> ilə birlikdə hazırda <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_Muzeyi" title="Atatürk Muzeyi">Atatürk Muzeyi</a> olan evə köçdü. İstanbulun işğal olunduğu bu günlərdə Mustafa Kamal dostları ilə bu evdə tez-tez görüşürdü. Bu görüşlərdə əvvəlcə İstanbuldakı höküməti dəyişdirmək daha sonra isə ölkənin işğalına qarşı ordunun parçalanmasının qarşısı almaq, silah və hərbi sursatların ehtiyat saxlanması, gənc zabitlərin Anadoluya göndərilməsi və xalqın əhavli-ruhiyyəsinin yüksəldilməsi mövzularında qərarlar qəbul edilirdi. <a href="/wiki/Mustafa_Kamal%C4%B1n_Samsuna_g%C9%99li%C5%9Fi" title="Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi">Samsuna gəldiyi</a> gün, yəni 16 may 1919-cu ilə qədər bu evdə yaşadı. </p><p>Osmanlıda siyasi qalmaqallar davam etdiyi vaxtda Mustafa Kamal <a href="/wiki/Rauf_Orbay" title="Rauf Orbay">Rauf</a>, <a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əli Fuad</a>, <a href="/wiki/F%C9%99xr%C9%99ddin_Altay" title="Fəxrəddin Altay">Fəxrəddin</a>, <a href="/w/index.php?title=Ref%C9%99t_Bel%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Refət Belə (səhifə mövcud deyil)">Refət</a>, <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkir</a>, <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət</a> kimi zabitlərlə sıx görüşləri davam edirdi. 1919-cu ilin fevral ayında <a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əli Fuad</a> 20-ci hissənin komandiri olaraq <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankaraya</a>, 13 martda isə <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkir</a> 15-ci hissənin komandiri olaraq <a href="/wiki/%C6%8Frzurum" title="Ərzurum">Ərzuruma</a> göndərildi. Mustafa Kamal da Anadoluda vəzifəyə təyin edilmək istəyirdi. </p><p>Aprel ayında Hərbi nazir Şakir Paşa tərəfindən çağrılan Mustafa Kamal <a href="/wiki/Fevzi_%C3%87axmaq" title="Fevzi Çaxmaq">Fevzi paşanın</a> (Çaxmaq) vəkili briqadir generalı <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_%C4%B0nanc" title="Kazım İnanc">Kazım İnancın</a> da qəbul etdiyi qərarla <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99rqi_Anadolu_regionu" title="Şərqi Anadolu regionu">Şərqi Anadoluda</a> yunanların təcavüzünün həll edilməsi vəzifəsi ilə 9-cu Ordunun müfəttişliyinə təyin edildi. Qərar 30 apreldə rəsmi şəkildə açıqlandı və qısa müddət sonra kabinet tərəfindən təsdiq edildi. Mustafa Kamalın buradakı vəzifəsi bölgədə nizam-intizamı təmin etmək, silahların yığılıb təhlükəsiz yerdə saxlanılmasına nəzarət etmək, ordunun "şuralar" qurması mövzusundakı hesabatları araşdırmaq və əgər bunlar doğrudursa bunun qarşısını almaqdan ibarət idi. Mustafa Kamal son olaraq sultan ilə sonuncu dəfə görüşdü və 16 mayda heyətləri ilə birlikdə Samsuna doğru <a href="/wiki/Band%C4%B1rma_g%C9%99misi" title="Bandırma gəmisi">Bandırma gəmisi</a> ilə yola çıxdı. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Samsuna_gəlişi"><span id="Samsuna_g.C9.99li.C5.9Fi"></span>Samsuna gəlişi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=14" title="Samsuna gəlişi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=14" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Samsuna gəlişi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Mustafa_Kamal%C4%B1n_Samsuna_g%C9%99li%C5%9Fi" title="Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi">Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi</a> </i></div><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/150px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg" decoding="async" width="150" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/225px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/300px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg 2x" data-file-width="2381" data-file-height="4368" /></a><figcaption>"Büyük Mecmua" jurnalının 20 mart 1919 tarixli buraxılışında "Böyüklərimiz — Mustafa Kamal Paşa" başlıqlı məqalə</figcaption></figure>2 fevral 1919-cu ildə Mersinli Camal Paşa atəşkəs şərtlərinə görə Şərqdə Osmanlı ordularını təşkil etmək üçün müfəttiş olaraq Anadoluya göndərilmişdi. İngilis ali komissar admiral Kaltorp və fransız ali komissar admiral Amet 1918-ci ilin noyabr ayında Osmanlıya nota göndərdilər. Şərqə türklərin xristianları öldürdüyünü, buna qarşı tədbir görülməsini tələb etdilər. Mustafa Kamala paşa sultan <a href="/wiki/VI_Mehmed" title="VI Mehmed">VI Mehmed</a> tərəfindən <a href="/wiki/Alt%C4%B1_region" title="Altı region">Altı regiondakı</a> xristian əhalini qorumaq və işğalçılara qarşı təşkil edilən kiçik miqyaslı üsyanları yatırmaq tapşırıldı.<sup>[<a href="/wiki/Vikipediya:Etibarl%C4%B1_m%C9%99nb%C9%99l%C9%99r" title="Vikipediya:Etibarlı mənbələr"><i>mənbə göstərin</i></a>]</sup></dd></dl> <p>Atatürk jurnalist <a href="/wiki/Falih_R%C4%B1fk%C4%B1_Atay" title="Falih Rıfkı Atay">Falih Rıfkı Ataya</a> Samsuna gəlməzdən əvvəl <a href="/wiki/VI_Mehmed" title="VI Mehmed">VI Mehmed</a> ilə son görüşünü danışmışdır. Sultan Mehmed bu görüşdə Mustafa Kamal Paşaya "Paşa, paşa, indiyə qədər dövlətə çox xidmət etmisən, bunların hamısı artıq bu kitaba girmişdir, tarixə keçmişdir. Bunları yadından çıxart, əsas indi göstərəcəyin xidmət hamısından vacib ola bilər. Paşa, paşa, dövləti xilas edə bilərsən!" demişdir. Amma Atatürk Mehmedin səmimiyyətindən əmin olmadığını, onun <a href="/wiki/Antanta_D%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Antanta Dövlətləri">Antanta Dövlətlərinin</a> siyasətinə uyğun olaraq milli mübarizəyə qalxan türklərin məhv edilməsini istədiyini demişdir. Mustaf Kamal 19 may 1919-cu ildə qərargah polkovnikləri <a href="/w/index.php?title=Ref%C9%99t_Bel%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Refət Belə (səhifə mövcud deyil)">Refət Belə</a>, <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Dirik" title="Kazım Dirik">Kazım Dirik</a>, <a href="/w/index.php?title=Mehmet_Arif_B%C9%99y&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mehmet Arif Bəy (səhifə mövcud deyil)">Mehmet Arif</a>, dr. polkovnik <a href="/w/index.php?title=%C4%B0brahim_Tali_%C3%96ng%C3%B6r%C9%99n&action=edit&redlink=1" class="new" title="İbrahim Tali Öngörən (səhifə mövcud deyil)">İbrahim Tali Öngörən</a>, qərargah mayoru <a href="/wiki/Xosrov_G%C9%99r%C9%99d%C9%99" title="Xosrov Gərədə">Xosrov Gərədə</a>, dr. mayor <a href="/w/index.php?title=Rafiq_Saydam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rafiq Saydam (səhifə mövcud deyil)">Rafiq Saydam</a>, mayor <a href="/wiki/Kamal_Do%C4%9Fan" title="Kamal Doğan">Kamal Doğan</a>, kapitanlar <a href="/wiki/Cavad_Abbas_G%C3%BCr%C9%99r" title="Cavad Abbas Gürər">Cavad Abbas Gürər</a> və <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fli_%C5%9E%C3%B6vk%C9%99t_%C3%96nd%C9%99rsev&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əli Şövkət Öndərsev (səhifə mövcud deyil)">Əli Şövkət Öndərsev</a> ilə birlikdə <a href="/wiki/Samsun" title="Samsun">Samsuna</a> yola çıxdı. </p><p>İşğala qarşı mübarizə 30 oktyabr 1918-ci ildə atəşkəs imzalandıqdan dərhal sonra başlasa da, Mustafa Kamal və tərəfdaşları olan komandirlərin Samsuna gəliş günü — 19 may 1919-cu il tarixi <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin</a> başlanğıcı qəbul edilir. Bir həftə müddətində <a href="/wiki/Mant%C4%B1ka_Palas" class="mw-redirect" title="Mantıka Palas">Mantıka Palasda</a> qaldığı bu müddət ərzində bölgədə baş verən silahlı münaqişələrin səbəbini araşdırmış və sultan VI Mehmed tərəfindən tapşırılan vəzifəsinin əksinə Milli Ordunun yaranmasında rol oynamışdır. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/220px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg" decoding="async" width="220" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/330px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/440px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg 2x" data-file-width="939" data-file-height="896" /></a><figcaption>"İleri" qəzetinin 6 oktyabr 1919-cu il tarixli "Mustafa Kamal Paşa" başlıqlı məqaləsi</figcaption></figure> <p>21 mayda müdafiə vəziyyəti haqda danışmaq üçün ingilis müdafiə zabiti mayor L.H. Harst və iki vəzifə yoldaşı ilə görüşdü. İngilislərin Osmanlı hökümətinin ölkəni idarə edə bilməməsi və bir neçə il xarici ölkələrin müdaxilə etməyinə ehtiyac olduğu fikirlərinə qarşı çıxdı, <a href="/wiki/Samsun" title="Samsun">Samsundakı</a> mübahisəli məsələlərin yunanların təcavüzlərinə son verdikdə həll olacağını və Osmanlı torpaqlarında yunanların müstəqillik qazanmağa haqları olmadığını bildirdi. Samsunda bir neçə gün daha qalan və görüşlər keçirdən Mustafa kamal bu bir həftənin sonunda <a href="/w/index.php?title=Havza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Havza (səhifə mövcud deyil)">Havzaya</a> getdi. Qəsəbədə xoş qarşılanan Mustafa Kamal əhalidən "Müdafiə Hüquq Cəmiyyətləri"nin şöbəsini açmalaranı istədi. Mustafa Kamalın Havzada etdiklərini yunanlar mayor Harsta çatdırmışdılar; Harstın hesabatının ardınca 8 iyunda ali komissar admiral Kaltorp ingilis Xarici İşlər Nazirliyinə bu haqda teleqraf göndərdi. Bunun ardınca ingilis məmurları Osmanlı hökümətinə Mustafa Kamalın vəzifəsindən uzaqlaşdırılması mövzusunda təzyiq göstərdilər. Həmin gün sədrəzəm vəkili ingilislərə kabinetin Mustafa Kamalı geri çağırmağa qərar verdiyini bildirdi; Hərbi nazir <a href="/w/index.php?title=%C5%9E%C3%B6vk%C9%99t_Turqut_Pa%C5%9Fa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şövkət Turqut Paşa (səhifə mövcud deyil)">Şövkət Turqut Paşa</a> isə Mustafa Kamalın ora getməsinə onların özlərinin icazə verdiyini xatırlatdı, lakin Mustafa Kamala "İstanbula qayıdaraq özünü şərəfləndirməsini" bildirdi. Mustafa Kamal 11 iyunda vaxt əldə etmək üçün geri çağrılmasının səbəbini soruşdu. Havzada qaldığı on yeddi günün sonunda Rauf Orbaydan onun ölkəyə daxil olmasına mane olmaq üçün ingilis dəstəsinin göndəriləcəyi xəbərini alanda heç kimə xəbər vermədən 13 iyunda Refət Belənin diviziyasının yerləşdiyi <a href="/wiki/Amasya" title="Amasya">Amasyaya</a> getməyə qərar verdi. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Amasya_sirkulyarı"><span id="Amasya_sirkulyar.C4.B1"></span>Amasya sirkulyarı</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=15" title="Amasya sirkulyarı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=15" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Amasya sirkulyarı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_(renklendirilmi%C5%9F)_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg" decoding="async" width="220" height="246" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/330px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/440px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg 2x" data-file-width="1717" data-file-height="1920" /></a><figcaption>Mustafa Kamal Paşa, 1919</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal 13 iyunda, <a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əli Fuad</a> və <a href="/wiki/Rauf_Orbay" title="Rauf Orbay">Rauf</a> 19 iyunda, <a href="/w/index.php?title=Ref%C9%99t_Bel%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Refət Belə (səhifə mövcud deyil)">Refət</a> isə 20 iyunda <a href="/wiki/Amasya" title="Amasya">Amasyaya</a> çatdı. Həmin vaxtda Qərbi Anadoluda yunanların işğalı davam edirdi. 18 iyunda Mustafa Kamal 1-ci hərbi hissənin komandiri polkovnik Cəfər Tayyara göndərdiyi teleqrafda İstanbuldakı hökümətin gücünü itirdiyini və Anadolu xalqının milli azadlıq üçün birləşdiyini yazmışdı. </p><p>Mustafa Kamal hazırladığı bildiriş şablonu haqda müzakirə üçün 19-20 iyunda Rauf, Refət və Əli Fuad ilə görüşdü. Sirkulyar hazırlandıqdan sonra Konyadakı 2-ci Ordu müfəttişi <a href="/wiki/Camal_M%C9%99rsinli" title="Camal Mərsinli">Camal Mərsinli</a> vasitəsilə <a href="/wiki/%C6%8Frzurum" title="Ərzurum">Ərzurumda</a> yerləşən 15-ci hərbi hissənin komandiri Kazım Qarabəkirə göndərildi və təsdiqləndi. 22 iyun 1919-cu ildə Amasya sirkulyarı rəsmi şəkildə elan olundu. Daha sonra bütün komandirlərə teleqrafla göndərildi. </p><p><a href="/w/index.php?title=Amasya_sirkulyar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amasya sirkulyarı (səhifə mövcud deyil)">Amasya sirkulyarı</a> <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbuldakı</a> işğalçıların narazılığına səbəb oldu və ingilislər Mustafa Kamalı İstanbula geri gətirmək üçün İstanbul hökümətinə göstərdikləri təzyiqləri artırdılar. Daxili İşlər naziri <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fli_Kamal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əli Kamal (səhifə mövcud deyil)">Əli Kamal</a> bəy sirkulyar göndərərək Mustafa Kamalın yaxşı əsgər olduğunu, amma ingilislərin təzyiqi səbəbilə vəzifəsindən uzaqlaşdırıldığını bildirdi. Amasya sirkulyarında vətənin bütövlüyü və xalqın azadlığı mühüm məsələ idi. Sirkulyarda <a href="/wiki/Sivas" title="Sivas">Sivasda</a> konqres keçiriləcəyi bildirilmişdi. Şərq əraziləri üçün isə Ərzurumda konqres təşkil ediləcəyi, daha sonra <a href="/wiki/%C6%8Frzurum_konqresi" title="Ərzurum konqresi">Ərzurum konqresinin</a> üzvlərinin də Sivasa qoşulacağı bildirilmişdir. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ərzurum_konqresi"><span id=".C6.8Frzurum_konqresi"></span>Ərzurum konqresi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=16" title="Ərzurum konqresi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=16" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ərzurum konqresi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/%C6%8Frzurum_konqresi" title="Ərzurum konqresi">Ərzurum konqresi</a> </i></div></dd></dl> <p>Mustafa Kamalın hakimiyyətə daxil olmasını istəməyən Əli Kamal 23 iyunda yerli səllahiyyətli şəxslərə "onun hökümət işləri ilə əlaqəli heç bir istəyinin yerinə yetirilməməsi" əmrini </p><p>verdi. Bundan xəbəri olmayan Mustafa Kamal və Rauf 26 iyundan Amasyadan Ərzuruma gəldilər. Sivas qubernatoru <a href="/w/index.php?title=R%C9%99%C5%9Fid_Pa%C5%9Fa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rəşid Paşa (səhifə mövcud deyil)">Rəşid Paşa</a> Mustafa Kamalı necə qarşılamalı olduğu barədə İstanbula sual göndərdi. Əli Kamal və Hərbi nazir Şövkət Turqut Paşa arasında şiddətli münaqişə baş verdi; iki nazir də 26 iyunda istefa verdi. Yeni nazir <a href="/w/index.php?title=R%C9%99%C5%9Fid_Akif_Pa%C5%9Fa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rəşid Akif Paşa (səhifə mövcud deyil)">Rəşid Akif Paşa</a> Sivas qubernatoruna Mustafa Kamalı "vəzifəsindən uzaqlaşdırılmış bir general kimi qarşılamasını" bildirdi. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile,_Sivas,_Eyl%C3%BCl_1919.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/230px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png" decoding="async" width="230" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/345px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/460px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png 2x" data-file-width="1104" data-file-height="705" /></a><figcaption>Mustafa Kamal Paşa <a href="/wiki/C%C9%99mil_Cahid_Toyd%C9%99mir" title="Cəmil Cahid Toydəmir">Cəmil Cahid Bəy</a> ilə <a href="/wiki/Sivas" title="Sivas">Sivasda</a>, sentyabr 1919</figcaption></figure> <p>Kazım Qarabəkir Mustafa Kamalı 3 iyulda Ərzurumdan 15 km uzaqlıqda qarşıladı və qonaqları təntənə ilə Ərzurum qalasının qərərgahına apardı. Mustafa Kamal 7 iyulda bütün komandirlərə göndərdiyi sonuncu əmrində hərbi və milli təşkilatların dağıdılmaması, komandanlıq mövqelərinin təhvil verilməməsi, döyüş sursatı və silahların verilməməsi, “düşmən” birləşmələrinin atacağı addımlara əks-hücum göstərilməli olduğunu bəyan etdi. Bu əmrdən xəbər alan admiral Kaltorp Refət və Mustafa Kamalın dərhal geri gətirilməsini əmr etdi. 8-9 iyul gecəsi Mustafa Kamal Hərbi nazir Əli Fərid Paşa ilə teleqraf vasitəsilə saatlarla danışdı. Danışıq bitdikdən sonra vəzifəsindən uzaqlaşdırılacağını hiss edən Mustafa Kamal istefa verdi, Fərid Paşa aisə vəzifəsindən uzaqlaşdırıldığını dedi. </p><p><a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkir Paşa</a> tərəfindən <a href="/wiki/%C6%8Frzurum" title="Ərzurum">Ərzurumda</a> keçirilən <a href="/wiki/%C6%8Frzurum_konqresi" title="Ərzurum konqresi">Ərzurum konqresinə</a> qatıldı. Mustafa Kamal əvvəlcə hazırlıq komissiyasının başçısı, daha sonra Qarabəkirin səyi nəticəsində konqresin başçısı seçildi. Çıxışında "ölkənin bölündüyünü, İstanbul hökümətinin gücüz olduğunu və Antanta dövlətləriin intriqalarından danışdı; ölkəni dirçəldə biləcək milli hökümət qura biləcəklərindən bəhs etdi. </p><p>Konqres İtanbul höküməti tərəfindən ciddi etirazla qarşılandı. Belə ki, konqresin özünü parlament hesab etdiyi, bu səbəblə onun dərhal sona çatmasını, Mustafa Kamal və tərəfdaşlarının dərhal tutulub İstanbula göndərilməsi istənirdi. Mustafa Kamalın başçılığı ilə əks-cavabda bu ittihamlar rədd edildi. </p><p>7 avqustda <a href="https://en.wikisource.org/wiki/tr:Erzurum_Kongresi_Beyann%C3%A2mesi" class="extiw" title="wikisource:tr:Erzurum Kongresi Beyannâmesi">Ərzurum konqres bəyanatı</a> yayımlandı. Bu bəyannamədə vətənin bölünməzliyi, vətəni qorumağı və müstəqilliyi İstanbul höküməti bacara bilməsə, müvəqqəti hökümət qurulacağı, xristian azlıqlara siyasi və sosial tarazlığı pozacaq azadlıq verilməyəcəyi, mandat sisteminin qəbul edilməyəcəyi qərara alınmışdı. </p><p>Mustafa Kamal konqresin bitməsindən sonra üç həftə Ərzurumda qaldı. Ərzurumda yaşayan təqaüdə çıxmış mayordan <a href="/wiki/Sivas" title="Sivas">Sivasa</a> getmək üçün borc aldı. 29 avqustda <a href="/w/index.php?title=Mazhar_M%C3%BCfit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mazhar Müfit (səhifə mövcud deyil)">Mazhar Müfit</a>, <a href="/wiki/Rauf_Orbay" title="Rauf Orbay">Rauf</a> və <a href="/w/index.php?title=Raif_Dinc&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raif Dinc (səhifə mövcud deyil)">Raif Əfəndi</a> ilə birlikdə Ərzurumdan ayrıldı. Ərzincanda <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fhm%C9%99d_Fevzi_Baysoy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əhməd Fevzi Baysoy (səhifə mövcud deyil)">Fevzi Əfəndi</a> də onlara qoşuldu. 2 sentyabrda Sivasa çatdılar.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sivas_konqresi">Sivas konqresi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=17" title="Sivas konqresi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=17" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sivas konqresi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Sivas_konqresi" title="Sivas konqresi">Sivas konqresi</a> </i></div></dd></dl> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee,_Sivas,_1919.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/230px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg" decoding="async" width="230" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/345px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/460px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg 2x" data-file-width="3569" data-file-height="2772" /></a><figcaption>Mustafa Kamal (ön sırada, ortada) və bəzi <a href="/wiki/Sivas_konqresi" title="Sivas konqresi">Sivas konqresinin</a> üzvləri</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Sivas_konqresi" title="Sivas konqresi">Sivas konqresi</a> 4-11 sentyabr 1919-cu il tarixləri aralığında keçirilmişdir. Mustafa Kamal etirazlara baxmayaraq konqresin birinci günündə sədr seçildi. 11 sentyabrda elan edilən "<a href="https://en.wikisource.org/wiki/tr:Sivas_Kongresi_Beyannamesi" class="extiw" title="wikisource:tr:Sivas Kongresi Beyannamesi">Sivas konqresi bəyannaməsi</a>"ndə <a href="/wiki/Mudros_m%C3%BCqavil%C9%99si" title="Mudros müqaviləsi">Mudros müqaviləsi</a> imzalandığı günə qədərki torpaqların qorunacağı və bütovlüyü qeyd edilmişdir. </p><p>Konqres müddətində İstanbul höküməti Mustafa Kamalı həbs etməyə cəhd etdilər. 3 sentyabrda Daxili İşlər naziri <a href="/w/index.php?title=Hac%C4%B1_Adil_Arda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hacı Adil Arda (səhifə mövcud deyil)">Adil Arda</a> və yeni Hərbi nazir <a href="/w/index.php?title=S%C3%BCleyman_%C5%9E%C9%99fiq_Pa%C5%9Fa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Süleyman Şəfiq Paşa (səhifə mövcud deyil)">Süleyman Şəfiq Paşa</a> <a href="/wiki/Elaz%C4%B1%C4%9F" title="Elazığ">Elazığ</a> qubernatoru Əli Qalibə Mustafa Kamalı həbs edib konqresi ləğv etməsini əmr etmişdi. Əli Qalib Malatyaya gələrək ingilis kapitan Eduard Noel və kürd Bədirxan ailəsinin bəzi nümayəndələri ilə görüşdü. <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkir</a> baş verəcək sui-qəsd cəhdinə qarşı kiçik süvari dəstəni <a href="/wiki/Malatya" title="Malatya">Malatyaya</a> göndərib Bədirxanları həbs etməyi əmr etdi. Bunu eşidən Əli Qalib, mayor Noel və Bədirxanlar <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyaya</a> qaçdı. İstanbul höküməti isə Mühittin Paşaya <a href="/wiki/Sivas" title="Sivas">Sivasa</a> gedib buranı nəzarətdə saxlamasını əmr etmişdi, amma Əli Fuadın əmri ilə onlar hələ yolda olarkən yaxalanmışdır. </p><p>Bu uğursuz əməliyyatlar millətçilərin Anadolunun işğal olunmamış ərazilərində hakimiyyəti ələ keçirmələrinə yol açdı. 24 sentyabrda <a href="/wiki/Trabzon" title="Trabzon">Trabzon</a> qubernatoru həbs edildi; 26 sentyabrda Konya qubernatoru Refət Belənin şəhəri tutmaq üçün gəldiyini eşidəndən sonra şəhərdən uzaqlaşdı. Bunları görən İstanbul höküməti Anadoluda nəzarəti itirəcəyini başa düşdü və 27 sentyabrda <a href="/wiki/%C6%8Fbd%C3%BCl_K%C9%99rim_Pa%C5%9Fa" title="Əbdül Kərim Paşa">Əbdül Kərim Paşanın</a> vasitəçiliyi ilə Mustafa Kamalla teleqraflaşdı. Mustafa Kamal bu danışıqda <a href="/w/index.php?title=Damad_F%C9%99rid_Pa%C5%9Fa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Damad Fərid Paşa (səhifə mövcud deyil)">Damad Fərid Paşanın</a> istefa verməyini istədi. 30 sentyabrda Damad Fərid istefa verdi və onun yerinə <a href="/wiki/%C6%8Fli_Rza_Pa%C5%9Fa" title="Əli Rza Paşa">Əli Rza Paşa</a> sədrəzəm olaraq təyin olundu. Sonda 20-22 oktyabr tarixlərində İstanbul höküməti ilə Mustafa Kamal <a href="/wiki/Amasya" title="Amasya">Amasyada</a> görüşdü. 3 gün davam edən görüşün nəticəsində zəif razılaşma əldə edildi. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="TBMM-nin_açılışı"><span id="TBMM-nin_a.C3.A7.C4.B1l.C4.B1.C5.9F.C4.B1"></span>TBMM-nin açılışı</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=18" title="TBMM-nin açılışı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=18" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: TBMM-nin açılışı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi">Türkiyə Böyük Millət Məclisi</a></div> <p>Mustafa Kamal 27 dekabr 1919-cu ildə <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankaraya</a> gəldi. 29 dekabrda İstanbul höküməti Mustafa Kamalın öz istəyi ilə istefa etdiyini elan etdi. 1919-cu ilin dekabrında sonuncu <a href="/wiki/Amerika_Birl%C9%99%C5%9Fmi%C5%9F_%C5%9Etatlar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Amerika Birləşmiş Ştatları">ABŞ</a> təklifində "qondarma Ermənistan dövlətinin yanında Türk dövləti" qurulacağını qeyd edilmişdi. 1920-ci ilin yanvar ayında yunanların Qərbi Anadolunu işğal edəcəkləri şayiələri yayılmağa başladı. 9 yanvarda polkovnik <a href="/wiki/F%C9%99xr%C9%99ddin_Altay" title="Fəxrəddin Altay">Fəxrəddin Altay</a> ilə görüşən Mustafa Kamal yunanlara qarşı Qərbi Anadoludakı bütün ordunun başına keçməyi planlaşdırdığını bildirdi. Həmçinin polkovnik İsmət ilə Ankarada görüşüb <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan" title="Yunanıstan">Yunanıstan</a> ilə müharibənin qaçınılmaz olduğunu və döyüşdə kiçik dəstələrlə yox, nizami ordu ilə qələbə qazana biləcəyini bildirdi. </p><p>12 yanvar 1920-ci ildə 72 vəkillə Osmanlının sonuncu məclis iclası keçirildi. 28 yanvar 1920-ci ildə Osmanlı <a href="/wiki/M%C9%99clis-i_M%C9%99busan" title="Məclis-i Məbusan">Məclis-i Məbusanın</a> Mustafa Kamalın başçılığı ilə hazırlanmış qərarlarını qəbul etdi, 17 fevralda isə ictimaiyyətə açıqlandı. "Türkiyə" ifadəsinin ilk dəfə qeyd olunduğu bu bildirişi Birinci Dünya müharibəsini sona çatdıran sülh müqaviləsində Türkiyənin qəbul etdiyi hərbi şərtlər təşkil edirdi. Həmin vaxtda <a href="/wiki/Antanta_D%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Antanta Dövlətləri">Antanta Dövlətləri</a> İstanbulun işğalı ilə bağlı görüşürlər, həmçinin Anadoluda hakimiyyət boşluğu yaranırdı. 3 martda sədrəzəm <a href="/wiki/%C6%8Fli_Rza_Pa%C5%9Fa" title="Əli Rza Paşa">Əli Rza Paşa</a> istefa verdi; yerinə Saleh Paşa gəldi. İngilislər 15-16 martda hakimiyyətə müdaxilə etdilər, mühüm binaları tutub türk millətçiləri həbs etməyə başladılar. Həbs edilmiş millətçilər daha sonra <a href="/wiki/Malatya" title="Malatya">Malatyaya</a> sürgün ediləcəkdi. 18 mart 1920-ci ildə İstanbuldakı son məclis iclası keçirildi və məclisin müddətsiz fəaliyyətini dayandırmasına qərar verildi. </p><p>İngilislərin bu cəhdlərinə cavab olaraq Mustafa Kamal əvvəlcə Anadoludakı ingilis zabitlərin saxlanmasını əmr etdi. Daha sonra isə İstnabuldakı vəkilləri Anakaraya çağıraraq yeni seçkilər keçirdi. </p><p> 23 aprel 1920-ci ildə Ankarada <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi">Türkiyə Böyük Millət Məclisi</a> açıldı. Məclis 24 apreldə fəaliyyətə başladı. Mustafa Kamal 120 səsdən 110-unu əldə edərək sədr seçildi. TBMM açıldıqdan bir gün sonra Mustafa kamal açılış danışığında <a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsinə</a> girməyin məcburi olduğunu ifadə etdi:</p><blockquote><p>"Nəticəsi fəlakət və təəssüfləndirici hadisələrə səbəb olan və xalqımızın kədərinə yol açan Dünya müharibəsinə qoşulmamaq əlbəttə ki, daha çox yaxşı olardı. Lakin bu maddi cəhətdən mümkün deyildi. Çünkü qoşulmamağımız silahlı bitərəfliliyi, yəni boğazların bağlı olmasını tələb edirdi. Halbuki vətənimizin coğrafi mövqeyi, İstanbulun strateji vəziyyəti, rusların Antanta dövlətləri ilə birgə olması bizim müharibədən uzaq olmamıza qətiyyən uyğun deyildi. Bundan əlavə silahlı bitərəfliliyin davam etməsi üçün pulumuz, silahımız, sənayemiz, qısaca, lazımi sursatlarmız da yox idi. Antanta dövlətlərinin, xüsusilə ingilislərin pul verməməyi bir yana, gəmilərimizi ələ keçirərək xalqın əziyyətlə topladığı gəmiqayırmaya aid yeddi milyon lirəmizi məcburi almaları, Antanta dövlətlərinin müharibə elan etmələri, Osmanlının xeyrinə olmayan Emənistan Respublikası yaratmağa qərar verdiklərini bildirmələri və hətta bolşeviklərin paylaşdığı gizli müqavilələrdən də göründüyü kimi İstanbulun Çar Rusiyasına vəd edilməsi müharibəyə Antanta dövlətlərinə qarşı girməyimizin məcburi olduğunu göstərən açıq-aydın faktlardır."<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken,_%C4%B0zmit,_18_Haziran_1922.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/250px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png" decoding="async" width="250" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/375px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/500px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png 2x" data-file-width="1276" data-file-height="699" /></a><figcaption>Ali Baş Komandan Mustafa Kamal Paşa Türk qoşunlarının yanında (<a href="/wiki/%C4%B0zmit" title="İzmit">İzmit</a>, 18 iyun 1922)</figcaption></figure> <p>Bir həftə sonra isə "The Mail" qəzetinin 1 may 1920-ci il tarixli manjetində qeyd edilirdi ki, Mustafa Kamal <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_imperiyas%C4%B1" title="Osmanlı imperiyası">Osmanlının</a> dağılmasında, <a href="/wiki/%C4%B0slam" title="İslam">İslamın</a> ayaq altına düşməsində İngiltərəni ittiham edirdi. Qoşunlarını soyqırım törətməkdə ittiham edənləri isə qəti təkzib etdi; yalnız qırğın törədənlərin cəzalandırıldığını qeyd etdi. Bundan əlavə "İngiltərəni cəzalandıracam" deyən Mustafa Kamal İngiltərə koloniyalarında üsyanın başlamasının öz əlində olduğunu bildirdi. </p><p>19-26 apreldə Antanta dövlətləri <a href="/wiki/San-Remo_konfrans%C4%B1_(1920)" title="San-Remo konfransı (1920)">San-Remo konfransında</a> Osmanlının bölünməsini planlaşdırırdılar. Britaniya Baş naziri <a href="/wiki/Devid_Lloyd_Corc" title="Devid Lloyd Corc">Lloyd Corc</a> Qərbi Anadolunun işğal planını dəstəkləyirdi. Görüşlər bitdikdən sonra uzun müddət gözləyən yunanlar şərqə və şimala doğru hərəkətə keçərək 8 iyulda <a href="/wiki/Bursa" title="Bursa">Bursanı</a> tutdular. Yunanlar <a href="/wiki/%C4%B0zmir" title="İzmir">İzmirin</a> şimalından Mərmərənin cənubuna qədər olan bütün <a href="/wiki/Egey_d%C9%99nizi" title="Egey dənizi">Egey</a> sahili əraziləri işğal etdilər. 25 iyulda Ədirnə, 27 iyulda isə bütün Frakiya itirildi. </p><p>10 avqustda İstanbul höküməti ilə Antanta dövlətləri arasında <a href="/wiki/Sevr_m%C3%BCqavil%C9%99si" title="Sevr müqaviləsi">Sevr müqaviləsi</a> imzalandı. Mustafa Kamal bu vaxt ərzində Antanta dövlətlərinə qarşı siyasi dəstək əldə etməyə çalışırdı.Bu məqsədlə Rusiyaya göndərilən heyət 19 iyulda <a href="/wiki/Moskva" title="Moskva">Moskvaya</a> çatmış və ingilislərə qarşı <a href="/wiki/Bol%C5%9Fevikl%C9%99r" title="Bolşeviklər">bolşevikləri</a> müttəfiqliyə dəvət etmişdi. Bolşeviklərin təhlükəli müttəfiq olduğunu düşünən Mustafa Kamal həm daxili, həm də xarici siyasətdə siyasi tarazlığı qormağa önəm verdi. Uzun görüşlərdən sonra rusların Şərqi Anadoluda torpaq tələbləri qəti şəkildə rədd edildi. Mustafa Kamal Kazım Qarabəkirə <a href="/wiki/Qars" title="Qars">Qarsın</a> qərbini yenidən tutmağa icazə verdi. 29 sentyabrda zəif erməni müqavimətinə baxmayaraq <a href="/wiki/Sar%C4%B1qam%C4%B1%C5%9F_(Qars)" title="Sarıqamış (Qars)">Sarıqamış</a> alındı; 24-30 oktyabrda Qars ermənilərdən geri alındı. Mustafa Kamalın təlimatı ilə ermənilərin üzərinə təzyiq davam etdirildi; 18 noyabrda ermənilər tamamilə məğıub olaraq Ankararın şərtlərini qəbul etməyə məcbur oldular. 3 dekabr 1920-ci ildə imzalanan <a href="/wiki/G%C3%BCmr%C3%BC_m%C3%BCqavil%C9%99si" title="Gümrü müqaviləsi">Gümrü müqaviləsi</a> ilə <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan">Ermənistanın</a> sərhədi tanındı. Şərq sərhədində təhülkəsizlik təmin edildikdən sonra qoşunlar qərbə göndərildi. <a href="/wiki/Kilikiya" title="Kilikiya">Kilikiya</a> və Şimali Mesopotamiyadakı qüvvələr nizami vəziyyətə salındı. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mudanya_barışığı"><span id="Mudanya_bar.C4.B1.C5.9F.C4.B1.C4.9F.C4.B1"></span>Mudanya barışığı</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=19" title="Mudanya barışığı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=19" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mudanya barışığı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Mudanya_bar%C4%B1%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Mudanya barışığı">Mudanya barışığı</a> </i></div></dd></dl> <p><a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_h%C3%BCcum" title="Böyük hücum">Böyük hücumun</a> ardınca 11 oktyabr 1922-ci ildə TBMM, İngiltərə, Fransa və İtaliya arasında imzalanan <a href="/wiki/Mudanya_bar%C4%B1%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Mudanya barışığı">Mudanya barışığı</a> ilə müharibə sona çatdı. Yunanlar görüşlərdə iştirak etməmişdi, müqavilədə İtaliya onları təmsil edirdi. Bu müqavilənin nəticəsində türklər və yunanlar arasında müharibə başa çatdı. Şimali Frakiya TBMM-yə verilmiş və sülh müqaviləsi imzalanana qədər TBMM burada ən çox 8000 nəfərlik qoşun saxlaya bilərdi. Boğazlar və İstanbul da TBMM hökümətinə verilmişdi. Sülh müqaviləsi imzalanana qədər Antanta dövlətləri İstanbulda qalacaqdı. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lozanna_müqaviləsi"><span id="Lozanna_m.C3.BCqavil.C9.99si"></span>Lozanna müqaviləsi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=20" title="Lozanna müqaviləsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=20" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Lozanna müqaviləsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Lozanna_m%C3%BCqavil%C9%99si" class="mw-redirect" title="Lozanna müqaviləsi">Lozanna müqaviləsi</a> </i></div></dd></dl> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa,_Bal%C4%B1kesir,_1923.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/151px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png" decoding="async" width="151" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/227px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/302px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png 2x" data-file-width="591" data-file-height="774" /></a><figcaption>Mustafa Kamal Paşa (<a href="/wiki/Bal%C4%B1k%C9%99sir" title="Balıkəsir">Balıkəsir</a>, 1923)</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Mudanya_bar%C4%B1%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Mudanya barışığı">Mudanya barışığından</a> sonra sülh müqaviləsi imzalanması üçün bitərəf ölkə olan İsveçrənin <a href="/wiki/Lozanna" title="Lozanna">Lozanna</a> şəhəri seçilmişdi. Burada Türkiyəni <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> təmsil etmişdi. Konfrans 20 noyabr 1922-ci ildə çağrıldı və fikir ayrılığı səbəbindən 4 fevral 1923-cü ildə danışıqlar dayandı. 23 aprel 1923-cü ildə danışıqlar yenidən başlamış və 24 iyul 1923-cü ildə <a href="/wiki/Lozanna_m%C3%BCqavil%C9%99si_(1923)" title="Lozanna müqaviləsi (1923)">Lozanna müqaviləsi</a> imzalanmışdır. Müqavilədə cənub sərhədləri olduğu kimi saxlanmışdır. Meriç çayı <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan" title="Yunanıstan">Yunanıstanla</a> sərhəd təyin edilmişdir. Qaraağac və ətraf əraziləri təzminat olaraq Türkiyəyə verilmişdir. Egey dənizindəki <a href="/wiki/Bozcaada" title="Bozcaada">Bozcaada</a> və <a href="/wiki/G%C3%B6k%C3%A7eada" title="Gökçeada">Gökçeada</a> da Türkiyəyə verilmiş, yunanların əlində qalan Anadoluya yaxın adaların silahsızlaşdırılması qərarı qəbul edilmişdir. Kapitulyasiyalar tamamilə ləğv edilmişdir. Osmanlı imperiyasının 1845-ci ildən <a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsinin</a> sonuna qədər olan borcları yenidən hesablanaraq azaldılmışdır. Həmçinin borclar Osmanlıdan ayrılan dövlətlər arasında gəlir nisbətinə uyğun olaraq bölüşdürülmüşdür. Türkiyənin borclarını türk pulu və ya fransız frankı ilə ödəməsi təklifi qəbul edilmişdir. Lozanna Boğazlar müqaviləsi ilə boğazlardan sərbəst keçmək təmin edilmiş, Boğazlar Komissiyası qurulmuş, boğazlar və ətrafı silahsızlaşdırılmışdır. Türkiyədə yaşayan yunanlarla Yunanıstanda yaşayan türklərin yer dəyişdirməsi qəbul edilmişdir. Beləliklə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">İstiqlaliyyət müharibəsi</a> 24 iyul 1923-cü ildə Lozanna müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələnmişdir. Bu müqavilədən sonra <a href="/wiki/Sevr_m%C3%BCqavil%C9%99si" title="Sevr müqaviləsi">Sevr müqaviləsi</a> ləğv edilmiş, <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə</a> Lozanna müqaviləsinə əsasən qurulmuşdur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Republikanın_elan_edilməsi"><span id="Republikan.C4.B1n_elan_edilm.C9.99si"></span>Republikanın elan edilməsi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=21" title="Republikanın elan edilməsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=21" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Republikanın elan edilməsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/220px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/330px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/440px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg 2x" data-file-width="730" data-file-height="538" /></a><figcaption>Mustafa Kamala şeir oxuyan uşaq, (Vəzirxan, 16 yanvar 1923)</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal sultanlığın ləğvindən sonra 15 yanvar 1923-cü ildə <a href="/wiki/%C6%8Fski%C5%9F%C9%99h%C9%99r" title="Əskişəhər">Əskişəhərdə</a> hökumət sistemləri ilə bağlı çıxışında respublikaya qarşı çıxır və respublika ilə konstitusiya monarxiyası arasında heç bir fərq olmadığını bildirir: </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal,_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/220px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg" decoding="async" width="220" height="291" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/330px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/440px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg 2x" data-file-width="972" data-file-height="1287" /></a><figcaption>Kamal Paşa <a href="/wiki/Nur%C9%99ddin_%C4%B0brahim_Konyar" title="Nurəddin İbrahim Konyar">Nurəddin Paşanın</a> 2-ci Ağır Artilleriya bölüyünün yanında, 18 yanvar 1923</figcaption></figure> <p><i>"Bütün dünya tarixində və bu gün də dünya üzrə mütləqiyyət idarəsinə, konstitusiyalı idarəyə rast gəlirik, bir də respublika hökümətləri də görürük. Bildiyimiz konstitusiyalı monarxiya və respublika hökümətlərinin təşkili hakimiyyət bölgüsü əsasında təşkil edilir. Biz hakimiyyət birliyi əsasında hökümət təsis etdik... Məncə həqiqətdə hakimiyyət bölgüsü yoxdur, hakimiyyət birliyi vardır. Əgər şəriət qaydalarına uyğunluq baxımından qiymətləndirmək istəyirsinizsə, nəzərinizə çatdırım ki, bizim şəriət qaydalarımızda müəyyən bir hökumət ifadəsi yoxdur. Respublika, mütləqiyyət formaları kimi bir forma müəyyən edilməyib..."<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i> </p><p>Mustafa Kamal müxalifətin gücləndiyi, seçkilərin keçiriləcəyi vaxtın qeyri-müəyyən olduğu bir vaxtda, 19 yanvar 1923-cü ildə <a href="/wiki/%C4%B0zmit" title="İzmit">İzmitdə</a> parlamentli idarəetmə sistemini müdafiə edir və respublikanın üstün olduğunu belə açıqlayır: <i>"Bizim hökümətimiz daha <a href="/wiki/Despotizm" title="Despotizm">despotik</a> hökümət deyildir. Mütləq və konstitusiyalı monarxiya höküməti də deyildir. Bizim hökümətimiz Fransa və ya Amerika hökümətlərinə də oxşamır. Bizim hökümətimiz xalq hökümətidir. Tam olaraq şura hökümətidir. Yeni Türkiyə dövlətində hakimiyyət xalqındır..."</i><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ataturk_mersin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/220px-Ataturk_mersin.jpg" decoding="async" width="220" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/330px-Ataturk_mersin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/440px-Ataturk_mersin.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="605" /></a><figcaption>Kamal Paşa <a href="/wiki/Mersin" title="Mersin">Mersin</a> əhalisinin qarşısında, 1923</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal 2 fevral 1923-cü ildə İzmirdə çıxışında respublika ilə konstitusiyalı monarxiya idarəetmə üsulları arasında çox kiçik fərq olduğunu belə ifadə edir: <i>"Mütləqiyyət hökümətləri vardır, konstitusiyalı hökümətlər də vardır, respublika hökümətləri də vardır. Bunlar bu gün dünyada gördüyümüz idarəetmə formalarıdır. Lakin bütün bu adları iki ad altında birləşdirə bilərsiniz. Şəxsi hakimiyyət vardır və yaxud respublikalı hakimiyyət vardır. Mən bu ifadə tərzimlə respublika ilə konstitusiyalı hakimiyyət arasında çox az fərq olduğunu gördüm... Məncə, sultanlıq, respublika formalarında müəyyən müddət dəyişməz səlahiyyətlərə malik olan müvəqqəti sultan vardır. Digərində idə özü sultan olan və öldükdən sonra da övladına və yaxud qohum və yaxınlarına miras olaraq qalan sultanlıq vardır..."<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_(7_November_1923).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg/190px-The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg" decoding="async" width="190" height="247" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg/285px-The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg/379px-The_Multiple_Dictator_-_British_propaganda_against_Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%287_November_1923%29.jpg 2x" data-file-width="576" data-file-height="750" /></a><figcaption>Mustafa Kamala aid ingilis karikaturası, 7 noyabr 1923</figcaption></figure> <p>Mustafa Kamal respublikanın elan ediləcəyini ilk dəfə 22 sentyabr 1923-cü ildə "Wiener Neue Freie Fresse" qəzetinin müxbirinin paytaxtın hara olacağı sualına cavab olaraq ifadə etmişdir: <i>"O ki, qaldı <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyənin</a> paytaxtı məsələsinə. Bunun cavabı təbiidir: <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> Türkiyə Respublikasının paytaxtıdır."</i><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_Konya%27da_(1923).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/330px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/440px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg 2x" data-file-width="468" data-file-height="338" /></a><figcaption>Kamal Paşa <a href="/wiki/Konya" title="Konya">Konyada</a>, 22 mart 1923</figcaption></figure> <p>İstiqlaliyyət müharibəsinin ardınca Türkiyədə iki başlı hakimiyyət yaranmışdı. <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi">TBMM</a> 1 noyabr 1922-ci ildə Osmanlı sultanlığını ləğv edib <a href="/wiki/VI_Mehmed" title="VI Mehmed">VI Mehmedi</a> hakimiyyətdən uzaqlaşdıraraq İstanbul hökümətinin hüquqi varlığına son qoydu. 8 aprel 1923-cü ildə yeni rejimin təməlini təşkil edən <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Xalq Partiyasının</a> (CXP) əsasını qoydu.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>25 oktyabr 1923-cü ildə həm Baş nazir, həm də Daxili İşlər naziri olan <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Bəy</a> Daxili İşlər nazirliyini tərk etdiyi açıqladı. Qazi Mustafa Kamal 28 oktyabr 1923-cü il gecəsi <a href="/wiki/%C3%87ankaya" title="Çankaya">Çankayada</a> İsmət Paşa və bəzi şəxsləri toplayaraq "Sabah respublikanı elan edəcəyik," dedi və öz qərarını açıqladı. 29 oktyabr axşam yerli saatla saat 18:45-də TBMM-nin iclası başladı. Anayasa Komissiyasının hesabatı və digər sənədlər təsdiqlənmək üçün iclasa təqdim edildi və 29 oktyabr 1923-cü il bazar ertəsi axşamı saat 20:30-da millət vəkillərinin alqışları və "Yaşasın cümhuriyyət!" nidaları ilə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">respublika</a> elan edildi.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prezidentlik_dövrü_(1923-1938)"><span id="Prezidentlik_d.C3.B6vr.C3.BC_.281923-1938.29"></span>Prezidentlik dövrü (1923-1938)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=22" title="Prezidentlik dövrü (1923-1938) bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=22" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Prezidentlik dövrü (1923-1938)"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk,_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg/180px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg" decoding="async" width="180" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg/270px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg/359px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%2C_Asr%C3%AE_Hafta_7_Kanun_II_1926.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1928" /></a><figcaption>"Asri Hafta" qəzetində "Xilaskar<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>Q 5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> və muhibimiz, şanlı və uca qazimiz Mustafa Kamal Paşa Həzrətləri" alt yazısı ilə paylaşılan şəkil, 1926</figcaption></figure> <p>Respublikanın elan edilməsinin ardınca keçirilən prezident seçkisində iştirak edən 158 millət vəkilinin hamısının seçimi ilə Qazi Mustafa Kamal <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyənin</a> ilk prezidenti seçildi.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Atatürk öz sözü ilə Türkiyəni "müasir mədəniyyət səviyyəsinə çatdırmaq" məqsədi ilə bir sıra mühüm islahatlar keçirdi. 1924-cü il konstitusiyasına əsasən TBMM 29 oktyabr 1923-cü ildə keçirilən prezident seçkisindən sonra üç dəfə də (1927, 1931, 1935-ci illərdə) Qazi Mustafa Kamalı yenidən prezident seçdi. Atatürkün prezidentlik dövründə <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a>, <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a> və <a href="/wiki/C%C9%99lal_Bayar" title="Cəlal Bayar">Cəlal Bayar</a> Baş nazir olmuşdur. Bu müddətdə ən çox vəzifədə olan və ən çox hökümət quran <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> olmuşdur. Belə ki, Atatürkün prezidentliyi dövründə 8 hökümət qurulmuşdur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Daxili_siyasət"><span id="Daxili_siyas.C9.99t"></span>Daxili siyasət</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=23" title="Daxili siyasət bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=23" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Daxili siyasət"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%A7%C3%BCl%C3%BCk" title="Atatürkçülük">Atatürkçülük</a> və <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%BCn_Prinsipl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Atatürkün Prinsipləri">Atatürkün Prinsipləri</a></div> <p>Atatürk tez-tez ölkədə səyahət edərək dövlət işlərinə yerində nəzarət etmişdir.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İslahatlar"><span id=".C4.B0slahatlar"></span>İslahatlar</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=24" title="İslahatlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=24" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İslahatlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_islahatlar%C4%B1" title="Atatürk islahatları">Atatürk islahatları</a></div> <p>TBMM-də 3 mart 1924-cü ildə Təhsil islahatı keçirilərək mədrəsələr ləğv edilmiş və Türkiyə Respublikasının sərhədləri daxilində yerləşən bütün məktəblər <a href="/wiki/T%C9%99hsil_Nazirliyi_(T%C3%BCrkiy%C9%99)" class="mw-redirect" title="Təhsil Nazirliyi (Türkiyə)">Türkiyə Respublikası Təhsil Nazirliyinə</a> tabe edilmişdir. Təhsil qurumlarının vahid bir yerə tabe edilməsi ilə təhsil milliləşdirilmişdir. Həmin tarixdə TBMM-də qəbul edilən digər bir qanunla xəlifəlik ləğv edilmiş və <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1_xan%C9%99dan%C4%B1" title="Osmanlı xanədanı">Osmanlı xanədanının</a> nümayəndələri vətəndaşlıqdan çıxardılaraq xaricə sürgün edilmişdir. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg/230px-Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg" decoding="async" width="230" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg/345px-Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg/460px-Atat%C3%BCrk_Samsun-%C3%87ar%C5%9Famba_demiryolu_temel_atma_t%C3%B6reni_konu%C5%9Fmas%C4%B1.jpg 2x" data-file-width="468" data-file-height="332" /></a><figcaption>Prezident Qazi Mustafa Kamal Samsun-Çarşamba dəmir yolunun təməlinin atılması mərasimində, 21 sentyabr 1924</figcaption></figure> <p>17 fevral 1925-ci ildə aşar vergisi (onda bir vergisi) ləğv edilmişdir. Aşardan əldə edilən gəlirin dövlətin xərclərinin yüzdə otuzuna bərabər olmasına baxmayaraq kəndlilərin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və istehsalın artırılması məqsədi ilə bu vergi ləğv edilmişdir. </p><p>25 noyabr 1925-ci ildə <a href="/wiki/Papaq_inqilab%C4%B1" title="Papaq inqilabı">Papaq qanunu</a> qəbul edildi. Bu qanunla TBMM nümayəndələrinə və dövlət işçilərinə papaq taxmaq məcbur edildi və türk xalqına da buna zidd hərəkət etmək qadağan edildi. </p><p>30 noyabr 1925-ci ildə TBMM-də <a href="/wiki/Xan%C9%99gahlar" title="Xanəgahlar">xanəgahların</a>, <a href="/w/index.php?title=Zaviy%C9%99l%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zaviyələr (səhifə mövcud deyil)">zaviyələrin</a> və <a href="/wiki/T%C3%BCrb%C9%99" title="Türbə">türbələrin</a> bağlanması qanunu qəbul edildi və 13 dekabr 1925-ci ildə Türkiyə Respublikasının rəsmi qəzetində dərc edilərək qüvvəyə mindi. </p><p>Osmanlı dövlətində istifadə olunan saat, təqvim və ölçülər Avropa dövlətlərindən fərqli olduğuna görə sosial, ticari və rəsmi münasibətləri çətinləşdirirdi. Osmanlının son vaxtlarında həmin fərqliliyi aradan qaldırmaq üçün bəzi işlər görülsə də bunlar kifayət etmirdi. Respublika dövründə bu problemləri həll etmək üçün çalışıldı. 26 dekabr 1925-ci ildə qəbul edilən qanunla <a href="/wiki/Hicri_t%C9%99qvim" title="Hicri təqvim">Hicri</a> və <a href="/wiki/Rumi_t%C9%99qvim" title="Rumi təqvim">Rumi</a> təqvimlərin yerinə <a href="/wiki/Qriqori_t%C9%99qvimi" title="Qriqori təqvimi">miladi təqvim</a> qəbul edildi və 1 yanvar 1926-cı ildən başlayaraq istifadə olundu. Bundan əlavə günbatımına əsaslanan alaturka saat əvəzinə müasir dünyanın istifadə etdiyi saat sistemi təmin edildi. Bir gün 24 saata bölünərək günlük həyat nizamlandı. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg/230px-Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg/345px-Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg/460px-Atat%C3%BCrk_sanayideki_geli%C5%9Fimi_denetlerken.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="540" /></a><figcaption>Atatürk dövründə Türkiyənin yerli sənayesində inkişaf baş verdi. Türkiyənin ilk yerli təyyarəsi onun dövründə <a href="/wiki/Vecihi_H%C3%BCrqu%C5%9F" title="Vecihi Hürquş">Vecihi Hürquş</a> tərəfindən istehsal olundu.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>1928-ci ildə millətlərarası rəqəmlər qəbul edildi. 1931-ci ildə qəbul edilən qanunla istifadə olunan <a href="/wiki/Ar%C5%9F%C4%B1n" title="Arşın">arşın</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/endaza" class="extiw" title="tr:endaza">əndazə</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/okka" class="extiw" title="tr:okka">okka</a> kimi ölçü vahidləri ləğv edildi və bu ölçülərin əvəzində uzunluq vahidi olaraq <a href="/wiki/Metr" title="Metr">metr</a>, çəki vahidi olaraq isə <a href="/wiki/Kiloqram" title="Kiloqram">kiloqram</a> qəbul edildi. Bu dəyişikliklərin nəticəsində ölkədə ölçü sistemi vahid oldu. </p><p>1935-ci ildə qəbul edilmiş digər bir qanunla cümə günü olan həftə tətili yerinə şənbə günü günortadan sonra və bazar günü həftə tətili olaraq müəyyən edildi. </p><p>17 fevral 1926-cı ildə İsveçrə Evlilik Qanunundan təcümə edilib hazırlanmış Evlilik Qanunu qəbul edildi və 4 oktyabr 1926-cı ildə qüvvəyə mindi. Bu qanunla türk ailə həyatı yenidən nizamlanmış; tək qadınla evlilik, rəsmi nigah və miras mövzusunda bərabərlik təmin edilmişdir. </p><p>1 mart 1926-cı ildə 1889-cu il İtaliya Zanerdelli Qanununa əsaslanaraq hazırlanan 765 saylı Türkiyə Cinayət Qanunu TBMM tərəfindən qəbul edilərək qüvvəyə minmişdir. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Nazilli_Cotton_Factory.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Nazilli_Cotton_Factory.jpg/230px-Nazilli_Cotton_Factory.jpg" decoding="async" width="230" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Nazilli_Cotton_Factory.jpg/345px-Nazilli_Cotton_Factory.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Nazilli_Cotton_Factory.jpg/460px-Nazilli_Cotton_Factory.jpg 2x" data-file-width="730" data-file-height="412" /></a><figcaption>Atatürk Nazilli Mətbuat Zavodunun açılışında, 9 oktyabr 1937</figcaption></figure> <p>TBMM 1 noyabr 1928-ci ildə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C9%99lifba_inqilab%C4%B1" title="Türkiyə əlifba inqilabı">yeni əlifbanın qəbul edilməsinə</a> dair qanun qəbul etdi. Qanun qəbul edildikdən sonra əhaliyə oxu-yazı öyrətmək məqsədi ilə "Milli məktəblər" quruldu. Atatürk 24 noyabr 1928-ci ildə "Milli məktəblərin baş müəllimi" elan edildi. </p><p>Qadınların 1930-cu ildə yerli, 1934-cü ildə isə ümumi seçkilərdə seçmə və seçilmə hüququ tanınmışdır. </p><p>12 iyul 1932-ci ildə Atatürkün təlimatı ilə <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Qurumu" title="Türk Dil Qurumu">Türk Dili Tədqiqat Cəmiyyəti</a> qurulmuşdur. 1934-cü ildə keçirilən qurultayda cəmiyyətin adı "Türk Dili Araşdırma Qurumu"; 1936-cı ildəki qurultayda isə "Türk Dil Qurumu" olaraq dəyişdirilmişdir. </p><p>Homogen və birləşmiş xalq yaradılması üçün <a href="/wiki/T%C3%BCrkl%C9%99%C5%9Fdirm%C9%99" title="Türkləşdirmə">türkləşdirmə</a> siyasəti tətbiq edildi. Türk olmayan <a href="/wiki/Azl%C4%B1qlar" title="Azlıqlar">azlıqlara</a> ictimaiyyətdə türk dilində danışmaq məcbur edildi, türk dilində olmayan <a href="/wiki/Toponimika" title="Toponimika">toponimlər</a> və azlıqların soyadları türk dilinə çevrildi. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg/230px-The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg" decoding="async" width="230" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg/345px-The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg/460px-The_opening_ceremony_of_Singe%C3%A7_Bridge.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1437" /></a><figcaption>Atatürk Singeç körpüsünün açılışında (<a href="/wiki/Tunceli" title="Tunceli">Tunceli</a>, 17 noyabr 1937)</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda,_Ankara,_29_Ekim_1925.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png/180px-Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png" decoding="async" width="180" height="274" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png/270px-Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png/360px-Reisicumhur_Mustafa_Kemal_Cumhuriyet_Bayram%C4%B1_kutlamalar%C4%B1nda%2C_Ankara%2C_29_Ekim_1925.png 2x" data-file-width="453" data-file-height="690" /></a><figcaption>Atatürk <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankarada</a>, 29 oktyabr 1925</figcaption></figure> <p>Atatürkün təlimatı ilə qurulan qurumlardan digər biri <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Tarix_Qurumu" title="Türk Tarix Qurumu">Türk Tarix Qurumudur</a>. Türk tarixini və mədəniyyətini araşdırmaq məqsədi ilə yaradılan Türk Tarixi Tədqiqat Heyəti 4 iyun 1930-cu ildə ilk iclasını keçirmiş və idarə heyətini təyin etmişdir. 29 mart 1931-ci ildə <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Ocaqlar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Türk Ocaqları">Türk Ocaqlarının</a> 7-ci Qurultayında bağlanma qərarı verildikdən sonra, 12 aprel 1931-ci ildə "Türk Tarixi Tədqiqat Cəmiyyəti" adı ilə yenidən təşkil edilmiş və fəaliyyətinə davam etmişdir. Qurumun adı 1935-ci ildə "Türk Tarixi Araşdırma Qurumu", daha sonra isə "Türk Tarix Qurumu" olaraq dəyişdirilmişdir. </p><p>21 iyun 1934-cü ildə qəbul edilmiş <a href="/wiki/Soyad%C4%B1_Qanunu_(T%C3%BCrkiy%C9%99)" class="mw-redirect" title="Soyadı Qanunu (Türkiyə)">Soyadı Qanununa</a> görə hər türk öz adından başqa ailəsinin ortaq işlədəcəyi soyada sahib olacaqdı. Bu soyadlar türk dilində olacaq, əxlaqa zidd və gülünc adlar soyad olaraq qəbul edilməyəcəkdi. Soyadı Qanununun qəbul edilməsindən sonra 24 noyabr 1934-cü ildə TBMM tərəfindən Mustafa Kamala "Atatürk" soyadı verilmişdir. 26 noyabr 1934-cü ildə qəbul edilmiş digər bir qanunla isə; Ağa, Hacı, Hafiz, Xoca, Molla, Əfəndi, Bəy, Bəyəfəndi, Paşa, Xanım, Xanıməfəndi və Həzrətləri kimi ləqəb və titullar ləğv edilmişdir. </p><p>3 dekabr 1934-cü ildə qəbul edilən "Bəzi kisvələrin (dini geyimlər) geyilməyəcəyinə dair qanun" ilə ruhanilərin hansı din və məzhəbə mənsub olmalarından asılı olmayaraq mabəd və ayinlər xaric digər vaxtlarda ruhani geyimində olmalarına icazə veriləcəkdi. </p><p>Atatürk prezidentlik dövründə həmçinin torpaq islahatı üçün də çalışmışdır. </p><p><a href="/wiki/D%C3%BCny%C9%99vilik" class="mw-redirect" title="Dünyəvilik">Dünyəvilik</a>, <a href="/wiki/Respublika%C3%A7%C4%B1l%C4%B1q" title="Respublikaçılıq">respublikaçılıq</a>, <a href="/wiki/Milliy%C9%99t%C3%A7ilik" class="mw-redirect" title="Milliyətçilik">milliyətçilik</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/halk%C3%A7%C4%B1l%C4%B1k" class="extiw" title="tr:halkçılık">xalqçılıq</a>, <a href="/wiki/Etatizm" class="mw-redirect" title="Etatizm">dövlətçilik</a>, <a href="/wiki/%C4%B0nqilab%C3%A7%C4%B1l%C4%B1q" title="İnqilabçılıq">inqilabçılıq</a> prinsipləri 10 may 1931-ci ildə <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Firqəsinin</a> proqramında yer almış, 5 fevral 1937-ci ildə isə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Respublikas%C4%B1n%C4%B1n_Konstitusiyas%C4%B1" title="Türkiyə Respublikasının Konstitusiyası">konstitusiyaya</a> daxil edilmişdir. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="İqtisadiyyat"><span id=".C4.B0qtisadiyyat"></span>İqtisadiyyat</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=25" title="İqtisadiyyat bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=25" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İqtisadiyyat"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Atatürk 1923-1938-ci illər hakimiyyəti dövründə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_iqtisadiyyat%C4%B1" title="Türkiyə iqtisadiyyatı">Türkiyə iqtisadiyyatı</a> ortalama 7,5% qalxaraq ölkənin <a href="/wiki/%C3%9Cmumi_milli_m%C9%99hsul" title="Ümumi milli məhsul">ÜMM</a>-su dünyanın mində 3,62-sindən mində 6,62-sinə yüksəlmişdir.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Onun dövründə Türkiyə Respublikası dünyanın ən sürətlə inkişaf edən ölkələrindən biri olmuşdur.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xarici_siyasət"><span id="Xarici_siyas.C9.99t"></span>Xarici siyasət</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=26" title="Xarici siyasət bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=26" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xarici siyasət"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg/200px-King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg" decoding="async" width="200" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg/300px-King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg/400px-King_Edward_VIII_and_President_Kemal_Atat%C3%BCrk.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="346" /></a><figcaption>Atatürk <a href="/wiki/VIII_Eduard" title="VIII Eduard">VIII Eduard</a> ilə, 1936</figcaption></figure> <p>Atatürkün prezidentlik dövründə xarici siyasəti <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99-Yunan%C4%B1stan_%C9%99hali_m%C3%BCbadil%C9%99si" class="mw-redirect" title="Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi">Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi</a>, Türkiyənin <a href="/wiki/Mill%C9%99tl%C9%99r_%C4%B0ttifaq%C4%B1" title="Millətlər İttifaqı">Millətlər Cəmiyyətinə</a> qəbul olması, <a href="/wiki/Balkan_sazi%C5%9Fi" title="Balkan sazişi">Balkan sazişi</a>, <a href="/wiki/Montr%C3%B6_bo%C4%9Fazlar_konvensiyas%C4%B1" title="Montrö boğazlar konvensiyası">Montrö boğazlar konvensiyası</a> və <a href="/wiki/S%C9%99adabad_pakt%C4%B1" title="Səadabad paktı">Səadabad paktı</a> təşkil edir. </p><p>Atatürk xarici siyasətdə realist və dinamik idi. Ona verilən "xarici siyasətiniz hansı prinsipə əsaslanır?" sualına "Biz özümü tanıyan şəxslərik. Həyata keçirə bilməyəcəyimiz istəklərimiz yoxdur." cavabını vermişdir. O, <a href="/wiki/%C4%B0slamizm" title="İslamizm">islamçılıq</a> və <a href="/wiki/Turan%C3%A7%C4%B1l%C4%B1q" title="Turançılıq">turançılıq</a> ideyalarının zərərli səviyyəyə yüksəlməsinə qarşı tədbirlər görmüşdür. </p><p>Hərbi tərbiyə görən və müharibələrdə iştirak edən Atatürk əsgərlik xidmətindən sonra sülh və əmin-amanlıq üçün çalışmışdır. Bunu onun "Bizim fikrimizcə, beynəlxalq siyasi təhlükəsizliyin inkişafının birinci və ən mühüm şərti xalqların ən azı sülhməramlılıq ideyasında səmimi birliyidir." ifadəsində görmək mümkündür. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Türkiyə-Yunanıstan_münasibətləri"><span id="T.C3.BCrkiy.C9.99-Yunan.C4.B1stan_m.C3.BCnasib.C9.99tl.C9.99ri"></span>Türkiyə-Yunanıstan münasibətləri</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=27" title="Türkiyə-Yunanıstan münasibətləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=27" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Türkiyə-Yunanıstan münasibətləri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6248307"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Həmçinin bax: <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99%E2%80%93Yunan%C4%B1stan_m%C3%BCnasib%C9%99tl%C9%99ri" title="Türkiyə–Yunanıstan münasibətləri">Türkiyə–Yunanıstan münasibətləri</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te,_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg/330px-Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg/440px-Atat%C3%BCrk_%C4%B0stanbul_Metris%27te%2C_Harp_Akademileri_Tatbikatlar%C4%B1%27nda_komutanlarla_birlikte.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="692" /></a><figcaption>Atatürk Hərbi Akademiyada, 28 may 1936</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99-Yunan%C4%B1stan_%C9%99hali_m%C3%BCbadil%C9%99si" class="mw-redirect" title="Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi">Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi</a> 1923-cü ildə <a href="/wiki/Lozanna_m%C3%BCqavil%C9%99si_(1923)" title="Lozanna müqaviləsi (1923)">Lozanna müqaviləsinin</a> şərtlərindən biri olaraq Türkiyədəki yunanların Yunanıstana, Yunanıstandakı türklərin Türkiyəyə məcburi köçməsidir. Türkiyədə <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a> ilə <a href="/wiki/G%C3%B6k%C3%A7eada" title="Gökçeada">Gökçeada</a> və <a href="/wiki/Bozcaada" title="Bozcaada">Bozcaada</a>, Yunanıstanda isə <a href="/wiki/Q%C9%99rbi_Frakiya" title="Qərbi Frakiya">Qərbi Frakiya</a> bu mübadiləyə aid edilməmişdir. Mübadilənin böyük hissəsi 1923-1924-cü illərdə baş tutmuşdur. </p><p>Atatürk <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99%E2%80%93Yunan%C4%B1stan_m%C3%BCnasib%C9%99tl%C9%99ri" title="Türkiyə–Yunanıstan münasibətləri">Türkiyə-Yunanıstan münasibətlərini</a> nizamlamaq üçün 1930-cu ildə Yunanıstanın Baş naziri <a href="/w/index.php?title=Elefterios_Venizelos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elefterios Venizelos (səhifə mövcud deyil)">Elefterios Venizelosu</a> Türkiyəyə dəvət edərək keçmiş düşməni ilə dostluğun təməlini qoydu. Venizelos hakimiyyətdən getdikdən sonra da Türk-Yunan münasibətləri sabit qalmağa davam etdi. Venizelosun xələfi <a href="/w/index.php?title=Panaqis_%C3%87aldaris&action=edit&redlink=1" class="new" title="Panaqis Çaldaris (səhifə mövcud deyil)">Panaqis Çaldaris</a> 1933-cü ilin sentyabr ayında Atatürkü ziyarətə gəldi və Türkiyə Yunanıstan arasında <a href="/wiki/Balkan_sazi%C5%9Fi" title="Balkan sazişi">Balkan sazişinin</a> ilkin mərhələsi olan "Səmimi müqavilə" adında pakt imzalandı. Atatürk 1934-cü ildə Venizelos tərəfindən <a href="/wiki/%22Nobel%22_s%C3%BClh_m%C3%BCkafat%C4%B1" title=""Nobel" sülh mükafatı">"Nobel" sülh mükafatına</a> namizəd göstərildi. Amma Nobel Mükafatı Komissiyası qiymətləndirməyə qəbul etmədi. </p><p> Yunanıstanın Anadolunu işğal etməsinin yanlış olduğunu düşünən və Türkiyə ilə dotluq münasibətlərinin davam etdirilməsini müdafiə edən diktator <a href="/w/index.php?title=%C4%B0oannis_Meteksas&action=edit&redlink=1" class="new" title="İoannis Meteksas (səhifə mövcud deyil)">İoannis Meteksas</a> Atatürk haqqında demişdir:</p><blockquote><p>"...Prezident Atatürkün ortaq ideyalar və sülhməram iş birliyi çərçivəsində Türkiyə-Yunanıstan ittifaqının həqiqi qurucusu olduğunu heç vaxt unutmayacayıq. İki ölkə arasında sıx dotluq əlaqələri quruldu. Yunanıstan bu Türkiyə üçün gələcək yaradan bu böyük şəxsin xatirələrini qoruyacaq."<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Millətlər_Cəmiyyəti"><span id="Mill.C9.99tl.C9.99r_C.C9.99miyy.C9.99ti"></span>Millətlər Cəmiyyəti</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=28" title="Millətlər Cəmiyyəti bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=28" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Millətlər Cəmiyyəti"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Türkiyə Respublikası 13 aprel 1932-ci ildə keçirilən <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Cenevre_Konferans%C4%B1_(1932)" class="extiw" title="tr:Cenevre Konferansı (1932)">Cenevrə konfransında</a> Millətlər Cəmiyyətinə üzv olmağa hazır olduğunu bildirmişdir. <a href="/wiki/%C4%B0spaniya" title="İspaniya">İspaniya</a> və <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan" title="Yunanıstan">Yunanıstan</a> Türkiyənin <a href="/wiki/Mill%C9%99tl%C9%99r_%C4%B0ttifaq%C4%B1" title="Millətlər İttifaqı">Millətlər Cəmiyyətinə</a> qəbul edilməsini təklif etmişdir. Millətlər Cəmiyyəti bu təklifi 6 iyul 1932-ci ildə səsvermə yolu ilə qəbul etmişdir. Beləcə Türkiyə 18 iyul 1932-ci ildə bu cəmiyyətə üzv olmuşdur. Millətlər Cəmiyyətini 1945-ci ildən sonra <a href="/wiki/Birl%C9%99%C5%9Fmi%C5%9F_Mill%C9%99tl%C9%99r_T%C9%99%C5%9Fkilat%C4%B1" title="Birləşmiş Millətlər Təşkilatı">Birləşmiş Millətlər</a> əvəz etmişdir.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Balkan_sazişi"><span id="Balkan_sazi.C5.9Fi"></span>Balkan sazişi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=29" title="Balkan sazişi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=29" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Balkan sazişi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Balkan_sazi%C5%9Fi" title="Balkan sazişi">Balkan sazişi</a> </i></div></dd></dl> <p><a href="/wiki/Balkan_sazi%C5%9Fi" title="Balkan sazişi">Balkan sazişi</a> 9 fevral 1934-cü ildə <a href="/wiki/Afina" title="Afina">Afina</a> şəhərində <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə</a>, <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan" title="Yunanıstan">Yunanıstan</a>, <a href="/wiki/Yuqoslaviya" title="Yuqoslaviya">Yuqoslaviya</a> və <a href="/wiki/Rum%C4%B1niya" title="Rumıniya">Rumıniya</a> arasında imzalanmışdır.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>1933-cü ildə <a href="/wiki/Veymar_Respublikas%C4%B1" title="Veymar Respublikası">Almaniyada</a> <a href="/wiki/Nasional_Sosialist_Alman_F%C9%99hl%C9%99_Partiyas%C4%B1" title="Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası">Nasional Sosialist Fəhlə Partiyasının</a> hakimiyyətə gəlməsi, <a href="/wiki/%C4%B0taliya_krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="İtaliya krallığı">İtaliyanın</a> <a href="/wiki/Aral%C4%B1q_d%C9%99nizi" title="Aralıq dənizi">Aralıq dənizi</a> və <a href="/wiki/Balkan_yar%C4%B1madas%C4%B1" title="Balkan yarımadası">Balkan yarımadasında</a> möhkəmlənmək istəyi və <a href="/wiki/Avropa" title="Avropa">Avropa</a> dövlətlərinin silahlanma yarışına başlaması dünyada sülhü pozdu. Bu səbəblərdən Balkan dövlətləri arasında müttəfiqlik münasibətləri yarandı. Türkiyə 14 sentyabr 1933-cü ildə <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankarada</a> Yunanıstanla Səmimi müqavilə, 17 oktyabr 1933-cü ildə Rumıniya ilə Dostluq, Hücum etməmə, Arbitraj və Barışıq müqaviləsi, 27 noyabr 1933-cü ildə isə <a href="/wiki/Belqrad" title="Belqrad">Belqradda</a> Yuqoslaviya ilə həmin müqaviləni imzalandı. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Montrö_boğazlar_konvensiyası"><span id="Montr.C3.B6_bo.C4.9Fazlar_konvensiyas.C4.B1"></span>Montrö boğazlar konvensiyası</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=30" title="Montrö boğazlar konvensiyası bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=30" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Montrö boğazlar konvensiyası"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Montr%C3%B6_bo%C4%9Fazlar_konvensiyas%C4%B1" title="Montrö boğazlar konvensiyası">Montrö boğazlar konvensiyası</a> </i></div></dd></dl> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg/170px-Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg" decoding="async" width="170" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg/255px-Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg/340px-Abdullah_I_of_Jordan_and_Kemal_Atat%C3%BCrk_in_1937.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="577" /></a><figcaption>Atatürk <a href="/wiki/%C4%B0ordaniya" title="İordaniya">İordaniya</a> kralı <a href="/wiki/I_Abdulla" title="I Abdulla">I Abdulla</a> ilə, 1937</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Lozanna_S%C3%BClh_Konfrans%C4%B1" title="Lozanna Sülh Konfransı">Lozanna Sülh Konfransında</a> Türkiyə və <a href="/wiki/Antanta_D%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Antanta Dövlətləri">Antanta dövlətləri</a> arasında boğazlarla əlaqədar Boğazlar müqaviləsi imzalanmışdı. 1923-cü ildə imzalanmış bu müqavilədə <a href="/wiki/%C4%B0ngilt%C9%99r%C9%99" title="İngiltərə">İngiltərə</a>, <a href="/wiki/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC_Fransa_Respublikas%C4%B1" title="Üçüncü Fransa Respublikası">Fransa</a>, <a href="/wiki/%C4%B0taliya_krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="İtaliya krallığı">İtaliya</a>, <a href="/wiki/Yaponiya" title="Yaponiya">Yaponiya</a>, <a href="/wiki/Bolqar%C4%B1stan" title="Bolqarıstan">Bolqarıstan</a>, <a href="/wiki/Yunan%C4%B1stan" title="Yunanıstan">Yunanıstan</a>, <a href="/wiki/Rum%C4%B1niya" title="Rumıniya">Rumıniya</a>, <a href="/wiki/Yuqoslaviya" title="Yuqoslaviya">Yuqoslaviya</a>, <a href="/wiki/Sovet_Sosialist_Respublikalar%C4%B1_%C4%B0ttifaq%C4%B1" class="mw-redirect" title="Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı">SSRİ</a> və <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə</a> iştirak etmişdir. Müqavilənin şərtlərinə görə müharibə və sülh dövründə ticarət və hərbi gəmilər boğazlardan sərbəst keçə biləcəkdi.<sup id="cite_ref-:0_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%C4%B0kinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="İkinci Dünya müharibəsi">İkinci Dünya müharibəsinin</a> yaxınlaşması <a href="/wiki/Avropa" title="Avropa">Avropada</a> bir çox siyasi dəyişikliyə səbəb oldu. Boğazların müdafiəsini öz üzərinə götürən dövlətlərdən biri İtaliya Həbəşistana hücum etdi. Yaponiya isə öz istəyi ilə Millətlər Cəiyyətindən çıxdı. Dünyada sülhün təmin edilməsi üçün keçirilən konfranslar nəticəsiz qalmış, bütün dövlətlər silahlanmağa başlamışdı.<sup id="cite_ref-:0_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Siyasi vəziyyətin gəginləşdiyini görən Atatürk boğazlar məsələsini birdəfəlik həll etməyə qərar verdi. Türkiyə höküməti Millətlər Cəmiyyətindən Lozanna müqaviləsindəki boğazlara aid şərtlərin dəyişdirilməsini tələb etdi. Bu səbəbdən İsveçrə Montrö şəhərində konfrans başlatmış və 20 iyul 1936-cı ildə Türkiyə, İngiltərə, Fransa, Bolqarıstan, Rumıniya, Yuqoslaviya, Yunanıstan, Yaponiya və SSRİ arasında <a href="/wiki/Montr%C3%B6_bo%C4%9Fazlar_konvensiyas%C4%B1" title="Montrö boğazlar konvensiyası">Montrö boğazlar müqaviləsi</a> imzalanmışdır. Konfransa qoşulmayan İtaliya 2 may 1938-ci ildə Boğazlar müqaviləsinə qoşulmuşdur. Montrö boğazlar müqaviləsinin əsas müddəaları bunlardır:<sup id="cite_ref-:0_44-2" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li>Boğazlar qeyd-şərtsiz Türkiyəyə veriləcək.<sup id="cite_ref-:0_44-3" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Sülh dövründə hər bir dövlətin ticarət gəmisi sərbəst keçə biləcək, amma müharibə və sülhdə hərbi və mülki hava qüvvələrinin keçməsinə icazə verilməyəcək.<sup id="cite_ref-:0_44-4" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Əgər Türkiyə bitərəfdirsə müharibə dövründə ticarət gəmiləri keçə biləcək.<sup id="cite_ref-:0_44-5" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Sülh dövründə <a href="/wiki/Sualt%C4%B1_qay%C4%B1q" title="Sualtı qayıq">sualtı qayıqlar</a> ististina olmaqla hərbi gəmilər on beş gün əvvəldən Türkiyə hökümətinə xəbər verməli, gedəcəkləri yer, ad və növ bildirilməli və sonra təyyarə istifadə etməmək şərti ilə boğazlardan keçə biləcək.<sup id="cite_ref-:0_44-6" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Əgər Türkiyə müharibəyə giribsə, düşmənə heç bir şəkildə kömək etməmək şərti ilə yalnız bitərəf dövlətlərin ticarət gəmiləri boğazlardan sərbəst keçə biləcək.<sup id="cite_ref-:0_44-7" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <p>Montrö müqaviləsi 20 il qüvvədə qalacaqdı. Amma bu müddətin bitməsindən 2 il əvvəl tərəflərdən heç biri müqavilənin ləğv edilməsini istəməsə müqavilə qüvvədə qalmağa davam edəcəkdi. Montrö müqaviləsinin müddəti 1956-cı ildə bitsə də tərəflərdən heç biri müqavilənin ləğv edilməsini istəmədiyinə görə bu müqavilə hələ də qüvvədədir.<sup id="cite_ref-:0_44-8" class="reference"><a href="#cite_note-:0-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg/330px-Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg/440px-Atat%C3%BCrk_ve_Amanullah_Han.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="341" /></a><figcaption>Atatürk <a href="/wiki/%C6%8Ffqan%C4%B1stan" title="Əfqanıstan">Əfqanıstan</a> kralı Amanullah Xan ilə, 1928</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Səədabad_paktı"><span id="S.C9.99.C9.99dabad_pakt.C4.B1"></span>Səədabad paktı</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=31" title="Səədabad paktı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=31" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Səədabad paktı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/S%C9%99adabad_pakt%C4%B1" title="Səadabad paktı">Səadabad paktı</a> </i></div></dd></dl> <p>İtaliyanın şərq ölkərinə hücum planı səbəbi ilə <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə</a>, <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İran</a>, <a href="/wiki/%C4%B0raq" title="İraq">İraq</a> və <a href="/wiki/%C6%8Ffqan%C4%B1stan" title="Əfqanıstan">Əfqanıstan</a> arasında 8 iyul 1937-ci ildə İranda <a href="/wiki/Saadabad" title="Saadabad">Səadabad sarayında</a> <a href="/wiki/S%C9%99adabad_pakt%C4%B1" title="Səadabad paktı">Səadabad paktı</a> imzalandı. Pakta qoşulan dövlətlər dotluq münasibətlərini qoruyacaq, Millətlər Cəmiyyəti Paktı və <a href="/wiki/Brian-Kelloq_pakt%C4%B1" title="Brian-Kelloq paktı">Brian-Kolleq paktına</a> sadiq qalacaq, bir-birlərinin daxili işlərinə qarışmayacaq, bir-birlərinə hücum etməyəcək, mübahisəli məslələr yarandıqda ortaq qərar qəbul edəcək və sərhədlərin qorunmasına əhəmiyyət verəcəkdilər.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Azərbaycana_münasibəti"><span id="Az.C9.99rbaycana_m.C3.BCnasib.C9.99ti"></span>Azərbaycana münasibəti</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=32" title="Azərbaycana münasibəti bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=32" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Azərbaycana münasibəti"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>"Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir. Azərbaycan bizim qardaşımızdır. Heç nəyə baxmayaraq ona yardım etmək borcumuzdur." sözlərini Mustafa Kamal Atatürk 1921-ci ildə <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_SSR" class="mw-redirect" title="Azərbaycan SSR">Azərbaycan SSR</a>-in <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyədəki</a> təmsilçisi <a href="/wiki/%C4%B0brahim_%C6%8Fbilov" title="İbrahim Əbilov">İbrahim Əbilovun</a> etibarnaməsini qəbul edərkən demişdir.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Şəxsi_həyatı"><span id=".C5.9E.C9.99xsi_h.C9.99yat.C4.B1"></span>Şəxsi həyatı</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=33" title="Şəxsi həyatı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=33" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Şəxsi həyatı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Doğum_tarixi"><span id="Do.C4.9Fum_tarixi"></span>Doğum tarixi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=34" title="Doğum tarixi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=34" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Doğum tarixi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kemal_Ataturk_on_Turkish_Stamp,_1940.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Kemal_Ataturk_on_Turkish_Stamp%2C_1940.jpg/170px-Kemal_Ataturk_on_Turkish_Stamp%2C_1940.jpg" decoding="async" width="170" height="266" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Kemal_Ataturk_on_Turkish_Stamp%2C_1940.jpg 1.5x" data-file-width="210" data-file-height="328" /></a><figcaption>1940-cı ildə çap olunmuş və Atatürkün doğum tarixinin 1880 olduğunu göstərən poçt markası</figcaption></figure> <p>Atatürkün doğum tarixi dəqiq bilinmir. Həmçinin özü də bilmirdi. <a href="/wiki/Qriqori_t%C9%99qvimi" title="Qriqori təqvimi">Miladi təqvim</a> Türkiyədə 26 dekabr 1925-ci ildən başlayaraq istifadə olunmağa başlamışdır. Doğum tarixinin dəqiq olmamasının səbəbi isə Osmanlı dövründə istfadə olunan iki fərqli təqvimdir. Atatürkün doğum ili 1926-cı ilin yanında <a href="/wiki/Hicri_t%C9%99qvim" title="Hicri təqvim">hicri</a> və ya <a href="/wiki/Rumi_t%C9%99qvim" title="Rumi təqvim">rumi təqvim</a> olduğu qeyd edilməmişdir. Bu səbəbdən miladi təqvimdə ay və ilə əsaslanaraq 1880 və ya 1881-ci ildə anandan olduğu dəqiq bilinmir. Faiq Rəşid Ünat bu məsələni araşdırmaq məqsədi ilə <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeyda xanımın</a> Salonikidəki qonşularını ziyarətə gedib bu mövzuda suallar vermişdir. Aldığı cavablar müxtəlifdir. Belə ki, bəzi qonşular Atatürkün yaz günündə, bəziləri isə qış günündə (yanvar və ya fevral) anadan olduğunu iddia etmişdirlər. Atatürk özü anasının ona yaz günündə anadan olduğunu dediyini, bacısı <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule Atadan</a> isə anasının ona Mustafa Kamalın fırtılanlı gecədə anadan olduğunu dediyini söyləmişdir. <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Enver_Behnan_%C5%9Eapolyo" class="extiw" title="tr:Enver Behnan Şapolyo">Ənvər Benhan Şapolyo</a> Atatürkün 23 dekabr 1880-ci ildə anadan olduğunu, <a href="/wiki/%C5%9E%C3%B6vk%C9%99t_S%C3%BCr%C9%99yya_Ayd%C9%99mir" title="Şövkət Sürəyya Aydəmir">Şövkət Sürəyya Aydəmir</a> isə bu tarixin 4 yanvar 1881-ci il olduğunu iddia etmişdir. Şişli Atatürk Muzeyində saxlanılan Atatürkün sonuncu şəxsiyyət vəsiqəsində doğum tarixi "1881" yazılmışdır. 1882-ci ildə anadan olmuş <a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əlif Fuad Cəbəsoy</a> Şişlidəki evində onun "Rauf Bəylə mən sənin böyük qardaşınıq. Çünkü ikimiz də səndən bir yaş böyüyük." nitqini mənbə göstərərək "1881-ci il təvəllüdlü" olduğunu yazmışdır. </p><p><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin</a> başlanğıc günü qəbul edilən 19 mayın Atatürkün doğum günü olması tarixçi Rəşid Saffet Atabinen tərəfindən təklif edilmişdir. Bu təklifi Atatürk çox bəyənmiş və ondan doğum gününün soruşanlara 19 may demişdir. Amma bu tarix qəribə hal yaradır. Belə ki, 1881-ci ilin 19 may günü rumi təqvimdə 1297-ci ilə bərabərdir, amma rəsmi doğum tarixi rumi təqvimin 1296-cı ilidir. Rumi təqviminin 1296-cı ili 13 mart 1880 və 12 mart 1881-ci illər arasındadır. Alternativ olaraq Atatürkün doğum tarixi 19 may 1880-ci il qəbul edilə bilər. Bu səbəblərdən Atatürkün nə doğum ili, nə də doğum günü tam dəqiq bilinməmişdir. </p><p>Atatürkün rumi təqviminin 1296-cı ilində anadan olduğu haqda mənbələr olsa da, onun doğum gününü dəqiq bilmək üçün kifayət qədər mənbə yoxdur. Atatürkün doğum günü miladi təqvimlə 1880 və ya 1881-ci il ola bilər. Doğum günü öz istəyi ilə 19 may olaraq qeyd edilmişdir. Həmin gün həm də <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin</a> başlanğıcı olduğuna görə xüsusi önəm kəsb edir. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Şəxsiyyət_vəsiqəsi"><span id=".C5.9E.C9.99xsiyy.C9.99t_v.C9.99siq.C9.99si"></span>Şəxsiyyət vəsiqəsi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=35" title="Şəxsiyyət vəsiqəsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=35" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Şəxsiyyət vəsiqəsi"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div><p> 27 mart 1923-cü ildə verilən şəxsiyyət vəsiqəsində Boy: <i>Orta</i>; Saç: <i>Sarı</i>; Qaş: <i>Sarı</i>; Göz: <i>Mavi</i>; </p><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="miqyas:408px;max-width:408px"><div style="clear:both;font-weight:bold;text-align:center;background-color:transparent">Soyadı Qanunundan sonra Atatürkün şəxsiyyət vəsiqələri</div><div class="tsingle" style="float:left;margin:1px;miqyas:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/200px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg" decoding="async" width="200" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/300px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/400px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg 2x" data-file-width="791" data-file-height="600" /></a></span></div><div class="thumbcaption" style="clear:left">993.814-B seriya və 51 nömrəli şəxsiyyət vəsiqəsi</div></div><div class="tsingle" style="float:left;margin:1px;miqyas:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/200px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg" decoding="async" width="200" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/300px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg/400px-Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg 2x" data-file-width="1367" data-file-height="1001" /></a></span></div><div class="thumbcaption" style="clear:left">993.815-B seriya və 51 nömrəli şəxsiyyət vəsiqəsi</div></div><div style="clear:left"></div></div></div><p>Burun: <i>Adeta</i>; Ağız: <i>Adeta</i>; Bığ: <i>Sarı, kəsilmiş</i>; Saqqal: <i>Təraşlı</i>; Çənə: <i>Uzun</i>; Üz: <i>Uzun</i>; Rəng: <i>Ağ</i>; Fəqlilik: <i>Tam</i>, Titul: <i>Müşir Qazi Mustafa Kamal Paşa Həzrətləri</i>; Doğum yeri və tarixi: <i>Saloniki, 1296</i>; Atasının adı: <i>Əli Rza Əfəndi</i>; Anasının adı: <i>Zibeyda xanım</i>; Vəzifəsi: <i>TBMM rəisi və Ali Baş Komandan</i>; Ailə vəziyyəti: <i>Evli</i>; Hərbi xidməti: <i>Müşir;</i> ünvan isə <i>Hacı Bayram məhəlləsi 161/1</i> qeyd edilmişdi. </p><p>24 noyabr 1934-cü ildə 2587 saylı soyad qanunu ilə Qazi Mustafa Kamala "Atatürk" soyadı verildikdən sonra "993.814-B seriya və 51 nömrəli" yeni şəxsiyyət vəsiqəsində Adı: <i>Kamal;</i> Soyadı: <i>Atatürk;</i> "993.815-B seriya və 51 nömrəli" şəxsiyyət vəsiqəsində isə Adı: <i>Kamal;</i> Soyadı: <i>Atatürk;</i> Vəzifəsi: <i>Prezident;</i> Ailə vəziyyəti: <i>Subay;</i> ünvan isə <i>Ankara vilayəti, Çankaya məhəlləsi, küçə 139, ev 56, mənzil 49</i> qeyd edilmişdir. </p><p>Vətəndaşlıq İdarəsinin veb saytında vəsiqə nömrəsi: <i>10000000146;</i> il: <i>Qaziantep</i>; ilçə: <i>Şahinbəy</i>; məhəllə: <i>Bəy</i>; adı: <i>Qazi Mustafa Kamal</i>; soyadı: <i>Atatürk</i>; atasının adı: <i>Əli Rza Bəy</i>; anasının adı: <i>Zibeyda xanım</i>; doğum ili: <i>1881</i>; cinsiyyəti: <i>kişi</i> olaraq görünür. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ataturk-birth-house.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Ataturk-birth-house.jpg/170px-Ataturk-birth-house.jpg" decoding="async" width="170" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Ataturk-birth-house.jpg/255px-Ataturk-birth-house.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Ataturk-birth-house.jpg/340px-Ataturk-birth-house.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Atatürkün anadan olduğu ev</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Doğum_yeri"><span id="Do.C4.9Fum_yeri"></span>Doğum yeri</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=36" title="Doğum yeri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=36" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Doğum yeri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Atatürk İslahxana küçəsi, Koca Qasım Paşa məhəlləsi, Saloniki, Osmanlı dövlətində (indiki Apotolu Pavlu küçəsi № 75, Aya Dimitri məhəlləsi, Saloniki, Yunanıstan) hazırda muzey olan 3 mərtəbəli və 3 otaqlı evdə anadan olmuşdur. </p><p>Amma Atatürkün ögey bacısı Ruhiye xanımın nəvəsi Fərhad Babürün dediyinə görə Atatürkün anadan olduğu ev olaraq tanınan və şəkildə də göstərilən bu ev Atatürkün anadan olduğu ev deyil. Bu ev Zibeyda xanımın ikini həyat yoldaşı, yəni Atatürkün ögey atası Raqıp bəyin evidir. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Maraqlandığı_mövzular"><span id="Maraqland.C4.B1.C4.9F.C4.B1_m.C3.B6vzular"></span>Maraqlandığı mövzular</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=37" title="Maraqlandığı mövzular bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=37" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Maraqlandığı mövzular"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg/220px-Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg/330px-Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg/440px-Ataturk_at_Cankaya_Library_16_July_1929.jpg 2x" data-file-width="593" data-file-height="430" /></a><figcaption>Atatürk <a href="/wiki/%C3%87ankaya_k%C3%B6%C5%9Fk%C3%BC" title="Çankaya köşkü">Çankaya köşkündəki</a> kitabxanada, 16 iyul 1929</figcaption></figure> <p>Atatürk kitab oxumağı, musiqi dinləməyi, rəqs etməyi, at sürməyi və üzməyi sevirdi. <a href="/wiki/N%C9%99rd" title="Nərd">Nərd</a> və <a href="/wiki/Bilyard" title="Bilyard">bilyard</a> oynamaqdan xoşu gəlirdi. <a href="/wiki/Zeyb%C9%99k_(r%C9%99qs)" title="Zeybək (rəqs)">Zeybək rəqsi</a>, <a href="/wiki/G%C3%BCl%C9%99%C5%9F" title="Güləş">güləş</a>, <a href="/wiki/Rumeli" title="Rumeli">Rumeli</a> <a href="/wiki/T%C3%BCrk%C3%BC" title="Türkü">türküləri</a> ilə maraqlanırdı. Sakarya adı verdiyi atına və iti <a href="/w/index.php?title=Foks_(it)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Foks (it) (səhifə mövcud deyil)">Foksa</a> çox dəyər verirdi. Köməkçilərindən biri Atatürkü asudə vaxtlarında əlindən tarix kitabları düşməyən biri olaraq təsvir etmişdir. Başqa mövzularla maraqlanmaq əvəzinə haddindən çox tarixi kitab oxumasını sevməyən bir siyasətçi ona "Kitab oxuyaraq Samsuna gəldin?" sualına cavab olaraq Atatürk "Mən uşaq vaxtı kasıb idim. Əlimə iki qəpiy pul keçən kimi bir qəpiyini kitaba verirdim. Əgər belə olmasaydı indi etdiklərimin heç birini edə bilməzdim." cavabını verdi. <a href="/wiki/%C3%87ankaya_k%C3%B6%C5%9Fk%C3%BC" title="Çankaya köşkü">Çankaya köşkündə</a> tez-tez dövlət xadimləri, incəsnət adamları, alimlər birlikdə axşam yeməyində toplaşıb dövlətin problemlərini müzakirə edirdilər. Təmiz və səliqəli geyinməyə önəm verirdi. Atatürk təbiəti çox sevirdi. Tez-tez <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_Me%C5%9F%C9%99_Fermas%C4%B1" title="Atatürk Meşə Ferması">Meşə Fermasına</a> gedir, müasir kənd təsərrüfatına keçid məqsədi ilə aparılan işlərə şəxsən qoşulurdu. Yüksək səviyyədə <a href="/wiki/Frans%C4%B1z_dili" title="Fransız dili">fransız dili</a>, orta səviyyədə <a href="/wiki/Alman_dili" title="Alman dili">alman dili</a> bilirdi. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Şəxsi_münasibətləri"><span id=".C5.9E.C9.99xsi_m.C3.BCnasib.C9.99tl.C9.99ri"></span>Şəxsi münasibətləri</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=38" title="Şəxsi münasibətləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=38" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Şəxsi münasibətləri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%C6%8Fli_Rza_%C6%8Ff%C9%99ndi" title="Əli Rza Əfəndi">Əli Rza Əfəndi</a> və <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeyda xanımın</a> Fatma (1872-1875), Əhməd (1874-1883), Ömər (1875-1883), Mustafa (Kamal Atatürk) (1881-1938), Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956) və Naciyə (1889-1901) adında altı övladları olmuşdur. Fatma dörd, Əhməd doqquz, Ömər isə səkkiz yaşında o vaxtlar yayılan epidemiya <a href="/wiki/Difteriya" title="Difteriya">difteriya</a> (o vaxtkı adı ilə quşpalazı) xəstəliyindən öldülər. Ən kiçik övlad Naciyə Mustfa Kamalın Hərbi məktəbi bitirdiyi ildə on iki yaşında olanda vərəm xəstəliyinə tutulub öldü. <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule xanım</a> isə 1956-cı ilə qədər yaşamışdır.</p><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:LatifeUsakligil_MustafaKemalAtaturk.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/LatifeUsakligil_MustafaKemalAtaturk.gif" decoding="async" width="213" height="312" class="mw-file-element" data-file-width="213" data-file-height="312" /></a><figcaption>Atatürk və xanımı <a href="/wiki/L%C9%99tif%C9%99_U%C5%9F%C5%9Faqi" title="Lətifə Uşşaqi">Lətifə xanım</a>, 1923</figcaption></figure><p>Makbule Atatdan və Saleh Bozoka görə azyaşlı Mustafa 12 yaşında olanda mayor Rüknəddinin 8 yaşlı qızı Müjgana aşiq olmuşdu. Makbule Atadana görə ikinci sevdiyi qız Xədicə olmuş və Xədicənin anası buna müdaxilə edib aralarındakı əlaqəni kəsmişdir. Sonra komandir Şevki Paşanın 12 yaşlı qızı Əminəyə (Əminə Arıq) riyaziyyat dərsi keçərkən aşiq olmuşdur. Bundan başqa Salonikidə yaşadığı vaxtlarda yunan tacir Əftim Karintenin qızı Eleni Kriyası sevdiyi deyilsə də sübut edilməmişdir. </p><p>Mustafa Kamal gənc əsgər olaraq <a href="/wiki/%C3%87anaqqala_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Çanaqqala döyüşü">Çanaqqala döyüşündən</a> sonra Osmanlı imperiyasının sonuncu sultanı <a href="/wiki/VI_Mehmed" title="VI Mehmed">VI Mehmedin</a> qızı <a href="/wiki/S%C9%99bih%C9%99_Sultan" title="Səbihə Sultan">Səbihə Sultana</a> üçüncü tərəflər vasitəsilə evlilik təklifi etdi. Səbihə Sultan əmisi <a href="/wiki/II_%C6%8Fbd%C3%BClm%C9%99cid" title="II Əbdülməcid">Əbdülməcid Əfəndinin</a> oğlu <a href="/wiki/%C3%96m%C9%99r_F%C9%99rrux_%C6%8Ff%C9%99ndi" title="Ömər Fərrux Əfəndi">Ömər Fərrux Əfəndini</a> sevdiyini deyərək bu təklifi rədd etdi. Səbihə Sultan həmin günlərdən 40 il sonra <a href="/wiki/Suat_Hayri_%C3%9Crg%C3%BCpl%C3%BC" title="Suat Hayri Ürgüplü">Suat Hayri Ürgüplüyə</a> diktə etdiyi xatirələrində deyir: "Hə, istəmişdi. Mənimlə danışmayıb, amma mən çəkindim və istəmədim. Çünkü qarşımda heç də yaxşı nümunə olmayan <a href="/wiki/%C6%8Fnv%C9%99r_Pa%C5%9Fa" title="Ənvər Paşa">Ənvər Paşa</a> ilə <a href="/wiki/%C6%8Fmin%C9%99_Naciy%C9%99_Sultan" title="Əminə Naciyə Sultan">Naciyə Sultanın</a> həyatı var idi. Sonra tanınmış ...bir komandirlə ailə həyatı qura biləcəyimə inanmırdım." </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_0" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv/220px--Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" height="161" data-durationhint="6" data-mwtitle="Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Fayl:Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/5/55/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="240" data-height="176" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/5/55/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="240" data-height="176" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv" type="video/ogg; codecs="theora"" data-width="240" data-height="176" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/5/55/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv/Mustafa_Kemal_rose_garden.ogv.144p.mjpeg.mov" type="video/quicktime" data-transcodekey="144p.mjpeg.mov" data-width="196" data-height="144" /></video></span><figcaption>Atatürk mənəvi qızı <a href="/w/index.php?title=%C3%9Clk%C3%BC_Adat%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ülkü Adatəpə (səhifə mövcud deyil)">Ülkü</a> ilə gül baxçasında, 12 sentyabr 1936</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">İstiqlaliyyət müharibəsi</a> vaxtı Raqıb Bəyin qohumu <a href="/wiki/Fikriy%C9%99_xan%C4%B1m" title="Fikriyə xanım">Fikriyə xanım</a> ilə birlikdə yaşayırdı. <a href="/wiki/V%C9%99r%C9%99m" title="Vərəm">Vərəm</a> xəstəliyinə tutulan Fikriyə xanım müalicə məqsədi ilə Almaniyaya getdikdən sonra 29 yanvar 1923-cü ildə İzmirin seçilən varlılarından biri Uşakizadə Muammer Bəyin qızı <a href="/wiki/L%C9%99tif%C9%99_U%C5%9F%C5%9Faqi" title="Lətifə Uşşaqi">Lətifə xanımla</a> evləndi. </p><p>Mustafa Kamalı sevən Fikriyə xanım onun Lətifə xanımla evləndiyini öyrənən kimi Türkiyəyə geri qayıtdı və ilk iş olaraq köşkə getdi. Amma Lətifə xanım onun gəldiyini öyrənən kimi Atatürkə xəbər vermədən onu köşkdən uzaqlaşdırdı. Bu səbəbdən Fikriyə xanımın <a href="/wiki/%C3%87ankaya_k%C3%B6%C5%9Fk%C3%BC" title="Çankaya köşkü">Çankaya köşkündə</a> tapança ilə intihar etdiyi deyilir. Mustafa Kamalın Lətifə xanımla evliliyi 5 avqust 1925-ci ilə qədər davam etmişdir. </p><p>Atatürkün mənəvi övladları <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Abdurrahim_Tuncak" class="extiw" title="tr:Abdurrahim Tuncak">Əbdürrəhim Tuncak</a>, Afifə, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Zehra_Aylin" class="extiw" title="tr:Zehra Aylin">Zəhra Aylin</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Rukiye_Erkin" class="extiw" title="tr:Rukiye Erkin">Rukiye Erkin</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Nebile_%C4%B0rdelp" class="extiw" title="tr:Nebile İrdelp">Nəbilə İrdelp</a>, <a href="/wiki/S%C9%99bih%C9%99_G%C3%B6k%C3%A7%C9%99n" title="Səbihə Gökçən">Səbihə Gökçən</a>, <a href="/wiki/Af%C9%99t_%C4%B0nan" title="Afət İnan">Afət İnan</a>, <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Demir_(asker)" class="extiw" title="tr:Mustafa Demir (asker)">Mustafa Dəmir</a> və <a href="/w/index.php?title=%C3%9Clk%C3%BC_Adat%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ülkü Adatəpə (səhifə mövcud deyil)">Ülkü Adatəpədir</a>.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bitlis 1916-cı ildə rus işğalından xilas edildiyi illərdə 16-cı hərbi hissənin komandiri olan Mustafa Kamal Paşa müharibədə bütün ailə üzvlərini itirən və heç kimi qalamayan <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Abdurrahim_Tuncak" class="extiw" title="tr:Abdurrahim Tuncak">Əbdürrəhimi</a> övladlığa götürdü. Onu <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbula</a> — anası <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeyda xanım</a> və bacısı <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbulenin</a> yanına göndərdi. <a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Zehra_Aylin" class="extiw" title="tr:Zehra Aylin">Zəhra Aylin</a> və ya Zəhra Mehmed (Amasyalı Mehmedin qızı) 1936-cı ildə <a href="/wiki/London" title="London">Londondan</a> ekspres qatarla <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Parisə</a> səyahət edəndə <a href="/wiki/Amyen" title="Amyen">Amyen</a> yaxınlığında qataradan düşərək öldü. Səbihə Gökçən isə ilk türk qadın pilot və dünyanın ilk qadın döyüş pilotu oldu. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dini_inancı"><span id="Dini_inanc.C4.B1"></span>Dini inancı</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=39" title="Dini inancı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=39" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Dini inancı"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Gnome-searchtool.svg" class="mw-file-description" title="border=none"><img alt="border=none" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/15px-Gnome-searchtool.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/23px-Gnome-searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Gnome-searchtool.svg/30px-Gnome-searchtool.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span> <i>Əsas : <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%BCn_dini_inanc%C4%B1" class="mw-redirect" title="Atatürkün dini inancı">Atatürkün dini inancı</a> </i></div></dd></dl> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png/220px-T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png" decoding="async" width="220" height="197" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png/330px-T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png/440px-T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nde_herkes_Allah%27a_istedi%C4%9Fi_gibi_ibadet_eder.png 2x" data-file-width="1080" data-file-height="966" /></a><figcaption>Atatürk: <i>"Türkiyə Respublikasında hər kəs Allaha istədiyi kimi ibadət edə bilər. Heç kimə dini görüşləri ilə bağlı bir şey edilməz. Türkiyənin rəsmi dini yoxdur. Türkiyədə kiməsə öz inancını məcburi qəbul etdirməyə çalışan şəxslər yoxdur və olsa da buna icazə verilməz."</i></figcaption></figure> <p>Atatürkün dini inancı mübahisəli məsələdir. Dini inacı mövzusunda fərqli araşdırmaçılar fərqli düşüncələrdədir. Bəzi mənbələr <a href="/wiki/M%C3%BCs%C9%99lman" title="Müsəlman">müsəlman</a> olduğunu, bəziləri isə <a href="/wiki/Deizm" title="Deizm">deist</a> və ya <a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateist</a> olduğunu iddia edir. </p><p>Bir danışığında dini "zəruri" adlandıran Atatürk digər danışığında da <a href="/wiki/%C4%B0slam" title="İslam">İslamı</a> "bizim dinimiz" və "böyük dinimiz" adlandırmışdır. Həmçinin <a href="/wiki/Quran" title="Quran">Quran</a> haqqında "şanı böyük" və "ən əksiksiz kitab", <a href="/wiki/M%C9%99h%C9%99mm%C9%99d" title="Məhəmməd">Məhəmməd</a> haqqında "peyğəmbərimiz əfəndimiz həzrətləri" və "Allahın birinci və ən böyük qulu" ifadələri istifadə etmişdir. 1922-ci il və 1923-cü ildə iki çıxışında "<a href="/wiki/Allah" title="Allah">Allah</a> birdir, böyükdür." demişdir. </p><p>Atatürk dini "zəruri" adlandırsa da əks olaraq "dini olanların kasıb olmağa məhkum olduqlarını" və bu səbəblə "xüsusilə din anlayışını ləğv etməy"in vacib olduğunu düşündüyünə dair mənbələr də mövcuddur. <a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkirin</a> bildirdiyinə görə Atatürk insanların Quranı başa düşərək oxumaları üçün Quranı türk dilinə təcrümə etdirmişdir. Bunlardan başqa İslama dair işlətdiyi mənfi ifadələr də vardır. Qarabəkirin dediyinə görə Atatürk Quran və Məhəmmədlə əlaqəli mənfi sözlət işlətmişdir. </p><p>Mənbələr Atatürkün dinə şübhə ilə yanaşdığını və sərbəst düşünən biri olduğunu göstərir. 1933-cü ildə ABŞ səfiri Çarlz Şerrill Atatürkdən müsahibə aldı. Atatürk müsahibədə "dininin sadəcə Kainatın yaradıcısı və hakimi tək Tanrıya inanmaq olduğunu, insanların belə bir Tanrıya inanmağa ehtiyacları olduğunu və dualar vasitəsilə bu Tanrıyla danışmağın yaxşı olduğunu" demişdir. Atatürkə görə türk xalqı İslamın həqiqətən nə olduğunu bilmir və Quranı oxumur. Onun fikrincə insanlar başa düşmədikləri ərəb dilində yazılmış cümlələrdən təsirlənir və adət-ənənələrinə uyğun olaraq məscidlərə gedirlər. Türklər Quranı oxuyub təhlil etdikdən sonra İslamdan uzaqlaşacaqlar. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ölümü"><span id=".C3.96l.C3.BCm.C3.BC"></span>Ölümü</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=40" title="Ölümü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=40" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ölümü"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Atatürkün səhhətində 1937-ci ildən sonra problemlər yarandı. 1938-ci ilin əvvəllərində ona <a href="/wiki/Sirroz" title="Sirroz">sirroz</a> diaqnozu qoyuldu. Bu səbəbdən Avropadan həkimlər gətirildi. Türk və xarici həkimlər sağlamlığını geri gətirə bilmədi. </p><p>Atatürk 10 noyabr 1938-ci ildə yerli saatla səhər saat 09:05-də <a href="/wiki/Dolmaba%C4%9F%C3%A7a_saray%C4%B1" title="Dolmabağça sarayı">Dolmabağça sarayında</a> vəfat etdi. Cənazəsi <a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankaraya</a> göndərildi və nəşi 21 noyabr 1938-ci ildə mərasimlə <a href="/wiki/Ankara_Etnoqrafiya_Muzeyi" title="Ankara Etnoqrafiya Muzeyi">Ankara Etnoqrafiya Muzeyindəki</a> müvəqqəti qəbrinə qoyuldu. Bundan 15 il sonra 10 noyabr 1953-cü ildə <a href="/wiki/An%C4%B1tq%C9%99bir" title="Anıtqəbir">Antıqəbirdə</a> yerləşən əbədi qəbrində torpağa tapşırıldı. Vəsiyyətinə görə sərvəti <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Tarix_Qurumu" title="Türk Tarix Qurumu">Türk Tarix Qurumuna</a> və <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Qurumu" title="Türk Dil Qurumu">Türk Dil Qurumuna</a> verildi; Makbule Atadanın <a href="/wiki/%C3%87ankaya" title="Çankaya">Çankayada</a> qalmasını, Makbule Atadana və mənəvi qızlarına maaş verilməsini və <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönünün</a> uşaqlarına təhsil almaları üçün dəstək göstərilməsini istəmişdir. </p> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg/950px-Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg" decoding="async" width="950" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg/1425px-Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg/1900px-Panaroma_An%C4%B1tkabir.jpg 2x" data-file-width="13569" data-file-height="2235" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/An%C4%B1tq%C9%99bir" title="Anıtqəbir">Antıqəbirin</a> panoramik görüntüsü</center></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Əsərləri"><span id=".C6.8Fs.C9.99rl.C9.99ri"></span>Əsərləri</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=41" title="Əsərləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=41" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Əsərləri"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf/page1-220px-Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf.jpg" decoding="async" width="220" height="288" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf/page1-330px-Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf/page1-440px-Ta%27l%C3%AEm_ve_Terbiye-i_Askeriyye_Hakk%C4%B1nda_Nokta-i_Nazarlar.pdf.jpg 2x" data-file-width="1231" data-file-height="1610" /></a><figcaption>Atatürkün 1916-cı ildə 16-cı hissə komandiri olduğu vaxtlarda yazdığı "Hərbi təlim və tərbiyə haqqında nöqteyi nəzərlər" əsəri</figcaption></figure>"<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Tak%C4%B1m%C4%B1n_Muharebe_Talimi" class="extiw" title="tr:Takımın Muharebe Talimi">Komandanın müharibə təlimi</a>" — Saloniki mətbəəsi, Saloniki, 1908 (Alman dilindən tərcümə).</li> <li>"Cüməli ordugahı - Süvari: Hərbi hissə, diviziya, təlim və həmlələr" — Saloniki, 1909.</li> <li>"Ordu toplanması və tətbiqat səyahəti" — Saloniki Hərbi mətbəəsi, 1911.</li> <li>"Hərbi hissənin müharibə təlimi" — 1912 (Alman dilindən tərcümə).</li> <li>"Ordu toplanması məsələsinin həlli və əmrlərin qəbul edilməsinə dair nəsihət" — Ədirnə Sənaye Məktəbi mtəbəəsi, 1916.</li> <li>"Hərbi təlim və tərbiyə haqqında nöqteyi nəzərlər" — Ədirnə Sənaye Məktəbi mtəbəəsi, 1916.</li> <li>"<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Zabit_ve_Kumandan_ile_Hasbihal" class="extiw" title="tr:Zabit ve Kumandan ile Hasbihal">Zabit və komandir ilə danışıq</a>" — Minbər mətbəəsi, 1918.</li> <li>"<a href="/wiki/Nitq_(Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk)" title="Nitq (Mustafa Kamal Atatürk)">Nitq</a>" — Türk Təyyarə Cəmiyyəti, Ankara, 1927.</li> <li>"<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Medeni_Bilgiler" class="extiw" title="tr:Medeni Bilgiler">Mədəni məlumatlar</a>" — Milliyət mətbəəsi, İstanbul, 1930.</li> <li>"<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Geometri_(kitap)" class="extiw" title="tr:Geometri (kitap)">Həndəsə</a>" — 1937.</li></ul> <p>Atatürkün həmçinin 1915-18-ci illərdə müharibədə yazdığı gündəlikləri də vardır. Bunlardan "Anafartalar müharibəsində aid tarixçə" Türk Tarix Qurumu tərəfindən kitab olaraq nəşr edilmişdir. 1908-1938-ci illərdə Atatürkün imzaladığı, yazdığı, danışdığı şəxsi qeydləri daxil olmaqla hər şeyin yer aldığı "<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_B%C3%BCt%C3%BCn_Eserleri" class="extiw" title="tr:Atatürk'ün Bütün Eserleri">Atatürkün bütün əsərləri</a>" adlı ensiklopediya da mövcuddur. </p><p>Atatürkün uğurlarının və yazdığı əsərlərinin ən vacib əsaslarından biri kitab oxumağa marağı olmuşdur. Məsələn, sonralar dünya üzrə sülhün və insan hüquqlarının qorunması məsələsində öndərlərdən olan şəxs Herbert Uelles 1921-ci ildə ingilis dilində 1208 səhifəlik "Bəşəriyyətin tarixi" adlı kitab nəşr edir. Bu kitab Atatürk tərəfindən qısa müddətdə oxunur, qiymətləndirilir və Türkiyədə nəşr edildikdən sonra "Nitq" əsərində yer alır. Həmçinin 1756-cı ildə ümumilikdə 5 cilddən ibarət olan və fransız dilində yazılmış "Hunlar, türklər və moğollar" kitabı da Atatürkün oxuduğu kitablardan biridir. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Atatürkün_təsis_etdiyi_qurumlar"><span id="Atat.C3.BCrk.C3.BCn_t.C9.99sis_etdiyi_qurumlar"></span>Atatürkün təsis etdiyi qurumlar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=42" title="Atatürkün təsis etdiyi qurumlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=42" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Atatürkün təsis etdiyi qurumlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7368653">.mw-parser-output .legend{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .legend-color{display:inline-block;min-width:1.25em;height:1.25em;line-height:1.25;margin:1px 0;text-align:center;border:1px solid black;background-color:transparent;color:black}.mw-parser-output .legend-text{}</style><div class="legend"><span class="legend-color mw-no-invert" style="background-color:#ffffcc; color:black;"> </span> Bağlanmış və ya adı dəyişdirilmiş qurumları göstərir.</div> <table class="wikitable" border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="font-size:90%"> <tbody><tr> <th style="background:LightSteelBlue; color:Black">Qurumun adı </th> <th style="background:LightSteelBlue; color:Black">Qurulma tarixi </th> <th style="background:LightSteelBlue; color:Black">Məkan </th></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Anadolu_Ajans%C4%B1" class="extiw" title="tr:Anadolu Ajansı">Anadolu İnformasiya agenti</a> </td> <td>6 aprel 1920 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti_Sa%C4%9Fl%C4%B1k_Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="extiw" title="tr:Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı">Türkiyə Səhiyyə Nazirliyi</a> </td> <td>2 may 1920 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ocuk_Hizmetleri_Genel_M%C3%BCd%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC" class="extiw" title="tr:Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü">Uşaqların Müdafisəi Qurumu</a> </td> <td>30 iyun 1921 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%C4%B0zmir_Beyn%C9%99lxalq_S%C9%99rgisi" title="İzmir Beynəlxalq Sərgisi">İzmir Beynəlxalq Sərgisi</a> </td> <td>17 fevral 1923 </td> <td><a href="/wiki/%C4%B0zmir" title="İzmir">İzmir</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/D%C9%99yan%C9%99t_i%C5%9Fl%C9%99ri_%C3%BCzr%C9%99_r%C9%99hb%C9%99rlik_(T%C3%BCrkiy%C9%99)" title="Dəyanət işləri üzrə rəhbərlik (Türkiyə)">Diyanət işləri üzrə rəhbərlik</a> </td> <td>3 mart 1924 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0%C5%9F_Bank%C4%B1" title="Türkiyə İş Bankı">Türkiyə İş Bankı</a> </td> <td>26 avqust 1924 </td> <td><a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_Me%C5%9F%C9%99_Fermas%C4%B1" title="Atatürk Meşə Ferması">Atatürk Meşə Ferması</a> </td> <td>1925 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_%C3%9Cniversitesi_Hukuk_Fak%C3%BCltesi" class="extiw" title="tr:Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi">Ankara Universitetinin Hüquq fakültəsi</a> </td> <td>5 noyabr 1925 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Anadolu_Sigorta" class="extiw" title="tr:Anadolu Sigorta">Anadolu Sığorta</a> </td> <td>1 aprel 1925 </td> <td><a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_Sanayi_ve_Maadin_Bankas%C4%B1" class="extiw" title="tr:Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası">Türkiyə Sənaye və Maadin Bankı</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">1 aprel 1925 </td> <td style="background:#ffffcc;">- </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_%C4%B0statistik_Kurumu" class="extiw" title="tr:Türkiye İstatistik Kurumu">Türkiyə Statistika İnsitutu</a> </td> <td>26 aprel 1926 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_D%C3%B6vl%C9%99t_D%C9%99mir_Yollar%C4%B1" title="Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları">Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları</a> </td> <td>1927 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Refik_Saydam_H%C4%B1fz%C4%B1ss%C4%B1hha_Merkezi_Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="extiw" title="tr:Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı">Mərkəzi Gigiyena İnsitutu</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">27 may 1928 </td> <td style="background:#ffffcc;"><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrk_Tarix_Qurumu" title="Türk Tarix Qurumu">Türk Tarixi Tədqiqat Cəmiyyəti</a> </td> <td>12 aprel 1931 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Respublikas%C4%B1_M%C9%99rk%C9%99zi_Bank%C4%B1" title="Türkiyə Respublikası Mərkəzi Bankı">Türkiyə Respublikası Mərkəzi Bankı</a> </td> <td>3 oktyabr 1931 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Halkevleri" class="extiw" title="tr:Halkevleri">Xalqevləri</a> </td> <td>19 fevral 1932 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Qurumu" title="Türk Dil Qurumu">Türk Dili Tədqiqat Cəmiyyəti</a> </td> <td>12 iyul 1932 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_%C3%9Cniversitesi_Ziraat_Fak%C3%BCltesi" class="extiw" title="tr:Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi">Kənd Təsərrüfatı İnsitutu</a> </td> <td>1933 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/T%C3%BCrk_Hava_Yollar%C4%B1" title="Türk Hava Yolları">Türk Hava Yolları</a> </td> <td>20 may 1933 </td> <td><a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCmerbank" class="extiw" title="tr:Sümerbank">Sümerbank</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">11 iyul 1933 </td> <td style="background:#ffffcc;">- </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkku%C5%9Fu" class="extiw" title="tr:Türkkuşu">Türkquşu</a> </td> <td>3 may 1935 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Etibank" class="extiw" title="tr:Etibank">Etibank</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">14 iyun 1935 </td> <td style="background:#ffffcc;">- </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Mineral_T%C9%99dqiqat_v%C9%99_K%C9%99%C5%9Ffiyyat_%C3%9Cmumi_M%C3%BCdirliyi" title="Mineral Tədqiqat və Kəşfiyyat Ümumi Müdirliyi">Mineral Tədqiqat və Kəşfiyyat Müdirliyi</a> </td> <td>14 iyun 1935 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_%C3%9Cniversitesi_Dil_ve_Tarih-Co%C4%9Frafya_Fak%C3%BCltesi" class="extiw" title="tr:Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi">Dil və Tarix-Coğrafiya fakültəsi</a> </td> <td>14 iyun 1935 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Elektrik_%C4%B0%C5%9Fleri_Et%C3%BCt_%C4%B0daresi_Genel_M%C3%BCd%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC" class="extiw" title="tr:Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü">Elektrik İşləri Araşdırma İdarəsi</a> </td> <td>24 iyun 1935 </td> <td><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_%C5%9Eeker_Fabrikalar%C4%B1" class="extiw" title="tr:Türkiye Şeker Fabrikaları">Türkiyə Şəkər Fabrikləri</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">6 iyul 1935 </td> <td style="background:#ffffcc;"><a href="/wiki/Ankara" title="Ankara">Ankara</a> </td></tr> <tr> <td style="background:#ffffcc;"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bursa_Merinos_Fabrikas%C4%B1" class="extiw" title="tr:Bursa Merinos Fabrikası">Bursa Merinos Fabriki</a> </td> <td style="background:#ffffcc;">2 fevral 1938 </td> <td style="background:#ffffcc;"><a href="/wiki/Bursa" title="Bursa">Bursa</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Həmçinin_bax"><span id="H.C9.99m.C3.A7inin_bax"></span>Həmçinin bax</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=43" title="Həmçinin bax bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=43" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Həmçinin bax"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%A7%C3%BCl%C3%BCk" title="Atatürkçülük">Atatürkçülük</a></li> <li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%BCn_Prinsipl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Atatürkün Prinsipləri">Atatürkün prinsipləri</a></li> <li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_islahatlar%C4%B1" title="Atatürk islahatları">Atatürk islahatları</a></li> <li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_%C5%9F%C9%99xsiyy%C9%99tin%C9%99_p%C9%99r%C9%99sti%C5%9F" title="Atatürk şəxsiyyətinə pərəstiş">Atatürk şəxsiyyətinə pərəstiş</a></li> <li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si" class="mw-disambig" title="Atatürk abidəsi">Atatürk abidələri</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Qeydlər_və_istinadlar"><span id="Qeydl.C9.99r_v.C9.99_istinadlar"></span>Qeydlər və istinadlar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=44" title="Qeydlər və istinadlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=44" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Qeydlər və istinadlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Qeydlər"><span id="Qeydl.C9.99r"></span>Qeydlər</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=45" title="Qeydlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=45" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Qeydlər"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6982878">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Doğum adı: <b>Əli Rza oğlu Mustafa</b>; 1890-cı illərdən 1911-ci ilə qədər: <b>Mustafa Kamal</b>; 1911-ci ildən 1916-cı ilə qədər: <b>Mustafa Kamal</b> "<b>Bəy"</b>; 1916-cı ildən 1921-ci ilə qədər: <b>Mustafa Kamal</b> <b>"Paşa"</b>; 1921-ci ildən 1934-cü ilə qədər: <b>"Qazi" Mustafa Kamal "Paşa"</b>; 1934-1935-ci illərdə: <b>Kamal Atatürk</b>; 1935-ci ildən sonra: <b>Kamâl Atatürk</b>. Ömrünün çox hissəsində daşıdığı Mustafa Kamal adı ilə tanınır və yad edilir. "<a href="/wiki/Time_(jurnal)" title="Time (jurnal)">Time</a>" jurnalı 19 may 1941-ci il tarixli nömrəsində yazmışdır: "Yeddi adlı adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şən adamın Kamal Atatürk adı ilə ölməzdən əvvəl yeddi adı var idi." </span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Atatürkün doğum günü dəqiq bilinmir. 19 may — Samsunda İstiqlaliyyət müharibəsinin başladığı gün onun simvolik doğum günüdür. Bundan başqa Atatürkün 1881-ci ildə anadan olduğu da iddia edilir. Baxın: "<a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk#Doğum_tarixi" title="Mustafa Kamal Atatürk">Doğum tarixi</a>".</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Ətraflı məlumat üçün "<a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk#Doğum_tarixi" title="Mustafa Kamal Atatürk">Doğum tarixi</a>" başlığına nəzər yetirin.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Endrü Monqoya görə "Bu tarix (15 oktyabr 1911) Mustafa Kamalın İzmir yaxınlığında yerləşən Urla stansiyasından 17 oktyabr 1911-ci ildə Saleh Bozoka göndərdiyi məktubda qeyd edilib. Həmçinin 22 may 1912-ci ildə Benqazidən Əbdül Kərimə göndərilən digər məktubda da həmin tarix qeyd edilmişdir. (ATASE, "1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi", s. 134)." Corc Qavriç isə bu tarixin 4 oktyabr 1911-ci il olduğunu bildirmişdir.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_%C4%B0stiqlaliyy%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi">Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin</a> başlıca 14 öndərinə verilmiş titul.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İstinadlar"><span id=".C4.B0stinadlar"></span>İstinadlar</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=46" title="İstinadlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=46" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İstinadlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="div-col columns column-count column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"><ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg">"File:Atatürk'ün 993 814 seri numaralı nüfus cüzdanı.jpg - Vikianbar"</a>. commons.wikimedia.org.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=commons.wikimedia.org&rft.atitle=File%3AAtat%C3%BCrk%27%C3%BCn+993+814+seri+numaral%C4%B1+n%C3%BCfus+c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg+-+Vikianbar&rft_id=https%3A%2F%2Fcommons.wikimedia.org%2Fwiki%2FFile%3AAtat%25C3%25BCrk%2527%25C3%25BCn_993_814_seri_numaral%25C4%25B1_n%25C3%25BCfus_c%25C3%25BCzdan%25C4%25B1.jpg&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4913744">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg">"File:Atatürk'ün 993 815 seri numaralı nüfus cüzdanı.jpg - Vikianbar"</a>. commons.wikimedia.org.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=commons.wikimedia.org&rft.atitle=File%3AAtat%C3%BCrk%27%C3%BCn+993+815+seri+numaral%C4%B1+n%C3%BCfus+c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg+-+Vikianbar&rft_id=https%3A%2F%2Fcommons.wikimedia.org%2Fwiki%2FFile%3AAtat%25C3%25BCrk%2527%25C3%25BCn_993_815_seri_numaral%25C4%25B1_n%25C3%25BCfus_c%25C3%25BCzdan%25C4%25B1.jpg&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Kutay, Cemal. <i>Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt</i> (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130</span> </li> <li id="cite_note-Pars2-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pars2_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Tuğlacı, Pars. <i>Çağdaş Türkiye, 1. cilt</i> (1987), Cem Yayınevi, s. 2</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Atatürkçü düşünce</i> (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&ct=result&id=m41pAAAAMAAJ&dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor">s. 696</a> </span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Baba, İmran. <i>Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България</i> (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&ct=result&id=3vLVAAAAMAAJ&dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor">s. 24</a> </span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Aydemir, Şevket Süreyya. <i>Tek adam</i> (1963), Remzi Kitabevi, s. 44</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Bayhan, Fatih. <i>Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım</i> (2008), Pegasus Yayınları, s. 78</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">İzmir Ticaret Odası, <i>Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer</i>, y.y, t.y.:</span> </li> <li id="cite_note-KomAta-14"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-KomAta_14-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-KomAta_14-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Celâl Erikan, <i>Komutan Atatürk</i>, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.</span> </li> <li id="cite_note-Genkur1972-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Genkur1972_15-0">↑</a></span> <span class="reference-text">T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, <i>Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri</i>, Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), <i>İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909</i>, Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).<i>Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi</i>, İstanbul: Sarmal, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9758304186" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 975-8304-18-6</a> (s. 39-48) içinde. s. 40.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Rachel Simon, <i>a.g.e.</i>, s. 46.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&ct=result&id=wNbXAAAAMAAJ&dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor">s. 340</a> </span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Tuğlacı, Pars. <i>Çağdaş Türkiye, 1. cilt</i> (1987), Cem Yayınevi, s. 14</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Turco-Italian War 1911-12</i>, The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.</span> </li> <li id="cite_note-TMHESTDN-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-TMHESTDN_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Ankara. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-975-409-601-9" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-975-409-601-9"><bdi>978-975-409-601-9</bdi></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf">http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf</a><span class="cs1-hidden-error error citation-comment"> (<a href="#bare_url_missing_title">#bare_url_missing_title</a>)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.place=Ankara&rft.isbn=978-975-409-601-9&rft_id=http%3A%2F%2Fataturkicimizde.com%2Fwp-content%2FTaktikMeselesinin.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), "Bir komplo", s. 116, Pozitif Yayınları, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9789756461055" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-975-6461-05-5</a></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&IcerikNo=42">23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası.</a> <small>İstifadə tarixi: 11 iyul 2009</small></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm">"TBMM açılış danışığı"</a>. TBMM. 24 aprel 1920. <small>6 may 2021 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210506200857/http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm">arxivləşdirilib</a></small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">28 avqust</span> 2021</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=TBMM&rft.atitle=TBMM+a%C3%A7%C4%B1l%C4%B1%C5%9F+dan%C4%B1%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1&rft.date=1920-04-24&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tbmm.gov.tr%2Ftarihce%2Fataturk_konusma%2F1d1yy1.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Sedat Yazıcı ilə Fatih Yazıcı, "Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması", bilig, güz 2011 59-cu nömrə, səhifə: 248</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">Taha Akyol, "Atatürk'ün İhtilal Hukuku", 1-ci nəşr, səhifə: 304</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">"Atatürk'ün Bütün Eserleri", cild 14, səhifə: 328-329</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Arı İnan, "Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları", səhifə: 97</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><b>T</b>aha Akyol, "Atatürk'ün İhtilal Hukuku", 1-ci nəşr, səhifə: 306</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">"Atatürk'ün Bütün Eserleri", cild 16, səhifə: 118</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Zürcher, Erik Jan. "Turkey: a modern history" (2004), I.B.Tauris, s. 195</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">"Türk dünyası araştırmaları", <i>152-ci nömrə</i> (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 131</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Can Dündar, "Yükselen Bir Deniz", İmge Kitabevi, S:120-145</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">Önder, Mehmet. <i>"Atatürk'ün yurt gezileri"</i> (1998), Türkiye İş Bankası</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">İsmail Yavuz, <i>"Mustafa Kemal'in Uçakları"</i>, İstanbul, 2013. <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9786053609018" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-605-360-901-8</a></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090124142112/http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls">"Dünya Ekonomisi için Tarihsel İstatistikler"</a>. <small>24 yanvar 2009 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ggdc.net/Maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls">orijinalından</a> arxivləşdirilib</small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">10 noyabr</span> 2008</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=D%C3%BCnya+Ekonomisi+i%C3%A7in+Tarihsel+%C4%B0statistikler&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ggdc.net%2FMaddison%2FHistorical_Statistics%2Fhorizontal-file_03-2007.xls&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20040306085931/http://w3.balikesir.edu.tr/~metinay/aysan.htm">"ATATÜRK'ÜN EKONOMİK KALKINMA MODELİ, Prof. Dr. Mustafa A. Aysan, İ.Ü. İşletme Fakültesi"</a>. <small>6 mart 2004 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://w3.balikesir.edu.tr/~metinay/aysan.htm">orijinalından</a> arxivləşdirilib</small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">6 mart</span> 2004</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=ATAT%C3%9CRK%27%C3%9CN+EKONOM%C4%B0K+KALKINMA+MODEL%C4%B0%2C+Prof.+Dr.+Mustafa+A.+Aysan%2C+%C4%B0.%C3%9C.+%C4%B0%C5%9Fletme+Fak%C3%BCltesi&rft_id=http%3A%2F%2Fw3.balikesir.edu.tr%2F~metinay%2Faysan.htm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://neoskosmos.com/en/29861/ataturk-on-a-gallipoli-pedestal/">"Ataturk on a Gallipoli pedestal"</a>. www.neoskosmos.com. <small>2 iyun 2020 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200602080231/https://neoskosmos.com/en/29861/ataturk-on-a-gallipoli-pedestal/">arxivləşdirilib</a></small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">2 iyun</span> 2020</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=www.neoskosmos.com&rft.atitle=Ataturk+on+a+Gallipoli+pedestal&rft_id=https%3A%2F%2Fneoskosmos.com%2Fen%2F29861%2Fataturk-on-a-gallipoli-pedestal%2F&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Okulları (Açık Öğretim Lisesi- Meslekî Açık Öğretim Lisesi) İçin Hazırlanan 11. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 2 Ders Notları, Alim ÖZTÜRK, s 76, 2007</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">"Soysal 1989", ss. 447-463.</span> </li> <li id="cite_note-:0-44"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-:0_44-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-1"><sup><i>2</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-2"><sup><i>3</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-3"><sup><i>4</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-4"><sup><i>5</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-5"><sup><i>6</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-6"><sup><i>7</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-7"><sup><i>8</i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_44-8"><sup><i>9</i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160129111218/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/montreux_bogazlar_sozlesmesi/montreux_bogazlar_sozlesmesi.html">"Montrö boğazlar konvensiyası (20 iyul 1936)"</a>. www.tsk.tr. <small>20 yanvar 2016 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/montreux_bogazlar_sozlesmesi/montreux_bogazlar_sozlesmesi.html">orijinalından</a> arxivləşdirilib</small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">18 iyul</span> 2011</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=www.tsk.tr&rft.atitle=Montr%C3%B6+bo%C4%9Fazlar+konvensiyas%C4%B1+%2820+iyul+1936%29&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tsk.tr%2F8_TARIHTEN_KESITLER%2F8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler%2Fmontreux_bogazlar_sozlesmesi%2Fmontreux_bogazlar_sozlesmesi.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ataturk.net/cumh/sadabat.html">"Səadabad paktı"</a>. www.ataturk.net. <small>4 mart 2016 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304105722/http://www.ataturk.net/cumh/sadabat.html">arxivləşdirilib</a></small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">18 iyul</span> 2011</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ataturk.net&rft.atitle=S%C9%99adabad+pakt%C4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ataturk.net%2Fcumh%2Fsadabat.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.qafqaz.edu.az/index.php?inf_id=1108&z=146">http://www.qafqaz.edu.az/index.php?inf_id=1108&z=146</a><sup class="noprint Inline-Template"><span style="white-space: nowrap;">[<i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Link_rot" class="extiw" title="en:Wikipedia:Link rot"><span title="  yanvar 2022 tarixində işarələnmiş ölü keçid">ölü keçid</span></a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160319040457/http://www.isteataturk.com/haber/5502/falih-rifki-atay">"Atatürkün mənəvi övladları"</a>. <small>19 mart 2016 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.isteataturk.com/haber/5502/falih-rifki-atay">orijinalından</a> arxivləşdirilib</small><span class="reference-accessdate">. <small>İstifadə tarixi: <span class="nowrap">23 aprel</span> 2011</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Atat%C3%BCrk%C3%BCn+m%C9%99n%C9%99vi+%C3%B6vladlar%C4%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.isteataturk.com%2Fhaber%2F5502%2Ffalih-rifki-atay&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kitablar">Kitablar</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=47" title="Kitablar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=47" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Kitablar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="citation book"><i>Eastham, J.K. </i>The Turkish Development Plan: The First Five Years. Oxford University Press. 1964.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Turkish+Development+Plan%3A+The+First+Five+Years&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1964&rft.aulast=Eastham&rft.aufirst=J.K.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Cəbəsoy, Əli Fuad. </i>Sınıf Arkadaşım Atatürk. İstanbul: Temel Yayınları. 2000.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C4%B1n%C4%B1f+Arkada%C5%9F%C4%B1m+Atat%C3%BCrk&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Temel+Yay%C4%B1nlar%C4%B1&rft.date=2000&rft.aulast=C%C9%99b%C9%99soy&rft.aufirst=%C6%8Fli+Fuad&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Əkinçi, Əkrəm Buğra. </i>Osmanlı'nın Çöküşü: İmparatorluk İttihatçıların Elinde. İstanbul: Timaş Yayınları. 2014. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-605-08-1626-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-605-08-1626-6"><bdi>978-605-08-1626-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Osmanl%C4%B1%27n%C4%B1n+%C3%87%C3%B6k%C3%BC%C5%9F%C3%BC%3A+%C4%B0mparatorluk+%C4%B0ttihat%C3%A7%C4%B1lar%C4%B1n+Elinde&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Tima%C5%9F+Yay%C4%B1nlar%C4%B1&rft.date=2014&rft.isbn=978-605-08-1626-6&rft.aulast=%C6%8Fkin%C3%A7i&rft.aufirst=%C6%8Fkr%C9%99m+Bu%C4%9Fra&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Gawrych, George W. </i>The Young Atatürk: From Ottoman Soldier to Statesman of Turkey. London: I. B. Tauris. 2013. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9781780763224" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9781780763224"><bdi>9781780763224</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Young+Atat%C3%BCrk%3A+From+Ottoman+Soldier+to+Statesman+of+Turkey&rft.pub=London%3A+I.+B.+Tauris&rft.date=2013&rft.isbn=9781780763224&rft.aulast=Gawrych&rft.aufirst=George+W.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Mango, Andrew. </i>Atatürk. Füsun Doruker tərəfindən tərcümə olunub. İstanbul: Sabah Kitapları. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/975-579-085-3" title="Xüsusi:KitabMənbələri/975-579-085-3"><bdi>975-579-085-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atat%C3%BCrk&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Sabah+Kitaplar%C4%B1&rft.isbn=975-579-085-3&rft.aulast=Mango&rft.aufirst=Andrew&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Ortaylı, İlber. </i>Gazi Mustafa Kemal Atatürk. İstanbul: Kronik Kitap. 2018. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-975-2430-33-4" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-975-2430-33-4"><bdi>978-975-2430-33-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gazi+Mustafa+Kemal+Atat%C3%BCrk&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Kronik+Kitap&rft.date=2018&rft.isbn=978-975-2430-33-4&rft.aulast=Ortayl%C4%B1&rft.aufirst=%C4%B0lber&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Ortaylı, İlber. </i>İmparatorluğun Son Nefesi: Osmanlı'nın Yaşayan Mirası Cumhuriyet. İstanbul: Timaş Yayınları. 2014. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-605-08-1508-5" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-605-08-1508-5"><bdi>978-605-08-1508-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C4%B0mparatorlu%C4%9Fun+Son+Nefesi%3A+Osmanl%C4%B1%27n%C4%B1n+Ya%C5%9Fayan+Miras%C4%B1+Cumhuriyet&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Tima%C5%9F+Yay%C4%B1nlar%C4%B1&rft.date=2014&rft.isbn=978-605-08-1508-5&rft.aulast=Ortayl%C4%B1&rft.aufirst=%C4%B0lber&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Roux, Jean-Paul. </i>Histoire des Turcs (Türklərin tarixi). Aykut Kazancıgil tərəfindən tərcümə olunub. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. 2017. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-605-9872-44-7" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-605-9872-44-7"><bdi>978-605-9872-44-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+des+Turcs+%28T%C3%BCrkl%C9%99rin+tarixi%29&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Kabalc%C4%B1+Yay%C4%B1nc%C4%B1l%C4%B1k&rft.date=2017&rft.isbn=978-605-9872-44-7&rft.aulast=Roux&rft.aufirst=Jean-Paul&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Sosyal, İsmail. </i>Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları. Ankara: TTQ - Türk Tarix Qurumu. 1989.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tarih%C3%A7eleri+ve+A%C3%A7%C4%B1klamalar%C4%B1+ile+Birlikte+T%C3%BCrkiye%27nin+Siyasal+Antla%C5%9Fmalar%C4%B1&rft.pub=Ankara%3A+TTQ+-+T%C3%BCrk+Tarix+Qurumu&rft.date=1989&rft.aulast=Sosyal&rft.aufirst=%C4%B0smail&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Zürcher, Erik J. </i>The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk’s Turkey. London: I.B.Tauris. 2010. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-1-84885-271-6" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-1-84885-271-6"><bdi>978-1-84885-271-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Young+Turk+Legacy+and+Nation+Building%3A+From+the+Ottoman+Empire+to+Atat%C3%BCrk%E2%80%99s+Turkey&rft.pub=London%3A+I.B.Tauris&rft.date=2010&rft.isbn=978-1-84885-271-6&rft.aulast=Z%C3%BCrcher&rft.aufirst=Erik+J.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation book"><i>Soyak, Həsən Rza. </i>Atatürk'ten Hatıralar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9750808827" title="Xüsusi:KitabMənbələri/9750808827"><bdi>9750808827</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atat%C3%BCrk%27ten+Hat%C4%B1ralar&rft.pub=%C4%B0stanbul%3A+Yap%C4%B1+Kredi+Yay%C4%B1nlar%C4%B1&rft.date=2006&rft.isbn=9750808827&rft.aulast=Soyak&rft.aufirst=H%C9%99s%C9%99n+Rza&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3A%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xarici_keçidlər"><span id="Xarici_ke.C3.A7idl.C9.99r"></span>Xarici keçidlər</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit&section=48" title="Xarici keçidlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit&section=48" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xarici keçidlər"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ttk.gov.tr/index.php?Page=Sayfa&No=87">Mustafa Kamal Atatürkün həyatı</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atam.gov.tr/">Atatürk Araşdırma Mərkəzi</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/subjects/person:kemal_atat%C3%BCrk_(1881-1938)">Mustafa Kamal Atatürk</a></li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-label="Naviqasiya şablonu" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Mustafa_Kamal_Atatürk" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Atat%C3%BCrk" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Mustafa_Kamal_Atatürk" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk" title="Mustafa Kamal Atatürk">Mustafa Kamal Atatürk</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Həyatı</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%C4%B0zmir_sui-q%C9%99sdi" title="İzmir sui-qəsdi">İzmir sui-qəsdi</a>  • <a href="/w/index.php?title=Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk%C3%BCn_%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mustafa Kamal Atatürkün ölümü (səhifə mövcud deyil)">Ölümü</a> (<a href="/wiki/10_Noyabr_Atat%C3%BCrk%C3%BCn_an%C4%B1m_g%C3%BCn%C3%BC_v%C9%99_Atat%C3%BCrk_h%C9%99ft%C9%99si" title="10 Noyabr Atatürkün anım günü və Atatürk həftəsi">Anım günü</a>)  • <a href="/w/index.php?title=Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk_xronologiyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mustafa Kamal Atatürk xronologiyası (səhifə mövcud deyil)">Həyat xronologiyası</a>  • <a href="/w/index.php?title=Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%C3%BCn_m%C3%BCkafatlar%C4%B1n%C4%B1n_siyah%C4%B1s%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mustafa Kemal Atatürkün mükafatlarının siyahısı (səhifə mövcud deyil)">Mükafatları</a></div></td><td class="navbox-image" rowspan="9" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:MustafaKemalAtaturk_oval.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/MustafaKemalAtaturk_oval.png/120px-MustafaKemalAtaturk_oval.png" decoding="async" width="120" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/MustafaKemalAtaturk_oval.png 1.5x" data-file-width="155" data-file-height="184" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Ailəsi və yaxınları</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%C6%8Fli_Rza_%C6%8Ff%C9%99ndi" title="Əli Rza Əfəndi">Əli Rza Əfəndi</a>  • <a href="/wiki/Zibeyd%C9%99_xan%C4%B1m" title="Zibeydə xanım">Zibeydə Xanım</a>  • <a href="/wiki/Makbule_Atadan" title="Makbule Atadan">Makbule Atadan</a>  • <a href="/wiki/L%C9%99tif%C9%99_U%C5%9F%C5%9Faqi" title="Lətifə Uşşaqi">Lətifə Uşşaqi</a>  • <a href="/w/index.php?title=M%C9%99cdi_Boysan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Məcdi Boysan (səhifə mövcud deyil)">Məcdi Boysan</a>  • <a href="/w/index.php?title=%C3%9Clk%C3%BC_Adat%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ülkü Adatəpə (səhifə mövcud deyil)">Ülkü Adatəpə</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99bih%C9%99_G%C3%B6k%C3%A7%C9%99n" title="Səbihə Gökçən">Səbihə Gökçən</a>  • <a href="/w/index.php?title=Z%C9%99hra_Aylin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zəhra Aylin (səhifə mövcud deyil)">Zəhra Aylin</a>  • <a href="/w/index.php?title=Ruqiy%C9%99_Erkin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ruqiyə Erkin (səhifə mövcud deyil)">Ruqiyə Erkin</a>  • <a href="/w/index.php?title=N%C9%99bil%C9%99_%C4%B0rd%C9%99lp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nəbilə İrdəlp (səhifə mövcud deyil)">Nəbilə İrdəlp</a>  • <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fbd%C3%BCrr%C9%99him_Tuncak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əbdürrəhim Tuncak (səhifə mövcud deyil)">Əbdürrəhim Tuncak</a>  • <a href="/wiki/Fikriy%C9%99_xan%C4%B1m" title="Fikriyə xanım">Fikriyə</a>  • <a href="/wiki/Af%C9%99t_%C4%B0nan" title="Afət İnan">Afət İnan</a>  • Mustafa Dəmir  • <a href="/w/index.php?title=Sami_G%C3%BCnzberq&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sami Günzberq (səhifə mövcud deyil)">Dişçibaşı Sami Bəy</a>  • <a href="/w/index.php?title=Foks_(it)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Foks (it) (səhifə mövcud deyil)">Foks</a> <small>(it)</small></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Yavərləri</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Salih_Bozok" title="Salih Bozok">Salih Bozok</a>  • <a href="/wiki/Cavad_Abbas_G%C3%BCr%C9%99r" title="Cavad Abbas Gürər">Cavad Abbas Gürər</a>  • <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCz%C9%99ff%C9%99r_Q%C4%B1l%C4%B1nc&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müzəffər Qılınc (səhifə mövcud deyil)">Müzəffər Qılınc</a>  • <a href="/wiki/%C5%9E%C3%BCkr%C3%BC_Tez%C9%99r" title="Şükrü Tezər">Şükrü Tezər</a>  • <a href="/wiki/R%C3%BCsuhi_Sava%C5%9F%C3%A7%C4%B1" title="Rüsuhi Savaşçı">Rüsuhi Savaşçı</a>  • <a href="/w/index.php?title=Sami_Yanarda%C4%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sami Yanardağ (səhifə mövcud deyil)">Sami Yanardağ</a>  • <a href="/w/index.php?title=Mahmud_C%C9%99lal%C9%99ddin_%C3%9Cn%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mahmud Cəlaləddin Ünər (səhifə mövcud deyil)">Mahmud Cəlaləddin Ünər</a>  • <a href="/w/index.php?title=Cevd%C9%99t_Tolqay&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cevdət Tolqay (səhifə mövcud deyil)">Cevdət Tolqay</a>  • <a href="/w/index.php?title=%C6%8Fhm%C9%99d_Na%C5%9Fit_Meng%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Əhməd Naşit Mengü (səhifə mövcud deyil)">Əhməd Naşit Mengü</a>  • <a href="/w/index.php?title=%C5%9E%C3%BCkr%C3%BC_%C3%96z%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şükrü Özər (səhifə mövcud deyil)">Şükrü Özər</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk%C3%BCn_nitql%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürkün nitqləri (səhifə mövcud deyil)">Nitqləri</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk%C3%BCn_Bursa_nitqi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürkün Bursa nitqi (səhifə mövcud deyil)">Bursa nitqi</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk%C3%BCn_T%C3%BCrk_G%C9%99ncliyin%C9%99_xitab%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürkün Türk Gəncliyinə xitabı (səhifə mövcud deyil)">Gəncliyə xitabı</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk%C3%BCn_onuncu_il_nitqi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürkün onuncu il nitqi (səhifə mövcud deyil)">Onuncu il nitqi</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%A7%C3%BCl%C3%BCk" title="Atatürkçülük">Fikirləri</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%A7%C3%BCl%C3%BCk" title="Atatürkçülük">Atatürkçülük</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk%C3%BCn_prinsipl%C9%99ri" title="Atatürkün prinsipləri">Atatürkün prinsipləri</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_islahatlar%C4%B1" title="Atatürk islahatları">Atatürk islahatları</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk_mill%C9%99t%C3%A7iliyi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürk millətçiliyi (səhifə mövcud deyil)">Atatürk millətçiliyi</a>  • <a href="/wiki/Yurdda_s%C3%BClh,_cahanda_s%C3%BClh" title="Yurdda sülh, cahanda sülh">Yurdda sülh, cahanda sülh</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk#Əsərləri" title="Mustafa Kamal Atatürk">Əsərləri</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><i><a href="/wiki/Nitq_(Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk)" title="Nitq (Mustafa Kamal Atatürk)">Nitq</a></i>  • <i>Həndəsə</i>  • <i>Yurttaşlık Bilgileri</i>  • <i>Cumalı Ordugahı</i>  • <i>Taktik Tatbikat ve Seyahati</i>  • <i>Bölüğün Muharebe Eğitimi</i>  • <i>Subay ve Komutan ile Konuşmalar</i></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Təşkilatları</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=V%C9%99t%C9%99n_ve_H%C3%BCrriy%C9%99t_C%C9%99miyy%C9%99ti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vətən ve Hürriyət Cəmiyyəti (səhifə mövcud deyil)">Vətən ve Hürriyət Cəmiyyəti</a>  • <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Partiyası</a>  • <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Qurumu" title="Türk Dil Qurumu">Türk Dil Qurumu</a>  • <a href="/wiki/T%C3%BCrk_Tarix_Qurumu" title="Türk Tarix Qurumu">Türk Tarix Qurumu</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Abidə və muzeylər</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/An%C4%B1tq%C9%99bir" title="Anıtqəbir">Anıtqəbir</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_v%C9%99_Qurtulu%C5%9F_Sava%C5%9F%C4%B1_Muzeyi" title="Atatürk və Qurtuluş Savaşı Muzeyi">Atatürk və Qurtuluş Savaşı Muzeyi</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atl%C4%B1_Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si_(Ankara)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atlı Atatürk abidəsi (Ankara) (səhifə mövcud deyil)">Atlı Atatürk abidəsi (Ankara)</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si_(Kanberra)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürk abidəsi (Kanberra) (səhifə mövcud deyil)">Atatürk abidəsi (Kanberra)</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si_(%C4%B0zmir)" title="Atatürk abidəsi (İzmir)">Atatürk abidəsi (İzmir)</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si_(Konya)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürk abidəsi (Konya) (səhifə mövcud deyil)">Atatürk abidəsi (Konya)</a>  • <a href="/wiki/Mar%C5%9Fal_Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si" title="Marşal Atatürk abidəsi">Marşal Atatürk abidəsi</a>  • <a href="/w/index.php?title=ODT%C3%9C_Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si&action=edit&redlink=1" class="new" title="ODTÜ Atatürk abidəsi (səhifə mövcud deyil)">ODTÜ Atatürk abidəsi</a>  • <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99r%C9%99f_abid%C9%99si" title="Şərəf abidəsi">Şərəf abidəsi</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_abid%C9%99si_(Sarayburnu)" title="Atatürk abidəsi (Sarayburnu)">Atatürk abidəsi (Sarayburnu)</a>  • <a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_abid%C9%99si_(%C4%B0stanbul)" title="Cümhuriyyət abidəsi (İstanbul)">Cümhuriyyət abidəsi (İstanbul)</a>  • <a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk%C3%BCn_heyk%C9%99li_(Bak%C4%B1)" title="Mustafa Kamal Atatürkün heykəli (Bakı)">Mustafa Kamal Atatürkün heykəli (Bakı)</a>  • <a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk%C3%BCn_heyk%C9%99li_(Mexiko)" title="Mustafa Kamal Atatürkün heykəli (Mexiko)">Mustafa Kamal Atatürkün heykəli (Mexiko)</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Digər</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Dini_inanc%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dini inancı (səhifə mövcud deyil)">Atatürkün dini inancı</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_ili" title="Atatürk ili">Atatürk ili</a>  • <a href="/wiki/G%C3%BCn%C9%99%C5%9F_dil_n%C9%99z%C9%99riyy%C9%99si" title="Günəş dil nəzəriyyəsi">Günəş dil nəzəriyyəsi</a>  • <a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk_%C9%99leyhin%C9%99_i%C5%9Fl%C9%99n%C9%99n_cinay%C9%99tl%C9%99r_haqq%C4%B1nda_qanun&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürk əleyhinə işlənən cinayətlər haqqında qanun (səhifə mövcud deyil)">Atatürk əleyhinə işlənən cinayətlər haqqında qanun</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_%C5%9F%C9%99xsiyy%C9%99tin%C9%99_p%C9%99r%C9%99sti%C5%9F" title="Atatürk şəxsiyyətinə pərəstiş">Şəxsiyyətinə pərəstiş</a>  • <a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_Beyn%C9%99lxalq_S%C3%BClh_M%C3%BCkafat%C4%B1" title="Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı">Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı</a>  •</div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Türkiyə_prezidentləri" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#d30907"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:T%C3%BCrkiy%C9%99_prezidentl%C9%99ri" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Türkiyə_prezidentləri" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_prezidenti" class="mw-redirect" title="Türkiyə prezidenti"><span style="color:#FFFFFF">Türkiyə prezidentləri</span></a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:white"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:Flag_of_the_President_of_Turkey.svg" class="mw-file-description" title="Türkiyə Prezidentinin ştandartı"><img alt="Türkiyə Prezidentinin ştandartı" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/50px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="50" height="33" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/75px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_the_President_of_Turkey.svg/100px-Flag_of_the_President_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="300" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk" title="Mustafa Kamal Atatürk">Mustafa Kamal Atatürk</a> • <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> • <a href="/wiki/C%C9%99lal_Bayar" title="Cəlal Bayar">Cəlal Bayar</a> • <a href="/wiki/Camal_G%C3%BCrs%C9%99l" title="Camal Gürsəl">Camal Gürsəl</a> • <a href="/wiki/C%C3%B6vd%C9%99t_Sunay" title="Cövdət Sunay">Cövdət Sunay</a> •<br /><a href="/wiki/F%C9%99xri_Qorut%C3%BCrk" title="Fəxri Qorutürk">Fəxri Qorutürk</a> • <a href="/wiki/K%C9%99nan_Evr%C9%99n" class="mw-redirect" title="Kənan Evrən">Kənan Evrən</a> • <a href="/wiki/Turqut_%C3%96zal" title="Turqut Özal">Turqut Özal</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/%C6%8Fhm%C9%99d_Necd%C9%99t_Sez%C9%99r" title="Əhməd Necdət Sezər">Əhməd Necdət Sezər</a> • <a href="/wiki/Abdullah_G%C3%BCl" title="Abdullah Gül">Abdullah Gül</a> • <a href="/wiki/R%C9%99c%C9%99b_Tayyib_%C6%8Frdo%C4%9Fan" title="Rəcəb Tayyib Ərdoğan">Rəcəb Tayyib Ərdoğan</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Türkiyə_Baş_nazirləri" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#d30907"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:T%C3%BCrkiy%C9%99nin_ba%C5%9F_nazirl%C9%99ri" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Türkiyə_Baş_nazirləri" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Ba%C5%9F_nazirl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" class="mw-redirect" title="Türkiyə Baş nazirlərinin siyahısı"><span style="color:#FFFFFF">Türkiyə Baş nazirləri</span></a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:pink">TBMM hökuməti dövrü</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk" title="Mustafa Kamal Atatürk">Mustafa Kamal Atatürk</a> • <a href="/wiki/Fevzi_%C3%87axmaq" title="Fevzi Çaxmaq">Fevzi Çaxmaq</a> • <a href="/wiki/Rauf_Orbay" title="Rauf Orbay">Rauf Orbay</a> • <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:pink">Respublika dövrü</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> • <a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a> • <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> • <a href="/wiki/C%C9%99lal_Bayar" title="Cəlal Bayar">Cəlal Bayar</a> • <a href="/wiki/R%C9%99fiq_Saydam" title="Rəfiq Saydam">Rəfiq Saydam</a> • <a href="/wiki/%C5%9E%C3%BCkr%C3%BC_Saraco%C4%9Flu" title="Şükrü Saracoğlu">Şükrü Saracoğlu</a> • <a href="/wiki/R%C9%99c%C9%99b_Pek%C9%99r" title="Rəcəb Pekər">Rəcəb Pekər</a> • <a href="/wiki/H%C9%99s%C9%99n_Saka" title="Həsən Saka">Həsən Saka</a> • <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ms%C9%99ddin_G%C3%BCnaltay" title="Şəmsəddin Günaltay">Şəmsəddin Günaltay</a> • <a href="/wiki/Adnan_Menderes" title="Adnan Menderes">Adnan Menderes</a> • <a href="/wiki/Camal_G%C3%BCrs%C9%99l" title="Camal Gürsəl">Camal Gürsəl</a> • <a href="/wiki/%C4%B0sm%C9%99t_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="İsmət İnönü">İsmət İnönü</a> • <a href="/wiki/Suat_Hayri_%C3%9Crg%C3%BCpl%C3%BC" title="Suat Hayri Ürgüplü">Suat Hayri Ürgüplü</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/Nihad_Erim" title="Nihad Erim">Nihad Erim</a> • <a href="/wiki/F%C9%99rid_S%C9%99di_M%C9%99l%C9%99n" title="Fərid Sədi Mələn">Fərid Mələn</a> • <a href="/wiki/Naim_Talu" title="Naim Talu">Naim Talu</a> • <a href="/wiki/B%C3%BCl%C9%99nt_%C6%8Fc%C9%99vit" class="mw-redirect" title="Bülənt Əcəvit">Bülənt Əcəvit</a> • <a href="/wiki/Mahmud_Sadi_Irmak" title="Mahmud Sadi Irmak">Sadi İrmak</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/B%C3%BCl%C9%99nd_Ecevit" title="Bülənd Ecevit">Bülənd Ecevit</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/B%C3%BCl%C9%99nt_%C6%8Fc%C9%99vit" class="mw-redirect" title="Bülənt Əcəvit">Bülənt Əcəvit</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/B%C3%BCl%C9%99nd_Ulusu" title="Bülənd Ulusu">Bülənd Ulusu</a> • <a href="/wiki/Turqut_%C3%96zal" title="Turqut Özal">Turqut Özal</a> • <a href="/wiki/%C4%B0ld%C4%B1r%C4%B1m_A%C4%9Fbulud" title="İldırım Ağbulud">İldırım Ağbulud</a> • <a href="/wiki/M%C9%99sud_Y%C4%B1lmaz" title="Məsud Yılmaz">Məsud Yılmaz</a> • <a href="/wiki/S%C3%BCleyman_D%C9%99mir%C9%99l" title="Süleyman Dəmirəl">Süleyman Dəmirəl</a> • <a href="/wiki/%C6%8Frdal_%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC" title="Ərdal İnönü">Ərdal İnönü</a> (i.e.) •<a href="/wiki/Tansu_%C3%87ill%C9%99r" title="Tansu Çillər">Tansu Çillər</a> • <a href="/wiki/M%C9%99sud_Y%C4%B1lmaz" title="Məsud Yılmaz">Məsud Yılmaz</a> • <a href="/wiki/N%C9%99cm%C9%99ddin_%C6%8Frbakan" title="Nəcməddin Ərbakan">Nəcməddin Ərbakan</a> • <a href="/wiki/M%C9%99sud_Y%C4%B1lmaz" title="Məsud Yılmaz">Məsud Yılmaz</a> • <a href="/wiki/B%C3%BCl%C9%99nd_Ecevit" title="Bülənd Ecevit">Bülənd Ecevit</a> • <a href="/wiki/Abdullah_G%C3%BCl" title="Abdullah Gül">Abdullah Gül</a> • <a href="/wiki/R%C9%99c%C9%99b_Tayyib_%C6%8Frdo%C4%9Fan" title="Rəcəb Tayyib Ərdoğan">Rəcəb Tayyib Ərdoğan</a> • <a href="/wiki/%C6%8Fhm%C9%99d_Davudo%C4%9Flu" title="Əhməd Davudoğlu">Əhməd Davudoğlu</a> • <a href="/wiki/Bin%C9%99li_Y%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m" title="Binəli Yıldırım">Binəli Yıldırım</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Türkiyə_Böyük_Millət_Məclisi_sədrləri" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background:#d30907"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:TBMM_s%C9%99drl%C9%99ri" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon_white.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Türkiyə_Böyük_Millət_Məclisi_sədrləri" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_B%C3%B6y%C3%BCk_Mill%C9%99t_M%C9%99clisi_s%C9%99drl%C9%99rinin_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Türkiyə Böyük Millət Məclisi sədrlərinin siyahısı"><span style="color:#FFFFFF">Türkiyə Böyük Millət Məclisi sədrləri</span></a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;padding:0.35em 1.0em; line-height:1.1em;">Böyük Millət Məclisi<br /><span style="font-size:90%;">Büyük Millet Meclisi</span><br /><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4895280">.mw-parser-output .nobold{font-weight:normal}</style><span class="nobold"><span style="font-size:85%;">(1920–1960)</span></span></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk" title="Mustafa Kamal Atatürk">Mustafa Kamal Atatürk</a></li> <li><a href="/wiki/F%C9%99thi_Okyar" title="Fəthi Okyar">Fəthi Okyar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kaz%C4%B1m_%C3%96zalp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kazım Özalp (səhifə mövcud deyil)">Kazım Özalp</a></li> <li><a href="/wiki/%C6%8Fbd%C3%BClxaliq_Renda" title="Əbdülxaliq Renda">Əbdülxaliq Renda</a></li> <li><a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Qarab%C9%99kir" title="Kazım Qarabəkir">Kazım Qarabəkir</a></li> <li><a href="/wiki/%C6%8Fli_Fuad_C%C9%99b%C9%99soy" title="Əli Fuad Cəbəsoy">Əli Fuad Cəbəsoy</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9E%C3%BCkr%C3%BC_Saraco%C4%9Flu" title="Şükrü Saracoğlu">Şükrü Saracoğlu</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=R%C9%99fik_Qoraltan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rəfik Qoraltan (səhifə mövcud deyil)">Rəfik Qoraltan</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="5" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg/80px-Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg.png" decoding="async" width="80" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg/120px-Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg/160px-Seal_of_the_Turkish_Parliament_%28T%C3%BCrkiye_B%C3%BCy%C3%BCk_Millet_Meclisi%29.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /></span></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;padding:0.35em 1.0em; line-height:1.1em;">Nümayəndələr Məclisi<br /><span style="font-size:90%;">Temsilciler Meclisi</span><br /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4895280"><span class="nobold"><span style="font-size:85%;">(1961)</span></span></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Kaz%C4%B1m_Orbay" title="Kazım Orbay">Kazım Orbay</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;padding:0.35em 1.0em; line-height:1.1em;">Böyük Millət Məclisinin<br />iki palatalı dövrü<br /><span style="font-size:90%;">Büyük Millet Meclisi<br />Çift Meclisli Dönemde</span><br /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4895280"><span class="nobold"><span style="font-size:85%;">(1961–1980)</span></span></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Respublika senatı<br /><span style="font-size:90%;">Cumhuriyet Senatosu</span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Suat_Hayri_%C3%9Crg%C3%BCpl%C3%BC" title="Suat Hayri Ürgüplü">Suat Hayri Ürgüplü</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C6%8Fnv%C9%99r_Aka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ənvər Aka (səhifə mövcud deyil)">Ənvər Aka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%9Eevki_Atasaqun&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şevki Atasaqun (səhifə mövcud deyil)">Şevki Atasaqun</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tekin_Ar%C4%B1burun&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tekin Arıburun (səhifə mövcud deyil)">Tekin Arıburun</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=S%C4%B1rr%C4%B1_Atalay&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sırrı Atalay (səhifə mövcud deyil)">Sırrı Atalay</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%B0hsan_Sabri_%C3%87a%C4%9Flayangil&action=edit&redlink=1" class="new" title="İhsan Sabri Çağlayangil (səhifə mövcud deyil)">İhsan Sabri Çağlayangil</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Millət Məclisi<br /><span style="font-size:90%;">Millet Meclisi</span></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Fuad_Sirm%C9%99n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fuad Sirmən (səhifə mövcud deyil)">Fuad Sirmən</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=F%C9%99rrux_Bozb%C9%99yli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fərrux Bozbəyli (səhifə mövcud deyil)">Fərrux Bozbəyli</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sabit_Osman_Avc%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sabit Osman Avcı (səhifə mövcud deyil)">Sabit Osman Avcı</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kamal_G%C3%BCv%C9%99n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kamal Güvən (səhifə mövcud deyil)">Kamal Güvən</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cahid_Qaraqa%C5%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cahid Qaraqaş (səhifə mövcud deyil)">Cahid Qaraqaş</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;padding:0.35em 1.0em; line-height:1.1em;">Məşvərət Məclisi<br /><span style="font-size:90%;">Danışma Meclisi</span><br /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4895280"><span class="nobold"><span style="font-size:85%;">(1981–1983)</span></span></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=S%C9%99di_%C4%B0rmaq&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sədi İrmaq (səhifə mövcud deyil)">Sədi İrmaq</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;padding:0.35em 1.0em; line-height:1.1em;">Böyük Millət Məclisi<br /><span style="font-size:90%;">Büyük Millet Meclisi</span><br /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4895280"><span class="nobold"><span style="font-size:85%;">(1983-cü ildən bəri)</span></span></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=N%C9%99cm%C9%99ddin_Qaraduman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nəcməddin Qaraduman (səhifə mövcud deyil)">Nəcməddin Qaraduman</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Y%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m_Akbulud&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yıldırım Akbulud (səhifə mövcud deyil)">Yıldırım Akbulud</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Qaya_Erd%C9%99m&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qaya Erdəm (səhifə mövcud deyil)">Qaya Erdəm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H%C3%BCsam%C9%99ddin_Cindoruk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hüsaməddin Cindoruk (səhifə mövcud deyil)">Hüsaməddin Cindoruk</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%B0sm%C9%99t_Sezgin&action=edit&redlink=1" class="new" title="İsmət Sezgin (səhifə mövcud deyil)">İsmət Sezgin</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mustafa_Q%C9%99l%C9%99mli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mustafa Qələmli (səhifə mövcud deyil)">Mustafa Qələmli</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hikm%C9%99t_%C3%87%C9%99tin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hikmət Çətin (səhifə mövcud deyil)">Hikmət Çətin</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%96m%C9%99r_%C4%B0zgi" title="Ömər İzgi">Ömər İzgi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=B%C3%BCl%C9%99nt_Ar%C4%B1n%C3%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bülənt Arınç (səhifə mövcud deyil)">Bülənt Arınç</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=K%C3%B6ksal_Topdan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Köksal Topdan (səhifə mövcud deyil)">Köksal Topdan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mehmed_%C6%8Fli_%C5%9Eahin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mehmed Əli Şahin (səhifə mövcud deyil)">Mehmed Əli Şahin</a></li> <li><a href="/wiki/C%C9%99mil_%C3%87i%C3%A7%C9%99k" title="Cəmil Çiçək">Cəmil Çiçək</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%B0sm%C9%99t_Y%C4%B1lmaz&action=edit&redlink=1" class="new" title="İsmət Yılmaz (səhifə mövcud deyil)">İsmət Yılmaz</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C4%B0smay%C4%B1l_Q%C9%99hr%C9%99man&action=edit&redlink=1" class="new" title="İsmayıl Qəhrəman (səhifə mövcud deyil)">İsmayıl Qəhrəman</a></li> <li><a href="/wiki/Bin%C9%99li_Y%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m" title="Binəli Yıldırım">Binəli Yıldırım</a></li> <li><a href="/wiki/Mustafa_%C5%9E%C9%99ntop" title="Mustafa Şəntop">Mustafa Şəntop</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Türkiyədə_dünyəvilik" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background-color:paleturquoise"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:T%C3%BCrkiy%C9%99d%C9%99_d%C3%BCny%C9%99vilik" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Türkiyədə_dünyəvilik" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/w/index.php?title=T%C3%BCrkiy%C9%99d%C9%99_d%C3%BCny%C9%99vilik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Türkiyədə dünyəvilik (səhifə mövcud deyil)">Türkiyədə dünyəvilik</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:paleturquoise;width:1px">Qanunlar</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Atat%C3%BCrk_islahatlar%C4%B1" title="Atatürk islahatları">Atatürk islahatları</a></li> <li><a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99_Respublikas%C4%B1n%C4%B1n_Konstitusiyas%C4%B1" title="Türkiyə Respublikasının Konstitusiyası">Konstitusiya</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:paleturquoise;width:1px"><div style="padding:0.1em 0;line-height:1.2em;">Şəxslər və<br />təşkilatlar</div></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/G%C9%99nc_t%C3%BCrkl%C9%99r" title="Gənc türklər">Gənc türklər</a></li> <li><a href="/wiki/Mustafa_Kamal_Atat%C3%BCrk" title="Mustafa Kamal Atatürk">Mustafa Kamal Atatürk</a></li> <li><a href="/wiki/Mahmud_%C6%8Fs%C9%99d_Bozqurd" title="Mahmud Əsəd Bozqurd">Mahmud Əsəd Bozqurd</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Falih_R%C4%B1fq%C4%B1_Atay&action=edit&redlink=1" class="new" title="Falih Rıfqı Atay (səhifə mövcud deyil)">Falih Rıfqı Atay</a></li> <li><a href="/wiki/%C6%8Fziz_Nesin" title="Əziz Nesin">Əziz Nesin</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%BCamm%C9%99r_Aksoy" title="Müammər Aksoy">Müammər Aksoy</a></li> <li><a href="/wiki/Bahriy%C9%99_%C3%9C%C3%A7ox" title="Bahriyə Üçox">Bahriyə Üçox</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cavid_Orxan_T%C3%BCt%C9%99ngil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cavid Orxan Tütəngil (səhifə mövcud deyil)">Cavid Orxan Tütəngil</a></li> <li><a href="/wiki/Abdi_%C4%B0p%C9%99k%C3%A7i" title="Abdi İpəkçi">Abdi İpəkçi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Turan_Dursun&action=edit&redlink=1" class="new" title="Turan Dursun (səhifə mövcud deyil)">Turan Dursun</a></li> <li><a href="/wiki/%C6%8Fhm%C9%99d_Tan%C9%99r_Q%C4%B1%C5%9Flal%C4%B1" title="Əhməd Tanər Qışlalı">Əhməd Tanər Qışlalı</a></li> <li><a href="/wiki/U%C4%9Fur_Mumcu" title="Uğur Mumcu">Uğur Mumcu</a></li> <li><a href="/wiki/Necip_Hablemito%C4%9Flu" title="Necip Hablemitoğlu">Necip Hablemitoğlu</a></li> <li>"<a href="/w/index.php?title=A%C4%9F_t%C3%BCrkl%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ağ türklər (səhifə mövcud deyil)">Ağ türklər</a>"</li> <li><a href="/w/index.php?title=M%C3%BCasir_H%C9%99yata_D%C9%99st%C9%99k_Assosiasiyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müasir Həyata Dəstək Assosiasiyası (səhifə mövcud deyil)">Müasir Həyata Dəstək Assosiasiyası</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ateizm_Assosiasiyas%C4%B1_(T%C3%BCrkiy%C9%99)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ateizm Assosiasiyası (Türkiyə) (səhifə mövcud deyil)">Ateizm Assosiasiyası</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Atat%C3%BCrk%C3%A7%C3%BC_D%C3%BC%C5%9F%C3%BCnc%C9%99_Assosiasiyas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atatürkçü Düşüncə Assosiasiyası (səhifə mövcud deyil)">Atatürkçü Düşüncə Assosiasiyası</a></li> <li><a href="/wiki/C%C3%BCmhuriyy%C9%99t_Xalq_Partiyas%C4%B1" title="Cümhuriyyət Xalq Partiyası">Cümhuriyyət Xalq Partiyası</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Mənbə — "<a dir="ltr" href="https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5&oldid=7549445">https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İstifadəçi:Elonizm/Qaralama5&oldid=7549445</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kateqoriyalar: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:ISBN_sehrli_ke%C3%A7idl%C9%99rinin_istifad%C9%99_olundu%C4%9Fu_s%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr">ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:Karto%C3%A7ka_daxilin%C9%99_c%C9%99dv%C9%99l_%C9%99lav%C9%99_olunan_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:Kartoçka daxilinə cədvəl əlavə olunan məqalələr">Vikipediya:Kartoçka daxilinə cədvəl əlavə olunan məqalələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:M%C9%99nb%C9%99siz_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:Mənbəsiz məqalələr">Vikipediya:Mənbəsiz məqalələr</a></li></ul></div></div> </div> </div> <div id="mw-navigation"> <h2>Naviqasiya menyusu</h2> <div id="mw-head"> <nav id="p-personal" class="mw-portlet mw-portlet-personal vector-user-menu-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-personal-label" > <h3 id="p-personal-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Şəxsi alətlər</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anonuserpage" class="mw-list-item"><span title="Redaktə edərkən istifadə etdiyiniz IP ünvanı üçün istifadəçi səhifəsi">Daxil olmamısınız</span></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:M%C3%BCzakir%C9%99S%C9%99hif%C9%99m" title="Bu IP ünvanından edilmiş müzakirələr [n]" accesskey="n"><span>Müzakirə</span></a></li><li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C3%B6hf%C9%99l%C9%99rim" title="Bu IP ünvanından edilən redaktələrin siyahısı [y]" accesskey="y"><span>Töhfələr</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil"><span>Hesab yarat</span></a></li><li id="pt-login" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o"><span>Daxil ol</span></a></li> </ul> </div> </nav> <div id="left-navigation"> <nav id="p-namespaces" class="mw-portlet mw-portlet-namespaces vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-namespaces-label" > <h3 id="p-namespaces-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Ad fəzaları</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-user" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5" title="İstifadəçi səhifəsinə bax [c]" accesskey="c"><span>İstifadəçi səhifəsi</span></a></li><li id="ca-talk" class="new mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i_m%C3%BCzakir%C9%99si:Elonizm/Qaralama5&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Məqalə haqqında müzakirə (səhifə mövcud deyil) [t]" accesskey="t"><span>Müzakirə</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-variants" class="mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-variants-label" > <input type="checkbox" id="p-variants-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-variants" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-variants-label" > <label id="p-variants-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">azərbaycanca</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation"> <nav id="p-views" class="mw-portlet mw-portlet-views vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-views-label" > <h3 id="p-views-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Görünüş</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5"><span>Oxu</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v"><span>Redaktə</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=edit" title="Səhifənin cari kodunu redaktə et [e]" accesskey="e"><span>Mənbəni redaktə et</span></a></li><li id="ca-history" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=history" title="Bu səhifənin keçmiş nüsxələri. [h]" accesskey="h"><span>Tarixçəyə bax</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-cactions" class="mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-cactions-label" title="Daha çox seçim" > <input type="checkbox" id="p-cactions-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-cactions" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-cactions-label" > <label id="p-cactions-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Daha çox</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <h3 >Axtar</h3> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="vector-search-box-form"> <div id="simpleSearch" class="vector-search-box-inner" data-search-loc="header-navigation"> <input class="vector-search-box-input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar" aria-label="Vikipediyada axtar" autocapitalize="sentences" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> <input id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton" type="submit" name="fulltext" title="Bu mətnin olduğu səhifələri axtar" value="Axtar"> <input id="searchButton" class="searchButton" type="submit" name="go" title="Əgər varsa, eyni adı daşıyan səhifəyə keç" value="Get"> </div> </form> </div> </div> </div> <div id="mw-panel" class="vector-legacy-sidebar"> <div id="p-logo" role="banner"> <a class="mw-wiki-logo" href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifə"></a> </div> <nav id="p-navigation" class="mw-portlet mw-portlet-navigation vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-navigation-label" > <h3 id="p-navigation-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Naviqasiya</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifəni ziyarət edin [z]" accesskey="z"><span>Ana səhifə</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:K%C9%99nd_meydan%C4%B1" title="Layihə haqqında, nələr edəbilərsiniz, axtardıqlarınızı harda tapmaq olar"><span>Kənd meydanı</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:%C4%B0cma_portal%C4%B1" title="Gündəlik xəbərlər ilə əlaqəli məlumatlar"><span>İcma portalı</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r" title="Vikidəki son dəyişikliklər siyahısı [r]" accesskey="r"><span>Son dəyişikliklər</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C9%99sad%C3%BCfi" title="Təsadüfi məqaləyə keç [x]" accesskey="x"><span>Təsadüfi məqalə</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-Layihələr" class="mw-portlet mw-portlet-Layihələr vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-Layihələr-label" > <h3 id="p-Layihələr-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Layihələr</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Seçilmiş-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r"><span>Seçilmiş məqalələr</span></a></li><li id="n-Seçilmiş-siyahılar" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_siyah%C4%B1lar"><span>Seçilmiş siyahılar</span></a></li><li id="n-Yaxşı-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yax%C5%9F%C4%B1_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r"><span>Yaxşı məqalələr</span></a></li><li id="n-Məqalə-namizədləri" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99qal%C9%99_namiz%C9%99dl%C9%99ri"><span>Məqalə namizədləri</span></a></li><li id="n-Mövzulu-ay" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C3%B6vzulu_ay"><span>Mövzulu ay</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-Xüsusi" class="mw-portlet mw-portlet-Xüsusi vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-Xüsusi-label" > <h3 id="p-Xüsusi-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Xüsusi</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Biziml%C9%99_%C9%99laq%C9%99"><span>Bizimlə əlaqə</span></a></li><li id="n-sitesupport" class="mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=spontaneous&uselang=az" title="Bizə dəstək verin"><span>İanə et</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:M%C3%BCnd%C9%99ricat" title="Yardım almaq üçün."><span>Kömək</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-tb" class="mw-portlet mw-portlet-tb vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-tb-label" > <h3 id="p-tb-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Alətlər</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:S%C9%99hif%C9%99y%C9%99Ke%C3%A7idl%C9%99r/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5" title="Vikidə bu məqaləyə bağlantılar [j]" accesskey="j"><span>Səhifəyə keçidlər</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:%C6%8Flaq%C9%99liD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5" rel="nofollow" title="Bu məqaləyə aid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər [k]" accesskey="k"><span>Əlaqəli redaktələr</span></a></li><li id="t-contributions" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C3%B6hf%C9%99l%C9%99r/Elonizm" title="Bu istifadəçinin töhfələrinin siyahısı"><span>İstifadəçinin fəaliyyəti</span></a></li><li id="t-log" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Jurnal/Elonizm"><span>Qeydlər</span></a></li><li id="t-userrights" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7iH%C3%BCquqlar%C4%B1/Elonizm"><span>İstifadəçi qruplarına bax</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yükləmə_sehrbazı" title="Yeni şəkil və ya multimedia faylı yüklə [u]" accesskey="u"><span>Fayl yüklə</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:X%C3%BCsusiS%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Xüsusi səhifələrin siyahısı [q]" accesskey="q"><span>Xüsusi səhifələr</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&oldid=7549445" title="Bu səhifənin bu versiyasına daimi keçid"><span>Daimi keçid</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&action=info" title="Bu səhifə haqqında ətraflı məlumat"><span>Səhifə məlumatları</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C4%25B0stifad%25C9%2599%25C3%25A7i%3AElonizm%2FQaralama5"><span>Qısaldılmış URL əldə et</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:QrCode&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C4%25B0stifad%25C9%2599%25C3%25A7i%3AElonizm%2FQaralama5"><span>QR-kodu endir</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-coll-print_export" class="mw-portlet mw-portlet-coll-print_export vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-coll-print_export-label" > <h3 id="p-coll-print_export-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Çap et/ixrac</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:Book&bookcmd=book_creator&referer=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5"><span>Kitab yarat</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DownloadAsPdf&page=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i%3AElonizm%2FQaralama5&action=show-download-screen"><span>PDF kimi yüklə</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&printable=yes" title="Səhifənin çap versiyası [p]" accesskey="p"><span>Çap versiyası</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-wikibase-otherprojects" class="mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects emptyPortlet vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-wikibase-otherprojects-label" > <h3 id="p-wikibase-otherprojects-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Digər layihələrdə</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> <nav id="p-lang" class="mw-portlet mw-portlet-lang vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-lang-label" > <h3 id="p-lang-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Digər dillərdə</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </nav> </div> </div> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Bu səhifə sonuncu dəfə 11:05, 30 mart 2024 tarixində redaktə edilib.</li> <li id="footer-info-copyright">Mətn <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az">Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası</a> altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">istifadə şərtlərinə</a> baxın.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik siyasəti</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipediya:Haqq%C4%B1nda">Vikipediya haqqında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99suliyy%C9%99td%C9%99n_imtina">Məsuliyyətdən imtina</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kodeksi</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Tərtibatçılar</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/az.wikipedia.org">Statistikalar</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Kuki məlumatı</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//az.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Elonizm/Qaralama5&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil versiya</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("This page is using the deprecated ResourceLoader module \"codex-search-styles\".\n[1.43] Use a CodexModule with codexComponents to set your specific components used: https://www.mediawiki.org/wiki/Codex#Using_a_limited_subset_of_components");mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-694cf4987f-rvkdg","wgBackendResponseTime":177,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.699","walltime":"0.891","ppvisitednodes":{"value":9744,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":155887,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":16332,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":8,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":86406,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":5,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 651.015 1 -total"," 46.59% 303.303 1 Şablon:Vəzifəli_şəxs"," 44.64% 290.608 1 Şablon:Məlumat_qutusu"," 18.77% 122.218 1 Şablon:Columns-list"," 10.23% 66.585 6 Şablon:Cite_web"," 9.78% 63.657 25 Şablon:Wikidata"," 8.05% 52.407 22 Şablon:Nobr"," 5.14% 33.441 11 Şablon:Cite_book"," 4.91% 31.985 22 Şablon:Delink"," 4.58% 29.829 1 Şablon:Vəzifəli_şəxs/vəzifə"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.324","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7585928,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype external-id of P1970 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P945 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P990 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P39 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P509 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P945 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-849f99967d-2gr4p","timestamp":"20241123153505","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>