CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Fidel Castro - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"1be2adb4-6df0-4d63-8edc-0f1e77908ce6","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Fidel_Castro","wgTitle":"Fidel Castro","wgCurRevisionId":6887306,"wgRevisionId":6887306,"wgArticleId":10905,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Nados en 1926","Revolucionarios de Cuba","Presidentes de Cuba","Primeiros ministros de Cuba","Políticos do Partido Comunista de Cuba","Nados na provincia de Holguín","Orde de Polonia Restituta","Finados en 2016","Cubanos de ascendencia galega","Cubanos de ascendencia canaria","Heroes da Unión Soviética","Alumnos da Universidade da Habana","Escritores en lingua castelá","Premio Lenin da Paz","Orde de Lenin" ,"Militares de Cuba","Nacionalistas cubanos"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Fidel_Castro","wgRelevantArticleId":10905,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q11256","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":[ "brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP", "ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1776"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1184"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg/640px-Fidel_Castro_1950s.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="947"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Fidel Castro - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Fidel_Castro rootpage-Fidel_Castro skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menú principal </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z">Portada</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas">Portal da comunidade</a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna">A Taberna</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade">Actualidade</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r">Cambios recentes</a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade">Artigos de calidade</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x">Páxina ao chou</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse">Axuda</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"> Procura </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Aparencia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class="">Doazóns</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Fidel+Castro" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class="">Crear unha conta</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Fidel+Castro" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class="">Acceder ao sistema</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Ferramentas persoais </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl">Doazóns</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Fidel+Castro" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"> Crear unha conta</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Fidel+Castro" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"> Acceder ao sistema</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición">máis información</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y">Contribucións</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Traxectoria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Traxectoria"> <div class="vector-toc-text"> 1 Traxectoria </div> </a> <button aria-controls="toc-Traxectoria-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Traxectoria" </button> <ul id="toc-Traxectoria-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cuba_antes_do_nacemento_de_Fidel_Castro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cuba_antes_do_nacemento_de_Fidel_Castro"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Cuba antes do nacemento de Fidel Castro </div> </a> <ul id="toc-Cuba_antes_do_nacemento_de_Fidel_Castro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Infancia_e_mocidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Infancia_e_mocidade"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Infancia e mocidade </div> </a> <ul id="toc-Infancia_e_mocidade-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Universidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Universidade"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Universidade </div> </a> <ul id="toc-Universidade-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Carreira_como_avogado_e_inicios_na_política" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Carreira_como_avogado_e_inicios_na_política"> <div class="vector-toc-text"> 1.4 Carreira como avogado e inicios na política </div> </a> <ul id="toc-Carreira_como_avogado_e_inicios_na_política-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enfrontamento_con_Batista" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfrontamento_con_Batista"> <div class="vector-toc-text"> 1.5 Enfrontamento con Batista </div> </a> <ul id="toc-Enfrontamento_con_Batista-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Asaltos_aos_cuarteis_Moncada_e_Carlos_Manuel_de_Céspedes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Asaltos_aos_cuarteis_Moncada_e_Carlos_Manuel_de_Céspedes"> <div class="vector-toc-text"> 1.5.1 Asaltos aos cuarteis Moncada e Carlos Manuel de Céspedes </div> </a> <ul id="toc-Asaltos_aos_cuarteis_Moncada_e_Carlos_Manuel_de_Céspedes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Prisión_e_Movemento_26_de_xullo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Prisión_e_Movemento_26_de_xullo"> <div class="vector-toc-text"> 1.5.2 Prisión e Movemento 26 de xullo </div> </a> <ul id="toc-Prisión_e_Movemento_26_de_xullo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_loita_revolucionaria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#A_loita_revolucionaria"> <div class="vector-toc-text"> 1.5.3 A loita revolucionaria </div> </a> <ul id="toc-A_loita_revolucionaria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Goberno_provisional:_1959" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Goberno_provisional:_1959"> <div class="vector-toc-text"> 1.6 Goberno provisional: 1959 </div> </a> <ul id="toc-Goberno_provisional:_1959-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Primeiro_ministro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Primeiro_ministro"> <div class="vector-toc-text"> 1.7 Primeiro ministro </div> </a> <ul id="toc-Primeiro_ministro-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dende_a_toma_do_poder_ás_primeiras_reformas_políticas:_1959–1960" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dende_a_toma_do_poder_ás_primeiras_reformas_políticas:_1959–1960"> <div class="vector-toc-text"> 1.7.1 Dende a toma do poder ás primeiras reformas políticas: 1959–1960 </div> </a> <ul id="toc-Dende_a_toma_do_poder_ás_primeiras_reformas_políticas:_1959–1960-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Invasión_de_Baía_de_Cochinos_e_"Cuba_socialista":_1961–1962" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Invasión_de_Baía_de_Cochinos_e_"Cuba_socialista":_1961–1962"> <div class="vector-toc-text"> 1.7.2 Invasión de Baía de Cochinos e "Cuba socialista": 1961–1962 </div> </a> <ul id="toc-Invasión_de_Baía_de_Cochinos_e_"Cuba_socialista":_1961–1962-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_crise_dos_mísiles_e_o_avance_no_socialismo:_1962-1968" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#A_crise_dos_mísiles_e_o_avance_no_socialismo:_1962-1968"> <div class="vector-toc-text"> 1.7.3 A crise dos mísiles e o avance no socialismo: 1962-1968 </div> </a> <ul id="toc-A_crise_dos_mísiles_e_o_avance_no_socialismo:_1962-1968-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Estancamento_económico_e_política_do_Terceiro_Mundo:_1969–1974" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Estancamento_económico_e_política_do_Terceiro_Mundo:_1969–1974"> <div class="vector-toc-text"> 1.7.4 Estancamento económico e política do Terceiro Mundo: 1969–1974 </div> </a> <ul id="toc-Estancamento_económico_e_política_do_Terceiro_Mundo:_1969–1974-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Presidente_do_Consello_de_Estado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Presidente_do_Consello_de_Estado"> <div class="vector-toc-text"> 1.8 Presidente do Consello de Estado </div> </a> <ul id="toc-Presidente_do_Consello_de_Estado-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Guerras_exteriores_e_presidencia_do_Movemento_de_Países_Non_Aliñados:_1975-1979" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerras_exteriores_e_presidencia_do_Movemento_de_Países_Non_Aliñados:_1975-1979"> <div class="vector-toc-text"> 1.8.1 Guerras exteriores e presidencia do Movemento de Países Non Aliñados: 1975-1979 </div> </a> <ul id="toc-Guerras_exteriores_e_presidencia_do_Movemento_de_Países_Non_Aliñados:_1975-1979-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reagan_e_Gorbachev:_1980-1991" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Reagan_e_Gorbachev:_1980-1991"> <div class="vector-toc-text"> 1.8.2 Reagan e Gorbachev: 1980-1991 </div> </a> <ul id="toc-Reagan_e_Gorbachev:_1980-1991-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Período_Especial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Período_Especial"> <div class="vector-toc-text"> 1.8.3 Período Especial </div> </a> <ul id="toc-Período_Especial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Marea_rosa:_2000–2006" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Marea_rosa:_2000–2006"> <div class="vector-toc-text"> 1.8.4 Marea rosa: 2000–2006 </div> </a> <ul id="toc-Marea_rosa:_2000–2006-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cesión_do_poder:_2006–2008" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Cesión_do_poder:_2006–2008"> <div class="vector-toc-text"> 1.8.5 Cesión do poder: 2006–2008 </div> </a> <ul id="toc-Cesión_do_poder:_2006–2008-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Retiro_e_últimos_anos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Retiro_e_últimos_anos"> <div class="vector-toc-text"> 1.9 Retiro e últimos anos </div> </a> <ul id="toc-Retiro_e_últimos_anos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Morte_e_funeral" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Morte_e_funeral"> <div class="vector-toc-text"> 1.10 Morte e funeral </div> </a> <ul id="toc-Morte_e_funeral-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ideoloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ideoloxía"> <div class="vector-toc-text"> 2 Ideoloxía </div> </a> <ul id="toc-Ideoloxía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Imaxe_pública" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Imaxe_pública"> <div class="vector-toc-text"> 3 Imaxe pública </div> </a> <ul id="toc-Imaxe_pública-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Familia_e_amizades" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Familia_e_amizades"> <div class="vector-toc-text"> 4 Familia e amizades </div> </a> <button aria-controls="toc-Familia_e_amizades-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Familia e amizades" </button> <ul id="toc-Familia_e_amizades-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Visita_a_Galicia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Visita_a_Galicia"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Visita a Galicia </div> </a> <ul id="toc-Visita_a_Galicia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Legado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Legado"> <div class="vector-toc-text"> 5 Legado </div> </a> <button aria-controls="toc-Legado-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Legado" </button> <ul id="toc-Legado-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-En_Cuba" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#En_Cuba"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 En Cuba </div> </a> <ul id="toc-En_Cuba-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Intentos_de_asasinato" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Intentos_de_asasinato"> <div class="vector-toc-text"> 6 Intentos de asasinato </div> </a> <ul id="toc-Intentos_de_asasinato-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Premios_e_condecoracións" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Premios_e_condecoracións"> <div class="vector-toc-text"> 7 Premios e condecoracións </div> </a> <ul id="toc-Premios_e_condecoracións-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Na_cultura_popular" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_cultura_popular"> <div class="vector-toc-text"> 8 Na cultura popular </div> </a> <button aria-controls="toc-Na_cultura_popular-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Na cultura popular" </button> <ul id="toc-Na_cultura_popular-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Na_música" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_música"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Na música </div> </a> <ul id="toc-Na_música-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filmografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filmografía"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Filmografía </div> </a> <ul id="toc-Filmografía-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sobre_a_súa_vida" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sobre_a_súa_vida"> <div class="vector-toc-text"> 8.2.1 Sobre a súa vida </div> </a> <ul id="toc-Sobre_a_súa_vida-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Na_ficción" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_ficción"> <div class="vector-toc-text"> 8.2.2 Na ficción </div> </a> <ul id="toc-Na_ficción-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> 9 Notas </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> 10 Véxase tamén </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén" </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 Bibliografía </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> 10.2 Ligazóns externas </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mostrar ou agochar a táboa de contidos </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Fidel Castro</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 152 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-152" aria-hidden="true" > 152 linguas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE,_%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Кастро, Фидель – abkhazo" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Кастро, Фидель" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abkhazo" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8A%E1%8B%B4%E1%88%8D_%E1%8A%AB%E1%88%B5%E1%89%B5%E1%88%AE" title="ፊዴል ካስትሮ – amhárico" lang="am" hreflang="am" data-title="ፊዴል ካስትሮ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhárico" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – inglês antigo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglês antigo" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%8A%D8%AF%D9%84_%D9%83%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فيدل كاسترو – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="فيدل كاسترو" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%8A%D8%AF%D9%84_%D9%83%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فيدل كاسترو – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فيدل كاسترو" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AB%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%B2_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A7%B0%27" title="ফিডেল কাষ্ট্ৰ' – assamés" lang="as" hreflang="as" data-title="ফিডেল কাষ্ট্ৰ'" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamés" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Fidel_Kastro" title="Fidel Kastro – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="Fidel Kastro" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%AF%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فیدل کاسترو – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="فیدل کاسترو" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE_%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Кастро Фидель – baxkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Кастро Фидель" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baxkir" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0" title="Фідэль Кастра – belaruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Фідэль Кастра" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belaruso" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0" title="Фідэль Кастра – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Фідэль Кастра" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидел Кастро – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Фидел Кастро" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AB%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B2_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%8B" title="ফিদেল কাস্ত্রো – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ফিদেল কাস্ত্রো" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – bosníaco" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosníaco" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro_Ruz" title="Fidel Castro Ruz – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Fidel Castro Ruz" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%AF%DA%B5_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%86" title="فیدڵ کاسترۆ – kurdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="فیدڵ کاسترۆ" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo central" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE_%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Кастро Фидель – chuvaxo" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Кастро Фидель" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvaxo" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – dinamarqués" lang="da" hreflang="da" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarqués" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – baixo sorbio" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="baixo sorbio" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%8A%DE%A8%DE%91%DE%AC%DE%8D%DE%B0_%DE%86%DE%A7%DE%90%DE%B0%DE%93%DE%B0%DE%83%DE%AF" title="ފިޑެލް ކާސްޓްރޯ – divehi" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ފިޑެލް ކާސްޓްރޯ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="divehi" class="interlanguage-link-target">ދިވެހިބަސް</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B9%CE%BD%CF%84%CE%AD%CE%BB_%CE%9A%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF" title="Φιντέλ Κάστρο – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Φιντέλ Κάστρο" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – estoniano" lang="et" hreflang="et" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniano" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%AF%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فیدل کاسترو – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="فیدل کاسترو" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Castro_Fidel" title="Castro Fidel – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Castro Fidel" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – fixiano" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fixiano" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Fidel_Alejandro_Castro_Ruz" title="Fidel Alejandro Castro Ruz – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Fidel Alejandro Castro Ruz" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AB%E0%AA%BF%E0%AA%A1%E0%AA%B2_%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B" title="ફિડલ કાસ્ટ્રો – guxarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ફિડલ કાસ્ટ્રો" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guxarati" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%99%D7%93%D7%9C_%D7%A7%D7%A1%D7%98%D7%A8%D7%95" title="פידל קסטרו – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="פידל קסטרו" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिदेल कास्त्रो – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="फिदेल कास्त्रो" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – alto sorbio" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="alto sorbio" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – crioulo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="crioulo haitiano" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%AC_%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%B8" title="Ֆիդել Կաստրո – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ֆիդել Կաստրո" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%95%E3%82%A3%E3%83%87%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%82%AB%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%AD" title="フィデル・カストロ – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="フィデル・カストロ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – xavanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="xavanés" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D" title="ფიდელ კასტრო – xeorxiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ფიდელ კასტრო" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="xeorxiano" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидель Кастро – kazako" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Фидель Кастро" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazako" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AB%E0%B2%BF%E0%B2%A1%E0%B3%86%E0%B2%B2%E0%B3%8D_%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%8A" title="ಫಿಡೆಲ್ ಕ್ಯಾಸ್ಟ್ರೊ – kannará" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಫಿಡೆಲ್ ಕ್ಯಾಸ್ಟ್ರೊ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannará" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%94%BC%EB%8D%B8_%EC%B9%B4%EC%8A%A4%ED%8A%B8%EB%A1%9C" title="피델 카스트로 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="피델 카스트로" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидель Кастро – kirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Фидель Кастро" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguiz" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Fidelis_Castro" title="Fidelis Castro – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Fidelis Castro" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – luxemburgués" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburgués" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – limburgués" lang="li" hreflang="li" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgués" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9F%E0%BA%B5%E0%BB%80%E0%BA%94_%E0%BA%84%E0%BA%B2%E0%BA%AA%E0%BB%82%E0%BA%95%E0%BA%A3" title="ຟີເດ ຄາສໂຕຣ – laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຟີເດ ຄາສໂຕຣ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Fidels_Kastro" title="Fidels Kastro – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Fidels Kastro" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिडेल कास्ट्रो – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="फिडेल कास्ट्रो" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидел Кастро – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Фидел Кастро" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AB%E0%B4%BF%E0%B4%A6%E0%B5%BD_%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%8B" title="ഫിദൽ കാസ്ട്രോ – malabar" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഫിദൽ കാസ്ട്രോ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabar" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидель Кастро – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Фидель Кастро" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिदेल कास्त्रो – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="फिदेल कास्त्रो" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – maltés" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltés" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – mirandés" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandés" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%96%E1%80%AE%E1%80%92%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%BA_%E1%80%80%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%85%E1%80%91%E1%80%9B%E1%80%AD%E1%80%AF" title="ဖီဒယ်လ် ကက်စထရို – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="ဖီဒယ်လ် ကက်စထရို" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%AF%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فیدل کاسترو – mazandaraní" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="فیدل کاسترو" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandaraní" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिडेल क्यास्ट्रो – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="फिडेल क्यास्ट्रो" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिदेल कास्ट्रो – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="फिदेल कास्ट्रो" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – noruegués nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruegués nynorsk" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – noruegués bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruegués bokmål" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE,_%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Кастро, Фидель – ossetio" lang="os" hreflang="os" data-title="Кастро, Фидель" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossetio" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A9%80%E0%A8%A6%E0%A9%87%E0%A8%B2_%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0%E0%A9%8B" title="ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ – panxabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panxabí" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DA%88%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D9%B9%D8%B1%D9%88" title="فڈل کاسٹرو – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="فڈل کاسٹرو" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%DA%89%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D9%BC%D8%B1%D9%88" title="فیډل کاسټرو – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="فیډل کاسټرو" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE,_%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Кастро, Фидель – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Кастро, Фидель" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="फिदेल कास्ट्रो – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="फिदेल कास्ट्रो" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AF%E1%B1%B7%E1%B1%A4%E1%B1%AB%E1%B1%AE%E1%B1%9E_%E1%B1%A0%E1%B1%9F%E1%B1%A5%E1%B1%9B%E1%B1%A8%E1%B1%9A" title="ᱯᱷᱤᱫᱮᱞ ᱠᱟᱥᱛᱨᱚ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱯᱷᱤᱫᱮᱞ ᱠᱟᱥᱛᱨᱚ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – sardo" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardo" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castru" title="Fidel Castru – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Fidel Castru" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – escocés" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="escocés" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%86%E0%B7%92%E0%B6%A9%E0%B7%99%E0%B6%BD%E0%B7%8A_%E0%B6%9A%E0%B7%90%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%9D" title="ෆිඩෙල් කැස්ත්‍රෝ – cingalés" lang="si" hreflang="si" data-title="ෆිඩෙල් කැස්ත්‍රෝ" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalés" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castaro" title="Fidel Castaro – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Fidel Castaro" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Fidel_Kastro" title="Fidel Kastro – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Fidel Kastro" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидел Кастро – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Фидел Кастро" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Fid%C3%A9l_Castro" title="Fidél Castro – sundanés" lang="su" hreflang="su" data-title="Fidél Castro" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanés" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%9F%E0%AE%B2%E0%AF%8D_%E0%AE%95%E0%AE%BE%E0%AE%B8%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AF%8D%E0%AE%B0%E0%AF%8B" title="பிடல் காஸ்ட்ரோ – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பிடல் காஸ்ட்ரோ" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AB%E0%B0%BF%E0%B0%A1%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D_%E0%B0%95%E0%B0%BE%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B1%8B" title="ఫిడెల్ కాస్ట్రో – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="ఫిడెల్ కాస్ట్రో" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидел Кастро – taxico" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Фидел Кастро" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="taxico" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%A5_%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B9%82%E0%B8%95%E0%B8%A3" title="ฟิเดล กัสโตร – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="ฟิเดล กัสโตร" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Fidel_Kastro" title="Fidel Kastro – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Fidel Kastro" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фидель Кастро – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Фидель Кастро" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE" title="Фідель Кастро – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Фідель Кастро" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%AF%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88" title="فیدل کاسترو – urdú" lang="ur" hreflang="ur" data-title="فیدل کاسترو" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdú" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – volapuk" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapuk" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – valón" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valón" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – waray-waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray-waray" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%B2%E5%BE%B7%E5%B0%94%C2%B7%E5%8D%A1%E6%96%AF%E7%89%B9%E7%BD%97" title="菲德尔·卡斯特罗 – chinés wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="菲德尔·卡斯特罗" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chinés wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D" title="ფიდელ კასტრო – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ფიდელ კასტრო" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%99%D7%93%D7%A2%D7%9C_%D7%A7%D7%90%D7%A1%D7%98%D7%A8%D7%90" title="פידעל קאסטרא – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="פידעל קאסטרא" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%B2%E5%BE%B7%E5%B0%94%C2%B7%E5%8D%A1%E6%96%AF%E7%89%B9%E7%BD%97" title="菲德尔·卡斯特罗 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="菲德尔·卡斯特罗" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%B2%E5%BE%B7%E7%88%BE%C2%B7%E5%8D%A1%E6%96%AF%E7%89%B9%E7%BE%85" title="菲德爾·卡斯特羅 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="菲德爾·卡斯特羅" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Fidel Castro" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%B2%E5%BE%B7%E7%88%BE%C2%B7%E5%8D%A1%E6%96%AF%E7%89%B9%E7%BE%85" title="菲德爾·卡斯特羅 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="菲德爾·卡斯特羅" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11256#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c">Artigo</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Fidel_Castro" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >galego </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Fidel_Castro">Ler</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Ferramentas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Fidel_Castro">Ler</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=history">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Fidel_Castro" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j">Páxinas que ligan con esta</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Fidel_Castro" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k">Cambios relacionados</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q">Páxinas especiais</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&oldid=6887306" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina">Ligazón permanente</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=info" title="Máis información sobre esta páxina">Información da páxina</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Fidel_Castro&id=6887306&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina">Citar esta páxina</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFidel_Castro">Xerar URL acurtado</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFidel_Castro">Descargar o código QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Fidel+Castro">Crear un libro</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Fidel_Castro&action=show-download-screen">Descargar como PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p">Versión para imprimir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Fidel_Castro" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://gl.wikiquote.org/wiki/Fidel_Castro" hreflang="gl">Wikiquote</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11256" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g">Elemento de Wikidata</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"><div class="dablink">Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: <a href="/wiki/Castro" class="mw-disambig" title="Castro">Castro</a>.</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6852753">.mw-parser-output .infobox_bodystyle{font-size:85%;text-align:left}.mw-parser-output .infobox_titleclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_titlestyle_pharaon{color:#202122;background-color:#f1f1de}.mw-parser-output .infobox_aboveclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_headerclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2;border-bottom:2px solid #ccccff;border-top:2px solid #ccccff}.mw-parser-output .infobox_subheaderclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_subheaderstyle1{width:100%;color:#202122;background-color:#d6d6c2;text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox_belowstyle{border-top:#aaa 1px solid;color:#202122;background-color:#d6d6c2;line-height:1.2em}.mw-parser-output .infobox-label{color:#202122;background-color:#eeeeee;padding-right:1.2em;text-align:start}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox-data .infobox-label{color:inherit;background-color:inherit}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox-data .infobox-label{color:inherit;background-color:inherit}}.mw-parser-output .infobox_center_BG{text-align:center;color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_coa{padding-top:0.3em;text-align:center}.mw-parser-output .infobox .extiw{color:#3C7790}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox .extiw{color:#5F9CBB;background-color:inherit}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox .extiw{color:#5F9CBB;background-color:inherit}}</style> <table class="infobox" style="width:22em;infobox_bodystyle"><caption class="infobox_titleclass"><a href="/wiki/Ficheiro:Simpleicons_Interface_user-outline.svg" class="mw-file-description" title="Modelo:Biografía"><img alt="Modelo:Biografía" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/20px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/30px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/40px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png 2x" data-file-width="485" data-file-height="485" /></a>Fidel Castro</caption><tbody><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_1950s.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg/203px-Fidel_Castro_1950s.jpg" decoding="async" width="203" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg/304px-Fidel_Castro_1950s.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Fidel_Castro_1950s.jpg/405px-Fidel_Castro_1950s.jpg 2x" data-file-width="692" data-file-height="1024" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P18" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Biografía</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Nacemento</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">(es-419) Fidel Alejandro Castro Ruz <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P1477" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a> 13 de agosto de 1926 <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P569" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Bir%C3%A1n" title="Birán">Birán (República de Cuba)</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P19" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Morte</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">25 de novembro de 2016 <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P570" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a> (90 anos) <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">A Habana, Cuba</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P20" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Lugar de sepultura</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1053301" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1053301">Cemiterio de Santa Ifigenia</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P119" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"> 23º <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15647601" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q15647601">Secretario Xeral do Movemento de Países Non Aliñados</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> 16 de setembro de 2006 – 24 de febreiro de 2008 ← <a href="/wiki/Abdullah_Ahmad_Badawi" title="Abdullah Ahmad Badawi">Abdullah Ahmad Badawi</a> – <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> → </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"> 7º <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15647601" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q15647601">Secretario Xeral do Movemento de Países Non Aliñados</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> 10 de setembro de 1979 – 6 de marzo de 1983 ← <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q469661" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q469661">Junius Richard Jayewardene</a> – <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q336913" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q336913">Neelam Sanjiva Reddy</a> → </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"><a href="/wiki/Ficheiro:Coat_of_arms_of_Cuba.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/25px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="25" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/38px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/50px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="900" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1370482" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1370482">Presidente de Cuba</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> 2 de decembro de 1976 – 24 de febreiro de 2008 ← <a href="/wiki/Osvaldo_Dortic%C3%B3s" title="Osvaldo Dorticós">Osvaldo Dorticós</a> – <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> → </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5453787" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q5453787">Primeiro secretario do Partido Comunista de Cuba</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> 24 de xuño de 1961 – 19 de abril de 2011 ← <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q4088018" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q4088018">Blas Roca Calderio</a> – <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> → </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"> <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">Primeiro ministro de Cuba</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> 16 de febreiro de 1959 – 24 de febreiro de 2008 ← <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q926623" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q926623">José Miró Cardona</a> – <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> → <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P39" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Datos persoais</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Residencia</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P551" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Grupo étnico</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">Pobo galego</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P172" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Ideoloxía política</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1049968" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1049968">Castrismo</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1049968?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P1142" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Relixión</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Agnosticismo" title="Agnosticismo">Agnosticismo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P140" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Educación</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Universidade_da_Habana" title="Universidade da Habana">Universidade da Habana</a> - <a href="/wiki/Dereito" title="Dereito">dereito</a> (1945–1950) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2885763" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q2885763">Colexio de Belén</a> (1945–1945) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P69" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Actividade</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Campo de traballo</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pol%C3%ADtica" title="Política">Política</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P101" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Ocupación</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pol%C3%ADtico,_pol%C3%ADtica" title="Político, política">político</a>, <a href="/wiki/Xornalista" title="Xornalista">xornalista</a>, <a href="/wiki/Revolucionario" title="Revolucionario">revolucionario</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q212948" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q212948">guerrilleiro</a>, <a href="/wiki/Avogado,_avogada" title="Avogado, avogada">avogado</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q372436" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q372436">estadista</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P106" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Partido político</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a> (1965–) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q641854" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q641854">Partido Unido da Revolución Socialista de Cuba</a> (1962–1965) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6052435" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q6052435">Organizacións Revolucionarias Integradas</a> (1961–1962) <a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a> (1955–1965) <a href="/wiki/Partido_Ortodoxo" title="Partido Ortodoxo">Partido Ortodoxo</a> (–1951) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P102" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Membro de</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><div style="text-align:start;"><a href="/wiki/Partido_Ortodoxo" title="Partido Ortodoxo">Partido Ortodoxo</a> <a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P463" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></div></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Carreira militar</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Rango militar</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q4995518" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q4995518">comandante</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P410" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Conflito</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_Cubana" title="Revolución Cubana">Revolución cubana</a> <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsiles_de_Cuba" title="Crise dos mísiles de Cuba">Crise dos mísiles de Cuba</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P607" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Familia</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Cónxuxe</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> (1980–2016) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3068321" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q3068321">Mirta Díaz-Balart</a> (1948–1955) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P26" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Parella</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> (1961–1980) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q19516418" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q19516418">Natalia Revuelta Clews</a> (década de 1950–década de 1950) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P451" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Fillos</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127326653" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127326653">Ángel Castro-Soto</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127326023" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127326023">Alex Castro -Soto</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127326108" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127326108">Alexis Castro-Soto</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127326341" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127326341">Alejandro Castro-Soto</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127325533" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127325533">Antonio Castro- Soto del Vale</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q27649090" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q27649090">Dalia Soto del Valle</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127325167" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127325167">Jorge Ángel Castro</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="/wiki/Fidel_Castro_D%C3%ADaz-Balart" title="Fidel Castro Díaz-Balart">Fidel Ángel Castro Diaz-Balart</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3068321" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q3068321">Mirta Díaz-Balart</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q127325239" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q127325239">Fransiska Pupo</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q216353" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q216353">título</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1939343" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1939343">Alina Fernández</a>  (<a href="/wiki/Ficheiro:OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/15px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png" decoding="async" width="15" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/23px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg/30px-OOjs_UI-like_kinship-progressive-black.svg.png 2x" data-file-width="19" data-file-height="17" /></a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q19516418" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q19516418">Natalia Revuelta Clews</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P40" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Pais</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/%C3%81ngel_Castro_Argiz" title="Ángel Castro Argiz">Ángel Castro Arguíz</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P22" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a>  e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q107526145" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q107526145">Lina Ruz González</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P25" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Irmáns</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Juanita_Castro" title="Juanita Castro">Juanita Castro</a> <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Castro" title="Ramón Castro">Ramón Castro</a> <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q66486307" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q66486307">Lidia Castro Argota</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q59179402" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q59179402">Emma Castro</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P3373" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Premios</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><div style="text-align:start;"><ul><li>(2014)  <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1192712" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1192712">Premio Confucio da Paz</a>../... 41+ <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P166" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></li></ul> </div></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><div class="infobox_coa"> Sinatura <a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_Signature.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Fidel_Castro_Signature.svg/194px-Fidel_Castro_Signature.svg.png" decoding="async" width="194" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Fidel_Castro_Signature.svg/291px-Fidel_Castro_Signature.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Fidel_Castro_Signature.svg/388px-Fidel_Castro_Signature.svg.png 2x" data-file-width="302" data-file-height="156" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P109" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><hr /></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Descrito pola fonte</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q17290934" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q17290934">Lentapedia</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q67311526" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q67311526">Obálky knih</a>, <a href="https://www.obalkyknih.cz/view_auth?auth_id=jn19990001367" rel="nofollow"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/External_link_font_awesome.svg/15px-External_link_font_awesome.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/External_link_font_awesome.svg/23px-External_link_font_awesome.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/External_link_font_awesome.svg/30px-External_link_font_awesome.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q121698959" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q121698959">Lista de Ditadores de SourceWatch</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#P1343" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><a href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=345&url_prefix=https://www.imdb.com/&id=nm0004242" title="IMDB: nm0004242"><img alt="IMDB: nm0004242" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/20px-IMDb_Logo_Square.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/30px-IMDb_Logo_Square.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/40px-IMDb_Logo_Square.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a> <a href="https://www.allocine.fr/personne/fichepersonne_gen_cpersonne=84154.html?nopub=1" title="Allocine: 84154" rel="nofollow"><img alt="Allocine: 84154" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png/20px-Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png/30px-Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png/40px-Allocin%C3%A9_Logo_carr%C3%A9.png 2x" data-file-width="125" data-file-height="167" /></a> <a href="https://www.rottentomatoes.com/celebrity/fidel_castro" title="Rottentomatoes: celebrity/fidel_castro" rel="nofollow"><img alt="Rottentomatoes: celebrity/fidel_castro" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg/20px-Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg/30px-Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg/40px-Rotten_Tomatoes_alternative_logo.svg.png 2x" data-file-width="144" data-file-height="143" /></a> <a href="https://www.allmovie.com/artist/p11761" title="Allmovie: p11761" rel="nofollow"><img alt="Allmovie: p11761" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Allmovie_square.svg/25px-Allmovie_square.svg.png" decoding="async" width="25" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Allmovie_square.svg/38px-Allmovie_square.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Allmovie_square.svg/50px-Allmovie_square.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="540" /></a> <hr /> <a href="https://datos.bne.es/persona/XX1046918" title="BNE: XX1046918" rel="nofollow"><img alt="BNE: XX1046918" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/20px-BNE_logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/30px-BNE_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/40px-BNE_logo.svg.png 2x" data-file-width="1437" data-file-height="1188" /></a> <a href="https://bitraga.webs.uvigo.es/bibliotraducion/autores_ver.php?autor=4274" title="Bitraga: 4274" rel="nofollow"><img alt="Bitraga: 4274" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Bitraga.gif/20px-Bitraga.gif" decoding="async" width="20" height="5" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Bitraga.gif/30px-Bitraga.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Bitraga.gif/40px-Bitraga.gif 2x" data-file-width="202" data-file-height="53" /></a> <a href="https://open.spotify.com/artist/1jMinhdjeZQjPiTAz6rynF" title="Spotify: 1jMinhdjeZQjPiTAz6rynF" rel="nofollow"><img alt="Spotify: 1jMinhdjeZQjPiTAz6rynF" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Spotify_logo_without_text.svg/20px-Spotify_logo_without_text.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Spotify_logo_without_text.svg/30px-Spotify_logo_without_text.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Spotify_logo_without_text.svg/40px-Spotify_logo_without_text.svg.png 2x" data-file-width="168" data-file-height="168" /></a> <a href="https://itunes.apple.com/es/artist/161219691" title="iTunes: 161219691" rel="nofollow"><img alt="iTunes: 161219691" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/ITunes_12.png/20px-ITunes_12.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/ITunes_12.png/30px-ITunes_12.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/ITunes_12.png/40px-ITunes_12.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1024" /></a> <a href="https://musicbrainz.org/artist/8f9f6f48-5a06-4825-8fc2-c82203cf9af7" title="Musicbrainz: 8f9f6f48-5a06-4825-8fc2-c82203cf9af7" rel="nofollow"><img alt="Musicbrainz: 8f9f6f48-5a06-4825-8fc2-c82203cf9af7" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/19px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png" decoding="async" width="19" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/29px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/39px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png 2x" data-file-width="127" data-file-height="144" /></a> <a href="https://www.discogs.com/artist/448393" title="Discogs: 448393" rel="nofollow"><img alt="Discogs: 448393" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/20px-Discogs_record_icon.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/30px-Discogs_record_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/40px-Discogs_record_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a> <a href="https://www.wikitree.com/wiki/Ruz-1" title="WikiTree: Ruz-1" rel="nofollow"><img alt="WikiTree: Ruz-1" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/WikiTree.png/22px-WikiTree.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/WikiTree.png/33px-WikiTree.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/WikiTree.png/44px-WikiTree.png 2x" data-file-width="214" data-file-height="214" /></a> <a href="https://www.findagrave.com/memorial/173186052" title="Find a Grave: 173186052" rel="nofollow"><img alt="Find a Grave: 173186052" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/22px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/33px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/44px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png 2x" data-file-width="140" data-file-height="140" /></a> <a href="https://www.deezer.com/artist/126482" title="Deezer: 126482" rel="nofollow"><img alt="Deezer: 126482" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Deezer_Icon.svg/22px-Deezer_Icon.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Deezer_Icon.svg/33px-Deezer_Icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Deezer_Icon.svg/44px-Deezer_Icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="334" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256?uselang=gl#identifiers" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr></tbody></table> Fidel Alejandro Castro Ruz (<a href="/wiki/Ficheiro:Speaker_Icon.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Speaker_Icon.svg/13px-Speaker_Icon.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Speaker_Icon.svg/20px-Speaker_Icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Speaker_Icon.svg/26px-Speaker_Icon.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="500" /></a> <a class="external text" href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/83/Es-Fidel_Castro.ogg">son</a>), nado en <a href="/wiki/Bir%C3%A1n" title="Birán">Birán</a> o <a href="/wiki/13_de_agosto" title="13 de agosto">13 de agosto</a> de <a href="/wiki/1926" title="1926">1926</a><a href="#cite_note-1">[1]</a> e finado na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> o <a href="/wiki/25_de_novembro" title="25 de novembro">25 de novembro</a> de <a href="/wiki/2016" title="2016">2016</a><a href="#cite_note-2">[2]</a>, foi un <a href="/wiki/Avogado" class="mw-redirect" title="Avogado">avogado</a> e <a href="/wiki/Revolucionario" title="Revolucionario">revolucionario</a> <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunista</a> <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">cubano</a>, con orixe <a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">galega</a>, que gobernou Cuba como <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro</a> de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> a <a href="/wiki/1976" title="1976">1976</a> e logo como <a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">presidente</a> de <a href="/wiki/1976" title="1976">1976</a> a <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>. <a href="/wiki/Nacionalismo" title="Nacionalismo">Nacionalista</a> e <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninista</a>, exerceu como Primeiro Secretario do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a> dende <a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a> a <a href="/wiki/2011" title="2011">2011</a>. Baixo o seu mandato, o país transformouse nun país <a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">socialista</a>, con gran parte da <a href="/wiki/Industria" title="Industria">industria</a> e da <a href="/wiki/Econom%C3%ADa" title="Economía">economía</a> nacionalizadas. Fillo dun <a href="/wiki/Emigraci%C3%B3n_galega" class="mw-redirect" title="Emigración galega">emigrante galego</a> acomodado, Castro adoptou as ideas <a href="/wiki/Antiimperialismo" title="Antiimperialismo">antiimperialistas</a> mentres estudaba <a href="/wiki/Dereito" title="Dereito">Dereito</a> na <a href="/wiki/Universidade_da_Habana" title="Universidade da Habana">Universidade da Habana</a>. Despois de participar en rebelións contra a ditadura de <a href="/wiki/Rafael_Trujillo" class="mw-redirect" title="Rafael Trujillo">Rafael Trujillo</a> na <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a> e o goberno <a href="/wiki/Dereitismo" class="mw-redirect" title="Dereitismo">dereitista</a> <a href="/wiki/Colombia" title="Colombia">colombiano</a>, planeou o derrocamento do <a href="/wiki/Ditador" title="Ditador">ditador</a> cubano <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a> lanzando un ataque contra o <a href="/wiki/Cuartel_Moncada" title="Cuartel Moncada">cuartel Moncada</a> en <a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a>. O intento fracasou e tras pasar un ano no <a href="/wiki/Centro_penitenciario" title="Centro penitenciario">cárcere</a>, viaxou a México onde formou un grupo revolucionario, o <a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a>, xunto co seu irmán <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> e o <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a>. De volta en Cuba, Fidel liderou o Movemento nunha <a href="/wiki/Guerra_de_guerrillas" class="mw-redirect" title="Guerra de guerrillas">guerra de guerrillas</a> contra as forzas de Batista en <a href="/wiki/Sierra_Maestra" title="Sierra Maestra">Sierra Maestra</a>. Despois do derrocamento de Batista, asumiu o poder político e militar como <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro de Cuba</a>. Os <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> opuxéronse ao goberno de Castro e tentaron derrocalo mediante centos de intentos de <a href="/wiki/Asasinato" title="Asasinato">asasinato</a>, <a href="/wiki/Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba" title="Embargo dos Estados Unidos a Cuba">bloqueo económico</a> e <a href="/wiki/Contrarrevoluci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Contrarrevolución">contrarrevolución</a>, incluído o intento de <a href="/wiki/Invasi%C3%B3n_de_Ba%C3%ADa_de_Cochinos" title="Invasión de Baía de Cochinos">invasión da illa en Baía de Cochinos</a>. Para contrarrestar estas ameazas, aliñouse coa <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">Unión Soviética</a>, permitíndolle a esta instalar <a href="/wiki/Armas_nucleares" class="mw-redirect" title="Armas nucleares">armas nucleares</a> en Cuba en <a href="/wiki/1962" title="1962">1962</a>, provocando a <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsiles_de_Cuba" title="Crise dos mísiles de Cuba">Crise dos mísiles</a>, punto álxido da <a href="/wiki/Guerra_fr%C3%ADa" title="Guerra fría">guerra fría</a>. Adoptando un modelo de desenvolvemento <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninista</a>, Fidel converteu Cuba nun Estado socialista de <a href="/wiki/Unipartidismo" title="Unipartidismo">partido único</a> baixo o liderado do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista</a>, o único no <a href="/wiki/Hemisferio_occidental" title="Hemisferio occidental">hemisferio occidental</a>. Introducíronse políticas de <a href="/w/index.php?title=Econom%C3%ADa_planificada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Economía planificada (a páxina aínda non existe)">economía planificada</a> e expandíronse a <a href="/wiki/Sanidade" title="Sanidade">sanidade</a> e a <a href="/wiki/Educaci%C3%B3n" title="Educación">educación</a>. No plano internacional, Castro apoiou a diversos grupos <a href="/wiki/Revolucionario" title="Revolucionario">revolucionarios</a> <a href="/wiki/Antiimperialismo" title="Antiimperialismo">antiimperialistas</a>, deu apoio aos gobernos de esquerdas de <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a>, <a href="/wiki/Nicaragua" title="Nicaragua">Nicaragua</a> e <a href="/wiki/Granada,_Caribe" title="Granada, Caribe">Granada</a> e enviou tropas aos seus aliados nas guerras de <a href="/wiki/Guerra_do_Yom_Kippur" title="Guerra do Yom Kippur">Yom Kippur</a>, <a href="/w/index.php?title=Guerra_de_Ogad%C3%A9n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra de Ogadén (a páxina aínda non existe)">Ogadén</a> e a <a href="/wiki/Guerra_civil_angolana" title="Guerra civil angolana">guerra civil angolana</a>. Estas accións, xunto ao liderado de Castro no <a href="/wiki/Movemento_de_Pa%C3%ADses_Non_Ali%C3%B1ados" title="Movemento de Países Non Aliñados">Movemento de Países Non Aliñados</a>, aumentaron a notoriedade internacional da illa. Tras a <a href="/wiki/Disoluci%C3%B3n_da_URSS" class="mw-redirect" title="Disolución da URSS">disolución da URSS</a> en 1991, o goberno cubano afrontou unha recesión económica no chamado "<a href="/w/index.php?title=Per%C3%ADodo_Especial&action=edit&redlink=1" class="new" title="Período Especial (a páxina aínda non existe)">Período Especial</a>" e abrazou ideas <a href="/wiki/Antiglobalizaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Antiglobalización">antiglobalización</a> e a favor do <a href="/wiki/Medio_ambiente" class="mw-redirect" title="Medio ambiente">medio ambiente</a>. Na <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_2000" title="Década de 2000">década de 2000</a>, Castro forxou unha alianza coa chamada "<a href="/w/index.php?title=Marea_rosa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marea rosa (a páxina aínda non existe)">marea rosa</a>" <a href="/wiki/Latinoam%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Latinoamérica">latinoamericana</a> (principalmente coa <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> de <a href="/wiki/Hugo_Ch%C3%A1vez" title="Hugo Chávez">Hugo Chávez</a>) e asinou o ingreso de Cuba na <a href="/wiki/Alianza_Bolivariana_para_as_Am%C3%A9ricas" class="mw-redirect" title="Alianza Bolivariana para as Américas">Alianza Bolivariana para as Américas</a>. En <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>, Fidel transferiu os seus poderes ao vicepresidente <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a>, que logo foi elixido <a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">presidente do Consello de Estado</a> pola <a href="/wiki/Asemblea_Nacional_do_Poder_Popular" class="mw-redirect" title="Asemblea Nacional do Poder Popular">Asemblea Nacional</a> en <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>. O mandato de Fidel Castro foi o máis longo dun <a href="/wiki/Xefe_de_Estado" title="Xefe de Estado">xefe de Estado</a> non monárquico dos <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">séculos XX</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XXI" title="Século XXI">XXI</a> e polarizou a opinión mundial. Os seus partidarios veno como un paladín do socialismo e a causa antiimperialista, cuxo goberno revolucionario levou unha avanzada xustiza social e económica ao país, mentres asegurou a independencia de Cuba do <a href="/w/index.php?title=Imperialismo_estadounidense&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperialismo estadounidense (a páxina aínda non existe)">imperialismo estadounidense</a>. Pola outra banda, os seus críticos defíneno como un ditador que perpetrou abusos dos <a href="/wiki/Dereitos_humanos" title="Dereitos humanos">dereitos humanos</a>, o éxodo de milleiros de cubanos e o empobrecemento da economía cubana. Fidel Castro foi condecorado cunha gran cantidade de recoñecementos internacionais e influíu de xeito significativo en persoas e grupos de todo o mundo. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Traxectoria">Traxectoria</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Traxectoria»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Traxectoria">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cuba_antes_do_nacemento_de_Fidel_Castro">Cuba antes do nacemento de Fidel Castro</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Cuba antes do nacemento de Fidel Castro»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Cuba antes do nacemento de Fidel Castro">editar a fonte</a>]</div> O <a href="/wiki/20_de_maio" title="20 de maio">20 de maio</a> de <a href="/wiki/1902" title="1902">1902</a>, declarouse a <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> como unha república independente. Era a última das colonias españolas sobre o continente americano que chegaba a emanciparse. Así e todo había unha parte de farsa e ficción; tal e como <a href="/w/index.php?title=Leonard_Wood&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leonard Wood (a páxina aínda non existe)">Leonard Wood</a>, último gobernador xeral de Cuba, escribía ao Presidente <a href="/wiki/Theodore_Roosevelt,_Jr." title="Theodore Roosevelt, Jr.">Theodore Roosevelt</a>: <dl><dd>«A <a href="/w/index.php?title=Emenda_Platt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Emenda Platt (a páxina aínda non existe)">emenda Platt</a>, por suposto, permite pouca ou ningunha independencia a Cuba».<a href="#cite_note-3">[3]</a></dd></dl> Un ano máis tarde, o senador Chauncey Depew declaraba: <dl><dd>«Non está lonxe o día en que Cuba, similar a Estados Unidos pola súa Constitución, as súas leis e as súas liberdades... posuirá cinco ou seis millóns de habitantes educados como nós e dignos de posuír todos os dereitos da cidadanía americana. Entón, se Cuba toma a iniciativa, poderemos acoller unha nova estrela sobre a nosa bandeira».</dd></dl> Non se tomou nunca esta iniciativa; ao contrario, incesantes alborotos políticos internos conduciron a un segundo emprego da forza militar americana, de <a href="/wiki/1906" title="1906">1906</a> a <a href="/wiki/1909" title="1909">1909</a>; logo a un desembarque da infantaría de Mariña americana (os marines) para a protección dos intereses e cidadáns americanos na <a href="/wiki/Provincia_de_Oriente,_Cuba" title="Provincia de Oriente, Cuba">provincia de Oriente</a>, en <a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a>, e un novo desembarque da mesma clase en <a href="/wiki/1917" title="1917">1917</a>, destinado a convencer a Cuba de entrar na <a href="/wiki/Primeira_guerra_mundial" title="Primeira guerra mundial">primeira guerra mundial</a>, dada a posición estratéxica da illa no cruzamento de numerosas rutas marítimas. Para protexer os intereses americanos contra a axitación social e a sabotaxe na provincia de Oriente, os marines permaneceron en Cuba ata <a href="/wiki/1923" title="1923">1923</a>. Fidel Castro nacería tan só tres anos máis tarde. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Infancia_e_mocidade">Infancia e mocidade</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Infancia e mocidade»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Infancia e mocidade">editar a fonte</a>]</div> Os pais de Fidel Castro foron o <a href="/wiki/Emigraci%C3%B3n_galega" class="mw-redirect" title="Emigración galega">emigrante</a> <a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">galego</a> <a href="/wiki/%C3%81ngel_Castro_Argiz" title="Ángel Castro Argiz">Ángel Castro Argiz</a>, natural de <a href="/wiki/L%C3%A1ncara" title="Láncara">Láncara</a>, e a cubana de orixe <a href="/wiki/Illas_Canarias" title="Illas Canarias">canaria</a> Lina Ruz González, nada en <a href="/wiki/Provincia_de_Pinar_del_R%C3%ADo" title="Provincia de Pinar del Río">Pinar del Río</a>. Ángel Castro nacera nunha familia campesiña e participara na <a href="/w/index.php?title=Guerra_da_independencia_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra da independencia de Cuba (a páxina aínda non existe)">guerra de Cuba</a> substituíndo a un mozo da <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a> de máis recursos económicos.<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">[4]</a> Ao rematar a guerra volveu a Galicia, mais en <a href="/wiki/1905" title="1905">1905</a> retornou a Cuba, onde acabou por ser o rico propietario dun <a href="/wiki/Latifundio" title="Latifundio">latifundio</a>, Manacas, dedicado á <a href="/wiki/Cana_de_azucre" title="Cana de azucre">cana de azucre</a>. Casou con María Luisa Argota Reyes,<a href="#cite_note-5">[5]</a> coa que tivo varios fillos, e anos máis tarde divorciouse e casou coa súa empregada Lina Ruz, coa que tivo 7 fillos. Os tres primeiros fillos con Lina (Ángela, <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Castro" title="Ramón Castro">Ramón</a> e Fidel) naceron antes de divorciarse da primeira esposa. De calquera maneira, Ángel e Lina casaron pola igrexa, pero ben despois do nacemento de Fidel, durante unha cerimonia amañada polo cura, tamén galego, <a href="/wiki/Enrique_P%C3%A9rez_Serantes" title="Enrique Pérez Serantes">Enrique Pérez Serantes</a>, amigo da familia Castro. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:FCR_to_FDR_letter_complete.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/FCR_to_FDR_letter_complete.jpg/280px-FCR_to_FDR_letter_complete.jpg" decoding="async" width="280" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/FCR_to_FDR_letter_complete.jpg/420px-FCR_to_FDR_letter_complete.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/FCR_to_FDR_letter_complete.jpg/560px-FCR_to_FDR_letter_complete.jpg 2x" data-file-width="1316" data-file-height="701" /></a><figcaption>Carta escrita en inglés por Fidel Castro á idade de 14 anos ao presidente estadounidense <a href="/wiki/Franklin_D._Roosevelt" title="Franklin D. Roosevelt">Roosevelt</a> mentres estudaba no Colexio de Dolores, en Santiago de Cuba</figcaption></figure> Aos catro anos comezou a ir á escola pública de <a href="/wiki/Bir%C3%A1n" title="Birán">Birán</a> ata os seis anos, cando foi enviado xunto súa irmá Ángela a estudar ao colexio <a href="/wiki/Instituto_dos_Irm%C3%A1ns_das_Escolas_Cristi%C3%A1s" title="Instituto dos Irmáns das Escolas Cristiás">lasaliano</a> de <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>, ao coidado da que fora a súa mestra en Birán. A pesar da situación económica da súa familia en 1932, Castro sufriu a fame, xa que a institutriz que o coidou empregaba a súa asignación económica para manter a toda a súa familia, nun período de especial dureza económica no país.<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet200763-65-6">[6]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg/280px-Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg" decoding="async" width="280" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg/420px-Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg/560px-Fidelcastro_colegio_de_belen_1943._Havana_Cuba.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="410" /></a><figcaption>Fidel Castro no <a href="/w/index.php?title=Colexio_de_Bel%C3%A9n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Colexio de Belén (a páxina aínda non existe)">Colexio de Belén</a>, na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, en <a href="/wiki/1943" title="1943">1943</a>.</figcaption></figure> Aos 8 anos, o 19 de xaneiro de <a href="/wiki/1935" title="1935">1935</a> foi bautizado Fidel co nome de Fidel Hipólito na parroquia da Santa Igrexa, catedral da vila e arcebispado de <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>. Foron os padriños da cerimonia, Louis Hippolyte Hibbert, cónsul de <a href="/wiki/Hait%C3%AD" title="Haití">Haití</a>, e Emerenciana Feliu, a súa esposa.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198629-30-7">[7]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman20035-6-8">[8]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet200759-60-9">[9]</a> O pai, Ángel Castro, non aparece na partida de nacemento. Nesta data o neno Fidel só tiña un apelido, Ruz. Logo máis tarde sería oficialmente recoñecido polo pai o <a href="/wiki/11_de_decembro" title="11 de decembro">11 de decembro</a> de <a href="/wiki/1943" title="1943">1943</a> cos apelidos Castro Ruz á idade de 17 anos. En setembro de 1939 ingresou como interno do colexio <a href="/wiki/Xesu%C3%ADta" class="mw-redirect" title="Xesuíta">xesuíta</a> de Dolores en <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>,<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman20036-7-10">[10]</a> onde Fidel asistiu ata <a href="/wiki/1941" title="1941">1941</a>. En <a href="/wiki/1942" title="1942">1942</a> ingresou ao colexio de Belén da <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198614-15-11">[11]</a> onde foi seleccionado mellor deportista do curso 1943-1944.<a href="#cite_note-FOOTNOTEFuentes200417-12">[12]</a> Finalizou o bacharelato en <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a>, xunto ao seu futuro cuñado <a href="/w/index.php?title=Rafael_D%C3%ADaz-Balart&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rafael Díaz-Balart (a páxina aínda non existe)">Rafael Díaz-Balart</a>, amigo seu naquel momento e inimigo máis tarde. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Universidade">Universidade</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Universidade»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Universidade">editar a fonte</a>]</div> Ingresou na <a href="/wiki/Universidade_da_Habana" title="Universidade da Habana">Universidade da Habana</a> o 4 de setembro de 1945.<a href="#cite_note-:0-13">[13]</a> Nos primeiros anos, a súa vida académica caracterizouse pola súa ausencia case total das aulas.<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">[4]</a> A partir do terceiro ano, Castro dedicouse con especial intensidade ao seu traballo académico, matriculándose por libre ata en tres carreiras (Dereito, Dereito diplomático e <a href="/wiki/Ciencias_Sociais" class="mw-redirect" title="Ciencias Sociais">Ciencias Sociais</a>) coa intención de obter unha bolsa para estudar en <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> ou <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">[4]</a> Foi no período universitario cando tivo acceso a algunhas obras literarias que, segundo el, lle permitiron alcanzar unha certa madurez política. Os seus primeiros pasos na política foron no ámbito estritamente universitario. Foi elixido delegado e recibiu ameazas de morte ante un candidato da <a href="/w/index.php?title=Federaci%C3%B3n_Estudantil_Universitaria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Federación Estudantil Universitaria (a páxina aínda non existe)">Federación Estudantil Universitaria</a> (FEU) apoiado polo goberno de <a href="/w/index.php?title=Ram%C3%B3n_Grau_San_Mart%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ramón Grau San Martín (a páxina aínda non existe)">Ramón Grau San Martín</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">[4]</a> En 1947, con vinte e un anos, como presidente do Comité Dominicano pro Democracia,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198640-41-14">[14]</a> promoveu accións para esixir a destitución do <a href="/wiki/Ditador" title="Ditador">ditador</a> <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">dominicano</a> <a href="/wiki/Rafael_Trujillo" class="mw-redirect" title="Rafael Trujillo">Rafael Trujillo</a> e formou parte da <a href="/w/index.php?title=Invasi%C3%B3n_de_Cayo_Confites&action=edit&redlink=1" class="new" title="Invasión de Cayo Confites (a páxina aínda non existe)">invasión de Cayo Confites</a>, co obxectivo de derrocalo. Cando foron interceptados na <a href="/w/index.php?title=Ba%C3%ADa_de_Nipe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baía de Nipe (a páxina aínda non existe)">baía de Nipe</a> ao intentar chegar a terra dominicana, lanzouse á auga e nadou ata Cayo Saetía.<a href="#cite_note-15">[15]</a> De volta á Habana, Castro tivo un papel principal nas protestas dos estudantes contra o asasinato dun alumno de instituto por gardas do goberno.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198642-16">[16]</a> As protestas, acompañadas dunha represión contra os considerados <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunistas</a>, provocaron enfrontamentos violentos entre activistas e policías en febreiro de 1948, nos que Castro recibiu unha dura malleira.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200336-37-17">[17]</a> Neste punto, os seus discursos públicos tomaron unha inclinación claramente de esquerda ao condenar a desigualdade social e económica en Cuba. En contraste, as súas antigas críticas públicas centrábanse na condena á corrupción e ao <a href="/wiki/Imperialismo" title="Imperialismo">imperialismo</a> dos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200336-37-17">[17]</a> Tras visitar os barrios máis pobres da Habana, participou tamén en campañas estudantís antirracistas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198657-18">[18]</a> En <a href="/wiki/1948" title="1948">1948</a>, co patrocinio de <a href="/wiki/Juan_Domingo_Per%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Juan Domingo Perón">Juan Domingo Perón</a>, foi enviado a <a href="/wiki/Colombia" title="Colombia">Colombia</a> como delegado da <a href="/w/index.php?title=Federaci%C3%B3n_de_Estudantes_Universitarios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Federación de Estudantes Universitarios (a páxina aínda non existe)">Federación de Estudantes Universitarios</a> á IX Conferencia Interamericana. Estaba citado para atoparse co candidato a presidente <a href="/wiki/Jorge_Eli%C3%A9cer_Gait%C3%A1n" title="Jorge Eliécer Gaitán">Jorge Eliécer Gaitán</a> a mesma tarde en que este foi asasinado, no preludio do "<a href="/wiki/Bogotazo" title="Bogotazo">Bogotazo</a>".<a href="#cite_note-:1-19">[19]</a> Ao seu regreso a Cuba, contraeu matrimonio o <a href="/wiki/12_de_outubro" title="12 de outubro">12 de outubro</a> de <a href="/wiki/1948" title="1948">1948</a> con Mirta Díaz-Balart, unha estudante de <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía</a> dunha acomodada familia de Banes, a uns 50 quilómetros de Birán. En setembro de 1949, Mirta deu a luz ao seu primeiro fillo, <a href="/wiki/Fidel_Castro_D%C3%ADaz-Balart" title="Fidel Castro Díaz-Balart">Fidelito</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199329-20">[20]</a> En <a href="/wiki/1950" title="1950">1950</a> obtivo a súa graduación en Dereito. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Carreira_como_avogado_e_inicios_na_política">Carreira como avogado e inicios na política</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Carreira como avogado e inicios na política»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Carreira como avogado e inicios na política">editar a fonte</a>]</div> Castro co-fundou un bufete de avogados que atendía principalmente a cubanos pobres, o cal se demostrou como un fracaso financeiro. Coidaba pouco o aspecto económico e material e non era capaz de pagar as súas facturas. Os seus mobles foron embargados e cortáronlle a electricidade.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200352-53-21">[21]</a> Participou nunha protesta dun instituto en <a href="/wiki/Cienfuegos,_Cuba" title="Cienfuegos, Cuba">Cienfuegos</a> en novembro de 1950 pola prohibición por parte do ministerio de educación das asociacións de estudantes, enfrontándose coa policía. Foi arrestado e acusado de conduta violenta, pero o maxistrado rexeitou os cargos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200352-53-21">[21]</a> En <a href="/wiki/1951" title="1951">1951</a>, suicidouse <a href="/wiki/Eduardo_Chib%C3%A1s" title="Eduardo Chibás">Eduardo Chibás</a>, líder do <a href="/wiki/Partido_Ortodoxo" title="Partido Ortodoxo">Partido Ortodoxo</a>, co que Fidel simpatizaba dende os seus anos universitarios. En xuño de <a href="/wiki/1952" title="1952">1952</a> presentouse por este partido como independente, para unha circunscrición da <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, como candidato á Cámara de Representantes do Congreso cubano, pero o <a href="/wiki/Golpe_de_estado" class="mw-redirect" title="Golpe de estado">golpe de estado</a> do xeneral <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a> derrocou o goberno de <a href="/w/index.php?title=Carlos_Pr%C3%ADo_Socarr%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carlos Prío Socarrás (a páxina aínda non existe)">Carlos Prío Socarrás</a> e anulou as eleccións. O golpe, recoñecido polo goberno dos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>, provocou a inquietude de Castro, que empregou os seus contactos coa Mocidade do Partido Ortodoxo para reunir a un grupo de mozos que protagonizarían no futuro o asalto ao <a href="/wiki/Cuartel_Moncada" title="Cuartel Moncada">cuartel Moncada</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Enfrontamento_con_Batista">Enfrontamento con Batista</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Enfrontamento con Batista»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Enfrontamento con Batista">editar a fonte</a>]</div> En marzo de 1952, Fidel Castro xa denunciara a Batista ante un Tribunal de Urxencia por violar a <a href="/w/index.php?title=Constituci%C3%B3n_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitución de Cuba (a páxina aínda non existe)">Constitución</a>. Expoñía que os delitos cometidos eran competencia daquel tribunal e sobre a posible actuación deste argumentou:<a href="#cite_note-FOOTNOTELópez_Ávalos2003119-120-22">[22]</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6856698">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border-left:3px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);border-top:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">A actuación deste Tribunal fronte aos feitos relacionados terá unha alta significación para o pobo de Cuba. Evidenciará se é que segue funcionando con plenitude de facultades, se é que non se ve imposibilitado pola forza, se é que non foi abolido tamén no "cuartelazo". Sería bo que o terceiro poder do Estado dera sinais de vida cando os outros dous foron decapitados, se non é que foi decapitado do mesmo xeito o poder xudicial. [...] A lóxica dime que se existen tribunais, Batista debe ser castigado, e se Batista non é castigado e segue como amo do Estado, Presidente, Primeiro Ministro, Senador, Xeneral Maior, xefe civil e militar, Poder Executivo e Lexislativo, dono de vidas e facendas, entón non existen tribunais, suprimiunos.</div> </div><div class="cite">Fidel Castro</div> </blockquote> Os tribunais rexeitaron a demanda, polo que Castro entendeu que a loita armada estaba lexitimada como o único xeito posible de derrocar a ditadura. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Asaltos_aos_cuarteis_Moncada_e_Carlos_Manuel_de_Céspedes">Asaltos aos cuarteis Moncada e Carlos Manuel de Céspedes</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Asaltos aos cuarteis Moncada e Carlos Manuel de Céspedes»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Asaltos aos cuarteis Moncada e Carlos Manuel de Céspedes">editar a fonte</a>]</div> Co convencemento de que a única saída era a loita revolucionaria, Fidel formou un grupo chamado "El Movimiento" (O Movemento) que operaba a través de células clandestinas, publicando o diario clandestino "El Acusador" (O Acusador), mentres armaba e adestraba a recrutas anti-Batista.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198668–69-23">[23]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200366-24">[24]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199350-52-25">[25]</a> Nun ano o grupo xa sumaba uns 1.200 membros, a maioría deles dos barrios máis pobres da Habana.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200366-24">[24]</a> A pesar da súa simpatía polo <a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">socialismo</a> evitou unha alianza co comunista <a href="/wiki/Partido_Socialista_Popular_(Cuba)" title="Partido Socialista Popular (Cuba)">Partido Socialista Popular</a>, temendo que isto puidera afastar aos moderados, pero mantivo contacto con membros do partido como o seu irmán <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne198673-26">[26]</a> Fidel elaborou un plan de ataque armado contra os <a href="/wiki/Cuartel_Moncada" title="Cuartel Moncada">cuarteis Moncada</a>, en <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>, e <a href="/w/index.php?title=Cuartel_Carlos_Manuel_de_C%C3%A9spedes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuartel Carlos Manuel de Céspedes (a páxina aínda non existe)">Carlos Manuel de Céspedes</a>, de <a href="/wiki/Bayamo" title="Bayamo">Bayamo</a> (como avanzada para combater o contraataque), ambos na <a href="/wiki/Provincia_de_Oriente,_Cuba" title="Provincia de Oriente, Cuba">provincia de Oriente</a> para o 26 de xullo de <a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a>. O intento de tomar o cuartel de Moncada debíase a que, debido ás súas características (un importante valor estratéxico pola súa posición, agrupaba polo menos 3000 armas, ademais de estar nunha zona activamente oposta ao golpe dado por Batista), podería levar a un levantamento popular armado, chamar ao pobo á <a href="/wiki/Folga_xeral" title="Folga xeral">folga xeral</a> dende a <a href="/wiki/Radio_(medio_de_comunicaci%C3%B3n)" title="Radio (medio de comunicación)">radio</a> e aproveitar as características do terreo (rodeado de montañas e preto do mar) que poderían permitir o desenvolvemento da loita armada.<a href="#cite_note-27">[27]</a> A táctica ideada consistía en chegar armados e disfrazados de <a href="/wiki/Sarxento" title="Sarxento">sarxentos</a>, coa única diferenza do calzado para poder recoñecerse. Unha vez dentro, trataríase de utilizar o valor simbólico da "<a href="/w/index.php?title=Rebeli%C3%B3n_dos_Sarxentos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rebelión dos Sarxentos (a páxina aínda non existe)">Rebelión dos Sarxentos</a>" (movemento militar que derrocou ao presidente <a href="/wiki/Gerardo_Machado" title="Gerardo Machado">Gerardo Machado</a> en 1933) para contactar coas outras guarnicións e animalas á sublevación. Se a rebelión non recibía apoio, a idea era escapar aos montes e armar ao pobo para continuar coa loita. Antes de marchar, Castro pronunciou o seguinte discurso:<a href="#cite_note-28">[28]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Compañeiros: poderán gañar en poucas horas ou ser derrotados, pero de todos os xeitos, escóiteno ben, compañeiros!, de todos os xeitos, o movemento triunfará. Se gañamos mañá, farase antes o que aspiraba Marti. Se ocorre o contrario, o xesto servirá de exemplo para o pobo de Cuba, para tomar a bandeira e seguir adiante. O pobo apoiaranos no oriente e en toda a illa. Mozos do Centenario do Apóstolo! Como no 68 e no 95, aquí en Oriente damos o primeiro berro de "liberdade ou morte"! Xa coñecen vostedes os obxectivos do plan. Sen dúbida é perigoso e todos os que saian comigo esta noite deben facelo pola súa absoluta vontade. Aínda están a tempo de decidir. De todos os xeitos, algúns terán que quedar por falta de armas. Os que están decididos a ir, que dean un paso adiante. A consigna é non matar senón por última necesidade.</div> </div><div class="cite">Fidel Castro</div> </blockquote><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg/220px-Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg/330px-Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg/440px-Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg 2x" data-file-width="2874" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Fidel Castro detido tralo fracaso do asalto ao Cuartel Moncada</figcaption></figure> O ataque sería realizado por 165 revolucionarios en tres grupos: un dirixido por <a href="/wiki/Abel_Santamar%C3%ADa" title="Abel Santamaría">Abel Santamaría</a>, que debía tomar o Hospital Civil, outro baixo o mando do irmán de Fidel, <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a>, que debía facerse co Palacio de Xustiza e o grupo principal dirixido por Fidel que debía tomar a xefatura do cuartel. O intento fracasou, entre outros factores, porque se perdeu o factor sorpresa por culpa dunha posta que o rexemento do cuartel engadiu por mor da celebración do entroido na cidade. A pesar de que algúns dos atacantes lograron fuxir coa axuda de civís,<a href="#cite_note-29">[29]</a> varias ducias deles foron capturados e asasinados (nese momento ou nos días seguintes) e varios tamén torturados, como o propio <a href="/wiki/Abel_Santamar%C3%ADa" title="Abel Santamaría">Abel Santamaría</a>.<a href="#cite_note-30">[30]</a> Fidel Castro logrou escapar con algúns homes á <a href="/wiki/Sierra_Maestra" title="Sierra Maestra">Sierra Maestra</a>. Despois de varios días camiñando, decidiron entrar nunha pequena casa nas montañas, onde foron sorprendidos mentres durmían. Castro salvou a vida grazas ao sarxento que o detivo, que ao entregalo pediu que non fose torturado. Segundo o grupo de Castro, só seis guerrilleiros morreron na batalla e acusaron ao exército de Batista de torturar e executar posteriormente a máis de oitenta atacantes. Fidel Castro foi feito prisioneiro, xulgado (xunto a outras 121 persoas)<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199357-31">[31]</a> e condenado a quince anos de <a href="/wiki/Centro_penitenciario" title="Centro penitenciario">prisión</a>. No xuízo, Fidel Castro prescindiu de avogado e defendeuse a si mesmo, pronunciando ao final un discurso, no que defendía as súas accións e explicaba as súas opinións políticas, que máis tarde reconstruíu e que foi titulado "<a href="/w/index.php?title=A_historia_absolverame&action=edit&redlink=1" class="new" title="A historia absolverame (a páxina aínda non existe)">A historia absolverame</a>". Despois de vinte e dous meses na <a href="/w/index.php?title=Presidio_Modelo_(Cuba)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Presidio Modelo (Cuba) (a páxina aínda non existe)">prisión Modelo</a>, na <a href="/wiki/Illa_de_Pinos" class="mw-redirect" title="Illa de Pinos">Illa de Pinos</a>, foi liberado durante a amnistía xeral de maio de <a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a>. Meses despois exiliouse aos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> e finalmente a <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Prisión_e_Movemento_26_de_xullo">Prisión e Movemento 26 de xullo</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Prisión e Movemento 26 de xullo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Prisión e Movemento 26 de xullo">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:M-26-7.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/M-26-7.svg/250px-M-26-7.svg.png" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/M-26-7.svg/375px-M-26-7.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/M-26-7.svg/500px-M-26-7.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a><figcaption>Bandeira do <a href="/wiki/Movimiento_26_de_Julio" class="mw-redirect" title="Movimiento 26 de Julio">Movimiento 26 de Julio</a> creado en <a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a> por un grupo de nacionalistas <a href="/wiki/Cubano" class="mw-redirect" title="Cubano">cubanos</a> entre os que se destacaba Fidel Castro</figcaption></figure> Encarcerado con 25 compañeiros, Fidel renomeou o seu grupo como "<a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a>" (M-26-7) conmemorando a data do ataque ao Moncada, e formou unha escola para os presos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200393-32">[32]</a> Leu amplamente, desfrutando das obras de <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Marx</a>, <a href="/wiki/Lenin" title="Lenin">Lenin</a> e <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">Martí</a>, pero tamén leu libros de <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">Freud</a>, <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Kant</a>, <a href="/wiki/William_Shakespeare" title="William Shakespeare">Shakespeare</a>, <a href="/w/index.php?title=Axel_Munthe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Axel Munthe (a páxina aínda non existe)">Munthe</a>, <a href="/w/index.php?title=Somerset_Maugham&action=edit&redlink=1" class="new" title="Somerset Maugham (a páxina aínda non existe)">Maugham</a> e <a href="/wiki/Fi%C3%B3dor_Dostoievski" title="Fiódor Dostoievski">Dostoievski</a>, analizándoos dentro dun marco <a href="/wiki/Marxismo" title="Marxismo">marxista</a>. Inicialmente permitíuselle unha relativa liberdade dentro da prisión, pero foi encerrado en <a href="/w/index.php?title=Confinamento_solitario&action=edit&redlink=1" class="new" title="Confinamento solitario (a páxina aínda non existe)">confinamento solitario</a> despois de que os internos cantasen cancións "antibatistianas" nunha visita do <a href="/wiki/Presidente_de_Cuba" title="Presidente de Cuba">presidente</a> en febreiro de <a href="/wiki/1954" title="1954">1954</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200395-96-33">[33]</a> Mentres tanto, a muller de Castro, Mirta, fíxose cun emprego no Ministerio do Interior, algo que Fidel descubriu a través dun anuncio radiofónico. Avergoñado, Fidel dixo que prefería morrer "mil veces" que "sufrir impotentemente tal insulto".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986102-103-34">[34]</a> Tanto Fidel como Mirta iniciaron os procedementos do divorcio, con Mirta custodiando ao seu fillo <a href="/wiki/Fidel_Castro_D%C3%ADaz-Balart" title="Fidel Castro Díaz-Balart">Fidelito</a>. Isto enfadou a Fidel, que non quería que o seu fillo medrase nun ambiente <a href="/wiki/Burgues%C3%ADa" title="Burguesía">burgués</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986102-103-34">[34]</a> En 1954, o goberno de Batista celebrou eleccións presidenciais, pero sen ningún político como oposición, as eleccións foron consideradas fraudulentas. Permitiu que se manifestase algunha oposición política e os partidarios de Castro pediron unha amnistía para os autores do incidente do Moncada. Algúns políticos suxeriron que unha <a href="/wiki/Amnist%C3%ADa" title="Amnistía">amnistía</a> sería boa publicidade e o Congreso e Batista aceptaron. Contando co apoio dos Estados Unidos e das grandes corporacións, Batista creu que Castro non era unha ameaza e o 15 de maio de <a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a>, os prisioneiros foron liberados.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199380-85-35">[35]</a> Ao regresar á Habana, Fidel deu entrevistas radiofónicas e conferencias de prensa, que foron monitorizadas de preto polo goberno, reducindo as súas actividades.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199380-85-35">[35]</a> Agora divorciado, mantivo relacións con dúas seguidoras, Naty Revuelta e María Laborde, que deron a luz a un fillo cada unha.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003100-36">[36]</a> En <a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a>, os atentados e manifestacións violentas levaron a unha ofensiva contra a <a href="/wiki/Disidencia" title="Disidencia">disidencia</a>, polo que Fidel e Raúl fuxiron do país para evadir o arresto.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986109-111-37">[37]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk199385-38">[38]</a> Fidel enviou unha carta á prensa, afirmando que estaba "abandonando Cuba porque se me pecharon todas as portas da loita pacífica... Como seguidor de Martí, creo que é hora de tomar os nosos dereitos e non de pedilos, de loitar en vez de suplicar por eles".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986109-111-37">[37]</a> Os Castro e varios camaradas viaxaron a <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>, onde Raúl se amizou cun <a href="/wiki/M%C3%A9dico" class="mw-redirect" title="Médico">médico</a> <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">arxentino</a> marxista-leninista chamado <a href="/wiki/Ernesto_Guevara" class="mw-redirect" title="Ernesto Guevara">Ernesto Guevara</a>, que traballaba como xornalista e fotógrafo da "Agencia Latina de Noticias".<a href="#cite_note-39">[39]</a> Gustoulle a Fidel, quen máis tarde o describiu como "un revolucionario máis avanzado ca min".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986115-117-40">[40]</a> Castro tamén se asociou co español <a href="/wiki/Alberto_Bayo" title="Alberto Bayo">Alberto Bayo</a>, que aceptou instruír aos rebeldes na <a href="/wiki/Guerra_de_guerrillas" class="mw-redirect" title="Guerra de guerrillas">guerra de guerrillas</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993105-106-41">[41]</a> Con falta de financiamento, Fidel percorreu <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> en busca de partidarios, e foi vixiado polos axentes de Batista, que presuntamente organizaron un intento fracasado de asasinato.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003105-110-42">[42]</a> Castro mantiña o contacto co M-26-7 en Cuba, onde gañara unha gran base de apoio no Oriente.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986111-124-43">[43]</a> Xurdiron tamén outros grupos militantes antibatistianos, principalmente no movemento estudantil, sendo o máis destacable o <a href="/w/index.php?title=Directorio_Revolucionario_Estudantil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Directorio Revolucionario Estudantil (a páxina aínda non existe)">Directorio Revolucionario Estudantil</a> (DRE), fundado por <a href="/w/index.php?title=Jos%C3%A9_Antonio_Echeverr%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="José Antonio Echeverría (a páxina aínda non existe)">José Antonio Echeverría</a>. Echeverría reuniuse con Fidel na <a href="/wiki/Cidade_de_M%C3%A9xico" title="Cidade de México">Cidade de México</a>, onde asinaron a chamada <a href="/w/index.php?title=Carta_de_M%C3%A9xico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carta de México (a páxina aínda non existe)">Carta de México</a>, na que acordaban a colaboración das dúas agrupacións para loitar pola revolución.<a href="#cite_note-44">[44]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="A_loita_revolucionaria">A loita revolucionaria</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «A loita revolucionaria»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: A loita revolucionaria">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG/220px-2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG/330px-2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG/440px-2012-02-Sierra_Maestra_Turquino_Nationalpark_Kuba_01_anagoria.JPG 2x" data-file-width="4752" data-file-height="3168" /></a><figcaption>A montaña densamente boscosa da <a href="/wiki/Sierra_Maestra" title="Sierra Maestra">Sierra Maestra</a>, dende onde Fidel e os seus revolucionarios dirixiron ataques guerrilleiros contra as forzas de Batista durante dous anos.</figcaption></figure> Tras financiarse con diñeiro de particulares, en especial co que lle proporcionou <a href="/w/index.php?title=Aureliano_S%C3%A1nchez_Arango&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aureliano Sánchez Arango (a páxina aínda non existe)">Aureliano Sánchez Arango</a>, exministro de Prío, Fidel partiu cara a Cuba o 25 de novembro de 1956 a bordo dun pequeno buque, o <a href="/wiki/Granma_(iate)" title="Granma (iate)">Granma</a> (Avoa, en inglés), con 81 camaradas do chamado <a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a>, entre eles o seu irmán <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl</a> e o arxentino <a href="/wiki/Ernesto_Che_Guevara" class="mw-redirect" title="Ernesto Che Guevara">Ernesto Che Guevara</a>, para intentar derrocar a Batista. O desembarco debía executarse de xeito sincronizado cun grupo de membros da organización, encabezado por <a href="/wiki/Frank_Pa%C3%ADs" title="Frank País">Frank País</a>, que intentaría tomar <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>. O plan era chegar en cinco días, polo que o quinto día os homes de Frank País realizaron alzamentos en <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago</a> e <a href="/wiki/Manzanillo,_Cuba" title="Manzanillo, Cuba">Manzanillo</a>. Porén, por culpa de diversos contratempos, o Granma tardou sete días en chegar e os guerrilleiros de País dispersáronse despois de dous días de ataques intermitentes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986134-136-45">[45]</a> O Granma desembarcou nun <a href="/wiki/Mangleiral" title="Mangleiral">mangleiral</a> na praia Las Coloradas, preto de <a href="/w/index.php?title=Los_Cayuelos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Los Cayuelos (a páxina aínda non existe)">Los Cayuelos</a> o 2 de decembro de 1956. Fuxindo cara ao interior, a súa tripulación dirixiuse á cordilleira da <a href="/wiki/Sierra_Maestra" title="Sierra Maestra">Sierra Maestra</a> de <a href="/wiki/Provincia_de_Oriente,_Cuba" title="Provincia de Oriente, Cuba">Oriente</a>, sendo reiteradamente atacada polas tropas de Batista.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986134-136-45">[45]</a> Á chegada, Castro descubriu que só 19 rebeldes chegaran ao seu destino, o resto foran asasinados ou capturados.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003114-117-46">[46]</a> Os superviventes, entre os que estaban os irmáns Castro, o Che Guevara, <a href="/wiki/Juan_Almeida_Bosque" title="Juan Almeida Bosque">Juan Almeida</a> e <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a>, estableceron un campamento.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986137-47">[47]</a> Comezaron a lanzar incursións sobre pequenos polos do exército para obter armas e en xaneiro de <a href="/wiki/1957" title="1957">1957</a> invadiron o posto avanzado en La Plata. Trataron medicamente aos soldados que feriron pero executaron a Chicho Osorio, o mayoral local (supervisor da compañía propietaria das terras), que era desprezado polos campesiños locais e que se xactaba de ter matado a un dos rebeldes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003114-117-46">[46]</a> A execución de Osorio axudou aos rebeldes a gañar a confianza dos veciños, aínda que non eran moi entusiastas e desconfiaban dos revolucionarios.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986139-48">[48]</a> Segundo foi crecendo a confianza, algúns habitantes locais uníronse aos rebeldes, aínda que a maioría dos novos recrutas procedían de áreas urbanas. Os voluntarios aumentaron as forzas rebeldes a máis de 200 en xullo de 1957. Fidel dividiu o seu exército en tres columnas, comandadas por el, o seu irmán e Guevara.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003122-49">[49]</a> Os membros do MR-26-7 que operaban en áreas urbanas continuaron con actividades de axitación e de envío de subministracións á serra. O 16 de febreiro de 1957 Fidel reuniuse con outros destacados membros do Movemento para discutir a táctica e aquí coñeceu a <a href="/w/index.php?title=Celia_S%C3%A1nchez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Celia Sánchez (a páxina aínda non existe)">Celia Sánchez</a>, que se convertería nunha amiga íntima.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993130-50">[50]</a><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Raulche2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Raulche2.jpg/270px-Raulche2.jpg" decoding="async" width="270" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Raulche2.jpg/405px-Raulche2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Raulche2.jpg/540px-Raulche2.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1534" /></a><figcaption>O irmán de Fidel, <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl</a> (esquerda) co <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> (dereita)</figcaption></figure>Por toda Cuba, grupos anti-Batista levaron a cabo ataques e <a href="/wiki/Sabotaxe" title="Sabotaxe">sabotaxes</a>, mentres a policía respondía con detencións masivas, torturas e execucións extraxudiciais.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986142-143-51">[51]</a> En marzo de 1957, o DRE lanzou un ataque infrutuoso contra o palacio presidencial, durante o cal, <a href="/w/index.php?title=Antonio_Echeverr%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antonio Echeverría (a páxina aínda non existe)">Antonio Echeverría</a> foi abatido.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986142-143-51">[51]</a> O goberno de Batista recorreu a miúdo a métodos brutais para controlar as cidades de Cuba. Nas montañas da Sierra Maestra, Castro uniuse a <a href="/wiki/Frank_Sturgis" title="Frank Sturgis">Frank Sturgis</a>, que se ofreceu para adestrar ás tropas de Castro na loita de guerrillas. Castro aceptou a oferta, pero tamén tiña unha necesidade inmediata de armas e municións, polo que Sturgis converteuse nun subministrador de armas. Sturgis mercou lotes de armas e municións da International Armament Corporation de Samuel Cummings, experto en armas da CIA, en Alexandria, <a href="/wiki/Virxinia" title="Virxinia">Virxinia</a>. Sturgis abriu un campo de adestramento nas montañas da Sierra Maestra, onde instruíu na guerra de guerrillas ao Che Guevara e a outros soldados rebeldes do 26 de xullo. Frank País tamén foi asasinado, deixando a Fidel como líder indiscutible do MR-26-7. Aínda que Guevara e Raúl eran coñecidos polos seus puntos de vista <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninistas</a>, Castro escondeu o seu, esperando obter o apoio de revolucionarios menos radicais. En 1957 reuniuse cos principais membros do <a href="/wiki/Partido_Ortodoxo" title="Partido Ortodoxo">Partido Ortodoxo</a>, <a href="/w/index.php?title=Ra%C3%BAl_Chib%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raúl Chibás (a páxina aínda non existe)">Raúl Chibás</a> (irmán do falecido <a href="/wiki/Eduardo_Chib%C3%A1s" title="Eduardo Chibás">Eduardo Chibás</a>) e <a href="/w/index.php?title=Felipe_Pazos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Felipe Pazos (a páxina aínda non existe)">Felipe Pazos</a>, e asinaron o <a href="/w/index.php?title=Manifesto_de_Sierra_Maestra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manifesto de Sierra Maestra (a páxina aínda non existe)">Manifesto de Sierra Maestra</a>, no que esixían que se establecese un goberno civil provisional para poñer en funcionamento unha reforma agraria moderada, a industrialización e unha campaña de alfabetización antes de celebrar eleccións multipartidistas. Como a prensa cubana estaba censurada, Castro contactou con medios estranxeiros para difundir a súa mensaxe. A loita guerrilleira permanecera ocultada polo réxime, que incluso chegou a publicar a morte de Fidel, pero en febreiro de <a href="/wiki/1957" title="1957">1957</a>, un famoso xornalista americano do <a href="/wiki/New_York_Times" class="mw-redirect" title="New York Times">New York Times</a>, <a href="/w/index.php?title=Herbert_Matthews&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herbert Matthews (a páxina aínda non existe)">Herbert Matthews</a>, chegou a entrevistarse cos rebeldes na montaña e publicou unha serie de artigos sobre esta loita. Da noite á mañá, os "barbudos" fixéronse célebres en boa parte do mundo e a ditadura comezou a perder o seu apoio internacional, en particular, nos Estados Unidos. Máis tarde foron entrevistados por outros medios, como a <a href="/wiki/CBS" title="CBS">CBS</a> ou <a href="/w/index.php?title=Paris_Match&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paris Match (a páxina aínda non existe)">Paris Match</a>. Os <a href="/wiki/Revolucionario" title="Revolucionario">revolucionarios</a> chegaron a ter nalgúns momentos máis de 800 combatentes cos que iniciaron a invasión a nivel nacional (fronte aos máis de 70.000 combatentes de Batista), aínda que a falta de <a href="/wiki/Arma" title="Arma">armas</a> era un condicionante fundamental. Castro, comandante da expedición, foi nomeando progresivamente como comandantes ao Che, Raúl Castro, Camilo Cienfuegos, Almeida e a algúns outros, ocupando el dende aquela a graduación de "comandante xefe" (que evolucionou a "<a href="/wiki/Comandante_en_xefe" title="Comandante en xefe">comandante en xefe</a>").<a href="#cite_note-:0-13">[13]</a> Os guerrilleiros de Castro aumentaron os seus ataques contra postos militares avanzados, obrigando ao goberno a retirarse da rexión de Sierra Maestra, e na primavera de <a href="/wiki/1958" title="1958">1958</a>, os rebeldes controlaban un <a href="/wiki/Hospital" title="Hospital">hospital</a>, <a href="/wiki/Escola" title="Escola">escolas</a>, unha <a href="/wiki/Imprenta" title="Imprenta">imprenta</a>, un matadoiro, unha fábrica de <a href="/wiki/Mina_terrestre" title="Mina terrestre">minas terrestres</a>. e unha fábrica de <a href="/wiki/Cigarro" title="Cigarro">cigarros</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986155-52">[52]</a> En 1958, Batista estaba baixo crecentes presións, como consecuencia dos seus fracasos militares, xunto coas críticas recibidas tanto na nación como estranxeiras pola censura, tortura e execucións extraxudiciais da súa administración.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003129-130-53">[53]</a> Influído polo sentimento antibatistiano entre os seus cidadáns, o goberno dos Estados Unidos deixou de subministrar armas. A oposición convocou unha folga xeral, que foi acompañada de ataques armados do MR-26-7. A partir do 9 de abril, recibiu un forte apoio no centro e o leste de Cuba, pero pouco noutros lugares.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003129-130-53">[53]</a> O 24 de maio de 1958, Batista enviou dezasete batallóns contra os rebeldes na Operación Verano, na que o exército bombardeou por aire zonas boscosas e pobos sospeitosos de axudar aos guerrilleiros, mentres 10.000 soldados comandados por <a href="/w/index.php?title=Eulogio_Cantillo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eulogio Cantillo (a páxina aínda non existe)">Eulogio Cantillo</a> arrodeaban a serra, dirixíndose ao norte cara aos campamentos da guerrilla.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993181-183-54">[54]</a> Pero os revolucionarios encadearon unha serie de sorprendentes vitorias. Moitos dos soldados de Batista rendéronse aos rebeldes de Castro, que tamén se beneficiaron do apoio popular local.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-55">[55]</a> No verán, o MR-26-7 pasou á ofensiva, expulsando ao exército das montañas, e Castro usou as súas columnas nun movemento de pinza para rodear o groso do exército en Santiago. Para novembro, as forzas de Fidel xa controlaban a maior parte de Oriente e <a href="/wiki/Provincia_de_Las_Villas" class="mw-redirect" title="Provincia de Las Villas">Las Villas</a> e dividiron Cuba en dúas partes, pechando as estradas e liñas ferroviarias importantes, deixando en grave desvantaxe a Batista.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-55">[55]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003135-56">[56]</a> O 28 de decembro, o Che comezou a <a href="/w/index.php?title=Batalla_de_Santa_Clara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batalla de Santa Clara (a páxina aínda non existe)">batalla de Santa Clara</a> con 300 homes, onde conseguiron descarrilar un tren blindado cargado de armas que se dirixía cara á capital, a pesar de que o Goberno colocara uns 3.000 homes na cidade. Conseguiron, nalgúns casos, desercións e rendicións masivas das tropas de Batista. O 28 de decembro, o xeneral Eulogio Cantillo, baixo ordes da <a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" title="Central Intelligence Agency">CIA</a>,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-159-57">[57]</a> negociou cos rebeldes o posible apoio do exército a través dun golpe de estado. Castro negouse, principalmente porque pensaba que o golpe era só un intento de Batista de facilitar a súa fuga. A estas alturas a gran maioría dos cubanos virara contra o réxime de Batista. O embaixador de Cuba, E.T. Smith, dirixiuse persoalmente a Batista e informouno de que os Estados Unidos xa non o apoiaría máis e que cría que xa non podía controlar a situación en Cuba. Dous días, produciuse o golpe e Batista fuxiu do país coa axuda de Cantillo,<a href="#cite_note-58">[58]</a> levando consigo 300 millóns de dólares.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-159-57">[57]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003137-59">[59]</a> Fidel, dende Santiago de Cuba, rexeitou o golpe e ordenou non parar os combates. Tamén animou á poboación a apoiar unha <a href="/wiki/Folga_xeral" title="Folga xeral">folga xeral</a>. Na mañá seguinte, Fidel reuniuse co xeneral Rego Rubido, que entregou o <a href="/wiki/Cuartel_Moncada" title="Cuartel Moncada">Cuartel Moncada</a>. O 1 de xaneiro de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a>, Cantillo entrou no Palacio Presidencial da Habana e proclamou ao xuíz do Tribunal Supremo, <a href="/w/index.php?title=Carlos_Piedra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carlos Piedra (a páxina aínda non existe)">Carlos Piedra</a>, como Presidente e comezou a formar o novo goberno. Fidel ordenou o seu arresto, que foi realizado por soldados simpatizantes da guerrilla.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986160-60">[60]</a> Coas celebracións populares pola nova da fuxida de Batista, Fidel ordenou ao M-26-7 que evitaran que se producisen saqueos e vandalismo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993211-61">[61]</a> Ese mesmo día 1 proclamouse o triunfo da <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_Cubana" title="Revolución Cubana">Revolución</a> e Fidel Castro pronunciou un discurso dende o balcón do Concello de Santiago de Cuba no que dixo:<a href="#cite_note-62">[62]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Luis_Korda_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Luis_Korda_02.jpg/202px-Luis_Korda_02.jpg" decoding="async" width="202" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Luis_Korda_02.jpg/304px-Luis_Korda_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Luis_Korda_02.jpg/405px-Luis_Korda_02.jpg 2x" data-file-width="1996" data-file-height="2780" /></a><figcaption>Fidel Castro (á dereita) co seu compañeiro revolucionario <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a> entrando na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> o 8 de xaneiro de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Esta vez, afortunadamente para Cuba, a Revolución chegará realmente ao poder, non será como no 95, que os estadounidenses viñeron e se fixeron donos disto, que interviñeron a última hora e logo nin deixaron entrar a Calixto García, que levaba trinta anos loitando, non se lle permitiu entrar en Santiago de Cuba. Non será como no 33, cando o pobo comezou a crer que estaba a ter lugar unha Revolución, o señor Batista chegou, traizoou a Revolución, tomou o poder e estableceu unha ditadura durante once anos. Non será como no 44, o ano no que a multitude se enfureceu crendo que o pobo finalmente tiña chegado ao poder e os que chegaron ao poder foron os ladróns. Nin ladróns, nin traidores nin intervencionistas, esta vez é a Revolución.</div> </div> </blockquote> Mentres, <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a> e o <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> guiaban as súas columnas cara a <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, entrando na capital o 2 de xaneiro de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a>. Fidel Castro dirixiuse tamén á capital, dando discursos e ofrecendo entrevistas en cada pobo no camiño,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986162-163-63">[63]</a> e fixo a súa entrada triunfal na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> o 8 de xaneiro, onde dixo:<a href="#cite_note-64">[64]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">A tiranía foi derrocada. A alegría é inmensa. Non obstante, queda moito por facer. Non nos enganemos crendo que no futuro todo será doado; quizais no futuro todo sexa máis difícil. Dicir a verdade é o primeiro deber de todos os revolucionarios. Enganar á xente, espertar ilusións enganosas, sempre traería as peores consecuencias, e creo que a xente debe estar alertada contra o exceso de optimismo.</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Goberno_provisional:_1959">Goberno provisional: 1959</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Goberno provisional: 1959»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Goberno provisional: 1959">editar a fonte</a>]</div> Despois do triunfo revolucionario, o novo presidente do país, <a href="/w/index.php?title=Manuel_Urrutia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuel Urrutia (a páxina aínda non existe)">Manuel Urrutia</a>, nomeou o <a href="/wiki/Liberalismo" title="Liberalismo">liberal</a> <a href="/w/index.php?title=Jos%C3%A9_Mir%C3%B3_Cardona&action=edit&redlink=1" class="new" title="José Miró Cardona (a páxina aínda non existe)">José Miró Cardona</a> como <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro</a> o 5 de xaneiro de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> á fronte dun goberno de transición, de corte moderado e composición heteroxénea, que aspiraba a agrupar a diferentes grupos políticos do país (coa presenza de ministros do Movemento do 26 de xullo). Os Estados Unidos recoñeceron a este Goberno dous días despois. Urrutia nomeou a Castro <a href="/wiki/Comandante_en_xefe" title="Comandante en xefe">comandante en xefe</a> das <a href="/wiki/Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Cuba" title="Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba">Forzas Armadas</a> e encomendoulle a tarefa de reorganizar os institutos armados da República. Segundo Fidel, o seu principal obxectivo era desenvolver aquelas medidas que se pretendían aplicar se o asalto ao <a href="/wiki/Cuartel_Moncada" title="Cuartel Moncada">cuartel Moncada</a> tivera sido un éxito (entre as que destacou a reforma agraria, a reinstauración da <a href="/w/index.php?title=Constituci%C3%B3n_de_Cuba_de_1940&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitución de Cuba de 1940 (a páxina aínda non existe)">Constitución de 1940</a>, a desamortización dos bens usurpados durante a ditadura ou a participación dos traballadores nos beneficios das súas empresas). <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg/220px-Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg" decoding="async" width="220" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg/330px-Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg/440px-Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg 2x" data-file-width="4300" data-file-height="4792" /></a><figcaption>Chegada de Castro a <a href="/wiki/Washington,_D.C." title="Washington, D.C.">Washington, D.C.</a> o <a href="/wiki/15_de_abril" title="15 de abril">15 de abril</a> de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a></figcaption></figure> Dende os primeiros días comezáronse a xulgar nos "tribunais revolucionarios" os que consideraban militares e colaboradores da ditadura, chegando a condenar a varios dos acusados á <a href="/wiki/Pena_de_morte" title="Pena de morte">pena de morte</a>.<a href="#cite_note-65">[65]</a> Dadas as duras críticas por parte dos medios internacionais, que acusaron a estes tribunais, entre outras cousas, de condenar por motivos políticos, xurdiu a chamada Operación Verdad, que consistiu en dous actos fundamentais (xunto coa creación da axencia de noticias cubana <a href="/w/index.php?title=Prensa_Latina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prensa Latina (a páxina aínda non existe)">Prensa Latina</a>): unha concentración de preto dun millón de cidadáns en apoio das medidas, coa presenza de 380 xornalistas dos Estados Unidos e <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a> o 21 de xaneiro de 1959 ante o <a href="/w/index.php?title=Palacio_presidencial_da_Habana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palacio presidencial da Habana (a páxina aínda non existe)">Palacio presidencial da Habana</a>,<a href="#cite_note-:2-66">[66]</a> e a celebración dunha rolda de prensa ao día seguinte no hotel Habana Riviera (que se lle acababa de confiscar ao mafioso <a href="/w/index.php?title=Meyer_Lansky&action=edit&redlink=1" class="new" title="Meyer Lansky (a páxina aínda non existe)">Meyer Lansky</a>) para que a prensa internacional fixera preguntas a Castro.<a href="#cite_note-67">[67]</a> Máis tarde, o propio Castro criticou estes xuízos en canto ás formas empregadas<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">[4]</a> dado que se realizaron algúns deles en estadios multitudinarios e algúns foron televisados. No seu discurso do acto do día 21, Fidel propuxo por primeira vez ao seu irmán <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl</a> para sucedelo no seu cargo se a el lle sucedese algo.<a href="#cite_note-:2-66">[66]</a> O 23 de xaneiro de 1959 viaxou a <a href="/wiki/Caracas" title="Caracas">Caracas</a>, capital de <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a>, onde pronunciou un polémico discurso no acto central conmemorativo do primeiro aniversario do derrocamento do xeneral <a href="/w/index.php?title=Marcos_P%C3%A9rez_Jim%C3%A9nez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marcos Pérez Jiménez (a páxina aínda non existe)">Marcos Pérez Jiménez</a>, na <a href="/w/index.php?title=Praza_O%27Leary&action=edit&redlink=1" class="new" title="Praza O'Leary (a páxina aínda non existe)">praza O'Leary</a> de <a href="/w/index.php?title=Reurbanizaci%C3%B3n_El_Silencio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reurbanización El Silencio (a páxina aínda non existe)">El Silencio</a>.<a href="#cite_note-68">[68]</a><a href="#cite_note-69">[69]</a> Ao día seguinte foi recibido no congreso venezolano.<a href="#cite_note-70">[70]</a> Tamén visita a <a href="/wiki/Universidade_Central_de_Venezuela" title="Universidade Central de Venezuela">Universidade Central</a> (coa presenza do poeta <a href="/wiki/Chile" title="Chile">chileno</a> <a href="/wiki/Pablo_Neruda" title="Pablo Neruda">Pablo Neruda</a>). O día 24 coñeceu ao recentemente elixido presidente <a href="/wiki/R%C3%B3mulo_Betancourt" title="Rómulo Betancourt">Rómulo Betancourt</a>.<a href="#cite_note-:1-19">[19]</a> O 7 de febreiro de 1959, o Goberno promulgou a Lei fundamental da República, que mantiña vixentes algúns dos postulados básicos da <a href="/w/index.php?title=Constituci%C3%B3n_de_Cuba_de_1940&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitución de Cuba de 1940 (a páxina aínda non existe)">Constitución de 1940</a>. O 13 de febreiro, ante as friccións ocorridas no goberno, varios ministros, argumentando a insostible situación, propuxéronlle a Castro a posibilidade de que asumise a responsabilidade de primeiro ministro. O 16 de febreiro, Castro foi nomeado <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro de Cuba</a> polo presidente <a href="/w/index.php?title=Manuel_Urrutia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuel Urrutia (a páxina aínda non existe)">Urrutia</a>.<a href="#cite_note-71">[71]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Primeiro_ministro">Primeiro ministro</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Primeiro ministro»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Primeiro ministro">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dende_a_toma_do_poder_ás_primeiras_reformas_políticas:_1959–1960">Dende a toma do poder ás primeiras reformas políticas: 1959–1960</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Dende a toma do poder ás primeiras reformas políticas: 1959–1960»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Dende a toma do poder ás primeiras reformas políticas: 1959–1960">editar a fonte</a>]</div> Fidel viaxou aos Estados Unidos en abril co fin de tranquilizar a administración <a href="/wiki/Dwight_D._Eisenhower" title="Dwight D. Eisenhower">Einsenhower</a> sobre as súas intencións. Non se entrevistou co <a href="/wiki/Presidente_dos_Estados_Unidos" class="mw-redirect" title="Presidente dos Estados Unidos">presidente</a> (que alegou que tiña un partido de golf),<a href="#cite_note-72">[72]</a> senón co vicepresidente, <a href="/wiki/Richard_Nixon" title="Richard Nixon">Richard Nixon</a>, o cal desagradou a Fidel dende o primeiro momento.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003155-157-73">[73]</a> Houbo numerosas proclamacións de fe anticomunistas, preguntándose: "Por que se preocupan vostedes dos comunistas? Non hai comunistas no meu Goberno", e recordando tamén que o partido comunista cubano, entón, <a href="/wiki/Partido_Socialista_Popular_(Cuba)" title="Partido Socialista Popular (Cuba)">Partido Socialista Popular</a> (PSP), era legal baixo a ditadura de Batista e tiña ata condenado a tentativa de insurrección do 1953. Destacou tamén nos Estados Unidos a necesidade patente de reformas, en particular, as do tema agrario. As súas afirmacións apenas foron escoitadas e a incomprensión mutua instalouse. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg/220px-Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg/330px-Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg/440px-Fidel_Castro_firma_como_Primer_Ministro_-_1959.jpg 2x" data-file-width="732" data-file-height="541" /></a><figcaption>Fidel Castro asina como <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro de Cuba</a>, en <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a>.</figcaption></figure> Durante a súa estancia na cidade de <a href="/wiki/Washington,_D.C." title="Washington, D.C.">Washington</a>, fixo varias homenaxes visitando os monumentos a <a href="/wiki/George_Washington" title="George Washington">George Washington</a>, <a href="/wiki/Thomas_Jefferson" title="Thomas Jefferson">Thomas Jefferson</a>, <a href="/wiki/Abraham_Lincoln" title="Abraham Lincoln">Abraham Lincoln</a> e a <a href="/wiki/Tumba_do_soldado_desco%C3%B1ecido" title="Tumba do soldado descoñecido">tumba do soldado descoñecido</a> no <a href="/w/index.php?title=Cemiterio_nacional_de_Arlington&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cemiterio nacional de Arlington (a páxina aínda non existe)">cemiterio nacional de Arlington</a>. Foi convidado á Lawrenceville School, en <a href="/wiki/Nova_Jersey" title="Nova Jersey">Nova Jersey</a>,<a href="#cite_note-74">[74]</a> así como á <a href="/wiki/Universidade_Princeton" class="mw-redirect" title="Universidade Princeton">Universidade Princeton</a><a href="#cite_note-75">[75]</a> e á <a href="/wiki/Universidade_Harvard" title="Universidade Harvard">Universidade de Harvard</a>. Chegou a <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a> o día 21, onde se entrevistou brevemente co <a href="/wiki/Secretario_xeral_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Secretario xeral das Nacións Unidas">secretario xeral das Nacións Unidas</a>, <a href="/wiki/Dag_Hammarskj%C3%B6ld" title="Dag Hammarskjöld">Dag Hammarskjöld</a>, ademais de realizar un multitudinario discurso en <a href="/wiki/Central_Park" title="Central Park">Central Park</a> o día 24.<a href="#cite_note-76">[76]</a> Finalizou a súa viaxe cunha visita a <a href="/wiki/Houston,_Texas" title="Houston, Texas">Houston</a>. O 2 de maio de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> viaxou a <a href="/wiki/Bos_Aires,_Arxentina" class="mw-redirect" title="Bos Aires, Arxentina">Bos Aires</a>, onde pronunciou un discurso no Consello Económico dos 21, no que propuxo a creación dun mercado único latinoamericano. Tamén visita brevemente <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a>, <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a>,<a href="#cite_note-77">[77]</a> <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> e <a href="/wiki/Trinidad_e_Tobago" title="Trinidad e Tobago">Trinidad e Tobago</a>. O <a href="/wiki/17_de_maio" title="17 de maio">17 de maio</a> de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> decretouse a <a href="/w/index.php?title=Primeira_Lei_de_Reforma_Agraria_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Lei de Reforma Agraria de Cuba (a páxina aínda non existe)">Primeira Lei de Reforma Agraria</a>, asinada en <a href="/wiki/Sierra_Maestra" title="Sierra Maestra">Sierra Maestra</a>, que confiscou todas as propiedades de máis de 402 hectáreas.<a href="#cite_note-78">[78]</a> Simbolicamente, a primeira propiedade expropiada foi a da súa propia familia. Coa nova lei, arredor de 200.000 campesiños recibiron terras en propiedade.<a href="#cite_note-79">[79]</a> Ademais, fundou novas organizacións como o <a href="/w/index.php?title=Instituto_Nacional_de_Reforma_Agraria_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instituto Nacional de Reforma Agraria de Cuba (a páxina aínda non existe)">Instituto Nacional de Reforma Agraria</a> (do que foi o seu primeiro presidente) e institucións culturais como a <a href="/w/index.php?title=Imprenta_Nacional_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imprenta Nacional de Cuba (a páxina aínda non existe)">Imprenta Nacional de Cuba</a> (fundada o 31 de marzo) e o <a href="/w/index.php?title=Instituto_Cubano_de_Arte_e_Industria_Cinematogr%C3%A1ficos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instituto Cubano de Arte e Industria Cinematográficos (a páxina aínda non existe)">Instituto Cubano de Arte e Industria Cinematográficos</a> (fundado o 24 de marzo). Ao mesmo tempo, gañouse o apoio popular ao rebaixar as tarifas telefónicas, as de electricidade e os alugueres das vivendas. Na facenda do seu pai, en <a href="/wiki/Bir%C3%A1n" title="Birán">Birán</a>, incautou á súa familia 777 hectáreas e outras 9.712 hectáreas que os Castro tiñan arrendadas permanentemente en facendas azucreiras veciñas de propiedade norteamericana. Á súa nai, Lina Ruz, o Goberno revolucionario respectoulle a propiedade da casarío familiar de Birán ata a súa morte no ano 1963. O lugar agora pertence ao Consello de Estado e funciona como un museo histórico.<a href="#cite_note-80">[80]</a> Os xuíces e políticos viron reducido o seu salario mentres os dos funcionarios de baixo nivel aumentaron,<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993234-81">[81]</a> e en marzo de 1959, Fidel baixou á metade os alugueres dos que cobraban menos de 100 dólares ao mes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986186-82">[82]</a> O goberno cubano tamén comezou a expropiar os <a href="/wiki/Casino" title="Casino">casinos</a> e as propiedades dos líderes mafiosos e confiscando millóns en efectivo. Antes de morrer, <a href="/w/index.php?title=Meyer_Lansky&action=edit&redlink=1" class="new" title="Meyer Lansky (a páxina aínda non existe)">Meyer Lansky</a> dixo que Cuba "o arruinara".<a href="#cite_note-83">[83]</a> No verán de 1959, comezáronse a nacionalizar as plantación propiedade de investidores estadounidenses así como a confiscar as propiedade de propietarios estranxeiros. Tamén se expropiaron propiedades de ricos cubanos que fuxiran do país.<a href="#cite_note-84">[84]</a><a href="#cite_note-85">[85]</a> Nacionalizouse a produción de <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a> e o refinamento de petróleo, coa oposición de investidores estranxeiros que posuían participacións nestes produtos.<a href="#cite_note-86">[86]</a> Aínda que se negaba a definir o seu goberno como socialista e negou reiteradamente ser comunista, Castro designou marxistas en altos cargos do goberno e do exército. O máis destacable, o <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a>, converteuse en Gobernador do <a href="/w/index.php?title=Banco_Central_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Banco Central de Cuba (a páxina aínda non existe)">Banco Central</a> e logo en Ministro de Industria. Desgustado, o comandante das Forzas Aéreas <a href="/w/index.php?title=Pedro_Luis_D%C3%ADaz_Lanz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pedro Luis Díaz Lanz (a páxina aínda non existe)">Pedro Luis Díaz Lanz</a>, desertou e reapareceu en <a href="/wiki/Washington,_D.C." title="Washington, D.C.">Washington</a>, denunciando no <a href="/wiki/Senado_dos_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Senado dos Estados Unidos de América">Senado</a> que se infiltraran comunistas no exército cubano.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997415-87">[87]</a> O presidente Urrutia, nun discurso televisado rexeitou as acusacións e expresou a súa oposición ao comunismo. Enfadado, Fidel á súa vez anunciou a súa dimisión como primeiro ministro, acusando a Urrutia de complicar o goberno co seu "febril anticomunismo". Máis de 500.000 partidarios de Fidel rodearon o Palacio Presidencial pedindo a dimisión de Urrutia, e este dimitiu. O 23 de xullo, Fidel retirou a súa renuncia como primeiro ministro e designou como <a href="/wiki/Presidente_de_Cuba" title="Presidente de Cuba">presidente de Cuba</a> a <a href="/wiki/Osvaldo_Dortic%C3%B3s" title="Osvaldo Dorticós">Osvaldo Dorticós</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997415-87">[87]</a> En outubro, <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> tomou posesión oficialmente do cargo de <a href="/w/index.php?title=Ministro_das_Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ministro das Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba (a páxina aínda non existe)">Ministro das Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba</a>. O comandante Huber Matos enviou unha carta a Fidel dende <a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a> presentando a súa renuncia, instándoo a cambiar de rumbo realizando duras acusacións contra el. Eses mesmos días un avión non identificado bombardeou unha explotación azucareira en Camagüey e un bombardeiro <a href="/wiki/Douglas_A-26_Invader" title="Douglas A-26 Invader">B-26</a> pilotado por Díaz Lanz sobrevoou a Habana lanzando panfletos nos que lle pedía a Fidel que expulsase aos comunistas. Fidel mandou a <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a> a prender a Huber Matos, que logo foi acusado de organizar unha rebelión armada en Camagüey coa complicidade de Díaz Lanz<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997428-429-88">[88]</a> e foi condenado a vinte anos de prisión. Tras reordenar o mando militar en Camagüey, Camilo Cienfuegos faleceu no camiño de volta á capital, tras estrelarse o <a href="/w/index.php?title=Cessna_310&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cessna 310 (a páxina aínda non existe)">Cessna 310</a> no que viaxaba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997428-429-88">[88]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sukarno_and_Fidel,_1960.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg/240px-Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg" decoding="async" width="240" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg/360px-Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg/480px-Sukarno_and_Fidel%2C_1960.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="383" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto ao <a href="/wiki/Presidente_de_Indonesia" title="Presidente de Indonesia">presidente indonesio</a> <a href="/wiki/Sukarno" title="Sukarno">Sukarno</a> na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> en <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>.</figcaption></figure> O goberno de Fidel puxo énfase nos proxectos sociais para mellorar o nivel de vida de Cuba, a miúdo en detrimento do desenvolvemento económico.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986275-276-89">[89]</a> Fíxose especial fincapé na educación e durante os primeiros 30 meses do goberno de Castro abríronse máis escolas que nos 30 anos anteriores. O sistema de educación primaria cubano ofreceu un programa de estudos e traballo, coa metade do tempo dedicado na aula e a outra metade nunha actividade produtiva.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993334-90">[90]</a> A atención sanitaria foi nacionalizada e ampliada, con centros de saúde rurais e policlínicas urbanas que se abriron en toda a illa para ofrecer asistencia médica gratuíta. Púxose en funcionamento a <a href="/wiki/Vacinaci%C3%B3n" title="Vacinación">vacinación</a> universal contra as enfermidades infantís e as <a href="/wiki/Taxa_de_mortalidade" title="Taxa de mortalidade">taxas de mortalidade</a> infantil reducíronse drasticamente.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986275-276-89">[89]</a> Unha terceira parte deste programa social foi a mellora das infraestruturas. Nos primeiros seis meses do goberno revolucionario construíronse uns 1.000 quilómetros de estradas na illa, mentres que se gastaron 300 millóns de dólares en proxectos de auga e saneamento.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986275-276-89">[89]</a> Cada mes foron construídas máis de 800 casas nos primeiros anos da administración nun esforzo por solucionar o problema das persoas <a href="/wiki/Sen_fogar" class="mw-redirect" title="Sen fogar">sen fogar</a>, mentres que se abriron garderías e centros de día para nenos e outros centros para discapacitados e maiores.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986275-276-89">[89]</a> Castro usou a <a href="/wiki/Radio_(medio_de_comunicaci%C3%B3n)" title="Radio (medio de comunicación)">radio</a> e a <a href="/wiki/Televisi%C3%B3n" title="Televisión">televisión</a> para desenvolver un "diálogo co pobo", formulando preguntas e facendo declaracións provocadoras.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986179-91">[91]</a> O seu goberno era popular entre os traballadores, os campesiños e os estudantes, que constituían a maioría da poboación do país,<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993280-92">[92]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003167-168-93">[93]</a> mentres que a oposición procedía principalmente da clase media; miles de <a href="/wiki/M%C3%A9dico" class="mw-redirect" title="Médico">médicos</a>, <a href="/wiki/Enxe%C3%B1ar%C3%ADa" title="Enxeñaría">enxeñeiros</a> e outros profesionais emigraron a <a href="/wiki/Florida,_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Florida, Estados Unidos de América">Florida</a>, provocando unha fuga de cerebros.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986195-197-94">[94]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003167-168-93">[93]</a> A produtividade diminuíu e as reservas financeiras do país reducíronse nun prazo de dous anos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986185-186-95">[95]</a> Grupos militantes anti-Castro, financiados por exiliados, a <a href="/wiki/Axencia_Central_de_Intelixencia_dos_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Axencia Central de Intelixencia dos Estados Unidos de América">Axencia Central de Intelixencia</a> (CIA) e o goberno dominicano, emprenderon ataques armados e estableceron bases guerrilleiras nas montañas de Cuba, o que levou á <a href="/w/index.php?title=Rebeli%C3%B3n_de_Escambray&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rebelión de Escambray (a páxina aínda non existe)">Rebelión de Escambray</a> que durou seis anos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003167-168-93">[93]</a> O goberno, pola súa banda, arrestou a centos de <a href="/wiki/Contrarrevolucionarios" class="mw-redirect" title="Contrarrevolucionarios">contrarrevolucionarios</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003166-167-96">[96]</a> Os últimos meses do ano 1959 foron marcados por un ritmo de tentativas de rebelións ou ameazas máis ou menos reais de intervención norteamericanas destinadas a restablecer a Batista. En 1960 endureceuse a <a href="/wiki/Guerra_fr%C3%ADa" title="Guerra fría">guerra fría</a> entre as dúas superpotencias mundiais: <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>, un Estado <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalista</a> <a href="/wiki/Liberalismo_econ%C3%B3mico" title="Liberalismo económico">liberal</a> e a <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">Unión Soviética</a> (URSS), un <a href="/wiki/Estado_socialista" title="Estado socialista">estado socialista</a> <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninista</a> gobernado polo <a href="/wiki/Partido_Comunista_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Partido Comunista da Unión Soviética">Partido Comunista</a>. Fidel expresou o seu desprezo polos Estados Unidos e compartiu as opinións ideolóxicas da URSS, establecendo relacións con varios estados marxistas-leninistas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986202-97">[97]</a> Tras reunirse co primeiro vicepresidente soviético <a href="/w/index.php?title=Anast%C3%A1s_Mikoy%C3%A1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anastás Mikoyán (a páxina aínda non existe)">Anastás Mikoyán</a>, Fidel acordou proporcionar á URSS <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a>, <a href="/wiki/Froita" title="Froita">froita</a>, fibras e pel a cambio de <a href="/wiki/Petr%C3%B3leo" title="Petróleo">petróleo</a>, <a href="/wiki/Fertilizante" title="Fertilizante">fertilizantes</a>, produtos industriais e un préstamo de 100 millóns de dólares para levar a cabo o plan de industrialización do Che Guevara.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997439-98">[98]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986189-190,_198-199-99">[99]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993292-296-100">[100]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003170-172-101">[101]</a> O goberno cubano ordenou ás refinerías do país, controladas entón polas corporacións estadounidenses <a href="/w/index.php?title=Shell&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shell (a páxina aínda non existe)">Shell</a> e <a href="/w/index.php?title=Esso&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esso (a páxina aínda non existe)">Esso</a>, que procesasen o petróleo soviético, pero baixo a presión dos Estados Unidos negáronse. Castro respondeu expropiando e nacionalizando as refinerías. En represalia, Estados Unidos cancelou a súa importación de azucre cubano, provocando que Castro nacionalizase a maior parte dos activos propios dos Estados Unidos na illa, incluíndo bancos e fábricas de azucre. Durante eses días eran habituais as incursións de avións non identificados que lanzaban bombas incendiarias sobre as plantacións de <a href="/wiki/Cana_de_azucre" title="Cana de azucre">cana</a> da illa.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997438-102">[102]</a> A finais de febreiro un deses avións caeu e os documentos de identidade dun dos mortos indicaban que era estadounidense, feito que Fidel usou como proba para denunciar a intromisión de <a href="/wiki/Washington,_D.C." title="Washington, D.C.">Washington</a>. Ao difundirse a noticia, o director da CIA, <a href="/w/index.php?title=Allan_Dulles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Allan Dulles (a páxina aínda non existe)">Allan Dulles</a>, contoulle ao presidente <a href="/wiki/Dwight_D._Eisenhower" title="Dwight D. Eisenhower">Eisenhower</a>, que aparentemente non estaba ao tanto, que tanto eses mortos como o resto de pilotos responsables dos ataques de sabotaxe eran <a href="/wiki/Mercenario" title="Mercenario">mercenarios</a> contratados pola CIA. Nesa mesma reunión, Eisenhower pediulle a Dulles que elaborase un plan máis global para derrocar a Fidel.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAnderson1997439-98">[98]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CheLaCoubreMarch.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/CheLaCoubreMarch.jpg/250px-CheLaCoubreMarch.jpg" decoding="async" width="250" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/CheLaCoubreMarch.jpg/375px-CheLaCoubreMarch.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/CheLaCoubreMarch.jpg/500px-CheLaCoubreMarch.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="809" /></a><figcaption>Marcha de protesta pola explosión do <a href="/wiki/La_Coubre" title="La Coubre">La Coubre</a> o 5 de marzo de <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>. De esquerda a dereita: Fidel Castro, <a href="/wiki/Osvaldo_Dortic%C3%B3s" title="Osvaldo Dorticós">Osvaldo Dorticós</a>, o <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a>, <a href="/w/index.php?title=Augusto_Mart%C3%ADnez_S%C3%A1nchez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Augusto Martínez Sánchez (a páxina aínda non existe)">Augusto Martínez Sánchez</a>, <a href="/wiki/Antonio_N%C3%BA%C3%B1ez_Jim%C3%A9nez" title="Antonio Núñez Jiménez">Antonio Núñez Jiménez</a>, <a href="/w/index.php?title=William_Alexander_Morgan&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Alexander Morgan (a páxina aínda non existe)">William Alexander Morgan</a> e <a href="/w/index.php?title=Eloy_Guti%C3%A9rrez_Menoyo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eloy Gutiérrez Menoyo (a páxina aínda non existe)">Eloy Gutiérrez Menoyo</a>.</figcaption></figure> As relacións entre Cuba e os Estados Unidos puxéronse aínda máis tensas despois da explosión dun barco francés, o <a href="/wiki/La_Coubre" title="La Coubre">La Coubre</a>, no porto da <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, en marzo de 1960, que deixou ducias de mortos e centos de feridos. O barco levaba armas compradas dende Bélxica e nunca se determinou a causa da explosión, pero Fidel insinuou publicamente que o goberno estadounidense era o culpable da sabotaxe.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-202-103">[103]</a> Rematou o discurso con "¡Patria o muerte!" ("Patria ou Morte!"), unha proclamación da que faría moito uso nos anos seguintes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993302-104">[104]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003172-173-105">[105]</a> Inspirado no seu éxito anterior co <a href="/w/index.php?title=Golpe_de_estado_en_Guatemala_en_1954&action=edit&redlink=1" class="new" title="Golpe de estado en Guatemala en 1954 (a páxina aínda non existe)">golpe de estado en Guatemala en 1954</a>, en marzo de 1960, o presidente Eisenhower ofreceulle á CIA un orzamento de 13 millóns de dólares para derrocar ao goberno de Cuba e permitiulle aliarse coa mafia, inimiga de Fidel dende que o seu goberno pechase os seus negocios e casinos en Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003172-173-105">[105]</a> O 13 de outubro de 1960, Estados Unidos prohibiu a maioría das exportacións a Cuba, iniciando un <a href="/wiki/Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba" title="Embargo dos Estados Unidos a Cuba">embargo económico</a>. En represalia, o <a href="/w/index.php?title=Instituto_Nacional_para_a_Reforma_Agraria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instituto Nacional para a Reforma Agraria (a páxina aínda non existe)">Instituto Nacional para a Reforma Agraria</a> (INRA) tomou o control de 383 empresas de administración privada o 14 de outubro, e o 25 de outubro outras 166 empresas estadounidenses que operaban en Cuba foron incautadas e nacionalizadas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003177-106">[106]</a> O 16 de decembro, Estados Unidos puxo fin á súa cota de importación de azucre cubano, a exportación principal do país.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986215-107">[107]</a> En setembro de 1960, Castro voou á cidade de <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a> para a <a href="/wiki/Asemblea_Xeral_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Asemblea Xeral das Nacións Unidas">Asemblea Xeral das Nacións Unidas</a>. Aloxouse no Hotel Theresa en <a href="/wiki/Harlem" title="Harlem">Harlem</a>, e reuniuse con xornalistas e figuras do activismo como <a href="/wiki/Malcolm_X" title="Malcolm X">Malcolm X</a>. Tamén coñeceu ao primeiro ministro soviético <a href="/wiki/Nikita_Khrushchev" title="Nikita Khrushchev">Nikita Khrushchev</a>, e xunto a el condenou publicamente a pobreza e o racismo aos que se enfrontaban os estadounidenses en zonas como Harlem. A relación entre Castro e Khrushchev foi cálida e aplaudíronse mutuamente nos seus discursos na Asemblea Xeral.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986206-209-108">[108]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993333-339-109">[109]</a> Posteriormente, visitou o primeiro secretario polaco <a href="/w/index.php?title=W%C5%82adys%C5%82aw_Gomu%C5%82ka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Władysław Gomułka (a páxina aínda non existe)">Władysław Gomułka</a>, o secretario xeral do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Bulgaria" title="Partido Comunista de Bulgaria">Partido Comunista de Bulgaria</a> <a href="/w/index.php?title=Todor_Zhivkov&action=edit&redlink=1" class="new" title="Todor Zhivkov (a páxina aínda non existe)">Todor Zhivkov</a>, o <a href="/wiki/Presidente_de_Exipto" title="Presidente de Exipto">presidente exipcio</a> <a href="/wiki/Gamal_Abdel_Nasser" title="Gamal Abdel Nasser">Gamal Abdel Nasser</a> e o <a href="/w/index.php?title=Primeiro_ministro_da_India&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeiro ministro da India (a páxina aínda non existe)">primeiro ministro indio</a> <a href="/wiki/Jawaharlal_Nehru" title="Jawaharlal Nehru">Jawaharlal Nehru</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993333-339-109">[109]</a> Recibiu tamén ao <a href="/w/index.php?title=Fair_Play_for_Cuba_Committee.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fair Play for Cuba Committee. (a páxina aínda non existe)">Fair Play for Cuba Committee.</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993339-110">[110]</a><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/220px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg" decoding="async" width="220" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/330px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/440px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg 2x" data-file-width="2460" data-file-height="3672" /></a><figcaption>Fidel Castro na <a href="/wiki/Asemblea_Xeral_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Asemblea Xeral das Nacións Unidas">Asemblea Xeral das Nacións Unidas</a> en 1960.</figcaption></figure>De regreso a Cuba, Castro temía un golpe apoiado polos Estados Unidos. En 1959 o seu goberno gastara 120 millóns de dólares en armamento soviético, francés e belga e a principios de 1960 duplicou o tamaño das <a href="/wiki/Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Cuba" title="Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba">Forzas Armadas de Cuba</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003176-111">[111]</a> Temendo elementos contrarevolucionarios no exército, o goberno creou unha Milicia Popular para armar aos cidadáns favorables á revolución, adestrando polo menos a 50.000 civís en técnicas de combate.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986125-112">[112]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993300-113">[113]</a> En setembro de 1960, creáronse os <a href="/w/index.php?title=Comit%C3%A9s_para_a_Defensa_da_Revoluci%C3%B3n_(Cuba)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comités para a Defensa da Revolución (Cuba) (a páxina aínda non existe)">Comités para a Defensa da Revolución</a> (CDR), unha organización civil nacional que puxo en funcionamento a espionaxe veciñal para detectar actividades contrarevolucionarias e organizar campañas de educación e saúde, converténdose nun condutor das queixas públicas. En <a href="/wiki/1970" title="1970">1970</a>, un terzo da poboación estaría involucrada no CDR ascendendo máis tarde ao 80%.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986233-114">[114]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993315-115">[115]</a> A pesar do temor dun golpe de estado, Castro obtivo certo apoio tamén na cidade de Nova York. O 18 de febreiro de <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>, 400 persoas, principalmente cubanos, <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">puertorriqueños</a> e universitarios, manifestáronse baixo a choiva fronte as Nacións Unidas e alabaron os valores anticoloniales de Castro e o seu esforzo por reducir o poder dos Estados Unidos sobre Cuba. Os manifestantes sostiñan pancartas con lemas que dicían: "Mr. Kennedy, Cuba non está á venda.", "Viva Fidel Castro!" e "Abaixo co Imperialismo ianqui!". Ao redor de 200 policías rodearon o lugar, pero os manifestantes continuaron coreando consignas e arroxando centavos en apoio do movemento socialista de Fidel Castro. Algúns estadounidenses non estaban de acordo coa orde do presidente Kennedy de prohibir o comercio con Cuba e apoiaron exteriormente as tácticas revolucionarias nacionalistas de Fidel.<a href="#cite_note-116">[116]</a> Fidel Castro proclamou a nova administración unha <a href="/wiki/Democracia_directa" title="Democracia directa">democracia directa</a>, na que os cubanos se podían reunir en manifestacións para expresar a súa vontade democrática. Como resultado, rexeitou a necesidade de <a href="/wiki/Elecci%C3%B3ns" title="Eleccións">eleccións</a>, alegando que os sistemas democráticos representativos servían aos intereses das elites socioeconómicas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993313-117">[117]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGeyer1991277-118">[118]</a> O secretario de Estado dos Estados Unidos, <a href="/w/index.php?title=Christian_Herter&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christian Herter (a páxina aínda non existe)">Christian Herter</a>, anunciou que Cuba estaba adoptando o modelo de goberno soviético, cun estado dun <a href="/wiki/Partido_%C3%BAnico" class="mw-redirect" title="Partido único">só partido</a>, o control do goberno dos sindicatos, a supresión das liberdades civís e a ausencia de liberdade de expresión e prensa.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993330-119">[119]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Attack_near_Playa_Giron._April_19,_1961._-_panoramio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg/250px-Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg" decoding="async" width="250" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg/375px-Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg/500px-Attack_near_Playa_Giron._April_19%2C_1961._-_panoramio.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="693" /></a><figcaption>Soldados cubanos, apoiados por tanques <a href="/wiki/T-34" title="T-34">T-34</a>, atancando preto de <a href="/w/index.php?title=Praia_Gir%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Praia Girón (a páxina aínda non existe)">Praia Girón</a>. <a href="/wiki/19_de_abril" title="19 de abril">19 de abril</a> de <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Invasión_de_Baía_de_Cochinos_e_"Cuba_socialista":_1961–1962">Invasión de Baía de Cochinos e "Cuba socialista": 1961–1962</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Invasión de Baía de Cochinos e "Cuba socialista": 1961–1962»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Invasión de Baía de Cochinos e "Cuba socialista": 1961–1962">editar a fonte</a>]</div> En xaneiro de 1961, Castro ordenou á embaixada dos Estados Unidos na Habana que reducise o número de empregados que estaba en 300, sospeitando que moitos deles eran espías. Os Estados Unidos responderon rompendo as relacións diplomáticas e aumentaron o financiamento da CIA aos disidentes exiliados. Estes militantes comezaron a atacar a buques que comerciaban con Cuba e bombardearon fábricas, tendas e zafras de azucre.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986214-216-120">[120]</a> Tanto Eisenhower como o seu sucesor <a href="/wiki/John_F._Kennedy" title="John F. Kennedy">John F. Kennedy</a> apoiaron un plan da CIA para axudar a unha milicia disidente, a Fronte Revolucionaria Democrática, a invadir Cuba e derrocar a Castro; o plan derivou na <a href="/wiki/Invasi%C3%B3n_de_Ba%C3%ADa_de_Cochinos" title="Invasión de Baía de Cochinos">invasión de Baía de Cochinos</a> en abril de 1961. O 15 de abril, os <a href="/wiki/Douglas_A-26_Invader" title="Douglas A-26 Invader">B-26</a> fornecidos pola CIA bombardearon tres aeroportos militares cubanos. Estados Unidos anunciou que os autores eran pilotos desertores da forza aérea cubana, pero Fidel denunciou esas afirmacións como desinformación de <a href="/w/index.php?title=Falsa_bandeira&action=edit&redlink=1" class="new" title="Falsa bandeira (a páxina aínda non existe)">falsa bandeira</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986217-220-121">[121]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993363-367-122">[122]</a> Temendo a invasión, ordenou a detención de miles de supostos contrarrevolucionarios,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986221-222-123">[123]</a> e proclamou publicamente, "O que os imperialistas non nos poden perdoar, é que fixemos unha revolución socialista diante dos seus narices", o seu primeiro anuncio de que o goberno era socialista.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003180-186-124">[124]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CheyFidel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/220px-CheyFidel.jpg" decoding="async" width="220" height="294" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/330px-CheyFidel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/440px-CheyFidel.jpg 2x" data-file-width="1197" data-file-height="1600" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> e Fidel Castro fotografiados por <a href="/wiki/Alberto_Korda" title="Alberto Korda">Alberto Korda</a> en <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>.</figcaption></figure> A CIA e a Fronte Revolucionaria Democrática posicionaran un exército de 1.400 homes, a Brigada 2506, en <a href="/wiki/Nicaragua" title="Nicaragua">Nicaragua</a>. Na noite do 16 ao 17 de abril, a Brigada 2506 aterrou ao longo da <a href="/w/index.php?title=Ba%C3%ADa_de_Cochinos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baía de Cochinos (a páxina aínda non existe)">Baía de Cochinos</a> de Cuba e intercambiaron disparos cunha milicia revolucionaria local. Fidel Castro ordenou ao capitán <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Ram%C3%B3n_Fern%C3%A1ndez_%C3%81lvarez" title="José Ramón Fernández Álvarez">José Ramón "Gallego" Fernández</a> que lanzase a contraofensiva, tomando despois el mesmo o control. Tras bombardear os barcos dos invasores e introducir reforzos, Castro obrigou á brigada a renderse o 20 de abril.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003180-184-125">[125]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986222-225-126">[126]</a> Ordenou que os 1.189 rebeldes capturados fosen interrogados por un grupo de xornalistas en directo na televisión o 25 de abril e fixo el persoalmente as preguntas. Catorce foron xulgados por delitos presuntamente cometidos antes da revolución, mentres que os outros foron devoltos aos Estados Unidos a cambio de medicamentos e alimentos por valor de 25 millóns de dólares.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003180-184-125">[125]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993375-378-127">[127]</a> A vitoria de Castro tivo repercusión en todo o mundo, especialmente en <a href="/wiki/Latinoam%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Latinoamérica">Latinoamérica</a>, pero tamén aumentou a oposición interna entre os cubanos de clase media que foran detidos durante a invasión. Aínda que a maioría foron liberados aos poucos días, moitos fuxiron aos Estados Unidos, establecéndose en <a href="/wiki/Florida,_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Florida, Estados Unidos de América">Florida</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986185-186-95">[95]</a> Para consolidar a "Cuba socialista", Castro uniu o <a href="/wiki/Movemento_do_26_de_xullo" title="Movemento do 26 de xullo">Movemento do 26 de xullo</a>, o <a href="/wiki/Partido_Socialista_Popular_(Cuba)" title="Partido Socialista Popular (Cuba)">PSP</a> e o <a href="/w/index.php?title=Directorio_Revolucionario_(Cuba)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Directorio Revolucionario (Cuba) (a páxina aínda non existe)">Directorio Revolucionario</a> nun só partido baseado no principio <a href="/wiki/Leninismo" title="Leninismo">leninista</a> do <a href="/wiki/Centralismo_democr%C3%A1tico" title="Centralismo democrático">centralismo democrático</a>: as <a href="/w/index.php?title=Organizaci%C3%B3ns_Revolucionarias_Integradas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organizacións Revolucionarias Integradas (a páxina aínda non existe)">Organizacións Revolucionarias Integradas</a> (ORI), renomeadas como <a href="/w/index.php?title=Partido_Unido_da_Revoluci%C3%B3n_Socialista_Cubana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Partido Unido da Revolución Socialista Cubana (a páxina aínda non existe)">Partido Unido da Revolución Socialista Cubana</a> (PURSC) en <a href="/wiki/1962" title="1962">1962</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGeyer1991274-276-128">[128]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003188-129">[129]</a> Aínda que a URSS estaba vacilante con respecto ao abrazo de Castro do socialismo,<a href="#cite_note-FOOTNOTEGeyer1991274-276-128">[128]</a> profundaron as relacións cos soviéticos. Castro enviou a Fidelito a unha escola de <a href="/wiki/Moscova" title="Moscova">Moscova</a>, técnicos soviéticos chegaron á illa, e Castro foi galardoado co <a href="/wiki/Premio_Lenin_da_Paz" title="Premio Lenin da Paz">Premio Lenin da Paz</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993405-130">[130]</a> En decembro de 1961, Fidel admitiu que era marxista-leninista dende había anos e na Segunda Declaración da Habana pediu a América Latina que se levantara na revolución. En resposta, os Estados Unidos apertaron con éxito á <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_dos_Estados_Americanos" title="Organización dos Estados Americanos">Organización dos Estados Americanos</a> para que expulsase a Cuba. Os soviéticos afearon en privado a acción de Castro por imprudente, aínda que recibiu eloxios por parte de <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_China" title="República Popular da China">China</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986232-234-131">[131]</a> A pesar da súa afinidade ideolóxica coa China, na <a href="/wiki/Ruptura_sino-sovi%C3%A9tica" title="Ruptura sino-soviética">ruptura sino-soviética</a>, Cuba aliouse cos soviéticos, que brindaron axuda económica e militar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986232-234-131">[131]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993397-132">[132]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel-Gagarin-hug.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/220px-Fidel-Gagarin-hug.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/330px-Fidel-Gagarin-hug.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/440px-Fidel-Gagarin-hug.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="865" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto a <a href="/wiki/Iuri_Gagarin" title="Iuri Gagarin">Iuri Gagarin</a>, primeiro humano en viaxar ao espazo, en <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> en <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>. </figcaption></figure> A ORI comezou a dar forma a Cuba usando o modelo soviético, perseguindo aos opositores políticos e percibindo como "desviacións sociais" ás prostitutas e os homosexuais. Fidel Castro consideraba a actividade sexual do mesmo sexo un trazo <a href="/wiki/Burgues%C3%ADa" title="Burguesía">burgués</a>,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986232-234-131">[131]</a> actitude da que se arrepentiría anos máis tarde.<a href="#cite_note-:3-133">[133]</a> Os homes gays foron obrigados ás Unidades Militares de Axuda á Produción. Despois de que moitos intelectuais revolucionarios criticaron este paso, os campos da UMAP foron pechados en <a href="/wiki/1967" title="1967">1967</a>, aínda que os gays seguiron sendo encarcerados.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993525-526-134">[134]</a> En <a href="/wiki/1962" title="1962">1962</a>, a economía de Cuba estaba en forte declive, resultado dunha mala xestión económica e unha baixa produtividade xunto co embargo comercial dos Estados Unidos. A escaseza de alimentos provocou o racionamento, resultando en protestas en <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1rdenas,_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cárdenas, Cuba (a páxina aínda non existe)">Cárdenas</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003189-135">[135]</a> Os informes de seguridade indicaban que moitos cubanos asociaban a austeridade cos "vellos comunistas" do PSP, mentres que Castro consideraban que algúns deles - a saber, <a href="/w/index.php?title=An%C3%ADbal_Escalante&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aníbal Escalante (a páxina aínda non existe)">Aníbal Escalante</a> e <a href="/w/index.php?title=Blas_Roca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Blas Roca (a páxina aínda non existe)">Blas Roca</a> - eran excesivamente leais a Moscova. En marzo de 1962, Fidel apartou a varios dos máis importantes "vellos comunistas" dos seus cargos, etiquetándoos como "sectarios". <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="A_crise_dos_mísiles_e_o_avance_no_socialismo:_1962-1968">A crise dos mísiles e o avance no socialismo: 1962-1968</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «A crise dos mísiles e o avance no socialismo: 1962-1968»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: A crise dos mísiles e o avance no socialismo: 1962-1968">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg/220px-U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg/330px-U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg/440px-U2_Image_of_Cuban_Missile_Crisis.jpg 2x" data-file-width="591" data-file-height="468" /></a><figcaption>Fotografía aérea na que se ven os mísiles soviéticos, o seu transporte e as tendas para combustible e mantemento.</figcaption></figure> Tras o intento de invasión e a instalación de mísiles <a href="/w/index.php?title=PGM-19_Jupiter&action=edit&redlink=1" class="new" title="PGM-19 Jupiter (a páxina aínda non existe)">Jupiter</a> americanos en <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a> e <a href="/wiki/Turqu%C3%ADa" title="Turquía">Turquía</a>, a URSS acordou con Cuba contrarrestar a ameaza instalando mísiles soviéticos na illa. Fidel aceptou crendo que así garantiría a seguridade de Cuba e potenciaría a causa do socialismo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003193-199-136">[136]</a> Asinado en segredo, só os irmáns Castro, o Che Guevara, Dorticós e o xefe de seguridade <a href="/wiki/Ramiro_Vald%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Ramiro Valdés">Ramiro Valdés</a> coñecían o plan completo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman200319-195-137">[137]</a> Ao descubrilo mediante recoñecemento aéreo en outubro, os Estados Unidos estableceron unha <a href="/wiki/Corentena" title="Corentena">corentena</a> en toda a illa para buscar barcos dirixidos a Cuba, provocando a <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsiles_cubanos" class="mw-redirect" title="Crise dos mísiles cubanos">Crise dos mísiles cubanos</a>. Os Estados Unidos vían os mísiles como ofensivos mentres Fidel insistía en que eran só para defensa.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993425-138">[138]</a> Castro instou a <a href="/wiki/Nikita_Khrushchev" title="Nikita Khrushchev">Khrushchev</a> a ameazar cun ataque nuclear aos EEUU en caso de que Cuba fose atacada, pero Khrushchev estaba desesperado por evitar a <a href="/wiki/Guerra_nuclear" title="Guerra nuclear">guerra nuclear</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003193-197-139">[139]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986239-140">[140]</a> Fidel quedou fóra das negociacións, nas que Khrushchev aceptou eliminar os mísiles a cambio do compromiso dos Estados Unidos de non invadir Cuba e de que retirarían os seus mísiles de Turquía e Italia.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003193-199-136">[136]</a> Sentíndose traizoado por Khrushchev, Castro estaba furioso e pronto caeu enfermo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986239-140">[140]</a> Fidel esixiu aos Estados Unidos cinco puntos: que acabasen co seu embargo, que se retirasen da base naval da <a href="/wiki/Ba%C3%ADa_de_Guant%C3%A1namo" title="Baía de Guantánamo">baía de Guantánamo</a>, que deixasen de apoiar aos disidentes e deixasen de violar o espazo aéreo cubano e as augas territoriais. Presentou estas demandas a <a href="/wiki/U_Thant" title="U Thant">U Thant</a>, secretario xeral das Nacións Unidas, pero EEUU ignorounas. Á súa vez, Castro negouse a permitir que o equipo de inspección da <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Organización das Nacións Unidas">ONU</a> entrase en Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986241-242-141">[141]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg/220px-Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg/330px-Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg/440px-Ben_Bella_a_la_Havane_-_Cuba.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="350" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto ao <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> e <a href="/wiki/Ben_Bella" class="mw-redirect" title="Ben Bella">Ben Bella</a> na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, en <a href="/wiki/1962" title="1962">1962</a>.</figcaption></figure> En abril e maio de <a href="/wiki/1963" title="1963">1963</a>, Castro realizou unha histórica visita á <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">Unión Soviética</a> tras a invitación persoal de Khrushchev. Foi recibido na <a href="/wiki/Praza_Vermella" title="Praza Vermella">Praza Vermella</a> de Moscova cun multitudinario acto, no que pronunciou un discurso,<a href="#cite_note-142">[142]</a><a href="#cite_note-143">[143]</a> percorreu 14 cidades, presenciou o desfile do 1º de maio na Praza Vermella, recibiu a <a href="/w/index.php?title=Orde_de_Lenin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orde de Lenin (a páxina aínda non existe)">Orde de Lenin</a> e un doutoramento honorario da <a href="/wiki/Universidade_Estatal_de_Moscova" title="Universidade Estatal de Moscova">Universidade Estatal de Moscova</a> e pechou a viaxe cun discurso nun ateigado <a href="/w/index.php?title=Estadio_Ol%C3%ADmpico_Luzhnik%C3%AD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Estadio Olímpico Luzhnikí (a páxina aínda non existe)">Estadio Lenin</a> de Moscova.<a href="#cite_note-144">[144]</a><a href="#cite_note-145">[145]</a> Volveu a Cuba con novas ideas, inspirado no diario soviético <a href="/wiki/Pravda" title="Pravda">Pravda</a>, amalgamou os diarios Hoy e Revolución nun novo diario, <a href="/wiki/Granma_(diario)" title="Granma (diario)">Granma</a>, e supervisou grandes investimentos no deporte cubano que resultou nunha maior reputación deportiva internacional.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986249-146">[146]</a> O goberno derrubou as seitas <a href="/wiki/Protestantismo" title="Protestantismo">protestantes</a> en Cuba, e Castro etiquetounas de contrarrevolucionarios "instrumentos do imperialismo". Moitos predicadores foron declarados culpables de conexións ilegais cos Estados Unidos e encarcerados.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993434-435-147">[147]</a> Leváronse a cabo medidas para forzar a traballar aos mozos ociosos e delincuentes, principalmente mediante a introdución do <a href="/wiki/Servizo_militar_obrigatorio" class="mw-redirect" title="Servizo militar obrigatorio">servizo militar obrigatorio</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993454-148">[148]</a> En setembro, o goberno permitiu temporalmente a emigración de todas as persoas excepto homes de entre 15 e 26 anos, liberándose así de miles de críticos, a maioría das cales pertencían ás clases altas e medias. En 1963 morreu súa nai e foi a última vez que se reportou a súa vida privada na prensa cubana.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986250-251-149">[149]</a> En xaneiro de 1964, Castro regresou a Moscova, oficialmente para asinar un novo acordo comercial de cinco anos sobre azucre, pero tamén para discutir as ramificacións do <a href="/wiki/Asasinato_de_John_F._Kennedy" title="Asasinato de John F. Kennedy">asasinato de John F. Kennedy</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986263-150">[150]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993488-489-151">[151]</a> Castro estaba profundamente preocupado polo asasinato, crendo que detrás había unha conspiración de extrema dereita, pero que levarían a culpa os cubanos. En outubro de <a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a>, as Organizacións Revolucionarias Integradas foron renomeadas oficialmente como <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a> e elixiuse o seu Comité Central.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003213-152">[152]</a> A pesar das dúbidas soviéticas, Fidel continuou pedindo unha revolución mundial, financiando grupos de esquerda implicados en loitas de liberación nacional. A política exterior de Cuba foi duramente antiimperialista, crendo que cada nación debería controlar os seus propios recursos naturais.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993744-153">[153]</a> Apoiou o "proxecto andino" do Che Guevara, un plan sen éxito de crear un movemento guerrilleiro nas terras altas de Bolivia, Perú e a Arxentina. Permitiu que grupos de revolucionarios de todo o mundo, dende o <a href="/wiki/Vietcong" title="Vietcong">Vietcong</a> ata os <a href="/wiki/Panteras_Negras" title="Panteras Negras">Panteras Negras</a>, adestrasen en Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003211-154">[154]</a> Consideraba que a África dominada por <a href="/wiki/Occidente" title="Occidente">Occidente</a> estaba suficientemente madura para a revolución e enviou tropas e médicos para axudar ao réxime socialista de <a href="/wiki/Ahmed_Ben_Bella" title="Ahmed Ben Bella">Ahmed Ben Bella</a> en Alxeria durante a <a href="/w/index.php?title=Guerra_das_Areas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra das Areas (a páxina aínda non existe)">guerra das Areas</a>. Tamén se aliou co goberno socialista de <a href="/w/index.php?title=Alphonse_Massamba-D%C3%A9bat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alphonse Massamba-Débat (a páxina aínda non existe)">Alphonse Massamba-Débat</a> en <a href="/wiki/Congo-Brazzaville" class="mw-redirect" title="Congo-Brazzaville">Congo-Brazzaville</a>. En 1965 autorizou ao Che Guevara a viaxar a <a href="/wiki/Congo_Kinshasa" class="mw-redirect" title="Congo Kinshasa">Congo Kinshasa</a> para adestrar aos revolucionarios contra o goberno apoiado por Occidente. Ficou profundamente afectado persoalmente cando Guevara foi asasinado polo exército boliviano co apoio da CIA en outubro de 1967 e atribuíuno publicamente á pouca preocupación do Che pola súa propia seguridade.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986214-216-120">[120]</a> En 1966 organizou a <a href="/w/index.php?title=Primeira_Conferencia_Tricontinental_da_Habana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Conferencia Tricontinental da Habana (a páxina aínda non existe)">Primeira Conferencia Tricontinental da Habana</a>, establecéndose como un xogador importante no escenario mundial.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986214-216-120">[120]</a> A partir desta conferencia, Castro creou a <a href="/w/index.php?title=Organizaci%C3%B3n_Latinoamericana_de_Solidariedade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organización Latinoamericana de Solidariedade (a páxina aínda non existe)">Organización Latinoamericana de Solidariedade</a> (OLAS), que adoptou o slogan de "O deber dunha revolución é facer revolución", reforzando o liderado da Habana do movemento revolucionario de América Latina.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986267-155">[155]</a> O papel crecente de Fidel Castro no escenario mundial endureceu a súa relación coa URSS, entón baixo o liderado de <a href="/wiki/Leonid_Brezhnev" title="Leonid Brezhnev">Leonid Brezhnev</a>. Ao afirmar a independencia de Cuba, Castro negouse a asinar o <a href="/w/index.php?title=Tratado_de_Non_Proliferaci%C3%B3n_Nuclear&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tratado de Non Proliferación Nuclear (a páxina aínda non existe)">Tratado de Non Proliferación Nuclear</a>, declarando que era un intento soviético-estadounidense de dominar o <a href="/wiki/Terceiro_Mundo" title="Terceiro Mundo">Terceiro Mundo</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986269-156">[156]</a> Desviado da doutrina marxista soviética, suxeriu que a sociedade cubana podía evolucionar directamente cara ao comunismo puro no canto de progresar gradualmente a través de varias etapas do socialismo. Pola súa banda, o leal á URSS <a href="/w/index.php?title=Anibal_Escalante&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anibal Escalante (a páxina aínda non existe)">Anibal Escalante</a> comezou a organizar unha rede gobernamental de oposición a Castro, aínda que en xaneiro de 1968, el e os seus seguidores foron arrestados por presuntamente pasar segredos de estado a Moscova. Recoñecendo a dependencia económica de Cuba dos soviéticos, Castro cedeu á presión de Brezhnev e en agosto de 1968 denunciou os líderes da <a href="/wiki/Primavera_de_Praga" title="Primavera de Praga">Primavera de Praga</a> e eloxiou a invasión dos países do <a href="/wiki/Pacto_de_Varsovia" title="Pacto de Varsovia">Pacto de Varsovia</a> a Checoslovaquia.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986270-271-157">[157]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk597-600-158">[158]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986214-216-120">[120]</a><a href="#cite_note-159">[159]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Estancamento_económico_e_política_do_Terceiro_Mundo:_1969–1974">Estancamento económico e política do Terceiro Mundo: 1969–1974</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Estancamento económico e política do Terceiro Mundo: 1969–1974»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Estancamento económico e política do Terceiro Mundo: 1969–1974">editar a fonte</a>]</div> Castro celebrou publicamente o 10 aniversario da súa administración en xaneiro de 1969. No seu discurso de celebración, advertiu sobre as cotas de azucre, que reflectían os problemas económicos da nación.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003227-160">[160]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993618-621-161">[161]</a> A colleita de 1969 fora fortemente danada por un furacán, e para cumprir a súa cota de exportación, o goberno puxo en marcha unha semana laboral de sete días e aprazou os días festivos para alargar a colleita.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003229-162">[162]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986273-163">[163]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993634-640-164">[164]</a> Cando non se cumpriu a cota de produción dese ano, Castro ofreceuse a dimitir durante un discurso público, pero a multitude reunida insistiu en que quedase.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986274-276-165">[165]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993644-166">[166]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003230-167">[167]</a> A pesar das cuestións económicas, moitas das reformas sociais de Castro foron populares, e a poboación apoiaba en boa medida os "logros da Revolución" en educación, atención médica, vivenda e construción de estradas, así como as políticas de consultas públicas baseadas na "democracia directa".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986274-276-165">[165]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993606-168">[168]</a> Tras buscar axuda soviética, entre 1970 e 1972 os economistas soviéticos reorganizaron a economía de Cuba, fundando a <a href="/w/index.php?title=Comisi%C3%B3n_de_Colaboraci%C3%B3n_Econ%C3%B3mica,_Cient%C3%ADfica_e_T%C3%A9cnica_Cubano-Sovi%C3%A9tica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comisión de Colaboración Económica, Científica e Técnica Cubano-Soviética (a páxina aínda non existe)">Comisión de Colaboración Económica, Científica e Técnica Cubano-Soviética</a>, e a illa recibiu a visita do <a href="/w/index.php?title=Primeiro_ministro_sovi%C3%A9tico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeiro ministro soviético (a páxina aínda non existe)">primeiro ministro soviético</a> <a href="/w/index.php?title=Alexei_Kosygin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alexei Kosygin (a páxina aínda non existe)">Alexei Kosygin</a> en <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986276-277-169">[169]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993682-684-170">[170]</a> En xullo de <a href="/wiki/1972" title="1972">1972</a>, Cuba uniuse á <a href="/wiki/COMECON" title="COMECON">COMECON</a>, unha organización económica de Estados socialistas, aínda que isto limitou aínda máis a economía de Cuba á produción agrícola.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986277-171">[171]</a> En maio de 1970, as tripulacións de dous buques pesqueiros cubanos foron secuestradas polo grupo terrorista <a href="/w/index.php?title=Alpha_66&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alpha 66 (a páxina aínda non existe)">Alpha 66</a>, baseado en Florida, que reclamaba que Cuba liberase a varios militantes encarcerados. Baixo a presión dos Estados Unidos, os pescadores foron liberados e Castro recibiunos como heroes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993640-641-172">[172]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003230-167">[167]</a> En abril de 1971, Castro recibiu críticas internacionalmente por ordenar a detención do poeta <a href="/w/index.php?title=Heberto_Padilla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heberto Padilla (a páxina aínda non existe)">Heberto Padilla</a> o 20 de marzo. Padilla foi liberado e o goberno estableceu o <a href="/w/index.php?title=Consello_Nacional_de_Cultura_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Consello Nacional de Cultura de Cuba (a páxina aínda non existe)">Consello Nacional de Cultura</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003232-233-173">[173]</a> En novembro de 1971, Fidel visitou <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a>, onde o marxista <a href="/wiki/Salvador_Allende" title="Salvador Allende">Salvador Allende</a> fora elixido presidente como líder dunha coalición de partidos de esquerda. Castro apoiou as reformas socialistas de Allende, pero advertiuno de elementos de dereita no exército chileno.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986278-280-174">[174]</a> En <a href="/wiki/1973" title="1973">1973</a>, os militares lideraron un <a href="/wiki/Golpe_de_estado_do_11_de_setembro_de_1973" class="mw-redirect" title="Golpe de estado do 11 de setembro de 1973">golpe de estado</a> e estableceron unha xunta militar liderada por <a href="/wiki/Augusto_Pinochet" title="Augusto Pinochet">Augusto Pinochet</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003233-236,_240-175">[175]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993685-701-176">[176]</a> Fidel Castro dirixiuse a <a href="/wiki/Guinea" title="Guinea">Guinea</a> para coñecer ao presidente socialista <a href="/w/index.php?title=S%C3%A9kou_Tour%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sékou Touré (a páxina aínda non existe)">Sékou Touré</a>, eloxiándoo como o maior líder de <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a>, e alí recibiu a Orde de Fidelidade ao Pobo. [238] Despois,realizou unha xira de sete semanas visitando aos seus aliados de esquerda: <a href="/wiki/Alxeria" title="Alxeria">Alxeria</a>, <a href="/wiki/Bulgaria" title="Bulgaria">Bulgaria</a>, <a href="/wiki/Hungr%C3%ADa" title="Hungría">Hungría</a>, <a href="/wiki/Polonia" title="Polonia">Polonia</a>, <a href="/wiki/Alema%C3%B1a_Oriental" class="mw-redirect" title="Alemaña Oriental">Alemaña Oriental</a>, <a href="/wiki/Checoslovaquia" title="Checoslovaquia">Checoslovaquia</a> e a <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">Unión Soviética</a>, onde recibiu máis recoñecementos. En cada viaxe, puxo interese en visitar traballadores de fábricas e granxas, enxalzando publicamente aos seus gobernos. En privado, instou aos gobernos a axudar aos movementos revolucionarios noutros lugares, especialmente aos que loitaban na <a href="/wiki/Guerra_de_Vietnam" title="Guerra de Vietnam">guerra de Vietnam</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993707-715-177">[177]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003238-178">[178]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040,_Berlin,_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg" decoding="async" width="220" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="776" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto a membros do <a href="/wiki/Politburo" class="mw-redirect" title="Politburo">Politburo</a> de <a href="/wiki/Alema%C3%B1a_Oriental" class="mw-redirect" title="Alemaña Oriental">Alemaña Oriental</a>. <a href="/wiki/Berl%C3%ADn" title="Berlín">Berlín</a>, xuño de <a href="/wiki/1972" title="1972">1972</a>.</figcaption></figure> En setembro de <a href="/wiki/1973" title="1973">1973</a>, volveu a <a href="/wiki/Alxer" title="Alxer">Alxer</a> para participar na Cuarta Conferencia do <a href="/wiki/Movemento_de_Pa%C3%ADses_Non_Ali%C3%B1ados" title="Movemento de Países Non Aliñados">Movemento de Países Non Aliñados</a>. Varios membros da Conferencia foron críticos coa asistencia de Fidel, alegando que Cuba estaba aliñada co <a href="/wiki/Pacto_de_Varsovia" title="Pacto de Varsovia">Pacto de Varsovia</a> e, polo tanto, non debería asistir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993728-723-179">[179]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986283-284-180">[180]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003239-240-181">[181]</a> Na conferencia rompeu publicamente as relacións con <a href="/wiki/Israel" title="Israel">Israel</a>, citando a estreita relación do goberno cos Estados Unidos e o seu tratamento aos <a href="/wiki/Palestinos" class="mw-redirect" title="Palestinos">palestinos</a> durante o <a href="/wiki/Conflito_Israel-Palestina" class="mw-redirect" title="Conflito Israel-Palestina">conflito Israel-Palestina</a>. Con isto obtivo o respecto de todo o mundo árabe, en particular do líder libio <a href="/wiki/Muamar_al-Qadafi" title="Muamar al-Qadafi">Muamar al-Qadafi</a>, que se converteu no seu amigo e aliado.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993728-723-179">[179]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003239-240-181">[181]</a> Cando a <a href="/wiki/Guerra_do_Yom_Kippur" title="Guerra do Yom Kippur">guerra do Yom Kippur</a> estalou en outubro de 1973 entre Israel e unha coalición árabe liderada por <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">Exipto</a> e <a href="/wiki/Siria" title="Siria">Siria</a>, Cuba enviou 4.000 efectivos para axudar a Siria.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986284-182">[182]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993745-746-183">[183]</a> Tras saír de Alxer, Fidel visitou <a href="/wiki/Iraq" title="Iraq">Iraq</a> e <a href="/wiki/Vietnam_do_Norte" title="Vietnam do Norte">Vietnam do Norte</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993728-723-179">[179]</a> A economía de Cuba creceu en <a href="/wiki/1974" title="1974">1974</a> como resultado dos altos prezos internacionais do azucre e novos créditos coa <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a>, o <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a> e partes de <a href="/wiki/Europa_Occidental" title="Europa Occidental">Europa Occidental</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986283-284-180">[180]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993724-729-184">[184]</a> Algúns estados latinoamericanos pediron a readmisión de Cuba na <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_dos_Estados_Americanos" title="Organización dos Estados Americanos">Organización dos Estados Americanos</a>, e os Estados Unidos finalmente aceptaron en 1975 seguindo o consello de <a href="/wiki/Henry_Kissinger" title="Henry Kissinger">Henry Kissinger</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986282-185">[185]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993737-186">[186]</a> Anunciando oficialmente a Cuba como <a href="/wiki/Estado_socialista" title="Estado socialista">Estado socialista</a>, celebrouse o primeiro Congreso Nacional do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a> e redactouse unha nova <a href="/wiki/Constituci%C3%B3n" title="Constitución">Constitución</a>. O texto foi levado ás asembleas populares para a súa discusión, na que participaron 6.216.981 cidadáns e finalmente 60 dos seus 141 artigos foron modificados.<a href="#cite_note-FOOTNOTENohlen2005197-187">[187]</a> O 15 de febreiro de 1976 foi sometida a un referendo nacional e aprobada cun 99.02% dos votos e unha participación do 98%.<a href="#cite_note-188">[188]</a> A nova <a href="/wiki/Constituci%C3%B3n_de_Cuba_de_1976" class="mw-redirect" title="Constitución de Cuba de 1976">Constitución de 1976</a> eliminou o cargo de <a href="/wiki/Primeiro_ministro_de_Cuba" title="Primeiro ministro de Cuba">primeiro ministro de Cuba</a> e estableceu como <a href="/wiki/Xefe_de_Estado" title="Xefe de Estado">xefe de Estado</a> e <a href="/wiki/Xefe_de_goberno" class="mw-redirect" title="Xefe de goberno">xefe de goberno</a> ao <a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">Presidente do Consello de Estado</a>.<a href="#cite_note-189">[189]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986283-284-180">[180]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993724-729-184">[184]</a> En novembro dese mesmo ano celebráronse eleccións parlamentarias indirectas, nas que os cidadáns elixiron aos 10.275 membros das 169 Asembleas Municipais, que á súa vez elixiron aos 489 membros da <a href="/wiki/Asemblea_Nacional_do_Poder_Popular" class="mw-redirect" title="Asemblea Nacional do Poder Popular">Asemblea Nacional do Poder Popular</a>, o novo <a href="/wiki/Parlamento" title="Parlamento">Parlamento</a> cubano.<a href="#cite_note-190">[190]</a> O 3 de decembro de 1976 os deputados da Asemblea Nacional elixiron os membros do goberno, chamado Consello de Estado, entre eles a Fidel Castro como <a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">Presidente do Consello de Estado</a>.<a href="#cite_note-191">[191]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Presidente_do_Consello_de_Estado">Presidente do Consello de Estado</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Presidente do Consello de Estado»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Presidente do Consello de Estado">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Guerras_exteriores_e_presidencia_do_Movemento_de_Países_Non_Aliñados:_1975-1979">Guerras exteriores e presidencia do Movemento de Países Non Aliñados: 1975-1979</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Guerras exteriores e presidencia do Movemento de Países Non Aliñados: 1975-1979»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Guerras exteriores e presidencia do Movemento de Países Non Aliñados: 1975-1979">editar a fonte</a>]</div> Castro consideraba África como "o elo máis débil da cadea imperialista" e, a petición do presidente angolano <a href="/wiki/Agostinho_Neto" title="Agostinho Neto">Agostinho Neto</a>, enviou a 230 conselleiros militares ao sur de África en novembro de 1975 para axudar ao <a href="/wiki/MPLA" class="mw-redirect" title="MPLA">MPLA</a> de Neto na <a href="/wiki/Guerra_civil_angolana" title="Guerra civil angolana">guerra civil angolana</a>. Cando os <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> e <a href="/wiki/Sur%C3%A1frica" title="Suráfrica">Suráfrica</a> intensificaron o seu apoio ao outro bando (<a href="/w/index.php?title=FLNA&action=edit&redlink=1" class="new" title="FLNA (a páxina aínda non existe)">FLNA</a> e <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Nacional_para_a_Independencia_Total_de_Angola" title="Unión Nacional para a Independencia Total de Angola">UNITA</a>), Fidel mandou 18.000 soldados máis para Angola, os cales xogaron un papel fundamental para forzar unha retirada surafricana e da UNITA.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986284-287-192">[192]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993747-752-193">[193]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-245-194">[194]</a> De visita en Angola, Fidel celebrou o éxito xunto a Neto, <a href="/w/index.php?title=S%C3%A9kou_Tour%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sékou Touré (a páxina aínda non existe)">Sékou Touré</a> e o presidente de <a href="/wiki/Guinea-Bissau" title="Guinea-Bissau">Guinea-Bissau</a>, <a href="/w/index.php?title=Lu%C3%ADs_Cabral&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luís Cabral (a páxina aínda non existe)">Luís Cabral</a>, e acordaron apoiar o goberno marxista-leninista da <a href="/w/index.php?title=FRELIMO&action=edit&redlink=1" class="new" title="FRELIMO (a páxina aínda non existe)">FRELIMO</a> liderado por <a href="/wiki/Samora_Machel" title="Samora Machel">Samora Machel</a> en <a href="/wiki/Mozambique" title="Mozambique">Mozambique</a> contra a <a href="/w/index.php?title=RENAMO&action=edit&redlink=1" class="new" title="RENAMO (a páxina aínda non existe)">RENAMO</a> na <a href="/w/index.php?title=Guerra_Civil_de_Mozambique&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra Civil de Mozambique (a páxina aínda non existe)">Guerra Civil de Mozambique</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993747-752-193">[193]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-243-195">[195]</a> En febreiro, Fidel visitou Alxeria e logo Libia, onde estivo dez días xunto a <a href="/wiki/Muamar_al-Qadafi" title="Muamar al-Qadafi">Gadafi</a> e onde supervisou o establecemento do sistema de goberno da <a href="/wiki/Jamahiriya" title="Jamahiriya">Jamahariya</a>, antes de asistir a conversacións co goberno marxista de <a href="/wiki/Iemen_do_Sur" title="Iemen do Sur">Iemen do Sur</a>. De alí, dirixiuse a <a href="/wiki/Somalia" title="Somalia">Somalia</a>, <a href="/wiki/Tanzania" title="Tanzania">Tanzania</a>, <a href="/wiki/Mozambique" title="Mozambique">Mozambique</a> e <a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a>, onde foi recibido polas multitudes como un heroe polo papel de Cuba ao opoñerse ao <a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a> de Suráfrica.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-244-196">[196]</a> Por boa parte de África foi considerado amigo da liberación nacional do dominio estranxeiro.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993747-752-193">[193]</a> Tras o periplo por África viaxou a Berlín e Moscova.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993766-767-197">[197]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro,_Havana,_1978_(9609361).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg/220px-Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg/330px-Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg/440px-Fidel_Castro%2C_Havana%2C_1978_%289609361%29.jpg 2x" data-file-width="5549" data-file-height="3640" /></a><figcaption>Fidel Castro na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> en <a href="/wiki/1978" title="1978">1978</a>.</figcaption></figure> En <a href="/wiki/1977" title="1977">1977</a>, estalou a <a href="/w/index.php?title=Guerra_de_Ogad%C3%A9n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra de Ogadén (a páxina aínda non existe)">guerra de Ogadén</a> sobre a disputada rexión de <a href="/wiki/Ogad%C3%A9n" title="Ogadén">Ogadén</a> mentres <a href="/wiki/Somalia" title="Somalia">Somalia</a> invadía <a href="/wiki/Etiop%C3%ADa" title="Etiopía">Etiopía</a>. Aínda que fora aliado do presidente somalí <a href="/w/index.php?title=Siad_Barre&action=edit&redlink=1" class="new" title="Siad Barre (a páxina aínda non existe)">Siad Barre</a>, Fidel déralle unha advertencia contra tal acción e Cuba posicionouse co goberno marxista de Etiopía de <a href="/w/index.php?title=Mengistu_Haile_Mariam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mengistu Haile Mariam (a páxina aínda non existe)">Mengistu Haile Mariam</a>. Enviou tropas ao mando do xeneral <a href="/w/index.php?title=Arnaldo_Ochoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arnaldo Ochoa (a páxina aínda non existe)">Arnaldo Ochoa</a> para axudar ao sobrepadado exército etíope. Despois de facer retroceder aos somalís, Mengistu ordenou aos etíopes suprimir a <a href="/w/index.php?title=Fronte_Popular_para_a_Liberaci%C3%B3n_de_Eritrea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fronte Popular para a Liberación de Eritrea (a páxina aínda non existe)">Fronte Popular para a Liberación de Eritrea</a>, unha medida que Castro rexeitou apoiar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-245-194">[194]</a> Tamén deu o seu apoio aos movementos revolucionarios latinoamericanos, especialmente a <a href="/wiki/Fronte_Sandinista_de_Liberaci%C3%B3n_Nacional" title="Fronte Sandinista de Liberación Nacional">Fronte Sandinista de Liberación Nacional</a> no seu derrocamento da ditadura <a href="/wiki/Nicaragua" title="Nicaragua">nicaraguano</a> de <a href="/wiki/Anastasio_Somoza_Debayle" title="Anastasio Somoza Debayle">Anastasio Somoza Debayle</a> en xullo de <a href="/wiki/1979" title="1979">1979</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003249-198">[198]</a> En 1979, celebrouse na Habana a Conferencia do <a href="/wiki/Movemento_de_Pa%C3%ADses_Non_Ali%C3%B1ados" title="Movemento de Países Non Aliñados">Movemento de Países Non Aliñados</a> (MPNA), onde Fidel Castro foi seleccionado como presidente, cargo que mantivo ata <a href="/wiki/1982" title="1982">1982</a>. Na súa condición de presidente do MPNA e de Cuba presentouse na <a href="/wiki/Asemblea_Xeral_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Asemblea Xeral das Nacións Unidas">Asemblea Xeral das Nacións Unidas</a> en outubro de 1979 e pronunciou un discurso sobre a disparidade entre ricos e pobres no mundo.<a href="#cite_note-199">[199]</a> O seu discurso foi recibido con moitos aplausos por parte doutros líderes mundiais,<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-245-194">[194]</a> aínda que a súa posición no MPNA foi danada pola negativa de Cuba a condenar a <a href="/wiki/Invasi%C3%B3n_sovi%C3%A9tica_de_Afganist%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Invasión soviética de Afganistán">intervención soviética en Afganistán</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986294-200">[200]</a> As relacións de Cuba cos países de América do Norte melloraron coas chegadas do presidente mexicano <a href="/w/index.php?title=Luis_Echeverr%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luis Echeverría (a páxina aínda non existe)">Luis Echeverría</a>, o <a href="/wiki/Primeiro_ministro_do_Canad%C3%A1" title="Primeiro ministro do Canadá">primeiro ministro canadense</a> <a href="/wiki/Pierre_Trudeau" title="Pierre Trudeau">Pierre Trudeau</a> e o <a href="/wiki/Presidente_dos_Estados_Unidos" class="mw-redirect" title="Presidente dos Estados Unidos">presidente dos Estados Unidos</a> <a href="/wiki/Jimmy_Carter" title="Jimmy Carter">Jimmy Carter</a>. Carter continuou criticando os abusos dos dereitos humanos en Cuba, pero adoptou un enfoque respectuoso que chamou a atención de Castro. Considerando Carter ben sentido e sincero, Castro liberou a algúns presos políticos e permitiu a algúns exiliados cubanos visitar parentes na illa, coa esperanza de que Carter suprimise o <a href="/wiki/Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba" title="Embargo dos Estados Unidos a Cuba">embargo económico</a> e detivese o apoio da CIA a disidentes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986289-201">[201]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003247-248-202">[202]</a> Pola contra, a súa relación coa China foi a peor, xa que acusou ao goberno chinés de <a href="/wiki/Deng_Xiaoping" title="Deng Xiaoping">Deng Xiaoping</a> de traizoar os seus principios revolucionarios ao iniciar vínculos comerciais cos Estados Unidos e atacar a <a href="/wiki/Vietnam" title="Vietnam">Vietnam</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993793-794-203">[203]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Reagan_e_Gorbachev:_1980-1991">Reagan e Gorbachev: 1980-1991</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Reagan e Gorbachev: 1980-1991»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Reagan e Gorbachev: 1980-1991">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro,_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg/220px-Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg/330px-Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg/440px-Felipe_Gonz%C3%A1lez_junto_a_Fidel_Castro%2C_Daniel_Ortega_y_Alfonso_Guerra_en_el_palacio_de_la_Moncloa._Pool_Moncloa._16_de_febrero_de_1984.jpeg 2x" data-file-width="1408" data-file-height="1052" /></a><figcaption>De dereita a esquerda: <a href="/wiki/Alfonso_Guerra" title="Alfonso Guerra">Alfonso Guerra</a>, Fidel Castro, <a href="/wiki/Felipe_Gonz%C3%A1lez" title="Felipe González">Felipe González</a> e <a href="/wiki/Daniel_Ortega" title="Daniel Ortega">Daniel Ortega</a>. <a href="/wiki/Palacio_da_Moncloa" title="Palacio da Moncloa">Palacio da Moncloa</a>, <a href="/wiki/1984" title="1984">1984</a>.</figcaption></figure> Na <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1980" title="Década de 1980">década de 1980</a>, a economía de Cuba estaba de novo en problemas, tras un descenso no prezo de mercado do azucre e a pobre colleita de 1979.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004288-204">[204]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993754-755-205">[205]</a> Por primeira vez, o <a href="/wiki/Desemprego" title="Desemprego">desemprego</a> converteuse nun grave problema na Cuba de Fidel Castro, e o goberno enviou a mozos desempregados a outros países, principalmente a <a href="/wiki/Alema%C3%B1a_Oriental" class="mw-redirect" title="Alemaña Oriental">Alemaña Oriental</a>, para traballar alí.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993804,816-206">[206]</a> En abril de 1980, produciuse un incidente diplomático cando 10.000 cubanos asaltaron a embaixada peruana para solicitar asilo. Tras negociacións entre os gobernos de Cuba e o <a href="/wiki/Per%C3%BA" title="Perú">Perú</a> acordouse a saída do país dos solicitantes de asilo e a apertura do porto de <a href="/w/index.php?title=Mariel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mariel (a páxina aínda non existe)">Mariel</a> para que puideran atracar barcos dos Estados Unidos e levasen a todos os que quixesen marchar. Chegaron centos de barcos e produciuse un <a href="/wiki/%C3%89xodo" title="Éxodo">éxodo</a> masivo de 120.000 persoas. O goberno de Castro aproveitou a situación cargando criminais, enfermos mentais e sospeitosos de ser homosexuais nos barcos destinados a <a href="/wiki/Florida,_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Florida, Estados Unidos de América">Florida</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986295-207">[207]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993807-810-208">[208]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003251-252-209">[209]</a> O evento desestabilizou a administración de <a href="/wiki/Jimmy_Carter" title="Jimmy Carter">Carter</a> e en <a href="/wiki/1981" title="1981">1981</a>, <a href="/wiki/Ronald_Reagan" title="Ronald Reagan">Ronald Reagan</a> foi elixido <a href="/wiki/Presidente_dos_Estados_Unidos" class="mw-redirect" title="Presidente dos Estados Unidos">presidente dos Estados Unidos</a>. A administración de Reagan adoptou un enfoque de loita contra Castro, deixando claro o seu desexo de derrocar o seu goberno.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986295-207">[207]</a> A finais de 1981, Castro acusou publicamente aos Estados Unidos de facer unha guerra biolóxica contra Cuba ao orquestrar unha epidemia de <a href="/wiki/Dengue_(enfermidade)" title="Dengue (enfermidade)">dengue</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003251-252-209">[209]</a> A economía de Cuba dependía aínda máis da axuda soviética, recibindo subvencións (principalmente en subministracións de petróleo a baixo custo e compra voluntaria de azucre cubano a prezos inflados) duns 4.000-5.000 millóns de dólares ao ano ata finais dos oitenta.<a href="#cite_note-210">[210]</a> Isto representaba un 30-38% do PIB total do país.<a href="#cite_note-211">[211]</a> A asistencia económica soviética non axudara ás perspectivas de crecemento a longo prazo de Cuba promovendo a diversificación ou a sostibilidade. Aínda que se describira como unha "economía latinoamericana de exportacións relativamente desenvolvida" en 1959 e principios dos anos 1960, a estrutura económica básica de Cuba mudou moi pouco entre entón e os anos 80. Os produtos do <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a> como os <a href="/wiki/Cigarro_puro" class="mw-redirect" title="Cigarro puro">cigarros puros</a> e os <a href="/wiki/Cigarro" title="Cigarro">pitos</a> foron os únicos produtos manufacturados entre as principais exportacións de Cuba, e incluso estes eran fabricados por un proceso pre-industrial. A economía cubana seguiu sendo moi ineficiente e excesivamente especializada nalgunhas mercancías altamente subvencionadas proporcionadas polos países do bloque soviético. Aínda que desprezaba a dereitista xunta militar arxentina, Castro apoiounos na <a href="/wiki/Guerra_das_Malvinas" title="Guerra das Malvinas">Guerra das Malvinas</a> de <a href="/wiki/1982" title="1982">1982</a> contra Gran Bretaña e ofreceu axuda militar aos arxentinos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003253-254-212">[212]</a> Apoiou o esquerdista <a href="/w/index.php?title=Movemento_New_Jewel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Movemento New Jewel (a páxina aínda non existe)">movemento New Jewel</a> que tomou o poder en <a href="/wiki/Granada,_Caribe" title="Granada, Caribe">Granada</a> en <a href="/wiki/1979" title="1979">1979</a>, e emprendeu amizade co presidente granadino <a href="/w/index.php?title=Maurice_Bishop&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maurice Bishop (a páxina aínda non existe)">Maurice Bishop</a>. Cuba enviou médicos, profesores e técnicos para axudar ao desenvolvemento do país. Cando Bishop foi executado nun golpe con apoio soviético polo marxista de liña dura <a href="/w/index.php?title=Bernard_Coard&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bernard Coard (a páxina aínda non existe)">Bernard Coard</a> en outubro de <a href="/wiki/1983" title="1983">1983</a>, Fidel condenou a execución, pero mantivo coidadosamente o apoio ao goberno de Granada. Non obstante, os Estados Unidos usaron o golpe como pretexto para invadir a illa. Soldados cubanos morreron no conflito e Fidel denunciou a invasión comparando aos Estados Unidos coa <a href="/wiki/Alema%C3%B1a_nazi" title="Alemaña nazi">Alemaña nazi</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003253-254-212">[212]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993819-822-213">[213]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986297-214">[214]</a> Nun discurso de xullo de 1983, Castro condenou a administración de Reagan como unha "panda extremista e reaccionaria" que levaba unha "política exterior abertamente belicista e fascista".<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993818-215">[215]</a> Fidel Castro temía unha invasión dos Estados Unidos a Nicaragua e enviou a <a href="/w/index.php?title=Arnaldo_Ochoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arnaldo Ochoa (a páxina aínda non existe)">Arnaldo Ochoa</a> a adestrar aos <a href="/wiki/Sandinismo" title="Sandinismo">sandinistas</a> gobernantes na <a href="/wiki/Guerra_de_guerrillas" class="mw-redirect" title="Guerra de guerrillas">guerra de guerrillas</a>, pero recibiu pouco apoio da URSS.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003254-255-216">[216]</a> En 1985, <a href="/wiki/Mikhail_Gorbachev" title="Mikhail Gorbachev">Mikhail Gorbachev</a> converteuse en secretario xeral do <a href="/wiki/Partido_Comunista_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Partido Comunista da Unión Soviética">Partido Comunista da Unión Soviética</a>. Como reformador, levou a cabo medidas para aumentar a liberdade de prensa (<a href="/wiki/Glasnost" title="Glasnost">Glasnost</a>) e a descentralización económica (<a href="/wiki/Perestroika" title="Perestroika">Perestroika</a>) nun intento de fortalecer o socialismo. Como moitos críticos marxistas ortodoxos, Fidel temía que as reformas debilitarían o estado socialista e permitirían que os elementos capitalistas recuperasen o control.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003256-257-217">[217]</a> Gorbachev cedeu ás demandas dos Estados Unidos de reducir o apoio a Cuba, e as relacións soviético-cubanas deterioráronse.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003256-257-217">[217]</a> Cando Gorbachov visitou Cuba en abril de <a href="/wiki/1989" title="1989">1989</a>, informou a Fidel que a perestroika significaba o fin dos subsidios a Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993827-828-218">[218]</a> Ignorando as chamadas á liberalización seguindo o exemplo soviético, Castro continuou na súa liña, poñendo especial énfase na vixilancia do exército, a principal ameaza para o goberno. Varios altos oficiais militares, entre eles <a href="/w/index.php?title=Arnaldo_Ochoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arnaldo Ochoa (a páxina aínda non existe)">Arnaldo Ochoa</a> e <a href="/w/index.php?title=Tony_de_la_Guardia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tony de la Guardia (a páxina aínda non existe)">Tony de la Guardia</a>, foron investigados por corrupción e complicidade no contrabando de <a href="/wiki/Coca%C3%ADna" title="Cocaína">cocaína</a>, xulgados e executados en 1989, a pesar das peticións de clemencia.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003258-266-219">[219]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004279-286-220">[220]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993827-828-218">[218]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Lobito_Lighthouse_1995.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Lobito_Lighthouse_1995.jpg/220px-Lobito_Lighthouse_1995.jpg" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Lobito_Lighthouse_1995.jpg/330px-Lobito_Lighthouse_1995.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Lobito_Lighthouse_1995.jpg/440px-Lobito_Lighthouse_1995.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="885" /></a><figcaption>Imaxe de Fidel xunto á de <a href="/wiki/Agostinho_Neto" title="Agostinho Neto">Agostinho Neto</a> e <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a> no <a href="/wiki/Faro_de_Lobito" title="Faro de Lobito">Faro de Lobito</a>, 1995.</figcaption></figure> Seguindo os consellos médicos que lle deron en outubro de 1985, Fidel Castro deixou de fumar regularmente puros cubanos, axudando a dar exemplo ao resto da poboación.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003224-221">[221]</a> Converteuse nunha das principais voces, xunto ao seu aliado <a href="/wiki/Thomas_Sankara" title="Thomas Sankara">Thomas Sankara</a>,<a href="#cite_note-222">[222]</a> na denuncia do problema da débeda do <a href="/wiki/Terceiro_Mundo" title="Terceiro Mundo">Terceiro Mundo</a>, argumentando que este nunca escaparía da débeda que os bancos e os gobernos do <a href="/wiki/Primeiro_mundo" title="Primeiro mundo">primeiro mundo</a> lle impuxeran.<a href="#cite_note-223">[223]</a> En 1985, A Habana acolleu cinco conferencias internacionais sobre o problema da débeda mundial.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003255-224">[224]</a> En novembro de <a href="/wiki/1987" title="1987">1987</a>, Castro comezou a poñer máis esforzo na <a href="/w/index.php?title=Guerra_civil_de_Angola&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra civil de Angola (a páxina aínda non existe)">guerra civil de Angola</a>, na que os marxistas caeran en retirada. O presidente angolano, <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Eduardo_dos_Santos" title="José Eduardo dos Santos">José Eduardo dos Santos</a>, solicitou con éxito máis tropas cubanas e Castro aceptou entón dedicar máis tempo a Angola que á situación interna, crendo que unha vitoria provocaría o colapso do <a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a>. Gorbachev pediu un final negociado para o conflito e en 1988 organizou conversacións a catro bandas entre a <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">URSS</a>, <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>, <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> e <a href="/wiki/Sur%C3%A1frica" title="Suráfrica">Suráfrica</a>; acordando que todas as tropas estranxeiras se retirasen de Angola. Fidel Castro non estaba de acordo coa visión de Gorbaciev, ao crer que abandonaba a situación dos pobres do mundo en favor da distensión.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003256-257-217">[217]</a> En <a href="/wiki/Europa_do_leste" class="mw-redirect" title="Europa do leste">Europa do leste</a>, os gobernos socialistas foron caendo ante os reformistas capitalistas entre 1989 e 1991 e moitos observadores occidentais esperaban o mesmo en Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003277-225">[225]</a> Cada vez máis illada, Cuba mellorou as relacións co goberno de dereitas de <a href="/w/index.php?title=Manuel_Noriega&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuel Noriega (a páxina aínda non existe)">Manuel Noriega</a> en <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a>, a pesar do odio persoal de Castro a Noriega, pero foi derrocado nunha invasión estadounidense en decembro de 1989.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003267-270-226">[226]</a> En febreiro de 1990, os aliados de Castro en Nicaragua, o presidente <a href="/wiki/Daniel_Ortega" title="Daniel Ortega">Daniel Ortega</a> e os <a href="/wiki/Sandinismo" title="Sandinismo">sandinistas</a>, foron derrotados pola <a href="/w/index.php?title=Uni%C3%B3n_Nacional_Opositora&action=edit&redlink=1" class="new" title="Unión Nacional Opositora (a páxina aínda non existe)">Unión Nacional Opositora</a>, financiada polos Estados Unidos, nas eleccións.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003267-270-226">[226]</a> Co colapso do bloque soviético, Estados Unidos obtivo o voto maioritario para unha resolución que condenaba as violacións dos dereitos humanos de Cuba na Comisión de Dereitos Humanos das Nacións Unidas en <a href="/wiki/Xenebra,_Su%C3%ADza" title="Xenebra, Suíza">Xenebra</a>. Cuba afirmou que esta era unha manifestación da hexemonía americana e rexeitou que unha delegación da investigación ingresase no país.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003267-270-226">[226]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Período_Especial">Período Especial</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Período Especial»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Período Especial">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuba.FidelCastro.02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Cuba.FidelCastro.02.jpg/220px-Cuba.FidelCastro.02.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Cuba.FidelCastro.02.jpg/330px-Cuba.FidelCastro.02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Cuba.FidelCastro.02.jpg/440px-Cuba.FidelCastro.02.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption>Fidel Castro diante do monumento ao heroe nacional cubano <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a>, na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> en <a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a>.</figcaption></figure> Co fin do comercio favorable co bloque soviético, Fidel Castro declarou publicamente que Cuba estaba entrando nun "<a href="/w/index.php?title=Per%C3%ADodo_especial_en_tempos_de_paz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Período especial en tempos de paz (a páxina aínda non existe)">Período especial en tempos de paz</a>". As remesas de petróleo reducíronse drasticamente, importáronse bicicletas chinesas para substituír os coches e pecháronse as fábricas que realizaban tarefas non esenciais. Os bois comezaron a substituír os tractores, a leña comezou a usarse para cociñar e introducíronse cortes de enerxía que duraron 16 horas ao día. Castro admitiu que Cuba afrontaba a peor situación antes da guerra aberta e que o país podería ter que recorrer á agricultura de subsistencia<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003271-227">[227]</a>. En <a href="/wiki/1992" title="1992">1992</a>, a economía de Cuba diminuíu en máis dun 40% en menos de dous anos, con grandes escasezas de alimentos e falta de produtos básicos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003282-228">[228]</a> Castro esperaba a restauración do marxismo-leninismo na URSS, pero abstívose de apoiar o golpe de 1991 nese país.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003274-275-229">[229]</a> Cando Gorbaciov recuperou o control, as relacións entre Cuba e a Unión Soviética deterioráronse e as tropas soviéticas retiráronse en setembro de 1991.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003274-275-229">[229]</a> En decembro, <a href="/wiki/Disoluci%C3%B3n_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Disolución da Unión Soviética">a Unión Soviética disolveuse</a> oficialmente cando <a href="/wiki/Boris_Eltsin" title="Boris Eltsin">Boris Eltsin</a> aboliu o <a href="/wiki/Partido_Comunista_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Partido Comunista da Unión Soviética">Partido Comunista da Unión Soviética</a> e introduciu unha democracia capitalista multipartidista. Eltsin menosprezou a Castro e desenvolveu lazos coa Fundación Nacional Cubano-Americana con sede en <a href="/wiki/Miami" title="Miami">Miami</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003272-275-230">[230]</a> Castro intentou mellorar as relacións coas nacións capitalistas. Acolleu con satisfacción a políticos e investidores occidentais en Cuba, fixo amizade con <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a> e interesouse especialmente polas políticas de <a href="/wiki/Margaret_Thatcher" title="Margaret Thatcher">Margaret Thatcher</a> no Reino Unido, ao crer que o socialismo cubano podería aprender do seu énfase nos impostos baixos e a iniciativa persoal.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003290-291-231">[231]</a> Deixou de apoiar aos militantes estranxeiros, abstívose de eloxiar ás <a href="/wiki/Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Colombia" title="Forzas Armadas Revolucionarias de Colombia">FARC</a> nunha visita a <a href="/wiki/Colombia" title="Colombia">Colombia</a> en 1994 e pediu un acordo negociado entre os <a href="/wiki/Ex%C3%A9rcito_Zapatista_de_Liberaci%C3%B3n_Nacional" title="Exército Zapatista de Liberación Nacional">zapatistas</a> e o goberno <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">mexicano</a> en <a href="/wiki/1995" title="1995">1995</a>. Presentouse publicamente como un moderado no taboleiro mundial.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003305-306-232">[232]</a> En <a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a>, A Habana acolleu os <a href="/wiki/Xogos_Panamericanos" title="Xogos Panamericanos">Xogos Panamericanos</a>, que incluían a construción dun estadio e o aloxamento para atletas. Fidel Castro admitiu que foi un erro custoso, pero foi un éxito para o goberno cubano. As multitudes gritaban regularmente "¡Fidel! Fidel!" diante de xornalistas estranxeiros, mentres que Cuba se converteu na primeira nación latinoamericana en derrotar aos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> na cabeza do <a href="/wiki/Medalleiro_hist%C3%B3rico_dos_Xogos_Panamericanos" title="Medalleiro histórico dos Xogos Panamericanos">medalleiro</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993831-832-233">[233]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003272-276-234">[234]</a> O apoio a Fidel mantívose forte, e aínda que houbo pequenas manifestacións antigubernamentais, a oposición cubana rexeitou as chamadas da comunidade do exilio a un levantamento armado.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003272-276-234">[234]</a> En agosto de <a href="/wiki/1994" title="1994">1994</a>, A Habana foi testemuña da maior manifestación anti-castrista na historia de Cuba, cando entre 200 e 300 mozos lanzaron pedras á policía, esixindo que se lles permitise emigrar a Miami. Enfrontounos unha multitude máis numerosa a favor do goberno, á que se uniu o propio Fidel. Informou aos medios de comunicación de que os homes eran antisociais enganados polos Estados Unidos. As protestas dispersáronse sen rexistrarse feridos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003297-299-235">[235]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004298–299-236">[236]</a> Temendo un invasión por grupos disidentes, o goberno organizou a estratexia de defensa chamada "<a href="/w/index.php?title=Guerra_de_todo_o_pobo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra de todo o pobo (a páxina aínda non existe)">Guerra de todo o pobo</a>", planificando unha campaña de guerra xeneralizada e dándolle traballo aos desempregados construíndo unha rede de <a href="/wiki/B%C3%BAnker" title="Búnker">búnkeres</a> e túneles en todo o país.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003287-237">[237]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004273-274-238">[238]</a> Castro cría na necesidade de reformas se o socialismo cubano quería sobrevivir nun mundo dominado agora polos <a href="/wiki/Mercado_libre" title="Mercado libre">libres mercados</a> <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalistas</a>. En outubro de 1991 celebrouse en <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago</a> o Cuarto Congreso do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a>, no que se anunciaron importantes cambios para o goberno. Fidel Castro abandonou a cabeza do goberno para ser substituído por <a href="/wiki/Carlos_Lage_D%C3%A1vila" title="Carlos Lage Dávila">Carlos Lage Dávila</a>, moito máis novo, aínda que Fidel seguiu sendo o <a href="/w/index.php?title=Secretario_xeral_do_Partido_Comunista_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Secretario xeral do Partido Comunista de Cuba (a páxina aínda non existe)">secretario xeral do Partido Comunista</a> e <a href="/wiki/Comandante_en_xefe" title="Comandante en xefe">comandante en xefe</a> das <a href="/wiki/Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Cuba" title="Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba">Forzas Armadas Revolucionarias</a>. Moitos dos membros máis vellos do goberno retiráronse e foron substituídos polos seus compañeiros máis novos. Propuxéronse varios cambios económicos e posteriormente foron sometidos a un referendo nacional. Os mercados libres de agricultores e as empresas privadas a pequena escala foron legalizados nun intento de estimular o crecemento económico, mentres que os <a href="/wiki/D%C3%B3lar_estadounidense" title="Dólar estadounidense">dólares estadounidenses</a> tamén se fixeron de curso legal. Afrouxáronse certas restricións á emigración, o que permitiu aos cidadáns cubanos máis descontentos mudarse aos Estados Unidos. Fíxose un avance na democracia, ao pasar os deputados da Asemblea Nacional do Poder Popular a seren elixidos polo pobo de forma directa, en vez de por medio de asembleas municipais e provinciais. Fidel acolleu de bo grado o debate entre os defensores e os opositores ás reformas, aínda que co paso do tempo comezou a simpatizar cada vez máis cos opositores ás reformas, argumentando que estas se debían demorar.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003276-281,_284,_287-239">[239]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004291-294-240">[240]</a> O goberno de Castro diversificou a economía de Cuba en <a href="/wiki/Biotecnolox%C3%ADa" title="Biotecnoloxía">biotecnoloxía</a> e <a href="/wiki/Turismo" title="Turismo">turismo</a>, este último superando á industria do azucre de Cuba como principal fonte de ingresos en <a href="/wiki/1995" title="1995">1995</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993836-241">[241]</a> A chegada de miles de turistas mexicanos e españois levou a que un número cada vez maior de cubanas se adicasen á <a href="/wiki/Prostituci%C3%B3n" title="Prostitución">prostitución</a>, oficialmente ilegal. Fidel abstívose de actuar contra a prostitución en Cuba, temendo un revés político.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003294-242">[242]</a> Aínda que tempo atrás pensaba que as crenzas relixiosas eran un atraso, Castro suavizou a súa actitude cara ás institucións relixiosas e os relixiosos foron autorizados por primeira vez a unirse ao Partido Comunista.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004309-243">[243]</a> Aínda que vía a igrexa católica como unha institución reaccionaria e pro-capitalista, Fidel Castro organizou unha histórica visita a Cuba do papa <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Paulo_II,_papa" title="Xoán Paulo II, papa">Xoán Paulo II</a> para xaneiro de 1998, o que fortaleceu a posición da igrexa cubana e do goberno de Castro.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003309-312-244">[244]</a><a href="#cite_note-245">[245]</a> A principios dos noventa, o goberno de Fidel Castro abrazou o <a href="/wiki/Ecoloxismo" title="Ecoloxismo">ecoloxismo</a>, facendo unha campaña contra o <a href="/wiki/Quecemento_global" title="Quecemento global">quecemento global</a> e o desperdicio de recursos naturais e acusando aos Estados Unidos de ser o principal contaminador do mundo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003312-246">[246]</a> En <a href="/wiki/1994" title="1994">1994</a> creouse un ministerio dedicado ao <a href="/wiki/Medio_ambiente" class="mw-redirect" title="Medio ambiente">medio ambiente</a> e en 1997 creáronse novas leis que promovían a concienciación sobre as cuestións ambientais en toda Cuba e subliñaban o uso sostible dos recursos naturais.<a href="#cite_note-247">[247]</a><a href="#cite_note-248">[248]</a> En 2006, Cuba foi a única nación mundial que cumpriu a definición de desenvolvemento sostible do <a href="/wiki/Programa_das_Naci%C3%B3ns_Unidas_para_o_Desenvolvemento" title="Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento">Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento Sostible</a>, cunha <a href="/wiki/Pegada_ecol%C3%B3xica" title="Pegada ecolóxica">pegada ecolóxica</a> de menos de 1,8 hectáreas per cápita e un índice de desenvolvemento humano de máis de 0,8.<a href="#cite_note-249">[249]</a> Fidel Castro tamén se converteu nun defensor do movemento <a href="/wiki/Antiglobalizaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Antiglobalización">antiglobalización</a>, criticando a hexemonía global dos Estados Unidos e o control exercido polas <a href="/wiki/Multinacional" title="Multinacional">multinacionais</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003309-312-244">[244]</a> Mantivo tamén as súas devotas crenzas anti-<a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a>, e nas celebracións do 26 de xullo de 1991, subiu con el ao escenario o activista político surafricano e futuro <a href="/wiki/Presidente_de_Sur%C3%A1frica" title="Presidente de Suráfrica">presidente de Suráfrica</a> <a href="/wiki/Nelson_Mandela" title="Nelson Mandela">Nelson Mandela</a>, recentemente saído da prisión. Mandela eloxiou a implicación de Cuba na batalla contra Suráfrica en Angola e deulle as grazas a Fidel persoalmente.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003283-250">[250]</a> En 1994 Fidel asistiu á toma de posesión de Mandela como presidente.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003304-251">[251]</a> En <a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a> asistiu á Conferencia contra o Racismo en Suráfrica na que falou sobre a difusión global dos estereotipos raciais a través do cinema dos Estados Unidos.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003309-312-244">[244]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Marea_rosa:_2000–2006">Marea rosa: 2000–2006</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Marea rosa: 2000–2006»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Marea rosa: 2000–2006">editar a fonte</a>]</div> Sumida en problemas económicos, Cuba contou coa axuda da elección do socialista e antiimperialista <a href="/wiki/Hugo_Ch%C3%A1vez" title="Hugo Chávez">Hugo Chávez</a> na <a href="/wiki/Presidente_de_Venezuela" title="Presidente de Venezuela">presidencia venezolana</a> en <a href="/wiki/1999" title="1999">1999</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKozloff200824-252">[252]</a> Fidel Castro e Chávez desenvolveron unha estreita amizade, co primeiro actuando como mentor e figura paterna para o segundo, e xuntos construíron unha alianza que tivo repercusións en toda <a href="/wiki/Latinoam%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Latinoamérica">Latinoamérica</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAzicri2009100-253">[253]</a> En <a href="/wiki/2000" title="2000">2000</a> asinaron un acordo mediante o cal Cuba enviaría 20.000 médicos a Venezuela, a cambio de recibir 53.000 barrís de petróleo ao día a prezos favorables; en 2004, este comercio foi intensificado, Cuba enviou 40.000 médicos e Venezuela proporcionaba 90.000 barrís ao día.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKozloff200824-252">[252]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEMarcano_&_Barrera_Tyszka2005158-254">[254]</a> Ese mesmo ano, Fidel iniciou <a href="/w/index.php?title=Misi%C3%B3n_Milagro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Misión Milagro (a páxina aínda non existe)">Misión Milagro</a>, un proxecto médico conxunto que tiña como obxectivo proporcionar operacións de ollos gratis a 300.000 persoas de cada nación.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKozloff200821-255">[255]</a> A alianza impulsou a economía cubana,<a href="#cite_note-FOOTNOTEKozloff200824-252">[252]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEAzicri2009106-107-256">[256]</a> e en maio de 2005 Castro duplicou o salario mínimo a 1,6 millóns de traballadores, aumentou as pensións e entregou novos electrodomésticos aos cubanos máis pobres.<a href="#cite_note-FOOTNOTEKozloff200824-252">[252]</a> Con todo mantivéronse algúns problemas económicos e en 2004 o goberno pechou temporalmente 118 fábricas, incluíndo plantas de aceiro, fábricas de azucre e de procesamento de papel, para compensar a escaseza crítica de combustible.<a href="#cite_note-257">[257]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Lula_anda_Castro9822.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Lula_anda_Castro9822.jpeg/220px-Lula_anda_Castro9822.jpeg" decoding="async" width="220" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Lula_anda_Castro9822.jpeg/330px-Lula_anda_Castro9822.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Lula_anda_Castro9822.jpeg/440px-Lula_anda_Castro9822.jpeg 2x" data-file-width="1639" data-file-height="1311" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto ao <a href="/wiki/Presidente_do_Brasil" class="mw-redirect" title="Presidente do Brasil">presidente do Brasil</a>, <a href="/wiki/Lula_da_Silva" class="mw-redirect" title="Lula da Silva">Lula da Silva</a>, en <a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a>.</figcaption></figure> Cuba e Venezuela foron os membros fundadores da <a href="/wiki/Alternativa_Bolivariana_para_las_Am%C3%A9ricas" class="mw-redirect" title="Alternativa Bolivariana para las Américas">Alternativa Bolivariana para as Américas</a> (ALBA).<a href="#cite_note-FOOTNOTEAzicri2009100-253">[253]</a> ALBA buscou redistribuír uniformemente a riqueza en todos os países membros, protexer a agricultura da rexión e opoñerse á liberalización e <a href="/wiki/Privatizaci%C3%B3n" title="Privatización">privatización</a> económica. A orixe de ALBA radicaba nun acordo de decembro de <a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a> asinado entre ambos países e foi formalizado a través dun acordo de comercio popular asinado tamén pola <a href="/wiki/Bolivia" title="Bolivia">Bolivia</a> de <a href="/wiki/Evo_Morales" title="Evo Morales">Evo Morales</a> en abril de 2006. Castro tamén pedía unha maior integración do <a href="/wiki/Caribe_(rexi%C3%B3n)" title="Caribe (rexión)">Caribe</a> dende finais dos 90, dicindo que só reforzar a cooperación entre os países do Caribe evitaría a súa dominación por nacións ricas nunha economía global.<a href="#cite_note-258">[258]</a><a href="#cite_note-259">[259]</a> Cuba abriu catro embaixadas adicionais na <a href="/wiki/Comunidade_do_Caribe" title="Comunidade do Caribe">Comunidade do Caribe</a>: en <a href="/wiki/Antiga_e_Barbuda" title="Antiga e Barbuda">Antiga e Barbuda</a>, <a href="/wiki/Dominica" title="Dominica">Dominica</a>, <a href="/wiki/Suriname" title="Suriname">Suriname</a> e <a href="/wiki/San_Vicente_e_as_Granadinas" title="San Vicente e as Granadinas">San Vicente e as Granadinas</a>. Este paso converteu a Cuba no único país con embaixadas en todos os países independentes da Comunidade do Caribe.<a href="#cite_note-260">[260]</a> En contraste coa mellora das relacións entre Cuba e varios estados latinoamericanos de esquerda, no 2004 rompeu os lazos diplomáticos con <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a> despois de que a presidenta centrista, <a href="/wiki/Mireya_Moscoso" title="Mireya Moscoso">Mireya Moscoso</a>, concedese o indulto a catro exiliados cubanos acusados de intentar asasinar a Fidel Castro en 2000, entre eles o terrorista <a href="/w/index.php?title=Luis_Posada_Carriles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luis Posada Carriles (a páxina aínda non existe)">Luis Posada Carriles</a>.<a href="#cite_note-261">[261]</a> Os lazos diplomáticos restablecéronse no 2005. despois da elección do presidente de esquerda <a href="/wiki/Mart%C3%ADn_Torrijos" title="Martín Torrijos">Martín Torrijos</a><a href="#cite_note-262">[262]</a> e en 2008 a Corte Suprema de Xustiza de Panamá declarou inconstitucionais os indultos concedidos pola expresidenta Moscoso.<a href="#cite_note-263">[263]</a> A mellora das relacións de Castro en América Latina estivo acompañada dunha continuada animosidade cara aos Estados Unidos. Non obstante, tras os enormes danos causados polo <a href="/w/index.php?title=Furac%C3%A1n_Michelle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Furacán Michelle (a páxina aínda non existe)">furacán Michelle</a> no <a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a>, Castro propuxo con éxito a compra en efectivo de comida aos Estados Unidos ao tempo que declinaba a oferta de axuda humanitaria do seu goberno.<a href="#cite_note-264">[264]</a> Fidel manifestouse solidario cos EUA tras os <a href="/wiki/Atentados_do_11_de_setembro_de_2001" title="Atentados do 11 de setembro de 2001">atentados do 11 de setembro de 2001</a>, condenando a <a href="/wiki/Al_Qaida" title="Al Qaida">Al-Qaeda</a> e ofrecendo aeroportos cubanos para o desvío de emerxencia de calquera avión dos Estados Unidos. Recoñeceu que os ataques farían que a política exterior dos Estados Unidos fose máis agresiva, o que el cría contraproducente<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003320-265">[265]</a> e criticou a <a href="/wiki/Invasi%C3%B3n_do_Iraq_de_2003" class="mw-redirect" title="Invasión do Iraq de 2003">invasión de Iraq de 2003</a>, afirmando que a guerra liderada polos Estados Unidos impuxera unha "lei da xungla" internacional.<a href="#cite_note-266">[266]</a> No seu discurso do <a href="/wiki/D%C3%ADa_Internacional_dos_Traballadores" title="Día Internacional dos Traballadores">Día Internacional dos Traballadores</a> de 2004 fixo numerosos eloxios ao pobo español polas manifestacións posteriores aos <a href="/wiki/Atentados_do_11_de_marzo_de_2004_en_Madrid" title="Atentados do 11 de marzo de 2004 en Madrid">atentados do 11 de marzo</a> ao tempo que criticaba duramente ao goberno de <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mar%C3%ADa_Aznar" title="José María Aznar">José María Aznar</a> pola súa actuación neses días e pola <a href="/wiki/Guerra_de_Iraq" title="Guerra de Iraq">guerra de Iraq</a>.<a href="#cite_note-267">[267]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg/220px-Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg/330px-Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg/440px-Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg 2x" data-file-width="760" data-file-height="592" /></a><figcaption>Fidel Castro saudando a unha multitude en <a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Cesión_do_poder:_2006–2008">Cesión do poder: 2006–2008</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Cesión do poder: 2006–2008»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Cesión do poder: 2006–2008">editar a fonte</a>]</div> O <a href="/wiki/31_de_xullo" title="31 de xullo">31 de xullo</a> de 2006, a raíz dunha crise intestinal aguda, Castro cedeu temporalmente os seus poderes ao seu irmán <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl</a>.<a href="#cite_note-268">[268]</a> Algúns días despois apareceu na televisión cubana, aínda que visiblemente debilitado, afirmando que a súa recuperación ía ben. En agosto recibiu a visita de Hugo Chávez.<a href="#cite_note-269">[269]</a> En setembro, o <a href="/wiki/Movemento_de_Pa%C3%ADses_Non_Ali%C3%B1ados" title="Movemento de Países Non Aliñados">Movemento de Países Non Aliñados</a> celebrou a súa XIV Conferencia na Habana e acordou nomear a Fidel Castro como presidente da organización.<a href="#cite_note-270">[270]</a> En febreiro de 2007, Raúl Castro anunciou que a saúde de Fidel estaba mellorando e que participaba en importantes asuntos gobernamentais.<a href="#cite_note-271">[271]</a> O 21 de abril, Castro reuniuse con <a href="/w/index.php?title=Wu_Guanzheng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wu Guanzheng (a páxina aínda non existe)">Wu Guanzheng</a>, do <a href="/wiki/Politburo" class="mw-redirect" title="Politburo">Politburo</a> do <a href="/wiki/Partido_Comunista_Chin%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Partido Comunista Chinés">Partido Comunista Chinés</a>.<a href="#cite_note-272">[272]</a> O 19 de febreiro de <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>, anunciou nun artigo do diario Granma que non aspiraría a ser reelixido como <a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">presidente do Consello de Estado</a> e <a href="/wiki/Comandante_en_xefe" title="Comandante en xefe">comandante en xefe</a> despois de 49 anos no poder, cinco días antes de que o Parlamento, a <a href="/wiki/Asemblea_Nacional_do_Poder_Popular_de_Cuba" title="Asemblea Nacional do Poder Popular de Cuba">Asemblea Nacional do Poder Popular</a>, elixise o novo goberno: "Non aspirarei nin acceptarei- repito - non aspirarei nin aceptaréei o cargo de presidente do Consello de Estado e comandante en xefe".<a href="#cite_note-273">[273]</a> O seu irmán Raúl Castro, que o substituíra temporalmente polos seus problemas de saúde, foi elixido pola Asemblea Nacional do Poder Popular de Cuba o 24 de febreiro de <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>, converténdose así no 23º <a href="/wiki/Presidente_de_Cuba" title="Presidente de Cuba">presidente de Cuba</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Retiro_e_últimos_anos">Retiro e últimos anos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «Retiro e últimos anos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: Retiro e últimos anos">editar a fonte</a>]</div> Tras o seu retiro, a saúde de Fidel Castro deteriorouse. Continuou a interactuar co pobo cubano, publicou unha columna de opinión titulada "Reflexións" en <a href="/wiki/Granma_(diario)" title="Granma (diario)">Granma</a>,<a href="#cite_note-274">[274]</a> comezou a utilizar unha conta de <a href="/wiki/Twitter" title="Twitter">Twitter</a> e deu conferencias públicas ocasionais.<a href="#cite_note-275">[275]</a> En xaneiro de 2009, pediu aos cubanos que non se preocuparan da súa falta de columnas recentes e dos seus problemas de saúde nin pola súa futura morte.<a href="#cite_note-276">[276]</a> Continuouse reunindo con líderes e mandatarios estranxeiros e ese mes publicáronse fotografías súas coa <a href="/wiki/Presidente_de_Arxentina" class="mw-redirect" title="Presidente de Arxentina">presidenta arxentina</a> <a href="/wiki/Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kirchner" title="Cristina Fernández de Kirchner">Cristina Fernández de Kirchner</a>.<a href="#cite_note-277">[277]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg/220px-Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg" decoding="async" width="220" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg/330px-Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg/440px-Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kircher_y_Fidel_Castro_-_2009.jpg 2x" data-file-width="1675" data-file-height="1999" /></a><figcaption>Fidel Castro, xunto á <a href="/wiki/Presidente_da_Arxentina" class="mw-redirect" title="Presidente da Arxentina">Presidenta da Arxentina</a>, <a href="/wiki/Cristina_Fern%C3%A1ndez_de_Kirchner" title="Cristina Fernández de Kirchner">Cristina Fernández de Kirchner</a> en xaneiro de <a href="/wiki/2009" title="2009">2009</a>.</figcaption></figure> En xullo de 2010, fixo a súa primeira aparición pública dende que caera enfermo, saudando a traballadores do centro científico e concedendo unha entrevista televisiva ao programa <a href="/w/index.php?title=Mesa_Redonda_Internacional&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mesa Redonda Internacional (a páxina aínda non existe)">Mesa Redonda Internacional</a> na que discutiu as tensións dos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> con <a href="/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán">Irán</a> e <a href="/wiki/Corea_do_Norte" title="Corea do Norte">Corea do Norte</a>.<a href="#cite_note-278">[278]</a> O 7 de agosto de 2010, Castro pronunciou o seu primeiro discurso á Asemblea Nacional en catro anos instando aos Estados Unidos a non emprender accións militares contra esas nacións e avisando dun <a href="/w/index.php?title=Holocausto_nuclear&action=edit&redlink=1" class="new" title="Holocausto nuclear (a páxina aínda non existe)">holocausto nuclear</a>.<a href="#cite_note-279">[279]</a> En marzo de 2011, condenou a intervención militar dirixida pola <a href="/wiki/OTAN" title="OTAN">OTAN</a> en <a href="/wiki/Libia" title="Libia">Libia</a>.<a href="#cite_note-280">[280]</a> O 18 de abril de <a href="/wiki/2011" title="2011">2011</a>, Fidel Castro dimitiu do Comité Central do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a>, renunciando así ao liderado do partido.<a href="#cite_note-281">[281]</a> Raúl foi elixido como o seu sucesor.<a href="#cite_note-282">[282]</a> En marzo de 2012, o papa <a href="/wiki/Bieito_XVI,_papa" title="Bieito XVI, papa">Bieito XVI</a> visitou Cuba durante tres días, tempo no que se reuniu con Castro a pesar da oposición manifesta do Papa ao goberno de Cuba e ao marxismo.<a href="#cite_note-283">[283]</a> Máis tarde ese ano, revelouse que xunto con Hugo Chávez, Castro xogara un papel importante entre bastidores para levar a bo porto as conversacións de paz entre o goberno <a href="/wiki/Colombia" title="Colombia">colombiano</a> e o movemento guerrilleiro das <a href="/wiki/Forzas_Armadas_Revolucionarias_de_Colombia" title="Forzas Armadas Revolucionarias de Colombia">FARC</a> e poñer fin ao conflito que asolaba o país dende <a href="/wiki/1964" title="1964">1964</a>.<a href="#cite_note-284">[284]</a> Durante a crise de Corea do Norte en 2013, instou aos gobernos de Corea do Norte e dos Estados Unidos a que mostrasen contención. Dixo que a situación era "tan incrible como absurda", e sostiña que a guerra non beneficiaría a ningún bando e que representaba "un dos maiores riscos de guerra nuclear" dende a <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsiles_cubanos" class="mw-redirect" title="Crise dos mísiles cubanos">crise dos mísiles cubanos</a>.<a href="#cite_note-285">[285]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg/220px-Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg/330px-Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg/440px-Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto_y_Fidel_Castro.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Fidel co presidente de México, <a href="/wiki/Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto" title="Enrique Peña Nieto">Enrique Peña Nieto</a>, en xaneiro de <a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a>.</figcaption></figure> En decembro de <a href="/wiki/2014" title="2014">2014</a>, foi galardoado na China co <a href="/w/index.php?title=Premio_Confucio_da_Paz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Premio Confucio da Paz (a páxina aínda non existe)">Premio Confucio da Paz</a>, por buscar solucións pacíficas ao conflito da súa nación cos Estados Unidos e polos seus esforzos durante a xubilación para previr a guerra nuclear.<a href="#cite_note-286">[286]</a> En xaneiro de <a href="/wiki/2015" title="2015">2015</a>, comentou publicamente o "<a href="/wiki/Desxeo_cubano" title="Desxeo cubano">desxeo cubano</a>", a mellora das relacións entre Cuba e EEUU, afirmando que, se ben era un movemento positivo para establecer a paz na rexión, desconfiaba do goberno dos Estados Unidos.<a href="#cite_note-287">[287]</a> Non se reuniu co presidente dos Estados Unidos, <a href="/wiki/Barack_Obama" title="Barack Obama">Barack Obama</a>, na visita deste último a Cuba en marzo de 2016, aínda que lle enviou unha carta dicindo que Cuba "non precisa agasallos do imperio".<a href="#cite_note-288">[288]</a> Ese abril, realizou a súa máis maior aparición pública en moitos anos ao falar ante o Partido Comunista. Resaltando que pronto cumpriría 90 anos, dixo que morrería nun futuro próximo, pero instou aos presentes a manter os seus ideais comunistas.<a href="#cite_note-289">[289]</a> En setembro de 2016, foi visitado na súa casa da <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> polo presidente iraniano <a href="/wiki/Hassan_Rouhani" title="Hassan Rouhani">Hassan Rouhani</a>,<a href="#cite_note-290">[290]</a> e logo polo primeiro ministro xaponés <a href="/wiki/Shinz%C5%8D_Abe" title="Shinzō Abe">Shinzō Abe</a>.<a href="#cite_note-291">[291]</a> A finais de outubro de 2016, Castro reuniuse co <a href="/wiki/Lista_de_presidentes_da_Rep%C3%BAblica_Portuguesa" title="Lista de presidentes da República Portuguesa">presidente portugués</a> <a href="/wiki/Marcelo_Rebelo_de_Sousa" title="Marcelo Rebelo de Sousa">Marcelo Rebelo de Sousa</a>, que se converteu nun dos últimos líderes estranxeiros en visitalo.<a href="#cite_note-292">[292]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Morte_e_funeral">Morte e funeral</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Morte e funeral»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Morte e funeral">editar a fonte</a>]</div> O <a href="/wiki/25_de_novembro" title="25 de novembro">25 de novembro</a> de <a href="/wiki/2016" title="2016">2016</a> <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> informou, a través dun comunicado oficial pola <a href="/w/index.php?title=Televisi%C3%B3n_Cubana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Televisión Cubana (a páxina aínda non existe)">Televisión Cubana</a>, que o seu irmán Fidel falecera ás 22:29 hora local (3:29 <a href="/wiki/UTC" class="mw-redirect" title="UTC">UTC</a> do 26 de novembro), na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, ós 90 anos de idade.<a href="#cite_note-293">[293]</a><a href="#cite_note-294">[294]</a><a href="#cite_note-295">[295]</a> A causa da morte non foi revelada.<a href="#cite_note-296">[296]</a><a href="#cite_note-297">[297]</a><a href="#cite_note-298">[298]</a> Segundo dixo no mesmo comunicado, os seus restos serían cremados "atendendo á súa vontade expresa".<a href="#cite_note-299">[299]</a> O <a href="/wiki/Consello_de_Estado_de_Cuba" title="Consello de Estado de Cuba">Consello de Estado</a> decretou nove días de <a href="/w/index.php?title=Loito_nacional&action=edit&redlink=1" class="new" title="Loito nacional (a páxina aínda non existe)">loito nacional</a>, ata o da súa inhumación no <a href="/w/index.php?title=Cemiterio_de_Santa_Ifigenia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cemiterio de Santa Ifigenia (a páxina aínda non existe)">Cemiterio de Santa Ifigenia</a>, que tería lugar o <a href="/wiki/4_de_decembro" title="4 de decembro">4 de decembro</a> de 2016.<a href="#cite_note-300">[300]</a> <table class="cquote" style="margin:auto; border-collapse: collapse; border: none; background-color: transparent; color:inherit; width: auto;"> <tbody><tr> <td width="20" style="vertical-align: top; border: none; color: #B2B7F2;font-size: 35px; font-family: 'Times New Roman', serif; font-weight: bold; line-height: 1em; text-align: left; padding: 10px 10px;">“ </td> <td style="vertical-align: top; border: none; padding: 4px 10px;">Querido pobo de Cuba: con profunda dor comparezo para informar ao noso pobo e aos amigos de América e do mundo, que hoxe, 25 de novembro, ás 22:29 da noite, faleceu o comandante en xefe da Revolución cubana, Fidel Castro Ruz. En cumprimento da vontade expresa de Fidel, os seus restos serán incinerados. Nas primeiras horas da mañá do sábado 26, a comisión fúnebre proporcionará ao noso pobo información detallada sobre a organización da homenaxe póstuma que se lle renderá ao fundador da Revolución cubana. Ata a vitoria sempre! </td> <td width="20" style="vertical-align: bottom; border: none; color: #B2B7F2; font-size: 35px; font-family: 'Times New Roman', serif; font-weight: bold; line-height: 1em; text-align: right; padding: 10px 10px;">” </td></tr> <tr> <td colspan="3" class="cquotecite" style="border: none; padding-right: 4%"><cite style="font-style: normal;">— <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a></cite> </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg/235px-Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg" decoding="async" width="235" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg/353px-Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg/470px-Fidel_Castro%27s_funeral_procession.jpg 2x" data-file-width="4240" data-file-height="2400" /></a><figcaption>A caravana fúnebre pasando pola <a href="/wiki/Provincia_de_Sancti_Sp%C3%ADritus" title="Provincia de Sancti Spíritus">Provincia de Sancti Spíritus</a></figcaption></figure> O 28 de novembro, rendeuse unha homenaxe a Fidel Castro na <a href="/w/index.php?title=Praza_da_Revoluci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Praza da Revolución (a páxina aínda non existe)">Praza da Revolución</a> e noutras zonas do país.<a href="#cite_note-301">[301]</a> Ese mesmo día a poboación tamén foi convocada a asinar de xeito voluntario un compromiso coa <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_Cubana" title="Revolución Cubana">Revolución</a> mediante un xuramento similar ao realizado por Fidel Castro o 1 de maio de 2000, "como expresión da vontade de dar continuidade ás súas ideas e ao socialismo".<a href="#cite_note-302">[302]</a> O 29 de novembro de 2016, unha concentración de cidadáns cubanos,<a href="#cite_note-303">[303]</a> precedidos por Raúl Castro xunto con xefes de Estado doutros países, homenaxearon a Fidel Castro na Praza da Revolución da Habana, cunha serie de intervencións. O evento durou unhas catro horas.<a href="#cite_note-304">[304]</a> Ao día seguinte, dende a propia praza, comezou unha procesión funeraria coas cinzas de Fidel que percorreron 900 quilómetros pola estrada central da illa, invertendo o percorrido da "Caravana da Liberdade" de xaneiro de 1959, ata <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>.<a href="#cite_note-305">[305]</a><a href="#cite_note-306">[306]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg/235px-Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg" decoding="async" width="235" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg/353px-Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg/470px-Tumba_de_Fidel_Castro_Ruz_CF9A1523.jpg 2x" data-file-width="3900" data-file-height="2600" /></a><figcaption>Tumba de Fidel Castro no <a href="/w/index.php?title=Cemiterio_de_Santa_Ifigenia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cemiterio de Santa Ifigenia (a páxina aínda non existe)">cemiterio de Santa Ifigenia</a>, en <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>.</figcaption></figure> Na mañá do 3 de decembro, na última sección da procesión fúnebre, de <a href="/wiki/Bayamo" title="Bayamo">Bayamo</a> a Santiago de Cuba,<a href="#cite_note-307">[307]</a> ás sete da tarde, celebrouse unha segunda mobilización na <a href="/w/index.php?title=Praza_Antonio_Maceo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Praza Antonio Maceo (a páxina aínda non existe)">Praza Antonio Maceo</a>, onde Raúl Castro expresou a vontade de Fidel de que non se construísen monumentos nin se nomeasen rúas ou prazas co seu nome. Tamén propuxo converter en lei este último desexo do seu irmán.<a href="#cite_note-308">[308]</a> O 4 de decembro, en presenza da viúva de Fidel, Dalia Soto del Valle, dos seus fillos e dalgúns líderes e personalidades internacionais, Raúl depositou unha pequena urna coas cinzas do seu irmán nun nicho en forma de rocha no cemiterio de Santa Ifigenia, a poucos metros da tumba do heroe nacional de Cuba <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a>.<a href="#cite_note-309">[309]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ideoloxía">Ideoloxía</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «Ideoloxía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: Ideoloxía">editar a fonte</a>]</div> Fidel Castro proclamábase "<a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">socialista</a>, <a href="/wiki/Marxismo" title="Marxismo">marxista</a> e <a href="/wiki/Leninismo" title="Leninismo">leninista</a>",<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007157-310">[310]</a> e identificouse publicamente como <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninista</a> dende decembro de <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>. Como marxista, buscou transformar Cuba dun estado <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalista</a> dominado polo <a href="/wiki/Imperialismo" title="Imperialismo">imperialismo</a> estranxeiro nunha <a href="/wiki/Estado_socialista" title="Estado socialista">sociedade socialista</a> e en última instancia nunha <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">sociedade comunista</a>. Influído polo <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a>, suxeriu que Cuba podería eludir a maioría das etapas do socialismo e avanzar directamente ao comunismo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993559-560-311">[311]</a> A <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cubana" class="mw-redirect" title="Revolución cubana">Revolución cubana</a> non obstante non cumpriu a suposición marxista de que o socialismo se lograría mediante a revolución do proletariado, xa que a maioría das forzas implicadas no derrocamento de <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Batista</a> foron dirixidas por membros da clase media cubana.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1995177-178-312">[312]</a> Segundo Fidel, un país podería ser considerado socialista se os seus medios de produción fosen controlados polo <a href="/wiki/Estado" title="Estado">Estado</a>. Deste xeito, a súa comprensión do socialismo non tiña tanto que ver con quen controlaba o poder nun país senón co método de distribución.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1995177-178-312">[312]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg/235px-XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg" decoding="async" width="235" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg/353px-XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg/470px-XXX_Cumbre_del_Mercosur_-_C%C3%B3rdoba_-_21JUL06_-2-_presidenciagovar..jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1352" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto aos líderes latinoamericanos de <a href="/wiki/Mercosur" title="Mercosur">Mercosur</a> en <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>.</figcaption></figure> O goberno de Fidel tamén era <a href="/wiki/Nacionalismo" title="Nacionalismo">nacionalista</a>, e este declarou: "Non só somos marxistas-leninistas, senón tamén nacionalistas e <a href="/wiki/Patriotismo" title="Patriotismo">patriotas</a>".<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993790-313">[313]</a> O biógrafo de Fidel Castro, <a href="/w/index.php?title=Sebastian_Balfour&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sebastian Balfour (a páxina aínda non existe)">Sebastian Balfour</a>, sinalou que "a vea da rexeneración moral e do voluntarismo que atravesa" o pensamento de Castro debe moito máis ao "nacionalismo hispánico" que ao socialismo europeo ou ao marxismo-leninismo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1995177-178-312">[312]</a> O historiador <a href="/w/index.php?title=Richard_Gott&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Gott (a páxina aínda non existe)">Richard Gott</a> remarcou que unha das claves do éxito de Fidel foi a súa capacidade de usar os "temas xemelgos do socialismo e do nacionalismo" e mantelos "interminablemente en xogo".<a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004149-314">[314]</a> Fidel describiu a <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> e ao nacionalista cubano <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a> como as súas principais influencias políticas,<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007101-102-315">[315]</a> aínda que segundo cre Gott, Martí acabou sendo máis importante que Marx na política de Fidel Castro. Castro describiu as ideas políticas de Martí como "unha filosofía da independencia e unha excepcional filosofía humanista",<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007147-316">[316]</a> e os seus partidarios afirman repetidamente que había grandes semellanzas entre ambas as figuras.<a href="#cite_note-317">[317]</a> Fidel adoptou unha posición relativamente conservadora socialmente en moitos temas, opoñéndose ao consumo de <a href="/wiki/Droga" title="Droga">drogas</a>, aos <a href="/wiki/Xogo_de_azar" title="Xogo de azar">xogos de azar</a> e á <a href="/wiki/Prostituci%C3%B3n" title="Prostitución">prostitución</a>, que consideraba males morais. Pola contra, avogou polo traballo duro, os valores familiares, a integridade e a autodisciplina.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986200-318">[318]</a> Aínda que o seu goberno reprimiu a <a href="/wiki/Homosexualidade" title="Homosexualidade">homosexualidade</a> durante décadas, nos últimos anos asumiu a responsabilidade desta persecución, lamentándoa como unha "gran inxustiza".<a href="#cite_note-:3-133">[133]</a> As crenzas <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixiosas</a> de Fidel Castro teñen sido motivo de certo debate. Foi <a href="/wiki/Bautismo" title="Bautismo">bautizado</a> e criado como <a href="/wiki/Igrexa_cat%C3%B3lica" title="Igrexa católica">católico</a>, pero identificábase como <a href="/wiki/Ate%C3%ADsmo" title="Ateísmo">ateo</a>. Tamén criticou o uso da <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a> para xustificar a opresión das mulleres e dos africanos, pero comentou que o cristianismo exhibía "un grupo de preceptos moi humanos" que daban ao mundo "valores éticos" e un "sentido de xustiza social", e dicía que "se a xente me chama cristián, non dende o punto de vista da relixión senón dende o punto de vista da visión social, declaro que son cristián".<a href="#cite_note-FOOTNOTERamonet2007159-319">[319]</a> Os dirixentes cubanos sempre fixeron resaltar os seus éxitos sociais, que moitos organismos internacionais recoñeceron. Entre estas principais realizacións, atópanse a campaña de alfabetización e a creación de servizos sociais gratuítos en medicina e en educación. Neste último ámbito, por exemplo, a porcentaxe da poboación que completara a ensinanza primaria pasou dun 20% en <a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a> a un 61% en <a href="/wiki/1981" title="1981">1981</a>, e implantouse por todos os lugares a educación universitaria. Pola muller fíxose progresos importantes, e púxose fin á discriminación racial. Durante un determinado tempo, estableceuse unha política de nivelación das rendas, non concedendo mellores salarios, senón máis ben por medio de recompensas baseadas nos estímulos morais, idea de <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a>. Pero nos anos setenta, tívose que abandonar este sistema e substituílo por estímulos materiais, co fin de aumentar a produtividade. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Imaxe_pública">Imaxe pública</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Imaxe pública»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Imaxe pública">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg/220px-Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg/330px-Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg/440px-Barbudos_-_Fidel_Castro_and_Camilo_Cienfuegos.jpg 2x" data-file-width="443" data-file-height="604" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto a <a href="/wiki/Camilo_Cienfuegos" title="Camilo Cienfuegos">Camilo Cienfuegos</a> antes de xogar un partido de <a href="/wiki/B%C3%A9isbol" title="Béisbol">béisbol</a>.</figcaption></figure> A diferenza doutros líderes comunistas da época soviética, o goberno de Fidel Castro non construíu intencionadamente un <a href="/wiki/Culto_%C3%A1_personalidade" title="Culto á personalidade">culto á personalidade</a> ao seu redor, pero a súa popularidade entre varios segmentos da poboación cubana levou ao desenvolvemento de certo culto xa nos primeiros anos da súa administración.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993255-320">[320]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004325-321">[321]</a> A imaxe de Castro atopábase frecuentemente en tendas cubanas, aulas, taxis e na televisión nacional.<a href="#cite_note-322">[322]</a> Ao longo da súa administración, numerosos seguidores reuníanse para aclamalo durante os seus discursos, que normalmente duraban horas e que pronunciaba sen usar notas escritas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993312,688-323">[323]</a> Durante os seus discursos, Castro citaba habitualmente informes e libros que lera sobre unha ampla variedade de temas, como asuntos militares, cultivo de plantas, cine e estratexias de xadrez.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993352-353-324">[324]</a> O discurso de Fidel Castro ante a <a href="/wiki/Asemblea_Xeral_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Asemblea Xeral das Nacións Unidas">Asemblea Xeral das Nacións Unidas</a> en setembro de <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a> segue sendo o discurso máis longo pronunciado na Asemblea, cunha duración de 4 horas e 29 minutos.<a href="#cite_note-325">[325]</a> Durante 37 anos, Fidel só vestiu publicamente uniformes militares de cor verde oliva, remarcando o seu papel de eterno revolucionario, pero a mediados dos noventa comezou a vestir tamén traxes civís escuros e <a href="/wiki/Guayabera" title="Guayabera">guayaberas</a> publicamente. Durante os primeiros anos do seu goberno Fidel Castro era amplamente recoñecido como un <a href="/wiki/S%C3%ADmbolo_sexual" title="Símbolo sexual">símbolo sexual</a> en Cuba.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-326">[326]</a> Era e é alcumado aínda "El Comandante" (O comandante).<a href="#cite_note-327">[327]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Familia_e_amizades">Familia e amizades</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Familia e amizades»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Familia e amizades">editar a fonte</a>]</div> A primeira esposa de Fidel Castro foi Mirta Díaz-Balart, coa que casou en outubro de <a href="/wiki/1948" title="1948">1948</a>, e xuntos tiveron un fillo, <a href="/wiki/Fidel_%C3%81ngel_Castro_D%C3%ADaz-Balart" class="mw-redirect" title="Fidel Ángel Castro Díaz-Balart">Fidel Ángel Castro Díaz-Balart</a>, "Fidelito", nado en setembro de <a href="/wiki/1949" title="1949">1949</a>. Mirta e Fidel divorciáronse en <a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a>, e ela mudouse a <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>, aínda que supostamente regresou a Cuba en 2002 para vivir con Fidelito. Fidelito medrou en Cuba e estudou <a href="/wiki/F%C3%ADsica_nuclear" title="Física nuclear">física nuclear</a> na <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética">Unión Soviética</a>. Logo dirixiu a comisión de <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa_at%C3%B3mica" class="mw-redirect" title="Enerxía atómica">enerxía atómica</a> de Cuba ata que en 1992 foi despedido polo seu pai. "Foi despedido por incompetencia. Isto non é unha monarquía", declarou Fidel nunha ocasión.<a href="#cite_note-:4-328">[328]</a> Anos máis tarde foi asesor do Ministerio de Industria Básica e asesor científico do Consello de Estado.<a href="#cite_note-329">[329]</a> Suicidouse en febreiro de 2018, pouco máis dun ano despois da morte de seu pai, tras estar hospitalizado por <a href="/wiki/Depresi%C3%B3n_(psicolox%C3%ADa)" title="Depresión (psicoloxía)">depresión</a>.<a href="#cite_note-:4-328">[328]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_castro_angel_1954.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Fidel_castro_angel_1954.jpg/220px-Fidel_castro_angel_1954.jpg" decoding="async" width="220" height="129" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Fidel_castro_angel_1954.jpg/330px-Fidel_castro_angel_1954.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Fidel_castro_angel_1954.jpg/440px-Fidel_castro_angel_1954.jpg 2x" data-file-width="2013" data-file-height="1178" /></a><figcaption>Fidel Castro co seu fillo Ángel en <a href="/wiki/1954" title="1954">1954</a>.</figcaption></figure> Mentres Fidel estaba casado con Mirta, tivo unha relación con <a href="/w/index.php?title=Natalia_Revuelta_Clews&action=edit&redlink=1" class="new" title="Natalia Revuelta Clews (a páxina aínda non existe)">Natalia "Naty" Revuelta Clews</a>, que deu a luz á unha filla, <a href="/w/index.php?title=Alina_Fern%C3%A1ndez_Revuelta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alina Fernández Revuelta (a páxina aínda non existe)">Alina Fernández Revuelta</a>.<a href="#cite_note-:5-330">[330]</a> Alina saíu de Cuba en 1993, e pediu asilo nos Estados Unidos, onde presentou un programa de radio e criticou as políticas de seu pai. Cunha muller de nome descoñecido tivo outro fillo, Jorge Ángel Castro. Tivo tamén outra filla, Francisca Pupo (nacida en <a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a>), como resultado dunha relación dunha noite.<a href="#cite_note-331">[331]</a> Fidel tivo ademais outros cinco fillos da súa segunda muller, Dalia Soto del Valle: Antonio, Alejandro, Alexis, Alexander e Ángel Castro Soto del Valle.<a href="#cite_note-:5-330">[330]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg/235px-Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg" decoding="async" width="235" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg/353px-Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg/470px-Arturo_Frondizi_con_Fidel_Castro.jpg 2x" data-file-width="547" data-file-height="365" /></a><figcaption>Fidel Castro xunto ao <a href="/wiki/Presidente_da_Arxentina" class="mw-redirect" title="Presidente da Arxentina">presidente da Arxentina</a> <a href="/w/index.php?title=Alberto_Frondizi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alberto Frondizi (a páxina aínda non existe)">Alberto Frondizi</a>. Esta reunión fixo moito máis tensa a relación de Frondizi cos militares, que logo o derrocaron.</figcaption></figure> Mentres estaban no goberno, os dous amigos máis próximos de Fidel foron o exalcalde da Habana <a href="/w/index.php?title=Pep%C3%ADn_Naranjo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pepín Naranjo (a páxina aínda non existe)">Pepín Naranjo</a> e o seu propio médico persoal, <a href="/w/index.php?title=Ren%C3%A9_Vallejo&action=edit&redlink=1" class="new" title="René Vallejo (a páxina aínda non existe)">René Vallejo</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-326">[326]</a> Dende <a href="/wiki/1980" title="1980">1980</a> ata a súa morte en <a href="/wiki/1995" title="1995">1995</a>, Naranjo encabezou o seu equipo de conselleiros.<a href="#cite_note-332">[332]</a> Mantivo tamén unha profunda amizade coa súa compañeira revolucionaria <a href="/w/index.php?title=Celia_S%C3%A1nchez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Celia Sánchez (a páxina aínda non existe)">Celia Sánchez</a>, que o acompañou case en todas partes durante a década de 1960 e controlou case todo o acceso ao líder.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-326">[326]</a> Así mesmo mantiña boas relacións con numerosas personalidades da cultura, a política e outros campos como o primeiro ministro do Canadá, <a href="/wiki/Pierre_Trudeau" title="Pierre Trudeau">Pierre Trudeau</a>, o presidente francés <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Mitterrand" title="François Mitterrand">François Mitterrand</a>, o magnate multimillonario <a href="/wiki/Ted_Turner" title="Ted Turner">Ted Turner</a>, os actores <a href="/wiki/Jack_Nicholson" title="Jack Nicholson">Jack Nicholson</a>, <a href="/wiki/Danny_Glover" title="Danny Glover">Danny Glover</a>, <a href="/wiki/Harry_Belafonte" title="Harry Belafonte">Harry Belafonte</a>, <a href="/wiki/Chevy_Chase" title="Chevy Chase">Chevy Chase</a>, <a href="/wiki/Vanessa_Redgrave" title="Vanessa Redgrave">Vanessa Redgrave</a>, <a href="/wiki/Robert_Redford" title="Robert Redford">Robert Redford</a>, <a href="/wiki/Dan_Rather" title="Dan Rather">Dan Rather</a>, <a href="/w/index.php?title=Peter_Jennings&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Jennings (a páxina aínda non existe)">Peter Jennings</a>, os cineastas <a href="/wiki/Steven_Spielberg" title="Steven Spielberg">Steven Spielberg</a> e <a href="/wiki/Oliver_Stone" title="Oliver Stone">Oliver Stone</a> ou o exfutbolista <a href="/wiki/Diego_Armando_Maradona" title="Diego Armando Maradona">Diego Armando Maradona</a>, que leva tatuado o rostro de Fidel. Foi tamén foi un bo amigo do novelista colombiano <a href="/wiki/Gabriel_Garc%C3%ADa_M%C3%A1rquez" title="Gabriel García Márquez">Gabriel García Márquez</a>,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986299-333">[333]</a> do americano <a href="/wiki/Ernest_Hemingway" title="Ernest Hemingway">Ernest Hemingway</a> e do presidente de Venezuela, <a href="/wiki/Hugo_Ch%C3%A1vez" title="Hugo Chávez">Hugo Chávez</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Visita_a_Galicia">Visita a Galicia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «Visita a Galicia»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: Visita a Galicia">editar a fonte</a>]</div> En xullo de <a href="/wiki/1992" title="1992">1992</a>, Fidel realizou unha histórica visita a <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a>, para coñecer a terra e a casa natal de seu pai e devolver a visita que <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a> fixera un ano antes a Cuba, país ao que emigrara tamén seu pai e no que vivira durante parte da súa infancia o <a href="/wiki/Presidente_da_Xunta" class="mw-redirect" title="Presidente da Xunta">presidente da Xunta</a>.<a href="#cite_note-334">[334]</a> Aínda que ía ser unha visita de cinco días, finalmente reduciuse a dous. Chegou ao <a href="/wiki/Aeroporto_da_Lavacolla" class="mw-redirect" title="Aeroporto da Lavacolla">aeroporto da Lavacolla</a> a mañá do 27 de xullo, visitou a <a href="/wiki/Praza_do_Obradoiro" title="Praza do Obradoiro">praza do Obradoiro</a> e o <a href="/wiki/P%C3%B3rtico_da_Gloria" title="Pórtico da Gloria">Pórtico da Gloria</a>,<a href="#cite_note-335">[335]</a> onde recibiu as explicacións de <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Carro_Otero" title="Xosé Carro Otero">Xosé Carro Otero</a><a href="#cite_note-336">[336]</a> e percorreu as rúas da zona antiga de <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago</a>. Pola tarde, nun acto organizado polo alcalde comunista de Oleiros, <a href="/wiki/%C3%81ngel_Garc%C3%ADa_Seoane" title="Ángel García Seoane">Ángel García Seoane</a>, deu un discurso no hotel Araguaney, diante de numerosas personalidades galegas como <a href="/wiki/Isaac_D%C3%ADaz_Pardo" title="Isaac Díaz Pardo">Isaac Díaz Pardo</a>, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Xosé Manuel Beiras</a>, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Neira_Vilas" title="Xosé Neira Vilas">Xosé Neira Vilas</a> ou <a href="/wiki/Ux%C3%ADo_Novoneyra" title="Uxío Novoneyra">Uxío Novoneyra</a>. Pechou o discurso co famoso "Patria o muerte. ¡Venceremos!". Logo dirixiuse a <a href="/wiki/Boiro" title="Boiro">Boiro</a>, onde visitou unha conserveira e á <a href="/wiki/A_Pobra_do_Carami%C3%B1al" title="A Pobra do Caramiñal">Pobra do Caramiñal</a>, onde fixo unha pequena viaxe a bordo dun atuneiro.<a href="#cite_note-:9-337">[337]</a> Ao día seguinte visitou a <a href="/wiki/Casa_Consistorial_de_Lugo" class="mw-redirect" title="Casa Consistorial de Lugo">Casa Consistorial de Lugo</a>, onde dixo que para el era unha "grande honra ser descendente de galegos, e que a casa de seu pai non fose un pazo, senón unha casoupa moi humilde". Fidel tamén mencionou "os xenes de rebeldía que hai no espírito galego", e lembrou que moitos dos que o seguiron na loita armada contra <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a> eran orixinarios desta terra.<a href="#cite_note-:9-337">[337]</a> Logo visitou a <a href="/wiki/Muralla_de_Lugo" title="Muralla de Lugo">muralla de Lugo</a> e dirixiuse a <a href="/wiki/Armea,_L%C3%A1ncara" title="Armea, Láncara">Armea</a>, no concello de <a href="/wiki/L%C3%A1ncara" title="Láncara">Láncara</a>, onde foi recibido por unha gran multitude.<a href="#cite_note-338">[338]</a> Alí, acompañado de Fraga, visitou a casa na que nacera <a href="/wiki/%C3%81ngel_Castro_Argiz" title="Ángel Castro Argiz">Ángel Castro Argiz</a> en <a href="/wiki/1875" title="1875">1875</a>, e foi nomeado fillo predilecto. Logo asistiu a unha romaría celebrada nuns terreos da súa familia á que asistiron 700 persoas, ademais de comer <a href="/wiki/Polbo_%C3%A1_feira" title="Polbo á feira">polbo á feira</a> e empanada probou a tradicional <a href="/wiki/Queimada" title="Queimada">queimada</a>, cuxa cerimonia correu a cargo de Fraga, co que logo xogou unha partida de <a href="/wiki/Domin%C3%B3" title="Dominó">dominó</a>.<a href="#cite_note-:9-337">[337]</a><a href="#cite_note-339">[339]</a> A pesar da gran diferenza ideolóxica entre os dous mandatarios, estes estableceron unha gran amizade nun momento no que as relacións entre ambos países eran bastante malas.<a href="#cite_note-340">[340]</a> O director pontevedrés <a href="/w/index.php?title=Manuel_Fern%C3%A1ndez_Vald%C3%A9s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuel Fernández Valdés (a páxina aínda non existe)">Manuel Fernández Valdés</a> realizou un documental titulado <a href="/w/index.php?title=Fraga_y_Fidel_sin_embargo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fraga y Fidel sin embargo (a páxina aínda non existe)">Fraga y Fidel sin embargo</a>, centrado na visita a Galicia do presidente de Cuba.<a href="#cite_note-341">[341]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Legado">Legado</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «Legado»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: Legado">editar a fonte</a>]</div> Fidel Castro foi un dos líderes políticos máis controvertidos da súa época,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour19951-342">[342]</a> inspirando tanto como consternando a xente en todo o mundo durante a súa vida. <a href="/w/index.php?title=The_observer&action=edit&redlink=1" class="new" title="The observer (a páxina aínda non existe)">The observer</a> destacaba trala súa morte que demostrou ser "tan divisivo na morte como en vida" e que os seus "inimigos e admiradores" só estaban de acordo en que "foi unha figura impoñente" nos asuntos internacionais que "transformou unha pequena illa do Caribe nunha gran potencia en materia internacional".<a href="#cite_note-343">[343]</a> <a href="/wiki/The_Daily_Telegraph" title="The Daily Telegraph">The Daily Telegraph</a> sinalaba que en todo o mundo foi "ou ben eloxiado como un valente heroe do pobo, ou denostado como un ditador tolo de poder".<a href="#cite_note-344">[344]</a> Baixo o liderado de Fidel Castro, Cuba converteuse nunha das sociedades máis educadas e máis saudables, así como nun dos estados máis militarizados de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour19951-342">[342]</a> Pouco despois do inicio da revolución levouse a cabo unha xigantesca campaña de alfabetización impulsada polo <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> que sacou o país do seu atraso cultural<a href="#cite_note-:6-345">[345]</a> e reduciu a taxa de analfabetismo que era dun 23,59% en <a href="/wiki/1958" title="1958">1958</a> a só un 3,9% tres anos despois.<a href="#cite_note-:10-346">[346]</a> Décadas despois, o goberno cubano creou un proxecto de cooperación internacional que exportou o sistema de alfabetización cubano a 30 países e sacou do analfabetismo a 10 millóns de persoas.<a href="#cite_note-:10-346">[346]</a> O programa recibiu o Premio de Alfabetización da <a href="/wiki/UNESCO" title="UNESCO">UNESCO</a> en <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a>.<a href="#cite_note-347">[347]</a> Tamén a UNESCO recoñeceu a Cuba como o único país de América Latina e o Caribe en alcanzar os obxectivos da Educación Para Todos no período 2000-2015.<a href="#cite_note-348">[348]</a> Igual que na educación implantouse a sanidade universal e de calidade.<a href="#cite_note-:6-345">[345]</a> Estas medidas provocaron un dos maiores aumentos mundiais da esperanza de vida,<a href="#cite_note-349">[349]</a> ser o primeiro e único país de América Latina en erradicar a desnutrición infantil,<a href="#cite_note-:7-350">[350]</a> ter o mellor sistema educativo dos países da rexión<a href="#cite_note-351">[351]</a> cun 100% de escolaridade e a gratuidade en todos os niveis incluída a universidade,<a href="#cite_note-:7-350">[350]</a> así como un florecemento das artes e os deportes.<a href="#cite_note-:6-345">[345]</a><a href="#cite_note-352">[352]</a><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Castro_sign.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Castro_sign.jpg/220px-Castro_sign.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Castro_sign.jpg/330px-Castro_sign.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Castro_sign.jpg/440px-Castro_sign.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1361" /></a><figcaption>Cartel coa imaxe de Fidel Castro.</figcaption></figure>A pesar do seu pequeno tamaño e peso económico limitado, a Cuba de Fidel gañou un papel importante nos asuntos internacionais.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1952-353">[353]</a> A administración tamén se apoiou fortemente no seu chamamento ao sentimento nacionalista, en particular a hostilidade xeneralizada cara ao goberno dos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>. Segundo Sebastian Balfour, a popularidade doméstica de Fidel derivou do feito de que simbolizaba "unha esperanza de liberación nacional e xustiza social" para gran parte da poboación<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1953-354">[354]</a> e tamén sinalou que en toda Latinoamérica, Castro serviu como "un símbolo de desafío contra o imperialismo económico e cultural continuado dos Estados Unidos".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour195170-355">[355]</a> Do mesmo xeito, o diplomático <a href="/w/index.php?title=Wayne_S._Smith&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wayne S. Smith (a páxina aínda non existe)">Wayne S. Smith</a>, ex xefe da <a href="/w/index.php?title=Secci%C3%B3n_de_Intereses_dos_Estados_Unidos_na_Habana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sección de Intereses dos Estados Unidos na Habana (a páxina aínda non existe)">Sección de Intereses dos Estados Unidos na Habana</a>, observou que a oposición de Fidel á dominación dos Estados Unidos e a transformación de Cuba nun xogador mundial significativo deu lugar a que recibise "cálidos aplausos" en todo o <a href="/wiki/Hemisferio_occidental" title="Hemisferio occidental">hemisferio occidental</a>.<a href="#cite_note-356">[356]</a> Con todo, varios gobernos occidentais e organizacións de <a href="/wiki/Dereitos_humanos" title="Dereitos humanos">dereitos humanos</a> criticaron duramente a Fidel Castro e este espertou unha gran desconfianza nos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003290-291-231">[231]</a> Despois da morte de Fidel, o presidente electo estadounidense <a href="/wiki/Donald_Trump" title="Donald Trump">Donald Trump</a> chamouno "ditador brutal", mentres que o político cubano-americano <a href="/w/index.php?title=Marco_Rubio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marco Rubio (a páxina aínda non existe)">Marco Rubio</a> definiuno como un "ditador malvado e asasino" que converteu a Cuba nunha "illa-prisión empobrecida". Fidel rexeitou publicamente a etiqueta de "ditador", afirmando que constitucionalmente ostentaba menos poder que a maioría dos <a href="/wiki/Xefe_de_Estado" title="Xefe de Estado">xefes de Estado</a> e insistindo en que o seu réxime permitía unha maior implicación democrática na elaboración de políticas que as democracias liberais occidentais.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003292-357">[357]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993592-358">[358]</a> Con todo, os críticos afirman que Castro exercía unha influencia non oficial significativa á parte das súas funcións oficiais.<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003292-357">[357]</a> O biógrafo <a href="/w/index.php?title=Robert_E._Quirk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert E. Quirk (a páxina aínda non existe)">Robert E. Quirk</a> afirmou que Castro exercía o "poder absoluto" en Cuba, aínda que non de forma legal ou constitucional,<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993501-359">[359]</a> mentres que <a href="/w/index.php?title=Peter_Bourne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Bourne (a páxina aínda non existe)">Peter Bourne</a> sostiña que o poder en Cuba estaba "completamente investido" en Castro,<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986263-150">[150]</a> engadindo que era moi raro para "un país e un pobo, estar tan completamente dominados pola personalidade dun home".<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986295-207">[207]</a> <a href="/w/index.php?title=Sebastian_Balfour&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sebastian Balfour (a páxina aínda non existe)">Sebastian Balfour</a> afirmou que a "hexemonía moral e política de Castro" dentro de Cuba diminuíu as oportunidades para o debate democrático e a toma de decisións.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour1995181-360">[360]</a> Describindo a Castro como un "dictador totalitario",<a href="#cite_note-FOOTNOTESondrol1991606-361">[361]</a> <a href="/w/index.php?title=Paul_C._Sondrol&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paul C. Sondrol (a páxina aínda non existe)">Paul C. Sondrol</a> suxeriu que ao liderar "un sistema político en gran parte da súa propia creación e levar o seu selo indeleble", o estilo de liderado de Castro xustificaba comparacións con líderes totalitarios como <a href="/wiki/Mao_Zedong" class="mw-redirect" title="Mao Zedong">Mao Zedong</a>, <a href="/wiki/Hideki_T%C5%8Dj%C5%8D" title="Hideki Tōjō">Hideki Tōjō</a>, <a href="/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin">Iosif Stalin</a>, <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> ou <a href="/wiki/Benito_Mussolini" title="Benito Mussolini">Benito Mussolini</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTESondrol1991619-362">[362]</a> Indicando que había "poucas figuras políticas máis polarizadoras" que Fidel Castro, <a href="/wiki/Amnist%C3%ADa_Internacional" title="Amnistía Internacional">Amnistía Internacional</a> cualificouno de "líder progresista pero profundamente defectuoso". Na súa opinión, debería ser "aplaudido" polas "melloras substanciais" do seu réxime na sanidade e na educación, pero criticou a súa "represión desapiadada á liberdade de expresión".<a href="#cite_note-363">[363]</a> <a href="/wiki/Human_Rights_Watch" title="Human Rights Watch">Human Rights Watch</a> afirmou que o seu goberno construíu unha "maquinaria represiva que privou aos cubanos dos seus dereitos básicos".<a href="#cite_note-FOOTNOTEColtman2003247-248-202">[202]</a> Castro defendeu o historial de dereitos humanos do seu goberno, afirmando que o estado estaba obrigado a limitar as liberdades dos individuos e encarcerar aos implicados en actividades contrarrevolucionarias para protexer os dereitos da poboación colectiva, como o dereito ao emprego, á educación, e asistencia sanitaria.<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993758-364">[364]</a> O historiador e xornalista <a href="/w/index.php?title=Richard_Gott&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Gott (a páxina aínda non existe)">Richard Gott</a> considerou a Fidel Castro "unha das figuras políticas máis extraordinarias do século XX", destacando que se convertera nun heroe mundial ao xeito de <a href="/wiki/Giuseppe_Garibaldi" title="Giuseppe Garibaldi">Giuseppe Garibaldi</a> para persoas en todos os <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_en_v%C3%ADas_de_desenvolvemento" class="mw-redirect" title="Países en vías de desenvolvemento">países en vías de desenvolvemento</a> polos seus esforzos antiimperialistas.<a href="#cite_note-FOOTNOTEGott2004148-365">[365]</a> Balfour afirmou que a historia de Fidel Castro tiña "poucas comparacións na historia contemporánea", xa que non existía outro "líder do Terceiro Mundo" na segunda metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> que tivese "un papel tan prominente e turbulento no escenario internacional" ou que fose <a href="/wiki/Xefe_de_Estado" title="Xefe de Estado">xefe de Estado</a> durante un período tan longo.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBalfour19951-342">[342]</a> Bourne describiu a Castro como "un líder mundial influente" que se gañara "un gran respecto" por parte de persoas de todas as ideoloxías políticas do mundo en desenvolvemento.<a href="#cite_note-FOOTNOTEBourne1986302-366">[366]</a> O primeiro ministro canadense, <a href="/wiki/Justin_Trudeau" title="Justin Trudeau">Justin Trudeau</a>, describiu a Fidel como un "líder destacado" e un "líder máis aló da súa vida, que serviu ao seu pobo".<a href="#cite_note-367">[367]</a> O presidente da <a href="/wiki/Comisi%C3%B3n_Europea" title="Comisión Europea">Comisión Europea</a>, <a href="/wiki/Jean-Claude_Juncker" title="Jean-Claude Juncker">Jean-Claude Juncker</a>, dixo que coa morte de Fidel Castro "o mundo perdía un home que era un heroe para moitos".<a href="#cite_note-368">[368]</a> O presidente ruso, <a href="/wiki/Vladimir_Putin" title="Vladimir Putin">Vladimir Putin</a>, describiuno como "un amigo sincero e fiable de Rusia" e un "símbolo dunha época", mentres que o primeiro ministro chinés <a href="/wiki/Xi_Jinping" title="Xi Jinping">Xi Jinping</a> referiuse de xeito similar a "un compañeiro próximo e un amigo sincero" da China.<a href="#cite_note-:8-369">[369]</a> O primeiro ministro indio, <a href="/wiki/Narendra_Modi" title="Narendra Modi">Narendra Modi</a>, chamouno "unha das personalidades máis icónicas do século XX" e un "gran amigo", mentres que o <a href="/wiki/Presidente_de_Sur%C3%A1frica" title="Presidente de Suráfrica">presidente surafricano</a> <a href="/wiki/Jacob_Zuma" title="Jacob Zuma">Jacob Zuma</a> eloxiou a Castro por axudar aos surafricanos negros na "nosa loita contra o <a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a>".<a href="#cite_note-:8-369">[369]</a> Recibiu numerosos premios e honras de gobernos estranxeiros e foi citado como inspiración para líderes estranxeiros como <a href="/wiki/Ahmed_Ben_Bella" title="Ahmed Ben Bella">Ahmed Ben Bella</a>,<a href="#cite_note-FOOTNOTEQuirk1993424-370">[370]</a> e <a href="/wiki/Nelson_Mandela" title="Nelson Mandela">Nelson Mandela</a>, quen posteriormente lle concedeu o máximo premio civil de Suráfrica para estranxeiros, a <a href="/w/index.php?title=Orde_da_Boa_Esperanza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orde da Boa Esperanza (a páxina aínda non existe)">Orde da Boa Esperanza</a>.<a href="#cite_note-371">[371]</a> O biógrafo <a href="/w/index.php?title=Volka_Skierka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Volka Skierka (a páxina aínda non existe)">Volka Skierka</a> afirmou que "pasará á historia como un dos poucos revolucionarios que seguiu fiel aos seus principios".<a href="#cite_note-FOOTNOTESkierka200624-372">[372]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="En_Cuba">En Cuba</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «En Cuba»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: En Cuba">editar a fonte</a>]</div> Tras a súa morte, a <a href="/wiki/Asemblea_Nacional_do_Poder_Popular" class="mw-redirect" title="Asemblea Nacional do Poder Popular">Asemblea Nacional do Poder Popular</a> aprobou unha lei que prohibe utilizar o nome de Fidel Castro para nomear espazos públicos ou monumentos, cumprindo así a vontade do propio Fidel, de "evitar toda manifestación de <a href="/wiki/Culto_%C3%A1_personalidade" title="Culto á personalidade">culto á personalidade</a>".<a href="#cite_note-373">[373]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Intentos_de_asasinato">Intentos de asasinato</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «Intentos de asasinato»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: Intentos de asasinato">editar a fonte</a>]</div> Durante o seu longo mandato, Fidel Castro sufriu centos de intentos de asasinato, a maioría obra da CIA e de exiliados cubanos. Ata <a href="/wiki/2007" title="2007">2007</a>, contabilizáronse 638 intentos de asasinalo.<a href="#cite_note-:112-374">[374]</a> Aínda que a CIA e o goberno estadounidense tentaron evitar que os relacionasen con estes feitos, a súa implicación quedou probada, en ocasións grazas a documentos secretos filtrados.<a href="#cite_note-:122-375">[375]</a> Como exemplo están as chamadas <a href="/w/index.php?title=Xoias_da_Familia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xoias da Familia (a páxina aínda non existe)">Xoias da Familia</a>, uns documentos filtrados da CIA cos que, entre outros asuntos, saíu á luz unha conversa do presidente <a href="/wiki/Gerald_Ford" class="mw-redirect" title="Gerald Ford">Gerald Ford</a> co director da CIA, <a href="/w/index.php?title=William_Colby&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Colby (a páxina aínda non existe)">William Colby</a>, no que este último recoñecía os seus intentos por asasinar a Fidel e a outros líderes estranxeiros.<a href="#cite_note-376">[376]</a> Un dos intentos máis famosos foi o da fabricación dun <a href="/wiki/Puro" title="Puro">puro</a> explosivo, que tiña como misión estourarlle na cara. Noutra ocasión, un axente da CIA levaba un <a href="/wiki/Bol%C3%ADgrafo" title="Bolígrafo">bolígrafo</a> cunha <a href="/wiki/Xiringa" title="Xiringa">xiringa</a> oculta para inxectarlla a Castro, casualmente o día que <a href="/wiki/John_F._Kennedy" title="John F. Kennedy">Kennedy</a> foi asasinado, pero fracasou.<a href="#cite_note-:122-375">[375]</a> Tamén tentaron matalo con cianuro nun batido, cun traxe de mergullador envelenado, con moluscos explosivos, por medio da súa ex-amante <a href="/w/index.php?title=Marita_Lorenz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marita Lorenz (a páxina aínda non existe)">Marita Lorenz</a> ou directamente tiroteado.<a href="#cite_note-:112-374">[374]</a> Moitos dos intentos de asasinato contra Fidel foron obra do terrorista cubano e axente da CIA, <a href="/w/index.php?title=Luis_Posada_Carriles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luis Posada Carriles (a páxina aínda non existe)">Luis Posada Carriles</a>.<a href="#cite_note-377">[377]</a> Foi sonada a súa detención en <a href="/wiki/Cidade_de_Panam%C3%A1" title="Cidade de Panamá">Cidade de Panamá</a> no ano <a href="/wiki/2000" title="2000">2000</a>, en posesión de explosivos, xusto cando Fidel Castro se atopaba alí para o <a href="/w/index.php?title=Cumio_Iberoamericano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cumio Iberoamericano (a páxina aínda non existe)">Cumio Iberoamericano</a>.<a href="#cite_note-378">[378]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Premios_e_condecoracións">Premios e condecoracións</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «Premios e condecoracións»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: Premios e condecoracións">editar a fonte</a>]</div> Fidel Castro recibiu ducias de premios, condecoracións e ordes honoríficas de numerosos Estados, como o <a href="/wiki/Premio_Lenin_da_Paz" title="Premio Lenin da Paz">Premio Lenin da Paz</a>,<a href="#cite_note-379">[379]</a> o título de <a href="/wiki/Heroe_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Heroe da Unión Soviética">Heroe da Unión Soviética</a>,<a href="#cite_note-380">[380]</a> a <a href="/w/index.php?title=Orde_da_Estrela_de_Ouro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orde da Estrela de Ouro (a páxina aínda non existe)">Orde da Estrela de Ouro</a> de <a href="/wiki/Vietnam" title="Vietnam">Vietnam</a>,<a href="#cite_note-381">[381]</a> a <a href="/w/index.php?title=Orde_Agostinho_Neto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orde Agostinho Neto (a páxina aínda non existe)">Orde Agostinho Neto</a> de <a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a><a href="#cite_note-382">[382]</a> ou a <a href="/w/index.php?title=Medalla_de_Ouro_do_Senado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medalla de Ouro do Senado (a páxina aínda non existe)">Medalla de Ouro do Senado</a> de <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>.<a href="#cite_note-383">[383]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Na_cultura_popular">Na cultura popular</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «Na cultura popular»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: Na cultura popular">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Na_música">Na música</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «Na música»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: Na música">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>É o tema central da canción "<a href="/wiki/Y_en_eso_lleg%C3%B3_Fidel" title="Y en eso llegó Fidel">Y en eso llegó Fidel</a>" de <a href="/wiki/Carlos_Puebla" title="Carlos Puebla">Carlos Puebla</a>.<a href="#cite_note-:11-384">[384]</a> Tamén Carlos Puebla lle adicou o tema "Gracias, Fidel" e mencionouno en "<a href="/wiki/Hasta_siempre,_comandante" title="Hasta siempre, comandante">Hasta siempre, comandante</a>".</li> <li>O cantautor <a href="/wiki/Silvio_Rodr%C3%ADguez" title="Silvio Rodríguez">Silvio Rodríguez</a> inspirouse en Fidel para compoñer a canción "El necio".<a href="#cite_note-385">[385]</a></li> <li>O grupo chileno <a href="/wiki/Quilapay%C3%BAn" title="Quilapayún">Quilapayún</a> adicoulle a canción "Un son para Cuba", con letras de <a href="/wiki/Pablo_Neruda" title="Pablo Neruda">Pablo Neruda</a>.<a href="#cite_note-:11-384">[384]</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%ADctor_Jara" title="Víctor Jara">Víctor Jara</a> alabou a Fidel, a <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a> e á revolución en "A Cuba".<a href="#cite_note-386">[386]</a></li> <li>O músico <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">portorriqueño</a> <a href="/wiki/Daniel_Santos" title="Daniel Santos">Daniel Santos</a> adicoulle a canción "Si Fidel es comunista".<a href="#cite_note-387">[387]</a></li> <li>O compositor arxentino <a href="/wiki/Osvaldo_Pugliese" title="Osvaldo Pugliese">Osvaldo Pugliese</a> foi autor da <a href="/wiki/Milonga" title="Milonga">milonga</a> titulada "Milonga para Fidel".<a href="#cite_note-388">[388]</a></li> <li><a href="/wiki/Celina_y_Reutilio" title="Celina y Reutilio">Celina y Reutilio</a> compuxéronlle o tema "Qué viva Fidel".<a href="#cite_note-389">[389]</a><a href="#cite_note-390">[390]</a></li> <li>O cantante <a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">guatemalteco</a> <a href="/wiki/Ricardo_Arjona" title="Ricardo Arjona">Ricardo Arjona</a> mencionouno en "Si el norte fuera el sur",<a href="#cite_note-391">[391]</a> "Ella y él" e "Puente".</li> <li>O compositor <a href="/w/index.php?title=Eduardo_Saborit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eduardo Saborit (a páxina aínda non existe)">Eduardo Saborit</a> adicou varias cancións á Revolución e a Fidel como "Los barbudos"<a href="#cite_note-392">[392]</a> ou "Cuba, qué linda es Cuba", esta última con varias versións de artistas como <a href="/w/index.php?title=Ram%C3%B3n_Veloz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ramón Veloz (a páxina aínda non existe)">Ramón Veloz</a>,<a href="#cite_note-393">[393]</a> ou a <a href="/wiki/Banda_Bassotti" title="Banda Bassotti">Banda Bassotti</a>.<a href="#cite_note-394">[394]</a></li> <li>Varios presos políticos arxentinos durante a ditadura de <a href="/wiki/Alejandro_Agust%C3%ADn_Lanusse" title="Alejandro Agustín Lanusse">Alejandro Agustín Lanusse</a> escribiron no cárcere "Chamamé a Cuba", na defensa da revolución cubana e de Fidel.<a href="#cite_note-395">[395]</a> O tema foi interpretado por cantantes como <a href="/wiki/Soledad_Bravo" title="Soledad Bravo">Soledad Bravo</a>.<a href="#cite_note-396">[396]</a></li> <li>O poeta <a href="/wiki/Sandinismo" title="Sandinismo">sandinista</a> <a href="/w/index.php?title=Tom%C3%A1s_Borge&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tomás Borge (a páxina aínda non existe)">Tomás Borge</a> escribiu o poema "Retrato de Fidel con palomas", que foi musicalizado por <a href="/w/index.php?title=Carlos_Mej%C3%ADa_Godoy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carlos Mejía Godoy (a páxina aínda non existe)">Carlos Mejía Godoy</a> e cantado entre outros por <a href="/w/index.php?title=Marcela_P%C3%A9rez_Silva&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marcela Pérez Silva (a páxina aínda non existe)">Marcela Pérez Silva</a>.<a href="#cite_note-397">[397]</a></li> <li>O <a href="/wiki/Reggaeton" class="mw-redirect" title="Reggaeton">reguetoneiro</a> cubano <a href="/w/index.php?title=Baby_Lores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baby Lores (a páxina aínda non existe)">Baby Lores</a>, que se tatuou a cara de Fidel nun brazo, adicoulle a canción "Creo".<a href="#cite_note-398">[398]</a></li> <li>Tamén a <a href="/wiki/Banda_Bassotti" title="Banda Bassotti">Banda Bassotti</a> gravou con <a href="/wiki/Pulpul" class="mw-redirect" title="Pulpul">Pulpul</a> "Viento Nuevo" na que se menciona a Fidel.<a href="#cite_note-399">[399]</a></li> <li>O grupo venezolano <a href="/w/index.php?title=Lloviznando_Cantos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lloviznando Cantos (a páxina aínda non existe)">Lloviznando Cantos</a> compuxo o tema "Fidel Castro en su día" con letra do escritor <a href="/w/index.php?title=Aquiles_Nazoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aquiles Nazoa (a páxina aínda non existe)">Aquiles Nazoa</a>.<a href="#cite_note-400">[400]</a></li> <li>Varios artistas cubanos lanzaron en 2016 a canción "Un hombre que sueña", para conmemorar o 90 aniversario de Fidel Castro.<a href="#cite_note-401">[401]</a></li> <li>O cantautor <a href="/w/index.php?title=Ra%C3%BAl_Torres&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raúl Torres (a páxina aínda non existe)">Raúl Torres</a> escribiu "Cabalgando con Fidel"<a href="#cite_note-402">[402]</a> e "Laureles y Olivo"<a href="#cite_note-403">[403]</a> na memoria de Castro.</li> <li>O grupo <a href="/wiki/Los_Chikos_del_Ma%C3%ADz" title="Los Chikos del Maíz">Los Chikos del Maíz</a> menciona a Fidel en varias das súas cancións como "Los Invisibles"<a href="#cite_note-404">[404]</a> ou "No gods, no masters, no hipsters".<a href="#cite_note-405">[405]</a></li> <li>No tema "Brindis", <a href="/w/index.php?title=Brams&action=edit&redlink=1" class="new" title="Brams (a páxina aínda non existe)">Brams</a> e <a href="/wiki/Negu_Gorriak" title="Negu Gorriak">Negu Gorriak</a> brindan por unha Cuba libre e por Fidel.<a href="#cite_note-406">[406]</a></li> <li>O grupo <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">madrileño</a> de <a href="/wiki/Punk" title="Punk">punk</a> <a href="/wiki/Derribos_Arias" title="Derribos Arias">Derribos Arias</a> menciónao na canción Misiles hacia Cuba, de <a href="/wiki/1983" title="1983">1983</a>.<a href="#cite_note-407">[407]</a></li> <li>A banda galega de rap <a href="/wiki/Ezetaerre" title="Ezetaerre">Ezetaerre</a> menciona a Fidel en "Notas do arnauta".<a href="#cite_note-408">[408]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filmografía">Filmografía</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=34" title="Editar a sección: «Filmografía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=34" title="Editar o código fonte da sección: Filmografía">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sobre_a_súa_vida">Sobre a súa vida</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=35" title="Editar a sección: «Sobre a súa vida»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=35" title="Editar o código fonte da sección: Sobre a súa vida">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>O director cubano <a href="/w/index.php?title=Santiago_%C3%81lvarez_(diretor)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Santiago Álvarez (diretor) (a páxina aínda non existe)">Santiago Álvarez</a> ten realizado multitude de documentais nos que Castro tiña un papel fundamental, como <a href="/w/index.php?title=Segunda_Declaraci%C3%B3n_de_La_Habana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Segunda Declaración de La Habana (a páxina aínda non existe)">Segunda Declaración de La Habana</a> (<a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a>), <a href="/w/index.php?title=Mi_hermano_Fidel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mi hermano Fidel (a páxina aínda non existe)">Mi hermano Fidel</a> (<a href="/wiki/1977" title="1977">1977</a>), <a href="/w/index.php?title=El_octubre_de_todos&action=edit&redlink=1" class="new" title="El octubre de todos (a páxina aínda non existe)">El octubre de todos</a> (<a href="/wiki/1977" title="1977">1977</a>) ou <a href="/w/index.php?title=Y_la_noche_se_hizo_arco%C3%ADris&action=edit&redlink=1" class="new" title="Y la noche se hizo arcoíris (a páxina aínda non existe)">Y la noche se hizo arcoíris</a> (<a href="/wiki/1978" title="1978">1978</a>).</li> <li><a href="/w/index.php?title=Fidel:_La_historia_no_contada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fidel: La historia no contada (a páxina aínda non existe)">Fidel: La historia no contada</a> ou Fidel (<a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a>) é un documental <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">estadounidense</a> de <a href="/w/index.php?title=Estela_Bravo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Estela Bravo (a páxina aínda non existe)">Estela Bravo</a> no que se recopilan algunhas imaxes da vida de Castro, así como do proceso revolucionario, con comentarios de intelectuais e celebridades dos Estados Unidos.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Comandante_(documental)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comandante (documental) (a páxina aínda non existe)">Comandante</a> (<a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a>), é unha película documental dirixida por <a href="/wiki/Oliver_Stone" title="Oliver Stone">Oliver Stone</a> que resume trinta horas de entrevistas con Fidel Castro sobre diversos aspectos da súa vida.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Looking_for_Fidel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Looking for Fidel (a páxina aínda non existe)">Looking for Fidel</a> (<a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a>), é a continuación de Comandante, dirixida tamén por Oliver Stone na que o director estadounidense regresa a Cuba para preguntarlle a Castro, nun ton máis duro, polas polémicas detencións e as tres execucións de abril de 2003.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Moi_Fidel_Castro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moi Fidel Castro (a páxina aínda non existe)">Moi Fidel Castro</a> (2004) é unha serie de entrevistas realizadas por <a href="/wiki/Ignacio_Ramonet" title="Ignacio Ramonet">Ignacio Ramonet</a> e dirixidas por <a href="/w/index.php?title=Axel_Ramonet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Axel Ramonet (a páxina aínda non existe)">Axel Ramonet</a> para televisión e posteriormente publicadas en DVD. Estas entrevistas, entre outras, forman parte do libro de Ramonet <a href="/w/index.php?title=Cien_horas_con_Fidel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cien horas con Fidel (a páxina aínda non existe)">Cien horas con Fidel</a>.</li> <li>A serie documental <a href="/w/index.php?title=Cuba:_Caminos_de_revoluci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cuba: Caminos de revolución (a páxina aínda non existe)">Cuba: Caminos de revolución</a> (<a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a>) é unha produción do <a href="/w/index.php?title=ICAIC&action=edit&redlink=1" class="new" title="ICAIC (a páxina aínda non existe)">ICAIC</a> e da compañía española Impulso que vonys o proceso revolucionario cubano en clave documental e dedica o capítulo titulado Momentos con Fidel á vida pública do presidente cubano.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Na_ficción">Na ficción</h4>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=36" title="Editar a sección: «Na ficción»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=36" title="Editar o código fonte da sección: Na ficción">editar a fonte</a>]</div> <table class="wikitable"> <caption> </caption> <tbody><tr> <th>Ano </th> <th>Película </th> <th>Director </th> <th>Actor </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/1969" title="1969">1969</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Che!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Che! (a páxina aínda non existe)">Che!</a> </td> <td><a href="/wiki/Richard_Fleischer" title="Richard Fleischer">Richard Fleischer</a> </td> <td><a href="/wiki/Jack_Palance" title="Jack Palance">Jack Palance</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=%C2%A1Fidel!&action=edit&redlink=1" class="new" title="¡Fidel! (a páxina aínda non existe)">¡Fidel!</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=David_Attwood&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Attwood (a páxina aínda non existe)">David Attwood</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=V%C3%ADctor_Hugo_Martin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Víctor Hugo Martin (a páxina aínda non existe)">Víctor Hugo Martin</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Che_Guevara_(pel%C3%ADcula_de_2005)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Che Guevara (película de 2005) (a páxina aínda non existe)">Che Guevara</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Josh_Evans&action=edit&redlink=1" class="new" title="Josh Evans (a páxina aínda non existe)">Josh Evans</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Enrico_Lo_Verso&action=edit&redlink=1" class="new" title="Enrico Lo Verso (a páxina aínda non existe)">Enrico Lo Verso</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/2007" title="2007">2007</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Dios_o_demonio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dios o demonio (a páxina aínda non existe)">Dios o demonio</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Alejandro_Gonz%C3%A1lez_Padilla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alejandro González Padilla (a páxina aínda non existe)">Alejandro González Padilla</a> </td> <td><a href="/wiki/Juan_Luis_Galiardo" title="Juan Luis Galiardo">Juan Luis Galiardo</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> </td> <td><a href="/wiki/Che:_guerrilla" class="mw-redirect" title="Che: guerrilla">Che: Guerrilla</a> </td> <td><a href="/wiki/Steven_Soderbergh" title="Steven Soderbergh">Steven Soderbergh</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Demi%C3%A1n_Bichir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demián Bichir (a páxina aínda non existe)">Demián Bichir</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=37" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=37" title="Editar o código fonte da sección: Notas">editar a fonte</a>]</div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> Segundo as fontes do seu irmán Ramón, Fidel, nacería un ano máis tarde, en 1927. Avanzouse a súa data de nacemento nun ano para poder inscribilo antes na escola. A data administrativa do nacemento de Fidel Castro, certificada polo Consello de Estado, é a do 13 de outono de 1926. Ver tamén a Martin: The Early Fidel, p. 5 e 235; Boume, p. 41. </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <cite class="citation news">Roque, Adalberto (26 de novembro de 2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161126195401/http://galego.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2016/11/26/muere-fidel-castro-90-anos/00031480144050887528434.htm">"Morre Fidel Castro aos 90 anos"</a>. <a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://galego.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2016/11/26/muere-fidel-castro-90-anos/00031480144050887528434.htm">o orixinal</a> o 26 de novembro de 2016. Consultado o 26 de novembro de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Morre+Fidel+Castro+aos+90+anos&rft.aufirst=Adalberto&rft.aulast=Roque&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Voz+de+Galicia&rft_id=http%3A%2F%2Fgalego.lavozdegalicia.es%2Fnoticia%2Finternacional%2F2016%2F11%2F26%2Fmuere-fidel-castro-90-anos%2F00031480144050887528434.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <cite class="citation book">Norton, Mary Beth; Kamensky, Jane; Sheriff, Carol; Blight, David W.; Chudacoff, Howard (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=ocETCgAAQBAJ&pg=PA582&lpg=PA582&dq=%22There+is,+of+course,+little+or+no+independence+left+Cuba+under+the+Platt+Amendment%22&source=bl&ots=aQAo_jGDsZ&sig=ACfU3U3-6HRf8c96fscjO3zxhsiq9AzARA&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwjK3pPL0MzqAhXDoXEKHchFC_oQ6AEwAXoECAkQAQ#v=onepage&q=%22There%20is%2C%20of%20course%2C%20little%20or%20no%20independence%20left%20Cuba%20under%20the%20Platt%20Amendment%22&f=false">A People and a Nation: A History of the United States</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Cengage Learning. p. 582. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9781133312727" title="Especial:Fontes bibliográficas/9781133312727">9781133312727</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Blight%2C+David+W.&rft.au=Chudacoff%2C+Howard&rft.au=Kamensky%2C+Jane&rft.au=Sheriff%2C+Carol&rft.aufirst=Mary+Beth&rft.aulast=Norton&rft.btitle=A+People+and+a+Nation%3A+A+History+of+the+United+States&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.isbn=9781133312727&rft.pages=582&rft.pub=Cengage+Learning&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DocETCgAAQBAJ%26pg%3DPA582%26lpg%3DPA582%26dq%3D%2522There%2Bis%2C%2Bof%2Bcourse%2C%2Blittle%2Bor%2Bno%2Bindependence%2Bleft%2BCuba%2Bunder%2Bthe%2BPlatt%2BAmendment%2522%26source%3Dbl%26ots%3DaQAo_jGDsZ%26sig%3DACfU3U3-6HRf8c96fscjO3zxhsiq9AzARA%26hl%3Dgl%26sa%3DX%26ved%3D2ahUKEwjK3pPL0MzqAhXDoXEKHchFC_oQ6AEwAXoECAkQAQ%23v%3Donepage%26q%3D%2522There%2520is%252C%2520of%2520course%252C%2520little%2520or%2520no%2520independence%2520left%2520Cuba%2520under%2520the%2520Platt%2520Amendment%2522%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet2007-4">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007_4-0">4,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007_4-1">4,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007_4-2">4,2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007_4-3">4,3</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007_4-4">4,4</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>. </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190802165513/https://www.xenealoxia.org/linaxes/celebridades/1002-fidel-castro-ruz-presidente-de-la-republica-de-cuba">"Fidel Castro Ruz. Presidente de la República de Cuba"</a>. www.xenealoxia.org (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.xenealoxia.org/linaxes/celebridades/1002-fidel-castro-ruz-presidente-de-la-republica-de-cuba">o orixinal</a> o 02 de agosto de 2019. Consultado o 2 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+Ruz.+Presidente+de+la+Rep%C3%BAblica+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.xenealoxia.org&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.xenealoxia.org%2Flinaxes%2Fcelebridades%2F1002-fidel-castro-ruz-presidente-de-la-republica-de-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet200763-65-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet200763-65_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 63-65. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198629-30-7"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198629-30_7-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 29-30. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman20035-6-8"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman20035-6_8-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 5-6. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet200759-60-9"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet200759-60_9-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 59-60. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman20036-7-10"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman20036-7_10-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 6-7. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198614-15-11"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198614-15_11-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 14-15. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFuentes200417-12"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFuentes200417_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuentes2004">Fuentes 2004</a>, p. 17. </li> <li id="cite_note-:0-13">↑ <a href="#cite_ref-:0_13-0">13,0</a> <a href="#cite_ref-:0_13-1">13,1</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/2005/esp/f171105e.html">"Discurso pronunciado por Fidel no acto polo 60º aniversario do seu ingreso na Universidade da Habana"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 17 de novembro de 2005. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+pronunciado+por+Fidel+no+acto+polo+60%BA+aniversario+do+seu+ingreso+na+Universidade+da+Habana&rft.chron=17+de+novembro+de+2005&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F2005%2Fesp%2Ff171105e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198640-41-14"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198640-41_14-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 40-41. </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070509110211/http://www.trabajadores.cubaweb.cu/SUPLEMENTO-HISTORIA/revolucion/el-primer.htm">"El primer campo de batalla de Fidel Castro"</a>. www.trabajadores.cubaweb.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.trabajadores.cubaweb.cu/SUPLEMENTO-HISTORIA/revolucion/el-primer.htm">o orixinal</a> o 09 de maio de 2007. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+primer+campo+de+batalla+de+Fidel+Castro&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.trabajadores.cubaweb.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.trabajadores.cubaweb.cu%2FSUPLEMENTO-HISTORIA%2Frevolucion%2Fel-primer.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198642-16"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198642_16-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 42. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200336-37-17">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200336-37_17-0">17,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200336-37_17-1">17,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 36-37. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198657-18"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198657_18-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 57. </li> <li id="cite_note-:1-19">↑ <a href="#cite_ref-:1_19-0">19,0</a> <a href="#cite_ref-:1_19-1">19,1</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=Y0diDUzGO0s">Documental "Fidel entre nosotros"</a> (Youtube) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Documental+%22Fidel+entre+nosotros%22&rft.date=2016&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DY0diDUzGO0s&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk199329-20"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199329_20-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 29. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200352-53-21">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200352-53_21-0">21,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200352-53_21-1">21,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 52-53. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELópez_Ávalos2003119-120-22"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELópez_Ávalos2003119-120_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFLópez_Ávalos2003">López Ávalos 2003</a>, p. 119-120. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198668–69-23"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198668–69_23-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 68–69. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200366-24">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200366_24-0">24,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200366_24-1">24,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 66. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk199350-52-25"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199350-52_25-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 50-52. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne198673-26"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne198673_26-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 73. </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070928002137/http://www.ain.cu/moncada50/jul22iggrelata03.htm">"Resumo das conversacións mantidas polo presidente cubano con xornalistas suecos que o acompañaron a percorrer os escenarios dos sucesos do 26 de xullo de 1953."</a>. www.ain.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ain.cu/moncada50/jul22iggrelata03.htm">o orixinal</a> o 20 de agosto de 2003. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Resumo+das+conversaci%C3%B3ns+mantidas+polo+presidente+cubano+con+xornalistas+suecos+que+o+acompa%C3%B1aron+a+percorrer+os+escenarios+dos+sucesos+do+26+de+xullo+de+1953.&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ain.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ain.cu%2Fmoncada50%2Fjul22iggrelata03.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190805180226/https://www.telesurtv.net/news/Fidel-castro-90-anos-de-ejemplo-20160720-0012.html">"Fidel: 90 años de ejemplo"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.telesurtv.net/news/Fidel-castro-90-anos-de-ejemplo-20160720-0012.html">o orixinal</a> o 05 de agosto de 2019. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel%3A+90+a%C3%B1os+de+ejemplo&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.telesurtv.net%2Fnews%2FFidel-castro-90-anos-de-ejemplo-20160720-0012.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070526073554/http://www.radiohc.cu/moncada/asalto.htm">"El Asalto al cuartel "Moncada" en Santiago de Cuba."</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiohc.cu/moncada/asalto.htm">o orixinal</a> o 26 de maio de 2007. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+Asalto+al+cuartel+%22Moncada%22+en+Santiago+de+Cuba.&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.radiohc.cu%2Fmoncada%2Fasalto.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/granmad/secciones/26-julio-2011/del-moncada/articulo-7.html">"Los días del Moncada"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 24 de xullo de 1996. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Los+d%C3as+del+Moncada&rft.chron=24+de+xullo+de+1996&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Fgranmad%2Fsecciones%2F26-julio-2011%2Fdel-moncada%2Farticulo-7.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk199357-31"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199357_31-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 57. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200393-32"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200393_32-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 93. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200395-96-33"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200395-96_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 95-96. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986102-103-34">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986102-103_34-0">34,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986102-103_34-1">34,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 102-103. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk199380-85-35">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199380-85_35-0">35,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199380-85_35-1">35,1</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 80-85. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003100-36"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003100_36-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 100. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986109-111-37">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986109-111_37-0">37,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986109-111_37-1">37,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 109-111. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk199385-38"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk199385_38-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 85. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jornada.com.mx/2001/12/11/03an1cul.html">"Por vez primera en México se exhibe el testimonio fotográfico del Che Guevara"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 11 de decembro de 2001. Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Por+vez+primera+en+M%C3%A9xico+se+exhibe+el+testimonio+fotogr%C3%A1fico+del+Che+Guevara&rft.chron=11+de+decembro+de+2001&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jornada.com.mx%2F2001%2F12%2F11%2F03an1cul.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986115-117-40"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986115-117_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 115-117. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993105-106-41"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993105-106_41-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 105-106. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003105-110-42"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003105-110_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 105-110. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986111-124-43"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986111-124_43-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 111-124. </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fidelcastro.cu/es/documentos/carta-de-mexico-1956">"Carta de México"</a>. www.fidelcastro.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Carta+de+M%C3%A9xico&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fidelcastro.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fidelcastro.cu%2Fes%2Fdocumentos%2Fcarta-de-mexico-1956&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986134-136-45">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986134-136_45-0">45,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986134-136_45-1">45,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 134-136. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003114-117-46">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003114-117_46-0">46,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003114-117_46-1">46,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 114-117. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986137-47"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986137_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 137. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986139-48"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986139_48-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 139. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003122-49"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003122_49-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 122. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993130-50"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993130_50-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 130. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986142-143-51">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986142-143_51-0">51,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986142-143_51-1">51,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 142-143. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986155-52"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986155_52-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 155. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003129-130-53">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003129-130_53-0">53,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003129-130_53-1">53,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 129-130. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993181-183-54"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993181-183_54-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 181-183. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-55">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986158_55-0">55,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986158_55-1">55,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 158. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003135-56"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003135_56-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 135. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986158-159-57">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986158-159_57-0">57,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986158-159_57-1">57,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 158-159. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://docplayer.es/18715670-Entrevista-con-el-sr-fulgencio-ruben-batista-y-godinez-hijo-del-general-fulgencio-batista-y-zaldivar-emilio-ichikawa.html">"Entrevista a Fulgencio Rubén Batista"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Entrevista+a+Fulgencio+Rub%C3%A9n+Batista&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fdocplayer.es%2F18715670-Entrevista-con-el-sr-fulgencio-ruben-batista-y-godinez-hijo-del-general-fulgencio-batista-y-zaldivar-emilio-ichikawa.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003137-59"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003137_59-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 137. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986160-60"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986160_60-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 160. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993211-61"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993211_61-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 211. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f010159e.html">"Discurso de Fidel Castro en Santiago o 1 de xaneiro de 1959"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+en+Santiago+o+1+de+xaneiro+de+1959&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff010159e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986162-163-63"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986162-163_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 162-163. </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161129124126/http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f080159e.html">"Discurso de Fidel tras a súa chegada á Habana"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f080159e.html">o orixinal</a> o 29 de novembro de 2016. Consultado o 5 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+tras+a+s%C3%BAa+chegada+%C3%A1+Habana&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff080159e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150823115521/http://www.cubaperiodistas.cu/prensa/periodismo_revolucion.html">"El periodismo en la Revolución Cubana"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 25 de novembro de 2004. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubaperiodistas.cu/prensa/periodismo_revolucion.html">o orixinal</a> o 23 de agosto de 2015. Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+periodismo+en+la+Revoluci%C3%B3n+Cubana&rft.chron=25+de+novembro+de+2004&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubaperiodistas.cu%2Fprensa%2Fperiodismo_revolucion.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:2-66">↑ <a href="#cite_ref-:2_66-0">66,0</a> <a href="#cite_ref-:2_66-1">66,1</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f210159e.html">"Discurso de Fidel Castro no Palacio presidencial o 21 de xaneiro de 1959"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+no+Palacio+presidencial+o+21+de+xaneiro+de+1959&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff210159e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <cite class="citation news">Tellería Alfaro, Evelio (20 de xaneiro de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070509101754/http://www.trabajadores.cubaweb.cu/suplemento-historia/revolucion/eta-operacion%20verdad.htm">"Operación Verdad: contra la desinformación del imperio"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.trabajadores.cu/20180723/revolucion-revolucion-fotos/">o orixinal</a> o 28 de xaneiro de 2007. Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Operaci%C3%B3n+Verdad%3A+contra+la+desinformaci%C3%B3n+del+imperio&rft.aufirst=Evelio&rft.aulast=Teller%C3a+Alfaro&rft.chron=20+de+xaneiro+de+2007&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.trabajadores.cu%2F20180723%2Frevolucion-revolucion-fotos%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f230159e.html">"Discurso de Fidel Castro en Caracas o 23 de xaneiro de 1959"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+en+Caracas+o+23+de+xaneiro+de+1959&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff230159e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070928202612/http://www.cubainformacion.tv/index.php?option=com_content&task=view&id=346&Itemid=99999999">"Vídeo da viaxe de Fidel a Venezuela"</a>. www.cubainformacion.tv (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubainformacion.tv/index.php?option=com_content&task=view&id=346&Itemid=99999999">o orixinal</a> o 28 de setembro de 2007. Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=V%C3deo+da+viaxe+de+Fidel+a+Venezuela&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cubainformacion.tv&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubainformacion.tv%2Findex.php%3Foption%3Dcom_content%26task%3Dview%26id%3D346%26Itemid%3D99999999&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f240159e.html">"Discurso de Fidel Castro no Congreso venezolano en 1959"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+no+Congreso+venezolano+en+1959&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff240159e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/c160259e.html">"Discurso de Fidel Castro na súa toma de posesión como primeiro ministro"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+na+s%C3%BAa+toma+de+posesi%C3%B3n+como+primeiro+ministro&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Fc160259e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070905015432/http://www.uruguay2030.com/laonda/laonda/1-100/15/El%20historico%20apreton%20de%20manos%20de%20Clinton%20y%20Castro.htm">"El histórico apretón de manos de Clinton y Castro"</a>. Setembro de 2000. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.laondadigital.uy/LaOnda2/001-100/15/El%20historico%20apreton%20de%20manos%20de%20Clinton%20y%20Castro.htm">o orixinal</a> o 30 de outubro de 2006. Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+hist%C3%B3rico+apret%C3%B3n+de+manos+de+Clinton+y+Castro&rft.chron=Setembro+de+2000&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.laondadigital.uy%2FLaOnda2%2F001-100%2F15%2FEl%2520historico%2520apreton%2520de%2520manos%2520de%2520Clinton%2520y%2520Castro.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003155-157-73"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003155-157_73-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 155-157. </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f210459e.html">"Discurso de Fidel Castro en Lawrenceville School"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+en+Lawrenceville+School&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff210459e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f200459e.html">"Discurso de Fidel Castro en Princeton"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+en+Princeton&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff200459e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1959/esp/f240459e.html">"Discurso de Fidel Castro en Central Park"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+en+Central+Park&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1959%2Fesp%2Ff240459e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cbc.ca/news/canada/montreal/fidel-castro-visit-montreal-april-1959-1.3871200">"How 1 man brought Fidel Castro to Montreal in April 1959"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 28 de novembro de 2016. Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=How+1+man+brought+Fidel+Castro+to+Montreal+in+April+1959&rft.chron=28+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cbc.ca%2Fnews%2Fcanada%2Fmontreal%2Ffidel-castro-visit-montreal-april-1959-1.3871200&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcsdigital.homestead.com/files/Vol_XIV_Nm_2_1970/Rodriguez.pdf">"La reforma agraria cubana (1959-1964): El cambio institucional"</a> (PDF) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=La+reforma+agraria+cubana+%281959-1964%29%3A+El+cambio+institucional&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Frcsdigital.homestead.com%2Ffiles%2FVol_XIV_Nm_2_1970%2FRodriguez.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A36359-2005Jan25.html">"The Controversial, Charismatic Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 25 de xaneiro de 2005. Consultado o 7 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=The+Controversial%2C+Charismatic+Castro&rft.chron=25+de+xaneiro+de+2005&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.washingtonpost.com%2Fwp-dyn%2Farticles%2FA36359-2005Jan25.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190808164539/https://radiocamaguey.wordpress.com/2016/08/08/conjunto-historico-casa-natal-de-fidel-castro-en-biran-fotos/">"Conjunto histórico Casa Natal de Fidel Castro en Birán"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://radiocamaguey.wordpress.com/2016/08/08/conjunto-historico-casa-natal-de-fidel-castro-en-biran-fotos/">o orixinal</a> o 08 de agosto de 2019. Consultado o 8 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Conjunto+hist%C3%B3rico+Casa+Natal+de+Fidel+Castro+en+Bir%C3%A1n&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fradiocamaguey.wordpress.com%2F2016%2F08%2F08%2Fconjunto-historico-casa-natal-de-fidel-castro-en-biran-fotos%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993234-81"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993234_81-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 234. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986186-82"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986186_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 186. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rollingout.com/2016/11/26/fidel-castro-mixed-legacy-includes-fighting-mafia/">"Fidel Castro a mixed legacy that includes fighting the mafia"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 8 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+a+mixed+legacy+that+includes+fighting+the+mafia&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Frollingout.com%2F2016%2F11%2F26%2Ffidel-castro-mixed-legacy-includes-fighting-mafia%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2015/aug/01/cuban-exiles-confiscated-property-diplomatic-thaw">"Cuban exiles hope diplomatic thaw can help them regain confiscated property"</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 1 de agosto de 2015. Consultado o 8 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuban+exiles+hope+diplomatic+thaw+can+help+them+regain+confiscated+property&rft.chron=1+de+agosto+de+2015&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2015%2Faug%2F01%2Fcuban-exiles-confiscated-property-diplomatic-thaw&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tampabay.com/news/nation/run-from-cuba-americans-cling-to-claims-for-seized-property/2223110">"Run from Cuba, Americans cling to claims for seized property"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 29 de marzo de 2015. Consultado o 8 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Run+from+Cuba%2C+Americans+cling+to+claims+for+seized+property&rft.chron=29+de+marzo+de+2015&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tampabay.com%2Fnews%2Fnation%2Frun-from-cuba-americans-cling-to-claims-for-seized-property%2F2223110&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www3.bostonglobe.com/ideas/2014/04/18/cuba-you-owe-billion/jHAufRfQJ9Bx24TuzQyBNO/story.html?arc404=true">"Cuba, you owe us $7 billion"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 18 de abril de 2014. Consultado o 8 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba%2C+you+owe+us+%247+billion&rft.chron=18+de+abril+de+2014&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww3.bostonglobe.com%2Fideas%2F2014%2F04%2F18%2Fcuba-you-owe-billion%2FjHAufRfQJ9Bx24TuzQyBNO%2Fstory.html%3Farc404%3Dtrue&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnderson1997415-87">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997415_87-0">87,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997415_87-1">87,1</a> <a href="#CITEREFAnderson1997">Anderson 1997</a>, p. 415. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnderson1997428-429-88">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997428-429_88-0">88,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997428-429_88-1">88,1</a> <a href="#CITEREFAnderson1997">Anderson 1997</a>, p. 428-429. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986275-276-89">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986275-276_89-0">89,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986275-276_89-1">89,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986275-276_89-2">89,2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986275-276_89-3">89,3</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 275-276. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993334-90"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993334_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 334. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986179-91"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986179_91-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 179. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993280-92"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993280_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 280. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003167-168-93">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003167-168_93-0">93,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003167-168_93-1">93,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003167-168_93-2">93,2</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 167-168. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986195-197-94"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986195-197_94-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 195-197. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986185-186-95">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986185-186_95-0">95,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986185-186_95-1">95,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 185-186. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003166-167-96"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003166-167_96-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 166-167. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986202-97"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986202_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 202. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnderson1997439-98">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997439_98-0">98,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997439_98-1">98,1</a> <a href="#CITEREFAnderson1997">Anderson 1997</a>, p. 439. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986189-190,_198-199-99"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986189-190,_198-199_99-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 189-190, 198-199. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993292-296-100"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993292-296_100-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 292-296. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003170-172-101"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003170-172_101-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 170-172. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnderson1997438-102"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnderson1997438_102-0">↑</a> <a href="#CITEREFAnderson1997">Anderson 1997</a>, p. 438. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-202-103"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986201-202_103-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 201-202. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993302-104"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993302_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 302. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003172-173-105">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003172-173_105-0">105,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003172-173_105-1">105,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 172-173. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003177-106"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003177_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 177. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986215-107"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986215_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 215. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986206-209-108"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986206-209_108-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 206-209. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993333-339-109">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993333-339_109-0">109,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993333-339_109-1">109,1</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 333-339. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993339-110"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993339_110-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 339. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003176-111"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003176_111-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 176. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986125-112"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986125_112-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 125. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993300-113"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993300_113-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 300. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986233-114"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986233_114-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 233. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993315-115"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993315_115-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 315. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1961/02/19/archives/400-picket-un-in-salute-to-castro-and-lumumba-pickets-march-at-un-3.html">"400 Picket U.N. in Salute to Castro and Lumumba; Pickets March at U.N. 3 Hours Hailing Castro and Lumumba"</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 19 de febreiro de 1961. Consultado o 9 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=400+Picket+U.N.+in+Salute+to+Castro+and+Lumumba%3B+Pickets+March+at+U.N.+3+Hours+Hailing+Castro+and+Lumumba&rft.chron=19+de+febreiro+de+1961&rft.genre=article&rft.jtitle=The+New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F1961%2F02%2F19%2Farchives%2F400-picket-un-in-salute-to-castro-and-lumumba-pickets-march-at-un-3.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993313-117"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993313_117-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 313. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGeyer1991277-118"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGeyer1991277_118-0">↑</a> <a href="#CITEREFGeyer1991">Geyer 1991</a>, p. 277. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993330-119"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993330_119-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 330. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986214-216-120">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986214-216_120-0">120,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986214-216_120-1">120,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986214-216_120-2">120,2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986214-216_120-3">120,3</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 214-216. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986217-220-121"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986217-220_121-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 217-220. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993363-367-122"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993363-367_122-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 363-367. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986221-222-123"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986221-222_123-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 221-222. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003180-186-124"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003180-186_124-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 180-186. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003180-184-125">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003180-184_125-0">125,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003180-184_125-1">125,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 180-184. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986222-225-126"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986222-225_126-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 222-225. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993375-378-127"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993375-378_127-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 375-378. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGeyer1991274-276-128">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEGeyer1991274-276_128-0">128,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEGeyer1991274-276_128-1">128,1</a> <a href="#CITEREFGeyer1991">Geyer 1991</a>, p. 274-276. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003188-129"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003188_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 188. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993405-130"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993405_130-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 405. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986232-234-131">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986232-234_131-0">131,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986232-234_131-1">131,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986232-234_131-2">131,2</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 232-234. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993397-132"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993397_132-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 397. </li> <li id="cite_note-:3-133">↑ <a href="#cite_ref-:3_133-0">133,0</a> <a href="#cite_ref-:3_133-1">133,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavanguardia.com/internacional/20100901/53993588991/fidel-castro-asume-su-culpa-por-la-persecucion-de-homosexuales-en-cuba-hace-cinco-decadas.html">"Fidel Castro asume su culpa por la persecución de homosexuales en Cuba hace cinco décadas"</a>. <a href="/wiki/La_Vanguardia" title="La Vanguardia">La Vanguardia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 1 de setembro de 2010. Consultado o 9 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+asume+su+culpa+por+la+persecuci%C3%B3n+de+homosexuales+en+Cuba+hace+cinco+d%C3%A9cadas&rft.chron=1+de+setembro+de+2010&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Vanguardia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavanguardia.com%2Finternacional%2F20100901%2F53993588991%2Ffidel-castro-asume-su-culpa-por-la-persecucion-de-homosexuales-en-cuba-hace-cinco-decadas.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993525-526-134"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993525-526_134-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 525-526. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003189-135"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003189_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 189. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003193-199-136">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003193-199_136-0">136,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003193-199_136-1">136,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 193-199. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman200319-195-137"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman200319-195_137-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 19-195. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993425-138"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993425_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 425. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003193-197-139"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003193-197_139-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 193-197. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986239-140">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986239_140-0">140,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986239_140-1">140,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 239. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986241-242-141"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986241-242_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 241-242. </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1963/esp/f280463e.html">"Discurso íntegro de Fidel Castro na Praza Vermella de Moscova"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de abril de 1963. Consultado o 12 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+%C3ntegro+de+Fidel+Castro++na+Praza+Vermella+de+Moscova&rft.chron=28+de+abril+de+1963&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1963%2Fesp%2Ff280463e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=Nnvrx10mUQ8">Fragmento do discurso de Fidel Castro na Praza Vermella de Moscova</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de abril de 1963.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Fragmento+do+discurso+de+Fidel+Castro+na+Praza+Vermella+de+Moscova&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DNnvrx10mUQ8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190812181806/http://www.fidelcastro.cu/es/discursos/acto-celebrado-en-el-estadio-lenin-de-moscu-union-sovietica">"Discurso íntegro de Fidel Castro no Estadio Lenin de Moscova"</a>. www.fidelcastro.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 23 de abril de 1963. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fidelcastro.cu/es/discursos/acto-celebrado-en-el-estadio-lenin-de-moscu-union-sovietica">o orixinal</a> o 12 de agosto de 2019. Consultado o 12 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+%C3ntegro+de+Fidel+Castro+no+Estadio+Lenin+de+Moscova&rft.chron=23+de+abril+de+1963&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fidelcastro.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fidelcastro.cu%2Fes%2Fdiscursos%2Facto-celebrado-en-el-estadio-lenin-de-moscu-union-sovietica&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=Rbl7LK2Eyf0">Fragmento do discurso de Fidel Castro no Estadio Lenin de Moscova</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 23 de abril de 1963.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Fragmento+do+discurso+de+Fidel+Castro+no+Estadio+Lenin+de+Moscova&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DRbl7LK2Eyf0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986249-146"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986249_146-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 249. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993434-435-147"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993434-435_147-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 434-435. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993454-148"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993454_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 454. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986250-251-149"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986250-251_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 250-251. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986263-150">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986263_150-0">150,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986263_150-1">150,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 263. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993488-489-151"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993488-489_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 488-489. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003213-152"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003213_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 213. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993744-153"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993744_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 744. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003211-154"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003211_154-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 211. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986267-155"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986267_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 267. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986269-156"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986269_156-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 269. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986270-271-157"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986270-271_157-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 270-271. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk597-600-158"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk597-600_158-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk">Quirk</a>, p. 597-600. </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lanic.utexas.edu/project/castro/db/1968/19680824.html">"Discurso íntegro de Fidel Castro sobre Checoslovaquia"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 24 de agosto de 1968. Consultado o 13 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Discurso+%C3ntegro+de+Fidel+Castro+sobre+Checoslovaquia&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Flanic.utexas.edu%2Fproject%2Fcastro%2Fdb%2F1968%2F19680824.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003227-160"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003227_160-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 227. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993618-621-161"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993618-621_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 618-621. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003229-162"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003229_162-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 229. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986273-163"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986273_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 273. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993634-640-164"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993634-640_164-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 634-640. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986274-276-165">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986274-276_165-0">165,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986274-276_165-1">165,1</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 274-276. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993644-166"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993644_166-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 644. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003230-167">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003230_167-0">167,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003230_167-1">167,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 230. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993606-168"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993606_168-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 606. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986276-277-169"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986276-277_169-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 276-277. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993682-684-170"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993682-684_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 682-684. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986277-171"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986277_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 277. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993640-641-172"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993640-641_172-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 640-641. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003232-233-173"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003232-233_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 232-233. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986278-280-174"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986278-280_174-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 278-280. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003233-236,_240-175"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003233-236,_240_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 233-236, 240. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993685-701-176"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993685-701_176-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 685-701. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993707-715-177"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993707-715_177-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 707-715. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003238-178"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003238_178-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 238. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993728-723-179">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993728-723_179-0">179,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993728-723_179-1">179,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993728-723_179-2">179,2</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 728-723. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986283-284-180">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986283-284_180-0">180,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986283-284_180-1">180,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986283-284_180-2">180,2</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 283-284. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003239-240-181">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003239-240_181-0">181,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003239-240_181-1">181,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 239-240. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986284-182"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986284_182-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 284. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993745-746-183"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993745-746_183-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 745-746. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993724-729-184">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993724-729_184-0">184,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993724-729_184-1">184,1</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 724-729. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986282-185"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986282_185-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 282. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993737-186"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993737_186-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 737. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENohlen2005197-187"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENohlen2005197_187-0">↑</a> <a href="#CITEREFNohlen2005">Nohlen 2005</a>, p. 197. </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=cu011976">"Resultados do referendo de 1976"</a>. www.sudd.ch (en <a href="/wiki/Lingua_alem%C3%A1" title="Lingua alemá">alemán</a>). Consultado o 14 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Resultados+do+referendo+de+1976&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.sudd.ch&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sudd.ch%2Fevent.php%3Flang%3Den%26id%3Dcu011976&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> <cite class="citation web"><a class="external text" href="https://es.wikisource.org/wiki/Constituci%C3%B3n_de_la_Rep%C3%BAblica_de_Cuba">"Texto da Constitución de Cuba de 1976"</a>. es.wikisource.org (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 14 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Texto+da+Constituci%C3%B3n+de+Cuba+de+1976&rft.genre=unknown&rft.jtitle=es.wikisource.org&rft_id=https%3A%2F%2Fes.wikisource.org%2Fwiki%2FConstituci%25C3%25B3n_de_la_Rep%25C3%25BAblica_de_Cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120317173405/http://www.cip.cu/contenido/menu2/compendios-informativos-1/elecciones-en-cuba-2010.pdf">"Eleccións en Cuba"</a> (PDF). www.cip.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cip.cu/contenido/menu2/compendios-informativos-1/elecciones-en-cuba-2010.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 17 de marzo de 2012. Consultado o 14 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Elecci%C3%B3ns+en+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cip.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cip.cu%2Fcontenido%2Fmenu2%2Fcompendios-informativos-1%2Felecciones-en-cuba-2010.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190814234102/https://www.telesurtv.net/news/Los-Caminos-de-Fidel-un-recorrido-historico-20150107-0039.html">"Los Caminos de Fidel, un recorrido histórico"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.telesurtv.net/news/Los-Caminos-de-Fidel-un-recorrido-historico-20150107-0039.html">o orixinal</a> o 14 de agosto de 2019. Consultado o 14 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Los+Caminos+de+Fidel%2C+un+recorrido+hist%C3%B3rico&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.telesurtv.net%2Fnews%2FLos-Caminos-de-Fidel-un-recorrido-historico-20150107-0039.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986284-287-192"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986284-287_192-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 284-287. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993747-752-193">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993747-752_193-0">193,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993747-752_193-1">193,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993747-752_193-2">193,2</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 747-752. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-245-194">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003242-245_194-0">194,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003242-245_194-1">194,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003242-245_194-2">194,2</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 242-245. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-243-195"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003242-243_195-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 242-243. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003242-244-196"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003242-244_196-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 242-244. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993766-767-197"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993766-767_197-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 766-767. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003249-198"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003249_198-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 249. </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=9N1LGKNRzXs">Discurso de Fidel Castro na ONU en 1979</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 1979.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Discurso+de+Fidel+Castro+na+ONU+en+1979&rft.date=1979&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3D9N1LGKNRzXs&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986294-200"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986294_200-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 294. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986289-201"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986289_201-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 289. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003247-248-202">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003247-248_202-0">202,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003247-248_202-1">202,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 247-248. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993793-794-203"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993793-794_203-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 793-794. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004288-204"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004288_204-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 288. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993754-755-205"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993754-755_205-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 754-755. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993804,816-206"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993804,816_206-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 804,816. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986295-207">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986295_207-0">207,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986295_207-1">207,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986295_207-2">207,2</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 295. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993807-810-208"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993807-810_208-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 807-810. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003251-252-209">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003251-252_209-0">209,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003251-252_209-1">209,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 251-252. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1988/03/16/world/soviet-said-to-reduce-support-for-cuban-economy.html">"Soviet Said to Reduce Support for Cuban Economy"</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 16 de marzo de 1988. Consultado o 16 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Soviet+Said+to+Reduce+Support+for+Cuban+Economy&rft.chron=16+de+marzo+de+1988&rft.genre=article&rft.jtitle=The+New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F1988%2F03%2F16%2Fworld%2Fsoviet-said-to-reduce-support-for-cuban-economy.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=CU">"Evolución do PIB cubano"</a>. data.worldbank.org (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Consultado o 16 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Evoluci%C3%B3n+do+PIB+cubano&rft.genre=unknown&rft.jtitle=data.worldbank.org&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FNY.GDP.MKTP.CD%3Flocations%3DCU&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003253-254-212">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003253-254_212-0">212,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003253-254_212-1">212,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 253-254. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993819-822-213"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993819-822_213-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 819-822. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986297-214"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986297_214-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 297. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993818-215"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993818_215-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 818. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003254-255-216"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003254-255_216-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 254-255. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003256-257-217">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003256-257_217-0">217,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003256-257_217-1">217,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003256-257_217-2">217,2</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 256-257. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993827-828-218">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993827-828_218-0">218,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993827-828_218-1">218,1</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 827-828. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003258-266-219"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003258-266_219-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 258-266. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004279-286-220"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004279-286_220-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 279-286. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003224-221"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003224_221-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 224. </li> <li id="cite_note-222"><a href="#cite_ref-222">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://umoya.org/2017/01/18/fidel-castro-thomas-sankara-cuba-burkina-lazos-todavia-desconocidos/">"Fidel Castro – Thomas Sankara, Cuba – Burkina, lazos todavía desconocidos"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Fidel+Castro+%93+Thomas+Sankara%2C+Cuba+%93+Burkina%2C+lazos+todav%C3a+desconocidos&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fumoya.org%2F2017%2F01%2F18%2Ffidel-castro-thomas-sankara-cuba-burkina-lazos-todavia-desconocidos%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cadtm.org/Fidel-Castro-La-deuda-es-impagable">"Discurso de Fidel Castro sobre a débeda"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 3 de agosto de 1985. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Discurso+de+Fidel+Castro+sobre+a+d%C3%A9beda&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cadtm.org%2FFidel-Castro-La-deuda-es-impagable&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003255-224"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003255_224-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 255. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003277-225"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003277_225-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 277. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003267-270-226">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003267-270_226-0">226,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003267-270_226-1">226,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003267-270_226-2">226,2</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 267-270. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003271-227"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003271_227-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 271. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003282-228"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003282_228-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 282. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003274-275-229">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003274-275_229-0">229,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003274-275_229-1">229,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 274-275. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003272-275-230"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003272-275_230-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 272-275. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003290-291-231">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003290-291_231-0">231,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003290-291_231-1">231,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 290-291. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003305-306-232"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003305-306_232-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 305-306. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993831-832-233"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993831-832_233-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 831-832. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003272-276-234">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003272-276_234-0">234,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003272-276_234-1">234,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 272-276. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003297-299-235"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003297-299_235-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 297-299. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004298–299-236"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004298–299_236-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 298–299. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003287-237"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003287_237-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 287. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004273-274-238"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004273-274_238-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 273-274. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003276-281,_284,_287-239"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003276-281,_284,_287_239-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 276-281, 284, 287. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004291-294-240"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004291-294_240-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 291-294. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993836-241"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993836_241-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 836. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003294-242"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003294_242-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 294. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004309-243"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004309_243-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 309. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003309-312-244">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003309-312_244-0">244,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003309-312_244-1">244,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003309-312_244-2">244,2</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 309-312. </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/diario/1998/01/22/internacional/885423601_850215.html">"Juan Pablo II: "Que Cuba se abra al mundo""</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 22 de xaneiro de 1998. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Juan+Pablo+II%3A+%22Que+Cuba+se+abra+al+mundo%22&rft.chron=22+de+xaneiro+de+1998&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fdiario%2F1998%2F01%2F22%2Finternacional%2F885423601_850215.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003312-246"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003312_246-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 312. </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160819105945/http://www.upress.pitt.edu/htmlSourceFiles/pdfs/9780822942917exr.pdf">"Protecting Cuba’s Environment:Efforts to Design and Implement EffectiveEnvironmental Laws and Policies in Cuba"</a> (PDF). www.upress.pitt.edu (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.upress.pitt.edu/htmlSourceFiles/pdfs/9780822942917exr.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 19 de agosto de 2016. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Protecting+Cuba%99s+Environment%3AEfforts+to+Design+and+Implement+EffectiveEnvironmental+Laws+and+Policies+in+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.upress.pitt.edu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.upress.pitt.edu%2FhtmlSourceFiles%2Fpdfs%2F9780822942917exr.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-248"><a href="#cite_ref-248">↑</a> <cite class="citation journal">Evenson, Fredric (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://digitalcommons.law.ggu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1733&context=ggulrev">"A Deeper Shade of Green: The Evolution of Cuban Environmental Law and Policy"</a>. Golden Gate University Law Review (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 28 (3): 489–525. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/61312828">61312828</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=A+Deeper+Shade+of+Green%3A+The+Evolution+of+Cuban+Environmental+Law+and+Policy&rft.aufirst=Fredric&rft.aulast=Evenson&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Golden+Gate+University+Law+Review&rft.pages=489-525&rft.volume=28&rft_id=http%3A%2F%2Fdigitalcommons.law.ggu.edu%2Fcgi%2Fviewcontent.cgi%3Farticle%3D1733%26context%3Dggulrev&rft_id=info%3Aoclcnum%2F61312828&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190714103730/http://assets.panda.org/downloads/living_planet_report.pdf">"Living Planet Report 2006"</a> (PDF) (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://assets.panda.org/downloads/living_planet_report.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 14 de xullo de 2019. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Living+Planet+Report+2006&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fassets.panda.org%2Fdownloads%2Fliving_planet_report.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003283-250"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003283_250-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 283. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003304-251"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003304_251-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 304. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKozloff200824-252">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEKozloff200824_252-0">252,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEKozloff200824_252-1">252,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEKozloff200824_252-2">252,2</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEKozloff200824_252-3">252,3</a> <a href="#CITEREFKozloff2008">Kozloff 2008</a>, p. 24. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAzicri2009100-253">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAzicri2009100_253-0">253,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAzicri2009100_253-1">253,1</a> <a href="#CITEREFAzicri2009">Azicri 2009</a>, p. 100. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMarcano_&_Barrera_Tyszka2005158-254"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMarcano_&_Barrera_Tyszka2005158_254-0">↑</a> <a href="#CITEREFMarcano_&_Barrera_Tyszka2005">Marcano & Barrera Tyszka 2005</a>, p. 158. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKozloff200821-255"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKozloff200821_255-0">↑</a> <a href="#CITEREFKozloff2008">Kozloff 2008</a>, p. 21. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAzicri2009106-107-256"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAzicri2009106-107_256-0">↑</a> <a href="#CITEREFAzicri2009">Azicri 2009</a>, p. 106-107. </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3702784.stm">"Cuba to shut plants to save power"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 30 de setembro de 2004. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba+to+shut+plants+to+save+power&rft.chron=30+de+setembro+de+2004&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F3702784.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-258"><a href="#cite_ref-258">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/156312.stm">"Castro calls for Caribbean unity"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 21 de agosto de 1998. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+calls+for+Caribbean+unity&rft.chron=21+de+agosto+de+1998&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F156312.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/156756.stm">"Castro finds new friends"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 25 de agosto de 1998. Consultado o 20 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+finds+new+friends&rft.chron=25+de+agosto+de+1998&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F156756.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120118173203/http://www.caribbeannewsnow.com/caribnet/cgi-script/csArticles/articles/000008/000823.htm">"Cuba opens more Caribbean embassies"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 13 de marzo de 2006. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.caribbeannewsnow.com/caribnet/cgi-script/csArticles/articles/000008/000823.htm">o orixinal</a> o 18 de xaneiro de 2012. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba+opens+more+Caribbean+embassies&rft.chron=13+de+marzo+de+2006&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.caribbeannewsnow.com%2Fcaribnet%2Fcgi-script%2FcsArticles%2Farticles%2F000008%2F000823.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3603000/3603620.stm">"Cuba rompe relaciones con Panamá"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de agosto de 2004. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba+rompe+relaciones+con+Panam%C3%A1&rft.chron=26+de+agosto+de+2004&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2Fhi%2Fspanish%2Flatin_america%2Fnewsid_3603000%2F3603620.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavanguardia.com/internacional/20050820/51262813195/cuba-y-panama-restablecen-plenamente-las-relaciones-diplomaticas.html">"Cuba y Panamá restablecen plenamente las relaciones diplomáticas"</a>. <a href="/wiki/La_Vanguardia" title="La Vanguardia">La Vanguardia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 20 de agosto de 2005. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba+y+Panam%C3%A1+restablecen+plenamente+las+relaciones+diplom%C3%A1ticas&rft.chron=20+de+agosto+de+2005&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Vanguardia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavanguardia.com%2Finternacional%2F20050820%2F51262813195%2Fcuba-y-panama-restablecen-plenamente-las-relaciones-diplomaticas.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/internacional/2008/07/01/actualidad/1214863217_850215.html">"Declarado inconstitucional en Panamá el indulto al anticastrista Posada Carriles"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 1 de xullo de 2008. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Declarado+inconstitucional+en+Panam%C3%A1+el+indulto+al+anticastrista+Posada+Carriles&rft.chron=1+de+xullo+de+2008&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Finternacional%2F2008%2F07%2F01%2Factualidad%2F1214863217_850215.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_1669000/1669492.stm">"EE.UU.- Cuba: acuerdo comercial"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 22 de novembro de 2001. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=EE.UU.-+Cuba%3A+acuerdo+comercial&rft.chron=22+de+novembro+de+2001&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2Fhi%2Fspanish%2Fbusiness%2Fnewsid_1669000%2F1669492.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003320-265"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003320_265-0">↑</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 320. </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lr21.com.uy/mundo/128008-fidel-invasion-a-irak-fue-por-la-conquista-del-petroleo">"Fidel: Invasión a Irak fue por la "conquista" del petróleo"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 24 de decembro de 2003. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel%3A+Invasi%C3%B3n+a+Irak+fue+por+la+%22conquista%22+del+petr%C3%B3leo&rft.chron=24+de+decembro+de+2003&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lr21.com.uy%2Fmundo%2F128008-fidel-invasion-a-irak-fue-por-la-conquista-del-petroleo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/2004/esp/f010504e.html">"Discurso de Fidel Castro o 1 de maio de 2004"</a>. www.cuba.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+o+1+de+maio+de+2004&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F2004%2Fesp%2Ff010504e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> <cite class="citation news"><a class="external text" href="https://es.wikinews.org/wiki/Fidel_Castro_cede_temporalmente_el_poder_a_su_hermano">"Fidel Castro cede temporalmente el poder a su hermano"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 1 de agosto de 2006. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+cede+temporalmente+el+poder+a+su+hermano&rft.chron=1+de+agosto+de+2006&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fes.wikinews.org%2Fwiki%2FFidel_Castro_cede_temporalmente_el_poder_a_su_hermano&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elmundo.es/elmundo/2006/08/14/internacional/1155545992.html">"El diario cubano 'Granma' publica fotografías de Fidel Castro convaleciente junto a Hugo Chávez"</a>. <a href="/wiki/El_Mundo" title="El Mundo">El Mundo</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 15 de agosto de 2006. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+diario+cubano+%27Granma%27+publica+fotograf%C3as+de+Fidel+Castro+convaleciente+junto+a+Hugo+Ch%C3%A1vez&rft.chron=15+de+agosto+de+2006&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elmundo.es%2Felmundo%2F2006%2F08%2F14%2Finternacional%2F1155545992.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/granmad/secciones/noal-14/noti-noal/n096.html">"Fidel Presidente del Movimiento de Países No Alineados"</a>. <a href="/wiki/Granma_(diario)" title="Granma (diario)">Granma</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 16 de setembro de 2006. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Presidente+del+Movimiento+de+Pa%C3ses+No+Alineados&rft.chron=16+de+setembro+de+2006&rft.genre=article&rft.jtitle=Granma&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Fgranmad%2Fsecciones%2Fnoal-14%2Fnoti-noal%2Fn096.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-271"><a href="#cite_ref-271">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.20minutos.es/noticia/160628/0/castro/enfermedad/mejoria/">"Raúl Castro afirma que su hermano Fidel "está mejorando constantemente""</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 9 de outubro de 2006. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Ra%C3%BAl+Castro+afirma+que+su+hermano+Fidel+%22est%C3%A1+mejorando+constantemente%22&rft.chron=9+de+outubro+de+2006&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.20minutos.es%2Fnoticia%2F160628%2F0%2Fcastro%2Fenfermedad%2Fmejoria%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6578539.stm">"Castro resumes official business"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 21 de abril de 2007. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+resumes+official+business&rft.chron=21+de+abril+de+2007&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F6578539.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/granmad/2008/02/19/nacional/artic03.html">"Anuncio da renuncia de Fidel"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 18 de febreiro de 2008. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Anuncio+da+renuncia+de+Fidel&rft.chron=18+de+febreiro+de+2008&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Fgranmad%2F2008%2F02%2F19%2Fnacional%2Fartic03.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-274"><a href="#cite_ref-274">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/reflexiones-fidel">"Artigos de Fidel Castro en Granma"</a>. www.granma.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Artigos+de+Fidel+Castro+en+Granma&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.granma.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Freflexiones-fidel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-275"><a href="#cite_ref-275">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190821175651/https://uk.reuters.com/article/uk-cuba-castro-birthday/fidel-castro-to-turn-86-but-out-of-view-since-june-idUKBRE87B0HO20120812">"Fidel Castro to turn 86, but out of view since June"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 12 de agosto de 2012. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://uk.reuters.com/article/uk-cuba-castro-birthday/fidel-castro-to-turn-86-but-out-of-view-since-june-idUKBRE87B0HO20120812">o orixinal</a> o 21 de agosto de 2019. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+to+turn+86%2C+but+out+of+view+since+June&rft.chron=12+de+agosto+de+2012&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fuk.reuters.com%2Farticle%2Fuk-cuba-castro-birthday%2Ffidel-castro-to-turn-86-but-out-of-view-since-june-idUKBRE87B0HO20120812&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/cuba/4324128/Fidel-Castro-sends-farewell-message-to-his-people.html">"Fidel Castro sends farewell message to his people"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 23 de xaneiro de 2009. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+sends+farewell+message+to+his+people&rft.chron=23+de+xaneiro+de+2009&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.telegraph.co.uk%2Fnews%2Fworldnews%2Fcentralamericaandthecaribbean%2Fcuba%2F4324128%2FFidel-Castro-sends-farewell-message-to-his-people.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-277"><a href="#cite_ref-277">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7846670.stm">"Fidel contemplates his mortality"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 23 de xaneiro de 2009. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+contemplates+his+mortality&rft.chron=23+de+xaneiro+de+2009&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F7846670.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elimparcial.es/noticia/67430/america/fidel-castro-reaparece-en-un-programa-de-la-television-cubana.html">"Fidel Castro reaparece en un programa de la televisión cubana"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 12 de xullo de 2010. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+reaparece+en+un+programa+de+la+televisi%C3%B3n+cubana&rft.chron=12+de+xullo+de+2010&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elimparcial.es%2Fnoticia%2F67430%2Famerica%2Ffidel-castro-reaparece-en-un-programa-de-la-television-cubana.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-279"><a href="#cite_ref-279">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/especiales/2010/10/21/mensaje-comandante-jefe-fidel-castro-contra-guerra-nuclear/">"Mensaje de Fidel: «En una guerra nuclear el daño colateral sería la vida de la humanidad»"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 15 de outubro de 2010. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Mensaje+de+Fidel%3A+%ABEn+una+guerra+nuclear+el+da%C3%B1o+colateral+ser%C3a+la+vida+de+la+humanidad%BB&rft.chron=15+de+outubro+de+2010&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fespeciales%2F2010%2F10%2F21%2Fmensaje-comandante-jefe-fidel-castro-contra-guerra-nuclear%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-280"><a href="#cite_ref-280">↑</a> <cite class="citation news">Castro Ruz, Fidel (21 de marzo de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/reflexiones-fidel/2011/03/21/la-alianza-igualitaria/">"La alianza igualitaria"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=La+alianza+igualitaria&rft.aufirst=Fidel&rft.aulast=Castro+Ruz&rft.chron=21+de+marzo+de+2011&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Freflexiones-fidel%2F2011%2F03%2F21%2Fla-alianza-igualitaria%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/internacional/2011/04/18/actualidad/1303077610_850215.html">"Fidel Castro renuncia a la dirección del Partido Comunista Cubano"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 18 de abril de 2011. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+renuncia+a+la+direcci%C3%B3n+del+Partido+Comunista+Cubano&rft.chron=18+de+abril+de+2011&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Finternacional%2F2011%2F04%2F18%2Factualidad%2F1303077610_850215.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavanguardia.com/internacional/20110419/54143135215/raul-castro-es-elegido-primer-secretario-del-partido-comunista-de-cuba.html">"Raúl Castro es elegido primer secretario del Partido Comunista de Cuba"</a>. <a href="/wiki/La_Vanguardia" title="La Vanguardia">La Vanguardia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 19 de abril de 2011. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Ra%C3%BAl+Castro+es+elegido+primer+secretario+del+Partido+Comunista+de+Cuba&rft.chron=19+de+abril+de+2011&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Vanguardia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavanguardia.com%2Finternacional%2F20110419%2F54143135215%2Fraul-castro-es-elegido-primer-secretario-del-partido-comunista-de-cuba.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/es/el-papa-benedicto-xvi-en-cuba-en-un-momento-especial-de-su-historia/a-15839547">"El Papa Benedicto XVI en Cuba, en un "momento especial de su historia""</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de marzo de 2012. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+Papa+Benedicto+XVI+en+Cuba%2C+en+un+%22momento+especial+de+su+historia%22&rft.chron=26+de+marzo+de+2012&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Fes%2Fel-papa-benedicto-xvi-en-cuba-en-un-momento-especial-de-su-historia%2Fa-15839547&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elcolombiano.com/muerte-fidel-castro/fidel-castro-y-el-proceso-de-paz-con-farc-EH5449574">"Fidel Castro fue inspirador del proceso de paz con las Farc"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de novembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+fue+inspirador+del+proceso+de+paz+con+las+Farc&rft.chron=27+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elcolombiano.com%2Fmuerte-fidel-castro%2Ffidel-castro-y-el-proceso-de-paz-con-farc-EH5449574&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elmundo.es/america/2013/04/05/cuba/1365152184.html">"Fidel Castro pide a Corea del Norte que no vaya a la guerra"</a>. <a href="/wiki/El_Mundo" title="El Mundo">El Mundo</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 5 de abril de 2013. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+pide+a+Corea+del+Norte+que+no+vaya+a+la+guerra&rft.chron=5+de+abril+de+2013&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elmundo.es%2Famerica%2F2013%2F04%2F05%2Fcuba%2F1365152184.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/mundo/ultimas_noticias/2014/12/141211_ultnot_premio_confucio_fidel_castro_hr">"China otorga a Fidel Castro el Premio Confucio de la Paz"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 11 de decembro de 2014. Consultado o 21 de agosto de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=China+otorga+a+Fidel+Castro+el+Premio+Confucio+de+la+Paz&rft.chron=11+de+decembro+de+2014&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fmundo%2Fultimas_noticias%2F2014%2F12%2F141211_ultnot_premio_confucio_fidel_castro_hr&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.publico.es/internacional/fidel-castro-desconfia-eeuu-respalda.html">"Fidel Castro desconfía de EEUU pero respalda una "solución pacífica" con su enemigo"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de xaneiro de 2015. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+desconf%C3a+de+EEUU+pero+respalda+una+%22soluci%C3%B3n+pac%C3fica%22+con+su+enemigo&rft.chron=27+de+xaneiro+de+2015&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.publico.es%2Finternacional%2Ffidel-castro-desconfia-eeuu-respalda.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190821185551/https://www.sermosgaliza.gal/articulo/internacional/fidel-obama-non-precisamos-imperio-nos-agasalle-nada/20160328175759046216.html">"Fidel a Obama: "Non precisamos que o imperio nos agasalle nada""</a>. <a href="/wiki/Sermos_Galiza" title="Sermos Galiza">Sermos Galiza</a>. 28 de marzo de 2016. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sermosgaliza.gal/articulo/internacional/fidel-obama-non-precisamos-imperio-nos-agasalle-nada/20160328175759046216.html">o orixinal</a> o 21 de agosto de 2019. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+a+Obama%3A+%22Non+precisamos+que+o+imperio+nos+agasalle+nada%22&rft.chron=28+de+marzo+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Sermos+Galiza&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sermosgaliza.gal%2Farticulo%2Finternacional%2Ffidel-obama-non-precisamos-imperio-nos-agasalle-nada%2F20160328175759046216.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/septimo-congreso-del-pcc/2016-04-20/discurso-pronunciado-por-el-comandante-en-jefe-fidel-castro-ruz-en-la-sesion-de-clausura-del-7mo-congreso-del-pcc-20-04-2016-00-04-51">"Discurso pronunciado por Fidel o 19 de abril de 2016 na Clausura do 7º Congreso do Partido Comunista de Cuba"</a>. <a href="/wiki/Granma_(diario)" title="Granma (diario)">Granma</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+pronunciado+por+Fidel+o+19+de+abril+de+2016+na+Clausura+do+7%BA+Congreso+do+Partido+Comunista+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Granma&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Fseptimo-congreso-del-pcc%2F2016-04-20%2Fdiscurso-pronunciado-por-el-comandante-en-jefe-fidel-castro-ruz-en-la-sesion-de-clausura-del-7mo-congreso-del-pcc-20-04-2016-00-04-51&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://parstoday.com/pt/news/iran-i10198-fidel_castro_mant%C3%AAm_um_encontro_amistoso_com_rouhani">"Fidel Castro mantêm um encontro amistoso com Rouhani"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_portuguesa" title="Lingua portuguesa">portugués</a>). 20 de setembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+mant%C3%AAm+um+encontro+amistoso+com+Rouhani&rft.chron=20+de+setembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fparstoday.com%2Fpt%2Fnews%2Firan-i10198-fidel_castro_mant%25C3%25AAm_um_encontro_amistoso_com_rouhani&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-291"><a href="#cite_ref-291">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://galego.farodevigo.es/mundo/2016/09/23/fidel-castro-reaparece-recibir-primer/1538820.html">"Fidel Castro reaparece para recibir ao primeiro ministro xaponés"</a>. <a href="/wiki/Faro_de_Vigo" title="Faro de Vigo">Faro de Vigo</a>. 23 de setembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+reaparece+para+recibir+ao+primeiro+ministro+xapon%C3%A9s&rft.chron=23+de+setembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Faro+de+Vigo&rft_id=https%3A%2F%2Fgalego.farodevigo.es%2Fmundo%2F2016%2F09%2F23%2Ffidel-castro-reaparece-recibir-primer%2F1538820.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavanguardia.com/internacional/20161027/411376308327/fidel-castro-presidente-portugal-cuba.html">"Fidel Castro reaparece junto al presidente de Portugal"</a>. <a href="/wiki/La_Vanguardia" title="La Vanguardia">La Vanguardia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de outubro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+reaparece+junto+al+presidente+de+Portugal&rft.chron=27+de+outubro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Vanguardia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavanguardia.com%2Finternacional%2F20161027%2F411376308327%2Ffidel-castro-presidente-portugal-cuba.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-293"><a href="#cite_ref-293">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.univision.com/noticias/muertes/muere-el-lider-cubano-fidel-castro-a-los-90-anos">"Muere Fidel Castro a los 90 años"</a>. www.univision.com. Consultado o 19 de febreiro de 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Muere+Fidel+Castro+a+los+90+a%C3%B1os&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.univision.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.univision.com%2Fnoticias%2Fmuertes%2Fmuere-el-lider-cubano-fidel-castro-a-los-90-anos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.granma.cu/file/pdf/gaceta/Tabloide%20Fidel-todas.pdf">http://www.granma.cu/file/pdf/gaceta/Tabloide%20Fidel-todas.pdf</a> </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nosdiario.gal/articulo/internacional/historia-xa-absolveu/20161126103725053105.html">"A historia xa o absolveu"</a>. Nós Diario. 2016-11-26. Consultado o 2022-11-18.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=A+historia+xa+o+absolveu&rft.date=2016-11-26&rft.genre=unknown&rft.jtitle=N%C3%B3s+Diario&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nosdiario.gal%2Farticulo%2Finternacional%2Fhistoria-xa-absolveu%2F20161126103725053105.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">↑</a> <cite class="citation news">Levante-EMV. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.levante-emv.com/internacional/2016/11/26/sido-causa-muerte-fidel/1497342.html">"¿Cuál ha sido la causa de la muerte de Fidel Castro?"</a>. Consultado o 20 de febreiro de 2017. <q>Era medianoite en Cuba cando Raúl Castro anunciaba, nunha alocución televisada, a morte do seu irmán Fidel, líder da Revolución Cubana. O presidente cubano non fixo mención algunha ás causas do seu falecemento.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=%BFCu%C3%A1l+ha+sido+la+causa+de+la+muerte+de+Fidel+Castro%3F&rft.au=Levante-EMV&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.levante-emv.com%2Finternacional%2F2016%2F11%2F26%2Fsido-causa-muerte-fidel%2F1497342.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://fortune.com/2016/12/04/fidel-castro-cuba-burial/">"Fidel Castro Laid to Rest in Cuba, Ending Nine Days of Mourning"</a>. Fortune. Consultado o 19 de febreiro de 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+Laid+to+Rest+in+Cuba%2C+Ending+Nine+Days+of+Mourning&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fortune&rft_id=http%3A%2F%2Ffortune.com%2F2016%2F12%2F04%2Ffidel-castro-cuba-burial%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-298"><a href="#cite_ref-298">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/news/world-latin-america-38114953">"Fidel Castro, Cuba's leader of revolution, dies at 90"</a>. BBC News. Consultado o 19 de febreiro de 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro%2C+Cuba%27s+leader+of+revolution%2C+dies+at+90&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC+News&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fnews%2Fworld-latin-america-38114953&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171005160226/https://www.telesurtv.net/news/Fallece-Fidel-Castro-lider-de-la-Revolucion-Cubana-a-los-90-anos-20150109-0051.html">"Fallece Fidel Castro, líder de la Revolución Cubana, a los 90 años"</a>. TeleSur. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telesurtv.net/news/Fallece-Fidel-Castro-lider-de-la-Revolucion-Cubana-a-los-90-anos-20150109-0051.html">o orixinal</a> o 05 de outubro de 2017. Consultado o 27 de decembro de 2017.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Fallece+Fidel+Castro%2C+l%C3der+de+la+Revoluci%C3%B3n+Cubana%2C+a+los+90+a%C3%B1os&rft.genre=unknown&rft.pub=TeleSur&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telesurtv.net%2Fnews%2FFallece-Fidel-Castro-lider-de-la-Revolucion-Cubana-a-los-90-anos-20150109-0051.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.granma.cu/cuba/2016-11-26/decreta-el-consejo-de-estado-duelo-nacional-26-11-2016-04-11-03">"Decreta el Consejo de Estado duelo nacional"</a>. <a href="/wiki/Granma_(diario)" title="Granma (diario)">Granma</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Decreta+el+Consejo+de+Estado+duelo+nacional&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Granma&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.granma.cu%2Fcuba%2F2016-11-26%2Fdecreta-el-consejo-de-estado-duelo-nacional-26-11-2016-04-11-03&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-301"><a href="#cite_ref-301">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telam.com.ar/notas/201611/171889-cuba-la-habana-homenaje-muerte-deceso-funerales-fidel-castro-dia-uno.html">"Una multitud de tristeza en la Plaza de la Revolución para homenajear a Fidel"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de novembro de 2011. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Una+multitud+de+tristeza+en+la+Plaza+de+la+Revoluci%C3%B3n+para+homenajear+a+Fidel&rft.chron=28+de+novembro+de+2011&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.telam.com.ar%2Fnotas%2F201611%2F171889-cuba-la-habana-homenaje-muerte-deceso-funerales-fidel-castro-dia-uno.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-302"><a href="#cite_ref-302">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190821185552/http://www.radiorebelde.cu/noticia/habaneros-firman-juramento-concepto-revolucion-20161129/">"Habaneros firman juramento del Concepto de Revolución"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 29 de novembro de 2016. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiorebelde.cu/noticia/habaneros-firman-juramento-concepto-revolucion-20161129/">o orixinal</a> o 21 de agosto de 2019. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Habaneros+firman+juramento+del+Concepto+de+Revoluci%C3%B3n&rft.chron=29+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.radiorebelde.cu%2Fnoticia%2Fhabaneros-firman-juramento-concepto-revolucion-20161129%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-303"><a href="#cite_ref-303">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/temas/politica-temas/2016/11/29/el-adios-a-fidel-estremece-la-isla-minuto-a-minuto/">"El adiós a Fidel estremece a Cuba: Minuto a minuto"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 29 de novembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+adi%C3%B3s+a+Fidel+estremece+a+Cuba%3A+Minuto+a+minuto&rft.chron=29+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Ftemas%2Fpolitica-temas%2F2016%2F11%2F29%2Fel-adios-a-fidel-estremece-la-isla-minuto-a-minuto%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-304"><a href="#cite_ref-304">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cubaperiodistas.cu/index.php/2016/11/millones-de-compatriotas-honran-a-fidel-en-la-plaza-de-la-revolucion/">"Millones de compatriotas honran a Fidel en la Plaza de la Revolución"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 29 de novembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Millones+de+compatriotas+honran+a+Fidel+en+la+Plaza+de+la+Revoluci%C3%B3n&rft.chron=29+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cubaperiodistas.cu%2Findex.php%2F2016%2F11%2Fmillones-de-compatriotas-honran-a-fidel-en-la-plaza-de-la-revolucion%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-305"><a href="#cite_ref-305">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/fotorreportajes/2016/11/30/en-imagenes-la-salida-de-la-caravana-del-minfar/">"En imágenes, la salida de la caravana del MINFAR"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 30 de novembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=En+im%C3%A1genes%2C+la+salida+de+la+caravana+del+MINFAR&rft.chron=30+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Ffotorreportajes%2F2016%2F11%2F30%2Fen-imagenes-la-salida-de-la-caravana-del-minfar%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/news/world-latin-america-38201169">"Fidel Castro's ashes buried in Santiago de Cuba"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 4 de decembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro%27s+ashes+buried+in+Santiago+de+Cuba&rft.chron=4+de+decembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fnews%2Fworld-latin-america-38201169&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-307"><a href="#cite_ref-307">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/fotorreportajes/2016/12/03/en-fotos-la-jornada-de-este-sabado-hastasiemprecomandante/">"En fotos, la jornada de este sábado #HastaSiempreComandante"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 3 de decembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=En+fotos%2C+la+jornada+de+este+s%C3%A1bado+%23HastaSiempreComandante&rft.chron=3+de+decembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Ffotorreportajes%2F2016%2F12%2F03%2Fen-fotos-la-jornada-de-este-sabado-hastasiemprecomandante%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-308"><a href="#cite_ref-308">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/12/04/raul-castro-la-permanente-ensenanza-de-fidel-es-que-si-se-puede/">"Raúl Castro: «La permanente enseñanza de Fidel es que sí se puede»"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 4 de decembro de 2016. Consultado o 21 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Ra%C3%BAl+Castro%3A+%ABLa+permanente+ense%C3%B1anza+de+Fidel+es+que+s%C3+se+puede%BB&rft.chron=4+de+decembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fnoticias%2F2016%2F12%2F04%2Fraul-castro-la-permanente-ensenanza-de-fidel-es-que-si-se-puede%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/12/04/un-adios-a-fidel-en-santa-ifigenia/">"Un adiós a Fidel en Santa Ifigenia"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 4 de decembro de 2016. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Un+adi%C3%B3s+a+Fidel+en+Santa+Ifigenia&rft.chron=4+de+decembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fnoticias%2F2016%2F12%2F04%2Fun-adios-a-fidel-en-santa-ifigenia%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet2007157-310"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007157_310-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 157. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993559-560-311"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993559-560_311-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 559-560. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour1995177-178-312">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1995177-178_312-0">312,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1995177-178_312-1">312,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1995177-178_312-2">312,2</a> <a href="#CITEREFBalfour1995">Balfour 1995</a>, p. 177-178. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993790-313"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993790_313-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 790. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004149-314"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004149_314-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 149. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet2007101-102-315"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007101-102_315-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 101-102. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet2007147-316"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007147_316-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 147. </li> <li id="cite_note-317"><a href="#cite_ref-317">↑</a> <cite class="citation journal">Lecuona, Rafael A. (1991). "Jose Marti and Fidel Castro". International Journal on World Peace (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 8 (1): 45–61. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/20751650">20751650</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Jose+Marti+and+Fidel+Castro&rft.aufirst=Rafael+A.&rft.aulast=Lecuona&rft.date=1991&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=International+Journal+on+World+Peace&rft.pages=45-61&rft.volume=8&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F20751650&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986200-318"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986200_318-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 200. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERamonet2007159-319"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERamonet2007159_319-0">↑</a> <a href="#CITEREFRamonet2007">Ramonet 2007</a>, p. 159. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993255-320"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993255_320-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 255. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004325-321"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004325_321-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 325. </li> <li id="cite_note-322"><a href="#cite_ref-322">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4779529.stm">"Ailing Castro still dominates Cuba"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 11 de agosto de 2006. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Ailing+Castro+still+dominates+Cuba&rft.chron=11+de+agosto+de+2006&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F4779529.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993312,688-323"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993312,688_323-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 312,688. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993352-353-324"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993352-353_324-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 352-353. </li> <li id="cite_note-325"><a href="#cite_ref-325">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ask.un.org/faq/37127">"What is the longest speech given at the United Nations?"</a>. www.ask.un.org (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=What+is+the+longest+speech+given+at+the+United+Nations%3F&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ask.un.org&rft_id=https%3A%2F%2Fask.un.org%2Ffaq%2F37127&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986201-326">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986201_326-0">326,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986201_326-1">326,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986201_326-2">326,2</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 201. </li> <li id="cite_note-327"><a href="#cite_ref-327">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2016/nov/26/havana-mourning-cubans-fidelista-fidel-castro">"Havana in mourning: 'We Cubans are Fidelista even if we are not communist'"</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Havana+in+mourning%3A+%27We+Cubans+are+Fidelista+even+if+we+are+not+communist%27&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2016%2Fnov%2F26%2Fhavana-mourning-cubans-fidelista-fidel-castro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:4-328">↑ <a href="#cite_ref-:4_328-0">328,0</a> <a href="#cite_ref-:4_328-1">328,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.abc.es/estilo/gente/abci-fidelito-castro-hombre-nunca-supo-escapar-sombra-padre-201802030124_noticia.html">"«Fidelito» Castro, el hombre que nunca supo escapar de la sombra de su padre"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 3 de febreiro de 2018. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=%ABFidelito%BB+Castro%2C+el+hombre+que+nunca+supo+escapar+de+la+sombra+de+su+padre&rft.chron=3+de+febreiro+de+2018&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.abc.es%2Festilo%2Fgente%2Fabci-fidelito-castro-hombre-nunca-supo-escapar-sombra-padre-201802030124_noticia.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-329"><a href="#cite_ref-329">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.emol.com/noticias/Internacional/2018/02/02/893618/Fidelito-El-primogenito-cientifico-del-lider-de-la-revolucion-cubana.html">""Fidelito": El primogénito científico del líder de la revolución cubana"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 2 de febreiro de 2018. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=%22Fidelito%22%3A+El+primog%C3%A9nito+cient%C3fico+del+l%C3der+de+la+revoluci%C3%B3n+cubana&rft.chron=2+de+febreiro+de+2018&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.emol.com%2Fnoticias%2FInternacional%2F2018%2F02%2F02%2F893618%2FFidelito-El-primogenito-cientifico-del-lider-de-la-revolucion-cubana.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:5-330">↑ <a href="#cite_ref-:5_330-0">330,0</a> <a href="#cite_ref-:5_330-1">330,1</a> <cite class="citation news">Anderson, Jon Lee (23 de xullo de 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newyorker.com/magazine/2006/07/31/castros-last-battle">"Castro’s Last Battle"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro%99s+Last+Battle&rft.aufirst=Jon+Lee&rft.aulast=Anderson&rft.chron=23+de+xullo+de+2006&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.newyorker.com%2Fmagazine%2F2006%2F07%2F31%2Fcastros-last-battle&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-331"><a href="#cite_ref-331">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/politica/2018/02/02/sepa_usted/1517584659_839094.html">"Las dispares vidas de los otros hijos de Fidel Castro"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 2 de febreiro de 2018. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Las+dispares+vidas+de+los+otros+hijos+de+Fidel+Castro&rft.chron=2+de+febreiro+de+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fpolitica%2F2018%2F02%2F02%2Fsepa_usted%2F1517584659_839094.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-332"><a href="#cite_ref-332">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.spokesman.com/stories/1995/dec/26/castro-adviser-66-dies-of-heart-attack/">"Castro Adviser, 66, Dies Of Heart Attack"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de decembro de 1995. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+Adviser%2C+66%2C+Dies+Of+Heart+Attack&rft.chron=26+de+decembro+de+1995&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.spokesman.com%2Fstories%2F1995%2Fdec%2F26%2Fcastro-adviser-66-dies-of-heart-attack%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986299-333"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986299_333-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 299. </li> <li id="cite_note-334"><a href="#cite_ref-334">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cuartopoder.es/ideas/opinion/2017/07/06/fidel-castro-y-manuel-fraga/">"Fidel Castro y Manuel Fraga en Cuba, lo que parecía y lo que en realidad fue"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 6 de xullo de 2017. Consultado o 28 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro+y+Manuel+Fraga+en+Cuba%2C+lo+que+parec%C3a+y+lo+que+en+realidad+fue&rft.chron=6+de+xullo+de+2017&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cuartopoder.es%2Fideas%2Fopinion%2F2017%2F07%2F06%2Ffidel-castro-y-manuel-fraga%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-335"><a href="#cite_ref-335">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/diario/1992/07/28/espana/712274416_850215.html">"Castro aprovecha su primer día en Galicia para decir que el régimen cubano resistirá sin cambios"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de xullo de 1992. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+aprovecha+su+primer+d%C3a+en+Galicia+para+decir+que+el+r%C3%A9gimen+cubano+resistir%C3%A1+sin+cambios&rft.chron=28+de+xullo+de+1992&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fdiario%2F1992%2F07%2F28%2Fespana%2F712274416_850215.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-336"><a href="#cite_ref-336">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190827115024/https://www.elcorreogallego.es/santiago/ecg/comandante-fidel-castro-recorrio-calles-casco-historico-compania-fraga/idEdicion-2018-02-27/idNoticia-1102021/">"...Cuando el comandante Fidel Castro recorrió las calles del casco histórico en compañía de Fraga"</a>. <a href="/wiki/El_Correo_Gallego" title="El Correo Gallego">El Correo Gallego</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de febreiro de 2018. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elcorreogallego.es/santiago/ecg/comandante-fidel-castro-recorrio-calles-casco-historico-compania-fraga/idEdicion-2018-02-27/idNoticia-1102021/">o orixinal</a> o 27 de agosto de 2019. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=...Cuando+el+comandante+Fidel+Castro+recorri%C3%B3+las+calles+del+casco+hist%C3%B3rico+en+compa%C3%B1%C3a+de+Fraga&rft.chron=27+de+febreiro+de+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Correo+Gallego&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elcorreogallego.es%2Fsantiago%2Fecg%2Fcomandante-fidel-castro-recorrio-calles-casco-historico-compania-fraga%2FidEdicion-2018-02-27%2FidNoticia-1102021%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:9-337">↑ <a href="#cite_ref-:9_337-0">337,0</a> <a href="#cite_ref-:9_337-1">337,1</a> <a href="#cite_ref-:9_337-2">337,2</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavozdegalicia.es/noticia/galicia/2016/11/26/48-horas-fidel-castro-galicia-pulpo-domino-patria-muerte/00031480151430910574392.htm">"Las 48 horas de Fidel Castro en Galicia: Pulpo, dominó y «Patria o muerte»"</a>. <a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de xullo de 2017. Consultado o 28 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Las+48+horas+de+Fidel+Castro+en+Galicia%3A+Pulpo%2C+domin%C3%B3+y+%ABPatria+o+muerte%BB&rft.chron=28+de+xullo+de+2017&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Voz+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavozdegalicia.es%2Fnoticia%2Fgalicia%2F2016%2F11%2F26%2F48-horas-fidel-castro-galicia-pulpo-domino-patria-muerte%2F00031480151430910574392.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-338"><a href="#cite_ref-338">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/CRTVG" class="mw-redirect" title="CRTVG">CRTVG</a> (27 de agosto de 2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=YEaUue0bwrY">Viaxe a Galicia do presidente de Cuba. Fidel Castro visita a casa natal do seu pai en Láncara</a> (Youtube).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=CRTVG&rft.btitle=Viaxe+a+Galicia+do+presidente+de+Cuba.+Fidel+Castro+visita+a+casa+natal+do+seu+pai+en+L%C3%A1ncara&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DYEaUue0bwrY&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-339"><a href="#cite_ref-339">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eldiario.es/internacional/Suarez-Gonzalez-Fraga-Aznar-derrotarlo_0_584441622.html">"Suárez abrió la puerta a Fidel, con González compartió puros, con Fraga jugó al dominó y Aznar intentó derrotarlo"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 28 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Su%C3%A1rez+abri%C3%B3+la+puerta+a+Fidel%2C+con+Gonz%C3%A1lez+comparti%C3%B3+puros%2C+con+Fraga+jug%C3%B3+al+domin%C3%B3+y+Aznar+intent%C3%B3+derrotarlo&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.eldiario.es%2Finternacional%2FSuarez-Gonzalez-Fraga-Aznar-derrotarlo_0_584441622.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-340"><a href="#cite_ref-340">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elplural.com/politica/cuando-fraga-paseo-con-fidel-castro-entre-queimadas-y-pulpo_206855102">"Cuando Fraga paseó con Fidel Castro entre queimadas y pulpo"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 22 de novembro de 2018. Consultado o 28 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuando+Fraga+pase%C3%B3+con+Fidel+Castro+entre+queimadas+y+pulpo&rft.chron=22+de+novembro+de+2018&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elplural.com%2Fpolitica%2Fcuando-fraga-paseo-con-fidel-castro-entre-queimadas-y-pulpo_206855102&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-341"><a href="#cite_ref-341">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/w/index.php?title=Manuel_Fern%C3%A1ndez_Vald%C3%A9s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuel Fernández Valdés (a páxina aínda non existe)">Manuel Fernández Valdés</a> (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://vimeo.com/50055785">Fraga y Fidel sin embargo [trailer]</a> (<a href="/wiki/Vimeo" title="Vimeo">Vimeo</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Manuel+Fern%C3%A1ndez+Vald%C3%A9s&rft.btitle=Fraga+y+Fidel+sin+embargo+%5Btrailer%5D&rft.date=2012&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fvimeo.com%2F50055785&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour19951-342">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour19951_342-0">342,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour19951_342-1">342,1</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour19951_342-2">342,2</a> <a href="#CITEREFBalfour1995">Balfour 1995</a>, p. 1. </li> <li id="cite_note-343"><a href="#cite_ref-343">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2016/nov/26/fidel-castro-dies-cuba-revolutionary-icon">"Fidel Castro: leader proves as divisive in death as he was in life"</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro%3A+leader+proves+as+divisive+in+death+as+he+was+in+life&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2016%2Fnov%2F26%2Ffidel-castro-dies-cuba-revolutionary-icon&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-344"><a href="#cite_ref-344">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.telegraph.co.uk/news/2016/11/26/fidel-castro-divisive-death-life/">"Fidel Castro: As divisive in death as he was in life"</a>. <a href="/wiki/The_Daily_Telegraph" title="The Daily Telegraph">The Daily Telegraph</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro%3A+As+divisive+in+death+as+he+was+in+life&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Daily+Telegraph&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.telegraph.co.uk%2Fnews%2F2016%2F11%2F26%2Ffidel-castro-divisive-death-life%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:6-345">↑ <a href="#cite_ref-:6_345-0">345,0</a> <a href="#cite_ref-:6_345-1">345,1</a> <a href="#cite_ref-:6_345-2">345,2</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rtve.es/noticias/20080219/historia-absolvera/1522.shtml">"Evolución política de la Revolución Cubana"</a>. <a href="/wiki/TVE" class="mw-redirect" title="TVE">TVE</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 19 de febreiro de 2008. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Evoluci%C3%B3n+pol%C3tica+de+la+Revoluci%C3%B3n+Cubana&rft.chron=19+de+febreiro+de+2008&rft.genre=article&rft.jtitle=TVE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rtve.es%2Fnoticias%2F20080219%2Fhistoria-absolvera%2F1522.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:10-346">↑ <a href="#cite_ref-:10_346-0">346,0</a> <a href="#cite_ref-:10_346-1">346,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/elpais/2017/01/11/planeta_futuro/1484157646_626884.html">"Yo sí puedo acabar con el analfabetismo"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 12 de xaneiro de 2017. Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Yo+s%C3+puedo+acabar+con+el+analfabetismo&rft.chron=12+de+xaneiro+de+2017&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Felpais%2F2017%2F01%2F11%2Fplaneta_futuro%2F1484157646_626884.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-347"><a href="#cite_ref-347">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=33384&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html">"Proclamados los ganadores de los Premios UNESCO de Alfabetización 2006"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 20 de xuño de 2006. Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Proclamados+los+ganadores+de+los+Premios+UNESCO+de+Alfabetizaci%C3%B3n+2006&rft.chron=20+de+xu%C3%B1o+de+2006&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fportal.unesco.org%2Fes%2Fev.php-URL_ID%3D33384%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-348"><a href="#cite_ref-348">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://es.unesco.org/news/america-latina-y-caribe-solo-cuba-alcanzo-objetivos-globales-educacion-todos-periodo-2000-2015">"En América Latina y el Caribe sólo Cuba alcanzó los objetivos globales de la Educación para Todos en el periodo 2000-2015"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=En+Am%C3%A9rica+Latina+y+el+Caribe+s%C3%B3lo+Cuba+alcanz%C3%B3+los+objetivos+globales+de+la+Educaci%C3%B3n+para+Todos+en+el+periodo+2000-2015&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fes.unesco.org%2Fnews%2Famerica-latina-y-caribe-solo-cuba-alcanzo-objetivos-globales-educacion-todos-periodo-2000-2015&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-349"><a href="#cite_ref-349">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elmundo.es/elmundosalud/2003/12/19/medicina/1071850811.html">"La esperanza de vida disminuye en los países pobres y aumenta en los ricos"</a>. <a href="/wiki/El_Mundo" title="El Mundo">El Mundo</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 19 de decembro de 2003. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=La+esperanza+de+vida+disminuye+en+los+pa%C3ses+pobres+y+aumenta+en+los+ricos&rft.chron=19+de+decembro+de+2003&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elmundo.es%2Felmundosalud%2F2003%2F12%2F19%2Fmedicina%2F1071850811.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:7-350">↑ <a href="#cite_ref-:7_350-0">350,0</a> <a href="#cite_ref-:7_350-1">350,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/mundo/cultura_sociedad/2010/01/100126_1823_unicef_cuba_gz">"UNICEF: Cuba, sin desnutrición infantil"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de xaneiro de 2010. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=UNICEF%3A+Cuba%2C+sin+desnutrici%C3%B3n+infantil&rft.chron=26+de+xaneiro+de+2010&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fmundo%2Fcultura_sociedad%2F2010%2F01%2F100126_1823_unicef_cuba_gz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-351"><a href="#cite_ref-351">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090201090718/http://revista-zoom.com.ar/articulo2390.html">"Dice la UNESCO: la educación sí hace la diferencia"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 29 de xuño de 2008. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://revista-zoom.com.ar/articulo2390.html">o orixinal</a> o 30 de agosto de 2008. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Dice+la+UNESCO%3A+la+educaci%C3%B3n+s%C3+hace+la+diferencia&rft.chron=29+de+xu%C3%B1o+de+2008&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Frevista-zoom.com.ar%2Farticulo2390.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-352"><a href="#cite_ref-352">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190822161016/https://www.lainformacion.com/deporte/juegos-olimpicos-de-londres-2012/asi-explica-cuba-por-que-gana-mas-medallas-de-oro-que-brasil_pdjzk7onerv4dvvxs9phq1/">"Así explica Cuba por qué gana más medallas de oro que Brasil"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 9 de agosto de 2012. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lainformacion.com/deporte/juegos-olimpicos-de-londres-2012/asi-explica-cuba-por-que-gana-mas-medallas-de-oro-que-brasil_pdjzk7onerv4dvvxs9phq1/">o orixinal</a> o 22 de agosto de 2019. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=As%C3+explica+Cuba+por+qu%C3%A9+gana+m%C3%A1s+medallas+de+oro+que+Brasil&rft.chron=9+de+agosto+de+2012&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lainformacion.com%2Fdeporte%2Fjuegos-olimpicos-de-londres-2012%2Fasi-explica-cuba-por-que-gana-mas-medallas-de-oro-que-brasil_pdjzk7onerv4dvvxs9phq1%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour1952-353"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1952_353-0">↑</a> <a href="#CITEREFBalfour195">Balfour 195</a>, p. 2. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour1953-354"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1953_354-0">↑</a> <a href="#CITEREFBalfour195">Balfour 195</a>, p. 3. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour195170-355"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour195170_355-0">↑</a> <a href="#CITEREFBalfour195">Balfour 195</a>, p. 170. </li> <li id="cite_note-356"><a href="#cite_ref-356">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071011012120/http://www.tompaine.com/articles/2007/02/02/castros_legacy.php">"Castro's Legacy"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 2 de febreiro de 2007. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tompaine.com/articles/2007/02/02/castros_legacy.php">o orixinal</a> o 11 de outubro de 2007. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro%27s+Legacy&rft.chron=2+de+febreiro+de+2007&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tompaine.com%2Farticles%2F2007%2F02%2F02%2Fcastros_legacy.php&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColtman2003292-357">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003292_357-0">357,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEColtman2003292_357-1">357,1</a> <a href="#CITEREFColtman2003">Coltman 2003</a>, p. 292. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993592-358"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993592_358-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 592. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993501-359"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993501_359-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 501. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBalfour1995181-360"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBalfour1995181_360-0">↑</a> <a href="#CITEREFBalfour1995">Balfour 1995</a>, p. 181. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESondrol1991606-361"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESondrol1991606_361-0">↑</a> <a href="#CITEREFSondrol1991">Sondrol 1991</a>, p. 606. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESondrol1991619-362"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESondrol1991619_362-0">↑</a> <a href="#CITEREFSondrol1991">Sondrol 1991</a>, p. 619. </li> <li id="cite_note-363"><a href="#cite_ref-363">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amnesty.org/es/latest/news/2016/11/fidel-castro-s-human-rights-legacy-a-tale-of-two-worlds/">"El legado de derechos humanos de Fidel Castro: Una historia de dos mundos"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 22 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+legado+de+derechos+humanos+de+Fidel+Castro%3A+Una+historia+de+dos+mundos&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amnesty.org%2Fes%2Flatest%2Fnews%2F2016%2F11%2Ffidel-castro-s-human-rights-legacy-a-tale-of-two-worlds%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993758-364"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993758_364-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 758. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGott2004148-365"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGott2004148_365-0">↑</a> <a href="#CITEREFGott2004">Gott 2004</a>, p. 148. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBourne1986302-366"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBourne1986302_366-0">↑</a> <a href="#CITEREFBourne1986">Bourne 1986</a>, p. 302. </li> <li id="cite_note-367"><a href="#cite_ref-367">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://edition.cnn.com/2016/11/27/world/justin-trudeau-castro-eulogy-parody/index.html">"O Canada: Trudeau's Castro tribute raises eyebrows"</a>. <a href="/wiki/CNN" title="CNN">CNN</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 28 de novembro de 2016. Consultado o 26 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=O+Canada%3A+Trudeau%27s+Castro+tribute+raises+eyebrows&rft.chron=28+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=CNN&rft_id=https%3A%2F%2Fedition.cnn.com%2F2016%2F11%2F27%2Fworld%2Fjustin-trudeau-castro-eulogy-parody%2Findex.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-368"><a href="#cite_ref-368">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ondacero.es/noticias/mundo/junker-mundo-pierde-heroe-muchos_20161126583982a80cf267e7fb90eb18.html">"Junker: "El mundo pierde a un héroe para muchos""</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Junker%3A+%22El+mundo+pierde+a+un+h%C3%A9roe+para+muchos%22&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ondacero.es%2Fnoticias%2Fmundo%2Fjunker-mundo-pierde-heroe-muchos_20161126583982a80cf267e7fb90eb18.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:8-369">↑ <a href="#cite_ref-:8_369-0">369,0</a> <a href="#cite_ref-:8_369-1">369,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aljazeera.com/news/2016/11/fidel-castro-death-world-reactions-161126095542185.html">"Fidel Castro's death - World reactions"</a>. <a href="/wiki/Al_Jazeera" title="Al Jazeera">Al Jazeera</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Fidel+Castro%27s+death+-+World+reactions&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Al+Jazeera&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.aljazeera.com%2Fnews%2F2016%2F11%2Ffidel-castro-death-world-reactions-161126095542185.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEQuirk1993424-370"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEQuirk1993424_370-0">↑</a> <a href="#CITEREFQuirk1993">Quirk 1993</a>, p. 424. </li> <li id="cite_note-371"><a href="#cite_ref-371">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/165566.stm">"Castro ends state-visit to South Africa"</a>. <a href="/wiki/BBC" class="mw-redirect" title="BBC">BBC</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 6 de setembro de 1998. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Castro+ends+state-visit+to+South+Africa&rft.chron=6+de+setembro+de+1998&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fafrica%2F165566.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESkierka200624-372"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESkierka200624_372-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkierka2006">Skierka 2006</a>, p. 24. </li> <li id="cite_note-373"><a href="#cite_ref-373">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rtve.es/noticias/20161227/cuba-prohibe-ley-usar-nombre-fidel-castro-espacios-publicos-monumentos/1460600.shtml">"Cuba prohíbe por ley usar el nombre de Fidel Castro en espacios públicos y monumentos"</a>. <a href="/wiki/RTVE" class="mw-redirect" title="RTVE">RTVE</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de decembro de 2016. Consultado o 27 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuba+proh%C3be+por+ley+usar+el+nombre+de+Fidel+Castro+en+espacios+p%C3%BAblicos+y+monumentos&rft.chron=27+de+decembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=RTVE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rtve.es%2Fnoticias%2F20161227%2Fcuba-prohibe-ley-usar-nombre-fidel-castro-espacios-publicos-monumentos%2F1460600.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:112-374">↑ <a href="#cite_ref-:112_374-0">374,0</a> <a href="#cite_ref-:112_374-1">374,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2006/aug/03/cuba.duncancampbell2">"638 ways to kill Castro"</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 3 de agosto de 2006. Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=638+ways+to+kill+Castro&rft.chron=3+de+agosto+de+2006&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2006%2Faug%2F03%2Fcuba.duncancampbell2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:122-375">↑ <a href="#cite_ref-:122_375-0">375,0</a> <a href="#cite_ref-:122_375-1">375,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.20minutos.es/noticia/146317/0/CIA/Castro/asesinato/">"638 maneras de matar a Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 4 de agosto de 2016. Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=638+maneras+de+matar+a+Castro&rft.chron=4+de+agosto+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.20minutos.es%2Fnoticia%2F146317%2F0%2FCIA%2FCastro%2Fasesinato%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-376"><a href="#cite_ref-376">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.fordlibrarymuseum.gov/library/document/0314/1552896.pdf">"Memo da conversa"</a> (PDF). www.fordlibrarymuseum.gov (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Consultado o 29 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Memo+da+conversa&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fordlibrarymuseum.gov&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.fordlibrarymuseum.gov%2Flibrary%2Fdocument%2F0314%2F1552896.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-377"><a href="#cite_ref-377">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.clarin.com/mundo/posada-carriles-espia-cubano-cia-intento-matar-fidel_0_SJTMIOmkQ.html">"Posada Carriles, el espía cubano de la CIA que intentó matar a Fidel"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 23 de maio de 2018. Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Posada+Carriles%2C+el+esp%C3a+cubano+de+la+CIA+que+intent%C3%B3+matar+a+Fidel&rft.chron=23+de+maio+de+2018&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.clarin.com%2Fmundo%2Fposada-carriles-espia-cubano-cia-intento-matar-fidel_0_SJTMIOmkQ.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-378"><a href="#cite_ref-378">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/es/2018/05/24/luis-posada-carriles-obituario/">"Luis Posada Carriles, el espía considerado terrorista"</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 24 de maio de 2018. Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Luis+Posada+Carriles%2C+el+esp%C3a+considerado+terrorista&rft.chron=24+de+maio+de+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=The+New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2Fes%2F2018%2F05%2F24%2Fluis-posada-carriles-obituario%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-379"><a href="#cite_ref-379">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.google.com/newspapers?nid=2507&dat=19610501&id=lBI1AAAAIBAJ&sjid=wqULAAAAIBAJ&pg=2043,75761">"Premio Lenin da Paz para Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). 1 de maio de 1961. Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Premio+Lenin+da+Paz+para+Castro&rft.chron=1+de+maio+de+1961&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fnews.google.com%2Fnewspapers%3Fnid%3D2507%26dat%3D19610501%26id%3DlBI1AAAAIBAJ%26sjid%3DwqULAAAAIBAJ%26pg%3D2043%2C75761&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-380"><a href="#cite_ref-380">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=1794">"Кастро Рус, Фидель Алехандро"</a>. www.warheroes.ru (en ruso). Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%2C+%D0%A4%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C+%D0%90%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%D0%BE&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.warheroes.ru&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.warheroes.ru%2Fhero%2Fhero.asp%3FHero_id%3D1794&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-381"><a href="#cite_ref-381">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fidelcastro.cu/de/node/5986">"Orden Estrella de Oro de la República Socialista de Viet Nam"</a>. www.fidelcastro.cu (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Orden+Estrella+de+Oro+de+la+Rep%C3%BAblica+Socialista+de+Viet+Nam&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fidelcastro.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fidelcastro.cu%2Fde%2Fnode%2F5986&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-382"><a href="#cite_ref-382">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1992/esp/f090792e.html">"Discurso de Fidel Castro durante a entrega da Orde Agostinho Neto"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 9 de xullo de 1992. Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Discurso+de+Fidel+Castro+durante+a+entrega+da+Orde+Agostinho+Neto&rft.chron=9+de+xullo+de+1992&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cuba.cu%2Fgobierno%2Fdiscursos%2F1992%2Fesp%2Ff090792e.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-383"><a href="#cite_ref-383">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.publico.es/espana/pp-promovio-retirada-medalla-fidel.html">"El PP promovió la retirada de una medalla a Fidel Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 5 de maio de 2009. Consultado o 30 de agosto de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=El+PP+promovi%C3%B3+la+retirada+de+una+medalla+a+Fidel+Castro&rft.chron=5+de+maio+de+2009&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.publico.es%2Fespana%2Fpp-promovio-retirada-medalla-fidel.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:11-384">↑ <a href="#cite_ref-:11_384-0">384,0</a> <a href="#cite_ref-:11_384-1">384,1</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/cultura/2016/11/26/actualidad/1480164176_161323.html">"Diez canciones para Fidel (y contra Fidel)"</a>. <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Diez+canciones+para+Fidel+%28y+contra+Fidel%29&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fcultura%2F2016%2F11%2F26%2Factualidad%2F1480164176_161323.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-385"><a href="#cite_ref-385">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/11/28/cuando-escribio-el-necio-silvio-rodriguez-penso-en-fidel/">"Cuando escribió "El Necio", Silvio Rodríguez pensó en Fidel"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de novembro de 2016. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Cuando+escribi%C3%B3+%22El+Necio%22%2C+Silvio+Rodr%C3guez+pens%C3%B3+en+Fidel&rft.chron=28+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fnoticias%2F2016%2F11%2F28%2Fcuando-escribio-el-necio-silvio-rodriguez-penso-en-fidel%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-386"><a href="#cite_ref-386">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/V%C3%ADctor_Jara" title="Víctor Jara">Víctor Jara</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=JSf4wJ-Bujk">Víctor Jara - A Cuba</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=V%C3ctor+Jara&rft.btitle=V%C3ctor+Jara+-+A+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DJSf4wJ-Bujk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-387"><a href="#cite_ref-387">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190905224327/https://www.elnuevodia.com/opinion/columnas/silascosasdefidel-columna-2267026/">"Si las cosas de Fidel..."</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 28 de novembro de 2016. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elnuevodia.com/opinion/columnas/silascosasdefidel-columna-2267026/">o orixinal</a> o 05 de setembro de 2019. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Si+las+cosas+de+Fidel...&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elnuevodia.com%2Fopinion%2Fcolumnas%2Fsilascosasdefidel-columna-2267026%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-388"><a href="#cite_ref-388">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Osvaldo_Pugliese" title="Osvaldo Pugliese">Osvaldo Pugliese</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=R60lrqj3dms">Milonga para Fidel - Osvaldo Pugliese</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Osvaldo+Pugliese&rft.btitle=Milonga+para+Fidel+-+Osvaldo+Pugliese&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DR60lrqj3dms&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-389"><a href="#cite_ref-389">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-15204060">"Celina González, la voz cubana que sacó del clóset a la santería"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 5 de febreiro 2015. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Celina+Gonz%C3%A1lez%2C+la+voz+cubana+que+sac%C3%B3+del+cl%C3%B3set+a+la+santer%C3a&rft.chron=5+de+febreiro+2015&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.eltiempo.com%2Farchivo%2Fdocumento%2FCMS-15204060&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-390"><a href="#cite_ref-390">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Celina_y_Reutilio" title="Celina y Reutilio">Celina y Reutilio</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=SMp2nmuDepk">Que viva Fidel</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Celina+y+Reutilio&rft.btitle=Que+viva+Fidel&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DSMp2nmuDepk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-391"><a href="#cite_ref-391">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Ricardo_Arjona" title="Ricardo Arjona">Ricardo Arjona</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=KbMd8OH580w">Si el Norte Fuera el Sur</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Ricardo+Arjona&rft.btitle=Si+el+Norte+Fuera+el+Sur&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DKbMd8OH580w&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-392"><a href="#cite_ref-392">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.letras.com/eduardo-saborit/1360204/">"Letra de "Los Barbudos""</a>. www.letras.com (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Letra+de+%22Los+Barbudos%22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.letras.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.letras.com%2Feduardo-saborit%2F1360204%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-393"><a href="#cite_ref-393">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=6EYHx4vNY_Q">Cuba qué linda es Cuba</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Cuba+qu%C3%A9+linda+es+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3D6EYHx4vNY_Q&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-394"><a href="#cite_ref-394">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Banda_Bassotti" title="Banda Bassotti">Banda Bassotti</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=0YnxnMikJPE">Que Linda Es Cuba - Cuba Si, Yanqui No</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Banda+Bassotti&rft.btitle=Que+Linda+Es+Cuba+-+Cuba+Si%2C+Yanqui+No&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3D0YnxnMikJPE&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-395"><a href="#cite_ref-395">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.juventudrebelde.cu/cuba/2006-12-27/desde-el-infierno">"Desde el infierno"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 27 de decembro de 2006. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Desde+el+infierno&rft.chron=27+de+decembro+de+2006&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.juventudrebelde.cu%2Fcuba%2F2006-12-27%2Fdesde-el-infierno&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-396"><a href="#cite_ref-396">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Soledad_Bravo" title="Soledad Bravo">Soledad Bravo</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=YPE0oa3YLD0">Chamamé a Cuba</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Soledad+Bravo&rft.btitle=Chamam%C3%A9+a+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DYPE0oa3YLD0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-397"><a href="#cite_ref-397">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=YPE0oa3YLD0">"Las canciones sobre Fidel Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 26 de novembro de 2016. Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Las+canciones+sobre+Fidel+Castro&rft.chron=26+de+novembro+de+2016&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DYPE0oa3YLD0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-398"><a href="#cite_ref-398">↑</a> <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.diariocritico.com/noticia/160631/noticias/baby-lores-dedica-un-reggaeton-a-fidel-castro.html">"Baby Lores dedica un reggaeton a Fidel Castro"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Baby+Lores+dedica+un+reggaeton+a+Fidel+Castro&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.diariocritico.com%2Fnoticia%2F160631%2Fnoticias%2Fbaby-lores-dedica-un-reggaeton-a-fidel-castro.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-399"><a href="#cite_ref-399">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Banda_Bassotti" title="Banda Bassotti">Banda Bassotti</a> e <a href="/wiki/Pulpul" class="mw-redirect" title="Pulpul">Pulpul</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=BpNSEF9c898">Viento Nuevo</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Banda+Bassotti+e+Pulpul&rft.btitle=Viento+Nuevo&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DBpNSEF9c898&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-400"><a href="#cite_ref-400">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=BRPPGIlUB5E">Fidel Castro en su día - Lloviznando Cantos</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Fidel+Castro+en+su+d%C3a+-+Lloviznando+Cantos&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DBRPPGIlUB5E&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-401"><a href="#cite_ref-401">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=qqT2e1ORV5I">Un hombre que sueña - Varios artistas</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>). 2 de agosto de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Un+hombre+que+sue%C3%B1a+-+Varios+artistas&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DqqT2e1ORV5I&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-402"><a href="#cite_ref-402">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=MBydSAqSQgo">Cabalgando con Fidel</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Cabalgando+con+Fidel&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DMBydSAqSQgo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-403"><a href="#cite_ref-403">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=FFFA8tFR2oo">Laureles y Olivo - Raúl Torres</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.btitle=Laureles+y+Olivo+-+Ra%C3%BAl+Torres&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DFFFA8tFR2oo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-404"><a href="#cite_ref-404">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hhgroups.com/letras/los-chikos-del-maiz/la-estanquera-de-saigon-37868/los-invisibles-9177/">"Letra de "Los invisibles""</a>. www.hhgroups.com (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Letra+de+%22Los+invisibles%22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.hhgroups.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hhgroups.com%2Fletras%2Flos-chikos-del-maiz%2Fla-estanquera-de-saigon-37868%2Flos-invisibles-9177%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-405"><a href="#cite_ref-405">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hhgroups.com/letras/los-chikos-del-maiz/la-estanquera-de-saigon-37868/no-gods-nos-masters-no-hipsters-9176/">"Letra de "No gods, nos masters, no hipsters""</a>. www.hhgroups.com (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 6 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Letra+de+%22No+gods%2C+nos+masters%2C+no+hipsters%22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.hhgroups.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hhgroups.com%2Fletras%2Flos-chikos-del-maiz%2Fla-estanquera-de-saigon-37868%2Fno-gods-nos-masters-no-hipsters-9176%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-406"><a href="#cite_ref-406">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.musixmatch.com/es/letras/Brams-feat-Negu-Gorriak/Brindis">"Letra de Brindis"</a>. www.musixmatch.com. Consultado o 25 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Letra+de+Brindis&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.musixmatch.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.musixmatch.com%2Fes%2Fletras%2FBrams-feat-Negu-Gorriak%2FBrindis&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-407"><a href="#cite_ref-407">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.musicoscopio.com/derribos-arias/letras/14479/">"Letra de "Misiles hacia Cuba" de Derribos Arias"</a>. www.musicoscopio.com (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 10 de setembro de 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Letra+de+%22Misiles+hacia+Cuba%22+de+Derribos+Arias&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.musicoscopio.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.musicoscopio.com%2Fderribos-arias%2Fletras%2F14479%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-408"><a href="#cite_ref-408">↑</a> <cite class="citation audio-visual"><a href="/wiki/Ezetaerre" title="Ezetaerre">Ezetaerre</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=Yn9cJxMiIw0">Notas do amauta - Videoclip</a> (<a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Ezetaerre&rft.btitle=Notas+do+amauta+-+Videoclip&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DYn9cJxMiIw0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén">Véxase tamén</h2>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=38" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=38" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén">editar a fonte</a>]</div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/34px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="34" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/51px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/68px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></td> <td class="mbox-text plainlist">A <a href="https://gl.wikiquote.org/wiki/Portada" class="extiw" title="q:Portada">Galicitas</a> posúe citas sobre:  <a href="https://gl.wikiquote.org/wiki/Fidel_Castro" class="extiw" title="q:Fidel Castro">Fidel Castro</a></td></tr> </tbody></table> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Commons</a> ten máis contidos multimedia sobre:  <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Fidel_Castro" class="extiw" title="commons:Fidel Castro">Fidel Castro</a></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía">Bibliografía</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=39" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=39" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía">editar a fonte</a>]</div> <div class="refbegin references-column-count references-column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"> <ul><li><a href="/wiki/Alfredo_Conde" title="Alfredo Conde">Alfredo Conde</a>: Una Conversación en La Habana (entrevista con Fidel Castro), Ediciones El País/Aguilar, 1989, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8403910150" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-03-91015-0</a></li> <li>José del Pozo: Histoire de l'Amérique Latine et des Caraîbes. Les éditions du Septentrio, 2004, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2894483791" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-89448-379-1</a></li> <li>Olivier Dabène: L'Amerique latine à l'époque contemporaine. Armand Colin Editeur, París, 2003; <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2200265530" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-200-26553-0</a></li> <li>Volker Skierka: Fidel Castro, El Comandante. 2004 Alvik éditions, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2914833148" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-914833-14-8</a></li> <li>Tad Szulc: CASTRO, 30 ans de pouvoir absolu. Payot, París (1987)</li> <li>Serge Raffy: CASTRO, l'infidèleEditions Fayard (2003), <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2213612579" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-213-61257-9</a></li> <li>Angelo Trento: CASTRO ET LA REVOLUTION CUBAINA. 1998, Giunti Gruppo-Editoriale, Firenze, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/220361031X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-203-61031-X</a></li> <li>FIDEL CASTRO, Mes années de jeuneesse-Autobiographia: Les Editions internationales Alain Stanké, 2003. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2760408892" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-7604-0889-2</a> </li> <li>CUBA REVOLUTIONNAIRE,Tome 1-Histoire et culture: L'Hamattan, 2003, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2747539652" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-7475-3965-2</a></li> <li>Antoine Blanca: La gauche latino-américaine, Origenes et venir. CGM/Editions Bruno Leprince, 2004. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2909634841" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-909634-84-1</a></li> <li>Alina Fernández, 1997. Memorias de la hija rebelde de Fidel Castro: <a href="/wiki/Plaza_%26_Jan%C3%A9s" title="Plaza & Janés">Plaza & Janés</a> Editores, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8401375851" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-01-37585-1</a>, Barcelona</li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Ignacio_Ramonet" title="Ignacio Ramonet">Ignacio Ramonet</a> (2007). Fidel Castro. A miña vida. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788497826853" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-9782-685-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Ignacio+Ramonet&rft.btitle=Fidel+Castro.+A+mi%C3%B1a+vida&rft.date=2007&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><a href="/wiki/Manuel_V%C3%A1zquez_Montalb%C3%A1n" title="Manuel Vázquez Montalbán">Manuel Vázquez Montalbán</a>, Et Dieu est entré dans La Havane. Editions du Seuil, 2001, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2020386267" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-02-038626-7</a></li> <li>Jean-Pierre Clerc: Les quatre saisons de Fidel Castro. Editions du Seuil, 1996, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2020261162" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-02-026116-2</a></li> <li>Volker Sierka: Fidel Castro, biografía definitiva do líder cubano. Ediciones Martínez Roca, S.A. 2007, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788427033474" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-270-3347-4</a></li> <li><cite id="CITEREFBourne1986" class="citation book">Bourne, Peter G. (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/fidelbiographyof0000bour">Fidel: A Biography of Fidel Castro</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Dodd, Mead & Company. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-396-08518-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-396-08518-8">978-0-396-08518-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Peter+G.&rft.aulast=Bourne&rft.btitle=Fidel%3A+A+Biography+of+Fidel+Castro&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-396-08518-8&rft.pub=Dodd%2C+Mead+%26+Company&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ffidelbiographyof0000bour&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFColtman2003" class="citation book">Coltman, Leycester (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/realfidelcastro00colt_0">The Real Fidel Castro</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Yale University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-300-10760-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-300-10760-9">978-0-300-10760-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Leycester&rft.aulast=Coltman&rft.btitle=The+Real+Fidel+Castro&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-300-10760-9&rft.pub=Yale+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Frealfidelcastro00colt_0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation book">Fuentes, Norberto (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=_LEl9ZJYd88C&dq=la+autobiografia+de+fidel+castro&pg=PP1&ots=ZhzCfjExD6&sig=l6TQVaYxocJQO-zm7E2dqqKu0Vc&prev=http://www.google.es/search%3Faq%3D%26oq%3D%26hl%3Des%26q%3Dla%2520autobiografia%2520de%2520fidel%2520castro%26meta%3D&sa=X&oi=print&ct=title#PPA17,M1">La autobiografía de Fidel Castro I: el paraíso de los otros</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Destino. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-9707490017" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-9707490017">978-9707490017</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Norberto&rft.aulast=Fuentes&rft.btitle=La+autobiograf%C3a+de+Fidel+Castro+I%3A+el+para%C3so+de+los+otros&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-9707490017&rft.pub=Destino&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3D_LEl9ZJYd88C%26dq%3Dla%2Bautobiografia%2Bde%2Bfidel%2Bcastro%26pg%3DPP1%26ots%3DZhzCfjExD6%26sig%3Dl6TQVaYxocJQO-zm7E2dqqKu0Vc%26prev%3Dhttp%3A%2F%2Fwww.google.es%2Fsearch%253Faq%253D%2526oq%253D%2526hl%253Des%2526q%253Dla%252520autobiografia%252520de%252520fidel%252520castro%2526meta%253D%26sa%3DX%26oi%3Dprint%26ct%3Dtitle%23PPA17%2CM1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFLópez_Ávalos2003" class="citation book">López Ávalos, Martín (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=XvbCQiF75ecC">La clase política cubana o la historia de una frustración</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Siglo XXI. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/968-23-2430-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/968-23-2430-0">968-23-2430-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Mart%C3n&rft.aulast=L%C3%B3pez+%C3%81valos&rft.btitle=La+clase+pol%C3tica+cubana+o+la+historia+de+una+frustraci%C3%B3n&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=968-23-2430-0&rft.pub=Siglo+XXI&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DXvbCQiF75ecC&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFQuirk1993" class="citation book">Quirk, Robert E. (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/fidelcastro00robe">Fidel Castro</a>. W.W. Norton & Company. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-393-03485-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-393-03485-1">978-0-393-03485-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Robert+E.&rft.aulast=Quirk&rft.btitle=Fidel+Castro&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-393-03485-1&rft.pub=W.W.+Norton+%26+Company.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ffidelcastro00robe&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFAnderson1997" class="citation book">Anderson, Jon Lee (1997). Che Guevara. Una vida revolucionaria (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Anagrama. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-339-7387-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-339-7387-0">978-84-339-7387-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Jon+Lee&rft.aulast=Anderson&rft.btitle=Che+Guevara.+Una+vida+revolucionaria&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-339-7387-0&rft.pub=Anagrama&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFGeyer1993" class="citation book">Geyer, Georgie Anne (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/guerrillaprinceu00geye">Guerrilla Prince: The Untold Story of Fidel Castro</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Little, Brown and Company. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-316-30893-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-316-30893-9">978-0-316-30893-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Georgie+Anne&rft.aulast=Geyer&rft.btitle=Guerrilla+Prince%3A+The+Untold+Story+of+Fidel+Castro&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-316-30893-9&rft.pub=Little%2C+Brown+and+Company&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fguerrillaprinceu00geye&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFNohlen2005" class="citation book">Nohlen, Dieter (2005). Elections in the Americas: A data handbook (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) I. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-19-928357-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-19-928357-6">978-0-19-928357-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Dieter&rft.aulast=Nohlen&rft.btitle=Elections+in+the+Americas%3A+A+data+handbook&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-19-928357-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFGott2004" class="citation book">Gott, Richard (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cubanewhistory0000gott">Cuba: A New History</a>. Yale University Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-300-10411-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-300-10411-0">978-0-300-10411-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Gott&rft.btitle=Cuba%3A+A+New+History&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-300-10411-0&rft.pub=Yale+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcubanewhistory0000gott&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFKozloff2008" class="citation book">Kozloff, Nicholas (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=3cU5ELUxXAEC&dq=Revolution!:+South+America+and+the+Rise+of+the+New+Left">Revolution!: South America and the Rise of the New Left</a>. Nova York: Palgrave Macmillan. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-230-61754-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-230-61754-4">978-0-230-61754-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Nicholas&rft.aulast=Kozloff&rft.btitle=Revolution%21%3A+South+America+and+the+Rise+of+the+New+Left&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-230-61754-4&rft.place=Nova+York&rft.pub=Palgrave+Macmillan&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3D3cU5ELUxXAEC%26dq%3DRevolution%21%3A%2BSouth%2BAmerica%2Band%2Bthe%2BRise%2Bof%2Bthe%2BNew%2BLeft&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFMarcanoBarrera_Tyszka2005" class="citation book">Marcano, Christina; Barrera Tyszka, Alberto (2005). Hugo Chávez sin uniforme. DEBOLSILLO. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-6-073-11678-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-6-073-11678-7">978-6-073-11678-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.au=Barrera+Tyszka%2C+Alberto&rft.aufirst=Christina&rft.aulast=Marcano&rft.btitle=Hugo+Ch%C3%A1vez+sin+uniforme&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-6-073-11678-7&rft.pub=DEBOLSILLO&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation journal">Azicri, Max (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0094582x08329174">"The Castro-Chávez Alliance"</a>. Latin American Perspectives (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 36 (1): 99–110. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1552-678X">1552-678X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=The+Castro-Ch%C3%A1vez+Alliance&rft.aufirst=Max&rft.aulast=Azicri&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issn=1552-678X&rft.issue=1&rft.jtitle=Latin+American+Perspectives&rft.pages=99-110&rft.volume=36&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.sagepub.com%2Fdoi%2Fabs%2F10.1177%2F0094582x08329174&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFBalfour1995" class="citation book">Balfour, Sebastian (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/castro0000balf_u5r1">Castro</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Longman. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0582437470" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0582437470">978-0582437470</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Sebastian&rft.aulast=Balfour&rft.btitle=Castro&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=978-0582437470&rft.pub=Longman&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcastro0000balf_u5r1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation journal">Sondrol, Paul C. (1991). "Totalitarian and Authoritarian Dictators: A Comparison of Fidel Castro and Alfredo Stroessner". Journal of Latin American Studies (en enref=harv) 23 (3): 599–620. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/157386">157386</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1017%2FS0022216X00015868">10.1017/S0022216X00015868</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.atitle=Totalitarian+and+Authoritarian+Dictators%3A+A+Comparison+of+Fidel+Castro+and+Alfredo+Stroessner&rft.aufirst=Paul+C.&rft.aulast=Sondrol&rft.date=1991&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Journal+of+Latin+American+Studies&rft.pages=599-620&rft.volume=23&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F157386&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS0022216X00015868&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFSkierka2006" class="citation book">Skierka, Volka (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/fidelcastrobiogr0000volk">Fidel Castro: A Biography</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). Polity. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-7456-4081-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-7456-4081-5">978-0-7456-4081-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AFidel+Castro&rft.aufirst=Volka&rft.aulast=Skierka&rft.btitle=Fidel+Castro%3A+A+Biography&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7456-4081-5&rft.pub=Polity&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ffidelcastrobiogr0000volk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas">Ligazóns externas</h3>[<a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&veaction=edit&section=40" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Fidel_Castro&action=edit&section=40" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.xenealoxia.org/modules.php?name=Reviews&rop=showcontent&id=286">Xenealoxía de Fidel Castro Ruz</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070928004752/http://www.xenealoxia.org/modules.php?name=Reviews&rop=showcontent&id=286">Arquivado</a> 28 de setembro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061215005956/http://www.fidel80aniversario.org/fidel/pages/1_biografia.htm">Biografía de Fidel Castro</a>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070110164837/http://www.fidelcastroruz.net/index.php">Fidel Castro Ruz</a>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120629022844/www.granma.cubaweb.cu/marti-moncada/jm01.html">A historia absolverame</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>), no cal defendeu as súas accións e explicou os seus puntos de vista políticos.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lavozdegalicia.es/default/2008/02/19/00171203411201479906768/Fichero/primera_granma.pdf">Granma: 18/02/2008 Fidel renuncia a presidencia de Cuba</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</li></ul> <table class="toccolours" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse; margin:0 auto;"> <tbody><tr style="text-align: center;"> <td width="30%">Predecesor: <a href="/w/index.php?title=Jos%C3%A9_Mir%C3%B3_Cardona&action=edit&redlink=1" class="new" title="José Miró Cardona (a páxina aínda non existe)">José Miró Cardona</a> </td> <td width="40%"> <a href="/wiki/Primeiro_Ministro_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Primeiro Ministro de Cuba">Primeiro Ministro de Cuba</a>  <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> - <a href="/wiki/1976" title="1976">1976</a> </td> <td width="30%">Sucesor: Cargo extinto </td></tr> <tr style="text-align: center;"> <td width="30%">Predecesor: <a href="/wiki/Osvaldo_Dortic%C3%B3s_Torrado" class="mw-redirect" title="Osvaldo Dorticós Torrado">Osvaldo Dorticós Torrado</a> Presidente da República de Cuba </td> <td width="40%"> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Coat_of_arms_of_Cuba.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/25px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="25" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/38px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/50px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="900" /></a><figcaption></figcaption></figure><a href="/wiki/Presidente_do_Consello_de_Estado_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Consello de Estado de Cuba">Presidente do Consello de Estado de Cuba</a>  <a href="/wiki/1976" title="1976">1976</a> - <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> </td> <td width="30%">Sucesor: <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> </td></tr></tbody></table> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a>: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11256" class="extiw" title="wikidata:Q11256">Q11256</a></li> <li> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/102325430">WorldCat</a></li> <li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/102325430/">102325430</a></li> <li><a href="/wiki/AllMusic" title="AllMusic">Allmovie</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.allmovie.com/artist/p11761">p11761</a></li> <li><a href="/wiki/AlloCin%C3%A9" title="AlloCiné">AlloCiné</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.allocine.fr/personne/fichepersonne_gen_cpersonne=84154.html">84154</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Apost%C3%B3lica_Vaticana" title="Biblioteca Apostólica Vaticana">BAV</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://viaf.org/processed/BAV%7CADV10291314">ADV10291314</a></li> <li><a href="/wiki/BIBSYS" title="BIBSYS">BIBSYS</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90069044">90069044</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_da_Traduci%C3%B3n_Galega" title="Biblioteca da Tradución Galega">BiTraGa</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bitraga.webs.uvigo.es/bibliotraducion/autores_ver.php?autor=4274">4274</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_do_Brasil" title="Biblioteca Nacional do Brasil">BLBNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://acervo.bn.gov.br/sophia_web/autoridade/detalhe/000153594">000153594</a></li> <li><a href="/wiki/Museo_Brit%C3%A1nico" title="Museo Británico">BMT</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG155607">155607</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Arxentina" title="Biblioteca Nacional da República Arxentina">BNA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogo.bn.gov.ar/F/?func=direct&local_base=BNA10&doc_number=000031149">000031149</a></li> <li>BNB: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bnb.data.bl.uk/doc/person/CastroFidel1926-2016">ID</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Biblioteca_Nacional_de_Chile&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biblioteca Nacional de Chile (a páxina aínda non existe)">BNCHL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F/?func=direct&local_base=red10&doc_number=000035528">000035528</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX1046918">XX1046918</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11885942z">11885942z</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Enciclopedia_Rusa" title="Grande Enciclopedia Rusa">BRE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/2051347">2051347</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Virtual_Miguel_de_Cervantes" title="Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes">BVMC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.cervantesvirtual.com/person/37248">37248</a></li> <li><a href="/wiki/Cat%C3%A1logo_de_autoridades_de_nomes_e_t%C3%ADtulos_de_Catalu%C3%B1a" title="Catálogo de autoridades de nomes e títulos de Cataluña">CANTIC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registres/CUCId/a10598455">a10598455</a></li> <li><a href="/wiki/CiNii" title="CiNii">CiNii</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA00617452">DA00617452</a></li> <li>DeutscheBio: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.deutsche-biographie.de/118519654.html">118519654</a></li> <li><a href="/wiki/Discogs" title="Discogs">Discogs</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.discogs.com/artist/448393">448393</a></li> <li><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Fidel-Castro">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Bibliotheca_Alexandrina" title="Bibliotheca Alexandrina">EGAXA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/processed/EGAXA%7Cvtls001040514">vtls001040514</a></li> <li><a href="/wiki/Faceted_Application_of_Subject_Terminology" title="Faceted Application of Subject Terminology">FAST</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.worldcat.org/fast/52772">52772</a></li> <li>Filmportal: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.filmportal.de/be9ab3cea2c841d08bcddf977d2aaad2">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Gran_Enciclop%C3%A8dia_Catalana" title="Gran Enciclopèdia Catalana">GEC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0016359.xml">0016359</a></li> <li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118519654">118519654</a></li> <li><a href="/wiki/Istituto_Centrale_per_il_Catalogo_Unico" title="Istituto Centrale per il Catalogo Unico">ICCU</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/risultati-autori/-/opac-autori/detail/BVEV010794?core=autoriall">BVEV010794</a></li> <li><a href="/wiki/Internet_Movie_Database" title="Internet Movie Database">IMDb</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=345&url_prefix=https://www.imdb.com/&id=nm0004242">nm0004242</a></li> <li><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">ISNI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000121458756">0000000121458756</a></li> <li><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://kulturnav.org/47ad396d-ccd5-4a74-b94e-9a3eb2fa58a0">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/n80039693">n80039693</a></li> <li><a href="/wiki/LibraryThing" title="LibraryThing">LibraryThing</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.librarything.com/author/castrofidel">castrofidel</a></li> <li><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/8f9f6f48-5a06-4825-8fc2-c82203cf9af7">ID</a></li> <li>Munzinger: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000008520">00000008520</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00435513">00435513</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990001367">jn19990001367</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Australia" title="Biblioteca Nacional de Australia">NLA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://librariesaustralia.nla.gov.au/search/display?dbid=auth&id=35026565">35026565</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Grecia" title="Biblioteca Nacional de Grecia">NLG</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://koha.nlg.gr/cgi-bin/koha/opac-authoritiesdetail.pl?marc=1&authid=141862">141862</a></li> <li><a href="/wiki/Notable_Names_Database" title="Notable Names Database">NNDB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nndb.com/people/118/000023049/">000023049</a></li> <li><a href="/wiki/National_Portrait_Gallery" title="National Portrait Gallery">NPG</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.npg.org.uk/collections/search/person/mp59729">mp59729</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Real_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Biblioteca Real dos Países Baixos">NTA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bibliotheken.nl/id/thes/p069043515">069043515</a></li> <li>OBP: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book/lookupname?key=Castro,Fidel,1926-">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Open_Library" title="Open Library">OL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/works/OL75353A?mode=all">OL75353A</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Portugal" title="Biblioteca Nacional de Portugal">PTBNP</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.bnportugal.gov.pt/aut/catbnp/31103">31103</a></li> <li><a href="/wiki/Rotten_Tomatoes" title="Rotten Tomatoes">Rotten Tomatoes</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rottentomatoes.com/celebrity/fidel_castro">fidel_castro</a></li> <li><a href="/wiki/LIBRIS" title="LIBRIS">SELIBR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/auth/180596">180596</a></li> <li>SNAC: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6hb9v88">w6hb9v88</a></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/026651920">026651920</a></li> <li>TMDb: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.themoviedb.org/person/115863">115863</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/fidel-castro">fidel-castro</a></li> <li><a href="/wiki/WikiTree" title="WikiTree">WikiTree</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikitree.com/wiki/Ruz-1">Ruz-1</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fidel_Castro&oldid=6887306">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fidel_Castro&oldid=6887306</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Nados_en_1926" title="Categoría:Nados en 1926">Nados en 1926</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Revolucionarios_de_Cuba" title="Categoría:Revolucionarios de Cuba">Revolucionarios de Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Presidentes_de_Cuba" title="Categoría:Presidentes de Cuba">Presidentes de Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Primeiros_ministros_de_Cuba" title="Categoría:Primeiros ministros de Cuba">Primeiros ministros de Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Pol%C3%ADticos_do_Partido_Comunista_de_Cuba" title="Categoría:Políticos do Partido Comunista de Cuba">Políticos do Partido Comunista de Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Nados_na_provincia_de_Holgu%C3%ADn" title="Categoría:Nados na provincia de Holguín">Nados na provincia de Holguín</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Orde_de_Polonia_Restituta" title="Categoría:Orde de Polonia Restituta">Orde de Polonia Restituta</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Finados_en_2016" title="Categoría:Finados en 2016">Finados en 2016</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Cubanos_de_ascendencia_galega" title="Categoría:Cubanos de ascendencia galega">Cubanos de ascendencia galega</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Cubanos_de_ascendencia_canaria" title="Categoría:Cubanos de ascendencia canaria">Cubanos de ascendencia canaria</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Heroes_da_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Categoría:Heroes da Unión Soviética">Heroes da Unión Soviética</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Alumnos_da_Universidade_da_Habana" title="Categoría:Alumnos da Universidade da Habana">Alumnos da Universidade da Habana</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Escritores_en_lingua_castel%C3%A1" title="Categoría:Escritores en lingua castelá">Escritores en lingua castelá</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Premio_Lenin_da_Paz" title="Categoría:Premio Lenin da Paz">Premio Lenin da Paz</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Orde_de_Lenin" title="Categoría:Orde de Lenin">Orde de Lenin</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Militares_de_Cuba" title="Categoría:Militares de Cuba">Militares de Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Nacionalistas_cubanos" title="Categoría:Nacionalistas cubanos">Nacionalistas cubanos</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categoría agochada: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 15 de novembro de 2024 ás 00:52.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información. Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos. </li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Fidel_Castro&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-zjw24","wgBackendResponseTime":185,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"3.987","walltime":"5.852","ppvisitednodes":{"value":25751,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":515283,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":53874,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":26,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":50,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":348287,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":105,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 5185.078 1 -total"," 49.32% 2557.491 1 Modelo:Biografía"," 49.21% 2551.468 1 Modelo:Infobox_person"," 46.59% 2415.490 1 Modelo:Infobox_person/formatglobal"," 46.41% 2406.224 1 Modelo:InfoboxFrame"," 20.98% 1087.765 1 Modelo:Listaref"," 15.50% 803.688 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 10.89% 564.751 104 Modelo:Cita_novas"," 10.44% 541.227 2 Modelo:Replace"," 8.30% 430.357 295 Modelo:Harvnp"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"2.632","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":13940545,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["?","480","17.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","420","15.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","260","9.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","260","9.4"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","200","7.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getLabel","100","3.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","100","3.6"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","100","3.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","80","2.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::sub","80","2.9"],["[others]","680","24.6"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-864bbfd546-jzvzr","timestamp":"20241129194943","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Fidel Castro","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Fidel_Castro","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11256","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11256","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-05-01T09:22:58Z","dateModified":"2024-11-15T00:52:24Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/4a\/Fidel_Castro_1950s.jpg","headline":"revolucionario\u00a0comunista, primeiro ministro\u00a0e\u00a0presidente\u00a0cubano"}</script> </body> </html>