CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hyw" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Գարեգին Նժդեհ — Ուիքիփետիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Յունուար","Փետրուար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Յունիս","Յուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"0be38034-e833-49ca-b038-ab3a23862999","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Գարեգին_Նժդեհ","wgTitle":"Գարեգին Նժդեհ","wgCurRevisionId":222755,"wgRevisionId":222755,"wgArticleId":5092,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ","1 Յունուարի ծնունդներ","1886 ծնունդներ","21 Դեկտեմբերի մահեր","1955 մահեր","Անձինք այբբենական կարգով","Հայ ֆետայիներ","Հայ քաղաքական գործիչներ", "Հայ փիլիսոփաներ"],"wgPageViewLanguage":"hyw","wgPageContentLanguage":"hyw","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Գարեգին_Նժդեհ","wgRelevantArticleId":5092,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hyw","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hyw"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1650282", "wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar", "ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hyw&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hyw&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hyw&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1802"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1201"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg/640px-Garegin_Nzhdeh_3.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="961"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Գարեգին Նժդեհ — Ուիքիփետիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hyw.m.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Ուիքիփետիա (hyw)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hyw.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hyw"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Ուիքիփետիա Atom սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Գարեգին_Նժդեհ rootpage-Գարեգին_Նժդեհ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">պահել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նաւարկութիւն </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB" title="Այցելել գլխաւոր էջը [z]" accesskey="z"><span>Գլխաւոր Էջ</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելել պատահական էջ մը [x]" accesskey="x"><span>Պատահական էջ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցութիւն </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A1%D5%BD" title="Նախագիծին մասին. ինչ կրնաս ընել, ուր կրնաս գտնել"><span>Զրուցարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Ուիքիին մէջ կատարուած վերջին փոփոխութիւններու ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխութիւնները</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Contents" title="Գտնելու տեղը"><span>Օգնութիւն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Ուիքիփետիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hyw.svg" style="width: 7.5em; height: 1.0625em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hyw.svg" width="120" height="10" style="width: 7.5em; height: 0.625em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ" aria-label="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=hyw.wikipedia.org&uselang=hyw" class=""><span>Նուիրել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6+%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Կը քաջալերենք հաշիւ ստեղծել եւ անով մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ" class=""><span>Հաշիւ ստեղծել</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6+%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Կը քաջալերենք մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մուտք գործել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=hyw.wikipedia.org&uselang=hyw"><span>Նուիրել</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>Contribute</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6+%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Կը քաջալերենք հաշիւ ստեղծել եւ անով մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Հաշիւ ստեղծել</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6+%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Կը քաջալերենք մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մուտք գործել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկել</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակութիւն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակութիւն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">պահել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Սկսիլ</div> </a> </li> <li id="toc-Կեանքը_մինչեւ_1919" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Կեանքը_մինչեւ_1919"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Կեանքը մինչեւ 1919</span> </div> </a> <ul id="toc-Կեանքը_մինչեւ_1919-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նժդեհ_Զանգեզուրի_մէջ_(1919-1921_թուականներուն)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Նժդեհ_Զանգեզուրի_մէջ_(1919-1921_թուականներուն)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Նժդեհ Զանգեզուրի մէջ (1919-1921 թուականներուն)</span> </div> </a> <ul id="toc-Նժդեհ_Զանգեզուրի_մէջ_(1919-1921_թուականներուն)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տարագրութեան_տարիներ_(1921-1939)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Տարագրութեան_տարիներ_(1921-1939)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Տարագրութեան տարիներ (1921-1939)</span> </div> </a> <ul id="toc-Տարագրութեան_տարիներ_(1921-1939)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պայքար_Եւրոպայի_հայութեան_փրկութեան_համար_(1939-1944)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Պայքար_Եւրոպայի_հայութեան_փրկութեան_համար_(1939-1944)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Պայքար Եւրոպայի հայութեան փրկութեան համար (1939-1944)</span> </div> </a> <ul id="toc-Պայքար_Եւրոպայի_հայութեան_փրկութեան_համար_(1939-1944)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ձերբակալութիւնը:_Բանտարկութեան_տարիներ_(1944-1955_)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ձերբակալութիւնը:_Բանտարկութեան_տարիներ_(1944-1955_)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Ձերբակալութիւնը: Բանտարկութեան տարիներ (1944-1955 )</span> </div> </a> <ul id="toc-Ձերբակալութիւնը:_Բանտարկութեան_տարիներ_(1944-1955_)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մահն_ու_անմահութիւնը" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Մահն_ու_անմահութիւնը"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Մահն ու անմահութիւնը</span> </div> </a> <ul id="toc-Մահն_ու_անմահութիւնը-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մէջբերումներ_Գարեգին_Նժդեհէն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Մէջբերումներ_Գարեգին_Նժդեհէն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Մէջբերումներ Գարեգին Նժդեհէն</span> </div> </a> <ul id="toc-Մէջբերումներ_Գարեգին_Նժդեհէն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Երկերի_մատենագիտութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկերի_մատենագիտութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Երկերի մատենագիտութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Երկերի_մատենագիտութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գրականութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Գրականութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրականութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_յղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_յղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Արտաքին յղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_յղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանօթագրութիւններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանօթագրութիւններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Ծանօթագրութիւններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծանօթագրութիւններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակութիւն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Գարեգին Նժդեհ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 28 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-28" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">28 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D9%8A%D9%86_%D9%86%D8%B2%D8%AF%D9%87" title="جارجين نزده – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="جارجين نزده" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Qaregin_Njde" title="Qaregin Njde – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Qaregin Njde" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D1%8D%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%9D%D0%B6%D0%B4%D1%8D" title="Гарэгін Нждэ – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Гарэгін Нждэ" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D1%8A%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D1%85" title="Карекин Нъждех – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Карекин Нъждех" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Garegin_Nzhdeh" title="Garegin Nzhdeh – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Garegin Nzhdeh" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Garegin_Nschdeh" title="Garegin Nschdeh – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Garegin Nschdeh" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%AF%CE%BD_%CE%A4%CE%B5%CF%81-%CE%A7%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CE%BD" title="Γκαρεγκίν Τερ-Χαρουτιουνιάν – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Γκαρεγκίν Τερ-Χαρουτιουνιάν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Garegin_Nzhdeh" title="Garegin Nzhdeh – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Garegin Nzhdeh" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Garegin_N%C4%B5deh" title="Garegin Nĵdeh – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Garegin Nĵdeh" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D9%86_%D9%86%DA%98%D8%AF%D9%87" title="گارگین نژده – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="گارگین نژده" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Gar%C3%A9guine_Njdeh" title="Garéguine Njdeh – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Garéguine Njdeh" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Garegin_N%C5%BEde" title="Garegin Nžde – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Garegin Nžde" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Garegin_N%C5%BEde" title="Garegin Nžde – վերին սորբերեն" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Garegin Nžde" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="վերին սորբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Գարեգին Նժդեհ – հայերեն" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գարեգին Նժդեհ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="հայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9C_%E1%83%9C%E1%83%9F%E1%83%93%E1%83%94" title="გარეგინ ნჟდე – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გარეგინ ნჟდე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EA%B0%80%EB%A0%88%EA%B8%B4_%EB%8A%90%EC%A3%BC%EB%8D%B0%ED%9D%90" title="가레긴 느주데흐 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="가레긴 느주데흐" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Garegin_Nzjdeh" title="Garegin Nzjdeh – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Garegin Nzjdeh" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Garegin_Ny%C5%BCdeh" title="Garegin Nyżdeh – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Garegin Nyżdeh" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Gareguin_Ter-Harutiunian" title="Gareguin Ter-Harutiunian – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Gareguin Ter-Harutiunian" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B6%D0%B4%D0%B5,_%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Нжде, Гарегин – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Нжде, Гарегин" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D1%85" title="Гарегин Нждех – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Гарегин Нждех" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Garegin_Njdeh" title="Garegin Njdeh – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Garegin Njdeh" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%9D%D0%B6%D0%B4%D0%B5" title="Гарегін Нжде – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Гарегін Нжде" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1650282#sitelinks-wikipedia" title="‎Խմբագրել միջլեզուական յղումները" class="wbc-editpage">Խմբագրել յղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անուանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Տեսնել բովանդակութեան էջը [c]" accesskey="c"><span>Էջ</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Բովանդակութեան էջի քննարկում (էջը գոյութիւն չունի) [t]" accesskey="t"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Արեւմտահայերէն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Տեսնուած"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=history" title="Այս էջի նախորդ խմբագրումները [h]" accesskey="h"><span>Տեսնել պատմութիւնը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">պահել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=history"><span>Տեսնել պատմութիւնը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընհդանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" title="Այս էջին յղուող բոլոր ուիքի էջերու ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ յղող էջեր</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0" rel="nofollow" title="Այս էջին կապուած էջերուն վերջին փոփոխութիւնները [k]" accesskey="k"><span>Առնչուող փոփոխութիւններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր յատուկ էջերու ցանկ [q]" accesskey="q"><span>Յատուկ էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&oldid=222755" title="Էջի այս տարբերակին մնայուն յղումը"><span>Մնայուն յղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>‎Էջի մասին տեղեկութիւն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&id=222755&wpFormIdentifier=titleform" title="Այս էջը մէջբերելու մասին տեղեկութիւն"><span>Մէջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhyw.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D4%25B3%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A5%25D5%25A3%25D5%25AB%25D5%25B6_%25D5%2586%25D5%25AA%25D5%25A4%25D5%25A5%25D5%25B0"><span>Ստանալ կարճացած URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhyw.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D4%25B3%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A5%25D5%25A3%25D5%25AB%25D5%25B6_%25D5%2586%25D5%25AA%25D5%25A4%25D5%25A5%25D5%25B0"><span>QR քոտը ներբեռնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտածել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6+%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0"><span>Գիրք ստեղծել</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպէս PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&printable=yes" title="Այս էջին տպագրելի տարբերակը [p]" accesskey="p"><span>Տպագրելի տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագիծերու մէջ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Garegin_Nzhdeh" hreflang="en"><span>Ուիքիպահեստ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1650282" title="Յղում տուեալներու աղբիւրի համապատասխան գրառման [g]" accesskey="g"><span>Ուիքիտուեալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">պահել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint"></div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hyw" dir="ltr"><table class="infobox vcard" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" class="summary" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;background:#ededed">Գարեգին Նժդեհ<br /> <small></small></th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;padding-bottom:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P18" data-wikidata-claim-id="Q1650282$8EB3A53B-F9B4-491D-A550-424EB2B0684E"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Garegin_Nzhdeh_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg/233px-Garegin_Nzhdeh_3.jpg" decoding="async" width="233" height="350" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg/349px-Garegin_Nzhdeh_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Garegin_Nzhdeh_3.jpg/466px-Garegin_Nzhdeh_3.jpg 2x" data-file-width="682" data-file-height="1024" /></a></span></span></span><div><div style="padding-top:0.3em; line-height:1.2em;"></div></div></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ծննդեան անուն</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P1477" data-wikidata-claim-id="Q1650282$cc0dbf98-4b73-9d3f-a4ed-ea7439738cf7"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Հայերէն">հայ.</a>՝ <span lang="hy">Գարեգին Եղիշեի Տեր-Հարությունյան</span></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ծնած է</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P569" data-wikidata-claim-id="Q1650282$4A9C9588-9B06-4998-AE6A-6B1A5432061A"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/1_%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80" title="1 Յունուար">1 Յունուար</a> <a href="/wiki/1886_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1886 թուական">1886</a></span><span style="display:none">(<span class="bday">1886-01-01</span>)</span></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ծննդավայր</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P19" data-wikidata-claim-id="Q1650282$69C30C9F-CAD3-46E2-9915-85A5E6B397C9"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4620061" class="extiw" title="d:Q4620061">Կզնութ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q10959445" class="extiw" title="d:Q10959445">Նախիջևանի գավառ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q81226" class="extiw" title="d:Q81226">Երեւանի նահանգ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական Կայսրութիւն">Ռուսական Կայսրութիւն</a></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Մահացած է</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P570" data-wikidata-claim-id="Q1650282$E3C44AD6-689C-4FAF-AFB9-8B8DA83300C9"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/w/index.php?title=21_%D4%B4%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="21 Դեկտեմբեր (էջը գոյութիւն չունի)">21 Դեկտեմբեր</a> <a href="/wiki/1955_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1955 թուական">1955</a></span><span style="display:none">(<span class="dday">1955-12-21</span>)</span></span> <span style="white-space:nowrap;">(69 տարեկանին)</span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Մահուան վայր</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P20" data-wikidata-claim-id="Q1650282$5FC24FD1-CEB6-4ECE-B4F9-76E42A9155E2"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q240549" class="extiw" title="d:Q240549">Վլատիմիր Կեդրոնական Բանտ</a></span>, <span class="wikidata-snak" data-wikidata-hash="a3375051c31d116f1ad2e6c091a2253fddfe9302"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2702" class="extiw" title="d:Q2702">Վլադիմիրի մարզ</a></span>, <span class="wikidata-snak" data-wikidata-hash="07fa6eb2d1e5f1c75fc204938373173411385a84"><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Միութիւն">Խորհրդային Միութիւն</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Քաղաքացիութիւն</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P27" data-wikidata-claim-id="Q1650282$D9E76216-96BC-4BCD-90EB-CF48FD6F6DC1"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/20px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/30px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/40px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <span class="country-name"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական Կայսրութիւն">Ռուսական Կայսրութիւն</a></span></span></span><br /><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P27" data-wikidata-claim-id="Q1650282$3eac2b64-4774-ca87-8df5-3cd8d8a6e6b0"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia_(1918%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg/20px-Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg/30px-Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg/40px-Flag_of_Armenia_%281918%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="648" data-file-height="432" /></a></span> <span class="country-name"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն">Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն</a></span></span></span><br /><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P27" data-wikidata-claim-id="Q1650282$e807154a-47a4-e4fa-a947-df38c2e720b6"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg/20px-Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg/30px-Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg/40px-Flag_of_the_Republic_of_Mountainous_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="648" data-file-height="432" /></a></span> <span class="country-name"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1926064" class="extiw" title="d:Q1926064">Լեռնահայաստան</a></span></span></span><br /><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P27" data-wikidata-claim-id="Q1650282$dd292372-431a-5f18-784e-c4d801711bbf"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/20px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/30px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/40px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <span class="country-name"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Միութիւն">Խորհրդային Միութիւն</a></span></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ուսումնավայր</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P69" data-wikidata-claim-id="Q1650282$13dfaccd-4a0e-1ee0-ba1d-110ccc84771f"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q27621" class="extiw" title="d:Q27621">Սան Փեթերսպուրկի Համալսարան</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Մասնագիտութիւն</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P106" data-wikidata-claim-id="Q1650282$CD01074A-FF52-4E48-B5B2-DCAA9F13E092"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q47064" class="extiw" title="d:Q47064">զինուորական</a></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P106" data-wikidata-claim-id="Q1650282$8FC46BAF-E721-44B2-9758-05632389CC9D"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q82955" class="extiw" title="d:Q82955">քաղաքական գործիչ</a></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P106" data-wikidata-claim-id="Q1650282$A2FE60B3-7843-4B67-B183-17DBDA38207D"><a href="/wiki/%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%83%D5%A1%D5%B5" title="Փիլիսոփայ">փիլիսոփայ</a></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P106" data-wikidata-claim-id="Q1650282$8927A189-EED2-4C5F-A3C8-D718895ACA99"><a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB" title="Ֆետայի">ֆետայի</a></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P106" data-wikidata-claim-id="Q1650282$19cc8911-44b8-65c1-bc95-e7df77ee7aee"><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A7%D5%BF" title="Գրագէտ">գրագէտ</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Աշխատավայր</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <div class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P108"> <p>Սպարապետ, Հայաստանի Հանրապետութեան հարաւային ուժերու հրամանատար </p> Լեռնահայաստանի Հանրապետութեան զինուած ուժերու հրամանատար</div></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Կուսակցութիւն</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P102" data-wikidata-claim-id="Q1650282$AA2687FB-3258-4775-8435-6654FF347808"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%85%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն">Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն</a></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ծնողներ</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> մայր՝ <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P25" data-wikidata-claim-id="Q1650282$2B1B4322-63FB-460B-A77E-1188CFD623DD"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q20511912" class="extiw" title="d:Q20511912">Տիրուհի Գիւլնազարեան</a></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;line-height:1.3em; vertical-align:middle;"> Ստորագրութիւն<br /><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P109" data-wikidata-claim-id="Q1650282$0ef017a3-48cc-2e87-04e0-dffe85268d6a"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Signature_of_Garegin_Nzhdeh.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Signature_of_Garegin_Nzhdeh.jpg/150px-Signature_of_Garegin_Nzhdeh.jpg" decoding="async" width="150" height="102" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Signature_of_Garegin_Nzhdeh.jpg 1.5x" data-file-width="200" data-file-height="136" /></a></span></span></span></td></tr></tbody></table> <p><b>Գարեգին Նժդեհ</b> (Տէր Յարութիւնեան, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P569" data-wikidata-claim-id="Q1650282$4A9C9588-9B06-4998-AE6A-6B1A5432061A"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/1_%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80" title="1 Յունուար">1 Յունուար</a> <a href="/wiki/1886_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1886 թուական">1886</a></span><span style="display:none">(<span class="bday">1886-01-01</span>)</span></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P19" data-wikidata-claim-id="Q1650282$69C30C9F-CAD3-46E2-9915-85A5E6B397C9"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4620061" class="extiw" title="d:Q4620061">Կզնութ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q10959445" class="extiw" title="d:Q10959445">Նախիջևանի գավառ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q81226" class="extiw" title="d:Q81226">Երեւանի նահանգ</a></span>, <span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական Կայսրութիւն">Ռուսական Կայսրութիւն</a></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-3" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> - <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P570" data-wikidata-claim-id="Q1650282$E3C44AD6-689C-4FAF-AFB9-8B8DA83300C9"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/w/index.php?title=21_%D4%B4%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="21 Դեկտեմբեր (էջը գոյութիւն չունի)">21 Դեկտեմբեր</a> <a href="/wiki/1955_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1955 թուական">1955</a></span><span style="display:none">(<span class="dday">1955-12-21</span>)</span></span></span>, <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P20" data-wikidata-claim-id="Q1650282$5FC24FD1-CEB6-4ECE-B4F9-76E42A9155E2"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q240549" class="extiw" title="d:Q240549">Վլատիմիր Կեդրոնական Բանտ</a></span>, <span class="wikidata-snak" data-wikidata-hash="a3375051c31d116f1ad2e6c091a2253fddfe9302"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2702" class="extiw" title="d:Q2702">Վլադիմիրի մարզ</a></span>, <span class="wikidata-snak" data-wikidata-hash="07fa6eb2d1e5f1c75fc204938373173411385a84"><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Միութիւն">Խորհրդային Միութիւն</a></span></span>), հայ պետական, ռազմական եւ դաշնակցական գործիչ, քաղաքագէտ-իմաստասէր։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կեանքը_մինչեւ_1919"><span id=".D4.BF.D5.A5.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.A8_.D5.B4.D5.AB.D5.B6.D5.B9.D5.A5.D6.82_1919"></span>Կեանքը մինչեւ 1919</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=1" title=" Խմբագրել <Կեանքը մինչեւ 1919> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Կեանքը մինչեւ 1919"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Նժդեհ (Գարեգին Տէր-Յարութիւնեան) ծնած է 1 Յունուար, 1886-ին, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն">Նախիջեւան</a> գաւառի Կզնուտ գիւղը: Հայրը՝ Եղիշէ Տէր-Յարութիւնեան, գիւղի քահանան էր։ Մանուկ հասակէն կորսնցուցած է հայրը եւ արժանացած մօրը՝ Տիրուհիի խնամքին: Ընտանիքին չորս երեխաներէն Նժդեհը փոքրն էր: </p><p>Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ Նախիջեւանի ռուսական դպրոցին մէջ, ապա՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%AB%D6%86%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Թիֆլիս">Թիֆլիսի</a> ռուսական քիմիաքիտական համալսարանին մէջ, ուր 17 տարեկանին կը միանայ հայ ազատագրական պայքարի շարժումներուն: Անկէ ետք, կ'անցնի Ս. Փեթերսպուրկ եւ երկու տարի նոյն վայրի համալսարանին իրաւաբանական բաժնին մէջ ուսանելէ ետք՝ համալսարանը ձգելով ամբողջութեամբ կը նուիրուի հայ յեղափոխական գործին: </p><p><a href="/wiki/1906_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1906 թուական">1906-ին</a> կ'անցնի Պուլկարիա, ուր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%85%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն">Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան</a> հիմնադիր-անդամ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6_%D4%B6%D6%85%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%AB%D5%B9)" title="Ստեփան Զօրեան (քաղաքական գործիչ)">Ռոստոմի</a> աջակցութեամբ եւ մակեդոնական ազատագրական շարժման ղեկավարներու միջնորդութեամբ կ'ընդունուի Սոֆիայի սպայական դպրոցը, որու ընթացքը յաջողութեամբ աւարտելով՝ <a href="/wiki/1907_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1907 թուական">1907-ին</a> կը վերադառնայ Կովկաս: </p><p>1907-1908 թուականներուն կ'անցնի Հ. Յ. Դաշնակցութեան շարքերը եւ իբրեւեւ կուսակցական նշանաւոր գործիչ Սամսոն Թադէոսեանի օգնական, կը մասնակցի պարսկական յեղափոխական շարժման: Զէնք եւ ռազմամթերք տեղափոխելու համար, Նժդեհ <a href="/wiki/1909_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1909 թուական">1909-ին</a> կը վերադառնայ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կովկաս">Կովկաս</a> եւ կը ձերբակալուի ցարական իշխանութիւններու կողմէ: Բանտերուն մէջ՝ Ճուլֆայէն մինչեւ Փեթերսպուրկ, կը մնայ աւելի քան երեք տարի, այնուհետեւ կ'անցնի Պուլկարիա: Երբ <a href="/wiki/1912_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1912 թուական">1912-ին</a> կը սկսի <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(1912-1913)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913) (էջը գոյութիւն չունի)">Պալքանեան առաջին պատերազմը</a>, հայերը յանուն <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մակեդոնիայի Հանրապետություն (էջը գոյութիւն չունի)">Մակեդոնիոյ</a> եւ Թրակիոյ ազատագրութեան <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիոյ</a> դէմ կռուելու համար պուլկարական բանակին կողքին կը ստեղծեն կամաւորական վաշտ մը, որու ղեկավարներն էին Գ. Նժդեհն ու <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF_%D5%95%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%B6" title="Անդրանիկ Օզանեան">Անդրանիկ Օզանեանըը</a>: Այդ պատերազմի ընթացքին Նժդեհ կը վիրաւորուի : Հայկական վաշտը աչքի կը զարնէ շարք մը յաղթական կռիւներով եւ 1913-ին կը զօրացնէ՝ հրաժարելով մասնակցիլ պալքանեան ժողովուրդներու ներքին կռիւներուն: </p><p>Պալքանեան պատերազմի տարիներուն, իրաւասութիւններու հետ կապուած, ցաւալի վէճ մը տեղի կ'ունենայ հայկական վաշտի երկու ղեկավարներու միջեւ, որու հետեւանքով, վաշտը կը բաժնուի Նժդեհի ու <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF_%D5%95%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%B6" title="Անդրանիկ Օզանեան">Անդրանիկի</a> կողմնակիցներուն միջեւ։ Բարեբախտաբար, վաշտին զօրացրումէն շատ չանցած, Գ. Նժդեհ, Հոկտեմբեր 1913-ին , Հ.Յ.Դ. Պալքանեան Կեդրոնական Կոմիտէին նամակ մը կը յղէ, ուր փակուած կը յայտարարէ իր եւ Անդրանիկի միջեւ ամիսներ տեւած անախորժ վէճը: </p><p>Առաջին աշխարհամարտի նախօրեակին, ՙներման՚ արժանանալով ցարական կառավարութեան կողմէ, Նժդեհ կը վերադառնայ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կովկաս">Կովկաս</a>՝ <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B8%D5%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թուրքիոյ (էջը գոյութիւն չունի)">Թուրքիոյ</a> դէմ մղուելիք պատերազմին մասնակցելու պայմանով: Կռիւներու սկզբնական շրջանին հայկական կամաւորական երկրորդ գունդի փոխ-հրամանատարն է ան, իսկ վերջին շրջանին՝ կը ղեկավարէ հայ-եզիտիական առանձին զօրամաս մը: </p><p>1917-ին սակաւաթիւ ուժերով օգնութեան կը հասնի Կողբ եւ կոտորածէ կը փրկէ տեղի հայութիւնը : </p><p>1918-ի գարնան կը վարէ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B3%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալաճա (էջը գոյութիւն չունի)">Ալաճայի</a> (բնակավայր՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Անիի մայր տաճար">Անիի</a> շրջակայքը) կռիւները, որոնցմով կարելիութիւն կ'ընձեռնուի նահանջող հայկական զօրամասերուն՝ անկորուստ անցնելու <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գյումրի (էջը գոյութիւն չունի)">Ալեքսանտրապոլ</a>: Միաժամանակ, իր մարդոցմով կ'ապահովէ Նիկողայոս Մառի պեղումներու արդիւնքը հանդիսացող արժէքաւոր հնութիւններու փոխադրումը Անիէն: </p><p>Ալեքսանտրապոլի մէջ կռիւի բռնուելով թրքական զօրքերուն դէմ, Նժդեհ, իր խումբով, կը նահանջէ դէպի Ղարաքիլիսա: Հոս նահանջած էին խուճապի մատնուած բազմահազար հայ փախստականները: Տեղի ժողովուրդը նոյնպէս տագնապի մէջ էր։ Ահա այս օրհասական պահուն, երբ համատարած յուսալքում կը տիրէր, կը լսուի Նժդեհի ռազմաշունչ, ամենափրկիչ ձայնը: Եկեղեցւոյ բակին մէջ անոր արտասանած ճառը հոգեփոխում կը յառաջացնէ յուսալքուած հայերուն եւ զանոնք կ'առաջնորդէ դէպի սրբազան ճակատամարտ: </p><p>Ղարաքիլիսայի եռօրեայ հերոսամարտով հայութիւնը կը հաստատէ իր յարատեւելու կամքը, եւ այդ հաւաքական կամքի զօրացման գործին մէջ, անշուշտ, անուրանալի է Նժդեհի դերը: Ղարաքիլիսայի մէջ վարած կռիւներուն համար Նժդեհ կ'արժանանայ քաջութեան ամենաբարձր շքանշանին: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Նժդեհ_Զանգեզուրի_մէջ_(1919-1921_թուականներուն)"><span id=".D5.86.D5.AA.D5.A4.D5.A5.D5.B0_.D4.B6.D5.A1.D5.B6.D5.A3.D5.A5.D5.A6.D5.B8.D6.82.D6.80.D5.AB_.D5.B4.D5.A7.D5.BB_.281919-1921_.D5.A9.D5.B8.D6.82.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B6.29"></span>Նժդեհ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրի</a> մէջ (1919-1921 թուականներուն)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=2" title=" Խմբագրել <Նժդեհ Զանգեզուրի մէջ (1919-1921 թուականներուն)> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Նժդեհ Զանգեզուրի մէջ (1919-1921 թուականներուն)"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Հանրապետութիւն">Հայաստանի հանրապետութեան</a> հռչակումէն ետք, 1918-ի վերջը, Նժդեհ ՀՀ կառավարութեան կողմէ կը նշանակուի <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն">Նախիջեւանի</a> գաւառապետ, իսկ Օգոստոս 1919-էն՝ Կապանի, Արեւիքի եւ Գողթանի (Կապարգողթ) ընդհանուր հրամանատար: </p><p>Առանց արտաքին օժանդակութեան, ապաւինած հայրենի լեռներուն ու անձնական ոգիի զօրութեան, Սիւնիքի հայութիւնը, Նժդեհի ղեկավարութեամբ, կը վարէ իր յաղթական դիւցազնամարտը: Լեռնահայութեան դիմումներուն դիմաց՝ ՀՀ կառավարութիւնը, բացի քաջալերանքէն կամ համակրանքի խօսքերէն, ոչ մէկ ձեւով օգնութեան կը հասնի: </p><p>Իսկ Նժդեհ երբեմն կը ստիպուի չհնազանդիլ վերին իշխանութեան հրամաններուն: Մասնաւորաբար, երբ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80_%D4%BD%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%A5%D5%A1%D5%B6" title="Ալեքսանդր Խատիսեան">Ալեքսանդր Խատիսեանի</a> կառավարութեան կողմէ անոր հրամայուած էր գաղթեցնել պաշարուած Գողթանի հայութիւնը, Նժդեհ կը մերժէ եւ փոխարէնը՝ տեղահան կ'ընէ գաւառի թրքական բնակավայրերը: Աւելին, Օգոստոս 1920-ին, ՀՀ զինուորական նախարար <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A7%D5%B6_%D5%8F%D5%A7%D6%80_%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D5%A1%D5%B6" title="Ռուբէն Տէր Մինասեան">Ռուբէն Տէր-Մինասեան</a>, համաձայն 10 Օգոստոս 1920-ին <a href="/wiki/%D4%B9%D5%AB%D6%86%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Թիֆլիս">Թիֆլիսի</a> մէջ բոլշեւիկներու հետ կնքուած զինադադարին, որմով Հայաստան համաձայն կը գտնուէր Կարմիր բանակի մուտքին <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուր</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արցախի Հանրապետություն (էջը գոյութիւն չունի)">Ղարաբաղ</a> եւ <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն (էջը գոյութիւն չունի)">Նախիջեւան</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դրաստամատ կանայեան (էջը գոյութիւն չունի)">Դրոյի</a> միջոցով հեռագիր մը կը ղրկէ Նժդեհին՝ ձգելու Կապանն ու Գենուազը եւ անցնելու Երեւան: Բայց Նժդեհ, չընդունելով ՀՀ զինուորական նախարարին՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրը</a> ձգելու հրամանը եւ մերժելով <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դրաստամատ կանայեան (էջը գոյութիւն չունի)">Դրոյին</a> առաջարկը՝ անցնելու <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a> ապաքինելու (Գորիսի ձորին մէջ վիրաւորուած էր), կը նախընտրէ մնալ Սիւնիքի մէջ եւ առանձին չձգել լեռնահայութիւնը: </p><p>Այդ ծանր օրերուն է, որ Նժդեհ կը յղանայ եւ ի գործ կը դնէ Դաւիթ-բէկեան Ուխտերը: 25 Օգոստոս 1920-ին, Կապանի Կաւարտ գիւղի եկեղեցւոյ մէջ, Նժդեհի զինուորները կ'ուխտեն Դաւիթ-բէկի անունով՝ ՙհաւատարիմ մնալ հայրենի երկրի ազատութեան, իրենց հրամանատար Նժդեհին եւ կռուիլ մինչեւ վերջին շունչը՚: Այսպէս ծնունդ կ'առնեն Դաւիթ-բէկեան Ուխտերը, որոնց նշանաբանն էր. ՙՅանուն հայրենիքի՝ Դաւիթբէկաբար՚: Դաւիթբէկեան Ուխտերու օրինակով էր, որ Նժդեհ հետագային կը հիմնադրէ Ցեղակրօն Ուխտերը: </p><p>Բացայայտելով թուրք-բոլշեւիկեան միացեալ դաւադրութիւնը ու չընդունելով ՀՀ կառավարութեան կրաւորական կեցուածքը, որ Մոսկուայի ներկայացուցիչ Պորիս Լեգրանի հետ կնքած վերոյիշեալ համաձայնագիրով փաստօրէն <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուր</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D6%80%D5%BA%D5%A7%D5%B5%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն">Ազրպէյճանին</a> յանձնելու նախաքայլ մը կ'ընէր, Սիւնիք կը շարունակէ կռիւը եւ Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք, 25 Դեկտեմբեր, 1920-ին <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D5%A5%D6%82%D5%AB_%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Տաթեւի Վանք">Տաթեւի վանքին</a> մէջ կայացած համազանգեզուրեան առաջին համագումարին ինքզինք ինքնավար կը հռչակէ: </p><p>Յունուար 1921-ին, Դրօն <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82" title="Պաքու">Պաքուէն</a> հեռագիր մը կը յղէ Նժդեհին՝ անոր առաջարկելով թոյլ տալ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրի</a> խորհրդայնացումը, հաւատացնելով եւ վստահեցնելով, որ այդպիսով <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A1" title="Մոսկուա">Մոսկուայի</a> յառաջիկայ համագումարին, ուր պիտի լուծուէին նաեւ վիճելի հողային հարցեր, Խորհրդային <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ռուսաստան">Ռուսաստան</a> բարեացակամ կը գտնուի Հայաստանի նկատմամբ եւ կը պաշտպանէ հայ աշխատաւորին շահերը: Այս անգամ եւս, Նժդեհ, իբրեւեւ հեռատես քաղաքագէտ, չի հեռանար Սիւնիքէն եւ կը շարունակէ մաքառիլ: </p><p>Նոյնիսկ <a href="/wiki/%D5%93%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BA%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Փետրուարեան Ապստամբութիւն">Փետրուարեան ապստամբութեան</a> պարտութիւնը եւ անոր հետեւանքով՝ 12 հազար գաղթականութեան (որմէ՝ 4 հազարը զօրք) նահանջը, որոնք զգալիօրէն կ'ազդեն լեռնահայութեան բարոյահոգեբանական վիճակին վրայ, չեն ընկճեր <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիւնիք (էջը գոյութիւն չունի)">Սիւնիքը</a>, եւ ան կը շարունակէ իր յաղթական կռիւները: <a href="/w/index.php?title=26_%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%AB%D5%AC&action=edit&redlink=1" class="new" title="26 Ապրիլ (էջը գոյութիւն չունի)">26 Ապրիլ</a> <a href="/wiki/1921" class="mw-redirect" title="1921">1921</a>-ին կը հռչակուի Լեռնահայաստանի հանրապետութիւնը՝ սպարապետ Նժդեհի վարչապետութեամբ: </p><p><a href="/wiki/1_%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%BD" title="1 Յունիս">1 Յունիս</a>-ին, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուր</a> կ'անցնի ՀՀ կառավարութեան նախաձեռնութեամբ, Լեռնահայաստանը կը յայտարարուի Հայաստան՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիմոն Վրացյան (էջը գոյութիւն չունի)">Սիմոն Վրացեանը</a> նշանակելով վարչապետ (Նժդեհ կը մնայ սպարապետ): </p><p>Այս պայմաններուն մէջ, մէկ կողմէ՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանի</a> ու <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> բոլշեւիկացումը, Արարատեան գաղթականութեան՝ դէպի <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիւնիք (էջը գոյութիւն չունի)">Սիւնիք</a> նահանջը (մասնաւորապէս, նահանջող մտաւորականութեան եւ երիտասարդութեան վաղաժամ անցնիլը Պարսկաստան), որ բարոյալքիչ ու յոռի ազդեցութիւն կ'ունենան լեռնաշխարհի հայութեան վրայ, միւս կողմէ՝ պարէնի ու հացահատիկի չգոյութիւնը, վարչական եւ զինուորական մարմիններու միջեւ առաջ եկած անհամաձայնութիւնները, միաժամանակ՝ խուսափելու համար աւելորդ հալածանքներէ, որու կրնար ենթարկուիլ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Խորհրդային Հայաստան">Խորհրդային Հայաստանի</a> հայութիւնը եւ հաշուի առնելով, որ Հայաստանի բոլշեւիկեան ղեկավարութիւնը իր Յունիս 1921-ի հռչակագիրով Սիւնիքը կը համարէր Հայաստանի կցուած: Յուլիսին Լեռնահայաստան տեղի կու տայ խորհրդայնացման:<a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրէն</a> հեռանալէ առաջ ՝ Նժդեհ կը հաւաստիացնէ լեռնահայութեան, որ ինք ընդմիշտ չի հեռանար եւ պիտի վերադառնայ, եթէ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւանի</a> փոխարէն <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82" title="Պաքու">Պաքուն</a> ըլլայ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիւնիք (էջը գոյութիւն չունի)">Սիւնիքի</a> տէրը: Իսկ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Խորհրդային Հայաստան">Խորհրդային Հայաստանի</a> Յեղկոմին ուղղած իր դիմումը յաղթական սպարապետը կ'աւարտէր սաստող տողերով. ՙԴուք գիտէք, որ ցանկութեան պարագային ես միշտ ալ հնարաւորութիւն կ’ունենամ քանի մը տասնեակ զինուորներով վերագրաւել Լեռնահայաստանը: Որպէսզի այս երկրի աշխատաւոր գիւղացիութիւնը ստիպուած չըլլայ զիս օգնութեան կանչելու, աշխատեցէք բաւարարել հայ գիւղացիութիւնը եւ անոր մտաւորականութեան արդար պահանջը՚: </p><p>Երկու տարուան կռիւներու ընթացքին, թշնամիին 15 հազար սպանուածներուն դիմաց <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիւնիք (էջը գոյութիւն չունի)">Սիւնիքը</a> կու տայ 28 զոհ, իսկ շուրջ 200 գիւղեր կը մաքրագործուին թուրքերէն ու կը վերադարձուին հայերուն: </p><p>Շնորհիւ Լեռնահայաստանի հերոսամարտին՝ կարելի կ'ըլլայ՝ </p><p>ա) փրկել լեռնահայութիւնը կոտորածէն, բ) Սիւնիքը կցել Մայր հայրենիքին՝ մահացու անդամահատումէն զերծ պահելով Հայաստանը, գ) ապահովել հայ մտաւորականութեան եւ մարտական ուժերու նահանջը ու անցումը Պարսկաստան: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տարագրութեան_տարիներ_(1921-1939)"><span id=".D5.8F.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80_.281921-1939.29"></span>Տարագրութեան տարիներ (1921-1939)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=3" title=" Խմբագրել <Տարագրութեան տարիներ (1921-1939)> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Տարագրութեան տարիներ (1921-1939)"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Այսպիսով, Յուլիս <a href="/wiki/1921_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="1921 թուական">1921-ին</a> Նժդեհ կը ձգէ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրը</a> եւ կ'անցնի <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Թաւրիզ">Թաւրիզ</a>: Այստեղ լրջօրէն կը սրին յարաբերութիւնները իր եւ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%85%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն">ՀՅԴ</a> Բիւրոյի միջեւ, բան մը, որ սկիզբ առած էր Սիւնիքի կռիւներու շրջանին: Արաքսի պարսկական ափին գտնուելու միջոցին, Հ.Յ.Դ կարգ մը ղեկավար անդամներ (որոնցմէ էր՝ պարենաւորման նախարար Յակոբ Տէր-Յակոբեանը) Նժդեհի ներկայութեամբ ծեծի կ'ենթարկեն եւ կը գնդակահարեն Ասլանեան մականունով դաշնակցական սպայ մը: Այս ու շարք մը այլ պատճառներով <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Թաւրիզ">Թաւրիզի</a> մէջ Նժդեհ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի կողմէ, կուսակցութեան Գերագոյն Դատական Ատեանին մօտ պատասխանատուութեան կը կանչուի: Թէեւ Նժդեհ դատարանին մանրամասն բացատրագիր կը ներկայացնէ Լեռնահայաստանի անկման պատճառներուն մասին, սակայն, Սեպտեմբեր 1921-ին կուսակցական դատարանը, Սիմոն Վրացեանի առաջարկով, կը վճռէ ՙհեռացնել Գ. Նժդեհը Դաշնակցութեան շարքերէն եւ անոր հարցը ներկայացնել կուսակցութեան ապագայ 10-րդ Ընդհանուր Ժողովին՚: 1925-ին, ՀՅԴ 10-րդ Ընդհանուր Ժողովի որոշումով Նժդեհ կը վերադառնայ կուսակցութեան շարքերը: </p><p><a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Թաւրիզ">Թաւրիզի</a> մէջ գտնուած միջոցին, անգլիացիները Նժդեհի կ'առաջարկեն վերադառնալ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> եւ այնտեղ ապստամբութիւն մը յառաջացնել, սակայն Նժդեհ կը մերժէ: Թաւրիզի մէջ շուրջ չորս ամիս գաղտնի ապրելէ ետք, Նժդեհ կը մեկնի Պուլկարիա եւ կը հաստատուի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սոֆիա</a> : Այստեղ 1922-ին, ան կ'ամուսնանայ Եփիմէ անունով հայուհիի մը հետ: </p><p>1922-ին Պուխարեստի մէջ գտնուած շրջանին՝ Նժդեհ հոն գտնուող Վարդան Գէորգեանին կ'առաջարկէ իր տրամադրութեան տակ գտնուող նիւթերուն հիման վրայ գրել ՙԼեռնահայաստանի հերոսամարտը՚, որ լոյս կը տեսնէ 1923-ին: </p><p>Այդ տարիներուն Նժդեհ կ'անդրադառնայ Սիւնիքի մարտերու պատմութեան՝ 1923-1925 թուականներուն ընդարձակ յօդուածաշարքով մը հանդէս գալով Պոսթընի ՙՀայրենիք՚ ամսագիրին մէջ։ 1924-1925 թուականներուն ան հրապարակումներ կ'ունենայ Պլովդիվի (Քաղաք՝ Պուլկարիոյ մէջ) մէջ լոյս տեսնող ՙՀայաստան՚ դաշնակցական թերթին մէջ։ 1926-ին Նժդեհ կը սկսի հանդէս գալ Սոֆիայի մէջ լոյս տեսնող ՙԱրաքս՚ դաշնակցական թերթին մէջ, ուր կը տպագրուի անոր ՙԲաց նամակներ հայ մտաւորականութեան՚ շարքը: </p><p>1926-ին Պուլկարիոյ կուսակցական կազմակերպութիւնը կը բաժնուի Նժդեհի եւ Բիւրոյի կողմնակիցներու միջեւ: </p><p>1932-ին Սոֆիայի մէջ լոյս կը տեսնէ Նժդեհի հերթական գրքոյկը՝ ՙՑեղի ոգու շարժը՚ վերնագիրով, ուր կը նախանշուի հայկական ցեղային շարժումը: </p><p>1933-ին, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Փարիզ">Փարիզի</a> մէջ կը կայանայ ՀՅԴ 12-րդ Ընդհանուր ժողովը, որու Նժդեհ կը մասնակցէր իբրեւեւ պատգամաւոր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B8%D5%B5_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Պուլկարիոյ Հայերը">Պուլկարիայէն</a>: Վերջինս ժողովին առջեւ կը բարձրացնէ երեք հիմնական հարցեր. </p><p>ա) ձգտիլ, որ գաղութահայութիւնը դառնայ զինական գործօն Հայաստանի ինքնապաշտպանութեան գործին մէջ, </p><p>բ) կազմակերպել հայ երիտասարդ սերունդը ապակուսակցական հողին վրայ, </p><p>գ) բոլոր ուժերը կեդրոնացնել հակաթրքական ճակատին մէջ: </p><p>Բ. կէտին հիման վրայ, 1933-ի ամրան Նժդեհ կը մեկնի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D5%86" class="mw-redirect" title="ԱՄՆ">ԱՄՆ</a>: Մինչեւ Նժդեհի ԱՄՆ գալը, այնտեղ կը գործէին շարք մը երիտասարդական միութիւններ՝ ՙՀայորդիք՚, ՙՈրդիք Հայաստանեայց՚ եւ այլն: Իրարմէ անջատ գործող այս միութիւնները համախմբելու եւ մէկ յայտարարի բերելու դժուարին գործը կը ստանձնէ Նժդեհը՝ ստեղծելով Ցեղակրօն Ուխտերը: Շարժման գաղափարախօսութեան վերաբերեալ, 1933-ի վերջը, Պոսթընի ՙՀայրենիք՚ օրաթերթին մէջ, ան հանդէս կու գայ՝ ամերիկահայ նորահաս սերունդին ուղղուած ՙՑեղային արթնութիւն՚ խորագիրը կրող յօդուածաշարքով: </p><p>Շնորհիւ Նժդեհի կազմակերպչական ու քարոզչական անզուգական տաղանդին՝ Ցեղակրօն շարժումը լայն թափ կը ստանայ: </p><p>1934-ի աշնան Նժդեհ կը վերադառնայ Սոֆիա: Այստեղ, 1935-ին ան լոյս կ'ընծայէ ՙԱմերիկահայութիւնը - Ցեղը եւ իր տականքը՚ աշխատութիւնը՝ միաժամանակ նպատակ ունենալով ընդլայնել Ցեղակրօն շարժումը եւ զայն դարձնել համագաղութային: Սակայն անոր յարաբերութիւնները Հ. Յ. Դ. ղեկավարութեան հետ խիստ կը լարուին եւ այդ հողին վրայ, 1936-ին Պուլկարիոյ Հ.Յ.Դ տեղական կազմակերպութիւնը կը պառակտուի: </p><p>Այդ տարիներուն, ռուսերու հակաբոլշեւիկեան Ռուսաստանեան համազօրային միութիւն կազմակերպութիւնը կը դիմէ Պուլկարիոյ, Նժդեհին տալու 2-3 ահաբեկիչներ՝ Ստալինը մահապատիժի ենթարկելու համար: Առաջարկը կը մերժուի: </p><p>1937-ին Նժդեհ կը յայտարարէ Հ. Յ. Դաշնակցութենէն իր հեռանալուն մասին: Իսկ 1938-ին, Գահիրէի մէջ գումարուած <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%85%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն">ՀՅԴ</a> 13-րդ Ընդհանուր ժողովը Նժդեհը կուսակցութեան շարքերէն արտաքսելու վճիռ կ'արձակէ: </p><p>Կուսակցութենէն հեռանալէ ետք, Նժդեհ կը շարունակէ Ցեղակրօն կազմակերպութիւններու ընդլայնումը, իսկ 1937-ին, նոյնպէս Հ. Յ. Դաշնակցութենէն հեռացած <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D4%B1%D5%BD%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայկ Ասատրյան (էջը գոյութիւն չունի)">Հայկ Ասատրեանի</a> հետ, Սոֆիայի մէջ կը սկսին հրատարակել ՙՌազմիկ՚ ազգայնական թերթը: </p><p>Այդ տարիներուն Նժդեհի համար վերստին անհրաժեշտ եւ հրատապ հարց կը դառնայ մօտեցող պատերազմին հայութիւնը հոգեբանօրէն նախապատրաստելու եւ նոր բարոյականով սպառազինելու խնդիրը: Այդ նպատակով՝ 1937-1938 թուականներուն, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D4%B1%D5%BD%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայկ Ասատրյան (էջը գոյութիւն չունի)">Հայկ Ասատրեանի</a>, Ներսէս Աստուածատուրեանի եւ այլոց հետ կը նախաձեռնէ Տարօնական շարժումը, որու ընդմէջէն Նժդեհ կը հետապնդէր գործնական խնդիրներ: Մասնաւորապէս, սպասուող պատերազմի պարագային Նժդեհ կը նախատեսէր կազմակերպել կամաւորական ջոկատներ, որոնք պուլկարական բանակի կողքին պիտի կռուէին <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիոյ</a> դէմ: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պայքար_Եւրոպայի_հայութեան_փրկութեան_համար_(1939-1944)"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.B5.D6.84.D5.A1.D6.80_.D4.B5.D6.82.D6.80.D5.B8.D5.BA.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D6.83.D6.80.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D6.80_.281939-1944.29"></span>Պայքար <a href="/wiki/%D4%B5%D6%82%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եւրոպա">Եւրոպայի</a> հայութեան փրկութեան համար (1939-1944)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=4" title=" Խմբագրել <Պայքար Եւրոպայի հայութեան փրկութեան համար (1939-1944)> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Պայքար Եւրոպայի հայութեան փրկութեան համար (1939-1944)"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Պատերազմի սկիզբէն <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիոյ</a> մէջ հակահայկական ալիք կը բարձրանայ: Գերմանական շատ թերթեր կ'արդարացնէին 1915-ի հայերու կոտորածը, նացիստական մարդաբանական գիտութիւնը հայերը կը դասէր սեմական ժողովուրդներու շարքին եւ ունէր խիստ բացասական կարծիք հայերու մասին: <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Պերլին">Պերլինի</a> մէջ պաշտօնապէս կը յայտարարէին, որ հայերը անցած են Գերմանիոյ թշնամիներու կողմը եւ այլն: Արձագանքելով անոր՝ Բ. համաշխարհային պատերազմի առաջին օրերուն Պուլկարիոյ, Ռումինիոյ ու եւրոպական այլ երկրներու մէջ կը բարձրանան հակահայկական տրամադրութիւններ: Պուլկարիոյ մէջ կային թերթեր եւ կազմակերպութիւններ, որոնք կոչ կ'ընէին հայերը արտաքսելու երկրէն, անոնց հետ վարուելու այնպէս, ինչպէս հրեաներու: Ռումինիոյ մէջ վարչապետ Անտոնեսկի յանձնարարեր էր հայերը տեղահանել հայաշատ քաղաքներէն: Այս իրավիճակին մէջ, Նժդեհ, ՙՄշակութային մերձեցման պուլկարա-հայկական կոմիտէի՚ միջոցով կը կապուի Սոֆիայի գերմանական դեսպանութեան հետ, իսկ 1942-ին կ'անցնի Պերլին՝ հարցերը հոն լուծելու համար: Պերլինի մէջ ան կը հանդիպի նացիստական կուսակցութեան ներկայացուցիչին հետ եւ իր անհանգստութիւնը կը յայտնէ գերմանացիներու կողմէ տարուող հակահայկական քարոզչութեան համար: Առաջնորդուելով ՙգերմանական գայլը կուշտ պահելու եւ հայ գառնուկը փրկելու՚ քաղաքական սկզբունքով, Նժդեհ վերջինիս հետ կը պայմանաւորուի Պուլկարիոյ մէջ հաւաքելու հայերու խումբ մը՝ Պերլինի մէջ վարժուելու եւ Գերմանիոյ՝ Թուրքիոյ դէմ հնարաւոր պատերազմին օգտագործելու համար: Ան կապի մէջ կը մտնէ Հայկ Ասատրեանի հետ, որու միջոցով Պուլկարիոյ մէջ կը հաւաքուին եւ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիա</a> կը մեկնին 30 արեւմտահայ երիտասարդ ցեղակրօններ: Այնտեղ որոշ շրջան մը մարզուելէ ետք, հակառակ Նժդեհի հետ պայմանաւորման, 1943-ի աշնան խումբը կը ղրկուի Ղրիմ՝ Կարմիր բանակի թիկունք օգտագործուելու համար: Սակայն, գերմանական հրամանատարութեան հետ խօսելէ ետք, Նժդեհ կը կարենայ հիմնաւորել իր մարտիկներուն՝ ո’չ թէ Ղրիմի, այլ՝ Թրակիոյ մէջ գտնուելու անհրաժեշտութիւնը (այդ ատեն խիստ սրած էին գերմանա-թրքական յարաբերութիւնները), եւ անձամբ կը ժամանէ Ղրիմ, ու խումբը կը վերադառնայ Պուլկարիա: </p><p>Այսպիսով, Նժդեհի համագործակցութիւնը նացիստներու հետ եղած է գաղթաշխարհի հայութիւնը գերմանական սպառնալիքէ փրկելու մտահոգութեամբ եւ հակաթրքական հողի վրայ: </p><p>Նժդեհ իր մասնակցութիւնը կը բերէ 1942-ի Դեկտեմբերին Պերլինի մէջ ստեղծուած եւ մինչեւ 1943-ի վերջը գործող Հայ Ազգային խորհուրդի աշխատանքներուն (խորհուրդի նախագահն էր Արտաշէս Աբեղեանը): </p><p>Պերլին գտնուած միջոցին, գերմանացիներու միջնորդութեամբ, Նժդեհ կը հանդիպի Դրոյին՝ նացիստներու հետ համագործակցութեան ձեւի եւ համատեղ գործելու խնդիրներու շուրջ առաջ եկած հակասութիւնները հարթելու համար: Սակայն, Նժդեհի եւ <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF_%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դրաստամատ Կանայան (էջը գոյութիւն չունի)">Դրոյի</a> միջեւ հաշտեցում չի կայանար: </p><p>Սեպտեմբեր 1944-ին, խորհրդային զօրքերը կը մտնեն Պուլկարիա: ՙԳիտեմ թէ ինչ կը սպասէ ինծի, բայց եւ այնպէս որոշած եմ մնալ, հակառակ որ կարելիութիւն ունիմ օդանաւով ինձ նետելու <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A1" title="Վիեննա">Վիեննա</a>: Չեմ հեռանում, որ հալածանքի չենթարկուեն մեր կազմակերպութիւնները: Մնալու աւելի լուրջ պատճառներ ունեմ... Այսօր կեանքին ես կապուած եմ այն չափով միայն, ինչ չափով որ ինձ դեռ պարտական եմ զգում ծառայելու Հայաստանին՚, - կը գրէր Նժդեհը Սեպտեմբեր 1944-ի ձերբակալութենէն քիչ մը առաջ (Գ. Նժդեհ ՙԻնքնակենսագրութիւն՚): </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ձերբակալութիւնը:_Բանտարկութեան_տարիներ_(1944-1955_)"><span id=".D5.81.D5.A5.D6.80.D5.A2.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6.D5.A8:_.D4.B2.D5.A1.D5.B6.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80_.281944-1955_.29"></span>Ձերբակալութիւնը: Բանտարկութեան տարիներ (1944-1955 )</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=5" title=" Խմբագրել <Ձերբակալութիւնը: Բանտարկութեան տարիներ (1944-1955 )> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Ձերբակալութիւնը: Բանտարկութեան տարիներ (1944-1955 )"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1944-ի Հոկտեմբերի վերջերուն խորհրդային ՙՍմերշ՚ բանակային հակահետախուզութեան գլխաւոր վարչութեան աշխատակիցներու կողմէ Նժդեհ կը ձերբակալուի: Զինք կը տեղափոխեն Պուխարեստ, հոնկէ՝ ուղղաթիռով <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A1" title="Մոսկուա">Մոսկուա</a> եւ կը բանտարկուի Լիւպեանկայի մէջ: </p><p>Որո՞նք էին Նժդեհի՝ Պուլկարիոյ մէջ մնալու լուրջ պատճառները: </p><p>Յանձնուելով կարմիրներուն, Նժդեհ յոյս ունէր, որ խորհրդային իշխանութիւնները զինք, որպէս հայ ազգայնականի, կ’օգտագործեն Թուրքիոյ դէմ: Անոր համար, անշուշտ, իրական հիմքեր կային: Ան կ'ենթադրէր, որ Թուրքիա կը դառնայ թիրախ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D6%80%D6%85%D5%B7%D5%A1%D5%AF" title="Խորհրդային Միութեան դրօշակ">Խորհրդային Միութեան</a> համար (1945-ին խորհրդային բանակը իրօք կը պատրաստուէր մտնել Թուրքիա), եւ Կարմիր բանակի՝ Թուրքիոյ հարուածին պարագային, կարելի կ'ըլլար, ազատագրել Արեւմտեան Հայաստանը ու զայն կցել Խորհրդային Հայաստանին: Սակայն, միջազգային քաղաքական կեանքի ընթացքին իրադարձութիւններու հետագայ փոփոխութիւնները ի նպաստ Թուրքիոյ, Նժդեհի յոյսերը չեն արդարացներ: Խորհրդային բանակը չի շարժիր Թուրքիոյ վրայ: </p><p>Նոյեմբեր 1946-ին Նժդեհ Մոսկուայէն կ'ուղարկուի Երեւան, ուր դատաքննութիւնը կ'աւարտի 1948-ին եւ Նժդեհ կը դատապարտուի 25 տարուան բանտարկութեան: Նժդեհի ձերբակալութենէն ետք, ընտանիքը (կինը եւ զաւակը) Սոֆիայէն կ'աքսորուին Պուլկարիոյ Պաւլիկենի քաղաքը: </p><p>1948-1952 թուականներուն Նժդեհ կը գտնուի Վլադիմիրի մէջ, այնուհետեւ, մինչեւ 1953-ի ամառը՝ Երեւանի բանտին մէջ։ Նժդեհի երկրորդ անգամ Երեւան բերուիլը, ինչպէս կը վկայէ անոր բանտակից Յովհաննէս Տեւէճեանը պայմանաւորուած էր անով, որ Նժդեհ դիմում ներկայացուցած էր խորհրդային ղեկավարութեան՝ «առաջարկելով իր միջնորդութիւնը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%85%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն">Դաշնակցութեան</a> եւ խորհրդային իշխանութեան միջեւ հասկացողութիւն մը եւ գործակցութիւն մը ստեղծելու համար»: Այս խնդիրին շուրջ երկար խօսակցութիւններ տեղի կ'ունենան Հայաստանի անվտանգութեան նախարարին հետ, որու իբրեւեւ արդիւնք 1953-ին Նժդեհ եւ Տեւէճեան <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւանի</a> բանտէն, համատեղ, նամակ կը գրեն <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%A5%D5%A1%D5%B6" title="Սիմոն Վրացեան">Սիմոն Վրացեանին</a>, որ այդ օրերուն Դաշնակցութեան հետախուզական դպրոցի տնօրէնն էր, յորդորելով անոր մերձենալ ռուսերուն՝ հակաթրքական հողին վրայ։ Սակայն, Մոսկուայի մէջ նպատակայարմար չեն գտներ նամակը ուղարկել եւ անիկա կը մնայ որպէս միայն փաստաթուղթ: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մահն_ու_անմահութիւնը"><span id=".D5.84.D5.A1.D5.B0.D5.B6_.D5.B8.D6.82_.D5.A1.D5.B6.D5.B4.D5.A1.D5.B0.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6.D5.A8"></span>Մահն ու անմահութիւնը</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=6" title=" Խմբագրել <Մահն ու անմահութիւնը> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Մահն ու անմահութիւնը"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Այնուհետեւ, Նժդեհը դարձեալ կը տեղափոխեն Վլադիմիրի բանտը, ուր կը մահանայ 21 Դեկտեմբեր 1955-ին: </p><p>Խորհրդային ղեկավարութիւնը Նժդեհը կը զրկէ ընդհանուր ներումէ օգտուելու իրաւունքէն: </p><p>Ստանալով բանտային վարչութեան հեռագիրը Նժդեհի մահուան մասին, եղբայրը՝ Լեւոն Տէր-Յարութիւնեան, շուտով կը մեկնի Վլադիմիր: Անոր կը յանձնեն եղբօր զգեստն ու ժամացոյցը, իսկ ձեռագիրները՝ ոչ: Չ'արտօնուիր նաեւ մարմինը տեղափոխել Հայաստան: </p><p>Ան կը կատարէ եղբօր թաղումը, գերեզմանը ցանկապատել կու տայ, ու տախտակի վրայ, ռուսերէն, կը պատուիրէ գրել՝ «Տէր-Յարութիւնեան Գարեգին Եղիշի (1886-1955)»: </p><p>Սակայն, ինչպէս իւրաքանչիւր իսկական հերոս, Նժդեհ չի մոռցուիր: </p><p>Սեպտեմբեր 1963-ին, Պոսթընի ՙՀայրենիք՚ ակումբին մէջ բացումը կը կատարուի Նժդեհի կիսանդրիին, իսկ 1968-ին, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութի</a> մէջ կը հրատարակուի Աւոյի (Աւետիս Թումայեան) կազմած ու Նժդեհին նուիրուած ծաւալուն եւ շքեղ գիրքը: </p><p>1983-ին խումբ մը հայ մտաւորականներու նախաձեռնութեամբ (Վարագ Առաքելեան, Արցախ Պունիաթեան, Գարեգին Մխիթարեան) Նժդեհի աճիւնը Վլադիմիրէն կը տեղափոխուի Երեւան: Նոյն տարին, աճիւնէն նշխար մը կ'ամփոփուիէ Խուստուփ լերան լանջին՝ Կոզնի կոչուած աղբիւրին մօտ, իսկ հիմնական աճիւնը, ցինկէ արկղի մէջ քանի մը տարի պահելէ ետք, 1987-ին կը հանգչի Գլաձորի Սպիտակաւոր վանքի բակին մէջ: </p><p>Իր մահէն տասնամեակներ ետք միայն՝ 1992-ին, անկախացած Հայաստանի հանրապետութեան դատախազութեան կողմէ Նժդեհ արդար կը կացուցուի, բան մը, որու կարիքը երբե՛ք չունէր: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մէջբերումներ_Գարեգին_Նժդեհէն"><span id=".D5.84.D5.A7.D5.BB.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D4.B3.D5.A1.D6.80.D5.A5.D5.A3.D5.AB.D5.B6_.D5.86.D5.AA.D5.A4.D5.A5.D5.B0.D5.A7.D5.B6"></span>Մէջբերումներ Գարեգին Նժդեհէն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=7" title=" Խմբագրել <Մէջբերումներ Գարեգին Նժդեհէն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Մէջբերումներ Գարեգին Նժդեհէն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Իւրաքանչիւր ազգի պարտականութիւնը մարդկութեան հանդէպ նախ ու առաջ կը դրսեւորուի սեփական ազգի կենսունակութեան պահպանման եւ սեփական մշակոյթի զարգացման ձեւով։</li> <li>Բաւական չէ իր Ազգի զաւակը լինել,պէտք է նաեւ նրա հրաշունչ զինուորը լինել:<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li> <li>Ազգային ոգի – ահա՜ գերագոյն հերոսը, միա՜կը, մեր պատմութեան անիւը դարձնող, մեր հաւաքական ճակատագիրը վարող հերոսը:</li> <li>Հոգու հիւանդութիւն ունեն ժողովուրդները, երբ բողոքում են իրենց հայրենիքից:</li> <li>Պիտ պարտուի, պիտ մեռնի կեղծիքը մեր կեանքում, որ ապրի մեր ժողովուրդը:</li> <li>Փոքր ազգերը պարտադրօրէն աւելի հայրենասէր պիտ լինեն, քան մեծերը, մենք՝ աւելի, քան բոլորը։</li> <li>Հերոսը - դա յաւիտենականի կրողն ու սպասաւորն է մեր անցաւոր կեանքում:</li> <li>Հերոսական են մարդկային այն գործերը միայն, որոնց վրայ ժամանակն ու մահը իշխանութիւն չունին:</li> <li>Անիծեցի ես աշխարհավար մեծերին. - Չկա’ն մեծեր, կայ մեծութիւն, հոգո’ւ մեծութիւն: Կա՞յսր ես՝ եղիր Աւրելիոս. իմաստասէ՞ր ես՝ Սոկրատ եղիր. զօրավա՞ր ես՝ Աւարայրի Վարդա’ն: Մեծ անունները առանց հոգու մեծութեան նման են կաւէ անդրիի՝ դրւած ոսկէ պատւանդանի վրայ…</li> <li>Չեմ սիրում միջակութիւնը նպատակի, զոհաբերութեան, տառապանքի: Միջակութեամբ չես աճի, չես հսկայանա հոգեպէս: Հերոսանում է նա, ով ընթանում է գերպարտականութեան ճամբով:</li> <li>Մէկն սպառնաց ինձ: - Մահուամբ չեն վախեցնում նրան, որից, ինչպէս գիտէք, յաճախ վախեցել է մահը, - ասացի ես:</li> <li>- Ինչպէ՞ս կուզէիք, որ վարւենք ձեզ հետ, - հարցրին ինձ: - Որպէս ռազմիկի, որը տմարդներին, թէեւ յաղթական լինեն, իրեն արժանի թշնամի չէ համարում:</li> <li>Ների’ր, Տէ’ր, ների’ր ինձ, եթէ մի օր հայրենիքիս օգտակար լինելու մտօք մեղանչեմ կամքիդ դէմ: Արդա’ր է հայրենիքին ծառայել ամեն ինչով, բացի ստորութիւնից:</li> <li>Խղճմտանքէս զատ ես ճանաչում եմ երկու գերագոյն դատաւորներ եւս - Աստւած եւ Ժողովուրդ:            Առաջինի դէմ գուցէ եւ մեղանչել եմ, իսկ երկրորդի դէմ՝ երբէ’ք:</li> <li>Հերոսական գործերից ոչ նւազ ներշնչող է մահը հերոսական: Ապա ուրեմն, մեռիր այնպէս, որ մահդ էլ ծառայի հայրենիքիդ: Ահա’ իմ դաւանած հայրենասիրութիւնը:</li> <li>Հայ մարդու հետ հայերէն կը խօսի ցեղակրօնը, որովհետեւ կը գիտակցի, թէ լեզուի մահը յաճախ ժողովուրդների հոգեւոր մահը կ’արագացնէ:</li> <li>Հայաստա’ն եւ ճշմարտութիւն - ահա’ իմ աստուածութիւնները:</li> <li>Պատմութիւ’ն - դա անաւարտ վէպ չէ, այլ՝ չաւարտուած ճակատամարտ:</li> <li>Ժողովրդից է ամէն յաղթանակ, անկարող ղեկավարից՝ ամէն պարտութիւն:</li> <li>Սոցիալապէս որքան արդար՝ այնքան զօրաւոր է հայրենիքը:</li> <li>Ճշմարտութիւնը հասկանալուց մինչեւ այն ընդունելը, եւ այդ վերջինից մինչեւ այն գործադրելը առնուազը եօթն օրուայ ճանապարհ է:</li> <li>Ճշմարտօրէն ազատ է նա միայն, ով չի զգում բռնութեան առկայութիւնը: Ազատ կարող է լինել հզօրազօր ոգու տէրը միայն: Հոգով տկարների համար մարսելի սնունդ չէ ազատութիւնը:</li> <li>Երկու բան չեմ ներում մարդուն՝ իր ստորութիւնները, որոնցով սնւում է իր բարոյական տկարութիւնը, ապա՝ իր տկարութիւնը, որից ծնունդ են առնում իր ստորութիւնները:</li> <li>Ասում են՝ կշտացած առիւծը կորցնում է իր կատաղութիւնը: Իսկ մարդն անկշտում է. որքան խժռում, որքան հարստանում՝ այնքան կատաղում է նա: Չէ’, մարդուն բարի չես դարձնի՝ նրա կերն աւելացնելով:</li> <li>Անէ’ծք, եօթնիցս անէ’ծք այն ճոխ սեղանին, որի շուրջը տեղ չունեն այն պատրաստողները միայն:</li> <li>Թէեւ ամէն ժողովուրդ իր հայրենիքն ունի, մարդկութիւնը, սակայն, դեռ մնում է անհայրենիք:            Մարդկայնութի’ւնն է մարդկութեան հայրենիքը, որ դեռ գոյութիւն չունի:</li> <li>Նուազ զբաղուիր այլոց թերութիւններով, այլապէս պիտի դադարես սեփական թերիներիդ նկատել:</li> <li>Միայն ստոր կրքերից զերծ մարդն է ընդունակ պայծառօրէն խորհելու: Չարերը թանձրամիտ են լինում:</li> <li>Գինովութիւններից ամենազգլխիչը իշխանութեամբ գինովնալն է: Նմանը հեշտութեամբ է կոխում-անցնում իր իշխանութեան սահմանները, եւ յաճախ ի չարը գործ դնում այն: Եւ մի օր էլ, անխուսափելիօրէն, դառնում է - լատինասութեամբ՝ malorum claras patrator - վատութեանց դիկտատոր:</li> <li>Աշխատի’ր, որ խօսքդ լինի համակ լոյս եւ ճշմարտութիւն - կայծա’կ, որը զարկելուց առաջ լուսաւորում է առարկաները:</li> <li>Ես իմ կեանքով հաստատեցի Հերոդոտոսի խօսքը. ՙՎտանգաւոր է չափից աւելին ցանկանալ՚: Ես ուզեցի, որ մեր ցեղի գոյութեան թշնամին հէնց իմ օրով նստի իր հայրենիքի փլատակների վրայ, եւ վայէ՝ նախանձելով եօթնիցս անիրաւուած իմ ժողովրդի ճակատագրին:</li> <li>Մարդկութիւնը տառապանքին կը պարտի իր հոգեւոր ողջ մշակոյթը: Ով տառապանքից է փախչում՝ կատարելութիւնից է փախչում: Ով չէ տառապել՝ չի’ աճել, չի’ հզօրացել ոգով:</li> <li>Քեզ մի’ կարծիր այն, ինչ որ չես: Մի’ չափազանցիր կարողութիւններդ, մի’ խաբիր քեզ. կեանքը մի օր պիտի փորձի դնի’ ուժերդ: Աշխատիր լինել ա’յն, ինչ որ կուզէիր կարծել քեզ:</li> <li>Յաճախ կաշառւում են պատմաբանները, պատմութիւնը` երբե’ք:</li> <li>Մահը տրուած է մարդուն՝ այն յաղթահարելու համար:</li> <li>Թող կռուի չմեկնեն թուապաշտները - նրա’նք, որոնք ընդունում են, թէ ոյժը, զօրութիւնը թուի մէջ է միայն: Ոգի’ն է կռուի մղում զինուորին: Ով որ համրում է՝ չի’ խիզախում:</li> <li>- Ի՞նչ են ասում սարերն իրենց խրոխտ լռութեան մէջ,- հարցրի իմաստունի անուն հանած մի ծեր լեռնականի:     Հայեացքը դէպի հայրենի կատարները դարձնելով, նա լռեց մի պահ՝ կարծես անոնցից պատասխան սպասէր, ապա՝ իմաստաբանեց. - Լեռներն ասում են՝ պահի’ր մեզ, լեռնակա’ն, որ մենք էլ քեզ պահենք:</li> <li>Ով կռւում ժամանակ է կորցնում՝ յաղթանակն է կորցնում:</li> <li>Արդար լինենք, զօրավա’ր, դու՝ եթէ հանճարեղ իսկ լինես, դու միայն նախապատրաստում ես յաղթանակը. այն շահում է զինուորը:</li> <li>Զօրակա'ն, կռուիր այնպէ’ս, որ կարողանաս ասել զէնքի ընկերներիդ՝ ի’նձ պէս կռուեցէ’ք:</li> <li>Պատերազմիր այնպէ’ս, որ չամաչես տարածդ յաղթանակից:</li> <li>Արդար է յաղթանակդ, երբ այն արդար է համարում պարտուած թշնամիդ իսկ:</li> <li>Մեր անձի վրայ տարած յաղթանակը - ահա’ հիմքը մեր այլ կարգի յաղթանակների:</li> <li>Ստորութիւնն էլ է պարտւում, բայց երբեք չի զինաթափւում:</li> <li>Մի’, մի’ սպանիր թշնամուդ անգամ, եթէ կարելիութիւն կայ սպանելու նրա մարտունակութիւնը - կռիւը շարունակելու նրա ցանկութիւնը: Այլ կերպ վարուողը մարդասպան է հասարակ, եւ ոչ՝ մարտիկ:</li> <li>Փառքի կատարները բարձրանալու համար կայ մի հատիկ սանդուխք, որի առաջին աստիճանը կոչւում է քաջութիւն, իսկ վերջինը՝ դարձեա’լ քաջութիւն - մահամերժ քաջութիւն:</li> <li>Փա՞ռք ես փնտրում՝ վտա’նգ փնտրիր: Հերոսական ոչինչ կայ այնտեղ, ուր շնագայլն ու աղուէսն են կռւում:            Վա’գրը վագրի դէմ - ահա’ կռիւը հերոսավայել:</li> <li>Թերթեր ունենք, որոնք աւելի օգտակար պիտ լինէին հայ ժողովրդին, եթէ բնաւ լոյս չտեսնէին:</li> <li>Կուսակցամոլը - դա թշնամին է իր ժողովրդի, բարեկամը՝ իր ժողովրդի թշնամիների:</li> <li>Յիշէ զանոնք, որ գերեզմանին մէջ ննջելով սուրն իրենց գլխուն ներքեւը դրին: Քաջաց բարձն է սուրը:</li> <li>- Իր ընտիր մեռելների պաշտամունքը չունեցող ժողովուրդը՝ ապերախտ ու բարբարոս, անարժան է անկախ հայրենիքի, որը միշտ էլ նահատակների սրբազան աճիւնից կը բարձրանայ:</li> <li>Ինքն իրեն յարգող ժողովուրդը իր ինքնապաշտպանութեան յոյսը դնում է նախ ի’ր բազուկի, ի’ր զէնքի վրայ։      Իր ոյժերից զատ ամէն ինչի ապաւինող ժողովուրդն արժանի չէ անկախ հայրենիք ունենալու, ազատ ապրելու:</li> <li>Ռազմավարի հանճարը բղխում է իր հոգու վեհութիւնից:</li> <li>Ո՞վ է, սակայն, կատարեալ ղեկավարը: Ո’չ անշուշտ բոլոր սպաները, բոլոր ՙմեծերը՚, որոնք բանակի հետ շարժւում են դէպի կռւադաշտ: Շատերը սպաներից այլ բան չեն, քան մի զոյգ ուսադիր, մի աստիճան, մի տիտղոս: Իսկական առաջնորդը շատ անգամ չի նշանակւում, նա երեւան է գալիս, երբ նրա կարիքն է զգացւում, նա յայտնւում է վտանգի ժամանակ: Մէկը կարող է աստիճանով զօրավար լինել, բայց ոչ՝ եւ առաջնորդ: Մի ուրիշը, կրելով պարզ հարիւրապետի ուսադիրները, կարող է կատարեալ առաջնորդ լինել: Եթէ չեն ծնւում, ապա’ դառնո’ւմ են առաջնորդներ: Նա յաճախ սրտի եւ գործողութեան մարդ է, քան մտքի: Դա՝ հակառակ անոնց, որոնք յաճախ լաւագոյն բանակները վերածում են հօտերի, գիտի հօտերը վերածել լաւ բանակների: Նա՝ առիւծների խումբը ղեկավարելու նշանակւած ոչխարը չէ, այլ՝ ոչխարների հօտը կառավարող առիւծը:</li> <li>Չկա’յ աւելի զարհուրելի բան, քան աննպատակ գոյութիւնը:</li> <li>Ամենասրբազանը խաչերից, միաժամանակ եւ ամենածանրը - դա ճակատագիրն է հարազատ ժողովրդի:            Այն կրողին ե’ւ վայ, ե’ւ պատիւ եօթնիցս:</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Երկերի_մատենագիտութիւն"><span id=".D4.B5.D6.80.D5.AF.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D5.B4.D5.A1.D5.BF.D5.A5.D5.B6.D5.A1.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Երկերի մատենագիտութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=8" title=" Խմբագրել <Երկերի մատենագիտութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Երկերի մատենագիտութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Դաշնակցութեան պանթէոնը, <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գյումրի (էջը գոյութիւն չունի)">Ալեքսանդրապոլ</a>, <a href="/wiki/1917" class="mw-redirect" title="1917">1917</a>:</li> <li>Զօրաշարժային կանոնադրութիւն, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, <a href="/wiki/1918" class="mw-redirect" title="1918">1918</a>:</li> <li>Խուստուփեան կանչեր, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Գորիս">Գորիս</a>, <a href="/wiki/1921" class="mw-redirect" title="1921">1921</a>:</li> <li>Էջեր իմ օրագրէն, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D6%80%D5%A7" title="Գահիրէ">Գահիրէ</a>, <a href="/wiki/1924" class="mw-redirect" title="1924">1924</a>:</li> <li>Որդիների պայքարը հայրերի դէմ, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%AF" class="mw-redirect" title="Սալոնիկ">Սալոնիկ</a>, <a href="/wiki/1927" class="mw-redirect" title="1927">1927</a>:</li> <li>Բաց նամակ հայ մտաւորականութեան, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/1929" class="mw-redirect" title="1929">1929</a>:</li> <li>Ցեղի ոգու շարժը, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սօֆիա,</a> <a href="/wiki/1932" class="mw-redirect" title="1932">1932</a>:</li> <li>Ամերիկահայութիւնը՝ ցեղը եւ իր տականքը, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սօֆիա</a>, <a href="/wiki/1935" class="mw-redirect" title="1935">1935</a>:</li> <li>Իմ պատասխանը, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սօֆիա</a>, <a href="/wiki/1937" class="mw-redirect" title="1937">1937</a>:</li> <li>Բանտային գրառումներ, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, <a href="/wiki/1993" class="mw-redirect" title="1993">1993</a>:</li> <li>Զորաշարժային կանոնադրութիւն: Խուստուփեան կանչեր, Երեւան, 1993, 56 էջ:</li> <li>Էջեր իմ օրագրէն: Բաց նամակ հայ մտավորականութեան: Որդիների պայքարը հայրերի դէմ, Երեւան, 1998, 160 էջ:</li> <li>Ցեղակրօնութեան ուխտ, Երեւան, 1998, 16 էջ:</li> <li>Ցեղի յաւիտենական զէնքը, Երեւան, 1998, 87 էջ:</li> <li>Ազատ Սիւնիք, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/1999" class="mw-redirect" title="1999">1999</a>, 176 էջ:</li> <li>Լեռնահայաստանի գոյամարտը, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/1999" class="mw-redirect" title="1999">1999</a>, 44 էջ:</li> <li>Ցեղի արթնութիւն, Երեւան, 1999, 36 էջ:</li> <li>Ամերիկահայութիւնը՝ ցեղը եւ իր տականքը, Երեւան, 2000:</li> <li>Ցեղի ոգու շարժը, Երեւան, 2000:</li> <li>Ցեղի ոգու շարժը: Ամերիկահայութիւնը՝ ցեղը եւ իր տականքը, Երեւան, 2000, 118 էջ:</li> <li>Ցեղակրօնութիւնն իբրեւ յաղթանակի զօրոյթ: Ցեղային արթնութիւն: Ինչ է ցեղակրօնութիւնը, Երեւան, 2001, 48 էջ:</li> <li>Հատընտիր, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>, 405 էջ:</li> <li>Էջեր իմ օրագրէն: Բաց նամակ հայ մտավորականութեան, Երեւան, 2002, 52 էջ:</li> <li>Երկեր, հատ. 1, Երեւան, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա (էջը գոյութիւն չունի)">ՀՀ ԳԱԱ</a> հրատ., <a href="/wiki/2002" class="mw-redirect" title="2002">2002</a>, 532 էջ, - <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.historyofarmenia.am/images/menus/1187/Njdeh_1.pdf">http://www.historyofarmenia.am/images/menus/1187/Njdeh_1.pdf</a></li> <li>Երկեր, հատ. 2, Երեւան, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա (էջը գոյութիւն չունի)">ՀՀ ԳԱԱ</a> հրատ., <a href="/wiki/2002" class="mw-redirect" title="2002">2002</a>, 504 էջ, - <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.historyofarmenia.am/images/menus/1200/Njdeh_erker2.pdf">http://www.historyofarmenia.am/images/menus/1200/Njdeh_erker2.pdf</a></li> <li>Նամականի (1920-1921), Երեւան, 2002, 48 էջ:</li> <li>Նորայայտ մասունքներ, Երեւան, 2002, 20 էջ:</li> <li>Մեծ գաղափար (նորայայտ մասունքներ), Երեւան, 2003, 80 էջ:</li> <li>Որդիների պայքարը հայրերի դէմ, Պէյրութ, 2005, 127 էջ:</li> <li>Հատընտիր /երկրորդ լրացված հրատարակութիւն/, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, <a href="/wiki/2007" title="2007">2006</a>, 706 էջ։</li> <li>Բաց նամակ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AC_%D4%B1%D6%80%D5%AC%D5%A5%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մայքլ Արլեն (էջը գոյութիւն չունի)">Մայքլ Արլենին</a>, Լոս-Անճէլըս, 2008:</li> <li>Հայ ռազմիկին (Յաղթելու արուեստը), Երեւան, 2010, 64 էջ:</li> <li>Աշխարհայեցողութիւն, Երեւան, 2011, 28 էջ:</li> <li>Նորայայտ նամակներ, Երեւան, 2011:</li> <li>Գրական երկեր, Երեւան, 2012, 216 էջ:</li> <li>Բանտային կեանք: Նամակներ: Գրառումներ, Երեւան, 2016, 187 էջ:</li> <li>Յիշի'ր պատերազմը: <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խուստուփ (էջը գոյութիւն չունի)">Խուստուփեան</a> կանչեր, Երեւան, 2017, 148 էջ:</li> <li>Երկերի լիակատար ժողովածու, հատ. 1. <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> կենդանի սուրը, Երեւան, 2017, 408 էջ:</li> <li>Երկերի լիակատար ժողովածու, հատ. 2. Ազատ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սյունիքի մարզ (էջը գոյութիւն չունի)">Սիւնիք</a>, Երեւան, 2017, 416 էջ:</li> <li>Երկերի լիակատար ժողովածու, հատ. 3. <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%AB%D5%A6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թավրիզ (էջը գոյութիւն չունի)">Թավրիզյան</a> դրամա, Երեւան, 2017, 408 էջ:</li> <li>Երկերի լիակատար ժողովածու, հատ. 4. Հայ դասական արիութիւնը, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, 2017, 400 էջ:</li> <li>Երկերի լիակատար ժողովածու, հատ. 5. Անձնավկայութիւն կամ յաւիտենական հայը, Երեւան, 2017, 400 էջ:</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականութիւն"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Գրականութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=9" title=" Խմբագրել <Գրականութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Գրականութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Արմէն Սիւնի, Հայկական վաշտը <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF_%D5%95%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անդրանիկ Օզանյան (էջը գոյութիւն չունի)">Անդրանիկի</a> առաջնորդութեամբ <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(1912-1913)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913) (էջը գոյութիւն չունի)">1912-1913 թթ. Պալկանեան պատերազմում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բաքու (էջը գոյութիւն չունի)">Պաքու,</a> 1914, 148 էջ:</li> <li>Արնոտ գիրք (կազմեց՝ Ասլան Շահնազարեան), Գորիս, 1921:</li> <li>Ազատ Սիւնիք (սեւ էջեր եւ փաստեր բոլշեւիկների հնգամսեայ գործունէութիւնից), Գորիս, 1921:</li> <li>Վարդան Գէորգեան, Լեռնահայաստանի հերոսամարտը (<a href="/wiki/1919" class="mw-redirect" title="1919">1919</a>-<a href="/wiki/1921" class="mw-redirect" title="1921">1921</a> թթ.), Պուքրէշ, <a href="/wiki/1923" class="mw-redirect" title="1923">1923</a>, 173 էջ, 2-րդ հրատ., Երեւան, <a href="/wiki/1991" class="mw-redirect" title="1991">1991</a>, 189 էջ, 3-րդ հրատ., Երեւան, <a href="/wiki/2010" title="2010">2010</a>, 169 էջ։</li> <li>Աւօ, Նժդեհ (Կեանքն ու գործունէութիւնը։ Նշխարներ, Վկայութիւններ), <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/1968" class="mw-redirect" title="1968">1968</a>, 527 էջ, 2-րդ հրատ., <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B6%D5%BB%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լոս Անջելես (էջը գոյութիւն չունի)">Լօս Անճելըս</a>, <a href="/wiki/1989" class="mw-redirect" title="1989">1989</a>, 524 էջ։</li> <li>Արմէն Սեւան, Բանտարկեալի մը յուշերը (Տառապանքի տարիներ Գ. Նժդեհի հետ), <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բուենոս Այրես (էջը գոյութիւն չունի)">Պուենոս Այրէս</a>, <a href="/wiki/1970" class="mw-redirect" title="1970">1970</a>, 204 էջ, 2-րդ հրատ., <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6" title="Երեւան">Երեւան</a>, <a href="/w/index.php?title=2012&action=edit&redlink=1" class="new" title="2012 (էջը գոյութիւն չունի)">2012</a>, 258 էջ։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A5%D5%B2_%D4%BC%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մուշեղ Լալայան (էջը գոյութիւն չունի)">Մուշեղ Լալայան</a>, Գարեգին Նժդեհի կեանքն ու գործունէութիւնը, Երեւան, <a href="/wiki/1997" class="mw-redirect" title="1997">1997</a>։</li> <li>Արցախ Բունիաթեան, Սպարապետի վերադարձը, Երեւան, <a href="/wiki/1999" class="mw-redirect" title="1999">1999</a>, 2-րդ հրտ., Երեւան, 2002, 205 էջ:</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4_%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արամ Սիմոնյան (էջը գոյութիւն չունի)">Արամ Սիմոնյան</a>, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրի</a> գոյամարտը <a href="/wiki/1920" class="mw-redirect" title="1920">1920</a>-<a href="/wiki/1921" class="mw-redirect" title="1921">1921</a> թթ., Երեւան, <a href="/w/index.php?title=2000&action=edit&redlink=1" class="new" title="2000 (էջը գոյութիւն չունի)">2000</a>, - <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.historyofarmenia.am/images/menus/376/ZangezuriGoyapayqar@.pdf">http://www.historyofarmenia.am/images/menus/376/ZangezuriGoyapayqar@.pdf</a></li> <li>Արտակ Վարդանեւան, Նժդեհյան մասունքներ, Երեւան, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%A5%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վլադիմիր Ղազախեցյան (էջը գոյութիւն չունի)">Վլադիմիր Ղազախեցյան</a>, Նժդեհը <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրում</a> (1920 թվականի վերջ - 1921 թ.), Երեւան, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>, 108 էջ։</li> <li>Սպարապետ Նժդեհ, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վարագ Առաքելյան (էջը գոյութիւն չունի)">Վարագ Առաքելյան</a>, Նժդեհ, Երեւան, <a href="/wiki/1989" class="mw-redirect" title="1989">1989</a>, 160 էջ։</li> <li>Ռաֆայէլ Համբարձումեան, Վարք Նժդեհի։ Ասոյթներ, Երեւան, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>, 248 էջ + 48 էջ ներդիր:</li> <li>Ռաֆայէլ Համբարձումեան, Գարեգին Նժդեհ (Ամբողջական կենսագրութիւն), Երեւան, <a href="/wiki/2007" title="2007">2007</a>։</li> <li>Արմէն Սիւնի, Հայկական վաշտը <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(1912-1913)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913) (էջը գոյութիւն չունի)">Բալկանեան պատերազմում</a> 1912-1913 թթ., <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սօֆիա</a>, <a href="/wiki/1926" class="mw-redirect" title="1926">1926</a>։</li> <li>Արմէն Սիւնի, Հայկական զօրամասը Բալքան-թուրք պատերազմին մէջ, Երեւան, <a href="/w/index.php?title=2009&action=edit&redlink=1" class="new" title="2009 (էջը գոյութիւն չունի)">2009</a>, 72 էջ։</li> <li>Աւագ Յարութիւնեան, Գարեգին Նժդեհը եւ <a href="/wiki/1921" class="mw-redirect" title="1921">1921</a> թ. <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%AB%D5%A6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թավրիզ (էջը գոյութիւն չունի)">Թավրիզեան</a> դատավարութիւնը, Երեւան, <a href="/wiki/2001" class="mw-redirect" title="2001">2001</a>, 320 էջ:</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_(%D6%86%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեպուհ (ֆիդայի) (էջը գոյութիւն չունի)">Սեպուհ</a>, Էջեր իմ յուշերէն, հատոր 1, Պոսթըն, <a href="/wiki/1925" class="mw-redirect" title="1925">1925</a>, 519 էջ։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_(%D6%86%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեպուհ (ֆիդայի) (էջը գոյութիւն չունի)">Սեպուհ</a>, Էջեր իմ յուշերէն, հատոր 2, Պոսթըն, <a href="/wiki/1929" class="mw-redirect" title="1929">1929</a>, 315 էջ։</li> <li>Ասլան Ստեփանեան, Յուշեր, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Թեհրան">Թեհրան</a>, <a href="/wiki/1966" class="mw-redirect" title="1966">1966</a>։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիմոն Վրացյան (էջը գոյութիւն չունի)">Սիմոն Վրացեան</a>, Կեանքի ուղիներով, Գ. հատ., Պէյրութ, <a href="/wiki/1963" class="mw-redirect" title="1963">1963</a>, 278 էջ։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիմոն Վրացյան (էջը գոյութիւն չունի)">Սիմոն Վրացեան</a>, Կեանքի ուղիներով, Զ. հատ., Պէյրութ, 1967, 348 էջ։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիմոն Վրացյան (էջը գոյութիւն չունի)">Սիմոն Վրացեան</a>, Հայաստանի Հանրապետութիւն, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Փարիզ">Փարիզ</a>, <a href="/wiki/1928" class="mw-redirect" title="1928">1928</a>, 2-րդ հրտ., <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A7%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Պէյրութ">Պէյրութ</a>, <a href="/wiki/1968" class="mw-redirect" title="1968">1968</a>, 3-րդ հրտ., Թեհրան, 1982, 4-րդ հրտ., Երեւան, <a href="/wiki/1993" class="mw-redirect" title="1993">1993</a>, 704 էջ։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%AF_%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հրաչիկ Սիմոնյան (էջը գոյութիւն չունի)">Հրաչիկ Սիմոնյան</a>, <a href="/wiki/1912" class="mw-redirect" title="1912">1912</a>-<a href="/wiki/1913" class="mw-redirect" title="1913">1913</a> թթ. <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(1912-1913)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913) (էջը գոյութիւն չունի)">Բալկանյան պատերազմները</a> եւ հայերը, Երեւան, <a href="/w/index.php?title=2014&action=edit&redlink=1" class="new" title="2014 (էջը գոյութիւն չունի)">2014</a>, 504 էջ։</li> <li>Հայոց պատմութիւն, հատ. 4, գիրք 1. Նորագոյն շրջան. <a href="/wiki/1918" class="mw-redirect" title="1918">1918</a>-<a href="/wiki/1945" class="mw-redirect" title="1945">1945</a> թթ., Երեւան, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%80_%D4%B3%D4%B1%D4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ՀՀ ԳԱԱ (էջը գոյութիւն չունի)">ՀՀ ԳԱԱ</a> հրատ., <a href="/wiki/2010" title="2010">2010</a>։</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A2%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%AB%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բանբեր Հայաստանի արխիվների (էջը գոյութիւն չունի)">Բանբեր Հայաստանի արխիվների</a>, Երեւան, 1991, թիվ 1-2, 1992, թիվ 1-2, 3:</li> <li>Աշոտ Պետրոսեան, Գարեգին Նժդեհը եւ քրիստոնեութիւնը, Երեւան, 2001, 116 էջ:</li> <li>Արտակ Վարդանեան, Նժդեհեան մասունքներ, Երեւան, 2001:</li> <li>Գարեգին Նժդեհ - 115 (Գիտաժողովի նիւթեր), Երեւան, 2001, 134 էջ:</li> <li>Միրզոյեան Վ., Գարեգին Նժդեհի փիլիսոփայութիւնն ու լեզվաշխարհը, Երեւան, 2001, 26 էջ:</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%B5%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեյրան Զաքարյան (էջը գոյութիւն չունի)">Սեյրան Զաքարյան</a>, Գարեգին Նժդեհ (ճեպանկար), Երեւան, 2001, 66 էջ:</li> <li>Սպարապետ Նժդեհ, Պէյրութ, 2001, 32 էջ:</li> <li>Ազատ Սյունիք: Արնոտ գիրք, խմբ. Աւագ Յարութիւնեան, Երեւան, 2007, 136 էջ:</li> <li>Գեւունց Գ., Նժդեհը <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սյունիքի մարզ (էջը գոյութիւն չունի)">Սյունիքում</a> 1919-1921 թթ., Երեւան, 2007, 96 էջ:</li> <li>Մարտին Զիլֆուղարեան, Լեռնահայաստանի հանրապետութիւնը: Սիւնիքի սահմանադրութիւնը, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Գորիս">Գորիս</a>, 2008, 72 էջ:</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_յղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B5.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին յղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=10" title=" Խմբագրել <Արտաքին յղումներ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Արտաքին յղումներ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=lzvDNKQ4X_Q">Գարեգին Նժդեհ. Չպղծուած ֆիլմ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=Gl2X5xZ8C_w">Գարեգին Նժդեհ, 2013</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=AlLIz6Ut2Lw">Գարեգին Նժդեհ. Ցեղին սիրտը</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=14H8pgS6vWA">Հայորդիներ. Գարեգին Նժդեհ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=PKn1FQ645mQ">Առաջին այրեր. Գարեգին Նժդեհ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=aP_IagJ-XAg">Մեր մեծերը. Նժդեհ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=3-eK99w6C78">Յայտնի անյայտը. Գարեգին Նժդեհ</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանօթագրութիւններ"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.B6.D6.85.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ծանօթագրութիւններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&veaction=edit&section=11" title=" Խմբագրել <Ծանօթագրութիւններ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Ծանօթագրութիւններ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>_1-0">1,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>_1-1">1,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="wikidata_cite citetype_Q36524 citetype_Q7094076 citetype_Q27031827 citetype_Q595971" data-entity-id="Q19938912"><i class="wef_low_priority_links"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" class="extiw" title="fr:Bibliothèque nationale de France">Bibliothèque nationale de France</a></i> data.bnf.fr: open data platform<span class="wef_low_priority_links"> — 2011.</span></span><div style="display:none"><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912">https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912</a>"></a><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837">https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837</a>"></a><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563">https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563</a>"></a></div></span> </li> <li id="cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-0">2,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-1">2,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-2">2,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;269.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>_2-3">2,3</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="wikidata_cite citetype_Q1238720" data-entity-id="Q124737635">Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8<span class="wef_low_priority_links"> — հատոր 8. — է. 269.</span></span><div style="display:none"><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718">https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718</a>"></a><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635">https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635</a>"></a></div></span> </li> <li id="cite_note-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>_3-0">3,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>_3-1">3,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-[https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/_https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>_3-2">3,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/">https://anca.org/karekin-njdeh-a-biographical-sketch/</a><span class="wef_low_priority_links"></span><div style="display:none"></div></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://npatak.wordpress.com/2012/04/08/%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6-%D5%B6%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0%D5%AB-%D5%B0%D5%A6%D5%B8%D6%80-%D5%B4%D5%BF%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%A8/">Գարեգին Նժդեհի հզօր մտքերը</a></span> </li> </ol></div></div> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left; padding-left: 4px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="Դիտել այս կաղապարը" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Searchtool.svg/14px-Searchtool.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Searchtool.svg/21px-Searchtool.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Searchtool.svg/28px-Searchtool.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div>  <a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%AB%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չափորոշիչային վերահսկողութիւն (էջը գոյութիւն չունի)">Չափորոշիչային վերահսկողութիւն</a></div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span title="Ֆրանսիայի ազգային գրադարան" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">BNF</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb156923947">156923947</a> · <span title="Gemeinsame Normdatei" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">GND</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/119287412">119287412</a> · <span title="Միջազգային տիպօրինակ անունների նույնացուցիչ" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">ISNI</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni.org/000000011642448X">000000011642448X</a> · <span title="Կոնգրեսի գրադարանի ստուգիչ համար" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">LCCN</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/names/n95067732">n95067732</a> · <span title="NUKAT" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NUKAT</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/NUKAT%7Cn97000379">n97000379</a> · <span title="SUDOC" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">SUDOC</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/243195516">243195516</a> · <span title="Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">VIAF</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/52019079">52019079</a> · <span title="Faceted Application of Subject Terminology" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">FAST</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/358430">358430</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Վերցուած է «<a dir="ltr" href="https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Գարեգին_Նժդեհ&oldid=222755">https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Գարեգին_Նժդեհ&oldid=222755</a>» էջէն</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Ստորոգութիւններ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:1_%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:1 Յունուարի ծնունդներ">1 Յունուարի ծնունդներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:1886_%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:1886 ծնունդներ">1886 ծնունդներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:21_%D4%B4%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:21 Դեկտեմբերի մահեր">21 Դեկտեմբերի մահեր</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:1955_%D5%B4%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:1955 մահեր">1955 մահեր</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D4%B1%D5%B6%D5%B1%D5%AB%D5%B6%D6%84_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE" title="Ստորոգութիւն:Անձինք այբբենական կարգով">Անձինք այբբենական կարգով</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D6%86%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Հայ ֆետայիներ">Հայ ֆետայիներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%AB%D5%B9%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Հայ քաղաքական գործիչներ">Հայ քաղաքական գործիչներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D6%83%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Հայ փիլիսոփաներ">Հայ փիլիսոփաներ</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքուն ստորոգութիւն: <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ">Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ խմբագրուած է 13 Փետրուար 2024 թուականի ժամը 18:48ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Գրութիւնը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> թույլատրագրի մէջ, առանձին դեպքերով հնարաւոր է յաւելեալ պայմաններ ունենալ։ Մանրամասնութիւններու համար այցելեցէք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Սեփական տուեալներու պահպանման քաղաքականութիւն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6">Ուիքիփետիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4">Պատասխանատուութենէ Հրաժարում</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրաւորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hyw.wikipedia.org">Վիճակագրութիւն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Քուքիներու հաստատում</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hyw.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Բջիջային տեսք</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-twlxc","wgBackendResponseTime":183,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.994","walltime":"1.633","ppvisitednodes":{"value":1138,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":61763,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":785,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":56,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":16438,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":51,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1513.791 1 -total"," 77.08% 1166.845 34 Կաղապար:Wikidata"," 70.49% 1067.109 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Անձ"," 70.28% 1063.925 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 16.15% 244.438 1 Կաղապար:Արտաքին_յղումներ"," 12.23% 185.118 1 Կաղապար:ԱԾ"," 1.05% 15.937 1 Կաղապար:Ծնթ․ցանկ"," 1.05% 15.884 1 Կաղապար:Wikidata/p570"," 0.32% 4.832 1 Կաղապար:PAGENAMEBASE"," 0.13% 1.907 1 Կաղապար:Main_other"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.843","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":14846689,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1559 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P18 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1477 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P742 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P569 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nGot person name of Q193563 from label: «Bibliothèque nationale de France»\nEntity Q193563 is not a person\nLoaded datatype wikibase-item of P19 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P570 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P20 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P27 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P172 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P103 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P140 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P69 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P803 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P737 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P800 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P136 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P106 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P108 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P39 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P463 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P102 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P26 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P22 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P25 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P25 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P40 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype url of P856 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P109 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P109 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P570 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P569 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nGot person name of Q193563 from label: «Bibliothèque nationale de France»\nEntity Q193563 is not a person\nLoaded datatype wikibase-item of P19 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P19 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P570 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P20 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P20 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-8d7444bdb-v5htx","timestamp":"20241121003631","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0533\u0561\u0580\u0565\u0563\u056b\u0576 \u0546\u056a\u0564\u0565\u0570","url":"https:\/\/hyw.wikipedia.org\/wiki\/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D5%86%D5%AA%D5%A4%D5%A5%D5%B0","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1650282","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1650282","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2014-12-25T05:32:24Z","dateModified":"2024-02-13T18:48:01Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/8\/81\/Garegin_Nzhdeh_3.jpg"}</script> </body> </html>