CINXE.COM
Consul (Rome antique) — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Consul (Rome antique) — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"f7f8ec52-1e4c-420f-a631-d8fb527995af","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Consul_(Rome_antique)","wgTitle":"Consul (Rome antique)","wgCurRevisionId":221464261,"wgRevisionId":221464261,"wgArticleId":22952,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article utilisant une Infobox","Portail:Rome antique/Articles liés","Portail:Italie/Articles liés","Portail:Monde antique/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Politique/Articles liés","Bon article","Magistrature romaine","Consul romain"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Consul_(Rome_antique)","wgRelevantArticleId":22952,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q40779","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/1200px-Roman_SPQR_banner.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="951"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/800px-Roman_SPQR_banner.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="634"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/640px-Roman_SPQR_banner.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="507"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Consul (Rome antique) — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Consul_(Rome_antique)"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Consul_(Rome_antique)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Consul_Rome_antique rootpage-Consul_Rome_antique skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Consul+%28Rome+antique%29" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Consul+%28Rome+antique%29" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Consul+%28Rome+antique%29" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Consul+%28Rome+antique%29" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Évolution_sous_la_République" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Évolution_sous_la_République"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Évolution sous la République</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Évolution_sous_la_République-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Évolution sous la République</span> </button> <ul id="toc-Évolution_sous_la_République-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Création_du_consulat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Création_du_consulat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Création du consulat</span> </div> </a> <ul id="toc-Création_du_consulat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ouverture_du_consulat_aux_plébéiens" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ouverture_du_consulat_aux_plébéiens"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Ouverture du consulat aux plébéiens</span> </div> </a> <ul id="toc-Ouverture_du_consulat_aux_plébéiens-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mainmise_de_la_nobilitas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mainmise_de_la_nobilitas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Mainmise de la <i><span>nobilitas</span></i></span> </div> </a> <ul id="toc-Mainmise_de_la_nobilitas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Le_temps_des_généraux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Le_temps_des_généraux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Le temps des généraux</span> </div> </a> <ul id="toc-Le_temps_des_généraux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pouvoirs_et_responsabilités_sous_la_République" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pouvoirs_et_responsabilités_sous_la_République"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Pouvoirs et responsabilités sous la République</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Pouvoirs_et_responsabilités_sous_la_République-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Pouvoirs et responsabilités sous la République</span> </button> <ul id="toc-Pouvoirs_et_responsabilités_sous_la_République-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Conditions_d'éligibilité" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Conditions_d'éligibilité"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Conditions d'éligibilité</span> </div> </a> <ul id="toc-Conditions_d'éligibilité-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Élection_et_passation_de_pouvoir" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Élection_et_passation_de_pouvoir"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Élection et passation de pouvoir</span> </div> </a> <ul id="toc-Élection_et_passation_de_pouvoir-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Consulat_suffect" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Consulat_suffect"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Consulat suffect</span> </div> </a> <ul id="toc-Consulat_suffect-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pouvoirs" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pouvoirs"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Pouvoirs</span> </div> </a> <ul id="toc-Pouvoirs-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pouvoirs_consulaires_initiaux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pouvoirs_consulaires_initiaux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.1</span> <span>Pouvoirs consulaires initiaux</span> </div> </a> <ul id="toc-Pouvoirs_consulaires_initiaux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Limitations_des_pouvoirs" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Limitations_des_pouvoirs"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2</span> <span>Limitations des pouvoirs</span> </div> </a> <ul id="toc-Limitations_des_pouvoirs-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moyens" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Moyens"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.3</span> <span>Moyens</span> </div> </a> <ul id="toc-Moyens-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cas_exceptionnels" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Cas_exceptionnels"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.4</span> <span>Cas exceptionnels</span> </div> </a> <ul id="toc-Cas_exceptionnels-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ornements_consulaires" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ornements_consulaires"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Ornements consulaires</span> </div> </a> <ul id="toc-Ornements_consulaires-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fin_de_mandat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fin_de_mandat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Fin de mandat</span> </div> </a> <ul id="toc-Fin_de_mandat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Évolution_sous_l'Empire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Évolution_sous_l'Empire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Évolution sous l'Empire</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Évolution_sous_l'Empire-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Évolution sous l'Empire</span> </button> <ul id="toc-Évolution_sous_l'Empire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_transition_sous_Octave-Auguste" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_transition_sous_Octave-Auguste"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>La transition sous Octave-Auguste</span> </div> </a> <ul id="toc-La_transition_sous_Octave-Auguste-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Le_consulat_sous_le_Haut_Empire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Le_consulat_sous_le_Haut_Empire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Le consulat sous le Haut Empire</span> </div> </a> <ul id="toc-Le_consulat_sous_le_Haut_Empire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Évolution_au_IIIe_siècle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Évolution_au_IIIe_siècle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Évolution au <span>III</span><sup>e</sup> siècle</span> </div> </a> <ul id="toc-Évolution_au_IIIe_siècle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antiquité_tardive" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antiquité_tardive"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Antiquité tardive</span> </div> </a> <ul id="toc-Antiquité_tardive-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pouvoirs_et_obligations_sous_l'Empire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pouvoirs_et_obligations_sous_l'Empire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Pouvoirs et obligations sous l'Empire</span> </div> </a> <ul id="toc-Pouvoirs_et_obligations_sous_l'Empire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Listes_des_consuls" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Listes_des_consuls"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Listes des consuls</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Listes_des_consuls-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Listes des consuls</span> </button> <ul id="toc-Listes_des_consuls-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fastes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fastes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Fastes</span> </div> </a> <ul id="toc-Fastes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Datation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Datation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Datation</span> </div> </a> <ul id="toc-Datation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Épigraphie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Épigraphie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Épigraphie</span> </div> </a> <ul id="toc-Épigraphie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Notes_et_références-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Notes et références</span> </button> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ouvrages_antiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ouvrages_antiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Ouvrages antiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Ouvrages_antiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ouvrages_modernes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ouvrages_modernes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Ouvrages modernes</span> </div> </a> <ul id="toc-Ouvrages_modernes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bibliographie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Bibliographie</span> </button> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Auteurs_antiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Auteurs_antiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Auteurs antiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Auteurs_antiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Auteurs_modernes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Auteurs_modernes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Auteurs modernes</span> </div> </a> <ul id="toc-Auteurs_modernes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Consul (Rome antique)</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 69 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-69" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">69 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Konsul_(Rome)" title="Konsul (Rome) – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Konsul (Rome)" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Consulat" title="Consulat – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Consulat" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%86%D8%B5%D9%84_(%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%D8%A9)" title="قنصل (روما القديمة) – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="قنصل (روما القديمة)" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/C%C3%B3nsul_romanu" title="Cónsul romanu – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Cónsul romanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Roma_konsulu" title="Roma konsulu – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Roma konsulu" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB_(%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%A0%D1%8B%D0%BC)" title="Консул (Старажытны Рым) – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Консул (Старажытны Рым)" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB_(%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B8%D0%BC)" title="Консул (Древен Рим) – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Консул (Древен Рим)" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Konsul" title="Konsul – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Konsul" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Konzul" title="Konzul – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Konzul" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/C%C3%B2nsol_rom%C3%A0" title="Cònsol romà – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Cònsol romà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%98%C3%ADmsk%C3%BD_konzul" title="Římský konzul – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Římský konzul" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Conswl_Rhufeinig" title="Conswl Rhufeinig – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Conswl Rhufeinig" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Consul" title="Consul – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Consul" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Konsulat_(R%C3%B6misches_Reich)" title="Konsulat (Römisches Reich) – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Konsulat (Römisches Reich)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Konsul_(Roma)" title="Konsul (Roma) – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Konsul (Roma)" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8E%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_(%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%A1%CF%8E%CE%BC%CE%B7)" title="Ύπατος (Αρχαία Ρώμη) – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Ύπατος (Αρχαία Ρώμη)" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_consul" title="Roman consul – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Roman consul" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Konsulo_(romia_historio)" title="Konsulo (romia historio) – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Konsulo (romia historio)" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%B3nsul_romano" title="Cónsul romano – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Cónsul romano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Konsul_(Vana-Rooma)" title="Konsul (Vana-Rooma) – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Konsul (Vana-Rooma)" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erromako_kontsul" title="Erromako kontsul – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erromako kontsul" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="کنسول روم – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کنسول روم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Konsuli_(Rooma)" title="Konsuli (Rooma) – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Konsuli (Rooma)" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Konsul" title="Konsul – frison occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Konsul" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frison occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/C%C3%B3nsul_romano" title="Cónsul romano – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Cónsul romano" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%A0%D7%A1%D7%95%D7%9C_(%D7%A8%D7%95%D7%9E%D7%90_%D7%94%D7%A2%D7%AA%D7%99%D7%A7%D7%94)" title="קונסול (רומא העתיקה) – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="קונסול (רומא העתיקה)" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rimski_konzul" title="Rimski konzul – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rimski konzul" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Consul" title="Consul – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Consul" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC" title="Կոնսուլ – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Կոնսուլ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Consul" title="Consul – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Consul" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Konsul_Romawi" title="Konsul Romawi – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Konsul Romawi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Konsulo_(Roma)" title="Konsulo (Roma) – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Konsulo (Roma)" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Console_(storia_romana)" title="Console (storia romana) – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Console (storia romana)" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%9F%B7%E6%94%BF%E5%AE%98" title="執政官 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="執政官" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსული – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კონსული" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A7%91%EC%A0%95%EA%B4%80" title="집정관 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="집정관" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Kons%C3%BBl" title="Konsûl – kurde" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Konsûl" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurde" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Consul" title="Consul – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Consul" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Konsulas_(Roma)" title="Konsulas (Roma) – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Konsulas (Roma)" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Konsuls_(Roma)" title="Konsuls (Roma) – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Konsuls (Roma)" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B7%D1%83%D0%BB" title="Римски конзул – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Римски конзул" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB_(%D0%AD%D1%80%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%A0%D0%BE%D0%BC)" title="Консул (Эртний Ром) – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Консул (Эртний Ром)" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Tribun_konsul" title="Tribun konsul – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Tribun konsul" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Kunsel_(Rom)" title="Kunsel (Rom) – bas-allemand" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Kunsel (Rom)" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bas-allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Consul_(Rome)" title="Consul (Rome) – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Consul (Rome)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Romersk_konsul" title="Romersk konsul – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Romersk konsul" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Romersk_konsul" title="Romersk konsul – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Romersk konsul" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/C%C3%B2nsol_(Roma)" title="Cònsol (Roma) – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Cònsol (Roma)" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Konsul_rzymski" title="Konsul rzymski – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Konsul rzymski" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%86%D8%B3%D9%84" title="رومی کونسل – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="رومی کونسل" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4nsul_(Roma_Antiga)" title="Cônsul (Roma Antiga) – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Cônsul (Roma Antiga)" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Consul" title="Consul – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Consul" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB_(%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%A0%D0%B8%D0%BC)" title="Консул (Древний Рим) – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Консул (Древний Рим)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Konzul" title="Konzul – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Konzul" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%94_%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%BD%E0%B7%8A" title="රෝමානු කොන්සල් – cingalais" lang="si" hreflang="si" data-title="රෝමානු කොන්සල්" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalais" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Roman_consul" title="Roman consul – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Roman consul" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Konzul_(starovek%C3%BD_R%C3%ADm)" title="Konzul (staroveký Rím) – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Konzul (staroveký Rím)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rimski_konzul" title="Rimski konzul – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Rimski konzul" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B7%D1%83%D0%BB_(%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82)" title="Конзул (магистрат) – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Конзул (магистрат)" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Konsul_(Rom)" title="Konsul (Rom) – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Konsul (Rom)" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Kons%C3%BCl_(Roma)" title="Konsül (Roma) – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Konsül (Roma)" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/Konsul" title="Konsul – tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Konsul" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%83" title="Консул Стародавнього Риму – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Консул Стародавнього Риму" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%86%D8%B3%D9%84" title="رومی کونسل – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رومی کونسل" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Konsul" title="Konsul – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Konsul" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Quan_ch%E1%BA%A5p_ch%C3%ADnh" title="Quan chấp chính – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Quan chấp chính" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Konsul" title="Konsul – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Konsul" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%BD%97%E9%A9%AC%E6%89%A7%E6%94%BF%E5%AE%98" title="罗马执政官 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="罗马执政官" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BD%97%E9%A9%AC%E6%89%A7%E6%94%BF%E5%AE%98" title="罗马执政官 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="罗马执政官" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q40779#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Consul_(Rome_antique)" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Consul_(Rome_antique)" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Consul_(Rome_antique)"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Consul_(Rome_antique)"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Consul_(Rome_antique)" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Consul_(Rome_antique)" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&oldid=221464261" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Consul_%28Rome_antique%29&id=221464261&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FConsul_%28Rome_antique%29"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FConsul_%28Rome_antique%29"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Consul+%28Rome+antique%29"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Consul_%28Rome_antique%29&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Roman_consuls" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q40779" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote bandeau-entete-label"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Bons_articles" title="Wikipédia:Bons articles"><img alt="Wikipédia:Bons articles" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/23px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/30px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Vous lisez un « <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Bons_articles" title="Wikipédia:Bons articles">bon article</a> » labellisé en 2012. </p> </div></div> <div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Consul" class="mw-disambig" title="Consul">Consul</a>. </p> </div></div> <div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive" style="width:15em"> <div class="entete" style="background-color: #C0D1E2;"> <div><small><a href="/wiki/Politique_dans_la_Rome_antique" class="mw-redirect" title="Politique dans la Rome antique">Politique dans la Rome antique</a></small></div> </div><div class="images"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/w/index.php?title=Fichier:Roman_SPQR_banner.svg&lang=fr" class="mw-file-description"><img alt="Description de l'image Roman SPQR banner.svg." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/langfr-150px-Roman_SPQR_banner.svg.png" decoding="async" width="150" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/langfr-225px-Roman_SPQR_banner.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Roman_SPQR_banner.svg/langfr-300px-Roman_SPQR_banner.svg.png 2x" data-file-width="289" data-file-height="229" /></a></span> </div><table><caption class="hidden" style="background-color:#CEE0F2;">Données clés</caption> <tbody><tr><td style="text-align:left;"><div style="position:relative; text-align:center; line-height:14px;"> <p><span style="font-size:0.95em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Royaut%C3%A9_romaine" title="Royauté romaine">Royauté romaine</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">753 – 509 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></span><br /> <span style="font-size:0.95em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/R%C3%A9publique_romaine" title="République romaine">République romaine</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">509 – 27 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></span><br /> <span style="font-size:0.95em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Empire_romain" title="Empire romain">Empire romain</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">27 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> – 476</span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.85em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Principat" title="Principat">Principat</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">27 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> – 285</span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.85em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Dominat" title="Dominat">Dominat</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">285 – 476</span></div> <div style="float:left; width:50%; vertical-align:middle;"><span style="font-size:0.85em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Empire_romain_d%27Occident" title="Empire romain d'Occident">Emp. d'Occident</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">395 – 476</span></div> <div style="float:left; width:50%; vertical-align:middle;"><span style="font-size:0.85em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Empire_byzantin" title="Empire byzantin">Emp. byzantin</a></b></span><br /><span style="font-size:0.8em; line-height: 1.2em;">395 – 1453</span></div> <div class="clear" style="clear:both;"></div><br /> <div style="border:1px solid #B2B2B2;"><b><a href="/wiki/Magistrats_romains" title="Magistrats romains">Magistratures</a></b><br /><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i><a href="/wiki/Cursus_honorum" title="Cursus honorum">Cursus honorum</a></i></span></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i>Magistrats ordinaires</i></span><br /> <span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Tribun_de_la_pl%C3%A8be" title="Tribun de la plèbe">Tribun de la plèbe</a></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Questeur_(Rome_antique)" title="Questeur (Rome antique)">Questeur</a><br /><a href="/wiki/%C3%89dile_(Rome_antique)" title="Édile (Rome antique)">Édile</a><br /><a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">Préteur</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Tribun_militaire_%C3%A0_pouvoir_consulaire" title="Tribun militaire à pouvoir consulaire">Tr. consulaire</a><br /><a class="mw-selflink selflink">Consul</a><br /><a href="/wiki/Censeur_(Rome_antique)" title="Censeur (Rome antique)">Censeur</a></span></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i>Promagistrats</i></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Propr%C3%A9teur" title="Propréteur">Propréteur</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Proconsul_(Rome_antique)" title="Proconsul (Rome antique)">Proconsul</a></span></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i>Magistrats extraordinaires</i></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Dictateur_(Rome_antique)" title="Dictateur (Rome antique)">Dictateur</a><br /><a href="/wiki/Ma%C3%AEtre_de_cavalerie" title="Maître de cavalerie">Maître de<br />cavalerie</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Interroi" title="Interroi">Interroi</a><br /><a href="/wiki/D%C3%A9cemvir_%C3%A0_pouvoir_consulaire" title="Décemvir à pouvoir consulaire">Décemvir</a><br /><span class="page_h"><a href="/wiki/Triumvirs" class="mw-disambig" title="Triumvirs">Triumvir</a></span></span></div> <div class="clear" style="clear:both;"></div><br /> <div style="border:1px solid #B2B2B2;"><b>Assemblées</b></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat romain</a></b></span><br /> <span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Comices" title="Comices">Comices</a></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Comices_curiates" title="Comices curiates">Comices<br />curiates</a><br /><a href="/wiki/Comices_centuriates" title="Comices centuriates">Comices centuriates</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Comices_tributes" title="Comices tributes">Comices<br />tributes</a><br /><a href="/wiki/Concile_pl%C3%A9b%C3%A9ien" title="Concile plébéien">Concile<br />plébéien</a></span></div> <div class="clear" style="clear:both;"></div><br /> <div style="border:1px solid #B2B2B2;"><b>Titres impériaux</b></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><b><a href="/wiki/Empereur_romain" title="Empereur romain">Empereur romain</a></b></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Auguste_(titre)" title="Auguste (titre)">Auguste</a><br /><i><a href="/wiki/Imperator_(titre)" title="Imperator (titre)">Imperator</a></i><br /><a href="/wiki/C%C3%A9sar_(titre)" title="César (titre)">César</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i><a href="/wiki/Pater_patriae" title="Pater patriae">Pater patriae</a></i><br /><i><a href="/wiki/Pontifex_maximus" title="Pontifex maximus">Pontifex<br />maximus</a></i></span></div> <div class="clear" style="clear:both;"></div><br /> <div style="border:1px solid #B2B2B2;"><b><a href="/wiki/Fonctionnaire_imp%C3%A9rial" title="Fonctionnaire impérial">Fonctionnaires impériaux</a></b></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Curateur_(Rome_antique)" title="Curateur (Rome antique)">Curateur</a></span></div> <div style="float:right; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/L%C3%A9gat_(Rome_antique)" title="Légat (Rome antique)">Légat</a></span></div> <div style="float:center; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Procurateur" title="Procurateur">Procurateur</a></span></div> <p><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><i>Préfectures</i></span> </p> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_du_pr%C3%A9toire" title="Préfet du prétoire">Préfet du prétoire</a><br /><a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_de_Rome" title="Préfet de Rome">Préfet de Rome</a></span></div> <div style="float:left; width:50%;"><span style="font-size:0.9em; line-height: 1.2em;"><a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_de_l%27annone" title="Préfet de l'annone">Préfet de l'annone</a><br /><a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_des_vigiles" title="Préfet des vigiles">Préfet des vigiles</a></span></div> <div class="clear" style="clear:both;"></div> </div></td> </tr></tbody></table><p class="navbar bordered noprint" style="border-color:#CEE0F2;"><span class="plainlinks navigation-not-searchable"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit">modifier</a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Politique/Rome_antique" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></p></div> <p>Les <b>consuls</b> sont des <a href="/wiki/Magistrats_romains" title="Magistrats romains">magistrats romains</a> dont la fonction serait apparue lors de la fondation de la <a href="/wiki/R%C3%A9publique_romaine" title="République romaine">République</a>, et qui sera abolie par <a href="/wiki/Justinien_Ier" title="Justinien Ier">Justinien</a> en 541. Ils formaient un collège de deux magistrats qui, jusqu'au <a href="/wiki/Principat" title="Principat">principat</a> d'<a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Auguste</a>, étaient élus pour un an par le peuple romain réuni en <a href="/wiki/Comices_centuriates" title="Comices centuriates">comices centuriates</a>. Ils exerçaient l'<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Imperium" title="Imperium">imperium</a></span></i>, pouvoir suprême civil et militaire, et commandaient les <a href="/wiki/Arm%C3%A9e_romaine" title="Armée romaine">armées</a>. Leur pouvoir n'était toutefois pas absolu car ils l'exerçaient sous le contrôle du <a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat</a> et étaient exposés à l'éventuelle action d'obstruction d'un <a href="/wiki/Tribun_de_la_pl%C3%A8be" title="Tribun de la plèbe">tribun de la plèbe</a>. </p><p>L'élection exige de nombreux appuis et cette magistrature non rémunérée nécessite, au fil du temps, de plus en plus de moyens pour être exercée ; aussi le consulat n'est-il réellement accessible qu'à une <a href="/wiki/Aristocratie" title="Aristocratie">aristocratie</a> riche et influente. Les anciennes familles <a href="/wiki/Patricien" title="Patricien">patriciennes</a> tentent de se réserver cette charge durant le <abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> mais, en <a href="/wiki/367_av._J.-C." title="367 av. J.-C.">367 av. J.-C.</a>, les <a href="/wiki/Lois_licinio-sextiennes" title="Lois licinio-sextiennes">lois licinio-sextiennes</a> en ouvrent l'accès régulier aux <a href="/wiki/Pl%C3%A8be" title="Plèbe">plébéiens</a>. L'exercice du pouvoir consulaire à la tête de l'armée permet d'acquérir gloire et popularité pour soi-même et sa famille, ainsi qu'influence et richesses, tandis que les succès militaires étendent peu à peu la domination romaine sur le monde méditerranéen. Aux <a href="/wiki/IIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> et <a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ier siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, la compétition pour obtenir le consulat s'exacerbe et des généraux ambitieux l'utilisent pour asseoir leur domination sur la République, jusqu'à ce que <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">Jules César</a> puis <a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Octave-Auguste</a> accaparent le pouvoir de façon définitive. </p><p>Sous l'<a href="/wiki/Empire_romain" title="Empire romain">Empire</a>, aux élections se substitue une ratification formelle par le <a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat</a> des candidats recommandés par l'<a href="/wiki/Empereur_romain" title="Empereur romain">empereur</a>, et le consulat devient un titre honorifique, pour un mandat réduit à quelques mois en raison de la multiplication des consuls remplaçants (les suffects). Seuls les consuls en titre au premier janvier conservent l'<a href="/wiki/%C3%89ponymie" title="Éponymie">éponymie</a>, honneur permettant de donner leur nom à l'année. La qualité d'ancien consul ouvre néanmoins l'accès aux postes élevés de l'administration impériale. Malgré les bouleversements institutionnels de l'empire au <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle" title="IVe siècle"><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, le consulat se maintient sous la forme d'une dignité prestigieuse et coûteuse, répartie entre <a href="/wiki/Rome" title="Rome">Rome</a> et <a href="/wiki/Constantinople" title="Constantinople">Constantinople</a>, la nouvelle capitale. Le dernier consul est désigné en 541 par <a href="/wiki/Justinien" class="mw-redirect" title="Justinien">Justinien</a>, puis le titre n'est plus ensuite qu'une dignité mineure parmi la <a href="/wiki/Liste_de_titres_byzantins" title="Liste de titres byzantins">liste de titres byzantins</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Évolution_sous_la_République"><span id=".C3.89volution_sous_la_R.C3.A9publique"></span>Évolution sous la République</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Évolution sous la République" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Évolution sous la République"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Création_du_consulat"><span id="Cr.C3.A9ation_du_consulat"></span>Création du consulat</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Création du consulat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Création du consulat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg/220px-Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg/330px-Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg/440px-Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183_02.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="1950" /></a><figcaption><a href="/wiki/Lucius_Junius_Brutus" title="Lucius Junius Brutus">Brutus</a>, le légendaire premier consul romain. Tête en bronze des <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, <a href="/wiki/Mus%C3%A9es_du_Capitole" title="Musées du Capitole">musées du Capitole</a> à Rome.</figcaption></figure> <p>Après la chute de la <a href="/wiki/Royaut%C3%A9_romaine" title="Royauté romaine">royauté</a> en <a href="/wiki/-509" class="mw-redirect" title="-509">509 av. J.-C.</a>, les pouvoirs royaux sont partagés entre un <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Rex_sacrorum" title="Rex sacrorum">rex sacrorum</a></span></i> pour les rites religieux qui exigent la participation d'un roi, et un collège de deux <a href="/wiki/Magistrat" title="Magistrat">magistrats</a> au pouvoir identique désignés pour une durée limitée à un an. Aujourd'hui encore les historiens ignorent d'où est provenue l'idée d'un pouvoir partagé à l'identique pour une durée limitée. La conception romaine semblerait donc profondément originale, bien qu'il y ait eu des précédents en <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">Grèce</a> (certaines cités grecques comme <a href="/wiki/Rois_de_Sparte" class="mw-redirect" title="Rois de Sparte">Sparte</a>, <a href="/wiki/Ath%C3%A8nes" title="Athènes">Athènes</a> et <a href="/wiki/Mess%C3%A8ne" title="Messène">Messène</a>, avaient également un système intégrant plusieurs rois<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>). </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg/220px-Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg" decoding="async" width="220" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg/330px-Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg/440px-Denier_en_argent_repr%C3%A9sentant_Brutus.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1042" /></a><figcaption><a href="/wiki/Denier_(monnaie)" title="Denier (monnaie)">Denier</a> en argent représentant Brutus.</figcaption></figure> <p>Quoique les historiens antiques situent l'apparition des consuls dès les premières années de la <a href="/wiki/R%C3%A9publique_romaine" title="République romaine">République romaine</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>A 1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, les historiens modernes supposent, sur la base de la mention faite par <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a> dans son <i>Histoire romaine</i><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>A 2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, que les premiers <a href="/wiki/Magistrats_romains" title="Magistrats romains">magistrats</a> s'appelaient des <i><span class="lang-la" lang="la">prætores</span></i> (<a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">préteurs</a>), dirigés par un <i><span class="lang-la" lang="la">prætor maximus</span></i>, ou des <i><span class="lang-la" lang="la">judices</span></i> (juges). La date de l'apparition de l'appellation de <i><span class="lang-la" lang="la">consules</span></i> est discutée et n'a peut-être lieu qu'à partir de <a href="/wiki/449_av._J.-C." title="449 av. J.-C.">449 av. J.-C.</a> environ, après la proclamation de la <a href="/wiki/Loi_des_Douze_Tables" title="Loi des Douze Tables">loi des Douze Tables</a><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Le_Glay199061_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Le_Glay199061-4"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ou, pour certains auteurs plus critiques, après les lois de 367 av. J.-C. organisant l'accès au consulat<sup id="cite_ref-PielMinéo201193_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-PielMinéo201193-5"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La plus ancienne <a href="/wiki/Occurrence#Linguistique" title="Occurrence">attestation</a> <a href="/wiki/%C3%89pigraphie_latine" title="Épigraphie latine">épigraphique</a> de consul (‹ consol ›) est l'éloge de <a href="/wiki/Lucius_Cornelius_Scipio_Barbatus" title="Lucius Cornelius Scipio Barbatus">L. Cornelius Scipio Barbatus</a><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, pour un consulat en date de <a href="/wiki/-298" class="mw-redirect" title="-298">298 av. J.-C.</a><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'étymologie du mot « consul » est incertaine : il proviendrait du verbe <i><span class="lang-la" lang="la">consulere</span></i>, « consulter, juger, décider » selon <a href="/wiki/Festus_Grammaticus" title="Festus Grammaticus">Festus</a><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>A 3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ou bien de <i><span class="lang-la" lang="la">cum salire</span></i>, « ceux qui vont ensemble », de <i><span class="lang-la" lang="la">con/cum</span></i>, « ensemble », et de <i><span class="lang-la" lang="la">salire</span></i>, « bondir, sauter, jaillir »<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, désignant en d'autres termes « les collègues », reflet de la collégialité fondamentale de cette première magistrature de la République<sup id="cite_ref-Le_Glay199061_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-Le_Glay199061-4"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ouverture_du_consulat_aux_plébéiens"><span id="Ouverture_du_consulat_aux_pl.C3.A9b.C3.A9iens"></span>Ouverture du consulat aux plébéiens</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Ouverture du consulat aux plébéiens" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Ouverture du consulat aux plébéiens"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Consul_pl%C3%A9b%C3%A9ien" title="Consul plébéien">Consul plébéien</a>.</div></div> <p>Selon les historiens antiques, les <a href="/wiki/Patriciens" class="mw-redirect" title="Patriciens">patriciens</a> monopolisent l'accès au consulat dès le début de la République, tandis que les <a href="/wiki/Pl%C3%A8be" title="Plèbe">plébéiens</a> vont, pendant un siècle et demi d'âpres rivalités allant jusqu'à la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_s%C3%A9cession_de_la_pl%C3%A8be" title="Deuxième sécession de la plèbe">sécession</a>, lutter grâce à leurs représentants, les <a href="/wiki/Tribuns_de_la_pl%C3%A8be" class="mw-redirect" title="Tribuns de la plèbe">tribuns de la plèbe</a>, pour limiter l'arbitraire du pouvoir des consuls et obtenir qu'on leur donne l'accès régulier au consulat. Cette interprétation historique a prévalu de <a href="/wiki/Theodor_Mommsen" title="Theodor Mommsen">Theodor Mommsen</a> (1817-1903) à <a href="/wiki/Karl_Julius_Beloch" title="Karl Julius Beloch">Karl Julius Beloch</a> (1854-1929), mais l'examen de la liste des consuls donnée par les <a href="/wiki/Fastes_consulaires" title="Fastes consulaires">Fastes consulaires</a> et l'identification de titulaires plébéiens corrige cette vision uniforme, indiquant des alternances d'ouverture et de monopole patricien. De 509 av. J.-C. à 486 av. J.-C. apparaissent douze consuls plébéiens, dont le dernier, <a href="/wiki/Spurius_Cassius_Vecellinus" title="Spurius Cassius Vecellinus">Sp. Cassius</a>, est exécuté à la sortie de son troisième consulat sous l'accusation d'avoir voulu devenir roi. Lors de la période suivante, de 485 av. J.-C. à 470 av. J.-C., tous les consuls sont patriciens, puis quelques rares plébéiens sont élus à partir de 469 av. J.-C.<sup id="cite_ref-Heurgon1993274_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-Heurgon1993274-10"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après des années de tension sociale, les consuls et les tribuns de la plèbe se démettent en 451 av. J.-C. au profit d'un collège de <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Decemviri" class="mw-redirect" title="Decemviri">decemvirs</a></span></i> chargé de codifier une législation jusqu'ici informelle et non écrite. La <a href="/wiki/Loi_des_Douze_Tables" title="Loi des Douze Tables">loi des Douze Tables</a> publiée en 449 av. J.-C. met fin à l'arbitraire des sanctions par une règlementation écrite, affichée pour être connue de tous et commune aux plébéiens et aux patriciens<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200357-58_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200357-58-11"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux200140_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200140-12"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Toutefois, ces lois ne déterminent pas le fonctionnement de la République et n'évoquent pas la parité d'accès au consulat. De surcroît, l'exercice du pouvoir se complexifie car les consuls sont parfois remplacés, à partir de 444 av. J.-C. et selon les années, par des <a href="/wiki/Tribuns_militaires_%C3%A0_pouvoir_consulaire" class="mw-redirect" title="Tribuns militaires à pouvoir consulaire">tribuns militaires à pouvoir consulaire</a>, plus nombreux que les deux consuls mais aux pouvoirs et aux prérogatives plus limités. Théoriquement, les candidats à ces magistratures peuvent être plébéiens mais les élus sont encore patriciens pour la plupart. On élit de moins en moins de consuls après 426 av. J.-C., et plus aucun entre 391 et 367<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359-13"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Enfin, en <a href="/wiki/367_av._J.-C." title="367 av. J.-C.">367 av. J.-C.</a>, les tribuns de la plèbe <a href="/wiki/Caius_Licinius_Stolon" title="Caius Licinius Stolon">Caius Licinius Stolon</a> et <a href="/wiki/Lucius_Sextius_Lateranus" title="Lucius Sextius Lateranus">Lucius Sextius Lateranus</a>, après avoir bloqué pendant cinq ans la tenue des élections, font voter les <a href="/wiki/Lois_licinio-sextiennes" title="Lois licinio-sextiennes">lois licinio-sextiennes</a> qui rétablissent le consulat et rendent obligatoire qu'un des deux consuls soit un plébéien<sup id="cite_ref-ChristolNony200343-44_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200343-44-14"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Comme une tentative de parade aux concessions accordées aux plébéiens ou une solution pour mieux assurer l'administration de la cité face aux sollicitations militaires quasi permanentes, les pouvoirs civils des consuls sont partiellement réattribués à d'autres magistratures, dont les patriciens se réservent l'exclusivité dans un premier temps<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359-13"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : créés en 444 av. J.-C., les <a href="/wiki/Censeur" class="mw-redirect" title="Censeur">censeurs</a> procèdent tous les cinq ans au recensement de la population romaine et à sa répartition dans les différentes <a href="/wiki/Centurie" title="Centurie">centuries</a>, selon la fortune et les mœurs de chaque citoyen<sup id="cite_ref-Deniaux200156-57_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200156-57-15"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Un <a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">préteur</a> annuel est créé vers 367 av. J.-C., puis un second en 242 av. J.-C., qui déchargent le consul de la gestion de la justice civile à l'intérieur de Rome<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396-16"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces préteurs ont toutefois un pouvoir (l'<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Imperium" title="Imperium">imperium</a></span></i>) inférieur à celui d'un consul<sup id="cite_ref-ChristolNony200343-44_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200343-44-14"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mainmise_de_la_nobilitas">Mainmise de la <i><span class="lang-la" lang="la">nobilitas</span></i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Mainmise de la nobilitas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Mainmise de la nobilitas"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>À partir de 342 av. J.-C., le partage du consulat est régulièrement respecté, et au moins un consul sur deux est un plébéien. La valeur guerrière constitue à Rome le meilleur critère pour l’accès au gouvernement et la conduite de la guerre qu’offre l’exercice du pouvoir consulaire permet d’acquérir richesse et célébrité, d’entretenir de vastes <a href="/wiki/Client%C3%A9lisme_(Rome)" title="Clientélisme (Rome)">clientèles</a> et de nourrir les ambitions des <a href="/wiki/Nobilitas" title="Nobilitas">familles nobles</a><sup id="cite_ref-ChristolNony200347_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200347-17"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux200117_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200117-18"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’obtention d’un second consulat (dit consulat <i>bis</i>), ou de la <a href="/wiki/Censeur" class="mw-redirect" title="Censeur">censure</a>, réservée aux anciens consuls, couronne une carrière politique<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138-19"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Aux <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, le pouvoir des patriciens s’effrite au profit de celui des grandes familles plébéiennes et ces deux classes vont ensemble constituer la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Nobilitas" title="Nobilitas">nobilitas</a></span></i>, ceux dont les ancêtres ont exercé le consulat. Des études <a href="/wiki/Prosopographie" title="Prosopographie">prosopographiques</a> des listes de consuls tentent de cerner la mainmise de cette <i><span class="lang-la" lang="la">nobilitas</span></i> sur les magistratures. Selon Élisabeth Deniaux, les membres de cette aristocratie ont tendance à se réserver de génération en génération l’accès au consulat grâce à leurs relations familiales et leurs clientèles. On observe ainsi qu’au <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> les <i><a href="/wiki/Caecilii" title="Caecilii">Caecilii</a></i> obtiennent 19 consulats, les <i><a href="/wiki/Fabii" title="Fabii">Fabii</a></i> 18 et les <i><a href="/wiki/Valerii" title="Valerii">Valerii</a></i>, 13. Mais les pertes considérables de la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_guerre_punique" title="Deuxième guerre punique">deuxième guerre punique</a> ont créé des vides et obligé à un renouvellement. Ainsi, au <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, cette monopolisation s’atténue et des hommes nouveaux (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Homo_novus" title="Homo novus">homo novus</a></span></i>), dont la famille n’a pas encore eu accès aux magistratures supérieures, apparaissent. À la fin du <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle et au <abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, la <i><span class="lang-la" lang="la">nobilitas</span></i> reprend sa prépondérance et il devient difficile à un homme nouveau d’accéder au consulat<sup id="cite_ref-Deniaux2001102_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001102-20"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, si de 284 à 224 av. J.-C. on dénombre quinze hommes nouveaux, ils ne sont plus que quatre de 200 à 146 av. J.-C., et les deux cents consuls entre 233 et 133 av. J.-C. n'appartiennent qu'à cinquante-huit familles. Parmi celles-ci, on retrouve les <i><a href="/wiki/Cornelii" title="Cornelii">Cornelii</a></i>, les <i><a href="/wiki/%C3%86milii" title="Æmilii">Æmilii</a></i>, les <i><a href="/wiki/Fulvii" title="Fulvii">Fulvii</a></i>, les <i><a href="/wiki/Postumii" title="Postumii">Postumii</a></i> et les <i><a href="/wiki/Claudii" title="Claudii">Claudii Marcelli</a></i> : à elles-seules, ces cinq familles cumulent cinquante-deux consulats<sup id="cite_ref-ChristolNony200378_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200378-21"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Néanmoins, Mireille Cébillac-Gervasoni considère qu’une certaine fluidité existe jusqu’au milieu du <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle, illustrée par le consulat en 195 av. J.-C. de <a href="/wiki/Caton_le_Censeur" class="mw-redirect" title="Caton le Censeur">Caton le Censeur</a>, un homme nouveau. Elle constate ainsi qu'un tiers des consuls ne compte pas de consul dans les trois générations antérieures, et seulement un tiers des consuls ont un fils qui obtient le consulat<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138-19"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:CILI(2)p47fgtXXFastitriumphales.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg/220px-CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg" decoding="async" width="220" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg/330px-CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg/440px-CILI%282%29p47fgtXXFastitriumphales.jpg 2x" data-file-width="1107" data-file-height="1197" /></a><figcaption>Le sommet de la gloire pour un consul est de voir son nom figurer dans la liste officielle des triomphes, les <a href="/wiki/Fasti_triumphales" title="Fasti triumphales">Fastes triomphaux</a>. Fragment XX, <i>Musei Capitolini</i>, Rome.</figcaption></figure> <p>Malgré les exemples de consul à la pauvreté vertueuse célébrés par les historiens romains, la naissance aristocratique et la fortune sont indispensables pour mener une campagne électorale, entretenir par sa générosité ses <a href="/wiki/Client%C3%A9lisme_(Rome)" title="Clientélisme (Rome)">clients</a> qui sont autant d’agents électoraux, et assumer ensuite une magistrature non rémunérée. Aux revenus de leurs propriétés, les consuls et proconsuls ajoutent les revenus licites du butin de leurs campagnes militaires, et, pour certains, les gains illicites des exactions sur les peuples soumis<sup id="cite_ref-ChristolNony200378-79_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200378-79-22"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La conduite de la guerre devient pour nombre de consuls l’occasion de célébrer un <a href="/wiki/Triomphe_romain" title="Triomphe romain">triomphe</a>, et d’accroître ainsi leur popularité. Les triomphes deviennent des démonstrations fastueuses après celui de <a href="/wiki/Scipion_l%27Africain" title="Scipion l'Africain">Scipion l'Africain</a> en 201<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>A 4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, de Lucius Fulvius Noblior en 186<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>A 5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, au point qu'en 179 av. J.-C. le Sénat décide de plafonner les dépenses des <a href="/wiki/Fasti_triumphales" title="Fasti triumphales">triomphes</a><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-2" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138-19"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>À leur retour à Rome, les consuls et les proconsuls commencent à devoir rendre des comptes<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-3" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138-19"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : en 171 av. J.-C. se tient le premier procès connu intenté à un proconsul pour ses extorsions perpétrées en <a href="/wiki/Hispanie_romaine" title="Hispanie romaine">Espagne</a>. D’autres procès suivent, mais les accusés, jugés par leurs pairs, ne sont en pratique jamais condamnés<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003130_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003130-25"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 149 est créé à Rome le premier tribunal permanent chargé de juger les exactions des gouverneurs de province<sup id="cite_ref-Deniaux200194_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200194-26"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En même temps, de nouvelles lois codifient progressivement la vie politique : la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Lex_Villia_Annalis" title="Lex Villia Annalis">lex Villia Annalis</a></span></i> organise en 180 av. J.-C. le parcours politique pour accéder au consulat (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Cursus_honorum" title="Cursus honorum">cursus honorum</a></span></i>) et la loi de 151 av. J.-C. interdit le renouvellement du consulat<sup id="cite_ref-Nicolet2001406_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001406-27"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour permettre aux consuls de régler les affaires à Rome avant de partir dans leurs <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">provinces</a>, l'entrée en charge est avancée au <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier<sup id="cite_ref-ChristolNony200380_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200380-28"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Le_temps_des_généraux"><span id="Le_temps_des_g.C3.A9n.C3.A9raux"></span>Le temps des généraux</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Le temps des généraux" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Le temps des généraux"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg/220px-Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg/330px-Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg/440px-Marius_Chiaramonti_Inv1488.jpg 2x" data-file-width="2500" data-file-height="3400" /></a><figcaption>Buste présumé de Marius, sept fois élu consul, dont cinq fois consécutivement. <a href="/wiki/Mus%C3%A9es_du_Vatican#Musée_Chiaramonti" title="Musées du Vatican">Musée Chiaramonti</a>, Rome.</figcaption></figure> <p>Ces dispositions légales n’empêchent pas des exceptions en faveur des chefs de guerre, d'autant plus que la durée limitée imposée au consulat ne permet pas toujours de mener les actions militaires longues et éloignées que nécessite l'Empire. Ainsi, <a href="/wiki/Scipion_%C3%89milien" title="Scipion Émilien">Scipion Émilien</a> est élu consul pour 147 av. J.-C. sans avoir suivi le cursus réglementaire et avant l’âge légal, pour mener le <a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_guerre_punique" title="Troisième guerre punique">siège de Carthage</a>. Il est de nouveau élu consul en 134 av. J.-C. malgré la loi sur le non-renouvellement du consulat, pour achever la <a href="/wiki/Conqu%C3%AAte_romaine_de_la_p%C3%A9ninsule_Ib%C3%A9rique" title="Conquête romaine de la péninsule Ibérique">guerre en Espagne</a> cette fois<sup id="cite_ref-Deniaux200122_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200122-29"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Parvenu au faîte des honneurs avec la censure, il demeure dans la stricte légalité malgré les crises politiques et sociales qui commencent à agiter la République<sup id="cite_ref-ChristolNony200391_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200391-30"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, d’autres succès militaires permettent aux consuls ambitieux et charismatiques de gagner la fidélité de leurs troupes et de s’imposer lors de leur retour à Rome, y compris par la force. <a href="/wiki/Caius_Marius" title="Caius Marius">Marius</a>, <a href="/wiki/Sylla" title="Sylla">Sylla</a>, <a href="/wiki/Pomp%C3%A9e" title="Pompée">Pompée</a> et <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">César</a> suivent l’un après l’autre cette voie<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003159_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003159-31"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Marius, un des rares <a href="/wiki/Homo_novus" title="Homo novus">hommes nouveaux</a> de son époque, est élu consul cinq fois de suite de 104 à 100 av. J.-C., puis s’impose par la force de nouveau en 87, au prix de l’assassinat du consul <a href="/wiki/Cnaeus_Octavius_(consul_en_-87)" title="Cnaeus Octavius (consul en -87)">Octavius</a>. Ses lieutenants <a href="/wiki/Lucius_Cornelius_Cinna_(consul_en_-87)" title="Lucius Cornelius Cinna (consul en -87)">Cinna</a> et <a href="/wiki/Cnaeus_Papirius_Carbo_(consul_en_-85)" title="Cnaeus Papirius Carbo (consul en -85)">Carbo</a> accumulent les consulats, de 87 à 84 av. J.-C. pour le premier, et de 85 à 82 av. J.-C. pour le second. Sylla leur reprend Rome au prix d'une sanglante <a href="/wiki/Seconde_guerre_civile_entre_Marius_et_Sylla" title="Seconde guerre civile entre Marius et Sylla">guerre civile</a>, et se fait désigner consul en 80 av. J.-C. puis <a href="/wiki/Dictateur_(Rome_antique)" title="Dictateur (Rome antique)">dictateur</a><sup id="cite_ref-ChristolNony2003106_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony2003106-32"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Grâce à son pouvoir absolu, Sylla réforme les institutions, modifie les règles du <i><span class="lang-la" lang="la">cursus honorum</span></i> en relevant l’âge légal pour le consulat à <span class="nowrap">43 ans</span>, admet de nouveau la possibilité d'obtenir plusieurs consulats, mais impose un intervalle de dix ans entre deux mandats. Il fixe la date des élections en juillet, ce qui fait que les consuls en exercice jusqu’à la fin de décembre sont en recouvrement durant la moitié de leur mandat avec leurs successeurs désignés. De surcroit, Sylla restreint le pouvoir militaire des consuls, en les astreignant à exercer leur mandat à Rome et en Italie, et en les privant de forces armées permanentes, sauf autorisation du <a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat</a>. Les provinces ne sont plus administrées que par des proconsuls ou des propréteurs<sup id="cite_ref-Nicolet2001406_27-1" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001406-27"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-ChristolNony2003109_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony2003109-33"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003168_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003168-34"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Bien que séparé du commandement, prestigieux et lucratif, des armées et transformé en gouvernement civil, le consulat demeure le sommet des honneurs et l'enjeu des luttes politiques<sup id="cite_ref-Nicolet2001425_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001425-35"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Sylla abdique en 79 av. J.-C. ; le désarmement des consuls et de l’Italie ne dure pas : le consul de 78 av. J.-C. <a href="/wiki/Marcus_Aemilius_Lepidus_(consul_en_-78)" class="mw-redirect" title="Marcus Aemilius Lepidus (consul en -78)">Lepide</a> entre en conflit avec le Sénat et tente un coup de force en levant illégalement une armée ; les sénateurs délèguent contre lui le jeune <a href="/wiki/Pomp%C3%A9e" title="Pompée">Pompée</a>, pourtant dépourvu de magistrature lui conférant le droit de commander (il n'est pas consul). Ce dernier lève une armée et chasse Lepide d’Italie<sup id="cite_ref-ChristolNony2003111_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony2003111-36"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les tentatives de <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat" title="Coup d'État">coup d'État</a> et les entorses aux règles politiques continuent : Pompée est élu consul en 70 av. J.-C., sans avoir suivi le <i><span class="lang-la" lang="la">cursus honorum</span></i> obligatoire ni avoir l'âge requis, sur simple dispense accordée par le Sénat. Il se voit accorder en 67 av. J.-C. un <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Imperium" title="Imperium">imperium</a></span></i> illimité sur les côtes de la Méditerranée, sans contrôle ni collègue<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003184_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003184-37"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 63 av. J.-C., le consul <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a> échappe à la <a href="/wiki/Conjuration_de_Catilina" title="Conjuration de Catilina">conjuration de Catilina</a> et reçoit des pouvoirs exceptionnels par un décret d'urgence (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Senatus_consultum_ultimum" title="Senatus consultum ultimum">senatus consultum ultimum</a></span></i>). La situation à Rome dégénère au point que les élections consulaires ne peuvent se tenir en 53 av. J.-C., et le Sénat nomme Pompée consul unique en 52 av. J.-C., cas unique de dérogation au principe de <a href="/wiki/Coll%C3%A9gialit%C3%A9" title="Collégialité">collégialité</a>. Enfin, <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">Jules César</a> marche sur Rome en 49 av. J.-C., après le refus de sa candidature à un second consulat<sup id="cite_ref-Nicolet2001417_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001417-38"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>César se fait élire consul pour 48 av. J.-C. puis, en octobre 48 av. J.-C., il se fait réélire consul pour cinq ans<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite_crochet">[</span>A 6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans le même temps, il prend les pleins pouvoirs avec une <a href="/wiki/Dictateur_(Rome_antique)" title="Dictateur (Rome antique)">dictature</a> renouvelée, puis permanente. Comme Sylla, il adapte le nombre des magistrats aux nécessités du gouvernement d'un empire, mais conserve la collégialité de deux consuls. Il augmente néanmoins le nombre de consuls annuels en n'exerçant pas ses consulats jusqu'au bout et en multipliant les consuls suffects qu'il désigne lui-même, au point d'en nommer un pour le dernier jour de l'année 45 av. J.-C., en remplacement du précédent consul décédé avant la fin de l'année<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite_crochet">[</span>A 7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Son assassinat suspend le changement de régime politique<sup id="cite_ref-ChristolNony2003128_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony2003128-41"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003180_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003180-42"><span class="cite_crochet">[</span>35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Hollard2010160-162_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hollard2010160-162-43"><span class="cite_crochet">[</span>36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pouvoirs_et_responsabilités_sous_la_République"><span id="Pouvoirs_et_responsabilit.C3.A9s_sous_la_R.C3.A9publique"></span>Pouvoirs et responsabilités sous la République</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Pouvoirs et responsabilités sous la République" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Pouvoirs et responsabilités sous la République"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Conditions_d'éligibilité"><span id="Conditions_d.27.C3.A9ligibilit.C3.A9"></span>Conditions d'éligibilité</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Conditions d'éligibilité" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Conditions d'éligibilité"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Comme pour tout le système de magistratures romaines, la réglementation s'est définie au coup par coup. À la fin du <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, la seule condition, attestée par <a href="/wiki/Polybe" title="Polybe">Polybe</a>, pour l'accès aux magistratures et particulièrement au consulat (et donc au commandement des troupes), est une expérience militaire d'au moins dix campagnes dans les rangs de la cavalerie, ce qui suppose un certain statut social ainsi qu'un niveau de fortune suffisant pour être <a href="/wiki/Chevalier_romain" title="Chevalier romain">chevalier</a><sup id="cite_ref-Nicolet2001405_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001405-44"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138-45"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette règle se fait plus souple à la fin de la République, même si le service militaire reste une obligation avant toute magistrature. Ainsi, <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a> ne fait qu'une campagne en Italie durant la <a href="/wiki/Guerre_sociale_(Rome)" title="Guerre sociale (Rome)">guerre sociale</a> avant d'entamer sa vie publique<sup id="cite_ref-Deniaux2001101_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001101-46"><span class="cite_crochet">[</span>39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La richesse n'est en théorie pas nécessaire mais les exemples idéalisés de frugalité et de pauvreté d'un <a href="/wiki/Lucius_Quinctius_Cincinnatus" title="Lucius Quinctius Cincinnatus">Cincinnatus</a> remontent au lointain <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ve siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> et prouvent plutôt l'inverse. Le consulat, pas plus que les autres magistratures, ne donne lieu à une rémunération ou à une indemnisation, et les candidats mènent leur campagne électorale à leurs frais<sup id="cite_ref-ChristolNony200378_21-1" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony200378-21"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'usage veut que l'on soit simple citoyen au moment de se porter candidat, pour qu'on ne puisse pas abuser de l'avantage de sa charge de magistrat dans sa campagne. Si un ancien consul est rééligible, ses mandats sont de ce fait espacés d'au moins un an. Mais jusqu'à la fin du <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, l'on pouvait obtenir le consulat assez jeune, et réitérer plusieurs fois cette magistrature. Toutefois, après les cinq consulats de <a href="/wiki/Quintus_Fabius_Maximus_Verrucosus" title="Quintus Fabius Maximus Verrucosus">Fabius Cunctator</a> ou de <a href="/wiki/Marcus_Claudius_Marcellus_(consul_en_-222)" title="Marcus Claudius Marcellus (consul en -222)">Marcellus</a> durant la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_guerre_punique" title="Deuxième guerre punique">deuxième guerre punique</a>, briguer un second consulat n'est plus d'usage à partir de 208 av. J.-C.<sup id="cite_ref-Nicolet2001405_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001405-44"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Vers <a href="/wiki/197_av._J.-C." title="197 av. J.-C.">197 av. J.-C.</a>, l'exercice de la <a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">préture</a> devient obligatoire avant l'obtention du consulat. En <a href="/wiki/180_av._J.-C." title="180 av. J.-C.">180 av. J.-C.</a>, la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Lex_Villia_Annalis" title="Lex Villia Annalis">Lex Villia Annalis</a></span></i> organise l'accès aux magistratures<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite_crochet">[</span>A 8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> en définissant un âge légal pour être candidat et en organisant ainsi le <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Cursus_honorum" title="Cursus honorum">cursus honorum</a></span></i>. Elle prévoit ainsi qu'on ne peut postuler à la charge de consul avant <span class="nowrap">41 ans</span> et qu'il est nécessaire d'avoir été <a href="/wiki/%C3%89dile_(Rome_antique)" title="Édile (Rome antique)">édile</a> puis <a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">préteur</a> auparavant. Enfin, un plébiscite de <a href="/wiki/151_av._J.-C." title="151 av. J.-C.">151 av. J.-C.</a> interdit le renouvellement du consulat. Ces règles sont respectées, les consulats de <a href="/wiki/Scipion_%C3%89milien" title="Scipion Émilien">Scipion Émilien</a>, avant l’âge légal en <a href="/wiki/148_av._J.-C." title="148 av. J.-C.">148 av. J.-C.</a>, puis une seconde fois en <a href="/wiki/134_av._J.-C." title="134 av. J.-C.">134 av. J.-C.</a>, étant des exceptions entérinées par le Sénat pour des impératifs de conduite de guerres difficiles contre <a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_guerre_punique" title="Troisième guerre punique">Carthage</a> puis <a href="/wiki/Guerre_de_Numance" title="Guerre de Numance">Numance</a><sup id="cite_ref-Nicolet2001405_44-2" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001405-44"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138_45-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138-45"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>On tolère que le candidat soit absent de Rome et ne postule pas en personne, mais le cas de <a href="/wiki/Caius_Marius" title="Caius Marius">Marius</a>, élu plusieurs fois consul en son absence (<i><span class="lang-la" lang="la">in absentia</span></i>), est souligné avec désapprobation par les historiens romains<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite_crochet">[</span>A 9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. De surcroît, <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">Jules César</a> cantonné en <a href="/wiki/Gaule_cisalpine" title="Gaule cisalpine">Gaule cisalpine</a> se voit refuser cette dérogation en 51 av. J.-C.<sup id="cite_ref-Deniaux200193_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200193-49"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En <a href="/wiki/80_av._J.-C." title="80 av. J.-C.">80 av. J.-C.</a>, <a href="/wiki/Sylla" title="Sylla">Sylla</a> retouche ces dispositions en rendant l'édilité facultative, et en relevant la condition d'âge à <span class="nowrap">43 ans</span> pour le consulat. Par ailleurs, pour éviter tout accaparement comme ceux de <a href="/wiki/Caius_Marius" title="Caius Marius">Marius</a> et de <a href="/wiki/Lucius_Cornelius_Cinna_(consul_en_-87)" title="Lucius Cornelius Cinna (consul en -87)">Cinna</a>, il impose un intervalle de dix ans entre deux mandats<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite_crochet">[</span>41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Toutefois cette condition d'âge subit des entorses en faveur de personnages importants et à la suite de coups de force politiques : en <a href="/wiki/82_av._J.-C." title="82 av. J.-C.">82 av. J.-C.</a> le fils adoptif de <a href="/wiki/Caius_Marius_(consul_en_-82)" title="Caius Marius (consul en -82)">Marius</a> devient consul à <span class="nowrap">26 ans</span> et <a href="/wiki/Pomp%C3%A9e" title="Pompée">Pompée</a> est consul en <a href="/wiki/70_av._J.-C." title="70 av. J.-C.">70 av. J.-C.</a> à <span class="nowrap">34 ans</span><sup id="cite_ref-Nicolet2001406_27-2" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001406-27"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Élection_et_passation_de_pouvoir"><span id=".C3.89lection_et_passation_de_pouvoir"></span>Élection et passation de pouvoir</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Élection et passation de pouvoir" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Élection et passation de pouvoir"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Clivus_capitolinus_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Clivus_capitolinus_2.JPG/220px-Clivus_capitolinus_2.JPG" decoding="async" width="220" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Clivus_capitolinus_2.JPG/330px-Clivus_capitolinus_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Clivus_capitolinus_2.JPG/440px-Clivus_capitolinus_2.JPG 2x" data-file-width="754" data-file-height="608" /></a><figcaption>Le <i><span class="lang-la" lang="la">clivus capitolinus</span></i>, montée partant du forum et menant au <a href="/wiki/Temple_de_Jupiter_capitolin" title="Temple de Jupiter capitolin">temple de Jupiter capitolin</a>, voie empruntée par les consuls lors de leur entrée en fonction, ainsi que par les triomphateurs.</figcaption></figure> <p>Les élections sont en principe organisées par le consul sortant qui a été élu le premier et a exercé à partir du <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier. Exceptionnellement, en l'absence du consul, un magistrat détenteur de l'<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Imperium" title="Imperium">imperium majus</a></span></i>, c'est-à-dire un <a href="/wiki/Dictateur_(Rome_antique)" title="Dictateur (Rome antique)">dictateur</a> ou un <a href="/wiki/Interroi" title="Interroi">interroi</a> est qualifié pour organiser l'élection. L'organisateur reçoit les déclarations de candidature (<i><span class="lang-la" lang="la">professio</span></i>), en apprécie la recevabilité et peut en refuser. Il publie la liste des candidats (<i><span class="lang-la" lang="la">nominatio</span></i>) et convoque les <a href="/wiki/Comices_centuriates" title="Comices centuriates">comices centuriates</a> (<i><span class="lang-la" lang="la">comitia centuriata</span></i>) dans un délai de trois <a href="/wiki/March%C3%A9_(lieu)" title="Marché (lieu)">marchés</a>, soit 26 ou <span class="nowrap">27 jours</span>, selon un usage établi progressivement. Il s'assure que les <a href="/wiki/Auspices" class="mw-redirect" title="Auspices">auspices</a> sont favorables, surveille le bon déroulement du scrutin, et proclame le nom des deux candidats élus (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Renuntiatio" title="Renuntiatio">renuntiatio</a></span></i>)<sup id="cite_ref-Deniaux200193_49-1" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200193-49"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Enfin, selon une procédure purement formelle héritée de la période royale, une autre assemblée, les <a href="/wiki/Comices_curiates" title="Comices curiates">comices curiates</a>, confirme l'élection des magistrats par le vote de la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Lex_curiata_de_imperio" title="Lex curiata de imperio">lex curiata de imperio</a></span></i><sup id="cite_ref-Deniaux200145_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200145-51"><span class="cite_crochet">[</span>42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Réduite à un rite effectué par les trente licteurs représentant les <a href="/wiki/Curie_(Rome_antique)" title="Curie (Rome antique)">curies</a> constituant le peuple romain, la promulgation de la <i><span class="lang-la" lang="la">lex curiata de imperio</span></i> reste une formalité indispensable pour investir les magistrats. En 49 av. J.-C., durant la guerre civile, tandis que <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">Jules César</a> et <a href="/wiki/Publius_Servilius_Vatia_Isauricus_(consul_en_-48)" title="Publius Servilius Vatia Isauricus (consul en -48)">P. Servilius</a> sont confirmés comme consuls à Rome, les Pompéiens réfugiés à <a href="/wiki/Thessalonique" title="Thessalonique">Thessalonique</a> ne peuvent élire des magistrats concurrents faute de pouvoir faire prononcer une loi curiate<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite_crochet">[</span>A 10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Nicolet2001341_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001341-53"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'entrée en fonction n'est pas immédiate, car le consul qui a organisé les élections doit terminer son année. Dans l'intervalle, les consuls élus sont qualifiés de « consuls désignés ». L’entrée officielle en fonction est marquée par une procession (<i><span class="lang-la" lang="la">processus consularis</span></i>) : les nouveaux consuls montent au <a href="/wiki/Capitole" title="Capitole">Capitole</a> précédés de leurs licteurs, prennent les <a href="/wiki/Auspices" class="mw-redirect" title="Auspices">auspices</a>, offrent un sacrifice à <a href="/wiki/Jupiter_(mythologie)" title="Jupiter (mythologie)">Jupiter</a>, et prononcent des vœux pour le salut de la République<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite_crochet">[</span>A 11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ils réunissent ensuite le Sénat, généralement dans le <a href="/wiki/Temple_de_Jupiter_capitolin" title="Temple de Jupiter capitolin">temple de Jupiter capitolin</a>, pour une séance inaugurale durant laquelle sont prises les décisions pour les expéditions militaires<sup id="cite_ref-Deniaux2001123_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001123-55"><span class="cite_crochet">[</span>44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le nouveau consul doit remercier publiquement le peuple qui l'a élu<sup id="cite_ref-Deniaux200197_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200197-56"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, car les suffrages sont considérés comme un <i><span class="lang-la" lang="la">beneficium</span></i>, une faveur du peuple accordée à celui qui les sollicite. Ainsi, le premier discours public de <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a> (<i>Sur la loi agraire et contre Rullus</i>) est un exemple de discours de remerciements et de présentation<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite_crochet">[</span>A 12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux2001193_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001193-58"><span class="cite_crochet">[</span>46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Consulat_suffect">Consulat suffect</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Consulat suffect" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Consulat suffect"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Si un consul décède ou démissionne avant la fin de son mandat de douze mois, le consul restant rétablit la <a href="/wiki/Coll%C3%A9gialit%C3%A9" title="Collégialité">collégialité</a> par une élection intermédiaire si le délai le permet ou par la désignation d’un consul dit <i><span class="lang-la" lang="la">consul suffectus</span></i>, « consul mis en remplacement », <i><span class="lang-la" lang="la">suffectus</span></i> étant le <a href="/wiki/Participe_pass%C3%A9" class="mw-redirect" title="Participe passé">participe passé</a> du verbe <i><span class="lang-la" lang="la">sufficere</span></i>, « mettre à la place de »<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite_crochet">[</span>47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Ce consul entre immédiatement en fonction, avec les mêmes pouvoirs que le consul remplacé, mais seulement pour la durée du mandat restant à couvrir. La nomination d'un consul suffect n'entraîne pas de changements du nom de l'année, le consul ordinaire remplacé restant éponyme<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite_crochet">[</span>48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pouvoirs">Pouvoirs</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Pouvoirs" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Pouvoirs"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pouvoirs_consulaires_initiaux">Pouvoirs consulaires initiaux</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Pouvoirs consulaires initiaux" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Pouvoirs consulaires initiaux"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Q._Servilius_Caepio_(M._Junius)_Brutus,_denarius,_54_BC,_RRC_433-1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg/220px-Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg" decoding="async" width="220" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg/330px-Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg/440px-Q._Servilius_Caepio_%28M._Junius%29_Brutus%2C_denarius%2C_54_BC%2C_RRC_433-1.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="362" /></a><figcaption><a href="/wiki/Denier_(monnaie)" title="Denier (monnaie)">Denier</a> de <a href="/wiki/Marcus_Junius_Brutus" title="Marcus Junius Brutus">Brutus</a>, 54 BC. L'avers représente <a href="/wiki/Libertas_(mythologie)" title="Libertas (mythologie)">Libertas</a> ; le revers montre le premier consul Lucius Junius Brutus entouré de deux <a href="/wiki/Licteur" title="Licteur">licteurs</a>, précédés par un <i>accensus</i><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite_crochet">[</span>49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</figcaption></figure> <p>Il n'existe dans les textes romains aucune disposition constitutive définissant les pouvoirs des magistratures les plus anciennes, dont le consulat<sup id="cite_ref-Nicolet2001396_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001396-62"><span class="cite_crochet">[</span>50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Annales" title="Annales">Annales</a> donnent une vision du pouvoir des consuls au travers des actions qu'elles rapportent, tandis qu'au <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> l'historien grec <a href="/wiki/Polybe" title="Polybe">Polybe</a> l’interprète comme la composante monarchique des institutions romaines<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite_crochet">[</span>A 13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Aux premiers temps de la République, les consuls reprennent l'<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Imperium" title="Imperium">imperium</a></span></i> <a href="/wiki/Monarchie_romaine" class="mw-redirect" title="Monarchie romaine">royal</a>, à l'exception de la fonction sacerdotale. L'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i> conserve néanmoins un caractère sacré qui confère le droit de prendre les <a href="/wiki/Auspices" class="mw-redirect" title="Auspices">auspices</a>, c'est-à-dire de réclamer l'investiture sacrée de <a href="/wiki/Jupiter_Capitolin" class="mw-redirect" title="Jupiter Capitolin">Jupiter Optimus Maximus</a> et de consulter les <a href="/wiki/Augures" class="mw-redirect" title="Augures">augures</a><sup id="cite_ref-Nicolet2001395_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001395-64"><span class="cite_crochet">[</span>51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i> consulaire est le pouvoir suprême civil et militaire, figuré par les douze <a href="/wiki/Licteur" title="Licteur">licteurs</a> qui précèdent le consul et portent les <a href="/wiki/Fasces" class="mw-redirect" title="Fasces">faisceaux</a> symbolisant son pouvoir de <a href="/wiki/Coercition" title="Coercition">coercition</a>. Comme l'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i> ne se partage pas, lorsque les consuls sont ensemble, ils disposent du pouvoir et des faisceaux à tour de rôle, pendant un mois s'ils sont à Rome<sup id="cite_ref-Deniaux200191_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200191-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ou chaque jour s'ils commandent la même armée<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite_crochet">[</span>A 14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Généralement, un consul conduit la guerre en cours, tandis que l'autre exerce à Rome le gouvernement civil<sup id="cite_ref-Grimal1981119_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-Grimal1981119-67"><span class="cite_crochet">[</span>53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les Romains distinguent deux formes d'<span class="lang-la" lang="la"><i>imperium</i></span> selon le lieu où le consul exerce son autorité<sup id="cite_ref-Deniaux200191_65-1" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200191-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium domi</span></i> s'applique dans la ville de Rome et dans le périmètre sacré du <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Pom%C5%93rium" class="mw-redirect" title="Pomœrium">pomœrium</a></span></i> qui l'entoure à mille pas de l'<a href="/wiki/Muraille_Servienne" title="Muraille Servienne">enceinte de la ville</a>. Ce pouvoir civil autorise le consul à proposer des textes de loi, à organiser des réunions publiques (<i><span class="lang-la" lang="la">contiones</span></i>) pour les présenter et les discuter pendant un intervalle de temps de trois marchés (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Nundines" title="Nundines">trinundines</a></span></i>)<sup id="cite_ref-Hollard201036_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hollard201036-68"><span class="cite_crochet">[</span>54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, à convoquer le peuple réuni en <a href="/wiki/Comices" title="Comices">comices</a> pour voter les projets ou élire les magistrats, à superviser le déroulement des scrutins et à en proclamer les résultats<sup id="cite_ref-Deniaux200193_49-2" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200193-49"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le consul peut réunir le <a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat</a>, lui adresser des communications et lui soumettre des délibérations. Le consul fait appliquer les décisions du Sénat, et maintient l'ordre dans la communauté romaine<sup id="cite_ref-Deniaux200191_65-2" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200191-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la tête d'une haute juridiction criminelle civile, il détient le pouvoir coercitif sur les citoyens en temps de paix<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352-69"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le consul dispose comme les autres magistrats supérieurs du droit de prendre et publier des édits (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Ius_edicendi" title="Ius edicendi">ius edicendi</a></span></i>), qui lui permet de rendre publiques et obligatoires les décisions qu'il prend dans l'exercice de sa charge<sup id="cite_ref-Deniaux200190_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200190-70"><span class="cite_crochet">[</span>56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium militiæ</span></i> est le pouvoir principal des consuls dans une Rome où la guerre est un état presque permanent. Il s'exerce après l'accord du Sénat sur l'action militaire à mener et les moyens à engager, dont le nombre de <a href="/wiki/L%C3%A9gion_romaine" title="Légion romaine">légions</a> à mobiliser. Le consul est alors un chef de guerre, qui lève les troupes et perçoit le <a href="/wiki/Tributum" title="Tributum">tribut</a> destiné à leur solde, nomme les officiers, conduit la guerre, négocie avec les vaincus et leur impose des contributions<sup id="cite_ref-Nicolet2001376_et_395_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001376_et_395-71"><span class="cite_crochet">[</span>57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux200191_65-3" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200191-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Lorsqu'il prend son commandement militaire et quitte le périmètre sacré de Rome (le <i><span class="lang-la" lang="la">pomœrium</span></i>), le consul doit respecter certains rites : il prend les <a href="/wiki/Auspices" class="mw-redirect" title="Auspices">auspices</a> au <a href="/wiki/Capitole" title="Capitole">Capitole</a>, échange sa <a href="/wiki/Toge_pr%C3%A9texte" title="Toge prétexte">toge prétexte</a>, vêtement civil, pour le manteau de général (le <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Paludamentum" title="Paludamentum">paludamentum</a></span></i>), et ses licteurs portent la hache au milieu de leurs faisceaux, indiquant le droit du commandant de faire mettre à mort un citoyen-soldat sous ses ordres<sup id="cite_ref-Deniaux200191_65-4" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200191-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352-69"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium militiæ</span></i> peut être prolongé d'un an par le Sénat au-delà du mandat annuel, et devient alors un imperium proconsulaire, c’est-à-dire le pouvoir consulaire sur une mission (civile ou militaire) limitée. Cette mission, nommée <i><span class="lang-la" lang="la">provincia</span></i>, devient, avec l'extension géographique de la domination romaine, une <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">province géographique</a><sup id="cite_ref-Deniaux200192_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200192-72"><span class="cite_crochet">[</span>58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Le_Glay199086_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-Le_Glay199086-73"><span class="cite_crochet">[</span>59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Limitations_des_pouvoirs">Limitations des pouvoirs</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : Limitations des pouvoirs" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : Limitations des pouvoirs"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Intercessio" title="Intercessio">Intercessio</a>.</div></div> <p>La collégialité des consuls, voulue dès la création de cette magistrature, constitue une limitation fondamentale contre leurs éventuels abus de pouvoir puisque chacun des deux consuls peut par son <a href="/wiki/Intercessio" title="Intercessio">intercession</a> frapper de nullité les actes de son collègue. Un des <a href="/wiki/Tribun_de_la_pl%C3%A8be" title="Tribun de la plèbe">tribuns de la plèbe</a> peut également s'opposer à l'exécution d'un ordre donné par le consul grâce à son droit de <a href="/wiki/Veto" title="Veto">veto</a> et d'intercession, mais seulement à l'intérieur du <i><span class="lang-la" lang="la">pomœrium</span></i><sup id="cite_ref-Grimal1981115_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-Grimal1981115-74"><span class="cite_crochet">[</span>60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux200141_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200141-75"><span class="cite_crochet">[</span>61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Selon les dispositions promulguées par le légendaire consul de 509 av. J.-C. <a href="/wiki/Publius_Valerius_Publicola_(consul_en_-509)" title="Publius Valerius Publicola (consul en -509)">Valerius Publicola</a> et rapportées par <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a><sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite_crochet">[</span>A 15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a><sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite_crochet">[</span>A 16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, les consuls sont dès l'origine sous le contrôle du peuple, et leur pouvoir coercitif dans le périmètre de Rome est soumis au droit d'appel au peuple contre une condamnation à mort ou à la flagellation, la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Provocatio" title="Provocatio">provocatio ad populum</a></span></i> des <a href="/wiki/Tribun_de_la_pl%C3%A8be" title="Tribun de la plèbe">tribuns de la plèbe</a><sup id="cite_ref-Deniaux200141_75-1" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200141-75"><span class="cite_crochet">[</span>61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Néanmoins, les historiens doutent que ce droit date des débuts de la République car plusieurs lois postérieures évoquent ce droit d'appel : Tite-Live le fait de nouveau apparaître avec les lois <i><span class="lang-la" lang="la">Valeriae Horatiae</span></i> de 449 av. J.-C., qui l'auraient rétabli après sa suppression par les <a href="/wiki/Decemviri" class="mw-redirect" title="Decemviri">decemvirs</a><sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite_crochet">[</span>A 17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La <i><span class="lang-la" lang="la">lex Valeria</span></i> de 300 ap. J.-C.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite_crochet">[</span>A 18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> prive les consuls de leur pouvoir de coercition dans le périmètre de Rome<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396-16"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle est étendue par les lois <i><span class="lang-la" lang="la">Porciæ</span></i>, instaurées par <a href="/wiki/Caton_le_Censeur" class="mw-redirect" title="Caton le Censeur">Caton le Censeur</a> en 198 ou 195 av. J.-C., qui interdisent de battre au moyen de verges un citoyen hors de Rome, et aggravent les pénalités infligées en cas de non-respect de la <i><span class="lang-la" lang="la">provocatio</span></i><sup id="cite_ref-Deniaux200142_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200142-80"><span class="cite_crochet">[</span>62<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>D’autres cas d’opposition entre consul et tribun de la <a href="/wiki/Pl%C3%A8be" title="Plèbe">plèbe</a> sont connus : le consul peut user de son droit de coercition lors d’une levée de troupes pour l’imposer aux citoyens mobilisables qui voudraient être dispensés du service en raison de leur situation personnelle. Les tribuns de la plèbe peuvent en droit s’opposer à toute levée, opposition très rarement exercée, ou apporter leur aide aux citoyens qui s’estiment lésés par leur incorporation forcée et y mettre leur veto. Les annalistes ont rapporté plusieurs conflits de ce genre, aux débuts de la République<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite_crochet">[</span>A 19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ou pendant la difficile <a href="/wiki/Conqu%C3%AAte_romaine_de_la_p%C3%A9ninsule_Ib%C3%A9rique" title="Conquête romaine de la péninsule Ibérique">conquête de l’Espagne</a><sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite_crochet">[</span>A 20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Nicolet2001307_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001307-83"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Un épisode rapporté par <a href="/wiki/Plutarque" title="Plutarque">Plutarque</a> illustre ces pouvoirs de coercition et d'intercession : <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">César</a>, consul en 59 av. J.-C., fait arrêter par ses licteurs <a href="/wiki/Caton_d%27Utique" title="Caton d'Utique">Caton</a> qui s'oppose avec véhémence à la présentation d'un projet de loi. Il est conduit vers la prison, suivi par une foule muette et indignée. Sentant qu'il commet une erreur politique, César envoie discrètement un <a href="/wiki/Tribun_de_la_pl%C3%A8be" title="Tribun de la plèbe">tribun de la plèbe</a> qui est alors l'un de ses partisans pour qu'il s'interpose et fasse relâcher Caton<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite_crochet">[</span>A 21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Moyens">Moyens</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : Moyens" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : Moyens"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Comme toutes les magistratures romaines, le consulat n’est pas une fonction donnant lieu à rémunération ou prise en charge de frais. Toutefois, l’État romain met à disposition du consul divers appariteurs, personnel administratif spécialisé pris en charge par le Trésor public tels les licteurs, les scribes, les crieurs publics et les messagers (<i><span class="lang-la" lang="la">viatores</span></i>)<sup id="cite_ref-Nicolet2001243_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001243-85"><span class="cite_crochet">[</span>64<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les budgets militaires et les effectifs nécessaires à la guerre sont planifiés avec le Sénat lors de l’entrée en fonction du consul<sup id="cite_ref-Nicolet2001245_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001245-86"><span class="cite_crochet">[</span>65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, puis les dépenses, principalement la solde des légionnaires, sont gérées par le <a href="/wiki/Questeur_(Rome_antique)" title="Questeur (Rome antique)">questeur</a> affecté au consul. En fin de campagne, le consul et le questeur rendent leurs comptes au Sénat<sup id="cite_ref-Nicolet2001242_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicolet2001242-87"><span class="cite_crochet">[</span>66<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Cas_exceptionnels">Cas exceptionnels</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Cas exceptionnels" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Cas exceptionnels"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Senatus_consultum_ultimum" title="Senatus consultum ultimum">Senatus consultum ultimum</a>.</div></div> <p>À partir de 121 av. J-C., en cas de crise grave menaçant l'intégrité de la République, le <a href="/wiki/S%C3%A9nat_de_la_R%C3%A9publique_romaine" title="Sénat de la République romaine">Sénat</a> accorde par un <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/S%C3%A9natus-consulte" title="Sénatus-consulte">senatus consulte ultimum</a></span></i> les pleins pouvoirs aux consuls, sans autre restriction que la durée. Par ce moyen, ils sont investis d'un pouvoir dictatorial, tombé en désuétude après la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_guerre_punique" title="Deuxième guerre punique">deuxième guerre punique</a>. Les consuls ont alors le droit d'armer des soldats à l'intérieur de Rome et de mettre à mort des citoyens sans jugement, en dépit du droit de <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Provocatio" title="Provocatio">provocatio</a></span></i><sup id="cite_ref-Deniaux200193_49-3" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200193-49"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette procédure reste exceptionnelle, prise en 121 av. J-C. contre <a href="/wiki/Caius_Gracchus" title="Caius Gracchus">Caius Gracchus</a>, en 101 av. J.-C. contre <a href="/wiki/Lucius_Appuleius_Saturninus" title="Lucius Appuleius Saturninus">Saturninus</a> et <a href="/wiki/Caius_Servilius_Glaucia" title="Caius Servilius Glaucia">Glaucia</a>, en 78 av. J.-C. contre le consul <a href="/wiki/Marcus_Aemilius_Lepidus_(consul_en_-78)" class="mw-redirect" title="Marcus Aemilius Lepidus (consul en -78)">Lépide</a>, en 63 av. J.-C. contre <a href="/wiki/Catilina" title="Catilina">Catilina</a><sup id="cite_ref-Deniaux2001120-121_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001120-121-88"><span class="cite_crochet">[</span>67<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ornements_consulaires">Ornements consulaires</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=15" title="Modifier la section : Ornements consulaires" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=15" title="Modifier le code source de la section : Ornements consulaires"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Romanos.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Romanos.JPG/220px-Romanos.JPG" decoding="async" width="220" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Romanos.JPG/330px-Romanos.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Romanos.JPG/440px-Romanos.JPG 2x" data-file-width="2477" data-file-height="2426" /></a><figcaption>Figurant moderne portant la <a href="/wiki/Toge_pr%C3%A9texte" title="Toge prétexte">toge prétexte</a>.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Ornements_consulaires" class="mw-redirect" title="Ornements consulaires">ornements consulaires</a> sont les attributs distinctifs qui permettent de distinguer un consul en charge, ou un ancien consul parmi la foule urbaine. Manifestation de son <i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i>, ils sont un héritage de la <a href="/wiki/Monarchie_romaine" class="mw-redirect" title="Monarchie romaine">période royale</a> et d'origine <a href="/wiki/%C3%89trusque" title="Étrusque">étrusque</a><sup id="cite_ref-Heurgon1993208_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-Heurgon1993208-89"><span class="cite_crochet">[</span>68<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les <a href="/wiki/Fasces" class="mw-redirect" title="Fasces">faisceaux</a> sont la marque caractéristique de la dignité consulaire, héritée de l'usage royal. Dans tous ses déplacements, le consul en charge est précédé de douze <a href="/wiki/Licteur" title="Licteur">licteurs</a>, portant chacun un faisceau sur l'épaule. La file des licteurs peut être précédée d'un appariteur et d'un joueur de flûte<sup id="cite_ref-Deniaux2001104-105_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001104-105-90"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. S'ils croisent ce cortège, les passants, à l'exception des <a href="/wiki/Vestale" title="Vestale">vestales</a>, doivent céder le passage et les cavaliers descendre de cheval<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La <a href="/wiki/Chaise_curule" class="mw-redirect" title="Chaise curule">chaise curule</a>, commune aux autres magistratures dites curules, est une autre marque de la dignité du consul qui s'y assoit chaque fois qu'il siège en public, par exemple pour rendre la justice, tandis que les simples citoyens restent debout<sup id="cite_ref-Deniaux2001104-105_90-1" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001104-105-90"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le costume fait partie des ornements consulaires. Comme tous les sénateurs, les consuls sont vêtus d'une <a href="/wiki/Tunique" title="Tunique">tunique</a> <a href="/wiki/Laticlave" title="Laticlave">laticlave</a>, à bande de pourpre, mais sont seuls à porter une toge spéciale : dans les circonstances exceptionnelles, ils portent une <a href="/wiki/Toge" title="Toge">toge</a> pourpre, et pour l'ordinaire, ils revêtent la <a href="/wiki/Toge_pr%C3%A9texte" title="Toge prétexte">toge prétexte</a>, blanche et bordée de pourpre, et des bottines spéciales rouges montant à mi-jambe avec une agrafe d'ivoire en forme de croissant de lune (<i><span class="lang-la" lang="la">calcei patricii</span></i>). Un ancien consul pouvait continuer à les porter lors des cérémonies officielles, jusqu'à la fin de sa vie<sup id="cite_ref-Deniaux2001104-105_90-2" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001104-105-90"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Distinction supplémentaire : ils ont droit aux places d'honneur dans les spectacles et les cérémonies publiques<sup id="cite_ref-Deniaux2001104-105_90-3" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux2001104-105-90"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fin_de_mandat">Fin de mandat</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=16" title="Modifier la section : Fin de mandat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=16" title="Modifier le code source de la section : Fin de mandat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'usage veut qu'un consulat ne soit exercé qu'une année, mais il n'expire pas à la fin de cette période par une péremption automatique. Le consul sortant doit lui-même abdiquer officiellement devant le peuple, jurer n'avoir rien fait de contraire aux lois<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite_crochet">[</span>A 22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et, selon l'expression traditionnelle, déposer son <i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i> (<i><span class="lang-la" lang="la">deponere imperium</span></i>). Cette abdication se fait après l'élection des consuls suivants, ce qui assure la continuité<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite_crochet">[</span>71<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>À l'issue de son mandat, l'ancien consul prend le titre de consulaire (<i><span class="lang-la" lang="la">consularis</span></i>), qui lui confère une honorabilité à vie et lui donne certaines prérogatives : il est inscrit au Sénat en début de la liste des sénateurs, après les anciens censeurs, et reçoit la parole selon cet ordre hiérarchique<sup id="cite_ref-Le_Glay1990147_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-Le_Glay1990147-94"><span class="cite_crochet">[</span>72<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le consulaire le plus ancien est le <i><span class="lang-la" lang="la">princeps senatus</span></i>, qui donne son avis le premier lors des délibérations<sup id="cite_ref-Grimal1981122_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-Grimal1981122-95"><span class="cite_crochet">[</span>73<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Évolution_sous_l'Empire"><span id=".C3.89volution_sous_l.27Empire"></span>Évolution sous l'Empire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=17" title="Modifier la section : Évolution sous l'Empire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=17" title="Modifier le code source de la section : Évolution sous l'Empire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_transition_sous_Octave-Auguste">La transition sous Octave-Auguste</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=18" title="Modifier la section : La transition sous Octave-Auguste" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=18" title="Modifier le code source de la section : La transition sous Octave-Auguste"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg/220px-Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg/330px-Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg/440px-Augustus_30-20BC_Louvre_Ma1278.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="2400" /></a><figcaption><a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Octave</a>, treize fois consul, dont dix années consécutives. Statue en marbre, Musée du Louvre, Paris.</figcaption></figure> <p>Après l'assassinat de César, le retour au fonctionnement régulier de la République est de courte durée : à l'issue des élections de 43 av. J.-C., le <a href="/wiki/Second_triumvirat" title="Second triumvirat">second triumvirat</a> dispose des pleins pouvoirs de <a href="/wiki/43_av._J.-C." title="43 av. J.-C.">43 av. J.-C.</a> à <a href="/wiki/33_av._J.-C." title="33 av. J.-C.">33 av. J.-C.</a> Les triumvirs nomment leurs partisans au consulat et aux autres magistratures et, en 39 av. J.-C., désignent par anticipation les consuls pour les huit années à venir. Malgré cet arbitraire, que rapporte l'historien <a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a><sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite_crochet">[</span>A 23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, certains auteurs comme K. Bringman<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite_crochet">[</span>74<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et V. Hollard estiment que le processus électoral n'est pas aboli, et que les <a href="/wiki/Comices" title="Comices">comices</a> sont réunis pour ratifier par un vote formel les candidats imposés par les triumvirs<sup id="cite_ref-Hollard2010164-165_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hollard2010164-165-98"><span class="cite_crochet">[</span>75<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Octave</a> est ensuite élu consul ordinaire en 33 av. J.-C., puis chaque année de 31 av. J.-C. à 23 av. J.-C., contrevenant à la règle d’espacement de dix ans entre deux consulats. Sans terminer ses mandats, il se désiste au profit de consuls suffects. En 27 av. J.-C., le Sénat lui confie l'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span></i> proconsulaire sur un certain nombre de <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">provinces</a> et, en 23 av. J.-C., il reçoit le pouvoir suprême, l'<i><span class="lang-la" lang="la">imperium majus</span></i>, mais refuse qu’on lui décerne le consulat annuel et perpétuel, pérennisation d’allure trop monarchique<sup id="cite_ref-Petit197417-18_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit197417-18-99"><span class="cite_crochet">[</span>76<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et dont il n’a pas besoin puisqu’il détient l’imperium consulaire sans être consul, et l’imperium proconsulaire sans être proconsul<sup id="cite_ref-Petit197431_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit197431-100"><span class="cite_crochet">[</span>77<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les élections de consuls par les <a href="/wiki/Comices_centuriates" title="Comices centuriates">comices</a> reprennent, en l'absence d'Auguste, selon le processus ancien et sous le contrôle d'un consul ordinaire. Mais à plusieurs reprises, en 21 av. J.-C.<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite_crochet">[</span>A 24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, en 19 av. J.-C.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite_crochet">[</span>A 25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et en 7 ap. J.-C.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite_crochet">[</span>A 26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, de graves troubles électoraux accompagnés d'émeutes obligent Auguste à intervenir et à nommer directement les consuls<sup id="cite_ref-Petit197419_et_21_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit197419_et_21-104"><span class="cite_crochet">[</span>78<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans les deux premiers épisodes, le refus d'Auguste d'être lui-même candidat relance la compétition entre familles de la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Nobilitas" title="Nobilitas">nobilitas</a></span></i> et fait resurgir les bagarres entre clientèles rivales de la fin de la République. Le nouveau régime n'apparaît pas forcément compatible avec le rétablissement du système électoral, et le peuple va se réduire à une simple force de légitimation des candidats recommandés par Auguste<sup id="cite_ref-Hollard2010220-223_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hollard2010220-223-105"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Auguste peut influer sur plusieurs étapes du processus électoral : la <i><span class="lang-la" lang="la">nominatio</span></i>, confection et publication de la liste officielle des candidats, en raison de sa qualité de consul possédée jusqu'en 23 av. J.-C., puis de son <i><span class="lang-la" lang="la">imperium</span> majus</i> ensuite, qui lui donne les prérogatives d’un consul. La <i><span class="lang-la" lang="la">commendatio</span></i>, recommandation contraignante pour une partie des postes à pourvoir, dont Auguste ne fait que rarement usage, ne s’applique peut-être pas encore au consulat. Enfin, son règne voit une innovation qui empiète sur le rôle des comices. Elle n’est connue que par la <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Tabula_Hebana" title="Tabula Hebana">Tabula Hebana</a></span></i>, <a href="/wiki/%C3%89pigraphie_latine" title="Épigraphie latine">inscription</a> découverte en 1947 : ce document fait référence à une loi votée en 5 ap. J.-C., la loi <i><span class="lang-la" lang="la">Valeria Cornelia</span></i>, qui organise la désignation préalable des consuls (<i><span class="lang-la" lang="la">destinatio</span></i>) par dix centuries (valeur portée à quinze dans la <i><span class="lang-la" lang="la">Tabula Hebana</span></i>) composées uniquement de sénateurs et de chevaliers, avant le vote final des comices, réduit à une ratification<sup id="cite_ref-Petit1971227-228_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1971227-228-106"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Le_consulat_sous_le_Haut_Empire">Le consulat sous le Haut Empire</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=19" title="Modifier la section : Le consulat sous le Haut Empire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=19" title="Modifier le code source de la section : Le consulat sous le Haut Empire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Domiziano_da_collezione_albani,_fine_del_I_sec._dc._02.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG/220px-Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG" decoding="async" width="220" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG/330px-Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG/440px-Domiziano_da_collezione_albani%2C_fine_del_I_sec._dc._02.JPG 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1859" /></a><figcaption>L'empereur <a href="/wiki/Domitien" title="Domitien">Domitien</a> prend dix-sept fois le titre de consul, un record<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite_crochet">[</span>A 27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</figcaption></figure> <p>En 14, <a href="/wiki/Tib%C3%A8re" title="Tibère">Tibère</a> parachève la réforme mise en place par Auguste en transférant au <a href="/wiki/S%C3%A9nat_romain" title="Sénat romain">Sénat</a> le rôle électoral des <a href="/wiki/Comices" title="Comices">comices</a>. L'élection des candidats préalablement désignés par la <i><span class="lang-la" lang="la">destinatio</span></i> se limite alors à un vote par acclamation au Sénat<sup id="cite_ref-Petit1971129_108-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1971129-108"><span class="cite_crochet">[</span>81<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les sénateurs n'ont plus à débourser pour leurs campagnes électorales, et se cooptent pour accéder au consulat, puisqu'ils sont membres des <a href="/wiki/Centurie" title="Centurie">centuries</a> qui désignent les candidats dont ils entérinent ensuite l'« élection ». L'empereur peut aussi désigner directement des consuls <i><span class="lang-la" lang="la">extra ordinem</span></i>, sans passer par ce processus<sup id="cite_ref-Petit197475_109-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit197475-109"><span class="cite_crochet">[</span>82<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette désignation hors vote est formalisée sous <a href="/wiki/Vespasien" title="Vespasien">Vespasien</a> par la loi <i><span class="lang-la" lang="la">de imperio Vespasiani</span></i>, qui spécifie que ses candidats sont pris <i><span class="lang-la" lang="la">extra ordinem</span></i><sup id="cite_ref-Petit1971227-228_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1971227-228-106"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Aux consuls ordinaires, qui peuvent être l'empereur lui-même ou des personnages qu'il souhaite distinguer particulièrement, s'ajoutent des consuls dits « suffects », élus après la démission des précédents avant l’achèvement de leur consulat : une année peut donc compter plus de deux consuls mais seuls les deux premiers, entrés en charge au <a href="/wiki/1er_janvier" title="1er janvier"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier</a>, donnent leur nom à l'année. Le consulat suffect est moins prestigieux que le consulat ordinaire, mais il permet d’anoblir des hommes nouveaux et de les qualifier pour les postes importants de l’administration impériale ou de renforcer la position de l’empereur par la promotion de ses protégés. À partir de 5 av. J.-C., et afin de pourvoir les cinq (puis sept) gouvernements provinciaux de rang consulaire<sup id="cite_ref-Syme19581_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-Syme19581-110"><span class="cite_crochet">[</span>83<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, Auguste systématise ce système avec quatre consuls ou plus chaque année ; on passe couramment à six consuls sous les <a href="/wiki/Flaviens" title="Flaviens">Flaviens</a>. Les mandats durent en général de deux à six mois<sup id="cite_ref-Levick_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-Levick-111"><span class="cite_crochet">[</span>84<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Nombre de postulants sont nommés consuls <i><span class="lang-la" lang="la">in absentia</span></i>, alors qu'ils sont encore en poste dans une province<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite_crochet">[</span>85<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Parfois les empereurs extravagants dérèglent ce processus, tel <a href="/wiki/Caligula" title="Caligula">Caligula</a> qui délaisse son consulat quelques jours seulement après son entrée en fonction en 39, 40 et 41<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite_crochet">[</span>A 28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, tandis que sous <a href="/wiki/Commode_(empereur)" class="mw-redirect" title="Commode (empereur)">Commode</a>, l’année 189 connait 25 consuls<sup id="cite_ref-Petit1974305_114-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1974305-114"><span class="cite_crochet">[</span>86<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La proportion des consulats ordinaires et suffects obtenus par les membres de l’ancienne noblesse républicaine diminue régulièrement : 50 % sous Auguste, 27 % à la fin du règne de Tibère et sous <a href="/wiki/Caligula" title="Caligula">Caligula</a>, 21 % sous <a href="/wiki/Claude_(empereur_romain)" title="Claude (empereur romain)">Claude</a> et 15 % sous <a href="/wiki/N%C3%A9ron" title="Néron">Néron</a>. Les empereurs renouvellent les effectifs de la noblesse en faisant entrer au Sénat des membres de l'<a href="/wiki/Ordre_%C3%A9questre" class="mw-redirect" title="Ordre équestre">ordre équestre</a> (procédure d'<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Adlectio" title="Adlectio">adlectio</a></span></i>)<sup id="cite_ref-Levick_111-1" class="reference"><a href="#cite_note-Levick-111"><span class="cite_crochet">[</span>84<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <i><span class="lang-la" lang="la">cursus honorum</span></i> hérité de la période républicaine se complexifie, car il s'adjoint dans son déroulement les fonctions administratives, judiciaires et militaires créées au fur et à mesure pour la gestion de l'Empire. Ainsi une étude <a href="/wiki/Prosopographique" class="mw-redirect" title="Prosopographique">prosopographique</a> menée par Michel Christol a permis de reconstituer la carrière de plus de quatre-vingts sénateurs des <a href="/wiki/IIe_si%C3%A8cle" title="IIe siècle"><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> et <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle" title="IIIe siècle"><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> siècles<sup id="cite_ref-Christol19867_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol19867-115"><span class="cite_crochet">[</span>87<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cet échantillon met en lumière divers cursus possibles pour parvenir au consulat, selon l'honorabilité du postulant dans la hiérarchie sénatoriale. </p><p>Les sénateurs <a href="/wiki/Patricien" title="Patricien">patriciens</a>, souvent proches de la famille impériale, ont le privilège d'un parcours rapide, qui souvent saute le <a href="/wiki/Tribun_militaire" title="Tribun militaire">tribunat laticlave</a> et l'<a href="/wiki/%C3%89dile_(Rome_antique)" title="Édile (Rome antique)">édilité</a>, et enchaînent la <a href="/wiki/Pr%C3%A9teur" title="Préteur">préture</a> puis le consulat sans intercaler de missions de rang prétorien telles que <a href="/wiki/L%C3%A9gat_de_l%C3%A9gion" title="Légat de légion">légat de légion</a> ou légat propréteur d'une <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">province impériale prétorienne</a>. Ils obtiennent le consulat, ordinaire le plus souvent, à l'âge minimal requis de trente-trois ans, et poursuivent leur carrière par les <a href="/wiki/Curateur_(Rome_antique)" title="Curateur (Rome antique)">curatelles</a> prestigieuses à Rome et les grands proconsulats comme ceux des prestigieuses <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">provinces sénatoriales</a> d'<a href="/wiki/Asie_(province_romaine)" title="Asie (province romaine)">Asie</a> ou d'<a href="/wiki/Afrique_(province_romaine)" class="mw-redirect" title="Afrique (province romaine)">Afrique</a><sup id="cite_ref-Christol198615_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198615-116"><span class="cite_crochet">[</span>88<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette tendance à l'accélération des carrières patriciennes s'accentue au <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle" title="IIIe siècle"><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> : les patriciens effectuent de moins en moins de missions prétoriennes, et au contraire couronnent parfois leur carrière par la <a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_de_Rome" title="Préfet de Rome">préfecture de Rome</a> et un second consulat ordinaire<sup id="cite_ref-Christol198618_117-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198618-117"><span class="cite_crochet">[</span>89<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les sénateurs plébéiens, plus importants en nombre, fils de consulaires ou hommes nouveaux, suivent un parcours plus long, et assument après la préture des charges dites prétoriennes, comme à partir de <a href="/wiki/Marc_Aur%C3%A8le" title="Marc Aurèle">Marc Aurèle</a> une charge de <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Juridicus" title="Juridicus">juridicus</a></span></i> en Italie. Ces filières donnent de l'expérience aux futurs dirigeants et permettent à l'empereur de repérer les plus compétents pour leur accorder le consulat, puis leur confier des légations de province impliquant des commandements militaires importants<sup id="cite_ref-Christol198616_118-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198616-118"><span class="cite_crochet">[</span>90<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Enfin, certains sénateurs plébéiens ne mènent qu'une carrière modeste : ils accumulent les charges prétoriennes et les curatelles d'importance mineure, et n'arrivent au consulat qu'à un âge avancé, probablement par manque de relations<sup id="cite_ref-Christol198616-17_119-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198616-17-119"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans la première moitié du <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle" title="IIIe siècle"><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, les charges militaires et principalement civiles intercalées entre préture et consulat se multiplient, et diffèrent l'accès au consulat puis aux grandes charges proconsulaires<sup id="cite_ref-Christol198621_120-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198621-120"><span class="cite_crochet">[</span>92<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Un second consulat, ordinaire, peut couronner la carrière, vingt à vingt-cinq ans après le premier<sup id="cite_ref-Christol198624_121-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198624-121"><span class="cite_crochet">[</span>93<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Évolution_au_IIIe_siècle"><span id=".C3.89volution_au_IIIe_si.C3.A8cle"></span>Évolution au <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=20" title="Modifier la section : Évolution au IIIe siècle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=20" title="Modifier le code source de la section : Évolution au IIIe siècle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'état de guerre se généralise au <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle" title="IIIe siècle"><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> ; de ce fait, le recours à des hommes disposant de compétences militaires avérées devient une exigence vitale pour l'Empire. La tradition qui veut que l'élite romaine soit aussi compétente pour des actions militaires que pour des gouvernements civils ne résiste pas à cette épreuve. Sous les <a href="/wiki/S%C3%A9v%C3%A8res" title="Sévères">Sévères</a> et leurs successeurs, les sénateurs et les consulaires sont progressivement remplacés, dans le gouvernement des provinces exposées et le commandement des armées, par des hommes expérimentés issus du cursus équestre, chevaliers de naissance ou militaires de carrière promus<sup id="cite_ref-Christol198637-38_122-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198637-38-122"><span class="cite_crochet">[</span>94<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette mise à l'écart des sénateurs, systématique à partir de 260 sous <a href="/wiki/Gallien" title="Gallien">Gallien</a>, les élimine du gouvernement de provinces prétoriennes, échelon précédant le consulat<sup id="cite_ref-Christol198647_123-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198647-123"><span class="cite_crochet">[</span>95<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Si le cursus des patriciens est peu touché par ces exclusions car il les a déjà intégrées<sup id="cite_ref-Christol198661-63_124-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198661-63-124"><span class="cite_crochet">[</span>96<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, celui des sénateurs plébéiens s'allège, avec la suppression des magistratures mineures, et l'absence des fonctions militaires telles que <a href="/wiki/Tribun_militaire" title="Tribun militaire">tribunat laticlave</a> et <a href="/wiki/L%C3%A9gat_de_l%C3%A9gion" title="Légat de légion">légat de légion</a>. En raison de cette diminution du nombre d'étapes à franchir, l'âge moyen d'accès au consulat suffect s'abaisse<sup id="cite_ref-Christol198689_125-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198689-125"><span class="cite_crochet">[</span>97<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En outre, le prestige du consulat suffect semble décliner : il est parfois omis des inscriptions qui retracent une carrière quand il est suivi d'un consulat ordinaire. En revanche, ce dernier conserve tout son prestige<sup id="cite_ref-Chastagnol199469-70_126-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chastagnol199469-70-126"><span class="cite_crochet">[</span>98<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : à partir de 250, les éphémères empereurs reconnus par le Sénat le revêtent de plus en plus fréquemment ou l'attribuent aux membres de leur famille, au détriment des sénateurs<sup id="cite_ref-Christol198690_127-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198690-127"><span class="cite_crochet">[</span>99<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ainsi que leurs compétiteurs, les <a href="/wiki/Empire_des_Gaules" title="Empire des Gaules">empereurs gaulois</a> <a href="/wiki/Postume" title="Postume">Postume</a> puis <a href="/wiki/Victorin_(usurpateur)" title="Victorin (usurpateur)">Victorinus</a><sup id="cite_ref-Petit1974470_128-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1974470-128"><span class="cite_crochet">[</span>100<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Enfin à plusieurs reprises, en 261, 273, 275, 285 et 292, un <a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_du_pr%C3%A9toire" title="Préfet du prétoire">préfet du prétoire</a> obtient simultanément l'admission au Sénat (<i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Adlectio" title="Adlectio">adlectio inter consularis</a></span></i>) et le consulat ordinaire, concrétisation supplémentaire de l'ascension de l'ordre équestre. Entre 245 et 305, l'accaparement impérial et la promotion des dignitaires équestres ne laissent aux sénateurs que 45 % des consulats ordinaires, tendance qui s'accentue après <a href="/wiki/Aur%C3%A9lien_(empereur_romain)" title="Aurélien (empereur romain)">Aurélien</a><sup id="cite_ref-Christol198691_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christol198691-129"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antiquité_tardive"><span id="Antiquit.C3.A9_tardive"></span>Antiquité tardive</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=21" title="Modifier la section : Antiquité tardive" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=21" title="Modifier le code source de la section : Antiquité tardive"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Consular_diptych_Boethius_487.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Consular_diptych_Boethius_487.jpg/150px-Consular_diptych_Boethius_487.jpg" decoding="async" width="150" height="393" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Consular_diptych_Boethius_487.jpg/225px-Consular_diptych_Boethius_487.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Consular_diptych_Boethius_487.jpg/300px-Consular_diptych_Boethius_487.jpg 2x" data-file-width="981" data-file-height="2568" /></a><figcaption>Manlius Boetius, consul en 487. Diptyque consulaire conservé au Musée Santa Guilia de <a href="/wiki/Brescia" title="Brescia">Brescia</a>, Italie.</figcaption></figure> <p>Le début du <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle" title="IVe siècle"><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> marque un tournant dans l'évolution de la fonction. Le consulat ordinaire est accordé pour la dernière fois en début de carrière en 301, puis il est accaparé par les <a href="/wiki/T%C3%A9trarchie" title="Tétrarchie">tétrarques</a> entre 302 et 309, ce qui confère à ce titre un prestige considérable. Après 310, les empereurs n'accordent le consulat ordinaire qu'à des titulaires en fin de carrière, vieux sénateurs ou chevaliers promus sénateurs, tandis que le consulat de début de carrière est obligatoirement un consulat suffect. Avec la fusion de l'<a href="/wiki/Ordre_%C3%A9questre" class="mw-redirect" title="Ordre équestre">ordre équestre</a> dans l'<a href="/wiki/Ordre_s%C3%A9natorial" title="Ordre sénatorial">ordre sénatorial</a> réalisée par <a href="/wiki/Constantin_Ier_(empereur_romain)" title="Constantin Ier (empereur romain)">Constantin</a>, les différences entre les cursus sénatorial et équestre n'ont plus cours. À partir de 326, la <a href="/wiki/Pr%C3%A9fecture_du_pr%C3%A9toire" title="Préfecture du prétoire">préfecture du prétoire</a>, la <a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_de_Rome" title="Préfet de Rome">préfecture de la Ville</a> et le consulat ordinaire constituent les couronnements de la carrière des honneurs. Inversement, le consulat suffect est dévalorisé, au point que vers 318-320 on commence à observer des carrières qui sautent ce consulat pour accéder directement à des fonctions dites consulaires comme le gouvernement d'une province. La charge, désormais de moindre importance, se résume à l'organisation de <a href="/wiki/Jeux_(Rome_antique)" title="Jeux (Rome antique)">jeux</a> et à l'honneur de présider la procession de l'<a href="/wiki/Fondation_de_Rome" title="Fondation de Rome">anniversaire de Rome</a> le 21 avril. À partir de 336, l'empereur laisse au Sénat le soin de désigner les suffects parmi les fils de sénateurs ou les nouveaux admis au Sénat<sup id="cite_ref-Chastagnol1994216-218_130-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chastagnol1994216-218-130"><span class="cite_crochet">[</span>102<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après la fondation de <a href="/wiki/Constantinople" title="Constantinople">Constantinople</a> en 330, le consulat perdure, magistrature prestigieuse et sans pouvoir, décernée par l'empereur. À la fin du <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle" title="IVe siècle"><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, chacune des villes, Rome et Constantinople, a son consul ordinaire, ou parfois une ville désigne les deux consuls. Le consulat suffect est encore attribué à Rome, au contraire de Constantinople qui n'en désigne pas<sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003402_131-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003402-131"><span class="cite_crochet">[</span>103<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>À la fin du <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle" title="IVe siècle"><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, des généraux d’origine <a href="/wiki/Francs" title="Francs">franque</a> et naturalisés romains se voient décerner le consulat ordinaire en récompense de leurs services : <a href="/wiki/Flavius_Arbitio" title="Flavius Arbitio">Arbitio</a> par <a href="/wiki/Constance_II" title="Constance II">Constance II</a> en 355, <a href="/wiki/Flavius_Nevitta" title="Flavius Nevitta">Nevitta</a> en 362 par <a href="/wiki/Julien_(empereur_romain)" title="Julien (empereur romain)">Julien</a><sup id="cite_ref-Chastagnol1994218_132-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chastagnol1994218-132"><span class="cite_crochet">[</span>104<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, puis <a href="/wiki/M%C3%A9robaud" title="Mérobaud">Mérobaud</a>, <a href="/wiki/Richomer_(g%C3%A9n%C3%A9ral_franc)" title="Richomer (général franc)">Richomer</a>, <a href="/wiki/Bauto" title="Bauto">Bauto</a> par <a href="/wiki/Th%C3%A9odose_Ier" title="Théodose Ier">Théodose <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a>, malgré la désapprobation de l’opinion publique<sup id="cite_ref-Remondon1970192_133-0" class="reference"><a href="#cite_note-Remondon1970192-133"><span class="cite_crochet">[</span>105<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette ouverture aux militaires d'origine barbare les plus influents continue avec les consulats de <a href="/wiki/Stilicon" title="Stilicon">Stilicon</a> en 400 et 405, <a href="/wiki/Aspar" title="Aspar">Aspar</a> en 434, <a href="/wiki/Ricimer" title="Ricimer">Ricimer</a> en 459. </p><p>La dernière division de l'empire, en 395, ou la chute du dernier <a href="/wiki/Empire_romain_d%27Occident" title="Empire romain d'Occident">empereur d'Occident</a> en 476 ne remettent pas en cause le principe d'un consul en Occident et un en Orient, même si des tensions se produisent quand une cour ne reconnaît pas le consul de l'autre<sup id="cite_ref-Morrisson200480_134-0" class="reference"><a href="#cite_note-Morrisson200480-134"><span class="cite_crochet">[</span>106<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les derniers consuls figurés dans les Fastes sont Decius Theodorus Paulinus pour l'Occident en 534 et, pour l'Orient, Flavius Basilius désigné sans collègue en <a href="/wiki/541" title="541">541</a> ap. J.-C. <a href="/wiki/Justinien" class="mw-redirect" title="Justinien">Justinien</a> ne désigne en effet plus de consul après ces derniers, et le consulat n'est plus revêtu que de temps en temps par l'empereur<sup id="cite_ref-Morrisson200492_135-0" class="reference"><a href="#cite_note-Morrisson200492-135"><span class="cite_crochet">[</span>107<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> janvier 566, <a href="/wiki/Justin_II" title="Justin II">Justin II</a> célèbre avec faste son consulat<sup id="cite_ref-Morrisson200434_136-0" class="reference"><a href="#cite_note-Morrisson200434-136"><span class="cite_crochet">[</span>108<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le dernier empereur qui revêt ce titre est <a href="/wiki/Constant_II" class="mw-redirect" title="Constant II">Constant II</a> en 642. Par la suite, le titre se dévalue et figure comme une dignité honorifique mineure dans la <a href="/wiki/Liste_de_titres_byzantins" title="Liste de titres byzantins">hiérarchie des titres byzantins</a>, avec diverses déclinaisons : <i><a href="/wiki/Hypatos" title="Hypatos">hypatos</a></i> (consul), <i><a href="/wiki/Dishypatos" title="Dishypatos">dishypatos</a></i> (deux fois consul), <i><a href="/wiki/Anthypatos" title="Anthypatos">anthypatos</a></i> (proconsul), <i>apohypatos</i> (ancien consul)<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite_crochet">[</span>109<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pouvoirs_et_obligations_sous_l'Empire"><span id="Pouvoirs_et_obligations_sous_l.27Empire"></span>Pouvoirs et obligations sous l'Empire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=22" title="Modifier la section : Pouvoirs et obligations sous l'Empire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=22" title="Modifier le code source de la section : Pouvoirs et obligations sous l'Empire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sous l'Empire, la <a href="/wiki/Magistrat" title="Magistrat">magistrature</a> continue, mais l'âge requis est abaissé à <span class="nowrap">33 ans</span><sup id="cite_ref-ChristolNony2003203_138-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChristolNony2003203-138"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle est par ailleurs vidée de ses pouvoirs. De fait, l'<a href="/wiki/Empereur_romain" title="Empereur romain">empereur</a> possède un pouvoir supérieur à celui des consuls, et, surtout, concentre le commandement militaire par son <i><span class="lang-la" lang="la">imperium majus</span></i>. Le consulat n'offre donc plus de responsabilités réelles, mis à part une faible activité juridique spécialisée dans les affaires d'<a href="/wiki/Affranchissement" title="Affranchissement">affranchissement</a>, de <a href="/wiki/Tutelle" title="Tutelle">tutelle</a> et de <a href="/wiki/Fid%C3%A9icommis" title="Fidéicommis">fidéicommis</a><sup id="cite_ref-Petit1971134_139-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1971134-139"><span class="cite_crochet">[</span>111<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ; il ne devient qu'une distinction importante au sein de l'ordre sénatorial. Les consuls sortants rentrent dans le groupe des consulaires, rang qui ouvre l'accession à des postes importants dans l'administration impériale comme le poste de <a href="/wiki/Pr%C3%A9fet_de_Rome" title="Préfet de Rome">préfet de la Ville</a><sup id="cite_ref-Petit197447_140-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit197447-140"><span class="cite_crochet">[</span>112<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ou le proconsulat des prestigieuses <a href="/wiki/Province_romaine" class="mw-redirect" title="Province romaine">provinces</a> d'<a href="/wiki/Asie_(province_romaine)" title="Asie (province romaine)">Asie</a> et d'<a href="/wiki/Afrique_(province_romaine)" class="mw-redirect" title="Afrique (province romaine)">Afrique</a>, qui leur est réservé, privilège qui est maintenu lorsque la réforme de <a href="/wiki/Diocl%C3%A9tien" title="Dioclétien">Dioclétien</a> subdivise les provinces, et est même étendu entre 312 et 315 à la province d'<a href="/wiki/Acha%C3%AFe_(province_romaine)" title="Achaïe (province romaine)">Achaïe</a><sup id="cite_ref-Petit1974542_141-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1974542-141"><span class="cite_crochet">[</span>113<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après <a href="/wiki/Constantin_Ier_(empereur_romain)" title="Constantin Ier (empereur romain)">Constantin <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a>, le consulat devient un honneur particulièrement coûteux qui oblige, le premier janvier, jour d'inauguration du titre, à célébrer des <a href="/wiki/Jeux_(Rome_antique)" title="Jeux (Rome antique)">jeux</a> et à distribuer des cadeaux précieux, tels que les <a href="/wiki/Diptyque_consulaire" title="Diptyque consulaire">diptyques consulaires</a> en ivoire<sup id="cite_ref-Morrisson200492_135-1" class="reference"><a href="#cite_note-Morrisson200492-135"><span class="cite_crochet">[</span>107<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le discours de remerciement au peuple prononcé par le nouveau consul sous la République est remplacé par un <a href="/wiki/Pan%C3%A9gyrique" title="Panégyrique">panégyrique</a> adressé à l'empereur<sup id="cite_ref-Chastagnol199428-29_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chastagnol199428-29-142"><span class="cite_crochet">[</span>114<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'activité juridique des consuls se réduit à un vestige, présider avant l'ouverture des jeux une cérémonie d'affranchissement d'esclaves<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite_crochet">[</span>A 29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Passé ce jour de gloire, les consuls n'ont plus rien à faire<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite_crochet">[</span>A 30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Chastagnol1994219_145-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chastagnol1994219-145"><span class="cite_crochet">[</span>115<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les consuls suffects doivent quant à eux présider le 21 avril les cérémonies anniversaires de la <a href="/wiki/Fondation_de_Rome" title="Fondation de Rome">fondation de Rome</a>, également marquées par des jeux<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite_crochet">[</span>116<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Listes_des_consuls">Listes des consuls</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=23" title="Modifier la section : Listes des consuls" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=23" title="Modifier le code source de la section : Listes des consuls"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fastes">Fastes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=24" title="Modifier la section : Fastes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=24" title="Modifier le code source de la section : Fastes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés : <a href="/wiki/Fastes_consulaires" title="Fastes consulaires">Fastes consulaires</a>, <a href="/wiki/Liste_des_consuls_de_la_R%C3%A9publique_romaine" title="Liste des consuls de la République romaine">Liste des consuls de la République romaine</a>, <a href="/wiki/Liste_des_consuls_romains_du_Haut-Empire" title="Liste des consuls romains du Haut-Empire">Liste des consuls romains du Haut-Empire</a> et <a href="/wiki/Liste_des_consuls_romains_du_Bas-Empire" title="Liste des consuls romains du Bas-Empire">Liste des consuls romains du Bas-Empire</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:FastiCapitolini.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/FastiCapitolini.JPG/220px-FastiCapitolini.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/FastiCapitolini.JPG/330px-FastiCapitolini.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/13/FastiCapitolini.JPG 2x" data-file-width="384" data-file-height="512" /></a><figcaption><i><span class="lang-la" lang="la">Fasti Capitolini</span></i>, exposés au <a href="/wiki/Mus%C3%A9es_du_Capitole" title="Musées du Capitole">palais des Conservateurs</a>, à Rome.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Fastes_consulaires" title="Fastes consulaires">Fastes consulaires</a> sont les listes chronologiques des consuls, traditionnellement tenues par le <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Pontifex_maximus" title="Pontifex maximus">pontifex maximus</a></span></i> durant la République. Celles que possèdent les historiens ont été en grande partie réalisées à partir de l'<i>Histoire de Rome</i> de <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, pour la période allant des débuts de la République à l'an <a href="/wiki/9_av._J.-C." title="9 av. J.-C.">9 av. J.-C.</a> et à partir d'une version <a href="/wiki/%C3%89pigraphie_latine" title="Épigraphie latine">épigraphique</a> de l'époque d'<a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Auguste</a>, les <a href="/wiki/Fastes_capitolins" title="Fastes capitolins">Fastes capitolins</a><sup id="cite_ref-PielMinéo2011XIII_147-0" class="reference"><a href="#cite_note-PielMinéo2011XIII-147"><span class="cite_crochet">[</span>117<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <a href="/wiki/Chronographe_de_354" title="Chronographe de 354">Chronographe de 354</a> constitue une autre source allant de <a href="/wiki/-509" class="mw-redirect" title="-509">509 av. J.-C.</a> jusqu'en <a href="/wiki/354" title="354">354 ap. J.-C.</a> Les Fastes attribués à <a href="/wiki/Hydace_de_Chaves" title="Hydace de Chaves">Hydace</a> vont jusqu'en <a href="/wiki/468" title="468">468 ap. J.-C.</a><sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite_crochet">[</span>A 31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et le <a href="/wiki/Chronicon_Paschale" title="Chronicon Paschale">Chronicon Paschale</a> byzantin récapitule jusqu'aux derniers consuls<sup id="cite_ref-fasti_149-0" class="reference"><a href="#cite_note-fasti-149"><span class="cite_crochet">[</span>118<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Jusqu'en <a href="/wiki/153_av._J.-C." title="153 av. J.-C.">153 av. J.-C.</a>, l'entrée en fonction des consuls ordinaires ne se fait pas le premier janvier<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite_crochet">[</span>119<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et a changé plusieurs fois au cours des siècles précédents, l'année consulaire ne coïncide donc pas avec l'année civile. Les listes chronologiques établies par les chercheurs sont donc entachées d'approximations dues à ces chevauchements<sup id="cite_ref-fasti_149-1" class="reference"><a href="#cite_note-fasti-149"><span class="cite_crochet">[</span>118<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les premières années de la République sont jugées peu fiables, et la chronologie n'est considérée comme assez sûre qu'à partir de <a href="/wiki/-503" class="mw-redirect" title="-503">503 av. J.-C.</a><sup id="cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-2" class="reference"><a href="#cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352-69"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le classement des consuls des <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ve siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> et <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IVe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> siècles <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> comme plébéiens ou patriciens a été un sujet de controverses, entre les études de <a href="/wiki/Theodor_Mommsen" title="Theodor Mommsen">Mommsen</a> et <a href="/wiki/Karl_Julius_Beloch" title="Karl Julius Beloch">Beloch</a>, qui rejetaient les mentions de plébéiens comme des interpolations, et les avis plus récents qui préfèrent admettre la présence de plébéiens sur des périodes pour lesquelles <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a> affirme une domination patricienne sans partage<sup id="cite_ref-Heurgon1993385_151-0" class="reference"><a href="#cite_note-Heurgon1993385-151"><span class="cite_crochet">[</span>120<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Ces listes ne récapitulent que les consuls <a href="/wiki/%C3%89ponymie" title="Éponymie">éponymes</a>, mais on identifie aussi certains consuls suffects grâce à divers documents épigraphiques, tels que les <a href="/wiki/Fastes_d%27Ostie" title="Fastes d'Ostie">Fastes d'Ostie</a><sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite_crochet">[</span>121<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, les <i>Fasti Potentini</i><sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite_crochet">[</span>122<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ou les diplômes militaires. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Datation">Datation</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=25" title="Modifier la section : Datation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=25" title="Modifier le code source de la section : Datation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les consuls ordinaires donnent leur nom à l'année de leur mandat, dans l'ordre où ils ont été élus ; on les qualifie alors de « consuls <a href="/wiki/%C3%89ponyme" class="mw-redirect" title="Éponyme">éponymes</a> ». Par exemple, <a href="/wiki/Su%C3%A9tone" title="Suétone">Suétone</a> écrit que <span class="citation">« <a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">Auguste</a> naquit sous le consulat de <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">M. Tullius Cicéron</a> et de <a href="/wiki/Caius_Antonius_Hybrida" title="Caius Antonius Hybrida">C. Antonius</a> »</span><sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite_crochet">[</span>A 32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Deniaux200193_49-4" class="reference"><a href="#cite_note-Deniaux200193-49"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>À partir de 312, cette méthode commence à être remplacée pour dater les actes juridiques par l'indication de l'année d'<a href="/wiki/Indiction" title="Indiction">indiction</a>, suivant une chronologie administrative<sup id="cite_ref-Petit1974548_155-0" class="reference"><a href="#cite_note-Petit1974548-155"><span class="cite_crochet">[</span>123<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Néanmoins, on continue la diffusion du nom des consuls ordinaires dans toutes les provinces, où ils sont rendus publics pour la désignation de l'année<sup id="cite_ref-Daremberg_156-0" class="reference"><a href="#cite_note-Daremberg-156"><span class="cite_crochet">[</span>124<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Exceptionnellement, sous le <a href="/wiki/Bas-Empire_romain" title="Bas-Empire romain">Bas-Empire</a>, il y a eu des années sans consuls (351, 375, 477). L'année sans consul est alors datée par la formule « après le consulat de X et Y ». Par deux fois, les années 531/532 et 536/537 n'eurent pas de consuls. <a href="/wiki/B%C3%A9lisaire" title="Bélisaire">Bélisaire</a> étant seul consul en 535, 536 est l'année après le consulat de Bélisaire (<i><span class="lang-la" lang="la">post consulatum Belisarii</span></i>), et 537 est la deuxième année après le consulat de Bélisaire (<i><span class="lang-la" lang="la">II post consulatum Belisarii</span></i>). Les années qui suivent le dernier consulat de 541 sont numérotées de II à XXV après le consulat de Basile, puis lorsque l'empereur devient consul perpétuel en 567, les années sont comptées à partir de son consulat<sup id="cite_ref-Daremberg_156-1" class="reference"><a href="#cite_note-Daremberg-156"><span class="cite_crochet">[</span>124<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Épigraphie"><span id=".C3.89pigraphie"></span>Épigraphie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=26" title="Modifier la section : Épigraphie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=26" title="Modifier le code source de la section : Épigraphie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg/220px-Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg" decoding="async" width="220" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg/330px-Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg/440px-Antoninianus_Philip_-_Philip.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="369" /></a><figcaption><a href="/wiki/Antoninien" title="Antoninien">Antoninien</a> commémorant le <abbr class="abbr" title="Troisième">3<sup>e</sup></abbr> consulat (« COS III ») de l'empereur <a href="/wiki/Philippe_l%27Arabe" title="Philippe l'Arabe">Philippe</a> (248).</figcaption></figure> <p>Le mot <i><span class="lang-la" lang="la">consul</span></i> dans l'<a href="/wiki/%C3%89pigraphie_latine" title="Épigraphie latine">épigraphie latine</a> s'abrège en : <i>COS</i> pour « CO[n]S[ul] », au pluriel <i>COSS</i> pour « CO[n]S[ule]S »<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite_crochet">[</span>125<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La disparition du « n » s'explique par le fait qu'en latin un « [n] » devant un « [s] » n'était pas prononcé dans la diction courante mais s'<a href="/wiki/Amu%C3%AFssement" title="Amuïssement">amuïssait</a> (en <a href="/wiki/Allongement_compensatoire" title="Allongement compensatoire">allongeant</a> la voyelle précédente). Ainsi, <i>consul</i> était prononcé <span title="Alphabet phonétique international" class="API" style="font-family:'DejaVu Sans','Doulos SIL','Lucida Grande','Segoe UI','Arial Unicode MS','Adobe Pi Std','Lucida Sans Unicode','Chrysanthi Unicode',Code2000,Gentium,GentiumAlt,'TITUS Cyberbit Basic','Bitstream Vera Sans','Bitstream Cyberbit','Hiragino Kaku Gothic Pro','Matrix Unicode',sans-serif;"><a href="/wiki/Alphabet_phon%C3%A9tique_international" title="Alphabet phonétique international"><span class="nowrap">[ko:sul]</span></a></span>, comme en témoignent les graphies anciennes « COSOL », tandis que la graphie classique figure comme un rappel étymologique la consonne nasale dans les textes, même si elle n'est pas prononcée<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite_crochet">[</span>126<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=27" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=27" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ouvrages_antiques">Ouvrages antiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=28" title="Modifier la section : Ouvrages antiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=28" title="Modifier le code source de la section : Ouvrages antiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tacite" title="Tacite">Tacite</a>, <i>Annales</i>, I, 1 ; <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, I, 60 ; <a href="/wiki/Denys_d%27Halicarnasse" title="Denys d'Halicarnasse">Denys d'Halicarnasse</a>, IV, 74, 5.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, III, 55, 12.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Festus_Grammaticus" title="Festus Grammaticus">Festus</a>, <i>De la signification des noms</i>, II, « CONSULAS ».</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Polybe" title="Polybe">Polybe</a>, <i>Histoire générale</i>, XVI, 23, 7.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, XL, 44, 10.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, 42, 20, 3-4.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, 43, 46, 2 ; Suétone, <i>Vie de César</i>, 76.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text">Tite-Live, <i>Histoire romaine</i>, XL, 44, 1.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Salluste" title="Salluste">Salluste</a>, <i>Guerre de Jugurtha</i>, 114.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, XLI, 43.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, XXI, 63.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a>, <span class="lang-la" lang="la"><i>De Lege agraria contra Rullum</i></span>, 2, 1, 1-3.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Polybe" title="Polybe">Polybe</a>, <i>Histoire générale</i>, VI, 12.</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, XXII, 45, alternance entre Paul-Émile et Varron avant la bataille de Cannes.</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, II, 8.</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a>, <span class="lang-la" lang="la"><i>De republica</i></span>, II, 53-54.</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, III, 55.</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <i>Histoire romaine</i>, X, 9.</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a> </span><span class="reference-text">Tite-Live, IV, 53 ; Denys d'Halicarnasse, VIII, 87.</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a> </span><span class="reference-text">Periochae de Tite-Live, 48 et 55 ; Appien, Ibérique, 49.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Plutarque" title="Plutarque">Plutarque</a>, <i>Vies parallèles. Vie de Caton le Jeune</i>, 33 ; <i>Vie de César</i>, 15.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Plutarque" title="Plutarque">Plutarque</a>, <i>Vie de Cicéron</i>, 23</span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, livre 48, 32, 33, 35 et 43.</span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, 54, 6, 1-3.</span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, 54, 10, 1-2.</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a>, <i>Histoire romaine</i>, 55, 34, 2.</span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Su%C3%A9tone" title="Suétone">Suétone</a>, <i>Vie de Domitien</i>, 13.</span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Su%C3%A9tone" title="Suétone">Suétone</a>, <i>Vie de Caligula</i>, 17.</span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Ammien_Marcellin" title="Ammien Marcellin">Ammien Marcellin</a>, <i>Histoires</i>, XXII, 7, 2.</span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Claudius_Mamertinus" title="Claudius Mamertinus">Claudius Mamertinus</a>, panégyrique XI, 22 dans <i><a href="/wiki/Pan%C3%A9gyriques_latins" title="Panégyriques latins">Panégyriques latins</a></i>.</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : latin">(la)</abbr> <a href="/wiki/Hydace_de_Chaves" title="Hydace de Chaves">Hydace de Chaves</a>, <i>Fastes</i>, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.thelatinlibrary.com/hydatiusfasti.html">[1]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Su%C3%A9tone" title="Suétone">Suétone</a>, <i>Vie d'Auguste</i>, 5.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ouvrages_modernes">Ouvrages modernes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=29" title="Modifier la section : Ouvrages modernes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=29" title="Modifier le code source de la section : Ouvrages modernes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51_1-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200350-51_1-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 50-51. </span> </li> <li id="cite_note-Le_Glay199061-4"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Le_Glay199061_4-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Le_Glay199061_4-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Le_Glay1990">Le Glay 1990</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 61. </span> </li> <li id="cite_note-PielMinéo201193-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-PielMinéo201193_5-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#PielMinéo2011">Piel et Minéo 2011</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 93. </span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bergk2011"><span class="ouvrage" id="Alexander_Bergk2011"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Alexander Bergk, <cite style="font-style:normal" lang="en">« The development of the praetorship in the third century BC »</cite>, dans Hans Beck, Antonio Duplá, Martin Jehne et Francisco Pina Polo (éd.), <cite class="italique" lang="en">Consuls and <i><span class="lang-la" lang="la">Res Publica</span></i> : holding high office in the Roman Republic</cite>, Cambridge, <a href="/wiki/Cambridge_University_Press" title="Cambridge University Press">CUP</a>, <time class="nowrap" datetime="2011-09" data-sort-value="2011-09">septembre 2011</time>, 376 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=qhC_GqPDcjUC">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">61-74</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Consuls+and+%27%27Res+Publica%27%27&rft.atitle=The+development+of+the+praetorship+in+the+third+century+BC&rft.place=Cambridge&rft.pub=CUP&rft.stitle=holding+high+office+in+the+Roman+Republic&rft.aulast=Bergk&rft.aufirst=Alexander&rft.date=2011-09&rft.pages=61-74&rft.tpages=376&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text">Inscription référencée <a href="/wiki/Corpus_Inscriptionum_Latinarum" title="Corpus Inscriptionum Latinarum">CIL</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_fr.php?p_belegstelle=CIL+06%2C+01285&r_sortierung=Belegstelle">VI, 01285</a>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Theodor_Mommsen" title="Theodor Mommsen">Theodor Mommsen</a>, <i>Histoire romaine. Depuis l’expulsion des rois jusqu’à la réunion des États italiques</i>, chap. premier.</span> </li> <li id="cite_note-Heurgon1993274-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Heurgon1993274_10-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Heurgon1993">Heurgon 1993</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 274. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200357-58-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200357-58_11-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 57-58. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200140-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200140_12-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 40. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359-13"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359_13-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200359_13-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 59. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200343-44-14"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ChristolNony200343-44_14-0">a</a> et <a href="#cite_ref-ChristolNony200343-44_14-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 43-44. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200156-57-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200156-57_15-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 56-57. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396-16"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396_16-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200396_16-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 96. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200347-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony200347_17-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 47. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200117-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200117_18-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 17. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138-19"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-0">a</a> <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-1">b</a> <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-2">c</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003138_19-3">d</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 138. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001102-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux2001102_20-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 102. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200378-21"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ChristolNony200378_21-0">a</a> et <a href="#cite_ref-ChristolNony200378_21-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 78. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200378-79-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony200378-79_22-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 78-79. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003130-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003130_25-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 130. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200194-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200194_26-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 94. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001406-27"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Nicolet2001406_27-0">a</a> <a href="#cite_ref-Nicolet2001406_27-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Nicolet2001406_27-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 406. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200380-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony200380_28-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 80. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200122-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200122_29-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 22. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony200391-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony200391_30-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 91. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003159-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003159_31-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 159. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony2003106-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony2003106_32-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 106. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony2003109-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony2003109_33-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 109. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003168-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003168_34-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 168. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001425-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001425_35-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 425. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony2003111-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony2003111_36-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 111. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003184-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003184_37-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 184. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001417-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001417_38-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 417. </span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony2003128-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony2003128_41-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 128. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003180-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003180_42-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 180. </span> </li> <li id="cite_note-Hollard2010160-162-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hollard2010160-162_43-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Hollard2010">Hollard 2010</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 160-162. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001405-44"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Nicolet2001405_44-0">a</a> <a href="#cite_ref-Nicolet2001405_44-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Nicolet2001405_44-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 405. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138-45"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138_45-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003137-138_45-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 137-138. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001101-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux2001101_46-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 101. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200193-49"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Deniaux200193_49-0">a</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200193_49-1">b</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200193_49-2">c</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200193_49-3">d</a> et <a href="#cite_ref-Deniaux200193_49-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 93. </span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Hinard" title="François Hinard">François Hinard</a>, <i>Sylla</i>, Fayard, 1985, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-213-01672-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-213-01672-0"><span class="nowrap">2-213-01672-0</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 238.</span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200145-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200145_51-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 45. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001341-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001341_53-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 341. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001123-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux2001123_55-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 123. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200197-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200197_56-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 97. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001193-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux2001193_58-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 193. </span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text">Gaffiot, page 1508 : sens 2 a : « mettre, élire à la place de »</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a> </span><span class="reference-text">Annette Flobert, traduction et notes de l'<i>Histoire romaine</i> de <a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 290, note 304.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a> </span><span class="reference-text">Crawford, <i>Roman Republican Coinage</i>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 455, 456.</span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001396-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001396_62-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 396. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001395-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001395_64-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 395. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200191-65"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Deniaux200191_65-0">a</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200191_65-1">b</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200191_65-2">c</a> <a href="#cite_ref-Deniaux200191_65-3">d</a> et <a href="#cite_ref-Deniaux200191_65-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 91. </span> </li> <li id="cite_note-Grimal1981119-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Grimal1981119_67-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Grimal1981">Grimal 1981</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 119. </span> </li> <li id="cite_note-Hollard201036-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hollard201036_68-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Hollard2010">Hollard 2010</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 36. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352-69"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-0">a</a> <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin200352_69-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 52. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200190-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200190_70-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 90. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001376_et_395-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001376_et_395_71-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 376 et 395. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200192-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200192_72-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 92. </span> </li> <li id="cite_note-Le_Glay199086-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Le_Glay199086_73-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Le_Glay1990">Le Glay 1990</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 86. </span> </li> <li id="cite_note-Grimal1981115-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Grimal1981115_74-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Grimal1981">Grimal 1981</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 115. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200141-75"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Deniaux200141_75-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Deniaux200141_75-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 41. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux200142-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux200142_80-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 42. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001307-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001307_83-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 307. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001243-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001243_85-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 243. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001245-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001245_86-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 245. </span> </li> <li id="cite_note-Nicolet2001242-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicolet2001242_87-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Nicolet2001">Nicolet 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 242. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001120-121-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Deniaux2001120-121_88-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 120-121. </span> </li> <li id="cite_note-Heurgon1993208-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Heurgon1993208_89-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Heurgon1993">Heurgon 1993</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 208. </span> </li> <li id="cite_note-Deniaux2001104-105-90"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Deniaux2001104-105_90-0">a</a> <a href="#cite_ref-Deniaux2001104-105_90-1">b</a> <a href="#cite_ref-Deniaux2001104-105_90-2">c</a> et <a href="#cite_ref-Deniaux2001104-105_90-3">d</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Deniaux2001">Deniaux 2001</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 104-105. </span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Charles_Victor_Daremberg" title="Charles Victor Daremberg">Charles Victor Daremberg</a> et <a href="/wiki/Edmond_Saglio" title="Edmond Saglio">Edmond Saglio</a>, <i>Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines</i>, article « CONSUL », « ornements consulaires », <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 713, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/feuilleter.xsp?tome=1&partie=2&numPage=713&nomEntree=CONSUL&vue=image">[2]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Charles_Victor_Daremberg" title="Charles Victor Daremberg">Charles Victor Daremberg</a> et <a href="/wiki/Edmond_Saglio" title="Edmond Saglio">Edmond Saglio</a>, <i>Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines</i>, tome 3, article « IMPERIUM », « ornements consulaires », <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 420, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/feuilleter.xsp?tome=3&partie=1&numPage=424&nomEntree=IMPEDIMENTA&vue=image">[3]</a> ; tome 1, article « ADBICATIO », <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 6, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/feuilleter.xsp?tome=1&partie=1&numPage=18&nomEntree=ABDICATIO&vue=image">[4]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Le_Glay1990147-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Le_Glay1990147_94-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Le_Glay1990">Le Glay 1990</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 147. </span> </li> <li id="cite_note-Grimal1981122-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Grimal1981122_95-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Grimal1981">Grimal 1981</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 122. </span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> K. Bringman, <i>Das Zweite Triumvirat</i>, 1988, Darmstadt, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">22-38</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Hollard2010164-165-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hollard2010164-165_98-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Hollard2010">Hollard 2010</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 164-165. </span> </li> <li id="cite_note-Petit197417-18-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit197417-18_99-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 17-18. </span> </li> <li id="cite_note-Petit197431-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit197431_100-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 31. </span> </li> <li id="cite_note-Petit197419_et_21-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit197419_et_21_104-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 19 et 21. </span> </li> <li id="cite_note-Hollard2010220-223-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hollard2010220-223_105-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Hollard2010">Hollard 2010</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 220-223. </span> </li> <li id="cite_note-Petit1971227-228-106"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Petit1971227-228_106-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Petit1971227-228_106-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1971">Petit 1971</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 227-228. </span> </li> <li id="cite_note-Petit1971129-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1971129_108-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1971">Petit 1971</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 129. </span> </li> <li id="cite_note-Petit197475-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit197475_109-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 75. </span> </li> <li id="cite_note-Syme19581-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Syme19581_110-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Syme1958">Syme 1958</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 1. </span> </li> <li id="cite_note-Levick-111"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Levick_111-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Levick_111-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Barbara_Levick" title="Barbara Levick">Barbara Levick</a>, traduit de l’anglais par <a href="/wiki/Isabelle_Cogitore" title="Isabelle Cogitore">Isabelle Cogitore</a>, <i>Claude</i>, édition originale anglaise 1990, Infolio, 2002, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2884742018" title="Spécial:Ouvrages de référence/2884742018"><span class="nowrap">2884742018</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">125-127</span>.</span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a> </span><span class="reference-text">Sabine Lefebvre, <i>L'administration de l'Empire romain d'Auguste à Dioclétien</i>, Armand Collin, coll. « Cursus Histoire », 2011, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-200-35575-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-200-35575-3"><span class="nowrap">978-2-200-35575-3</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 25.</span> </li> <li id="cite_note-Petit1974305-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1974305_114-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 305. </span> </li> <li id="cite_note-Christol19867-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol19867_115-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 7. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198615-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198615_116-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 15. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198618-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198618_117-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 18. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198616-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198616_118-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 16. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198616-17-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198616-17_119-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 16-17. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198621-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198621_120-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 21. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198624-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198624_121-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 24. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198637-38-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198637-38_122-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 37-38. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198647-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198647_123-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 47. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198661-63-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198661-63_124-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 61-63. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198689-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198689_125-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 89. </span> </li> <li id="cite_note-Chastagnol199469-70-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chastagnol199469-70_126-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Chastagnol1994">Chastagnol 1994</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 69-70. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198690-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198690_127-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 90. </span> </li> <li id="cite_note-Petit1974470-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1974470_128-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 470. </span> </li> <li id="cite_note-Christol198691-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Christol198691_129-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Christol1986">Christol 1986</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 91. </span> </li> <li id="cite_note-Chastagnol1994216-218-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chastagnol1994216-218_130-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Chastagnol1994">Chastagnol 1994</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 216-218. </span> </li> <li id="cite_note-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003402-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003402_131-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003">Cébeillac-Gervasoni, Chauvot et Martin 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 402. </span> </li> <li id="cite_note-Chastagnol1994218-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chastagnol1994218_132-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Chastagnol1994">Chastagnol 1994</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 218. </span> </li> <li id="cite_note-Remondon1970192-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Remondon1970192_133-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Remondon1970">Remondon 1970</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 192. </span> </li> <li id="cite_note-Morrisson200480-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Morrisson200480_134-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Morrisson2004">Morrisson 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 80. </span> </li> <li id="cite_note-Morrisson200492-135"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Morrisson200492_135-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Morrisson200492_135-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Morrisson2004">Morrisson 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 92. </span> </li> <li id="cite_note-Morrisson200434-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Morrisson200434_136-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Morrisson2004">Morrisson 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 34. </span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Georg_Ostrogorsky" title="Georg Ostrogorsky">Georg Ostrogorsky</a>, traduction française de J. Gouillard, <i>Histoire de l’État byzantin</i>, Payot, 1977, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2228070610" title="Spécial:Ouvrages de référence/2228070610"><span class="nowrap">2228070610</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 275.</span> </li> <li id="cite_note-ChristolNony2003203-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChristolNony2003203_138-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ChristolNony2003">Christol et Nony 2003</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 203. </span> </li> <li id="cite_note-Petit1971134-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1971134_139-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1971">Petit 1971</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 134. </span> </li> <li id="cite_note-Petit197447-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit197447_140-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 47. </span> </li> <li id="cite_note-Petit1974542-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1974542_141-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 542. </span> </li> <li id="cite_note-Chastagnol199428-29-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chastagnol199428-29_142-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Chastagnol1994">Chastagnol 1994</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 28-29. </span> </li> <li id="cite_note-Chastagnol1994219-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chastagnol1994219_145-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Chastagnol1994">Chastagnol 1994</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 219. </span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a> </span><span class="reference-text">Vincent Puech, <i>Constantin</i>, Ellipses édition marketing, 2011, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7298-6670-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7298-6670-9"><span class="nowrap">978-2-7298-6670-9</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">115-117</span>.</span> </li> <li id="cite_note-PielMinéo2011XIII-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-PielMinéo2011XIII_147-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#PielMinéo2011">Piel et Minéo 2011</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> XIII. </span> </li> <li id="cite_note-fasti-149"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-fasti_149-0">a</a> et <a href="#cite_ref-fasti_149-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Charles_Victor_Daremberg" title="Charles Victor Daremberg">Charles Victor Daremberg</a> et <a href="/wiki/Edmond_Saglio" title="Edmond Saglio">Edmond Saglio</a>, <i>Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines</i>, tome 2, article « FASTI », <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 1006, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/feuilleter.xsp?tome=2&partie=2&numPage=64&nomEntree=FASTI&vue=image">[5]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://users.skynet.be/remacle/institutions/consul.htm">Les consuls</a></span> </li> <li id="cite_note-Heurgon1993385-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Heurgon1993385_151-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Heurgon1993">Heurgon 1993</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 385. </span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : latin">(la)</abbr> Ladislav Vidman, <i>Fasti ostienses</i>, 1982, Academiae Scientiarum Bohemoslovacae, Prague, 159 pages.</span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : italien">(it)</abbr> Edvige Percossi Serenelli, Gianfranco Paci, Werner Eck, <i>Per una nuova edizione dei Fasti Potentini </i>, revue Picus, studi e ricerche sulle Marche nell’antichità, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 23, 2003, Rome, pages 51 à 108.</span> </li> <li id="cite_note-Petit1974548-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Petit1974548_155-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Petit1974">Petit 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 548. </span> </li> <li id="cite_note-Daremberg-156"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Daremberg_156-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Daremberg_156-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">« Consul », dans <span class="ouvrage" id="DarembergSaglio1877-1919"><span class="ouvrage" id="Charles_Victor_DarembergEdmond_Saglio1877-1919"><a href="/wiki/Charles_Victor_Daremberg" title="Charles Victor Daremberg">Charles Victor <span class="nom_auteur">Daremberg</span></a> et <a href="/wiki/Edmond_Saglio" title="Edmond Saglio">Edmond <span class="nom_auteur">Saglio</span></a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique"><a href="/wiki/Dictionnaire_des_Antiquit%C3%A9s_grecques_et_romaines" title="Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines">Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines</a></cite>, 1877-1919 <small>[<a href="/wiki/R%C3%A9f%C3%A9rence:Dictionnaire_des_Antiquit%C3%A9s_grecques_et_romaines" title="Référence:Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines">détail de l’édition</a>]</small> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/feuilleter.xsp">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dictionnaire+des+Antiquit%C3%A9s+grecques+et+romaines&rft.aulast=Daremberg&rft.aufirst=Charles+Victor&rft.au=Saglio%2C+Edmond&rft.date=1919&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> (<span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mediterranees.net/dictionnaires/daremberg/index2.html"><cite style="font-style:normal;">quelques transcriptions d'articles</cite></a> », sur <span class="italique">mediterranees.net</span></span>).</span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Mireille_C%C3%A9beillac-Gervasoni" title="Mireille Cébeillac-Gervasoni">Mireille Cébeillac-Gervasoni</a>, Maria Letizia Caldelli, Fausto Zevi, <i>Épigraphie latine. Ostie : cent inscriptions dans leur contexte</i>, Armand Colin, 2006, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-200-21774-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-200-21774-9"><span class="nowrap">2-200-21774-9</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 34.</span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Pierre_Monteil" title="Pierre Monteil">Pierre Monteil</a>, <i>Éléments de phonétique et de morphologie du latin</i>, Nathan, 1970, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 75.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliographie">Bibliographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=30" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=30" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Auteurs_antiques">Auteurs antiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=31" title="Modifier la section : Auteurs antiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=31" title="Modifier le code source de la section : Auteurs antiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Marcellin1860"><span class="ouvrage" id="Ammien_Marcellin1860"><a href="/wiki/Ammien_Marcellin" title="Ammien Marcellin">Ammien Marcellin</a>, <cite class="italique">Histoire de Rome</cite>, Paris, <time>1860</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/concordances/intro.htm#amm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+Rome&rft.place=Paris&rft.aulast=Marcellin&rft.aufirst=Ammien&rft.date=1860&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Cicéron1878"><a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> M. Villemain), <cite class="italique">De la République</cite>, Paris, <time>1878</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/orateurs/index.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=De+la+R%C3%A9publique&rft.place=Paris&rft.au=Cic%C3%A9ron&rft.date=1878&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="d'Halicarnasse"><span class="ouvrage" id="Denys_d'Halicarnasse"><a href="/wiki/Denys_d%27Halicarnasse" title="Denys d'Halicarnasse">Denys d'Halicarnasse</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> Philippe Remacle), <cite class="italique">Antiquités romaines</cite>, Paris <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/denys/index.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Antiquit%C3%A9s+romaines&rft.place=Paris&rft.aulast=d%27Halicarnasse&rft.aufirst=Denys&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Cassius1848"><span class="ouvrage" id="Dion_Cassius1848"><a href="/wiki/Dion_Cassius" title="Dion Cassius">Dion Cassius</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> R. Gros), <cite class="italique">Histoire romaine</cite>, Paris, Firmin Didot frères, fils et Cie, 1848 et suivantes <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Dion/table.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+romaine&rft.place=Paris&rft.pub=Firmin+Didot+fr%C3%A8res%2C+fils+et+Cie&rft.aulast=Cassius&rft.aufirst=Dion&rft.date=1848&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Plutarque1844"><a href="/wiki/Plutarque" title="Plutarque">Plutarque</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> Ricard), <cite class="italique">Vies parallèles</cite>, Paris, <time>1844</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/index.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vies+parall%C3%A8les&rft.place=Paris&rft.au=Plutarque&rft.date=1844&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Polybe1847"><a href="/wiki/Polybe" title="Polybe">Polybe</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> H. Félix Bouchot), <cite class="italique">Histoire générale</cite>, Paris, <time>1847</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/polybe/index.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale&rft.place=Paris&rft.au=Polybe&rft.date=1847&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Salluste1933"><a href="/wiki/Salluste" title="Salluste">Salluste</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> François Richard), <cite class="italique">Guerre contre Jugurtha</cite>, Paris, <time>1933</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/salluste/intro.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Guerre+contre+Jugurtha&rft.place=Paris&rft.au=Salluste&rft.date=1933&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Suétone1845"><a href="/wiki/Su%C3%A9tone" title="Suétone">Suétone</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> M. Baudement), <cite class="italique">Vie des douze Césars</cite>, Paris, <time>1845</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/historiens/suetone/table.htm">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vie+des+douze+C%C3%A9sars&rft.place=Paris&rft.au=Su%C3%A9tone&rft.date=1845&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Tacite1990"><a href="/wiki/Tacite" title="Tacite">Tacite</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> <a href="/wiki/Pierre_Grimal" title="Pierre Grimal">Pierre Grimal</a>), <cite class="italique">Annales, Histoires</cite>, Paris, Gallimard, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « La Pléiade », <time>1990</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-07-011176-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-07-011176-8"><span class="nowrap">2-07-011176-8</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Annales%2C+Histoires&rft.place=Paris&rft.pub=Gallimard&rft.au=Tacite&rft.date=1990&rft.isbn=2-07-011176-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Tite-Live1864"><a href="/wiki/Tite-Live" title="Tite-Live">Tite-Live</a> (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> <a href="/wiki/D%C3%A9sir%C3%A9_Nisard" title="Désiré Nisard">Désiré Nisard</a>), <cite class="italique">Histoire romaine</cite>, Paris, <time>1864</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://bcs.fltr.ucl.ac.be/LIV/Intro.html">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+romaine&rft.place=Paris&rft.au=Tite-Live&rft.date=1864&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Stern1953"><span class="ouvrage" id="H._Stern1953">H. Stern, <cite class="italique">Le <a href="/wiki/Chronographe_de_354" title="Chronographe de 354">Calendrier de 354</a>. Étude de son texte et de ses illustrations</cite>, Paris, <time>1953</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+Calendrier+de+354.+%C3%89tude+de+son+texte+et+de+ses+illustrations&rft.place=Paris&rft.aulast=Stern&rft.aufirst=H.&rft.date=1953&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Auteurs_modernes">Auteurs modernes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&veaction=edit&section=32" title="Modifier la section : Auteurs modernes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&action=edit&section=32" title="Modifier le code source de la section : Auteurs modernes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span> : document utilisé comme source pour la rédaction de cet article. </p> <ul><li><span class="ouvrage" id="Alföldy1977"><span class="ouvrage" id="Géza_Alföldy1977"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> <a href="/wiki/G%C3%A9za_Alf%C3%B6ldy" title="Géza Alföldy">Géza Alföldy</a>, <cite class="italique" lang="de">Konsulat und Senatorenstand unter den Antoninen. Prosopographische Untersuchungen zur senatorischen Führungsschicht</cite>, Bonn, Habelt, <time>1977</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Konsulat+und+Senatorenstand+unter+den+Antoninen.+Prosopographische+Untersuchungen+zur+senatorischen+F%C3%BChrungsschicht&rft.place=Bonn&rft.pub=Habelt&rft.aulast=Alf%C3%B6ldy&rft.aufirst=G%C3%A9za&rft.date=1977&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="BeckDuplàJehne2011"><span class="ouvrage" id="Hans_BeckAntonio_DuplàMartin_Jehne2011"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Hans Beck, Antonio Duplà, Martin Jehne <i><abbr class="abbr" title="et alii (et d’autres)">et al.</abbr></i>, <cite class="italique" lang="en">Consuls and Res Publica : Holding High Office in the Roman Republic</cite>, Cambridge University Press, <time>2011</time>, 376 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-107-00154-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-107-00154-1"><span class="nowrap">978-1-107-00154-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Consuls+and+Res+Publica&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.stitle=Holding+High+Office+in+the+Roman+Republic&rft.aulast=Beck&rft.aufirst=Hans&rft.au=Antonio+Dupl%C3%A0&rft.au=Martin+Jehne&rft.date=2011&rft.tpages=376&rft.isbn=978-1-107-00154-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Cébeillac-GervasoniChauvotMartin2003"><span class="ouvrage" id="Mireille_Cébeillac-GervasoniAlain_ChauvotJean-Pierre_Martin2003"><a href="/wiki/Mireille_C%C3%A9beillac-Gervasoni" title="Mireille Cébeillac-Gervasoni">Mireille Cébeillac-Gervasoni</a>, Alain Chauvot et Jean-Pierre Martin, <cite class="italique">Histoire romaine</cite>, Paris, Armand Colin, <time>2003</time>, 471 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-200-26587-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-200-26587-5"><span class="nowrap">2-200-26587-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+romaine&rft.place=Paris&rft.pub=Armand+Colin&rft.aulast=C%C3%A9beillac-Gervasoni&rft.aufirst=Mireille&rft.au=Alain+Chauvot&rft.au=Jean-Pierre+Martin&rft.date=2003&rft.tpages=471&rft.isbn=2-200-26587-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Chastagnol1994"><span class="ouvrage" id="André_Chastagnol1994"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Chastagnol" title="André Chastagnol">André Chastagnol</a>, <cite class="italique">L'évolution politique, sociale et économique du monde romain de Dioclétien à Julien : La mise en place du régime du Bas-Empire (284-363)</cite>, Sedes, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Regards sur l'histoire » (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 47), <time>1994</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1985), 394 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7181-3552-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7181-3552-2"><span class="nowrap">2-7181-3552-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=L%27%C3%A9volution+politique%2C+sociale+et+%C3%A9conomique+du+monde+romain+de+Diocl%C3%A9tien+%C3%A0+Julien+%3A+La+mise+en+place+du+r%C3%A9gime+du+Bas-Empire+%28284-363%29&rft.pub=Sedes&rft.aulast=Chastagnol&rft.aufirst=Andr%C3%A9&rft.date=1994&rft.tpages=394&rft.isbn=2-7181-3552-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="ChristolNony2003"><span class="ouvrage" id="Michel_ChristolDaniel_Nony2003"><a href="/wiki/Michel_Christol" title="Michel Christol">Michel Christol</a> et Daniel Nony, <cite class="italique">Rome et son empire, des origines aux invasions barbares</cite>, Paris, Hachette, <time>2003</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1974), 300 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-01-145542-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-01-145542-1"><span class="nowrap">2-01-145542-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+et+son+empire%2C+des+origines+aux+invasions+barbares&rft.place=Paris&rft.pub=Hachette&rft.aulast=Christol&rft.aufirst=Michel&rft.au=Daniel+Nony&rft.date=2003&rft.tpages=300&rft.isbn=2-01-145542-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Christol1986"><span class="ouvrage" id="Michel_Christol1986">Michel Christol, <cite class="italique">Essai sur l'évolution des carrières sénatoriales : deuxième moitié du <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle après J.-C.</cite>, Nouvelles Éditions Latines, <time>1986</time>, 354 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7233-0307-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7233-0307-1"><span class="nowrap">978-2-7233-0307-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=B3BBV7pbOxkC&printsec=frontcover">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Essai+sur+l%27%C3%A9volution+des+carri%C3%A8res+s%C3%A9natoriales+%3A+deuxi%C3%A8me+moiti%C3%A9+du+IIIe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle+apr%C3%A8s+J.-C.&rft.pub=Nouvelles+%C3%89ditions+Latines&rft.aulast=Christol&rft.aufirst=Michel&rft.date=1986&rft.tpages=354&rft.isbn=978-2-7233-0307-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li>Michael Crawford, <i>Roman Republican Coinage</i>, Cambridge University Press (1974–2001).</li> <li><span class="ouvrage" id="Degrassi1952"><span class="ouvrage" id="Attilio_Degrassi1952"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : italien">(it)</abbr> Attilio Degrassi, <cite class="italique" lang="it">I fasti consolari dell'impero romano : dal 30 avanti Cristo al 613 dopo Cristo</cite>, Rome, Edizioni di storia e letteratura, <time>1952</time>, 286 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=I+fasti+consolari+dell%27impero+romano&rft.place=Rome&rft.pub=Edizioni+di+storia+e+letteratura&rft.stitle=dal+30+avanti+Cristo+al+613+dopo+Cristo&rft.aulast=Degrassi&rft.aufirst=Attilio&rft.date=1952&rft.tpages=286&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Deniaux2001"><span class="ouvrage" id="Élisabeth_Deniaux2001">Élisabeth Deniaux, <cite class="italique">Rome, de la Cité-État à l'Empire, Institutions et vie politique</cite>, Paris, Hachette, <time>2001</time>, 256 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-01-017028-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-01-017028-8"><span class="nowrap">2-01-017028-8</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome%2C+de+la+Cit%C3%A9-%C3%89tat+%C3%A0+l%27Empire%2C+Institutions+et+vie+politique&rft.place=Paris&rft.pub=Hachette&rft.aulast=Deniaux&rft.aufirst=%C3%89lisabeth&rft.date=2001&rft.tpages=256&rft.isbn=2-01-017028-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Eck1970"><span class="ouvrage" id="Werner_Eck1970"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> Werner Eck, <cite class="italique" lang="de">Senatoren von Vespasian bis Hadrian. Prosopographische Untersuchungen mit Einschluss der Jahres- u. Provinzialfasten der Statthalter</cite>, Munich, Beck, <time>1970</time>, 284 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/3-406-03096-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/3-406-03096-3"><span class="nowrap">3-406-03096-3</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Senatoren+von+Vespasian+bis+Hadrian.+Prosopographische+Untersuchungen+mit+Einschluss+der+Jahres-+u.+Provinzialfasten+der+Statthalter&rft.place=Munich&rft.pub=Beck&rft.aulast=Eck&rft.aufirst=Werner&rft.date=1970&rft.tpages=284&rft.isbn=3-406-03096-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="JacquesScheid1999"><span class="ouvrage" id="François_JacquesJohn_Scheid1999"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Jacques_(historien)" title="François Jacques (historien)">François Jacques</a> et <a href="/wiki/John_Scheid" title="John Scheid">John Scheid</a>, <cite class="italique">Rome et l'intégration de l'Empire (44 av. J.-C.260 ap. J.-C.). Tome 1</cite>, PUF, <time>1999</time>, 480 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-044882-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-044882-2"><span class="nowrap">978-2-13-044882-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+et+l%27int%C3%A9gration+de+l%27Empire+%2844+av.+J.-C.260+ap.+J.-C.%29.+Tome+1&rft.pub=PUF&rft.aulast=Jacques&rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&rft.au=John+Scheid&rft.date=1999&rft.tpages=480&rft.isbn=978-2-13-044882-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Le_Glay1990"><span class="ouvrage" id="Marcel_Le_Glay1990"><a href="/wiki/Marcel_Le_Glay" title="Marcel Le Glay">Marcel <span class="nom_auteur">Le Glay</span></a>, <cite class="italique">Rome, grandeur et déclin de la République</cite>, Perrin, <time>1990</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-262-00751-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-262-00751-9"><span class="nowrap">2-262-00751-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome%2C+grandeur+et+d%C3%A9clin+de+la+R%C3%A9publique&rft.pub=Perrin&rft.aulast=Le+Glay&rft.aufirst=Marcel&rft.date=1990&rft.isbn=2-262-00751-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Grimal1981"><span class="ouvrage" id="Pierre_Grimal1981"><a href="/wiki/Pierre_Grimal" title="Pierre Grimal">Pierre Grimal</a>, <cite class="italique">La Civilisation romaine</cite>, Paris, Flammarion, <time>1981</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1960), 369 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-08-081101-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-08-081101-0"><span class="nowrap">2-08-081101-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Civilisation+romaine&rft.place=Paris&rft.pub=Flammarion&rft.aulast=Grimal&rft.aufirst=Pierre&rft.date=1981&rft.tpages=369&rft.isbn=2-08-081101-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Heurgon1993"><span class="ouvrage" id="Jacques_Heurgon1993"><a href="/wiki/Jacques_Heurgon" title="Jacques Heurgon">Jacques Heurgon</a>, <cite class="italique">Rome et la Méditerranée occidentale jusqu'aux guerres puniques</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Nouvelle Clio : l'histoire et ses problèmes » (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 7), <time>1993</time> (<abbr class="abbr" title="réimpression">réimpr.</abbr> 1980), <abbr class="abbr" title="troisième">3<sup>e</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1969), 477 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-045701-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-045701-0"><span class="nowrap">2-13-045701-0</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-045701-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-045701-5"><span class="nowrap">978-2-13-045701-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rbph_0035-0818_1970_num_48_1_2811_t1_0046_0000_2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+et+la+M%C3%A9diterran%C3%A9e+occidentale+jusqu%27aux+guerres+puniques&rft.place=Paris&rft.pub=Presses+universitaires+de+France&rft.edition=3&rft.aulast=Heurgon&rft.aufirst=Jacques&rft.date=1993&rft.tpages=477&rft.isbn=2-13-045701-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Hollard2010"><span class="ouvrage" id="Virginie_Hollard2010">Virginie Hollard, <cite class="italique">Le rituel du vote. Les assemblées du peuple romain</cite>, Paris, CNRS Éditions, <time>2010</time>, 292 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-271-06925-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-271-06925-2"><span class="nowrap">978-2-271-06925-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+rituel+du+vote.+Les+assembl%C3%A9es+du+peuple+romain&rft.place=Paris&rft.pub=CNRS+%C3%89ditions&rft.aulast=Hollard&rft.aufirst=Virginie&rft.date=2010&rft.tpages=292&rft.isbn=978-2-271-06925-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Hostein2008"><span class="ouvrage" id="Antony_Hostein2008">Antony Hostein, « <cite style="font-style:normal">Le consulat ordinaire à l’époque tétrarchique</cite> », <i>Bulletin de la Société Nationale des Antiquaires de France</i>,‎ <time>2008</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">209-224</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/bsnaf_0081-1181_2015_num_2008_1_12014">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Le+consulat+ordinaire+%C3%A0+l%E2%80%99%C3%A9poque+t%C3%A9trarchique&rft.jtitle=Bulletin+de+la+Soci%C3%A9t%C3%A9+Nationale+des+Antiquaires+de+France&rft.aulast=Hostein&rft.aufirst=Antony&rft.date=2008&rft.pages=209-224&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Leunissen1989"><span class="ouvrage" id="Paul_Leunissen1989"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> Paul Leunissen, <cite class="italique" lang="de">Konsuln und Konsulare in der Zeit von Commodus bis Severus Alexander (180 - 235 n. Chr.) : prosopographische Untersuchungen zur senatorischen Elite im römischen Kaiserreich</cite>, Amsterdam, J. C. Gieben, <time>1989</time>, 490 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/90-5063-028-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/90-5063-028-6"><span class="nowrap">90-5063-028-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Konsuln+und+Konsulare+in+der+Zeit+von+Commodus+bis+Severus+Alexander+%28180+-+235+n.+Chr.%29+%3A+prosopographische+Untersuchungen+zur+senatorischen+Elite+im+r%C3%B6mischen+Kaiserreich&rft.place=Amsterdam&rft.pub=J.+C.+Gieben&rft.aulast=Leunissen&rft.aufirst=Paul&rft.date=1989&rft.tpages=490&rft.isbn=90-5063-028-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Martin-De_Royer2002"><span class="ouvrage" id="Julie_Martin-De_Royer2002">Julie <span class="nom_auteur">Martin-De Royer</span>, <cite class="italique">Les Consuls et le Consulat des Flaviens aux Sévères (thèse de doctorat)</cite>, Paris, Université Paris-Sorbonne, <time>2002</time>, 2443 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+Consuls+et+le+Consulat+des+Flaviens+aux+S%C3%A9v%C3%A8res+%28th%C3%A8se+de+doctorat%29&rft.place=Paris&rft.pub=Universit%C3%A9+Paris-Sorbonne&rft.aulast=Martin-De+Royer&rft.aufirst=Julie&rft.date=2002&rft.tpages=2443&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="MischaMeier2002"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> MischaMeier, « <cite style="font-style:normal" lang="de">Das Ende des Konsulats im Jahr 541/42 und seine Gründe. Kritische Anmerkungen zur Vorstellung eines « Zeitalters Justinians »</cite> », <i><a href="/wiki/Zeitschrift_f%C3%BCr_Papyrologie_und_Epigraphik" title="Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik"><span class="lang-de" lang="de">Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik</span></a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 138,‎ <time>2002</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">277–299</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Das+Ende+des+Konsulats+im+Jahr+541%2F42+und+seine+Gr%C3%BCnde.+Kritische+Anmerkungen+zur+Vorstellung+eines+%C2%AB+Zeitalters+Justinians+%C2%BB&rft.jtitle=Zeitschrift+f%C3%BCr+Papyrologie+und+Epigraphik&rft.issue=138&rft.au=MischaMeier&rft.date=2002&rft.pages=277%E2%80%93299&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Mennen2011"><span class="ouvrage" id="Inge_Mennen2011"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Inge Mennen, <cite class="italique" lang="en">Power and status in the Roman Empire, AD 193-284</cite>, Boston, Brill, <time>2011</time>, 305 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-90-04-20359-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-90-04-20359-4"><span class="nowrap">978-90-04-20359-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=uZqQjkb07g8C&printsec=frontcover">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Power+and+status+in+the+Roman+Empire%2C+AD+193-284&rft.place=Boston&rft.pub=Brill&rft.aulast=Mennen&rft.aufirst=Inge&rft.date=2011&rft.tpages=305&rft.isbn=978-90-04-20359-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Morrisson2004"><span class="ouvrage" id="Cécile_Morrisson2004">Cécile Morrisson (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Le monde byzantin</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr> 1, Paris, PUF, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Nouvelle Clio – l’histoire et ses problèmes », <time>2004</time>, 486 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-052006-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-052006-5"><span class="nowrap">2-13-052006-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+monde+byzantin&rft.place=Paris&rft.pub=PUF&rft.aulast=Morrisson&rft.aufirst=C%C3%A9cile&rft.date=2004&rft.tpages=486&rft.isbn=2-13-052006-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Nicolet2001"><span class="ouvrage" id="Claude_Nicolet2001"><a href="/wiki/Claude_Nicolet" title="Claude Nicolet">Claude <span class="nom_auteur">Nicolet</span></a>, <cite class="italique">Rome et la conquête du monde méditerranéen 264–27 av. J.-C.</cite>, Paris, PUF, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Nouvelle Clio, l'Histoire et ses problèmes », <time>2001</time>, <abbr class="abbr" title="dixième">10<sup>e</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1979), 462 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-051964-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-051964-4"><span class="nowrap">2-13-051964-4</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rome+et+la+conqu%C3%AAte+du+monde+m%C3%A9diterran%C3%A9en+264%E2%80%9327+av.+J.-C.&rft.place=Paris&rft.pub=PUF&rft.edition=10&rft.aulast=Nicolet&rft.aufirst=Claude&rft.date=2001&rft.tpages=462&rft.isbn=2-13-051964-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Petit1974"><span class="ouvrage" id="Paul_Petit1974"><a href="/wiki/Paul_Petit" title="Paul Petit">Paul Petit</a>, <cite class="italique">Histoire générale de l’Empire romain</cite>, Seuil, <time>1974</time>, 799 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-002677-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-002677-5"><span class="nowrap">2-02-002677-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale+de+l%E2%80%99Empire+romain&rft.pub=Seuil&rft.aulast=Petit&rft.aufirst=Paul&rft.date=1974&rft.tpages=799&rft.isbn=2-02-002677-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Petit1971"><span class="ouvrage" id="Paul_Petit1971">Paul Petit, <cite class="italique">La paix romaine</cite>, Paris, PUF, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Nouvelle Clio – l’histoire et ses problèmes », <time>1971</time>, <abbr class="abbr" title="deuxième">2<sup>e</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1967)<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+paix+romaine&rft.place=Paris&rft.pub=PUF&rft.edition=2&rft.aulast=Petit&rft.aufirst=Paul&rft.date=1971&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="PielMinéo2011"><span class="ouvrage" id="Thierry_PielBernard_Minéo2011">Thierry Piel et Bernard Minéo, <cite class="italique">Et Rome devint une République</cite>, LEMME edit, <time>2011</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-917575-26-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-917575-26-0"><span class="nowrap">978-2-917575-26-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Et+Rome+devint+une+R%C3%A9publique&rft.pub=LEMME+edit&rft.aulast=Piel&rft.aufirst=Thierry&rft.au=Bernard+Min%C3%A9o&rft.date=2011&rft.isbn=978-2-917575-26-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Pina_Polo2011"><span class="ouvrage" id="Francisco_Pina_Polo2011"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Francisco <span class="nom_auteur">Pina Polo</span>, <cite class="italique" lang="en">The consul at Rome : the civil functions of the consuls in the Roman Republic</cite>, Rome, Cambridge University Press, <time>2011</time>, 379 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-521-19083-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-521-19083-1"><span class="nowrap">978-0-521-19083-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+consul+at+Rome&rft.place=Rome&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.stitle=the+civil+functions+of+the+consuls+in+the+Roman+Republic&rft.aulast=Pina+Polo&rft.aufirst=Francisco&rft.date=2011&rft.tpages=379&rft.isbn=978-0-521-19083-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Remondon1970"><span class="ouvrage" id="Roger_Remondon1970">Roger Remondon, <cite class="italique">La crise de l’Empire romain</cite>, Paris, PUF, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Nouvelle Clio – l’histoire et ses problèmes », <time>1970</time>, <abbr class="abbr" title="deuxième">2<sup>e</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr> <abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1964)<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+crise+de+l%E2%80%99Empire+romain&rft.place=Paris&rft.pub=PUF&rft.edition=2&rft.aulast=Remondon&rft.aufirst=Roger&rft.date=1970&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Syme1958"><span class="ouvrage" id="Ronald_Syme1958"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Ronald_Syme" title="Ronald Syme">Ronald Syme</a>, « <cite style="font-style:normal" lang="en">Consulates in absence</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">The Journal of Roman Studies</span></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 48 1/2,‎ <time>1958</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1–9</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Consulates+in+absence&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.issue=48+1%2F2&rft.aulast=Syme&rft.aufirst=Ronald&rft.date=1958&rft.pages=1%E2%80%939&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Vidman1982"><span class="ouvrage" id="Ladislav_Vidman1982"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : latin">(la)</abbr> Ladislav Vidman, <cite class="italique" lang="la">Fasti ostienses</cite>, Prague, Academiae Scientiarum Bohemoslovacae, <time>1982</time>, 159 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fasti+ostienses&rft.place=Prague&rft.pub=Academiae+Scientiarum+Bohemoslovacae&rft.aulast=Vidman&rft.aufirst=Ladislav&rft.date=1982&rft.tpages=159&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="CameronSchauer1982"><span class="ouvrage" id="Alan_CameronDiane_Schauer1982"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Alan_Cameron" title="Alan Cameron">Alan Cameron</a> et Diane Schauer, « <cite style="font-style:normal" lang="en">The last consul : <span class="lang-la" lang="la">Basilius</span> and his diptych</cite> » [« Le dernier consul : <span class="lang-la" lang="la">Basilius</span> et son diptyque »], <i><span class="lang-en" lang="en">The Journal of Roman Studies</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 72,‎ <time class="nowrap" datetime="1982-11" data-sort-value="1982-11">novembre 1982</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">126-145</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a> <span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307/299119">10.2307/299119</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+last+consul&rft.jtitle=The+Journal+of+Roman+Studies&rft.stitle=%3Cspan+class%3D%22lang-la%22+lang%3D%22la%22%3EBasilius%3C%2Fspan%3E+and+his+diptych&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Alan&rft.au=Diane+Schauer&rft.date=1982-11&rft.volume=72&rft.pages=126-145&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F299119&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AConsul+%28Rome+antique%29"></span></span></span>.</li></ul> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Rome_antique" title="Portail de la Rome antique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Portal_Ancient_Rome_icon.svg/24px-Portal_Ancient_Rome_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Portal_Ancient_Rome_icon.svg/36px-Portal_Ancient_Rome_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Portal_Ancient_Rome_icon.svg/48px-Portal_Ancient_Rome_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Rome_antique" title="Portail:Rome antique">Portail de la Rome antique</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Politique" title="Portail de la politique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/48px-Society.svg.png" decoding="async" width="48" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/72px-Society.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/96px-Society.svg.png 2x" data-file-width="96" data-file-height="38" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Politique" title="Portail:Politique">Portail de la politique</a></span> </span></li> </ul> <div id="article_de_qualite" class="bandeau-container metadata bandeau-simple bandeau-niveau-neutre" style="background-color:var(--couleur-fond-boite-grise, #f9f9f9); color:inherit;"><div class="bandeau-centrer"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css grosse-icone etoile-argent" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="noprint">Cet article est reconnu comme « <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Bons_articles" title="Wikipédia:Bons articles">bon article</a> » depuis sa <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&oldid=84903625">version du 4 novembre 2012</a><small> (<a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&oldid=84903625&diff=cur">comparer avec la version actuelle</a>)</small>. <br />Pour toute information complémentaire, consulter sa <a href="/wiki/Discussion:Consul_(Rome_antique)" title="Discussion:Consul (Rome antique)">page de discussion</a> et le <a href="/wiki/Discussion:Consul_(Rome_antique)/Bon_article" title="Discussion:Consul (Rome antique)/Bon article">vote l'ayant promu</a>.</div><div class="printcssonly">La version du 4 novembre 2012 de cet article a été reconnue comme « <b>bon article</b> », c'est-à-dire qu'elle répond à des critères de qualité concernant le style, la clarté, la pertinence, la citation des sources et l'illustration.</div> </div></div></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐868759585b‐jkzhx Cached time: 20250214184503 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 1.047 seconds Real time usage: 1.228 seconds Preprocessor visited node count: 30156/1000000 Post‐expand include size: 240239/2097152 bytes Template argument size: 50281/2097152 bytes Highest expansion depth: 18/100 Expensive parser function count: 2/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 96246/5000000 bytes Lua time usage: 0.241/10.000 seconds Lua memory usage: 5852644/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 996.297 1 -total 24.63% 245.376 2 Modèle:Références 24.56% 244.720 135 Modèle:Sfn 10.67% 106.336 99 Modèle:Langue 10.27% 102.272 105 Modèle:Référence_Harvard_sans_parenthèses 6.95% 69.217 37 Modèle:Ouvrage 6.86% 68.388 1 Modèle:Palette_Politique/Rome_antique 6.69% 66.644 119 Modèle:P. 6.57% 65.465 1 Modèle:Palette_Politique 6.34% 63.188 1 Modèle:Méta_infobox_navigation --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:22952:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250214184503 and revision id 221464261. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&oldid=221464261">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&oldid=221464261</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Magistrature_romaine" title="Catégorie:Magistrature romaine">Magistrature romaine</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Consul_romain" title="Catégorie:Consul romain">Consul romain</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Rome_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Rome antique/Articles liés">Portail:Rome antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Italie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Italie/Articles liés">Portail:Italie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Monde_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Monde antique/Articles liés">Portail:Monde antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique/Articles liés">Portail:Politique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article" title="Catégorie:Bon article">Bon article</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 26 décembre 2024 à 08:56.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Consul_(Rome_antique)" title="Spécial:Citer/Consul (Rome antique)">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Consul_(Rome_antique)&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Consul (Rome antique)</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>69 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b9576b97f-s5whh","wgBackendResponseTime":131,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.047","walltime":"1.228","ppvisitednodes":{"value":30156,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":240239,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":50281,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":18,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":96246,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 996.297 1 -total"," 24.63% 245.376 2 Modèle:Références"," 24.56% 244.720 135 Modèle:Sfn"," 10.67% 106.336 99 Modèle:Langue"," 10.27% 102.272 105 Modèle:Référence_Harvard_sans_parenthèses"," 6.95% 69.217 37 Modèle:Ouvrage"," 6.86% 68.388 1 Modèle:Palette_Politique/Rome_antique"," 6.69% 66.644 119 Modèle:P."," 6.57% 65.465 1 Modèle:Palette_Politique"," 6.34% 63.188 1 Modèle:Méta_infobox_navigation"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.241","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5852644,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-868759585b-jkzhx","timestamp":"20250214184503","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Consul (Rome antique)","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Consul_(Rome_antique)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q40779","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q40779","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-07-18T15:51:36Z","dateModified":"2024-12-26T07:56:57Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/98\/Roman_SPQR_banner.svg","headline":"fonction politique de la Rome antique"}</script> </body> </html>