CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="eo" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Jesuo de Nazaret - Vikipedio</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eowikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januaro","februaro","marto","aprilo","majo","junio","julio","aŭgusto","septembro","oktobro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"326c9a0d-7b77-48e8-901c-f2f8c377a636","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Jesuo_de_Nazaret","wgTitle":"Jesuo de Nazaret","wgCurRevisionId":8927897,"wgRevisionId":8927897,"wgArticleId":391246,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo","Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn","Artikoloj kun rompitaj ligiloj","Mortintoj en Jerusalemo","Viroj","Mortintoj en 30","Mortintoj la 7-an de aprilo","Homoj de la Nova Testamento","Kristanismo","Jesuo","Judoj"],"wgPageViewLanguage":"eo","wgPageContentLanguage":"eo","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Jesuo_de_Nazaret","wgRelevantArticleId":391246,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":8927897,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"eo","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"eo"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q51666","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.niceInfoboxes":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced", "ext.gadget.Rekta-ligilo-al-Komunejo","ext.gadget.DocTabs","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=eo&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.gadget.niceInfoboxes&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1775"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg/800px-Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1183"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg/640px-Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="946"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Jesuo de Nazaret - Vikipedio"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//eo.m.wikipedia.org/wiki/Jesuo_de_Nazaret"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redakti" href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedio (eo)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//eo.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Jesuo_de_Nazaret"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedio Atom-fonto" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Jesuo_de_Nazaret rootpage-Jesuo_de_Nazaret skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltu al enhavo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ĉefa menuo" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ĉefa menuo</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ĉefa menuo</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigado </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-desciption" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do"><span>Ĉefpaĝo</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portalo:Komunumo" title="Pri la projekto, kion vi povas fari, kie vi povas trovi ion"><span>Komunuma portalo</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Diskutejo"><span>Diskutejo</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Aktuala%C4%B5oj" title="Trovi fonajn informojn pri nunaj eventoj"><span>Aktualaĵoj</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj" title="Listo de la lastaj ŝanĝoj en la vikio. [r]" accesskey="r"><span>Lastaj ŝanĝoj</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Novaj_pa%C4%9Doj"><span>Novaj paĝoj</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Hazarda_pa%C4%9Do" title="Iri al hazarda paĝo [x]" accesskey="x"><span>Hazarda paĝo</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Helpo:Enhavo" title="La loko por eltrovi"><span>Helpo</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedio" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-eo.svg" style="width: 6.875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-eo.svg" width="109" height="13" style="width: 6.8125em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Ser%C4%89i" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Serĉi</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Serĉi tra Vikipedio" aria-label="Serĉi tra Vikipedio" autocapitalize="sentences" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specialaĵo:Serĉi"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Serĉi</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Personaj iloj"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspekto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspekto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo" class=""><span>Donaci</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Jesuo+de+Nazaret&returntoquery=section%3D12%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga" class=""><span>Krei konton</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Jesuo+de+Nazaret&returntoquery=section%3D12%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o" class=""><span>Ensaluti</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Pliaj agordoj" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Personaj iloj" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Personaj iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menuo de uzanto" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo"><span>Donaci</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Jesuo+de+Nazaret&returntoquery=section%3D12%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Krei konton</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Jesuo+de+Nazaret&returntoquery=section%3D12%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Ensaluti</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Paĝoj por elsalutitaj redaktistoj <a href="/wiki/Helpo:Enkonduko" aria-label="Lernu pli pri redaktado"><span>Lernu pli</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Miaj_kontribuoj" title="Listo de redaktoj faritaj el ĉi tiu IPa adreso [y]" accesskey="y"><span>Kontribuoj</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Mia_diskutpa%C4%9Do" title="Diskuto pri redaktoj sub tiu ĉi IP adreso [n]" accesskey="n"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Enhavo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Enhavo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">kaŝi</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Komenco</div> </a> </li> <li id="toc-Esploro_pri_la_historia_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Esploro_pri_la_historia_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Esploro pri la historia Jesuo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Esploro_pri_la_historia_Jesuo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Esploro pri la historia Jesuo subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Esploro_pri_la_historia_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Moderna_esploro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Moderna_esploro"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Moderna esploro</span> </div> </a> <ul id="toc-Moderna_esploro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Historia_kunteksto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_kunteksto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Historia kunteksto</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia_kunteksto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_persona_nomo_“Jesuo”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_persona_nomo_“Jesuo”"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>La persona nomo “Jesuo”</span> </div> </a> <ul id="toc-La_persona_nomo_“Jesuo”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lia_origina_familio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lia_origina_familio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Lia origina familio</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Lia_origina_familio-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Lia origina familio subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Lia_origina_familio-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Patro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Patro"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Patro</span> </div> </a> <ul id="toc-Patro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Patrino" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Patrino"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Patrino</span> </div> </a> <ul id="toc-Patrino-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fratoj_de_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fratoj_de_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Fratoj de Jesuo</span> </div> </a> <ul id="toc-Fratoj_de_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Maria_Magdalena" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Maria_Magdalena"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Maria Magdalena</span> </div> </a> <ul id="toc-Maria_Magdalena-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Naskiĝo_de_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Naskiĝo_de_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Naskiĝo de Jesuo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Naskiĝo_de_Jesuo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Naskiĝo de Jesuo subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Naskiĝo_de_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dato_de_la_naskiĝo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dato_de_la_naskiĝo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Dato de la naskiĝo</span> </div> </a> <ul id="toc-Dato_de_la_naskiĝo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Naskiĝoloko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Naskiĝoloko"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Naskiĝoloko</span> </div> </a> <ul id="toc-Naskiĝoloko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Origina_urbo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Origina_urbo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Origina urbo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Origina_urbo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Origina urbo subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Origina_urbo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_sinagogo_de_Nazareto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_sinagogo_de_Nazareto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>La sinagogo de Nazareto</span> </div> </a> <ul id="toc-La_sinagogo_de_Nazareto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Lingvo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lingvo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Lingvo</span> </div> </a> <ul id="toc-Lingvo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Misiista_rolo_de_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Misiista_rolo_de_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Misiista rolo de Jesuo</span> </div> </a> <ul id="toc-Misiista_rolo_de_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sociekonomia_stato_de_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sociekonomia_stato_de_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Sociekonomia stato de Jesuo</span> </div> </a> <ul id="toc-Sociekonomia_stato_de_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Personaj_kaj_instruaj_stiltrajtoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Personaj_kaj_instruaj_stiltrajtoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Personaj kaj instruaj stiltrajtoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Personaj_kaj_instruaj_stiltrajtoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_Baptistaj_kaj_Esenaj_influoj_en_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_Baptistaj_kaj_Esenaj_influoj_en_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>La Baptistaj kaj Esenaj influoj en Jesuo</span> </div> </a> <ul id="toc-La_Baptistaj_kaj_Esenaj_influoj_en_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eniro_en_Jerusalemon" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Eniro_en_Jerusalemon"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Eniro en Jerusalemon</span> </div> </a> <ul id="toc-Eniro_en_Jerusalemon-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_lastaj_tagoj_de_Jesuo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_lastaj_tagoj_de_Jesuo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>La lastaj tagoj de Jesuo</span> </div> </a> <ul id="toc-La_lastaj_tagoj_de_Jesuo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_resurekto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_resurekto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>La resurekto</span> </div> </a> <ul id="toc-La_resurekto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moderna_ekzegezo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Moderna_ekzegezo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Moderna ekzegezo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Moderna_ekzegezo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Moderna ekzegezo subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Moderna_ekzegezo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mita_kaj_la_kritika_teorio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mita_kaj_la_kritika_teorio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.1</span> <span>Mita kaj la kritika teorio</span> </div> </a> <ul id="toc-Mita_kaj_la_kritika_teorio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_helenisma_heroo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_helenisma_heroo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.2</span> <span>Jesuo helenisma heroo</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_helenisma_heroo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_revoluciulo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_revoluciulo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.3</span> <span>Jesuo revoluciulo</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_revoluciulo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_majstro_de_saĝo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_majstro_de_saĝo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.4</span> <span>Jesuo majstro de saĝo</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_majstro_de_saĝo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_inspiriĝinta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_inspiriĝinta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.5</span> <span>Jesuo inspiriĝinta</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_inspiriĝinta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_profeto_de_la_socia_ŝanĝebleco" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_profeto_de_la_socia_ŝanĝebleco"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.6</span> <span>Jesuo profeto de la socia ŝanĝebleco</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_profeto_de_la_socia_ŝanĝebleco-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_apokalipsa_profeto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_apokalipsa_profeto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.7</span> <span>Jesuo apokalipsa profeto</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_apokalipsa_profeto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jesuo_la_savanto_kiel_Sendito_de_Dio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jesuo_la_savanto_kiel_Sendito_de_Dio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.8</span> <span>Jesuo la savanto kiel Sendito de Dio</span> </div> </a> <ul id="toc-Jesuo_la_savanto_kiel_Sendito_de_Dio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Referencoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>Referencoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literaturo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literaturo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">18</span> <span>Literaturo</span> </div> </a> <ul id="toc-Literaturo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vidu_ankaŭ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vidu_ankaŭ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19</span> <span>Vidu ankaŭ</span> </div> </a> <ul id="toc-Vidu_ankaŭ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eksteraj_ligiloj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Eksteraj_ligiloj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">20</span> <span>Eksteraj ligiloj</span> </div> </a> <ul id="toc-Eksteraj_ligiloj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Enhavo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝaltu la enhavtabelon" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ŝaltu la enhavtabelon</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Jesuo de Nazaret</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Iru al artikolo en alia lingvo. Havebla en 33 lingvo" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-33" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">33 lingvoj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D9%8A" title="يسوع التاريخي — araba" lang="ar" hreflang="ar" data-title="يسوع التاريخي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="araba" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D9%89" title="يسوع التاريخى — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يسوع التاريخى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Jes%C3%BAs_hist%C3%B2ric" title="Jesús històric — kataluna" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Jesús històric" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataluna" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Historick%C3%BD_Je%C5%BE%C3%AD%C5%A1" title="Historický Ježíš — ĉeĥa" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Historický Ježíš" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ĉeĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_historiske_Jesus" title="Den historiske Jesus — dana" lang="da" hreflang="da" data-title="Den historiske Jesus" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dana" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Jesus_von_Nazaret" title="Jesus von Nazaret — germana" lang="de" hreflang="de" data-title="Jesus von Nazaret" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="germana" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Historical_Jesus" title="Historical Jesus — angla" lang="en" hreflang="en" data-title="Historical Jesus" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angla" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Jes%C3%BAs_hist%C3%B3rico" title="Jesús histórico — hispana" lang="es" hreflang="es" data-title="Jesús histórico" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hispana" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C_(%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C)" title="عیسی (شخصیت تاریخی) — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="عیسی (شخصیت تاریخی)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Historiallinen_Jeesus" title="Historiallinen Jeesus — finna" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Historiallinen Jeesus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finna" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9sus_de_Nazareth" title="Jésus de Nazareth — franca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Jésus de Nazareth" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="franca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Jiises_faan_Nazareth" title="Jiises faan Nazareth — nord-frisa" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Jiises faan Nazareth" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="nord-frisa" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Jezus_(histoarysk)" title="Jezus (histoarysk) — okcident-frisa" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Jezus (histoarysk)" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="okcident-frisa" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Povijesni_Isus" title="Povijesni Isus — kroata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Povijesni Isus" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Jesus_historic" title="Jesus historic — Interlingvao" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Jesus historic" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingvao" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Yesus_sebagai_tokoh_dalam_sejarah" title="Yesus sebagai tokoh dalam sejarah — indonezia" lang="id" hreflang="id" data-title="Yesus sebagai tokoh dalam sejarah" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezia" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9_storico" title="Gesù storico — itala" lang="it" hreflang="it" data-title="Gesù storico" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="itala" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%8A%E3%82%B6%E3%83%AC%E3%81%AE%E3%82%A4%E3%82%A8%E3%82%B9" title="ナザレのイエス — japana" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ナザレのイエス" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japana" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%97%AD%EC%82%AC%EC%A0%81_%EC%98%88%EC%88%98" title="역사적 예수 — korea" lang="ko" hreflang="ko" data-title="역사적 예수" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="korea" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jesoa_ara-tantara" title="Jesoa ara-tantara — malagasa" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jesoa ara-tantara" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malagasa" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Jesus_vun_Nazaret" title="Jesus vun Nazaret — platgermana" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Jesus vun Nazaret" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="platgermana" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(historisch)" title="Jezus (historisch) — nederlanda" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Jezus (historisch)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="nederlanda" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9sus_d%27_Nazareth" title="Jésus d' Nazareth — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Jésus d' Nazareth" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezus_historyczny" title="Jezus historyczny — pola" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Jezus historyczny" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="pola" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Jesus_hist%C3%B3rico" title="Jesus histórico — portugala" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Jesus histórico" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugala" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Isus_cel_istoric" title="Isus cel istoric — rumana" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Isus cel istoric" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumana" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Исторический Иисус Христос — rusa" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Исторический Иисус Христос" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rusa" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Historijski_Isus" title="Historijski Isus — serbo-Kroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Historijski Isus" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-Kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Historical_Jesus" title="Historical Jesus — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Historical Jesus" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Istorijski_Isus" title="Istorijski Isus — serba" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Istorijski Isus" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serba" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Tarih%C3%AE_%C4%B0sa" title="Tarihî İsa — turka" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Tarihî İsa" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turka" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%86%D1%81%D1%83%D1%81" title="Історичний Ісус — ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Історичний Ісус" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraina" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8E%86%E5%8F%B2%E4%B8%AD%E7%9A%84%E8%80%B6%E7%A8%A3" title="历史中的耶稣 — ĉina" lang="zh" hreflang="zh" data-title="历史中的耶稣" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ĉina" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51666#sitelinks-wikipedia" title="Redakti interlingvajn ligilojn" class="wbc-editpage">Redakti ligilojn</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Nomspacoj"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jesuo_de_Nazaret" title="Vidi la artikolon [c]" accesskey="c"><span>Artikolo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Diskuto:Jesuo_de_Nazaret" rel="discussion" title="Diskuto pri la artikolo [t]" accesskey="t"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝanĝi lingvan varianton" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Esperanto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vidoj"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jesuo_de_Nazaret"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=history" title="Antaŭaj versioj de ĉi tiu paĝo. [h]" accesskey="h"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Iloj" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Iloj</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Pliaj opcioj" > <div class="vector-menu-heading"> Agoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Jesuo_de_Nazaret"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=history"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ĝenerale </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kio_ligas_%C4%89i_tien%3F/Jesuo_de_Nazaret" title="Listo de ĉiuj vikiaj paĝoj kiuj ligas ĉi tien [j]" accesskey="j"><span>Ligiloj ĉi tien</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Rilataj_%C5%9Dan%C4%9Doj/Jesuo_de_Nazaret" rel="nofollow" title="Lastaj ŝanĝoj en paĝoj kiuj ligas al ĉi tiu paĝo [k]" accesskey="k"><span>Rilataj ŝanĝoj</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=eo" title="Alŝuti dosierojn [u]" accesskey="u"><span>Alŝuti dosieron</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Specialaj_pa%C4%9Doj" title="Listo de ĉiuj specialaj paĝoj [q]" accesskey="q"><span>Specialaj paĝoj</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&oldid=8927897" title="Porĉiama ligilo al ĉi versio de la paĝo"><span>Konstanta ligilo</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=info" title="Pli da informo pri ĉi tiu paĝo"><span>Informoj pri la paĝo</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Citi&page=Jesuo_de_Nazaret&id=8927897&wpFormIdentifier=titleform" title="Informoj pri kiel citi ĉi tiun paĝon"><span>Citi ĉi tiun artikolon</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DJesuo_de_Nazaret%26section%3D12%26veaction%3Dedit"><span>Akiri mallongigitan URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:QrCode&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DJesuo_de_Nazaret%26section%3D12%26veaction%3Dedit"><span>Elŝutu QR-kodon</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Presi/elporti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Jesuo+de+Nazaret"><span>Krei libron</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:DownloadAsPdf&page=Jesuo_de_Nazaret&action=show-download-screen"><span>Elŝuti kiel PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&printable=yes" title="Presebla versio de tiu ĉi paĝo [p]" accesskey="p"><span>Presebla versio</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En aliaj projektoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jesus_and_history" hreflang="en"><span>Vikimedia Komunejo</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51666" title="Ligilo al konektita datuma ero [g]" accesskey="g"><span>Ero en Vikidatumoj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspekto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">kaŝi</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">El Vikipedio, la libera enciklopedio</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="eo" dir="ltr"><div> <table cellspacing="8" cellpadding="0" class="apartigilo" style="width: 100%; font-size: 95%; margin-bottom: 1em; position:relative; font-style:italic;"> <tbody><tr> <td style="width: 26px; vertical-align: middle;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Helpo:Apartigiloj" title="Helpo:Apartigiloj"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/25px-Disambig-dark.svg.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/38px-Disambig-dark.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/50px-Disambig-dark.svg.png 2x" data-file-width="444" data-file-height="340" /></a></span> </td> <td>Tiu ĉi artikolo temas pri la historia persono <b>Jesuo de Nazaret</b>. Pri la kristana kredo pri li vidu ĉe: <a href="/wiki/Jesuo_Kristo" title="Jesuo Kristo">Jesuo Kristo</a>. </td></tr></tbody></table> </div> <table class="infobox vcard" width="280" style="width:23em; <--Bv ne ŝanĝi tiun ĉi larĝon, por ke estu la sama larĝeco ĉe ĉiuj ŝablonoj-informkesto, se aperas du ŝablonoj unu sub la alia. Dankon. !--> font-size: 90%; -moz-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; -webkit-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; box-shadow: 4px 4px 4px #CCC;"> <tbody><tr> <th style="color: #000000; background-color:#cbe; font-family:Monotype Corsiva, serif; font-size: 150%;" align="center" colspan="3" class="kaplinio persono"><span class="fn"><b>Jesuo de Nazaret</b></span> </th></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Good_Shepherd_(Callisto_catacomb).jpg" class="mw-file-description" title="Jesuo kiel Bona Paŝtisto, frukristana pentraĵo en Romo, ĉirkaŭ 250"><img alt="Jesuo kiel Bona Paŝtisto, frukristana pentraĵo en Romo, ĉirkaŭ 250" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg/250px-Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg" decoding="async" width="250" height="370" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg/375px-Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg/500px-Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg 2x" data-file-width="1182" data-file-height="1748" /></a></span> <div>Jesuo kiel <a href="/wiki/Bona_Pa%C5%9Dtisto" title="Bona Paŝtisto">Bona Paŝtisto</a>, frukristana pentraĵo en Romo, ĉirkaŭ 250</div> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"> </td></tr> <tr> <th align="center" style="background-color:#ddd" colspan="2">Persona informo </th></tr> <tr> <td><b>Naskiĝo</b> </td> <td>ĉ. <a href="/wiki/%E2%88%927" class="mw-redirect" title="−7">7</a> / <a href="/wiki/%E2%88%924" class="mw-redirect" title="−4">4 a.Kr.</a><br />en <a href="/wiki/Nazareto" title="Nazareto">Nazareto</a> </td></tr> <tr> <td><b>Morto</b> </td> <td>ĉ. <a href="/wiki/30" title="30">30</a> / <a href="/wiki/31" title="31">31 p.Kr.</a><br />en <a href="/wiki/Jerusalemo" title="Jerusalemo">Jerusalemo</a> </td></tr> <tr> <td><b>Mortis pro</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Mortpuno" title="Mortpuno">Mortpuno</a> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P1196" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P1196" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td><b>Mortis per</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Krucumado" title="Krucumado">Krucumado</a> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P509" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P509" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td valign="top"><b>Religio</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Judismo" title="Judismo">judismo</a> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P140" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/Etno" title="Etno">Etno</a></b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judoj</a> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P172" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/Lingvo" title="Lingvo">Lingvoj</a></b> </td> <td>juda palestina aramea lingvo • <a href="/wiki/Biblia_hebrea" title="Biblia hebrea">Biblia Hebrea</a> • <a href="/wiki/Kojnea_greka_lingvo" title="Kojnea greka lingvo">kojnea greka</a> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P1412" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td><b>Ŝtataneco</b> </td> <td class="wikidata-content">sen valoro <small> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P27" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></small> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P27" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <th align="center" style="background-color:#ddd" colspan="2">Familio </th></tr> <tr> <td valign="top"><b>Patro</b> </td> <td><a href="/wiki/Jozefo_de_Nazareto" title="Jozefo de Nazareto">Jozefo de Nazareto</a> </td></tr> <tr> <td valign="top"><b>Patrino</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Maria_(patrino_de_Jesuo)" title="Maria (patrino de Jesuo)">Maria, patrino de Jesuo</a> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P25" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P25" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td valign="top"><b>Gefratoj</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Jakobo_la_Justulo" title="Jakobo la Justulo">Jakobo la Justulo</a>, <a href="/wiki/Jozefo_(parenco_de_Jesuo)" title="Jozefo (parenco de Jesuo)">Jozefo</a>, <a href="/wiki/Judas_(parenco_de_Jesuo)" title="Judas (parenco de Jesuo)">Judaso, frato de Jesuo</a> kaj <a href="/wiki/Simon_(parenco_de_Jesuo)" title="Simon (parenco de Jesuo)">Simono, frato de Jesuo</a> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P3373" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P3373" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="background-color:#DDDDDD;">Profesio </th></tr> <tr> <td><b>Okupo</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Predikisto" title="Predikisto">predikisto</a> <small></small><br /><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2518689" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q2518689"><span style="color:#5f9cbb;">folklora kuracisto</span></a> <small></small><br /><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q8359428" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q8359428"><span style="color:#5f9cbb;">socia aktivisto</span></a> <small> <span class="penicon"><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666?uselang=eo#P106" title="Redakti la valoron en Wikidata"><img alt="Redakti la valoron en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></small> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P106" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td valign="top"><b>Aktiva en</b> </td> <td class="wikidata-content"><a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a> • <a href="/wiki/Judeo_(romia_provinco)" title="Judeo (romia provinco)">Judeo</a> <sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666#P937" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td></tr> <tr> <td style="text-align:left; background-color:#eeeeee; color:#000000;"><sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666" class="extiw" title="d:Q51666">vd</a></sup> </td> <td style="text-align:left; background-color:#eeeeee; color:#000000;"><b>Fonto: <a href="/wiki/Vikidatumoj" title="Vikidatumoj">Vikidatumoj</a></b> </td></tr> <tr><td class="shangu-shablonon infoboximage" colspan="2" style="text-align:center;padding:0 0.2em 0.2em 0.2em"><div class="noprint toccolours" style="border:2px solid #a2a9b1;padding:5px;background-color:#cbe;color:black;font-size:xx-small;font-weight:normal"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51666" title="d:Q51666"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/15px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/23px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a><figcaption></figcaption></figure><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Vikipedio:Informkestoj" title="Vikipedio:Informkestoj"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/15px-Information_icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/23px-Information_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/30px-Information_icon.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></a><figcaption></figcaption></figure><span class="noprint plainlinksneverexpand" style="text-align:center"><a href="/wiki/%C5%9Cablono:Informkesto_gravulo" title="Ŝablono:Informkesto gravulo">v</a> • <a href="/wiki/%C5%9Cablono-Diskuto:Informkesto_gravulo" title="Ŝablono-Diskuto:Informkesto gravulo">d</a> • <a class="external text" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Cablono%3AInformkesto_gravulo&action=edit">r</a></span></div></td></tr> </tbody></table> <p><b>Jesuo</b>, ankaŭ nomata <b>Jesuo de Nazaret</b> (<a href="/wiki/Aramea_lingvo" title="Aramea lingvo">aramee</a> <span class="lang-arc" lang="arc">ישוע</span> ܝܫܘܥ, <i>Jēŝūʿ</i>, grekigite <span class="lang-grc" lang="grc">Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος</span>; naskiĝis inter la jaroj <a href="/wiki/%E2%88%927" class="mw-redirect" title="−7">7</a> kaj <a href="/wiki/%E2%88%924" class="mw-redirect" title="−4">4 a.Kr.</a> probable en <a href="/wiki/Nazaret" class="mw-redirect" title="Nazaret">Nazaret</a>, mortis ĉirkaŭ la jaroj <a href="/wiki/30" title="30">30</a> aŭ <a href="/wiki/31" title="31">31</a> en <a href="/wiki/Jerusalemo" title="Jerusalemo">Jerusalemo</a>) estis <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">juda</a> migranta <a href="/wiki/Prediko" title="Prediko">predikanto</a>. Ekde ĉirkaŭ la jaro 28 li ekaperis publike en <a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a> kaj <a href="/wiki/Judeo" title="Judeo">Judeo</a>. Du aŭ tri jarojn poste li estis <a href="/wiki/Krucumado" title="Krucumado">krucumita</a> en <a href="/wiki/Jerusalemo" title="Jerusalemo">Jerusalemo</a> de romiaj soldatoj laŭ ordono de la <a href="/wiki/Romio" title="Romio">romia</a> <a href="/wiki/Prefekto" title="Prefekto">prefekto</a> <a href="/wiki/Poncio_Pilato" class="mw-redirect" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a>. </p><p>La <a href="/wiki/Nova_Testamento" title="Nova Testamento">Nova Testamento</a> (NT) estas la plej grava fonto pri Jesuo, kaj por religio kaj por <a href="/wiki/Esploro_pri_la_historieco_de_Jesuo" title="Esploro pri la historieco de Jesuo">esploro pri la historieco de Jesuo</a>. Laŭ la NT, Jesuo alvokis sekvantojn, proklamis al la tiutempaj <a href="/wiki/Judismo" title="Judismo">judoj</a> la baldaŭ venontan regnon de Dio kaj tial alvokis sian popolon al pento. Post lia morto liaj sekvantoj proklamis lin kiel <a href="/wiki/Jesuo_Kristo" title="Jesuo Kristo">Jesuo Kristo</a>, la Savanto, la <a href="/wiki/Mesio" title="Mesio">Mesio</a> kaj <a href="/wiki/Filo_de_Dio" title="Filo de Dio">filo de Dio</a>, <a href="/wiki/Resurekto" class="mw-redirect" title="Resurekto">resurektinta</a> de morto. El tio estiĝis nova mond<a href="/wiki/Religio" title="Religio">religio</a>, la <a href="/wiki/Kristanismo" title="Kristanismo">kristanismo</a>. Ankaŭ ekster kristanismo li fariĝis signifa. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Esploro_pri_la_historia_Jesuo">Esploro pri la historia Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=1" title="Redakti sekcion: Esploro pri la historia Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=1" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Esploro pri la historia Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r8860200">.mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#f9f9f9;border:1px solid #aaa;padding:0.5em;font-style:italic}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}html.skin-theme-clientpref-light .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#F9F9F9;color:black;border:1px solid #AAAAAA}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}}</style> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Esploro_pri_la_historieco_de_Jesuo" title="Esploro pri la historieco de Jesuo">Esploro pri la historieco de Jesuo</a>.</div> <p>Fidindaj historiaj informoj pri lia vivo mankas, sed multaj rakontoj pri lia vivo estas kolektitaj en kvar <a href="/wiki/Evangelio" title="Evangelio">evangelioj</a>: la unuaj kvar libroj de la <a href="/wiki/Nova_testamento" class="mw-redirect" title="Nova testamento">Nova testamento</a> de la kristana <a href="/wiki/Biblio" title="Biblio">Biblio</a>. </p><p><b>Jesuo historia,</b> aŭ <i>“Jesuo de la historio,”</i> estas la jesua figuro rezultanta el la provoj por rekonstrui lian figuron de <a href="/wiki/Jesuo" class="mw-redirect" title="Jesuo">Jesuo</a> per la modernaj <a href="/wiki/Biblia_hermene%C5%ADtiko" title="Biblia hermeneŭtiko">historiaj-kritikaj metodoj</a>, nome pere de la kritika elstudo de la antikvaj tekstoj kaj la komparo kun la <a href="/wiki/Historio" title="Historio">historiaj</a> kunteksto kaj kulturo de la ilia epoko. </p><p>La “historia Jesuo” estas specifa produkto de la moderneco, kaj religia kaj pure kultura, naskiĝinta kaj el la postulo pliprofundigi la historiajn sciendaĵojn kaj el la neceso adapti la eblajn legojn pri la figuro de la Nazaretano al la novaj kulturaj modeloj <sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. La ekmarŝo de la historia esploro komenciĝis ĉe la fino de la <a href="/wiki/18-a_jarcento" title="18-a jarcento">18-a jarcento</a>, per publikigo de la studoj de <a href="/wiki/Hermann_Samuel_Reimarus" title="Hermann Samuel Reimarus">Reimarus</a> kaj artikoliĝis laŭ diversaj fazoj (vidu ĉe <a href="/wiki/Esploro_pri_la_historia_Jesuo" title="Esploro pri la historia Jesuo">Esploro pri la historia Jesuo</a>)<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Moderna_esploro">Moderna esploro</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=2" title="Redakti sekcion: Moderna esploro" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=2" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Moderna esploro"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La moderna esploro pri la tieldirita “Jesuo de la historio” baziĝas sur la ampleksa aparato de la prakristanaj fontoj, kaj <a href="/wiki/Biblia_kanono" title="Biblia kanono">kanonaj</a> kaj <a href="/wiki/Apokrifoj" title="Apokrifoj">apokrifaj</a>, kaj sur la kritika komparo de tiuj fontoj kun la ebla dokumentado hebrea kaj romia-helenisma de la samepoko por ebligi la diskriminon inter la eventoj rekondukeblaj al la historiaj personoj el tiuj rilatigeblaj al la “Jesuo de la kredo”. La precipa moderna defio konsistas, fakte, en la komparo de la fontoj temantaj pri Jesuo ilin referencante al la arkeologia, kultura kaj politika kuntekstoj de la <a href="/wiki/1-a_jarcento" title="1-a jarcento">1-a jarcento</a>. </p><p>La moderna esploro, kiu emas integrigi la historian-kritikan metodon per la sinturno al aliaj metodologioj uzitaj en aliaj sciencoj kiel tiuj <a href="/wiki/Sociologio" title="Sociologio">sociaj</a>, <a href="/wiki/Antropologio" title="Antropologio">antropologiaj</a>, <a href="/wiki/Psikologio" title="Psikologio">psikologiaj</a>, metas apartan emfazon en la evidentigo de la <a href="/wiki/Judismo" title="Judismo">hebreeco</a> de Jesuo. Alia karakterizo estas la plilarĝigo, internacia kaj plurkonfesia, de la esploro, en kiu jam elstaras la bibliaj fakoj de la centoj da <a href="/wiki/Pontifikaj_Universitatoj" title="Pontifikaj Universitatoj">katolikaj priteologiaj universitatoj</a>, krom tiuj protestantaj kaj aliekleziaj. <sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_kunteksto">Historia kunteksto</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=3" title="Redakti sekcion: Historia kunteksto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=3" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Historia kunteksto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:First_century_Iudaea_province.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/First_century_Iudaea_province.gif/300px-First_century_Iudaea_province.gif" decoding="async" width="300" height="413" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/First_century_Iudaea_province.gif/450px-First_century_Iudaea_province.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c7/First_century_Iudaea_province.gif 2x" data-file-width="575" data-file-height="792" /></a><figcaption>Judujo kaj Galileo en la <a href="/wiki/1-a_jarcento" title="1-a jarcento">1-a jarcento</a>.</figcaption></figure> <p>Tiuepoke la hebrea teritorio etendiĝis proksimume al la <a href="/w/index.php?title=Pereo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pereo (paĝo ne ekzistas)">Pereo</a>, <a href="/wiki/Judujo" class="mw-redirect" title="Judujo">Judujo</a> unuflanke kaj <a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a> aliflanke. <a href="/wiki/Samario_(geografio)" title="Samario (geografio)">Samario</a>, (ĉiama disidenta el la kultura komunumo de Jerusalemo), en la mezo, estis ekskludiĝinta el unu el la diversaj regnaj teritorioj. </p><p>La morto de <a href="/wiki/Herodo_la_Granda" title="Herodo la Granda">Herodo la Granda</a> en la <a href="/wiki/-4" title="-4">jaro 4-a a.K.</a> ege malfortigis la romian kontrolon sur la zono pro la komplika heredo de la trono inter la tri filoj: <a href="/wiki/Herodo_Ar%C4%A5elao" title="Herodo Arĥelao">Herodo Arĥelao</a> (etnarko kaj reĝo de Judujo, Samario kaj <a href="/wiki/Edomo" title="Edomo">Edomo</a>), detronigita en la <a href="/wiki/6" title="6">jaro 6-a p.K.</a> pro montrata nekapablo, <a href="/wiki/Herodo_Antipa" title="Herodo Antipa">Herodo Antipa</a> (tetrarko kaj reĝo de Pereo kaj Galileo ĝis <a href="/wiki/19" title="19">19</a>, <a href="/wiki/Filipo_(Herodo)" title="Filipo (Herodo)">Filipo</a> (tetrarko kaj reĝo, ĝis la morto en <a href="/wiki/34" title="34">34</a>, de la teritorioj nordorientaj: Golanitido, Trakonitido, Bataneo). </p><p><a href="/w/index.php?title=Judaso_la_Galilea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Judaso la Galilea (paĝo ne ekzistas)">Judaso la Galilea</a> (vokmaniero uzita de la romianoj ĉar en Galilea troviĝis la plej fortaj bazoj de la insurekcio, al kiu aldonendas nacia kaj religia implikadoj ĉar la heroda dinastio estis araba kaj ne hebrea), filo de Ezekio, <a href="/wiki/Hasmoneoj" class="mw-redirect" title="Hasmoneoj">Hasmoneo</a> pretendanta al la trono de Jerusalemo, profite de la situacio kaj kune kun armeo formita de eseno-zelotoj, atakis la romianojn de Jerusalemo kaj provokis tujan reagon kiu konkludiĝis nur post tri intervenoj de <a href="/wiki/Varus" class="mw-redirect" title="Varus">Varus</a>, prokonsulo en <a href="/wiki/Sirio" title="Sirio">Sirio</a>. La romia subpremo estis feroca; la krucumado de ĉirkaŭ 2000 ribeluloj estos kaŭzo de malamo de hebreoj kontraŭ la romia armeo. </p><p>Paciginte, nur portempe, la ribelon, en la <a href="/wiki/7" title="7">jaro 7-a p. K.</a>, la romianoj decidis administre kaj fiske reorganizi Judujon (kiu pasas en Tributodeva Regno al la rango de <a href="/w/index.php?title=Imperia_Provinco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imperia Provinco (paĝo ne ekzistas)">Imperia Provinco</a> startigante tiucele popolnombradon por la aplikado de tiu kiu estis la plej malamata imposto, nome la “<a href="/w/index.php?title=Testatico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Testatico (paĝo ne ekzistas)">Testatico</a>” aplikenda ne sur la profito sed sur la “kapo”. </p><p>Reinspektanto de la popolnombro estis mem la prokonsulo de Sirio, <a href="/w/index.php?title=Publio_Sulpicio_Quirinio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Publio Sulpicio Quirinio (paĝo ne ekzistas)">Publio Sulpicio Quirinio</a>, senpera superulo de la <a href="/w/index.php?title=Romia_prefekto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romia prefekto (paĝo ne ekzistas)">romia prefekto</a> kaj de la herodaj tetrarkoj. Tiu popolnombro estis la sparko kiu flamigis la faman ribelon kaj kaŭzis la morton de Judaso Galilea. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_persona_nomo_“Jesuo”"><span id="La_persona_nomo_.E2.80.9CJesuo.E2.80.9D"></span>La persona nomo “Jesuo”</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=4" title="Redakti sekcion: La persona nomo “Jesuo”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=4" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La persona nomo “Jesuo”"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La plej granda parto de la okcidentaj fontoj, devenantaj el la <a href="/wiki/Latina_lingvo" title="Latina lingvo">latina lingvo</a>, estas en akordo en la utiligo de la nomo <i>Iesus</i>, nomo ofta en la hebrea mondo de la <a href="/wiki/1-a_jarcento" title="1-a jarcento">1-a jarcento</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Laŭ la <a href="/wiki/Greka_alfabeto" title="Greka alfabeto">greka alfabeto</a>, kiel troviĝas en la <a href="/wiki/Nova_Testamento" title="Nova Testamento">Nova Testamento</a>, la nomo estas ᾿Ιησοῦς. Se apliki la plej probablan prononcon de la klasika greka, ĝi eldiriĝus JESUS, sed la Nova Testamento estis skribita en la <a href="/wiki/Kojnea_greka_lingvo" title="Kojnea greka lingvo">kojneo</a>, en kiu probable la prononco estis ne la sama. Tamen la latina “Jesus” kreis en Okcidento ian stabilecon. </p><p>En la <a href="/wiki/Nova_Testamento" title="Nova Testamento">Nova Testamento</a>, Jesuo estas nomita plurfoje <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikve-greke</a> <i><span class="lang-grc" lang="grc">Ναζωραῖος</span></i>, « ‘’Nazoraiano’’ »<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Troviĝas ankaŭ <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikve-greke</a> <i><span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρηνός</span></i> « <i>Nazaretano</i> »<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, t.e. “la homo de la vilaĝo <a href="/wiki/Nazareto" title="Nazareto">Nazareto</a>"<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. De tio originas la esprimon <b>Jesuo de Nazareto</b>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lia_origina_familio">Lia origina familio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=5" title="Redakti sekcion: Lia origina familio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=5" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Lia origina familio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Patro">Patro</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=6" title="Redakti sekcion: Patro" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=6" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Patro"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ambaŭ rakontoj pri la infanaĝo, en la <a href="/wiki/Evangelio_la%C5%AD_Mateo" title="Evangelio laŭ Mateo">Evangelio laŭ Mateo</a> kaj en la <a href="/wiki/Evangelio_la%C5%AD_Luko" title="Evangelio laŭ Luko">Evangelio laŭ Luko</a>, akordas en la aserto laŭ kiu lia patrino estis <a href="/wiki/Maria_(patrino_de_Jesuo)" title="Maria (patrino de Jesuo)">Maria</a> kaj ŝia edzo estis faristo <a href="/wiki/Jozefo_de_Nazareto" title="Jozefo de Nazareto">Jozefo</a>, kion ripetas ankaŭ aliaj referencoj en la evangelia tradicio. <sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La precipaj kristanaj fontoj koncernantajn Jozefon devenas el la evangelioj laŭ Mateo kaj laŭ Luko. Jozefo estis promesita al Maria ĉirkaŭ la tempo kiam ŝi koncipis; tial supozeblas ke ili estis laŭleĝe jam edzo kaj edzino, kvankam ankoraŭ ne ĝuantaj je la rajto kunhejmiĝi. </p><p>En la Evangelioj laŭ Mateo kaj Luko oni parolas pri Jozefo kiel la patro al kiu Jesuo estis “konfidita”; Jozefo ne figuras en la kvar kanonaj Evangelioj krom en la infanaĝaj rakontoj: plue, li ne estas menciita en la <a href="/wiki/Agoj_de_la_Apostoloj" title="Agoj de la Apostoloj">Agoj de la Apostoloj</a>, malsame ol aliaj parencoj de Jesuo. Kutime oni opinias ke ĉio tio signifas ke Jozefo supozeble mortis antaŭe de la komenciĝo de la predikado de Jesuo. Rimarkindas, fakte, ke la Evangelioj enfokusiĝas antaŭ ĉio sur la vivo de Jesuo, kun aparta emfazo sur la tri jaroj antaŭantaj la krucumadon. Cetere, oni opinias probable ke la rakontoj de la infanaĝo havas valoron pli teologian ol historian. </p><p>Mateo provas konvinki Hebreojn ke Jesuo estas vere posteulo de Davido. La esprimo “filo de Davido” estas uzata sep fojojn en Mateo (1,1; 9,27; 12,23; 15,22; 20,30; 21,9; 22,42). Nur en Mateo oni parolas pri la “Trono de lia gloro” (19,28; 25,31). Kaj nur en Mateo oni parolas pri Jerusalemo kiel “sankta urbo” (4,5): tial nur en li konsumiĝas tempo kaj spaco por provi konvinki la hebrean popolon ke Jesuo estis fakte la “reĝo de Judoj” (27,29; 27,37). Gravas, do, ke Jesuo estu konsiderata en la bibliaj genealogioj kiel posteulo de la reĝo Davido, kaj tio eblas nur se Jozefo estus lia karna patro. Ĉiel ajn, evidentas nekoincido inter la genealogioj de Mateo kaj Luko. </p><p>Iuj evangelioj nekanonaj, diritaj <a href="/wiki/Adoptismo" title="Adoptismo">adoptaj</a>, asertas ke Jozefo estis patro de Jesuo kaj ke Jesuo estis simpla mortema homo ĝis la momento en kiu la spirito de Dio eniris lin dum li estis baptita far <a href="/wiki/Johano_la_Baptisto" title="Johano la Baptisto">Johano la Baptisto</a>. Ĉiukaze, la vidpunkto de la adoptistoj estis rifuzita ĉiam kaj definitive dum la <a href="/wiki/Unua_koncilio_de_Niceo" title="Unua koncilio de Niceo">Unua koncilio de Niceo</a>. </p><p>La <a href="/wiki/Ebionitoj" title="Ebionitoj">Ebionitoj</a> instruis ke Jozefo kaj Maria estis karnaj gepatroj de Jesuo.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Patrino">Patrino</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=7" title="Redakti sekcion: Patrino" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=7" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Patrino"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La plejgranda parto de la informoj pri <a href="/wiki/Maria_(patrino_de_Jesuo)" title="Maria (patrino de Jesuo)">Maria</a>, la patrino de Jesuo, devenas el la mencio kiun pri ŝi faras la kvar kanonaj Evangelioj kaj la Agoj de la Apostoloj; la Evangelio laŭ Johano ne raportas ŝian nomon, sed referencas al ŝi kiel “la patrino de Jesuo” aŭ “lia patrino”. </p><p>Escepte de fojfojaj citaĵoj liveritaj de la kanonaj Evangelioj kaj de malmultaj hazardaj aliaj kristanaj prafontoj (la apokrifa <a href="/wiki/Evangelio_la%C5%AD_Jakobo" title="Evangelio laŭ Jakobo">Protoevangelio de Jakobo</a> de la unua duono de la <a href="/wiki/2-a_jarcento" title="2-a jarcento">2-a jarcento</a>), ne ekzistas aliaj antikvaj fontoj pri la vivo de Maria. </p><p>En Marko (6,3 kaj en analogaj fragmentoj de Mateo kaj Luko) estas asertate ke Jesuo estis la filo de “<a href="/wiki/Maria_(patrino_de_Jesuo)" title="Maria (patrino de Jesuo)">Maria</a>” kaj estas menciate pri “<a href="/wiki/Fratoj_de_Jesuo" title="Fratoj de Jesuo">fratoj de Jesuo</a> nome Jakobo, Joses, Judaso kaj Simeono”, kaj plue ke li havis fratinojn.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Maria (Mirjam), patrino de Jesuo, estas la unika virino al kiu estas titolita surao de la <a href="/wiki/Korano" title="Korano">Korano</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fratoj_de_Jesuo">Fratoj de Jesuo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=8" title="Redakti sekcion: Fratoj de Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=8" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Fratoj de Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La esprimo "fratoj de Jesuo" ĉeestas en iuj eroj de la <a href="/wiki/Nova_Testamento" title="Nova Testamento">Nova Testamento</a> (Mt 12,46-50; 13,55-56; 28,10. Mk 3,31-34. Lk 8,19-21. Jo 2,12; 7,3-10; 20,17. Agoj 1,14. 1Ko 9,5. Gal 1,19). La problemo ĉu Jesuo havis fratojn kaj fratinojn, filojn de Maria kaj de Jozefo, ĉu li havis gefratojn filojn nur de Jozefo, aŭ ĉu male la esprimo referencas ĝeneralsence al parencoj de Jesuo, estas debatata kaj motivo de pridiskuto inter bibliistoj kaj teologoj. </p><p>La plej nota “frato” de Jesuo estas indikata en antikvaj grekaj dokumentoj en ᾿Ιάκωβος, Jakobo aŭ Jakomo (Jozefo Flavio, <a href="/w/index.php?title=Judaj_Antikvecoj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Judaj Antikvecoj (paĝo ne ekzistas)">Judaj Antikvecoj</a> 20.9.1; kaj Gal 1,19), kiu ankaŭ estis nomo abunde komuna, ĉar ĝi resendas al la samnoma Patriarko. Laŭ Marko (6,3), la ceteraj fratoj de Jesuo nomiĝis Joses (=Jozefo), Judaso kaj Simono (Simeono), kiuj estas ankaŭ la nomoj de tri de la dek du triboj, aŭ filoj, de Izraelo. Hebrelingve ili sonas Jaakob, Jozef, Jehudah kaj Ŝimeon. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Maria_Magdalena"><a href="/wiki/Mario_Magdaleno" class="mw-redirect" title="Mario Magdaleno">Maria Magdalena</a></h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=9" title="Redakti sekcion: Maria Magdalena" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=9" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Maria Magdalena"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Maria Magdalena havas apartan rimarkon en la Evangelioj: en la sinoptikaj rakontoj ŝi ĉeestas la <a href="/wiki/Krucumo_de_Jesuo" title="Krucumo de Jesuo">krucumon</a>, la entombigon kaj la trovon de la tombo malplena. En la Evangelio de Johano ŝi estas la unua kiu vidas Jesuon resurektintan. En la <a href="/wiki/Apokrifaj_evangelioj" title="Apokrifaj evangelioj">Apokrifaj evangelioj</a> ŝi estas ofte konsiderata spirite supera kompare kun la ceteraj disĉiploj <sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Iu tradicio kiu faras el ŝi ‘prostituitino’ estas malfrua kaj resendas al la <a href="/wiki/6-a_jarcento" title="6-a jarcento">6-a jarcento</a>. Tiu “atributo” devenas el iom trudita interpreto de fragmento de Luko (7,37-38) en kiu pekulino lavas la piedojn de Jesuo ilin surŝutante per parfumita oleo: de tiu virino, pervere, ne estas indikata la nomo. En sinsekva pasaĵo (8,2), la aŭtoro limiĝas diri ke unu el la virinoj kiuj sekvis Jesuon estis Maria el Magdalo: "kaj iuj virinoj, kiuj estis resanigitaj je malbonaj spiritoj kaj malsanoj: Maria, kiu estis nomata Magdalena, el kiu eliris sep demonoj”.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Multaj legendoj kaj la apokrifa <a href="/wiki/Gnostikismo" title="Gnostikismo">gnostika</a> <a href="/wiki/Evangelio_la%C5%AD_Filipo" title="Evangelio laŭ Filipo">Evangelio laŭ Filipo</a> aludas, fine, amrilaton de Jesuo kun la Maria Magdalena: Kristo ŝin amus pli ol la aliajn disĉiplojn.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Aparte en la <a href="/wiki/Evangelio_la%C5%AD_Filipo" title="Evangelio laŭ Filipo">Evangelio laŭ Filipo</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.sabinaoggioni.it/Vangelo/Vangelo%20di%20Filippo2.htm">[8]</a> oni povus legi: “la kompanulino de la Savanto estas Maria Magdalena, Kristo ŝin amis pli ol la aliajn disĉiplojn kaj kutimis ŝin kisi sur la buŝo”. La frazo tamen estas rekonstruaĵo pro tio ke en la manuskripto reale estas spacoj malplenaj ĉar perditaj aŭ nelegeblaj, sekve evidentigitaj per parentezoj, tiel: “La kompanulino de [...] Maria Magdalena [...] pli ol [...] disĉiploj [...] kisi ŝin [...] sur la buŝo [...]<i><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</i> La vorto uzata por “kompanulino” en la kopta teksto de la Evangelio laŭ Filipo estas, krome, “pruntaĵo” de la origina greka ‘koinônós’: kiu ne signifas “edzinon” aŭ “amatinon”, sed “kompanulinon”, kiu uziĝis por indiki rilatojn de amikeco kaj frateco. </p><p>El tiu sama Evangelio, kiu laŭ fakuloj resendas al ne antaŭ ol la dua duono de la 2-a jarcento, <sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, akireblas ke la kiso sur la buŝo, eĉ ĉi tie, estas rita komuna signo ankaŭ ĉe aliaj personuloj ĉar la “Logos venas el tiu loko, Li nutras el la buŝo kaj estos perfekta. La perfektulo, fakte, koncipas kaj generas pere de kiso. Okazas pro tio ke ni kisas unu la alian. Ni estas fekundaj el la graco kiu estas en unuopulo el ni”. <sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Naskiĝo_de_Jesuo"><span id="Naski.C4.9Do_de_Jesuo"></span>Naskiĝo de Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=10" title="Redakti sekcion: Naskiĝo de Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=10" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Naskiĝo de Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dato_de_la_naskiĝo"><span id="Dato_de_la_naski.C4.9Do"></span>Dato de la naskiĝo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=11" title="Redakti sekcion: Dato de la naskiĝo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=11" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Dato de la naskiĝo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La Nova Testamento (NT) ne donas iun naskiĝdaton de Jesuo. La unuaj kristanoj ne konis la tagon aŭ jaron. La hodiaŭa jarkalkulado "post naskiĝo de Kristo" baziĝas sur eraro. </p><p>La NT enhavas kontraŭdirajn asertojn. Certe Mateo kaj Luko akordas en la atesto ke Jesuo naskiĝis sub la reĝo <a href="/wiki/Herodo_la_Granda" title="Herodo la Granda">Herodo la Granda</a>, do ŝajne naskiĝis inter -12 kaj -4 (Mt 2,1, Lk 1,5), aŭ, se fidi Flavion Jozefon (Judaj Antikvecoj, 17, 167, 213; <i>BJ</i> 2, 10), antaŭ la printempo de la jaro <a href="/wiki/-4" title="-4">-4</a>. Tio probablas, sed fontas duboj el la fakto ke Mateo kaj Luko ne liveras kronologiajn informojn sufiĉe precizajn kaj akordiĝantajn <sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Luko 2,1 kreas rilaton inter la naskiĝo de Jesuo kaj la <a href="/w/index.php?title=Popolnombrado_de_Kvirinio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Popolnombrado de Kvirinio (paĝo ne ekzistas)">popolnombrado de Kvirinio</a>. Flavio Jozefo citas la popolnombron de la <a href="/wiki/6" title="6">6</a> p. K. (<i>Judaj Militoj</i> II, 117 ss., VII, 253; <i>Judaj Antikvecoj</i> XVII, 355, XVIII, 1 ss.); kelkaj esploristoj proponas ke Luko plenumis kronologian mison, dum aliaj eksplikas la diferencon enkampigante serion da popolnombroj okazintaj tiuepoke <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ccel.org/ccel/ramsay/bethlehem.iv.i.html">[9]</a><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.newadvent.org/cathen/09420a.htm#IX">[10]</a>. </p><p>Iuj provis pli precize determini la naskiĝodaton interrilatigante la <a href="/wiki/Stelo_de_Bet-Le%C4%A5em" title="Stelo de Bet-Leĥem">betleheman stelon</a> (Mt 2,2) kun la tiutempaj astronomiaj fenomenoj: ĉiukaze, Mateo priskribas vojaĝantan stelon miraklan, kiu certe ne apartenas al iu astronomia kategorio; sed tiuj teorioj ne akiris sukceson. </p><p>La tradicia dato de la <a href="/wiki/25-a_de_decembro" title="25-a de decembro">25-a de decembro</a> kiel festo de <a href="/wiki/Kristnasko" title="Kristnasko">Kristnasko</a>, estas ne menciata antaŭ la <a href="/wiki/4-a_jarcento" title="4-a jarcento">4-a jarcento</a>. Tiu ĉi estis fiksita en la <a href="/wiki/Unua_koncilio_de_Niceo" title="Unua koncilio de Niceo">Unua koncilio de Niceo</a> (325), eble ĉar koincidanta kun la celebro de la festo de la <a href="/wiki/Sol_Invictus" title="Sol Invictus">Nevenkebla Suno</a>, kvankam kelkaj spertuloj asertas ke temas pri vera dato ĉar iuj orientaj komunumoj kutimis celebri Kristnaskon ĝuste en la 25-a de decembro jam antaŭ la decido de la Nicea Koncilio,<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dum aliaj asertas ke la koncilia decido okazis ĉar tiuj orientaj komunumoj kutimis celebri Kristnaskon ĝuste en la 25-a de decembro sen kono de la vera kialo. </p><p>La biblia rakonto pri la naskiĝo de Jesuo mencias la ŝafistojn en la kamparo, kio kontraŭdiras la daton en decembro. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Naskiĝoloko"><span id="Naski.C4.9Doloko"></span>Naskiĝoloko</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=12" title="Redakti sekcion: Naskiĝoloko" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=12" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Naskiĝoloko"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rilate la naskiĝolokon, la Evangelioj laŭ Mateo kaj laŭ Johano kaj Luko raportas ke Jesuo naskiĝis en Betlehemo. </p><p>Marko kaj Johano mencias neniun naskiĝolokon kaj plue en Johano (7,41-42; 7,52) estas notigata la malkredeco de la hebreoj koncerne la pretendon de Jesuo esti la <a href="/wiki/Mesio" title="Mesio">Mesio</a> pro tio ke li devenis el <a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a> kaj ne el landeto Betlehemo: kaj, laŭ <a href="/wiki/Talmudo" title="Talmudo">Talmudo</a>, la altrangularo de Jerusalemo, kaj de la tuta Palestino, taksadis nesciantaj, krudaj kaj eĉ barbaraj la homojn de la regionoj ruraj kaj postrestintaj de <a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a>. </p><p>Kelkaj jen kristanaj jen nekristanaj, opinias ke la naskiĝoloko povas esti <a href="/wiki/Nazareto" title="Nazareto">Nazareto</a> aŭ alia najbara loko kaj ke la indiko de la du evangeliistoj havas nur teologian karakteron. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Origina_urbo">Origina urbo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=13" title="Redakti sekcion: Origina urbo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=13" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Origina urbo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Laŭ la evangelioj, Jesuo originis el <a href="/wiki/Nazareto" title="Nazareto">Nazareto</a> de <a href="/wiki/Galileo_(regiono)" title="Galileo (regiono)">Galileo</a>. La utiligo, ĉiam en Evangelioj, de la adjektivo “nazorea”, laŭorigine ne klara, ekscitis scivolemon ĉe iuj pribibliaj esplorantoj kiuj proponis malsamajn lokaligojn kiel <a href="/wiki/Kafarnao" title="Kafarnao">Kafarnaon</a> kaj <a href="/w/index.php?title=Gamala&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gamala (paĝo ne ekzistas)">Gamalan</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_sinagogo_de_Nazareto">La sinagogo de Nazareto</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=14" title="Redakti sekcion: La sinagogo de Nazareto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=14" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La sinagogo de Nazareto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La Evangelio de Luko atestas ke Jesuo “laŭ sia kutimo”<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> venis al Nazareto, kaj ĉi-kaze eniras sinagogon “... Li stariĝis por legi”. Laŭ la hebrea tradicio, la Sanktaj Skriboj estis altvaloraj kaj zorgege traktitaj. La aserto ke al Jesuo estis alportita la rulaĵo de <a href="/wiki/Jesaja" class="mw-redirect" title="Jesaja">Jesaja</a>, sugestas almenaŭ ke la nazaretanoj posedis tiun rulaĵon, kaj eble ankaŭ aliajn, kaj ke ili havis taŭgan lokon por ilin konservi. La sinagogo estus la ideala loko por tiu celo. </p><p>Nunaj arkeologiaj prifosoj koncernis nur malgrandajn erojn de la antikva Nazareto: la moderna Nazareto, fakte, rezidas en la antikva situo. Pro tio ankoraŭ ne eblis lokizi publikajn establaĵojn kaj sinagogon. Ene de la arkeologiaj medioj estas preferata la ideo laŭ kiu la Nazareto de la Jesua epoko estis tre malgranda komunumo; sed ankoraŭ konkludoj estas atendataj. </p><p>Iuj arkeologiaj prifosoj malkovris sinagogojn reirantajn al la epoko de Jesuo en <a href="/w/index.php?title=Gamala&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gamala (paĝo ne ekzistas)">Gamala</a>, <a href="/wiki/Jerusalemo" title="Jerusalemo">Jerusalemo</a>, <a href="/w/index.php?title=Herodium&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodium (paĝo ne ekzistas)">Herodium</a> kaj <a href="/wiki/Masada" title="Masada">Masada</a>. La Nova Testamento krom pri tiu de Nazareto, mencias ankaŭ la sinagogon de Kafarnao, kies restaĵoj estis malkovritaj en <a href="/wiki/1969" title="1969">1969</a> subgvide de franciskanaj arkeologoj: sinagogo konstruita en sinsekvaj epokoj.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Nekonataj_jaroj_de_Jesuo" title="Nekonataj jaroj de Jesuo">Nekonataj jaroj de Jesuo</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lingvo">Lingvo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=15" title="Redakti sekcion: Lingvo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=15" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Lingvo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pro tio ke Jesuo komencis sian predikan kaj proselitigan aktivecon translokiĝante tra sia regiono kaj ĉirkaŭaĵo, naskiĝas rimarkinda problemo: kiu estis la lingvo parolata de la hebreoj, en la ĉiutaga vivo, de la 1-a jarcento? Ĉu Jesuo sciis tiun lingvon kaj ĉu li sciis aliajn? </p><p>El la surskribaĵoj de tiu epoko, la lingvoj atestataj en Judujo estis kvar: <a href="/wiki/Latina_lingvo" title="Latina lingvo">la latina</a>, la <a href="/wiki/Antikva_greka" class="mw-redirect" title="Antikva greka">antikva greka</a>, <a href="/wiki/Hebrea_lingvo" title="Hebrea lingvo">la hebrea</a> kaj <a href="/wiki/Aramea_lingvo" title="Aramea lingvo">la aramea</a>. </p><p>La latina estas ĝenerale preskaŭ ekskludita, ĉar ĝi estis uzata preskaŭ ekskluzive de la romiaj oficuloj, kiuj antaŭ malmulte enkondukis tiun lingvon. La romianoj kutimis enŝovi latinajn skribaĵojn sur administraj establoj sen multe maltrankviliĝi pri la fakto ke la plejgranda parto de hebreoj ne povus ĝin legi. Fakte, preskaŭ ĉiuj surskribaĵoj konservitaj situas en Surmara Cezareo kaj en Jerusalemo, aŭ en najbaraĵoj: en la sidejoj, do, de la imperia povo, ne en vilaĝoj de la Galilea teritorio. </p><p>Rilate la grekan, gravas la atesto de Jozefo Flavio (“Judaj Antikvecoj” 20.21.2): "Mi multe penis por lerni la grekaĵojn kaj por kompreni la grekan lingvon, kvankam delongatempe mi kutimiĝis paroli la aramean. Tamen mi ne kapablas eldiri la grekan kun sufiĉe da precizeco ĉar nia nacio ne kuraĝigas lernanton de lingvoj de multaj nacioj.” Fakuloj rimarkigas ke eĉ intelektulo de Jerusalemo ne sin sentis tute komforte parolante la grekan (li kiu ĝin uzis en siaj verkoj loĝante en Romo), kaj ke en <a href="/wiki/70" title="70">70</a> p. K. taksis necesa, aŭ almenaŭ konsilinda, alparoli al siaj hebreaj kompanoj de Jerusalemo per la aramea anstataŭ per la greka. Tio montras, ke estis malalta eblo, ke popolano de Galilea praktikus la grekan sufiĉe por fariĝi sukcesa instruanto kaj predikanto, nome ke li utiligus la grekan en siaj publikaj paroladoj. </p><p>La demando ĉu Jesuo kapablis paroli la hebrean nin puŝas demandi pri ĝia disvastiĝo. La hebrea lingvo suferis fortan dekadencon post la <a href="/wiki/Ekzilo_babilona" class="mw-redirect" title="Ekzilo babilona">Ekzilo babilona</a> kaj la reveno al Judujo. La aramea estis jam <i><a href="/wiki/Lingvafrankao" title="Lingvafrankao">lingvafrankao</a></i> de vastega teritorio, kiu entenis ankaŭ la hebreojn revenintajn el la ekzilo. La disvastiĝo de la <a href="/wiki/Targum" title="Targum">targumoj</a> (arameaj tradukeroj de la biblio) montras kiel la lingvo estis disvastiĝe praktikata inter la popolanoj. La hebrea jam transformiĝis en elitan lingvon parolatan de la hebreoj dediĉitaj al la Skriboj, pli aŭ malpli kiel la latina por la mezepokaj kleruloj. Ĉu Jesuo ĝin praktikis? La lego en la sinagogo de Nazareto montrus ke jes. </p><p>Simila al la hebrea, la <i><a href="/wiki/Lingvafrankao" title="Lingvafrankao">lingvafrankao</a></i> de la Mezorienta zono, ekde la epoko de la <a href="/wiki/Asirio" title="Asirio">Asiria Imperio</a> kaj de la <a href="/wiki/Persa_Imperio" title="Persa Imperio">Persa Imperio</a>, enŝoviĝis inter la hebreoj revenantaj al Izraelo. Ankaŭ se manuskriptoj de la <a href="/wiki/Morta_Maro" class="mw-redirect" title="Morta Maro">Morta Maro</a> elfositaj en <a href="/wiki/Qumran" class="mw-redirect" title="Qumran">Qumran</a> montras diversajn hebreajn skribotipojn, temas pri teologiaj kaj literaturaj kompilaĵoj de esotera grupo. La pliiĝo de arameaj targumoj, jam altetaksataj en komunumo de Qumran kutimiĝinta skribi hebree, provizas fortan obĵeton kontraŭ la opinio, ke la hebrea estis uzata inter la komuna popolo. </p><p>El iuj surskribaĵoj dedukteblas ke, kontraŭe al tio kio okazis en aliaj jarcentoj, la aramea parolata en tiuj tempoj estis tute sena je grekismaj influoj<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Ankaŭ se ĉiuj skribitaj en la greka, la nuraj fremdaj vortoj kiujn la Evangelioj metas sur la buŝon de Jesuo, estas arameaj, kiel en Marko (5,41; 7,34; 15,34). Laŭ la greka Evangelio de Johano, Jesuo nomumis Simonon per la aramea <i>Kephas</i> (1,42), kaj Paŭlo ripetas certe jesuan aramean vorton por referenci al Dio, “abba”, eĉ kiam li adresiĝas al la paganoj (Gal 4,6 kaj Rom 8,16)<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Misiista_rolo_de_Jesuo">Misiista rolo de Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=16" title="Redakti sekcion: Misiista rolo de Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=16" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Misiista rolo de Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En hebreaj medioj de la 1-a jarcento estis viva la atendo de la mesio, nome de liberiganto sendita de <a href="/wiki/Dio" title="Dio">Dio</a>, kiu estus elaĉetinta la izraelan popolon.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Okazas en tiu kunteksto ke la evangeliistoj legas la jesuajn eventojn, al li agnoskante la mesian rolon. </p><p>Historiografio devis alfronti tiun temon, jen rilate la konstruon de la evangeliaj tekstoj (ekzemple, koncerne la “<a href="/wiki/Mesia_sekreto" title="Mesia sekreto">mesian sekreton</a>) jen rilate la difinon de la hipotezoj pri la naturo kiun Jesuo intencis doni al sia misio. La solvoj proponitaj estas diversaj kaj malsamaj, kaj reflektas la konvinkojn de la diversaj reserĉantoj. Ekzemple, laŭ <a href="/w/index.php?title=Carlo_Ginzburg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carlo Ginzburg (paĝo ne ekzistas)">Carlo Ginzburg</a> "la rakontado de la Evangelioj estas generata de ĉeno de citaĵoj, selektitaj kun la volo montri ke la historia Jesuo vere estas la Mesio antaŭanoncita de la judaj profetoj. Estas tasko de kontraŭdirantoj pruvi ke Jesuo reale pensis esti la Mesio” <sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, dum <a href="/wiki/Carsten_Peter_Thiede" title="Carsten Peter Thiede">Carsten Peter Thiede</a> komentas la iompostioman malkaŝiĝon pri la mesia identeco verkante: “Jesuo ne povis riveli tro frue sian potencon de savanto, ĉar li sciis kiajn malfacilaĵojn al li estus kreinta la ĉefsacerdota rondo”.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sociekonomia_stato_de_Jesuo">Sociekonomia stato de Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=17" title="Redakti sekcion: Sociekonomia stato de Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=17" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Sociekonomia stato de Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jesuo devenis el Nazareto de Galilea, en la periferio de la hebrea mondo. Jesuo estis filo de "tektòn" – kiu povas estis interpretita lignaĵisto, ĉarpentisto aŭ konstruisto (Mt 13,55; Mk 6,3; Lk 4,22; Jh 6,42) -, kaj "tektòn" li mem. Lia familio ne estis, eble, je malriĉaj kondiĉoj<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj estis partoprenanta en la socia kaj religia vivo de sia tempo: Elizabeto, parencino de lia patrino, estis edzino de Zeĥarja, kiu laŭ la Luka Evangelio sacerdote deĵoris en la templo de Jerusalemo. </p><p>Luko raportas, ke “Jesuo progresis en saĝeco kaj staturo, kaj en graco ĉe Dio kaj homoj” kaj ke je nuraj dek du jaroj li paroladis al la saĝuloj en la templo, evidentigante tiel la preparon akiritan en la kono pri la Biblio<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Dum la lastaj jaroj de sia publika ministerio, Jesuo partoprenis en bankedoj, same kiel en tiun de Kanao de Galilea, kaj frekventas <a href="/wiki/Fariseo" class="mw-redirect" title="Fariseo">fariseojn</a> kaj <a href="/wiki/Publikano" title="Publikano">publikanojn</a> ĝispunkte ke mem reagis kontraŭ kritikoj ricevitaj pro tio dirante: “La Filo de homo venis, manĝante kaj trinkante, kaj ili diras: Jen manĝegulo kaj vindrinkulo, amiko de impostistoj kaj pekuloj! Kaj la saĝeco estas pravigita de siaj faroj” (Mt 11,19) pro la fakto ke li kondutis vivon malpli asketan ol tiu de <a href="/wiki/Johano_la_Baptisto" title="Johano la Baptisto">Johano la Baptisto</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Personaj_kaj_instruaj_stiltrajtoj">Personaj kaj instruaj stiltrajtoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=18" title="Redakti sekcion: Personaj kaj instruaj stiltrajtoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=18" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Personaj kaj instruaj stiltrajtoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:39bMandylion.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/39bMandylion.jpg/145px-39bMandylion.jpg" decoding="async" width="145" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/39bMandylion.jpg/218px-39bMandylion.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/39bMandylion.jpg/290px-39bMandylion.jpg 2x" data-file-width="1316" data-file-height="2060" /></a><figcaption>Kopio de la <a href="/wiki/Tuko_de_Edessa" title="Tuko de Edessa"><i>Mandylion</i></a> de Edeso, de la privata kapelo de la papo en <a href="/wiki/Vatikano" title="Vatikano">Vatikano</a>, estas konsiderata la pentraĵo plej antikva pri Jesuo.</figcaption></figure> <p>Granda parto de lia instruo esprimiĝas per mallongaj sentencoj, precizaj, mordantaj, ofte aludaj kaj enigmaj, ĉe marĝene de paradokso; sed fine la senco brilegas. Ĉiuj liaj vortoj, kiu ajn estu la kanalfluilo transdonanta, reflektas fizionomion tuj rekoneblan: ne eblas ke ili estas la simpla produkto de lertaj kondensaĵoj aŭ frukto de ruzaj kristanaj predikantoj.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La povo miriĝi antaŭ la naturo kaj antaŭ tio kio ligas la homon al ties kreinto ekscitis en li kaj en transdonantoj la kapablon tion esprimi. </p><p>Liaj paraboloj, komunaj en la fariseaj medioj, havas la potencon de tujeco kaj taŭgeco. Liaj instruaĵoj estas akompanataj de deklarita kaj fakta amo al ĉiuj, eĉ en la severeco de la kondamno de la peko. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_Baptistaj_kaj_Esenaj_influoj_en_Jesuo">La Baptistaj kaj Esenaj influoj en Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=19" title="Redakti sekcion: La Baptistaj kaj Esenaj influoj en Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=19" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La Baptistaj kaj Esenaj influoj en Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ĉu Jesuo dependis, doktrine kaj predike? Iuj tion opiniis vidi atribuante, tamen, tujpost la malapero de Jesuo, tion al <a href="/wiki/Sankta_Pa%C5%ADlo" class="mw-redirect" title="Sankta Paŭlo">Sankta Paŭlo</a>; sed tion unuanime apostolaj dokumentoj ekskludas, cetere sufiĉas analizi la du doktrinojn<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>La sinoptikoj indikas ke Jesuo estis baptita de Johano la Baptisto dum evangeliisto Johano substrekas ke la Spirito mem baptis Jesuon (1,32)<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ĉu Jesuo rilatis kun la <a href="/wiki/Qumran" class="mw-redirect" title="Qumran">kumrananoj</a>? Neniu dokumento de la Nova Testamento ĉeestas aŭ aludas al Jesuo de Nazareto en la dokumentoj de la ĵaroj de Qumran. </p> <ul><li>La fragmento 4Q246, “Apokrifaĵo de Danielo”, elvokas la “lastan reĝon”, la “Filon de la Plejaltulo” kiu povus esti <a href="/wiki/Antio%C4%A5o_la_4-a_Epifano" title="Antioĥo la 4-a Epifano">Antioĥo la 4-a Epifano</a>, aŭ ankaŭ la <a href="/wiki/Mesio" title="Mesio">Mesio</a>, la “Sinjoro” kaj la “Filo de Dio”. Sed tio estas lingvaĵo de la epoko. La plej malpli malproksimaj el la pensaktiveco de Jesuo tiel sonas:</li> <li>La fragmento 4Q174 parolas pri dia naskigorilato kaj pri la davida deveno; sed per tiuj ne estas aludata Jesuo aŭ al ties aktiveco. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://links.jstor.org/sici?sici=0021-9231(199522)114%3A2%3C314%3ADMZEAD%3E2.0.CO%3B2-M">florilège</a>.</li> <li>“Povruloj en spirito”, esprimo ĉeesta en la <a href="/wiki/Beatecoj" title="Beatecoj">Beatecoj</a><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> troviĝas en diversaj kumranaj pasaĵoj aparte en la rolaĵoj de “himnoj” de la groto 1, kie ĝi indikas observantojn de la leĝo, filoj de la lumo. En la kunranaj tekstoj estas menciita ankaŭ la reveno de profeto <a href="/wiki/Elija" title="Elija">Elija</a> kaj la resurekto de la justuloj (4Q251). Sed tio ĉio neniam estas referencata al Jesuo kaj ili devenas de la komuna hebrea tradicio atestata de la versio de Septuagintoj kaj de la diversaj versioj de la Malnova Testamento ĉeestaj en la kumranaj medioj. Evidente, la predikado de Jesuo enŝoviĝis en la sama kultura kunteksto. <sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>Ke Jesuo distanciĝis el la pensostilo de Esenoj evidentiĝas ankaŭ el ilia riĉeco de formuloj kaj ritoj ktp, pri kiuj certe Jesuo ne simpatiis, se konsideri la kontraston kun la hebreoj pro la supozita lia malobservo de la sabato.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Eniro_en_Jerusalemon">Eniro en Jerusalemon</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=20" title="Redakti sekcion: Eniro en Jerusalemon" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=20" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Eniro en Jerusalemon"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La eniro de Jesuo en Jerusalemon, laŭ ĉiuj Evangelioj kaj aliaj dokumentoj okazis en la paskaj cirkonstancoj. Sed, obĵetis dubantoj, ĉu tiuj branĉoj de palmoj<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ne pensigas prefere al la festo de la kapanoj, nome al <a href="/wiki/Sukoto" title="Sukoto">Sukoto</a>?. Sed ke temis ĝuste pri pasko estas dirate de ĉiuj Evangelioj, kaj aliaj kanonaj kaj nekanonaj dokumentoj. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_lastaj_tagoj_de_Jesuo">La lastaj tagoj de Jesuo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=21" title="Redakti sekcion: La lastaj tagoj de Jesuo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=21" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La lastaj tagoj de Jesuo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg/200px-Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg" decoding="async" width="200" height="280" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg/300px-Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg/400px-Christ_Carrying_the_Cross_1580.jpg 2x" data-file-width="1737" data-file-height="2429" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jesuo" class="mw-redirect" title="Jesuo">Jesuo</a> en pentraĵo de <a href="/wiki/El_Greco" title="El Greco">El Greco</a>.</figcaption></figure> <p>Enirinte Jerusalemon kune kun la disĉiploj por plenumi sian mesian taskon, Jesuo kolizias, kaj parole kaj fakte, kun la hebreaj aŭtoritatuloj, kiam li renversas la tablojn de la <a href="/wiki/Mon%C5%9Dan%C4%9Disto" title="Monŝanĝisto">monŝanĝistoj</a>. Pro tio kaj aliaj kontrastoj la hebreaj aŭtoritatoj influas sur la romiaj aŭtoritatoj por ke Jesuo estu eliminata. </p><p>Jesuo estis krucumita laŭordone de Pontio Pilato, romia prokuroro de Judujo: evidente li ne timis la popularecon kaj hosanigon de Jesuo: tio videblas ankaŭ en la trilingva subskribo: “Jesuo Nazareno Reĝo de Judoj” (<small>Latine: IESVS NAZARENVS REX IVDAEORVM</small>). La Evangelioj diras, ke tiu prokuroro hezitis cedi al la postuloj de la religia-politika <a href="/wiki/Sinedrio" title="Sinedrio">Sinedrio</a>, kiu instigis por ke la popolo postulu la krucumon de Kristo.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg/450px-Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg" decoding="async" width="450" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg/675px-Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg/900px-Champaigne_-_Le_Christ_mort_couch%C3%A9_sur_son_linceul.jpg 2x" data-file-width="2352" data-file-height="792" /></a><figcaption><a href="/wiki/Philippe_de_Champaigne" title="Philippe de Champaigne">Philippe de Champaigne</a>, <i>La mortinta Kristo kuŝanta sur sia mortotuko</i>. Io simila vidiĝas en la <a href="/wiki/Mortotuko_de_Torino" title="Mortotuko de Torino">Mortotuko de Torino</a> (aŭ inverse).</figcaption></figure> <p>Laŭ <a href="/wiki/Cicerono" title="Cicerono">Cicerono</a> <sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> la <a href="/wiki/Krucumado" title="Krucumado">krucumado</a> estis “la plej kruela kaj horora torturo”. Laŭ <a href="/wiki/Flavio_Jozefo" class="mw-redirect" title="Flavio Jozefo">Flavio Jozefo</a> la kondamnito devis antaŭe esti submetita al senkarniganta skurĝado kaj poste kunporti al la ekzekuteja loko la transversan lignon <sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. La krucumado ne estis por la Palestinoj novaĵo ĉar ĝi estis praktikita ankaŭ fare de hebreoj: Jozefo Flavio informas, ke la reĝo kaj ĉefsacerdoto <a href="/wiki/Aleksandro_Janeo" title="Aleksandro Janeo">Aleksandro Janeo</a> krucumigis ĉirkaŭ 800 malamikajn fariseojn. </p><p>Ankaŭ ceteraj apartaĵoj okazintaj dum la krucumado de Jesuo, kiel la mokado al la kondamnito, la lotumado de la vestoj de la kondamnito, la oferto de <a href="/wiki/Vinagro" title="Vinagro">vinagro</a> ktp., kongruas kun la similaj okazaĵoj registritaj en la tiutempaj kronikoj. Kiel evidentas, do, nenio nova en la krucumado de Jesuo. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_resurekto">La resurekto</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=22" title="Redakti sekcion: La resurekto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=22" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La resurekto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La resurekto estas atestata de ĉiuj novtestamentaj dokumentoj kanonaj kaj apokrifaĵaj. La <a href="/wiki/Resurekto_de_Jesuo" title="Resurekto de Jesuo">resurekto de Jesuo</a>, kvankam en tradicioj foje nekoheraj, kiuj komenciĝas el la konstato de tombo malplena.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> El la kritika analizo de la Evangelioj oni akiras la evidenton ke la resurekto estis la unua nukleo de la predikado de la unua kristana komunumo. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Moderna_ekzegezo">Moderna ekzegezo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=23" title="Redakti sekcion: Moderna ekzegezo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=23" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Moderna ekzegezo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Malsame ol la tradicia ekzegezo, hodiaŭ ĝi malpli atentas pri la kompilado de sintezo de la diversaj evangelioj por konstrui la vivon de la historia Jesuo; ĝi preferas konsideri ĉiun unuopan evangelion por determini la personecon de la aŭtoro kaj ties subkuŝantan teologion, la komunumon kaj la skolon el kiuj la teksto produktiĝis. </p><p>El tiuj apartaj kritikoj, la historiistoj konkludas per tiu skalo de certecoj: kelkaj fervore defendas la nulon de probableco ke ia Jesuo vere ekzistis, aliaj akceptas la tuton de la evangelioj: inter la 0 kaj 100 de akceptebleco svarmas varia percenteco de historieco. Kaj la figuro de Jesuo estas varie interpretita<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Naskiĝis du centraj skoloj: la mita kaj la kritika. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mita_kaj_la_kritika_teorio">Mita kaj la kritika teorio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=24" title="Redakti sekcion: Mita kaj la kritika teorio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=24" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Mita kaj la kritika teorio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La Jesuo historia estas juĝata tute elpensita: li estas pura elpensaĵo (ekzemple <a href="/wiki/Michel_Onfray" title="Michel Onfray">Michel Onfray</a>). Aliaj opiniis ke la fontoj ne permesas ekspliki la naturon de lia personeco kaj historio. Al tiuj lastaj iuj teologoj, precipe protestantaj, (vidu ĉe <a href="/wiki/Rudolf_Bultmann" title="Rudolf Bultmann">Rudolf Bultmann</a>) respondis ke por la kredo ne necesas fundamento historia. Sinteze: </p><p>por la skoloj <b>“kritika”</b> kaj <b>“mita”,</b> la resurekto ne okazis aŭ ne gravas scii ĉu ĝi okazis: ĝi fontas el misinterpreto, bonafide, fare de la kristana komunumo: </p><p>- laŭ la <i>“kritika”</i> skolo la eraro naskiĝis en la unua komunumo (la apostola) kiu miskomprenis la faktojn viditajn; </p><p>- laŭ la <i>“mita”</i> skolo la eraro naskiĝis en la dua kristana komunumo (la greka eksterpalestina) kiu miskomprenis la dirmanierojn hebreajn/arameajn uzitajn de la apostoloj. </p><p>Ambaŭ hipotezoj, celantaj savi la bonan fidon de la kristana komunumo, estus la unikaj eblaj, ĉar la eraro povis okazi nur en unu el la du komunumoj. Sekve la miso ne plu eblis ĉar: </p><p>- la greka lingvo ne plu forgesiĝis; kaj </p><p>- en la Nova Testamento, post la kodigo en la kanono, ne povis enkromiĝi aliaj misinterpretoj, se konsideri, ke ĝi estas la plilongigo de la komunumo kiu ĝin legadis. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_helenisma_heroo">Jesuo helenisma heroo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=25" title="Redakti sekcion: Jesuo helenisma heroo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=25" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo helenisma heroo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tiu teorio estas subtenata ekzemple de Gregory J. Riley. Vidu <i>Un Jésus, plusieurs Christ</i>, Labor & Fides. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_revoluciulo">Jesuo revoluciulo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=26" title="Redakti sekcion: Jesuo revoluciulo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=26" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo revoluciulo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Subtenis tion, ekzemple Robert Eisenman kaj S. G. F. Brandon kaj politikaj franĝoj kiuj faris Jesuon sia genia kompanulo amasmovanto. </p><p>S. G. F. Brandon disvolvis la teorion pri “Jesuo <a href="/wiki/Zeloto" title="Zeloto">Zelota”</a> (1969) precipe apogiĝante sur vidpunkto de elstudita Evangelio laŭ Marko kiu allasus pensi grandan proksimecon de Jesuo kaj ties disĉiploj kun la religia-politika gerila frakcio de la tiutempa Izraelo. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_majstro_de_saĝo"><span id="Jesuo_majstro_de_sa.C4.9Do"></span>Jesuo majstro de saĝo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=27" title="Redakti sekcion: Jesuo majstro de saĝo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=27" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo majstro de saĝo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jesuo estus nur saĝulo. Iniciatintoj: John Dominic Crossan, Robert Funk, Burton Mack, Stephen J. Patterson. </p><p>Samopinias la aŭtoroj de la <a href="/w/index.php?title=Juda_skolo_de_la_Nova_Testamento&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juda skolo de la Nova Testamento (paĝo ne ekzistas)">Juda skolo de la Nova Testamento</a> kiuj trovis profundan similecon inter la “prisaĝula” doktrino de Jesuo kaj la pensostilo de <a href="/wiki/Talmudo" title="Talmudo">Talmuda</a> <a href="/w/index.php?title=Midraso&action=edit&redlink=1" class="new" title="Midraso (paĝo ne ekzistas)">midrasoj</a>. Jesuo komenciĝas esti vidata, male ol en la Talmudoj, kiel “Nia frato Jesuo”. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_inspiriĝinta"><span id="Jesuo_inspiri.C4.9Dinta"></span>Jesuo inspiriĝinta</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=28" title="Redakti sekcion: Jesuo inspiriĝinta" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=28" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo inspiriĝinta"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Individue inspirite el alto kiel multaj saĝuloj. Tion argumentas Marcus Borg, Stevan Davies, Geza Vermes. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_profeto_de_la_socia_ŝanĝebleco"><span id="Jesuo_profeto_de_la_socia_.C5.9Dan.C4.9Debleco"></span>Jesuo profeto de la socia ŝanĝebleco</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=29" title="Redakti sekcion: Jesuo profeto de la socia ŝanĝebleco" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=29" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo profeto de la socia ŝanĝebleco"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Proponas tion Richard Horsley, Maccoby, Theissen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_apokalipsa_profeto">Jesuo apokalipsa profeto</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=30" title="Redakti sekcion: Jesuo apokalipsa profeto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=30" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo apokalipsa profeto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jesuo anoncintus la proksiman mondan katastrofon kiel purigan intervenon de Dio. Epigonoj de tiu teorio: Bart Ehrman, Paula Fredriksen, Gerd Lüdemann, John P. Meier, E. P. Sanders. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jesuo_la_savanto_kiel_Sendito_de_Dio">Jesuo la savanto kiel Sendito de Dio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=31" title="Redakti sekcion: Jesuo la savanto kiel Sendito de Dio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=31" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Jesuo la savanto kiel Sendito de Dio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Jesuo_Kristo" title="Jesuo Kristo">Jesuo Kristo</a>.</div> <p>Temas pri la tradicia vidpunkto de la kristanaj eklezioj. Tio estas, la fontoj diras ekzakte kion diras la ĉiama kredago de la kristanaj eklezioj. Sed ĉi kaze la tekstoj estas tutkritike elstuditaj de kompetentuloj de multnombraj kristanaj universitatoj kaj akademioj. La konkludoj pruvus ke la deduktaĵoj de la kristanaj fontoj ne kontraŭas, ankaŭ sen ĝin pravigante, la premisojn de la kredagon. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencoj">Referencoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=32" title="Redakti sekcion: Referencoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=32" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Referencoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist references-small" style="padding-right: 6px;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <span class="reference-text">Giancarlo Gaeta, "Il Gesù moderno", Einaudi, 2009</span> </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <span class="reference-text">Giuseppe Barbaglio, Aldo Bodrato, "Quale storia a partire da Gesù?", Servitium editrice, 2008.</span> </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <span class="reference-text">Jen listo de tiaj ateneoj en Italio <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.teologia.it/index.php?option=com_content&view=article&id=169&Itemid=22">[1]</a>, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.admt.org/arcobaleno/ecclesia.htm">[2]</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120114141731/http://www.admt.org/arcobaleno/ecclesia.htm">Arkivigite je</a> 2012-01-14 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Jozefo_Flavio" title="Jozefo Flavio">Jozefo Flavio</a> citas en siaj verkoj dudekojn de homoj nomataj "Iesus", el kiuj kvar estis ĉefsacerdotoj, kaj ne malpli ol dek vivintaj en la <a href="/wiki/1-a_jarcento" title="1-a jarcento">1-a jarcento</a>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> <span class="reference-text">Sesfoje en la <a href="/wiki/Evangelio" title="Evangelio">Evangelioj</a>, krom tiu de <a href="/wiki/Marko_(evangeliisto)" title="Marko (evangeliisto)">Marko</a>, kaj sesfoje en la <a href="/wiki/Agoj_de_la_Apostoloj" title="Agoj de la Apostoloj">Agoj de la Apostoloj</a></span> </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <span class="reference-text">Kvarfoje en la Evangelio de Marko kaj dufoje en la Evangelio de <a href="/wiki/Sankta_Luko" class="mw-redirect" title="Sankta Luko">Luko</a>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <span class="reference-text">En greka lingvo <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikve-greke</a> <i><span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρά</span></i>, <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikve-greke</a> <i><span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρέθ</span></i> aŭ <a href="/wiki/Antikva_greka_lingvo" title="Antikva greka lingvo">antikve-greke</a> <i><span class="lang-grc" lang="grc">Ναζαρέτ</span></i>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <span class="reference-text">Rilate Jozefon konsulteblas Luko 3,23; 4,22; Johano 1,45; 6,42, kaj <a href="/wiki/Ignaco_el_Antio%C4%A5io" title="Ignaco el Antioĥio">Ignaco</a> al la Traloj 9; rilate Marian konsulteblas Marko 6.3, <a href="/wiki/Agoj_de_la_apostoloj" class="mw-redirect" title="Agoj de la apostoloj">Agoj de la apostoloj</a> 1,14, kaj Ignaco al la Efesanoj 7,18 kaj al la Traloj 9.</span> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <span class="reference-text">Laŭ la filozofo <a href="/wiki/Kelso" title="Kelso">Kelso</a>, citita de <a href="/wiki/Origeno" title="Origeno">Origeno</a>, en sia perdita verko de decida kritiko al kristanismo, atribuas la naskiĝon de Jesuo al romia soldato nomata Pantera. (<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.antikitera.net/news.asp?ID=925">[3]</a> de <i>James D. Tabor</i>, kaj io simile travideblas en la Talmudo.)</span> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <span class="reference-text"> La hebrea historiisto Jozefo Flavio kaj la kristana historiisto <a href="/wiki/E%C5%ADzebio_de_Cezareo" title="Eŭzebio de Cezareo">Eŭzebio de Cezareo</a>, de la 4-a jarcento, kiu tamen citadis fontojn ege plej antikvajn (nun perditajn) parolas ankaŭ pri <a href="/wiki/Jakobo_la_Justulo" title="Jakobo la Justulo">Jakobo la Justulo</a> kiel frato de Jesuo.</span> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <span class="reference-text">Vidu: Mauro Pesce, in Augias-Pesce, "Inchiesta su Gesù", 2006; Did Jesus Marry?, Birger A. Pearson, Bible Review, Spring 2005, pp 32-39 & 47 Discussion of complete texts.</span> </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <span class="reference-text">Greke: καὶ γυναῖκές τινες αἳ ἦσαν τεθεραπευμέναι ἀπὸ πνευμάτων πονηρῶν καὶ ἀσθενειῶν, Μαρία ἡ καλουμένη Μαγδαληνή, ἀφ' ἧς δαιμόνια ἑπτὰ ἐξεληλύθει.</span> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <span class="reference-text">En tiu evangelio kaj cetere ankaŭ en tiu samnatura de Tomaso, Jesuo kisas sur la lipoj Marian, sed laŭ kultura lingvaĵo tiutempa, tiu esprimo diras nur ke Jesuo komunikis al Maria Magdalena apartan privilegian scion <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ueci.it/eldonoj/verkoj/tomaso_evangelio.htm">[4]</a></span> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.christianismus.it/modules.php?name=News&file=article&sid=91&page=6">http://www.christianismus.it/modules.php?name=News&file=article&sid=91&page=6</a></span> </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <span class="reference-text"><i>I vangeli gnostici</i>, a cura di Luigi Moraldi, Adelphi, Milano, 1995, pag.157.</span> </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <span class="reference-text">Vangelo di Filippo, cap. 59, in <i>I vangeli gnostici</i>, a cura di Luigi Moraldi, Adelphi, Milano, 1995, pag.55.</span> </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <span class="reference-text"><i>The Historical Jesus: A Comprehensive Guide</i>, Fortress Press: Minneapolis, 1998, p. 153; <a href="/wiki/Enciclopedia_Cattolica" title="Enciclopedia Cattolica">Katolika Enciklopedio</a></span> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <span class="reference-text">Por kromaj informoj pri la eblaj referencoj inter Kristanismo kaj la festo de la “Sol Invictus” videblas Graydon F. Snyder, "Ante pacem: archaeological evidence of church life before Constantine", Merceniversity Press, 2003.</span> </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <span class="reference-text">Vidu ĉe la itala David Donnini kaj hungara Edmund Bordeaux Szekely.</span> </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <span class="reference-text">Luka teksto: ”Kaj li venis al Nazareto, kie li estis edukita; kaj laŭ sia kutimo li eniris en la sinagogon en la sabata tago, kaj stariĝis, por legi.” (4,16) </span> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <span class="reference-text">Anders Runesson, Donald D. Binder,Birger Olsson, "The ancient synagogue from its origins to 200 C.E.: a source book", 2008, pag. 25-32. Ne eblis ankoraŭ konfirmi la ekziston de sinagogoj de <a href="/wiki/Tiberiado" title="Tiberiado">Tiberiado</a>. Dora kaj de la riĉa urbo <a href="/wiki/Cezareo" title="Cezareo">Surmara Cezareo</a> menciitaj de <a href="/wiki/Flavio_Jozefo" class="mw-redirect" title="Flavio Jozefo">Flavio Jozefo</a>. Pri tiu lasta prezentiĝas aparta demando: malsame ol pri Nazareto, la situo en kiu rezidis Surmara Cezareo estas nuntempe preskaŭ tute neloĝata tiel ke arkeologoj jam povis libere prifosi jen vastaree jen intensive. La afero estas multe pli kompleksa ol ĝi evidentas unuavide. Vidu ĉe ‘’Macmillan Bible Atlas, <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0025006053" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-02-500605-3</a>).</span> </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <span class="reference-text">Meier, p. 265</span> </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <span class="reference-text">Ĉi-teme, Meier komentis: Jesuo kutime instruis kaj eble ekskluzive per la aramea, ĉar li parolis iun grekan praktikutilecan aŭ, eble, apenaŭ rudimentan. Meier, paĝo 268</span> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <span class="reference-text">Vidu ĉe Giuseppe Ricciotti, <i>Vita di Gesù Cristo</i>, Mondadori, 1962.</span> </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://archiviostorico.corriere.it/1998/gennaio/28/GINZBURG_Gesu_non_fosse_Messia_co_0_9801281201.shtml">[5]</a></span> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Carsten_Peter_Thiede" title="Carsten Peter Thiede">Carsten Peter Thiede</a>, "Jesus. La fede, i fatti", Edizioni Messaggero Padova, 2009.</span> </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <span class="reference-text">V. C.P. Thiede, "Jesus. La fede, i fatti", Edizioni Messaggero Padova, 2009, pp. 27-28</span> </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <span class="reference-text">Iuj reserĉantoj evidentigas kiel estis ne malofta, inter la infanoj tiomaĝantaj, diskutoj pri religiaj temoj kun la leĝodoktoroj. (V.. C.P. Thiede, "Jesus. La fede, i fatti", Edizioni Messaggero Padova, 2009, p. 48</span> </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.westarinstitute.org/Polebridge/Title/5Gospels/5gospels.html">The Five Gospel</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140719113520/http://www.westarinstitute.org/Polebridge/Title/5Gospels/5gospels.html">Arkivigite je</a> 2014-07-19 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <span class="reference-text">H. Conzelmann et A. Lindemann, <i>Guide pour l'étude du Nouveau Testament</i>, Le Monde de la Bible n° 39, Editions Labor et Fides, 1 édition 1975, 12 rééditions depuis cette date. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9782830909432" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-2-8309-0943-2</a>; kaj Daniel Marguerat kune kun aliaj, <i>Introduction au Nouveau Testament: Son histoire, son écriture, sa théologie</i>, Labor et Fides, 2000.</span> </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <span class="reference-text">. Ne temas, do, pri bapto por la pardono de la pekoj. La rezistantoj favore de Johano la baptisto (Agoj de la apostoloj 18, 24-28) baldaŭ malaperis.</span> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <span class="reference-text"> “Feliĉaj estas la malriĉaj en spirito, ĉar ilia estas la regno de la ĉielo” (Mateo 5).</span> </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <span class="reference-text">Etienne Nodet o.p., <i>Essai sur les origines du Christianisme</i>, CERF, 1998 <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/220406968X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 220406968X</a></span> </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <span class="reference-text">La malpermesoj tiurilate estis 1521. Tiu nombro devenas de la 39 laboroj kiuj estis necesaj por la konstruo de la templo de Jerusalemo, el kiuj ĉiu estas subdividita en samnombrajn 39 agadojn, sume 1521 agadoj malpermesitaj! Kaj inter tiuj estas la malpermeso viziti aŭ kuraci la malsanulojn (sabate).</span> </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> <span class="reference-text">”... granda homamaso... prenis branĉojn de la palmoj, kaj iris al li renkonte, kaj kriis: Hosana! Estu benata la Reĝo de Izrael, kiu venas en la nomo de la Eternulo!” (Jo12,13).</span> </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <span class="reference-text">Jean-Pierre Lémonon, <i>Pilate et le gouvernement de la Judée, Textes et monuments</i>, Paris, 1981.</span> </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <span class="reference-text">(ad Verrem V, 165)</span> </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <span class="reference-text">(Judaj Militoj 6, 304)</span> </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <span class="reference-text">Xavier-Léon Dufour, <i>Résurrection de Jésus et message pascal</i>, Seuil, 1971.</span> </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.earlychristianwritings.com/theories.html">[6]</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ueci.it/eldonoj/verkoj/la_fundamentoj.doc">[7]</a></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literaturo">Literaturo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=33" title="Redakti sekcion: Literaturo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=33" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Literaturo"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>Dictionnaire encyclopédique de la Bible</i>, Brepols.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Daniel-Rops&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daniel-Rops (paĝo ne ekzistas)">Daniel-Rops</a>, <i>La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus</i>, Hachette.</li> <li>Charles-Harold Dodd: <i>Le fondateur du christianisme</i>, Seuil (poche).</li> <li>Charles Perrot, <i>Jésus</i>, sekcio: <a href="/wiki/Que_sais-je%3F" title="Que sais-je?">Que sais-je ?</a> PUF.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://fdier.free.fr/rolland.pdf">Philippe Rolland, <i>L'origine et la date des Évangiles</i></a></li> <li>Jacques Schlosser, <i>Jésus de Nazareth</i>, Noesis.</li> <li><a href="/wiki/Joseph_Ratzinger" class="mw-redirect" title="Joseph Ratzinger">Joseph Ratzinger</a>, <i>Jésus de Nazareth</i> Flammarion 2007</li> <li>Dario Bazec, "La cronologia dei Vangeli secondo il calendario ebraico", Edizioni "Italo Svevo", Trieste, 2001.</li> <li>Adriana Destro kaj Mauro Pesce, "L'uomo Gesù. Luoghi, giorni, incontri di una vita," Milano, Mondadori, 2008.</li> <li>Geza Vermes, <i>The Nativity: History and Legend</i>, London, Penguin 2006 <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0141024461" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-14-102446-1</a></li> <li>Giorgio Jossa, "Il Cristianesimo ha tradito Gesù?", Carocci, Roma, 2008.</li> <li>Giorgio Jossa, "La verità dei vangeli. Gesù di Nazaret tra storia e fede", Carocci, Roma, 1998.</li> <li>Giuseppe Savagnone, "Processo a Gesù", Elledici, Palermo, 2007. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9788801038897" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9788801038897</a>.</li> <li>Pieter F. Craffert, e Pieter J. J. Botha, "Why Jesus Could Walk On The Sea But He Could Not Read And Write", <i>Neotestamenica</i>. 39.1, 2005.</li> <li>John Dominic Crossan, <i>Jesus: A Revolutionary Biography</i>, Harpercollins: 1994. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/006061661X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-06-061661-X</a>.</li> <li>Craig Evans, <i>Fabricating Jesus: How Modern Historians Distort the Gospels</i>, IVP: 2006. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0830833188" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8308-3318-8</a>.</li> <li>Michael Grant, <i>Jesus: A Historian's Review of the Gospels</i>, Scribner's, 1977. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0684148897" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-684-14889-7</a>.</li> <li>Rudolf Bultmann, <i>Theologie des Neuen Testaments</i> (1948-1953). UTB 630. 7. durchges. Aufl. hg. v. Otto Merk. Mohr (Siebeck), Tübingen 1977 (über mehrere Jahrzehnte Standardwerk der ev. Theologie).</li> <li>William V. Harris, <i>Ancient Literacy</i>, Harvard University Press: 1989. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0674033809" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-674-03380-9</a>.</li> <li>John P. Meier, <i>A Marginal Jew</i>, Doubleday, 1991-, vol. 1. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0385264259" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-385-26425-9</a>.</li> <li>C.P. Thiede, "Jesus. La fede, i fatti", Edizioni Messaggero Padova, 2009.</li> <li>Gerd Theissen kaj Annette Merz, <i>The Historical Jesus: A Comprehensive Guide</i>, Fortress Press: Minneapolis, 1998. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0800631226" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8006-3122-6</a>.</li> <li>Mauro Pesce, "La remissione dei peccati nell'escatologia di Gesù", Annali di Storia dell'Esegesi 16 (1999) 45-76.</li> <li>Mauro Pesce,“Gesù e il sacrificio ebraico”, Annali di Storia dell’Esegesi 18 (2001) 129-168.</li> <li>Ben Witherington III, <i>The Jesus Quest</i>, InterVarsity Press: 1997. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0830815449" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8308-1544-9</a>.</li> <li>N.T. Wright, <i>Christian Origins and the Question of God</i>, serio de volumoj. <i>The New Testament and the People of God</i> (Vol.1); <i>Jesus and the Victory of God</i> (Vol.2); <i>The Resurrection of the Son of God</i> (Vol.3). Fortess Press (trad. it. N.T. Wright, <i>Risurrezione</i>, Claudiana, Torino 2006).</li> <li>N.T. Wright <i>The Challenge of Jesus: Rediscovering who Jesus was and is</i>. IVP 1996 (al la itala traduko: N.T. Wright, <i>Gesù di Nazareth. Sfide e provocazioni</i>, Claudiana, Torino 2005).</li> <li>Lucretia Yaghjian, "Ancient Reading", in Richard Rohrbaugh, ed., <i>The Social Sciences in New Testament Interpretation</i>. Hendrickson Publishers: 2004. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/1565634101" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-56563-410-1</a>.</li> <li>Corrado Augias; Mauro Pesce. <i>Inchiesta su Gesù. Chi era l'uomo che ha cambiato il mondo</i>. Milano, Arnoldo Mondadori, 2006. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9788804560012" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-88-04-56001-2</a></li> <li>Ciavarella, Pietro, Risposta a Inchiesta su Gesù, Edizioni GBU, 2006, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.edizionigbu.it/libro.php?%20isbn=%20978888827090%20&%20nome_libro=%20Una%20risposta%20a%20Inchiesta%20su%20Ges?%20&nome=6">Contenuto</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304222511/http://www.edizionigbu.it/libro.php?%20isbn=%20978888827090%20&%20nome_libro=%20Una%20risposta%20a%20Inchiesta%20su%20Ges%3F%20&nome=6">Arkivigite je</a> 2016-03-04 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li>Vittorio Russo, <i>Introduzione al Gesú storico</i>, Antonio Carello Editore Catanzaro, 1977.</li> <li>Vittorio Russo, <i>Il Gesú storico</i>, Fiorentino Editrice, 1978.</li> <li>Giuseppe Segalla, <i>La ricerca del Gesù storico</i>, Queriniana, Breŝa (Italio), 2010.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vidu_ankaŭ"><span id="Vidu_anka.C5.AD"></span>Vidu ankaŭ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=34" title="Redakti sekcion: Vidu ankaŭ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=34" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Vidu ankaŭ"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/David_Strauss" title="David Strauss">David Strauss</a></li> <li><a href="/wiki/Kristologio" title="Kristologio">Kristologio</a></li> <li><a href="/wiki/Historio_de_kristanismo" title="Historio de kristanismo">Historio de kristanismo</a></li> <li>Jesuo en judismo<sup class="noprint"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Point_de_vue_du_juda%C3%AFsme_sur_J%C3%A9sus" class="extiw" title="fr:Point de vue du judaïsme sur Jésus"><span style="font-style:normal; font-weight:normal;" title="Point de vue du judaïsme sur Jésus — versio de la artikolo «Jesuo en judismo» en la franca lingvo">[fr]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/Jesuo" class="mw-redirect" title="Jesuo">Jesuo</a></li> <li><a href="/wiki/Metodo_historia-kritika" title="Metodo historia-kritika">Metodo historia-kritika</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Jesus_Seminar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jesus Seminar (paĝo ne ekzistas)">Jesus Seminar</a></li> <li><a href="/wiki/Historio_de_religioj" title="Historio de religioj">Historio de religioj</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Eksteraj_ligiloj">Eksteraj ligiloj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&veaction=edit&section=35" title="Redakti sekcion: Eksteraj ligiloj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&action=edit&section=35" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Eksteraj ligiloj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint" id="aliaj_projektoj" style="float: right; clear: right; width: 250px; border: 1px solid #aaa; padding: 4px; font-size: 90%; background: #f9f9f9;"> <ul class="noarchive"> </ul> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mauropesce.net/index.php?option=com_content&task=view&id=207&Itemid=104/">Listo de la tekstoj kiu pritraktas la Jesuo de la historio</a><span title="Kelkfoje okazas, ke ligilo en Vikipedio ne plu atingeblas. Se eble, trovu la korektan ligilon kaj enmeti ĝin ĉi tie, alikaze forigu la ligilon kaj, se tio temas pri noto, enmetu la ŝablonon {{citon}}." style="background:#ffeaea; color:#444444"></span><sup class="noprint" title="Kelkfoje okazas, ke ligilo en Vikipedio ne plu atingeblas. Se eble, trovu la korektan ligilon kaj enmeti ĝin ĉi tie, alikaze forigu la ligilon kaj, se tio temas pri noto, enmetu la ŝablonon {{citon}}." style="color:red;">[<i>rompita ligilo</i>]</sup></li> <li><a href="/wiki/Angla_lingvo" title="Angla lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">angle</span></a><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20010306233843/http://www.voy.com:80%8f%ff%ff%bf%c5%14%06%08%a8%e7%0c@/">titolo=Historical Jesus Christ- A Logical</a>* Estas subtenate ke Jesuo estis la ĉefo de la gerilo.</li> <li><a href="/wiki/Angla_lingvo" title="Angla lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">angle</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ntwrightpage.com">N.T. Wright´s Unnoficial Webpage</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111222001844/http://www.ntwrightpage.com/">Arkivigite je</a> 2011-12-22 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Wright estas unu el plej precipaj esploristoj pri la Historio de la historio kaj pri la prakristanismo.</li> <li><a href="/wiki/Angla_lingvo" title="Angla lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">angle</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldhistorysite.com/historicaljesus.html">Life of the Historical Jesus</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110918075213/http://www.worldhistorysite.com/historicaljesus.html">Arkivigite je</a> 2011-09-18 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> Resumo pri la vivo de Jesuo laŭ <a href="/wiki/Albert_Schweitzer" title="Albert Schweitzer">Albert Schweitzer</a>.</li> <li><a href="/wiki/Angla_lingvo" title="Angla lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">angle</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.leaderu.com/offices/billcraig/docs/rediscover1.html">Presuppositions and Pretensions of the Jesus Seminar</a>, by William Lane Craig (part 1)</li> <li><a href="/wiki/Angla_lingvo" title="Angla lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">angle</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.leaderu.com/offices/billcraig/docs/rediscover2.html">The Evidence For Jesus</a>, de William Lane Craig (sekcio 2)</li></ul> <div class="noprint" style="clear:both; margin-top:0px; border: 1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); padding: 0px; font-size: 90%; background: var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit"> <table> <tbody><tr> <td class="navbox-group"><a href="/wiki/Norma_datumaro" title="Norma datumaro">Bibliotekoj</a> </td> <td class="plainlinks hlist" style="font-size: 80%;"> <ul><li><a href="/wiki/Helpo:Bibliotekoj" title="Helpo:Bibliotekoj">PeEnEo</a>: <a class="external text" href="https://eo.wikipedia.org/?curid=391246">391246</a></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Komuna_Norma_Datumaro" title="Komuna Norma Datumaro">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/118557513">118557513</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/VIAF" title="VIAF">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/2786149108448068780006">2786149108448068780006</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/ISNI" title="ISNI">ISNI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni.org/isni/0000000120370699">0000000120370699</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027325636">027325636</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_A%C5%ADstralio" title="Nacia Biblioteko de Aŭstralio">NLA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an35246449">35246449</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_Dieto" title="Nacia Biblioteko de Dieto">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00565948">00565948</a></span></li></ul> </td></tr></tbody></table> </div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Elŝutita el "<a dir="ltr" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&oldid=8927897">https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&oldid=8927897</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kategorioj" title="Specialaĵo:Kategorioj">Kategorioj</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Mortintoj_en_Jerusalemo" title="Kategorio:Mortintoj en Jerusalemo">Mortintoj en Jerusalemo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Viroj" title="Kategorio:Viroj">Viroj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Mortintoj_en_30" title="Kategorio:Mortintoj en 30">Mortintoj en 30</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Mortintoj_la_7-an_de_aprilo" title="Kategorio:Mortintoj la 7-an de aprilo">Mortintoj la 7-an de aprilo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Homoj_de_la_Nova_Testamento" title="Kategorio:Homoj de la Nova Testamento">Homoj de la Nova Testamento</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Kristanismo" title="Kategorio:Kristanismo">Kristanismo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Jesuo" title="Kategorio:Jesuo">Jesuo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Judoj" title="Kategorio:Judoj">Judoj</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Kaŝitaj kategorioj: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Listo_de_arkivitaj_pa%C4%9Doj_de_Retarkivo" title="Kategorio:Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo">Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kiuj_uzas_ISBNajn_magiajn_ligilojn" title="Kategorio:Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn">Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Artikoloj_kun_rompitaj_ligiloj" title="Kategorio:Artikoloj kun rompitaj ligiloj">Artikoloj kun rompitaj ligiloj</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Ĉi tiu paĝo estis lastafoje redaktita je 12:14, 21 nov. 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">La teksto disponeblas laŭ la permesilo <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo">Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0 Neadaptita</a>; eble aldonaj kondiĉoj aplikeblas. Vidu la <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">uzkondiĉojn</a> por detaloj.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Regularo pri respekto de la privateco</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedio:Enkonduko">Pri Vikipedio</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedio:Malgarantio">Malgarantioj</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programistoj</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/eo.wikipedia.org">Statistikoj</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Deklaro pri kuketoj</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//eo.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Jesuo_de_Nazaret&section=12&veaction=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Poŝtelefona vido</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-57488d5c7d-nn472","wgBackendResponseTime":204,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.740","walltime":"1.019","ppvisitednodes":{"value":3624,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":31152,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":4043,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":26,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":19544,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":3,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 925.393 1 -total"," 82.81% 766.336 1 Ŝablono:Informkesto_gravulo"," 19.95% 184.640 1 Ŝablono:Dato_kaj_loko"," 11.63% 107.582 2 Ŝablono:Dato_kaj_loko/kategorio"," 11.25% 104.120 5 Ŝablono:Dato_kaj_loko/kategorio/kodero"," 10.41% 96.295 8 Ŝablono:Lin_mald"," 7.80% 72.168 2 Ŝablono:Informkesto_gravulo/fonkoloro"," 7.47% 69.114 11 Ŝablono:Anstataŭu"," 4.99% 46.190 12 Ŝablono:Ne_Q"," 3.55% 32.851 1 Ŝablono:Honorigoj"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.474","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6408942,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5676f668c8-22wlv","timestamp":"20241126210627","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Jesuo de Nazaret","url":"https:\/\/eo.wikipedia.org\/wiki\/Jesuo_de_Nazaret","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q51666","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q51666","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2012-02-06T14:06:50Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/b2\/Good_Shepherd_%28Callisto_catacomb%29.jpg","headline":"Jesuo de Nazareto kiel historia homo"}</script> </body> </html>