CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"072a1526-e45d-43f8-907b-ce6b3b39e0fd","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich","wgTitle":"Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich","wgCurRevisionId":75066287,"wgRevisionId":75066287,"wgArticleId":44916,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony","Artykuły z brakującymi przypisami od 2016-09","Artykuły z brakującymi przypisami od 2015-01","Układ wielokolumnowy - 3 kolumny","Byłe Artykuły na Medal","Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich", "Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych","Członkowie RWPG","Historyczne państwa na terenie Białorusi","Historyczne państwa na terenie Rosji","Historyczne państwa na terenie Ukrainy","Państwa historyczne w Azji","Państwa historyczne w Europie","Państwa Układu Warszawskiego","Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich","wgRelevantArticleId":44916,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75066287,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"}, "wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgCoordinates":{"lat":65,"lon":90},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q15180","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready", "ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced", "ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/1200px-ZSRR_1989.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="818"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/800px-ZSRR_1989.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="545"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/640px-ZSRR_1989.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="436"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich rootpage-Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Geografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia"> <div class="vector-toc-text"> 1 Geografia </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Geografia </button> <ul id="toc-Geografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Maksima_geograficzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Maksima_geograficzne"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Maksima geograficzne </div> </a> <ul id="toc-Maksima_geograficzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Związek_Radziecki_a_Związek_Sowiecki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Związek_Radziecki_a_Związek_Sowiecki"> <div class="vector-toc-text"> 2 Związek Radziecki a Związek Sowiecki </div> </a> <ul id="toc-Związek_Radziecki_a_Związek_Sowiecki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 3 Historia </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Utworzenie_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Utworzenie_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Utworzenie ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Utworzenie_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stosunki_międzynarodowe_do_1945" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stosunki_międzynarodowe_do_1945"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Stosunki międzynarodowe do 1945 </div> </a> <ul id="toc-Stosunki_międzynarodowe_do_1945-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stalinizacja_państwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stalinizacja_państwa"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Stalinizacja państwa </div> </a> <ul id="toc-Stalinizacja_państwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_stalinizmu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_stalinizmu"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Okres stalinizmu </div> </a> <ul id="toc-Okres_stalinizmu-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wielki_terror" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wielki_terror"> <div class="vector-toc-text"> 3.4.1 Wielki terror </div> </a> <ul id="toc-Wielki_terror-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Industrializacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Industrializacja"> <div class="vector-toc-text"> 3.4.2 Industrializacja </div> </a> <ul id="toc-Industrializacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Początek_II_wojny_światowej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Początek_II_wojny_światowej"> <div class="vector-toc-text"> 3.4.3 Początek II wojny światowej </div> </a> <ul id="toc-Początek_II_wojny_światowej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Wojna_z_Niemcami" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wojna_z_Niemcami"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Wojna z Niemcami </div> </a> <ul id="toc-Wojna_z_Niemcami-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Początek_wojny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Początek_wojny"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.1 Początek wojny </div> </a> <ul id="toc-Początek_wojny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zbrodnie_nazistowskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zbrodnie_nazistowskie"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.2 Zbrodnie nazistowskie </div> </a> <ul id="toc-Zbrodnie_nazistowskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Punkt_zwrotny_w_wojnie_i_zwycięstwo_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Punkt_zwrotny_w_wojnie_i_zwycięstwo_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.3 Punkt zwrotny w wojnie i zwycięstwo ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Punkt_zwrotny_w_wojnie_i_zwycięstwo_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Budowa_bloku_wschodniego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Budowa_bloku_wschodniego"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Budowa bloku wschodniego </div> </a> <ul id="toc-Budowa_bloku_wschodniego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Śmierć_Stalina_i_walka_o_władzę_w_partii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Śmierć_Stalina_i_walka_o_władzę_w_partii"> <div class="vector-toc-text"> 3.7 Śmierć Stalina i walka o władzę w partii </div> </a> <ul id="toc-Śmierć_Stalina_i_walka_o_władzę_w_partii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Era_Chruszczowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Era_Chruszczowa"> <div class="vector-toc-text"> 3.8 Era Chruszczowa </div> </a> <ul id="toc-Era_Chruszczowa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-XX_Zjazd_KPZR_i_destalinizacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#XX_Zjazd_KPZR_i_destalinizacja"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.1 XX Zjazd KPZR i destalinizacja </div> </a> <ul id="toc-XX_Zjazd_KPZR_i_destalinizacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Polityka_zagraniczna_Chruszczowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka_zagraniczna_Chruszczowa"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.2 Polityka zagraniczna Chruszczowa </div> </a> <ul id="toc-Polityka_zagraniczna_Chruszczowa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Świat_socjalistyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Świat_socjalistyczny"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.2.1 Świat socjalistyczny </div> </a> <ul id="toc-Świat_socjalistyczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wzrost_napięcia_w_relacjach_z_Zachodem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Wzrost_napięcia_w_relacjach_z_Zachodem"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.2.2 Wzrost napięcia w relacjach z Zachodem </div> </a> <ul id="toc-Wzrost_napięcia_w_relacjach_z_Zachodem-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Era_Breżniewa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Era_Breżniewa"> <div class="vector-toc-text"> 3.9 Era Breżniewa </div> </a> <ul id="toc-Era_Breżniewa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Liberalizacja_gospodarki_i_późniejsza_stagnacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Liberalizacja_gospodarki_i_późniejsza_stagnacja"> <div class="vector-toc-text"> 3.9.1 Liberalizacja gospodarki i późniejsza stagnacja </div> </a> <ul id="toc-Liberalizacja_gospodarki_i_późniejsza_stagnacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Relacje_z_Zachodem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Relacje_z_Zachodem"> <div class="vector-toc-text"> 3.9.2 Relacje z Zachodem </div> </a> <ul id="toc-Relacje_z_Zachodem-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Breżniew_a_świat_komunistyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Breżniew_a_świat_komunistyczny"> <div class="vector-toc-text"> 3.9.3 Breżniew a świat komunistyczny </div> </a> <ul id="toc-Breżniew_a_świat_komunistyczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Transformacja_ustrojowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transformacja_ustrojowa"> <div class="vector-toc-text"> 3.10 Transformacja ustrojowa </div> </a> <ul id="toc-Transformacja_ustrojowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rozpad_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rozpad_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 3.11 Rozpad ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Rozpad_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Podział_administracyjny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Podział_administracyjny"> <div class="vector-toc-text"> 4 Podział administracyjny </div> </a> <button aria-controls="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Podział administracyjny </button> <ul id="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Największe_miasta_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Największe_miasta_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Największe miasta ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Największe_miasta_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Polityka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka"> <div class="vector-toc-text"> 5 Polityka </div> </a> <button aria-controls="toc-Polityka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Polityka </button> <ul id="toc-Polityka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Przywódcy_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przywódcy_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Przywódcy ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Przywódcy_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Struktura_państwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Struktura_państwa"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Struktura państwa </div> </a> <ul id="toc-Struktura_państwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Partia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Partia"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Partia </div> </a> <ul id="toc-Partia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rząd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rząd"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Rząd </div> </a> <ul id="toc-Rząd-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oddzielenie_władzy_i_reforma" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oddzielenie_władzy_i_reforma"> <div class="vector-toc-text"> 5.5 Oddzielenie władzy i reforma </div> </a> <ul id="toc-Oddzielenie_władzy_i_reforma-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Republiki_związkowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Republiki_związkowe"> <div class="vector-toc-text"> 5.6 Republiki związkowe </div> </a> <ul id="toc-Republiki_związkowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Polityka_informacyjna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka_informacyjna"> <div class="vector-toc-text"> 5.7 Polityka informacyjna </div> </a> <ul id="toc-Polityka_informacyjna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Społeczeństwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Społeczeństwo"> <div class="vector-toc-text"> 6 Społeczeństwo </div> </a> <button aria-controls="toc-Społeczeństwo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Społeczeństwo </button> <ul id="toc-Społeczeństwo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Obyczajowość" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Obyczajowość"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Obyczajowość </div> </a> <ul id="toc-Obyczajowość-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Opieka_zdrowotna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Opieka_zdrowotna"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Opieka zdrowotna </div> </a> <ul id="toc-Opieka_zdrowotna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oświata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oświata"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 Oświata </div> </a> <ul id="toc-Oświata-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zarys_historyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zarys_historyczny"> <div class="vector-toc-text"> 6.3.1 Zarys historyczny </div> </a> <ul id="toc-Zarys_historyczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religia"> <div class="vector-toc-text"> 6.4 Religia </div> </a> <ul id="toc-Religia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Po_rewolucji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Po_rewolucji"> <div class="vector-toc-text"> 6.4.1 Po rewolucji </div> </a> <ul id="toc-Po_rewolucji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Po_wojnie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Po_wojnie"> <div class="vector-toc-text"> 6.4.2 Po wojnie </div> </a> <ul id="toc-Po_wojnie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Narodowości" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Narodowości"> <div class="vector-toc-text"> 6.5 Narodowości </div> </a> <ul id="toc-Narodowości-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Stalinizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Stalinizm"> <div class="vector-toc-text"> 6.5.1 Stalinizm </div> </a> <ul id="toc-Stalinizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Język" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Język"> <div class="vector-toc-text"> 6.5.2 Język </div> </a> <ul id="toc-Język-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kultura"> <div class="vector-toc-text"> 6.6 Kultura </div> </a> <ul id="toc-Kultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Teatr" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Teatr"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.1 Teatr </div> </a> <ul id="toc-Teatr-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> 7 Gospodarka </div> </a> <button aria-controls="toc-Gospodarka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Gospodarka </button> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Historia_gospodarcza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_gospodarcza"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Historia gospodarcza </div> </a> <ul id="toc-Historia_gospodarcza-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Komunizm_wojenny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Komunizm_wojenny"> <div class="vector-toc-text"> 7.1.1 Komunizm wojenny </div> </a> <ul id="toc-Komunizm_wojenny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nowa_Polityka_Ekonomiczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nowa_Polityka_Ekonomiczna"> <div class="vector-toc-text"> 7.1.2 Nowa Polityka Ekonomiczna </div> </a> <ul id="toc-Nowa_Polityka_Ekonomiczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stalinizm_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Stalinizm_2"> <div class="vector-toc-text"> 7.1.3 Stalinizm </div> </a> <ul id="toc-Stalinizm_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_powojenny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_powojenny"> <div class="vector-toc-text"> 7.1.4 Okres powojenny </div> </a> <ul id="toc-Okres_powojenny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pieriestrojka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pieriestrojka"> <div class="vector-toc-text"> 7.1.5 Pieriestrojka </div> </a> <ul id="toc-Pieriestrojka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Transport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Transport </div> </a> <ul id="toc-Transport-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Lotnictwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lotnictwo"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.1 Lotnictwo </div> </a> <ul id="toc-Lotnictwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rurociągi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Rurociągi"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.2 Rurociągi </div> </a> <ul id="toc-Rurociągi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_kolejowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_kolejowy"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.3 Transport kolejowy </div> </a> <ul id="toc-Transport_kolejowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Metro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Metro"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.4 Metro </div> </a> <ul id="toc-Metro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_drogowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_drogowy"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.5 Transport drogowy </div> </a> <ul id="toc-Transport_drogowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_wodny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_wodny"> <div class="vector-toc-text"> 7.2.6 Transport wodny </div> </a> <ul id="toc-Transport_wodny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Święta_państwowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Święta_państwowe"> <div class="vector-toc-text"> 8 Święta państwowe </div> </a> <ul id="toc-Święta_państwowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sąsiedzi_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sąsiedzi_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 9 Sąsiedzi ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Sąsiedzi_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nostalgia_za_ZSRR" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nostalgia_za_ZSRR"> <div class="vector-toc-text"> 10 Nostalgia za ZSRR </div> </a> <ul id="toc-Nostalgia_za_ZSRR-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Obszar_postradziecki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Obszar_postradziecki"> <div class="vector-toc-text"> 11 Obszar postradziecki </div> </a> <ul id="toc-Obszar_postradziecki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 12 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 13 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 14 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 15 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 16 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 214 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-214" aria-hidden="true" > 214 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Uni_Soviet" title="Uni Soviet – aceh" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Uni Soviet" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="aceh" class="interlanguage-link-target">Acèh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB_%D0%97%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%8D%D1%82%D1%85%D1%8D%D1%80" title="Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр – kabardyjski" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="kabardyjski" class="interlanguage-link-target">Адыгэбзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Sowjetunie" title="Sowjetunie – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Sowjetunie" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion" title="Sowjetunion – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Sowjetunion" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B6%E1%89%AA%E1%8B%AC%E1%89%B5_%E1%88%95%E1%89%A5%E1%88%A8%E1%89%B5" title="ሶቪዬት ሕብረት – amharski" lang="am" hreflang="am" data-title="ሶቪዬት ሕብረት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharski" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Sovjetlitto" title="Sovjetlitto – inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Sovjetlitto" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Sofiet_Gesamnung" title="Sofiet Gesamnung – staroangielski" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Sofiet Gesamnung" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="staroangielski" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D3%99_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%82%D3%99_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D2%9B%D3%99%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D0%B8%D0%B4%D0%B3%D1%8B%D0%BB%D0%B0" title="Асоветтә Социалисттә Республикақәа Реидгыла – abchaski" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Асоветтә Социалисттә Республикақәа Реидгыла" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abchaski" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%AA%D9%8A" title="الاتحاد السوفيتي – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الاتحاد السوفيتي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%B3n_de_Republicas_Socialistas_Sovieticas" title="Unión de Republicas Socialistas Sovieticas – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Unión de Republicas Socialistas Sovieticas" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Միութիւն – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Խորհրդային Միութիւն" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9B%27%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%9F_%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%98" title="ছ'ভিয়েট সংঘ – asamski" lang="as" hreflang="as" data-title="ছ'ভিয়েট সংঘ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamski" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Xuni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Xunión Soviética – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Xunión Soviética" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Joaty_Sovi%C3%A9tiko" title="Joaty Soviétiko – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Joaty Soviétiko" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F%D0%B1_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8A%D1%83%D0%BB_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D1%8A%D1%83%D0%BB_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B8" title="Советияб Союзалъул Социялизмаялъул Республикаби – awarski" lang="av" hreflang="av" data-title="Советияб Союзалъул Социялизмаялъул Республикаби" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="awarski" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/SSR%C4%B0" title="SSRİ – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="SSRİ" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C" title="شوروی – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="شوروی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Uni_Soviet" title="Uni Soviet – balijski" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Uni Soviet" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balijski" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8B%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A4_%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A8" title="সোভিয়েত ইউনিয়ন – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="সোভিয়েত ইউনিয়ন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/So%CD%98-li%C3%A2n" title="So͘-liân – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="So͘-liân" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B" title="Совет Социалистик Республикалар Союзы – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Совет Социалистик Республикалар Союзы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%BA%D1%96%D1%85_%D0%A1%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%A0%D1%8D%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%BA%D1%96%D1%85_%D0%A1%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%A0%D1%8D%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A4_%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8" title="सोवियत यूनियन – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="सोवियत यूनियन" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8A%D1%8E%D0%B7_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%8A%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B5_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D1%80%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8" title="Съюз на съветските социалистически републики – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Съюз на съветските социалистически републики" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion" title="Sowjetunion – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Sowjetunion" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BD%B4%E0%BD%A0%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%BA%E0%BD%93%E0%BC%8B" title="སུའུ་ལེན་ – tybetański" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སུའུ་ལེན་" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tybetański" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Sovjetski_Savez" title="Sovjetski Savez – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Sovjetski Savez" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Unaniezh_ar_Republiko%C3%B9_Sokialour_Soviedel" title="Unaniezh ar Republikoù Sokialour Soviedel – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Unaniezh ar Republikoù Sokialour Soviedel" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D0%B1%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%82%D1%8D_%D1%85%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D0%BE%D0%BE%D1%82%D0%BE_%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%81" title="Зүблэлтэ холбоото улас – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Зүблэлтэ холбоото улас" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%B3_de_Rep%C3%BAbliques_Socialistes_Sovi%C3%A8tiques" title="Unió de Repúbliques Socialistes Soviètiques – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Unió de Repúbliques Socialistes Soviètiques" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BD_%D0%9F%C4%95%D1%80%D0%BB%D0%B5%D1%88%C4%95%D0%B2%C4%95" title="Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ – czuwaski" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="czuwaski" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Unyong_Sobyet" title="Unyong Sobyet – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Unyong Sobyet" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Sov%C4%9Btsk%C3%BD_svaz" title="Sovětský svaz – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Sovětský svaz" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Undeb_Sofietaidd" title="Yr Undeb Sofietaidd – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Undeb Sofietaidd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Sovjetunionen" title="Sovjetunionen – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Sovjetunionen" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A5%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%DA%A4%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D9%8A" title="لإتحاد السوڤياتي – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لإتحاد السوڤياتي" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Sovjetlihttu" title="Sovjetlihttu – północnolapoński" lang="se" hreflang="se" data-title="Sovjetlihttu" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="północnolapoński" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union – pensylwański" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Soviet Union" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="pensylwański" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion" title="Sowjetunion – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Sowjetunion" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%90%DE%AF%DE%88%DE%A8%DE%87%DE%AC%DE%93%DE%B0_%DE%87%DE%A8%DE%87%DE%B0%DE%8C%DE%A8%DE%80%DE%A7%DE%8B%DE%AA" title="ސޯވިއެޓް އިއްތިހާދު – malediwski" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ސޯވިއެޓް އިއްތިހާދު" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="malediwski" class="interlanguage-link-target">ދިވެހިބަސް</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Sowjetski_zw%C4%9Bzk" title="Sowjetski zwězk – dolnołużycki" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Sowjetski zwězk" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="dolnołużycki" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/N%C3%B5ukogude_Liit" title="Nõukogude Liit – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Nõukogude Liit" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%88%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7_%CE%A3%CE%BF%CE%B2%CE%B9%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CE%A3%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%8E%CE%BD" title="Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Soviet Union" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Unión Soviética" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Sovetunio" title="Sovetunio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Sovetunio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética – estremadurski" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Unión Soviética" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estremadurski" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Sobietar_Errepublika_Sozialisten_Batasuna" title="Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C" title="اتحاد جماهیر شوروی – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="اتحاد جماهیر شوروی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Soviet Union" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Sovjetsamveldi%C3%B0" title="Sovjetsamveldið – farerski" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Sovjetsamveldið" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="farerski" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Union_des_r%C3%A9publiques_socialistes_sovi%C3%A9tiques" title="Union des républiques socialistes soviétiques – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Union des républiques socialistes soviétiques" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Sovjet-Uny" title="Sovjet-Uny – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Sovjet-Uny" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Union_Sovietiche" title="Union Sovietiche – friulski" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Union Sovietiche" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulski" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_tAontas_S%C3%B3iv%C3%A9adach" title="An tAontas Sóivéadach – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An tAontas Sóivéadach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Unnaneys_ny_Pobblaghtyn_Soveidjagh_Soshiallagh" title="Unnaneys ny Pobblaghtyn Soveidjagh Soshiallagh – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Unnaneys ny Pobblaghtyn Soveidjagh Soshiallagh" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_t-Aonadh_Sobhiatach" title="An t-Aonadh Sobhiatach – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An t-Aonadh Sobhiatach" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica" title="Unión Soviética – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Unión Soviética" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7" title="Советий Социализма Республикай Союз – inguski" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Советий Социализма Республикай Союз" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguski" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E8%98%87%E8%81%AF" title="蘇聯 – gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="蘇聯" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A4%D8%B1%D9%88%D9%8A" title="شؤروي – giliański" lang="glk" hreflang="glk" data-title="شؤروي" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="giliański" class="interlanguage-link-target">گیلکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B8%E0%AB%8B%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AB%87%E0%AA%A4_%E0%AA%AF%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%A8" title="સોવિયેત યુનિયન – gudżarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="સોવિયેત યુનિયન" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gudżarati" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B2%F0%90%8C%B2%F0%90%8C%B2%F0%90%8C%B8" title="𐌲𐌲𐌲𐌸 – gocki" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌲𐌲𐌲𐌸" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gocki" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/S%C3%BB-li%C3%A8n" title="Sû-lièn – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Sû-lièn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%86%8C%EB%A0%A8" title="소련 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="소련" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Tarayyar_Sobiyet" title="Tarayyar Sobiyet – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Tarayyar Sobiyet" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%98" title="सोवियत संघ – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="सोवियत संघ" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Sowjetski_zwjazk" title="Sowjetski zwjazk – górnołużycki" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Sowjetski zwjazk" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="górnołużycki" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Sovjetski_Savez" title="Sovjetski Savez – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Sovjetski Savez" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Soviet-Uniono" title="Soviet-Uniono – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Soviet-Uniono" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Kappon_ti_Sobiet" title="Kappon ti Sobiet – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Kappon ti Sobiet" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8B%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A4_%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A8" title="সোভিয়েত ইউনিয়ন – bisznuprija-manipuri" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="সোভিয়েত ইউনিয়ন" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="bisznuprija-manipuri" class="interlanguage-link-target">বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Uni_Soviet" title="Uni Soviet – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Uni Soviet" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Union_Sovietic" title="Union Sovietic – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Union Sovietic" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Soviet-Union" title="Soviet-Union – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Soviet-Union" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Suviatam_Nunaa" title="Suviatam Nunaa – inupiak" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Suviatam Nunaa" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="inupiak" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%A6%C3%A6%D0%B4%D0%B8%D1%81" title="Советон Цæдис – osetyjski" lang="os" hreflang="os" data-title="Советон Цæдис" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetyjski" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Isoviet_Union" title="Isoviet Union – khosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Isoviet Union" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="khosa" class="interlanguage-link-target">IsiXhosa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Sov%C3%A9tr%C3%ADkin" title="Sovétríkin – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Sovétríkin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Unione_Sovietica" title="Unione Sovietica – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Unione Sovietica" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%95%D7%A2%D7%A6%D7%95%D7%AA" title="ברית המועצות – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="ברית המועצות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Uni_Sovy%C3%A8t" title="Uni Sovyèt – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Uni Sovyèt" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B8%E0%B3%8A%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B3%86%E0%B2%9F%E0%B3%8D_%E0%B2%92%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%82%E0%B2%9F" title="ಸೊವಿಯೆಟ್ ಒಕ್ಕೂಟ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಸೊವಿಯೆಟ್ ಒಕ್ಕೂಟ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%83" title="Совет Социалист Республикаланы Союзу – karaczajsko-bałkarski" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Совет Социалист Республикаланы Союзу" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karaczajsko-bałkarski" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98" title="საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B5%D8%A4%D9%88%D9%90%D8%AA_%D8%A7%D9%90%D8%AA%D9%90%D9%81%D8%A7%D9%82" title="صؤوِت اِتِفاق – kaszmirski" lang="ks" hreflang="ks" data-title="صؤوِت اِتِفاق" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="kaszmirski" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D2%A3%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%9E%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B" title="Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/URSS" title="URSS – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="URSS" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Umoja_wa_Kisovyeti" title="Umoja wa Kisovyeti – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Umoja wa Kisovyeti" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%A7%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D3%A7%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D3%A7%D0%B9_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D1%81%D0%BB%D3%A7%D0%BD_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7" title="Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяслӧн Союз – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяслӧн Союз" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target">Коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/TSSS" title="TSSS – kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="TSSS" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Inyon_repiblik_sosyalis_sovyetik" title="Inyon repiblik sosyalis sovyetik – kreolski haitański" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Inyon repiblik sosyalis sovyetik" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="kreolski haitański" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Inyon_di_s%C3%A9_r%C3%A9piblik_sosyalis_sovy%C3%A9tik" title="Inyon di sé répiblik sosyalis sovyétik – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Inyon di sé répiblik sosyalis sovyétik" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Yek%C3%AEtiya_Komar%C3%AAn_Sovyet_%C3%AAn_Sosyal%C3%AEst" title="Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D2%A3%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%91%D0%B8%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B8" title="Кеңештер Бирлиги – kirgiski" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Кеңештер Бирлиги" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiski" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Union_Sovietica" title="Union Sovietica – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Union Sovietica" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Union_Sovyetika" title="Union Sovyetika – ladyński" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Union Sovyetika" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladyński" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AA%E0%BA%B0%E0%BA%AB%E0%BA%B0%E0%BA%9E%E0%BA%B2%E0%BA%9A%E0%BB%82%E0%BA%8A%E0%BA%A7%E0%BA%BD%E0%BA%94" title="ສະຫະພາບໂຊວຽດ – laotański" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ສະຫະພາບໂຊວຽດ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laotański" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Unio_Rerum_Publicarum_Sovieticarum_Socialisticarum" title="Unio Rerum Publicarum Sovieticarum Socialisticarum – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Unio Rerum Publicarum Sovieticarum Socialisticarum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Padomju_Savien%C4%ABba" title="Padomju Savienība – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Padomju Savienība" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Sowjetunioun" title="Sowjetunioun – luksemburski" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Sowjetunioun" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburski" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B8%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D3%80" title="Советрин Социализмдин Республикайрин ГалкӀ – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Советрин Социализмдин Республикайрин ГалкӀ" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Soviet%C5%B3_S%C4%85junga" title="Sovietų Sąjunga – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Sovietų Sąjunga" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Union_Sovietica" title="Union Sovietica – liguryjski" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Union Sovietica" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="liguryjski" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Sovjet-Unie" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Uni_de_Republicas_Sosialiste_Soviet" title="Uni de Republicas Sosialiste Soviet – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Uni de Republicas Sosialiste Soviet" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Nevvostoliitto" title="Nevvostoliitto – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Nevvostoliitto" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/sofygu%27e" title="sofygu'e – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="sofygu'e" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Union_di_Republegh_Socialista_Sovietegh" title="Union di Republegh Socialista Sovietegh – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Union di Republegh Socialista Sovietegh" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Szovjetuni%C3%B3" title="Szovjetunió – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Szovjetunió" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%98" title="सोभियत सङ्घ – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="सोभियत सङ्घ" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%A1%D0%BE%D1%98%D1%83%D0%B7" title="Советски Сојуз – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Советски Сојуз" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Firaisan%27_ny_Repoblika_S%C3%B4sialista_S%C3%B4vietika" title="Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B8%E0%B5%8B%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D_%E0%B4%AF%E0%B5%82%E0%B4%A3%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B5%BB" title="സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Unjoni_Sovjetika" title="Unjoni Sovjetika – maltański" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Unjoni Sovjetika" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltański" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Hononga_Howete" title="Hononga Howete – maoryjski" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Hononga Howete" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maoryjski" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%8F%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%98" title="सोव्हिएत संघ – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="सोव्हिएत संघ" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%A3" title="სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკეფიშ რსხუ – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკეფიშ რსხუ" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81%D9%8A%D9%8A%D8%AA%D9%89" title="الاتحاد السوفييتى – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="الاتحاد السوفييتى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C" title="شوروی – mazanderański" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="شوروی" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazanderański" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Kesatuan_Soviet" title="Kesatuan Soviet – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Kesatuan Soviet" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Uni_Soviet" title="Uni Soviet – minangkabu" lang="min" hreflang="min" data-title="Uni Soviet" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabu" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/S%C5%AD-li%C3%A8ng" title="Sŭ-lièng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Sŭ-lièng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Ounion_Sobi%C3%A9tica" title="Ounion Sobiética – mirandyjski" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ounion Sobiética" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandyjski" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%8C_%D0%A1%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%81" title="Советонь Соткс – moksza" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Советонь Соткс" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksza" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D3%A9%D0%B2%D0%BB%D3%A9%D0%BB%D1%82_%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D0%BE%D0%BE%D1%82_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Зөвлөлт Холбоот Улс – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Зөвлөлт Холбоот Улс" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%86%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%97%E1%80%AE%E1%80%9A%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%85%E1%80%AF_%E1%80%9E%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%99%E1%80%90%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု သမ္မတနိုင်ငံ – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု သမ္မတနိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Sovjet-Unie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Sovjetuny" title="Sovjetuny – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Sovjetuny" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%98" title="सोभियत सङ्घ – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="सोभियत सङ्घ" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%BD%E3%83%93%E3%82%A8%E3%83%88%E9%80%A3%E9%82%A6" title="ソビエト連邦 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ソビエト連邦" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Aunione_Sovieteca" title="Aunione Sovieteca – neapolitański" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Aunione Sovieteca" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="neapolitański" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7" title="Советийн Социалистийн Республикийн Союз – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Советийн Социалистийн Республикийн Союз" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Sowjetunioon" title="Sowjetunioon – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Sowjetunioon" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Sovjetunionen" title="Sovjetunionen – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Sovjetunionen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Sovjetunionen" title="Sovjetunionen – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Sovjetunionen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Unnion_Sovi%C3%A9tique" title="Unnion Soviétique – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Unnion Soviétique" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Union_de_las_Republicas_Socialistas_Sovieticas" title="Union de las Republicas Socialistas Sovieticas – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Union de las Republicas Socialistas Sovieticas" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA_%D0%A3%D1%88%D0%B5%D0%BC" title="Совет Социализм Республик-влак Ушем – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Совет Социализм Республик-влак Ушем" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target">Олык марий</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Sovet_Sotsialistik_Respublikalari_Ittifoqi" title="Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B8%E0%A9%8B%E0%A8%B5%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%A4_%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%A8" title="ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%DB%8C%D8%AA_%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" title="سویت یونین – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="سویت یونین" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Union_Sovietiko" title="Union Sovietiko – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Union Sovietiko" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%8A_%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF" title="شوروي اتحاد – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="شوروي اتحاد" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Suoviet_Yuunian" title="Suoviet Yuunian – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Suoviet Yuunian" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%9F%E1%9E%A0%E1%9E%97%E1%9E%B6%E1%9E%96%E1%9E%9F%E1%9E%BC%E1%9E%9C%E1%9F%80%E1%9E%8F" title="សហភាពសូវៀត – khmerski" lang="km" hreflang="km" data-title="សហភាពសូវៀត" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmerski" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/URSS" title="URSS – pikardyjski" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="URSS" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="pikardyjski" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Union_Sovi%C3%A9tica" title="Union Soviética – piemoncki" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Union Soviética" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piemoncki" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion" title="Sowjetunion – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Sowjetunion" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="União Soviética" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C5%9Euralar_Sotsialistik_Cumhuriyetleri_Birligi" title="Şuralar Sotsialistik Cumhuriyetleri Birligi – krymskotatarski" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Şuralar Sotsialistik Cumhuriyetleri Birligi" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="krymskotatarski" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Uniunea_Republicilor_Sovietice_Socialiste" title="Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Uniun_sovietica" title="Uniun sovietica – retoromański" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Uniun sovietica" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="retoromański" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Susyalista_Suwit_Ripuwlikakunap_Hu%C3%B1un" title="Susyalista Suwit Ripuwlikakunap Huñun – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Susyalista Suwit Ripuwlikakunap Huñun" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%82%D1%81%D0%BA%D1%8B%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D1%96%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA" title="Союз Совітскых Соціалістічных Републик – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Союз Совітскых Соціалістічных Републик" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA" title="Союз Советских Социалистических Республик – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Союз Советских Социалистических Республик" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8D%D0%B1%D0%B8%D1%8D%D1%81%D0%BA%D1%8D%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%8B_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D0%B9%D1%83%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Сэбиэскэй Социалистыы Республикалар Сойуустара – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Сэбиэскэй Социалистыы Республикалар Сойуустара" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A5%E1%B1%9A%E1%B1%B5%E1%B1%B7%E1%B1%A4%E1%B1%AD%E1%B1%AE%E1%B1%B4_%E1%B1%A5%E1%B1%9F%E1%B1%B6%E1%B1%9B%E1%B1%9F" title="ᱥᱚᱵᱷᱤᱭᱮᱴ ᱥᱟᱶᱛᱟ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱥᱚᱵᱷᱤᱭᱮᱴ ᱥᱟᱶᱛᱟ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%88%DB%8C%D8%AA_%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" title="سوویت یونین – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="سوویت یونین" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Unione_Sovietica" title="Unione Sovietica – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Unione Sovietica" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Soviet Union" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion" title="Sowjetunion – fryzyjski saterlandzki" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Sowjetunion" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="fryzyjski saterlandzki" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Bashkimi_Sovjetik" title="Bashkimi Sovjetik – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Bashkimi Sovjetik" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Unioni_Suvi%C3%A8tica" title="Unioni Suviètica – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Unioni Suviètica" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%9D%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B6%A7%E0%B7%8A_%E0%B7%83%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B6%B8%E0%B6%BA" title="සෝවියට් සංගමය – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="සෝවියට් සංගමය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Soviet Union" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%88%D9%8A%D8%AA_%D9%8A%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%86" title="سوويت يونين – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="سوويت يونين" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Sovietsky_zv%C3%A4z" title="Sovietsky zväz – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Sovietsky zväz" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Sovjetska_zveza" title="Sovjetska zveza – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Sovjetska zveza" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8A%D0%B2%D1%A3%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D1%8A_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8C%D1%81%D0%BA%D1%8A_%D0%94%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%97%D0%B8_%D0%A1%D1%8A%D0%B2%D1%AB%EA%99%81%D1%8A" title="Съвѣтьскъ Социалистичьскъ Димократїи Съвѫꙁъ – cerkiewnosłowiański" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Съвѣтьскъ Социалистичьскъ Димократїи Съвѫꙁъ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="cerkiewnosłowiański" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Sojusz_Socjalistycznych_Sowjeckich_Republik" title="Sojusz Socjalistycznych Sowjeckich Republik – śląski" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Sojusz Socjalistycznych Sowjeckich Republik" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="śląski" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Midowga_Sofiyet" title="Midowga Sofiyet – somalijski" lang="so" hreflang="so" data-title="Midowga Sofiyet" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalijski" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8E%D8%AA%DB%8C%DB%8C_%D8%B3%DB%86%DA%A4%DB%8C%DB%95%D8%AA" title="یەکێتیی سۆڤیەت – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="یەکێتیی سۆڤیەت" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D1%98%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B7" title="Совјетски Савез – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Совјетски Савез" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Sovjetski_Savez" title="Sovjetski Savez – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Sovjetski Savez" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Uni_Sovi%C3%A9t" title="Uni Soviét – sundajski" lang="su" hreflang="su" data-title="Uni Soviét" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundajski" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Neuvostoliitto" title="Neuvostoliitto – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Neuvostoliitto" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Sovjetunionen" title="Sovjetunionen – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Sovjetunionen" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Unyong_Sobyetiko" title="Unyong Sobyetiko – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Unyong Sobyetiko" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AF%8B%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%A4%E0%AF%8D_%E0%AE%92%E0%AE%A9%E0%AF%8D%E0%AE%B1%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="சோவியத் ஒன்றியம் – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="சோவியத் ஒன்றியம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tadukli_n_Tegdudiwin_Tinemlayin_Tisuvyitiyin" title="Tadukli n Tegdudiwin Tinemlayin Tisuvyitiyin – kabylski" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tadukli n Tegdudiwin Tinemlayin Tisuvyitiyin" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabylski" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5" title="Совет Социалистик Республикалар Берлеге – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Совет Социалистик Республикалар Берлеге" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B1%8B%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%9F%E0%B1%8D_%E0%B0%AF%E0%B1%82%E0%B0%A8%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="సోవియట్ యూనియన్ – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="సోవియట్ యూనియన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AB%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%95" title="สหภาพโซเวียต – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="สหภาพโซเวียต" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%82%D1%82%D0%B8%D2%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%A8%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D3%A3" title="Иттиҳоди Шуравӣ – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Иттиҳоди Шуравӣ" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyetler_Birli%C4%9Fi" title="Sovyetler Birliği – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Sovyetler Birliği" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Muna%CC%B1pyia%CC%B1_Soviyet" title="Muna̱pyia̱ Soviyet – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Muna̱pyia̱ Soviyet" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%A1%D0%A0%D0%AD" title="ССРЭ – tuwiński" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="ССРЭ" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuwiński" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BE%D1%81%D0%BB%D1%8D%D0%BD_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B7%D1%8B" title="Советской Социалистической Республикаослэн Союззы – udmurcki" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Советской Социалистической Республикаослэн Союззы" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurcki" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D1%96%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B8%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Союз Радянських Соціалістичних Республік – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Союз Радянських Соціалістичних Республік" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF" title="سوویت اتحاد – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="سوویت اتحاد" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%DB%8B%DB%90%D8%AA_%D8%B3%D9%88%D8%AA%D8%B3%D9%89%D9%8A%D8%A7%D9%84%D9%89%D8%B3%D8%AA%D9%89%D9%83_%D8%AC%DB%87%D9%85%DA%BE%DB%87%D8%B1%D9%89%D9%8A%DB%95%D8%AA%D9%84%DB%95%D8%B1_%D8%A6%D9%89%D8%AA%D8%AA%D9%89%D9%BE%D8%A7%D9%82%D9%89" title="سوۋېت سوتسىيالىستىك جۇمھۇرىيەتلەر ئىتتىپاقى – ujgurski" lang="ug" hreflang="ug" data-title="سوۋېت سوتسىيالىستىك جۇمھۇرىيەتلەر ئىتتىپاقى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ujgurski" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Suhlienz" title="Suhlienz – czuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Suhlienz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="czuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Union_Sovi%C3%A8tega" title="Union Soviètega – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Union Soviètega" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Nevondkundali%C5%BEiden_Socialisti%C5%BEiden_Tazovaldkundoiden_%C3%9Chti%C5%A1tuz" title="Nevondkundaližiden Socialistižiden Tazovaldkundoiden Ühtištuz – wepski" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Nevondkundaližiden Socialistižiden Tazovaldkundoiden Ühtištuz" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="wepski" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Li%C3%AAn_X%C3%B4" title="Liên Xô – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Liên Xô" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Sovy%C3%A4tabalatam" title="Sovyätabalatam – wolapik" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Sovyätabalatam" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="wolapik" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/N%C3%B5vvokogoliit" title="Nõvvokogoliit – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Nõvvokogoliit" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/U.R.S.S." title="U.R.S.S. – waloński" lang="wa" hreflang="wa" data-title="U.R.S.S." data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="waloński" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E8%98%87%E8%81%AF" title="蘇聯 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="蘇聯" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie – zachodnioflamandzki" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Sovjet-Unie" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="zachodnioflamandzki" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Unyon_Sovyetika" title="Unyon Sovyetika – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Unyon Sovyetika" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Soviet_Yi_Benno" title="Soviet Yi Benno – wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Soviet Yi Benno" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wolof" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%8B%8F%E8%81%94" title="苏联 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="苏联" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A1%D7%90%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%98%D7%9F_%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%90%D7%A0%D7%93" title="סאוועטן פארבאנד – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="סאוועטן פארבאנד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cs%E1%BB%8D%CC%80kan_S%C3%B3f%C3%AC%E1%BA%B9%CC%80t%C3%AC" title="Ìsọ̀kan Sófìẹ̀tì – joruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ìsọ̀kan Sófìẹ̀tì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="joruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%98%87%E8%81%AF" title="蘇聯 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="蘇聯" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Yewiya_Sovyetan" title="Yewiya Sovyetan – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Yewiya Sovyetan" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Tar%C4%ABbu_S%C4%81jonga" title="Tarību Sājonga – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Tarību Sājonga" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8B%8F%E8%81%94" title="苏联 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="苏联" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Koisaan_Soviet" title="Koisaan Soviet – dusun centralny" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Koisaan Soviet" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="dusun centralny" class="interlanguage-link-target">Kadazandusun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Sovet_Sosialist_Respublikon_Ibemon" title="Sovet Sosialist Respublikon Ibemon – tałyski" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Sovet Sosialist Respublikon Ibemon" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="tałyski" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15180#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&oldid=75066287" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&id=75066287&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZwi%25C4%2585zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZwi%25C4%2585zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:ZSRR" hreflang="pl">Wikinews</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Radziecki" hreflang="pl">Wikicytaty</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15180" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output">Na mapach: <a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&params=65_N_90_E_type:city">65°N 90°E/65,000000 90,000000</a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich</div><div class="iboxt-2">Союз Советских Социалистических Республик Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik<a href="#cite_note-PWN-1">[1]</a></div> </caption> <tbody><tr style="background:var(--background-color-base, white); color:var(--color-base, black); text-align:center; font-weight:bold; border:1px solid #aaa;"> <td colspan="2">30 grudnia 1922 – 26 grudnia 1991 </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table class="ibox2"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1956%E2%80%931991).svg" class="mw-file-description"><img alt="Godło" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/100px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="100" height="103" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/150px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/200px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="587" data-file-height="605" /></a> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_the_Soviet_Union.svg" class="mw-file-description"><img alt="Flaga" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/100px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="100" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/150px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/200px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> </td></tr> <tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/God%C5%82o_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Godło Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Godło</a> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Flaga_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Flaga Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Flaga</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr style="border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Dewiza" title="Dewiza">Dewiza</a>: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! trb. Proletarii wsiech stran, sojediniajtieś! (<a href="/wiki/Proletariusze_wszystkich_kraj%C3%B3w,_%C5%82%C4%85czcie_si%C4%99!" title="Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!">Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!</a>) </td></tr> <tr style="border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Hymn_pa%C5%84stwowy" title="Hymn państwowy">Hymn</a>: <a href="/wiki/Hymn_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Hymn Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Государственный гимн СССР</a> trb. Gosudarstwiennyj gimn SSSR <audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="200" style="width:200px;" data-durationhint="208" data-mwtitle="Gimn_Sovetskogo_Soyuza_(1977_Vocal).oga" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/db/Gimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/db/Gimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga/Gimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=ar&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ar" label="العربية ‪(ar)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=av&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="av" label="авар ‪(av)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=be&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="be" label="беларуская ‪(be)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=bs&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="bs" label="bosanski ‪(bs)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=ceb&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ceb" label="Cebuano ‪(ceb)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=cs&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="cs" label="čeština ‪(cs)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=cy&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="cy" label="Cymraeg ‪(cy)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=de&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="de" label="Deutsch ‪(de)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=en-ca&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en-CA" label="Canadian English ‪(en-ca)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=es&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español ‪(es)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=et&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="et" label="eesti ‪(et)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=eu&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="eu" label="euskara ‪(eu)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=fa&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fa" label="فارسی ‪(fa)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=fr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fr" label="français ‪(fr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=hr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="hr" label="hrvatski ‪(hr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=it&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="it" label="italiano ‪(it)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=ja&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ja" label="日本語 ‪(ja)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=ka&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ka" label="ქართული ‪(ka)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=nl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="nl" label="Nederlands ‪(nl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=pl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pl" label="polski ‪(pl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=pt&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pt" label="português ‪(pt)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=ru&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ru" label="русский ‪(ru)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=sl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="sl" label="slovenščina ‪(sl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=sr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="sr" label="српски / srpski ‪(sr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=tl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tl" label="Tagalog ‪(tl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=tr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tr" label="Türkçe ‪(tr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=uk&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="uk" label="українська ‪(uk)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=vi&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="vi" label="Tiếng Việt ‪(vi)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=zh-cn&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hans-CN" label="中文（中国大陆） ‪(zh-cn)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=zh-hans&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hans" label="中文（简体） ‪(zh-hans)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=zh-hant&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hant" label="中文（繁體） ‪(zh-hant)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGimn_Sovetskogo_Soyuza_%281977_Vocal%29.oga&lang=zh&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh" label="中文 ‪(zh)‬" data-dir="ltr" /></audio> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny" title="Ustrój polityczny">Ustrój polityczny</a> </th> <td> <a href="/wiki/Dyktatura" title="Dyktatura">dyktatura</a> <a href="/wiki/System_jednopartyjny" title="System jednopartyjny">monopartyjna</a> określająca się jako <a href="/wiki/Demokracja_ludowa" title="Demokracja ludowa">socjalistyczna</a> <a href="/wiki/Republika_federalna" title="Republika federalna">republika federalna</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Konstytucja" title="Konstytucja">Konstytucja</a> </th> <td> <a href="/wiki/Konstytucja_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Stolica" title="Stolica">Stolica</a> </th> <td> <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwa</a> </td></tr> <tr> <th>Data powstania </th> <td> 30 grudnia 1922 </td></tr> <tr> <th>Data likwidacji </th> <td> 26 grudnia 1991<a href="#cite_note-ok-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Prezydent" title="Prezydent">Prezydent</a> </th> <td> <a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaił Gorbaczow</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Premier" title="Premier">Premier</a> </th> <td> <a href="/wiki/Iwan_Si%C5%82ajew" title="Iwan Siłajew">Iwan Siłajew</a> </td></tr> <tr> <th>Powierzchnia </th> <td> 22 402 200 km² </td></tr> <tr> <th style="padding-bottom:0px;">Populacja (1991) • liczba ludności </th> <td style="padding-bottom:0px;"> 293 047 571 </td></tr> <tr> <th style="padding-top:0px;">• gęstość </th> <td style="padding-top:0px;"> 13,08 os./km² </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Waluta" title="Waluta">Waluta</a> </th> <td> <a href="/wiki/Rubel_radziecki" title="Rubel radziecki">rubel radziecki</a> (SUR) </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Domena_najwy%C5%BCszego_poziomu" title="Domena najwyższego poziomu">Domena internetowa</a> </th> <td> <a href="/wiki/.su" title=".su">.su</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_kod_samochodowy" title="Międzynarodowy kod samochodowy">Kod samochodowy</a> </th> <td> SU </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_kod_samolotowy" title="Międzynarodowy kod samolotowy">Kod samolotowy</a> </th> <td> CCCP </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Strefa_czasowa" title="Strefa czasowa">Strefa czasowa</a> </th> <td> <a href="/wiki/Uniwersalny_czas_koordynowany" title="Uniwersalny czas koordynowany">UTC</a> +2 (<a href="/wiki/Mi%C5%84sk" title="Mińsk">Mińsk</a>) do +13 (<a href="/wiki/Kamczatka" title="Kamczatka">Kamczatka</a>) </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/J%C4%99zyk_urz%C4%99dowy" title="Język urzędowy">Język urzędowy</a> </th> <td> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_rosyjski" title="Język rosyjski">rosyjski</a> (język używany w całym ZSRR) w poszczególnych republikach radzieckich: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_ukrai%C5%84ski" title="Język ukraiński">ukraiński w Ukraińskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_bia%C5%82oruski" title="Język białoruski">białoruski w Białoruskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_litewski" title="Język litewski">litewski w Litewskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_%C5%82otewski" title="Język łotewski">łotewski w Łotewskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_esto%C5%84ski" title="Język estoński">estoński w Estońskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_mo%C5%82dawski" title="Język mołdawski">mołdawski w Mołdawskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_kazachski" title="Język kazachski">kazachski w Kazachskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_ormia%C5%84ski" title="Język ormiański">ormiański w Armeńskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_gruzi%C5%84ski" title="Język gruziński">gruziński w Gruzińskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_azerbejd%C5%BCa%C5%84ski" title="Język azerbejdżański">azerski w Azerskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_turkme%C5%84ski" title="Język turkmeński">turkmeński w Turkmeńskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_kirgiski" title="Język kirgiski">kirgiski w Kirgiskiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_tad%C5%BCycki" title="Język tadżycki">tadżycki w Tadżyckiej SRR</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_uzbecki" title="Język uzbecki">uzbecki w Uzbeckiej SRR</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Religia" title="Religia">Religia</a> dominująca </th> <td> <a href="/wiki/Ateizm_pa%C5%84stwowy" title="Ateizm państwowy">ateizm państwowy</a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:ZSRR_1989.png" class="mw-file-description"><img alt="Mapa opisywanego kraju" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/240px-ZSRR_1989.png" decoding="async" width="240" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/360px-ZSRR_1989.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/480px-ZSRR_1989.png 2x" data-file-width="1584" data-file-height="1080" /></a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2">Położenie na mapie <a href="/wiki/Plik:Union_of_Soviet_Socialist_Republics_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img alt="Położenie na mapie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg/240px-Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="240" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg/360px-Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg/480px-Union_of_Soviet_Socialist_Republics_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Soviet_Union" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Soviet_Union" class="extiw" title="commons:Category:Soviet Union">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:ZSRR" title="Wikinews"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/28px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/56px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:ZSRR" class="extiw" title="n:Kategoria:ZSRR">Wiadomości w Wikinews</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Radziecki" title="Wikicytaty"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/24px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/47px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Radziecki" class="extiw" title="q:Związek Radziecki">Cytaty w Wikicytatach</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Wikisłownik"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" class="extiw" title="wikt:Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">Hasło w Wikisłowniku</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (skr. Związek Radziecki, ZSRR<a href="#cite_note-PWN-1">[1]</a>), także Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (skr. Związek Sowiecki, ZSRS)<a href="#cite_note-dz2-3">[3]</a><a href="#cite_note-4">[4]</a><a href="#cite_note-5">[5]</a>; (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_rosyjski" title="Język rosyjski">ros.</a> Союз Советских Социалистических Республик, Советский Союз, СССР<a href="#cite_note-6">[a]</a>) – państwo historyczne, położone częściowo w Europie wschodniej i północno-wschodniej, a częściowo w <a href="/wiki/Azja" title="Azja">Azji</a>, ze stolicą w <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwie</a>, istniejące w latach 1922–1991<a href="#cite_note-PWN-1">[1]</a>. Miało powierzchnię 22 mln km²<a href="#cite_note-7">[b]</a>, rozciągało się od <a href="/wiki/Morze_Ba%C5%82tyckie" title="Morze Bałtyckie">Morza Bałtyckiego</a> i <a href="/wiki/Morze_Czarne" title="Morze Czarne">Czarnego</a> do <a href="/wiki/Ocean_Spokojny" title="Ocean Spokojny">Pacyfiku</a>. Nominalnie Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich był <a href="/wiki/Federacja" title="Federacja">federacją</a> narodowych <a href="/wiki/Republika_radziecka" title="Republika radziecka">republik radzieckich</a>, w praktyce był krajem o mocno <a href="/wiki/Centralizacja_(prawo)" title="Centralizacja (prawo)">scentralizowanej</a> władzy i gospodarce. Ustrój polityczny i gospodarczy państwa był <a href="/wiki/Dyktatura" title="Dyktatura">dyktaturą</a> <a href="/wiki/System_jednopartyjny" title="System jednopartyjny">monopartyjną</a>, w którym władzę sprawowała <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego">RKP(b)/WKP(b)/KPZR</a> według koncepcji tzw. <a href="/wiki/Dyktatura_proletariatu#Praktyka" title="Dyktatura proletariatu">„dyktatury proletariatu”</a><a href="#cite_note-tot-8">[6]</a><a href="#cite_note-kons-9">[7]</a><a href="#cite_note-PWN-1">[1]</a>. W okresie dyktatorskich rządów <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierza Lenina</a> i <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józefa Stalina</a> został wprowadzony <a href="/wiki/Totalitaryzm" title="Totalitaryzm">system totalitarny</a>, który po śmierci Stalina (w 1953) przekształcił się w <a href="/wiki/Autorytaryzm_(ustr%C3%B3j)" title="Autorytaryzm (ustrój)">autorytaryzm</a><a href="#cite_note-10">[8]</a><a href="#cite_note-11">[9]</a><a href="#cite_note-12">[10]</a><a href="#cite_note-13">[11]</a>. Kolejną zmianę w systemie władzy ZSRR przyniosła <a href="/wiki/Pieriestrojka" title="Pieriestrojka">pieriestrojka</a>, w wyniku której w kraju (od 1990) zapanował <a href="/wiki/System_semiprezydencki" title="System semiprezydencki">ustrój semiprezydencki</a><a href="#cite_note-14">[12]</a>. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich został utworzony 30 grudnia 1922 (po zakończeniu <a href="/wiki/Wojna_domowa_w_Rosji" title="Wojna domowa w Rosji">wojny domowej w Rosji</a>) na mocy <a href="/wiki/Traktat_za%C5%82o%C5%BCycielski_ZSRR" title="Traktat założycielski ZSRR">traktatu założycielskiego ZSRR</a> zawartego przez rządzone wspólnie przez <a href="/wiki/Bolszewicy" title="Bolszewicy">bolszewików</a>, ale formalnie niepodległe: <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjską FSRR</a>, <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińską SRR</a>, <a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruską SRR</a> i <a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaską FSRR</a><a href="#cite_note-PWN-1">[1]</a>. Spośród 18 republik związkowych wchodzących w różnych okresach w skład ZSRR jedynie Białoruska SRR i Ukraińska SRR posiadały (obok samego ZSRR) podmiotowość międzynarodową i były założycielami <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacji Narodów Zjednoczonych</a>, a także członkami większości <a href="/wiki/Organizacje_wyspecjalizowane_ONZ" title="Organizacje wyspecjalizowane ONZ">organizacji wyspecjalizowanych ONZ</a><a href="#cite_note-15">[13]</a>. Rosyjska FSRR odgrywała rolę dominującą w całej historii ZSRR. W niej, jako największej republice związkowej, żyła ponad połowa populacji kraju. Ustrój gospodarczy ZSRR często jest błędnie określany <a href="/wiki/Socjalizm" title="Socjalizm">socjalistycznym</a>, w rzeczywistości jednak elementy socjalizmu znajdziemy głównie na samym początku istnienia państwa, w którym to powszechne były wolne <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_zawodowy" title="Związek zawodowy">związki zawodowe</a> będące jedną z cech socjalizmu. Wolne związki zawodowe szybko jednak zostały wyeliminowane przez rząd dążący do centralizacji władzy<a href="#cite_note-16">[14]</a>. Oficjalnie władza ZSRR w latach 70. określiła ustroje zaprowadzone w krajach bloku wschodniego <a href="/wiki/Socjalizm_realny" title="Socjalizm realny">socjalizmem realnym</a>. <a href="/wiki/Rozpad_ZSRR" title="Rozpad ZSRR">ZSRR przestał istnieć</a> w wyniku zawarcia <a href="/wiki/Porozumienie_bia%C5%82owieskie" title="Porozumienie białowieskie">porozumienia białowieskiego</a> (8 grudnia 1991) i deklaracji o rozwiązaniu ZSRR przyjętej w Moskwie przez Radę Republik Najwyższej Rady ZSRR (26 grudnia 1991)<a href="#cite_note-ok-2">[2]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-3" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[3]</a>. Dawne związkowe republiki radzieckie zaczęły tworzyć samodzielne państwa. Na mocy dwóch traktatów z <a href="/wiki/A%C5%82maty" title="Ałmaty">Ałmaty</a> (21 grudnia 1991) <a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosji</a> przysługuje stałe miejsce ZSRR w <a href="/wiki/Rada_Bezpiecze%C5%84stwa_Organizacji_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych">Radzie Bezpieczeństwa</a> <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a> i wszystkich innych organizacjach międzynarodowych<a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-5" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[5]</a>. Jednocześnie jako sukcesora ZSRR i jego międzynarodowych zobowiązań wyznaczono <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">Wspólnotę Niepodległych Państw</a><a href="#cite_note-ok-2">[2]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-6" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[6]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-7" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[7]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-8" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[8]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-9" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[9]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-10" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[10]</a>. Część byłych republik radzieckich kontynuuje współpracę w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw, <a href="/wiki/Euroazjatycka_Unia_Gospodarcza" title="Euroazjatycka Unia Gospodarcza">Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej</a> i innych organizacji. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografia">Geografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Geografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Geografia">edytuj kod</a>]</div> W okresie od powstania (1922) do wybuchu <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a> (1939) ZSRR graniczył z <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandią</a>, <a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonią</a>, <a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwą</a>, <a href="/wiki/II_Rzeczpospolita" title="II Rzeczpospolita">Polską</a> i <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Rumunii" title="Królestwo Rumunii">Rumunią</a> w <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europie</a>; <a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcją</a>, <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iranem</a>, <a href="/wiki/Afganistan" title="Afganistan">Afganistanem</a>, <a href="/wiki/Republika_Chi%C5%84ska" title="Republika Chińska">Chinami</a> i <a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonią</a> w <a href="/wiki/Azja" title="Azja">Azji</a>. <a href="/wiki/Mongolska_Republika_Ludowa" title="Mongolska Republika Ludowa">Mongolska Republika Ludowa</a> i <a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Tuwińska Republika Ludowa">Tuwińska Republika Ludowa</a> były <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_marionetkowe" title="Państwo marionetkowe">marionetkowymi państwami</a> <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_buforowe" title="Państwo buforowe">buforowymi</a> ZSRR w Azji. Po zakończeniu II wojny światowej ZSRR miał prawie 20 tys. kilometrów długości granicy lądowej z dwunastoma krajami: <a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegią</a>, Finlandią, <a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polską</a>, <a href="/wiki/Czechos%C5%82owacja" title="Czechosłowacja">Czechosłowacją</a>, <a href="/wiki/W%C4%99gierska_Republika_Ludowa_(1949%E2%80%931989)" title="Węgierska Republika Ludowa (1949–1989)">Węgrami</a>, <a href="/wiki/Rumunia_w_okresie_komunizmu" title="Rumunia w okresie komunizmu">Rumunią</a>, Turcją, Iranem, Afganistanem, <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chinami</a>, <a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolią</a>, <a href="/wiki/Korea_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Korea Północna">Koreą Północną</a> i Japonią<a href="#cite_note-17">[15]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Maksima_geograficzne">Maksima geograficzne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Maksima geograficzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Maksima geograficzne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Najwyższy punkt – <a href="/wiki/Szczyt_Ismaila_Samaniego" title="Szczyt Ismaila Samaniego">Pik Komunizmu</a> 7495 m n.p.m.</li> <li>Najniższy punkt – <a href="/wiki/Karakija" title="Karakija">Kotlina Karagije</a> 132 m p.p.m.</li> <li>Główne rzeki – <a href="/wiki/Ob" title="Ob">Ob</a>-<a href="/wiki/Irtysz" title="Irtysz">Irtysz</a>, <a href="/wiki/Amur_(rzeka)" title="Amur (rzeka)">Amur</a>, <a href="/wiki/Lena_(rzeka)" title="Lena (rzeka)">Lena</a>, <a href="/wiki/Jenisej" title="Jenisej">Jenisej</a>, <a href="/wiki/Wo%C5%82ga" title="Wołga">Wołga</a></li> <li>Największe jeziora – <a href="/wiki/Morze_Kaspijskie" title="Morze Kaspijskie">Morze Kaspijskie</a>, <a href="/wiki/Jezioro_Aralskie" title="Jezioro Aralskie">Morze Aralskie</a> (obecnie niemalże całkowicie wyschnięte), <a href="/wiki/Bajka%C5%82" title="Bajkał">Bajkał</a>, <a href="/wiki/Ba%C5%82chasz_(jezioro)" title="Bałchasz (jezioro)">Bałchasz</a>, <a href="/wiki/%C5%81adoga" title="Ładoga">Ładoga</a>, <a href="/wiki/Onega_(jezioro)" title="Onega (jezioro)">Onega</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Związek_Radziecki_a_Związek_Sowiecki">Związek Radziecki a Związek Sowiecki</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Związek Radziecki a Związek Sowiecki" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Związek Radziecki a Związek Sowiecki">edytuj kod</a>]</div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;">Zobacz hasła <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/radziecki" class="extiw" title="wikt:radziecki">radziecki</a>, <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/sowiecki" class="extiw" title="wikt:sowiecki">sowiecki</a> i <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Sowiet" class="extiw" title="wikt:Sowiet">Sowiet</a> w Wikisłowniku </td></tr></tbody></table> Ponieważ w oryginalnej nazwie państwa występuje przymiotnik советский (sowietskij) o wyżej wymienionym znaczeniu, w języku polskim powstał problem oddania znaczenia tej nazwy. Dla oficjalnej nazwy państwa początkowo stosowano formę Związek Socjalistycznych Republik Rad lub skrót Z.S.R.R.<a href="#cite_note-18">[16]</a> (bez tworzenia przymiotnika), natomiast w przypadku potrzeby użycia przymiotnika pospolitego stosowano formę sowiecki. W 1938 r. <a href="/wiki/Wiktor_Sukiennicki" title="Wiktor Sukiennicki">Wiktor Sukiennicki</a> wydał nakładem wileńskiego <a href="/wiki/Instytut_Naukowo-Badawczy_Europy_Wschodniej" title="Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej">Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej</a> opracowanie Ewolucja ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Był to jednak jednostkowy eksperyment językowy i autor w publikacjach po <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojnie światowej</a> posługiwał się już wyłącznie określeniem Sowiety, Związek Sowiecki itp.<a href="#cite_note-19">[17]</a> W okresie <a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">PRL</a> zaczęto posługiwać się przymiotnikiem radziecki, który w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">polszczyźnie</a> funkcjonował w innym znaczeniu od <a href="/wiki/J%C4%99zyk_staropolski" title="Język staropolski">okresu staropolskiego</a> (został on po raz pierwszy odnotowany ok. 1455-1460 roku w znaczeniu „związany z funkcją radcy miejskiego”<a href="#cite_note-20">[18]</a>), przy czym forma sowiecki była tępiona przez komunistyczną <a href="/wiki/Cenzura" title="Cenzura">cenzurę</a> (<a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3wny_Urz%C4%85d_Kontroli_Prasy,_Publikacji_i_Widowisk" title="Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk">Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk</a>), natomiast używana powszechnie w wydawnictwach emigracyjnych i <a href="/wiki/Drugi_obieg_wydawniczy" title="Drugi obieg wydawniczy">podziemnych</a>. Odgórne narzucenie formy radziecki odnotował już w 1950 <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Westfal" title="Stanisław Westfal">Stanisław Westfal</a><a href="#cite_note-21">[19]</a>. Ograniczenia cenzuralne zniesiono z likwidacją cenzury w Polsce w 1990 r. Współcześnie stosowane są obie formy – uważane za poprawne i <a href="/wiki/Synonim" title="Synonim">synonimiczne</a>, aczkolwiek według <a href="/wiki/Miros%C5%82aw_Ba%C5%84ko" title="Mirosław Bańko">Mirosława Bańki</a>, forma sowiecki ma konotację negatywną<a href="#cite_note-22">[20]</a>. Argumentem językowym na rzecz użycia w języku polskim słowa sowiecki, również w nazwie państwa, jest fakt występowania tego zapożyczenia (od rosyjskiego przymiotnika советский lub rzeczownika совет) w wielu językach (np. niem. <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Sowjetunion" class="extiw" title="wikt:Sowjetunion">Sowjetunion</a>, ang. <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Soviet_Union" class="extiw" title="wikt:Soviet Union">Soviet Union</a>, fr. <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Union_sovi%C3%A9tique" class="extiw" title="wikt:Union soviétique">Union soviétique</a>, czes. Sovětský Svaz). Z kolei przytoczone zapożyczenia, będące <a href="/wiki/Rusycyzm" title="Rusycyzm">rusycyzmami</a>, są wskazywane jako niepożądane przejawy zastępowania słów rodzimych wyrazami obcymi. Ponadto można wskazać inny przypadek, gdy stosuje się powszechnie nazwę rodzimą, mianowicie w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_ukrai%C5%84ski" title="Język ukraiński">języku ukraińskim</a> w odniesieniu do ZSRR stosuje się określenie radianśkyj (<a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7" class="extiw" title="wikt:Радянський Союз">радянський</a>). Podobnie jak w polszczyźnie, w języku ukraińskim funkcjonują również przymiotniki sowitśkyj (совітський) i sowiećkyj (совєцький)<a href="#cite_note-23">[21]</a>. Są to rusycyzmy uznawane za nacechowane pejoratywnie<a href="#cite_note-24">[22]</a> i pokazujące dystans mówiącego<a href="#cite_note-25">[23]</a>. Słowa sowiecki używano w aktach urzędowych ogłaszanych w oficjalnych publikatorach przed II wojną światową (np. Związek Socjalistycznych Sowieckich Republik w Dz. U. z 1930 r., Nr 68, poz. 538; Związek Sowieckich Socjalistycznych Republik Rad w Dz. U. z 1933 r., Nr 17, poz. 115). Obecnie polski <a href="/wiki/W%C5%82adza_ustawodawcza" title="Władza ustawodawcza">ustawodawca</a> konsekwentnie używa w ogłaszanych aktach normatywnych formy Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich jako nazwy byłego państwa<a href="#cite_note-26">[24]</a>. W języku urzędowym dopuszcza się użycie innej nazwy wyłącznie na zasadzie <a href="/wiki/Cytat" title="Cytat">cytatu</a> wcześniejszego aktu urzędowego, w którym użyto nazwy poprzedniej<a href="#cite_note-27">[25]</a><a href="#cite_note-28">[26]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg/220px-19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg/330px-19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg/440px-19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg 2x" data-file-width="2528" data-file-height="1820" /></a><figcaption><a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierz Lenin</a>, <a href="/wiki/Lew_Trocki" title="Lew Trocki">Lew Trocki</a> i <a href="/wiki/Lew_Kamieniew" title="Lew Kamieniew">Lew Kamieniew</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Utworzenie_ZSRR">Utworzenie ZSRR</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Utworzenie ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Utworzenie ZSRR">edytuj kod</a>]</div> Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich został utworzony 30 grudnia 1922 roku. Największym członem państwowym, który wszedł w skład ZSRR, była powstała w wyniku <a href="/wiki/Rewolucja_pa%C5%BAdziernikowa" title="Rewolucja październikowa">rewolucji październikowej</a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a>. Kolejnymi państwami, które weszły w skład państwa związkowego, były rządzone przez <a href="/wiki/Bolszewicy" title="Bolszewicy">bolszewików</a> republiki narodowe: <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a>, <a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a> i <a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaska FSRR</a>. Utworzenie ZSRR poprzedziły sukcesy bolszewików w <a href="/wiki/Wojna_domowa_w_Rosji" title="Wojna domowa w Rosji">wojnie domowej w Rosji</a><a href="#cite_note-29">[27]</a>, nieudana próba poszerzenia rewolucji na Zachód (klęska w <a href="/wiki/Wojna_polsko-bolszewicka" title="Wojna polsko-bolszewicka">wojnie z Polską</a>) i stabilizacja gospodarcza Rosyjskiej FSRR. Doszło do niej poprzez zarzucenie doktryny <a href="/wiki/Komunizm_wojenny" title="Komunizm wojenny">komunizmu wojennego</a>, wprowadzenie <a href="/wiki/Nowa_Polityka_Ekonomiczna" title="Nowa Polityka Ekonomiczna">Nowej Polityki Ekonomicznej</a> i uznanie ograniczonego sektora prywatnego za legalny<a href="/wiki/Komunizm_wojenny#cite_note-17" title="Komunizm wojenny">[17]</a>. Od początku istnienia ZSRR jednopartyjną władzę w państwie objęła <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego">Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików)</a>. Partia ta wpłynęła na powstanie odrębnej ideologii <a href="/wiki/Komunizm" title="Komunizm">komunizmu</a> przez utworzenie w 1919 roku <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_Komunistyczna" title="Międzynarodówka Komunistyczna">Międzynarodówki Komunistycznej</a><a href="#cite_note-30">[28]</a>. Lenin wymógł przekształcenie czterech republik radzieckich (Ukrainy, Białorusi, Rosji i Zakaukazia) w konfederację, występując przeciwko planowi <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Stalina</a> włączenia pozostałych republik do Rosyjskiej FSRR jako republik autonomicznych[<a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">potrzebny przypis</a>]. Od Rosyjskiej FSRR bolszewicy zaczęli odłączać coraz większe obszary zamieszkiwane w różnej mierze przez inne narodowości niż rosyjska, przekształcając je w nowe radzieckie republiki związkowe. W maju 1923 roku CKW <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">RFSRR</a> zdecydował się na oderwanie od Rosji i przekazanie Białoruskiej SRR większej części <a href="/wiki/Gubernia_witebska" title="Gubernia witebska">guberni witebskiej</a>, <a href="/wiki/Gubernia_mohylewska" title="Gubernia mohylewska">mohylewskiej</a> i niewielką część guberni <a href="/wiki/Gubernia_smole%C5%84ska" title="Gubernia smoleńska">smoleńskiej</a>. W roku 1926 przekazano Białorusi powiaty <a href="/wiki/Powiat_homelski" title="Powiat homelski">homelski</a> i <a href="/wiki/Powiat_rzeczycki" title="Powiat rzeczycki">rzeczycki</a>. W 1924 roku została zlikwidowana <a href="/wiki/Turkiesta%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkiestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkiestańska ASRR</a> pozostająca do tej pory w składzie Rosyjskiej FSRR. Na jej miejsce powstały: <a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska SRR</a>, <a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka SRR</a> i <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka ASRR</a> (od 1929 roku <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka SRR</a>). Z byłej Turkiestańskiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR pozostawały wyłącznie <a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">Kara-Kirgiski OA</a> i <a href="/wiki/Karaka%C5%82packi_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karakałpacki Obwód Autonomiczny">Karakałpacki OA</a><a href="#cite_note-31">[29]</a>. W 1936 roku odłączono od Rosji kolejne obszary: <a href="/wiki/Kazachska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachską ASRR</a>, <a href="/wiki/Kirgiska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1926%E2%80%931936)" title="Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1926–1936)">Kirgiską ASRR</a> i <a href="/wiki/Karaka%C5%82packa_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karakałpacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karakałpacką ASRR</a>. W 1954 roku decyzją Chruszczowa <a href="/wiki/Obw%C3%B3d_krymski" title="Obwód krymski">obwód krymski</a> został odłączony od Rosyjskiej FSRR i przekazany <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińskiej SRR</a> z okazji trzechsetnej rocznicy <a href="/wiki/Ugoda_perejas%C5%82awska" title="Ugoda perejasławska">ugody perejasławskiej</a>, traktowanej jako zjednoczenie Ukrainy z Rosją. Na czele nowego państwa stanął dotychczasowy premier Rosyjskiej FSRR, <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierz Lenin</a>. Funkcję nominalnej głowy państwa sprawować mieli rotacyjnie przedstawiciele wszystkich republik<a href="#cite_note-32">[30]</a>. W pierwszych latach istnienia kraju ograniczono rewolucyjny terror, zachowując jednak dyktaturę partii. W ostatnich latach życia Lenina gospodarka kraju została odbudowana z okresu zapaści gospodarczej wywołanej długoletnimi wojnami i nieudolną polityką gospodarczą. Nowa Polityka Ekonomiczna Lenina łączyła współistnienie firm prywatnych i państwowych; model ten nazywany jest <a href="/wiki/Gospodarka_mieszana" title="Gospodarka mieszana">gospodarką mieszaną</a><a href="#cite_note-33">[31]</a>. Odchodzono od nacjonalizacji, a w części inwestycji NEP-u, ZSRR wsparty został przez zagranicznych inwestorów, zwłaszcza amerykańskich. Po raz pierwszy od rewolucji kraj prowadził zorganizowaną wymianę technologiczną z innymi państwami<a href="#cite_note-34">[32]</a>. Za priorytet NEP uważał politykę rolną<a href="#cite_note-35">[33]</a>. Ziemia należała wyłącznie do prywatnych właścicieli, gdyż idea <a href="/wiki/Kolektywizm" title="Kolektywizm">skolektywizowania</a> rolnictwa spotkała się z silną opozycją<a href="#cite_note-36">[34]</a>. Polityka NEP-u poskutkowała szybką odbudową kraju<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>, w 1928 roku, produkcja rolna i przemysłowa powróciła do poziomu sprzed I wojny światowej<a href="#cite_note-Service,_Robert_1997-38">[36]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stosunki_międzynarodowe_do_1945">Stosunki międzynarodowe do 1945</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Stosunki międzynarodowe do 1945" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stosunki międzynarodowe do 1945">edytuj kod</a>]</div> Od początku lat 20. XX wieku rozpoczęto proces otwierania się na zagranicę (np. <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_w_Rapallo" title="Układ w Rapallo">układ w Rapallo</a> z <a href="/wiki/Republika_Weimarska" title="Republika Weimarska">Republiką Weimarską</a>)<a href="#cite_note-39">[37]</a>. Jednymi z pierwszych państw, które do końca 1923 roku uznały istnienie ZSRR były: Finlandia, Łotwa, Niemcy, Polska, Turcja, Iran, Afganistan i Mongolia. W chwili utworzenia ZSRR posiadał dwa państwa będącego jego klientami. Były to <a href="/wiki/Mongolska_Republika_Ludowa" title="Mongolska Republika Ludowa">Mongolska Republika Ludowa</a> i <a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Tuwińska Republika Ludowa">Tuwińska Republika Ludowa</a><a href="#cite_note-40">[38]</a>. Jednym z nielicznych państw, z którym ZSRR nawiązał bliższe kontakty w okresie międzywojennym, były <a href="/wiki/Chiny" class="mw-redirect" title="Chiny">Chiny</a> rządzone przez <a href="/wiki/Sun_Jat-sen" title="Sun Jat-sen">Sun Jat-sena</a>. ZSRR w 1923 roku zrezygnował z roszczeń względem Chin, a w styczniu spisano Manifest Sun-<a href="/wiki/Adolf_Joffe" class="mw-redirect" title="Adolf Joffe">Joffe</a> regulujący stosunki między krajami<a href="#cite_note-41">[39]</a>. Kolejnym państwem, z którym ZSRR utrzymywał ciepłe relacje, był <a href="/wiki/Meksyk" title="Meksyk">Meksyk</a><a href="#cite_note-42">[40]</a>. W 1933 roku <a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone Ameryki</a> uznały istnienie ZSRR i nawiązały oficjalne kontakty dyplomatyczne z władzą sowiecką. W latach 30. zawarto szereg porozumień amerykańsko-radzieckich dotyczących m.in. pomocy humanitarnej i wymiany gospodarczej. Do 1939 roku i w latach 1941–1945 ZSRR był traktowany jako sojusznik państw demokratycznych ze względu na wrogi stosunek <a href="/wiki/Faszyzm" title="Faszyzm">faszyzmu</a> i <a href="/wiki/Nazizm" title="Nazizm">nazizmu</a> do komunizmu. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stalinizacja_państwa">Stalinizacja państwa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Stalinizacja państwa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stalinizacja państwa">edytuj kod</a>]</div> Trocki jeszcze w 1923 roku, a więc za życia Lenina, skrytykował dotychczasowy kształt partii. W październiku 1923 w liście otwartym do Komitetu Centralnego zarzucił przywódcom partii, że zarzucili demokratyczne procedury wewnątrzorganizacyjne. Krytykował nadmierne skupienie władzy w centralnych organach partyjnych i wzywał do nadania demokracji partyjnej podstaw prawnych<a href="#cite_note-pipes517-43">[41]</a>. W grudniu 1923 opublikował artykuł Nowy kierunek (Nowy kurs<a href="#cite_note-pipes520-44">[42]</a>), w którym sugerował ściślejszą kontrolę nad rosnącą partyjną biurokracją<a href="#cite_note-45">[43]</a>. Choroba i śmierć (21 stycznia 1924) niekwestionowanego przywódcy partii – Lenina spowodowały zaciętą walkę o władzę w rządzącej partii, która w 1925 roku zmieniła nazwę na Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) – (WKP(b))<a href="#cite_note-46">[44]</a>. Początkowo najbliżsi współpracownicy Lenina – <a href="/wiki/Grigorij_Zinowjew" title="Grigorij Zinowjew">Grigorij Zinowjew</a> i <a href="/wiki/Lew_Kamieniew" title="Lew Kamieniew">Lew Kamieniew</a> w sojuszu ze Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii – <a href="/wiki/Lew_Trocki" title="Lew Trocki">Lwa Trockiego</a>, typowanego przez Lenina jako swojego następcę. Na XIII Zjeździe partii w maju 1924 roku odczytano testament lidera rewolucji. Treść testamentu nie spodobała się Stalinowi ze względu na poddanie go krytyce przez Lenina. KC bolszewików mimo to pozwolił mu dalej pełnić urząd sekretarza generalnego partii<a href="#cite_note-Janusz_Janicki_1981-47">[45]</a>. Lew Trocki krytykował stalinowską politykę „budowy socjalizmu w jednym kraju” i cały system ZSRR, który według niego zahamował proces rewolucji<a href="#cite_note-48">[46]</a>. Zwolennicy Trockiego z pozycji skrajnej lewicy krytykowali ZSRR i władzę partii. W listopadzie 1927 roku KC partii wydalił z partii Trockiego i jego zwolenników. W 1929 roku działacz ten wydalony został z terenów ZSRR oraz pozbawiony obywatelstwa<a href="#cite_note-49">[47]</a>. Od 1929 do 1933 Trocki przebywał w Turcji, we Francji od 1933 do 1935, w Norwegii od 1935 do 1937, a na końcu swego życia w Meksyku. Przebywając na wygnaniu, kontynuował swoją działalność. W 1936 wydał pracę <a href="/wiki/Zdradzona_rewolucja" title="Zdradzona rewolucja">Zdradzona rewolucja</a><a href="#cite_note-50">[48]</a>. W 1938 r. na emigracji utworzył <a href="/wiki/IV_Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka" title="IV Międzynarodówka">IV Międzynarodówkę</a>, grupującą zwolenników orientacji trockistowskiej<a href="#cite_note-Janusz_Janicki_1981-47">[45]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Famine_en_URSS_1933.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/220px-Famine_en_URSS_1933.jpg" decoding="async" width="220" height="307" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/330px-Famine_en_URSS_1933.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/440px-Famine_en_URSS_1933.jpg 2x" data-file-width="649" data-file-height="905" /></a><figcaption>Klęska głodu w latach 1932–1933</figcaption></figure> Następnie Stalin zawarł sojusz ze zwolennikami rozszerzania gospodarki rynkowej oraz pewnej liberalizacji politycznej – ideologiem NEP-u <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Bucharin" title="Nikołaj Bucharin">Nikołajem Bucharinem</a>, szefem rządu <a href="/wiki/Aleksiej_Rykow" title="Aleksiej Rykow">Aleksiejem Rykowem</a> i przywódcą związków zawodowych <a href="/wiki/Michai%C5%82_Tomski" title="Michaił Tomski">Michaiłem Tomskim</a>. W 1929 sojusz ten upadł, a władzę przejęli zwolennicy Stalina, którzy podjęli decyzję dokończenia przekształceń rewolucyjnych: kolektywizacji rolnictwa, wprowadzenia <a href="/wiki/Gospodarka_planowa" title="Gospodarka planowa">gospodarki planowej</a> i uprzemysłowienia kraju. Na skutek polityki industrializacji już w 1930 roku Stalinowi udało się zwiększyć kapitał towarowy i zdolności przemysłu ciężkiego<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>. Towarzyszyło temu przekształcenie ZSRR w państwo w pełni totalitarne, oparte na terrorze, a także propagandzie wychwalającej osobę Stalina<a href="#cite_note-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią-51">[49]</a><a href="#cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">[50]</a>. Chociaż od XVII Zjazdu WKP(b) w 1934 (zwanego „zjazdem zwycięzców”) niemożliwa była jakakolwiek opozycja, a nawet krytyka, Stalin podejrzewał swoich współpracowników o spiskowanie przeciw niemu. „<a href="/wiki/Wielki_terror_(ZSRR)" title="Wielki terror (ZSRR)">Wielka czystka</a>”, którą zainicjowało tajemnicze morderstwo popularnego działacza <a href="/wiki/Siergiej_Kirow" title="Siergiej Kirow">Siergieja Kirowa</a>, pochłonęła tysiące działaczy partyjnych: z początku dawnych zwolenników Trockiego, Zinowjewa i Kamieniewa (ich poglądy określano jako „odchylenie lewicowe”), następnie zwolenników Bucharina, Rykowa i Tomskiego (których poglądy określano jako „odchylenie prawicowe”), a w końcu zwolenników Stalina, których podejrzewano o nadmierną niezależność („centrowość”)<a href="#cite_note-53">[51]</a>. W 1934 roku Armia Czerwona i niedobitki wojsk białych (które ewakuowały się na tereny Chin) dokonały inwazji na islamski <a href="/wiki/Sinciang" title="Sinciang">Sinciang</a>, gdzie utworzyły prorosyjski, sekularystyczny rząd<a href="#cite_note-54">[52]</a>. Do ponownej interwencji białych i ZSRR doszło w 1937 roku, gdy stłumili oni w Sinciangu rebelię <a href="/wiki/Islamizm" title="Islamizm">islamistyczną</a><a href="#cite_note-55">[53]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG/220px-%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG/330px-%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG/440px-%22%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%94%D0%9D%D0%A5%22.JPG 2x" data-file-width="2736" data-file-height="3648" /></a><figcaption><a href="/wiki/Realizm_socjalistyczny" title="Realizm socjalistyczny">Socrealistyczny</a> budynek z 1954 roku na terenie <a href="/wiki/Og%C3%B3lnorosyjskie_Centrum_Wystawowe" title="Ogólnorosyjskie Centrum Wystawowe">Ogólnorosyjskiego Centrum Wystawowego</a> otwartego w 1939 roku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Lev_Trotsky.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Lev_Trotsky.jpg/170px-Lev_Trotsky.jpg" decoding="async" width="170" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Lev_Trotsky.jpg/255px-Lev_Trotsky.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Lev_Trotsky.jpg/340px-Lev_Trotsky.jpg 2x" data-file-width="867" data-file-height="1361" /></a><figcaption>Główny konkurent Stalina do objęcia władzy w ZSRR, <a href="/wiki/Lew_Trocki" title="Lew Trocki">Lew Trocki</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_stalinizmu">Okres stalinizmu</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Okres stalinizmu" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres stalinizmu">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wielki_terror">Wielki terror</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Wielki terror" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wielki terror">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Wielki_terror_(ZSRR)" title="Wielki terror (ZSRR)">Wielki terror (ZSRR)</a>.</div> Stalin przejął i rozwinął po rządach Lenina policję polityczną oraz zalążek systemu obozów pracy przymusowej <a href="/wiki/Gu%C5%82ag" title="Gułag">Gułag</a> (Gławnoje Uprawlienie Łagieriej), w którym, począwszy od 1933 r., przebywało na stałe 10 milionów więźniów. Represje, których kulminacja nastąpiła w 1937 r., doprowadziły do częściowej eksterminacji tzw. starych bolszewików – działaczy z czasów rewolucji, korpusu dowódczego <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armii Czerwonej</a> (rozstrzelano 35 tys. z 80 tys. oficerów), a także pracowników <a href="/wiki/NKWD" title="NKWD">NKWD</a> (jako szkodników rozstrzelano za czasów komisarza <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Je%C5%BCow" title="Nikołaj Jeżow">Nikołaja Jeżowa</a> protegowanych poprzednika – <a href="/wiki/Gienrich_Jagoda" title="Gienrich Jagoda">Genricha Jagody</a>, a za czasów <a href="/wiki/%C5%81awrientij_Beria" title="Ławrientij Beria">Berii</a> – protegowanych Jeżowa)<a href="#cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">[50]</a>. Stalin zorganizował intrygę, która posłużyła do zamordowania <a href="/wiki/Marsza%C5%82ek_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Marszałek Związku Radzieckiego">marszałka</a> <a href="/wiki/Michai%C5%82_Tuchaczewski" title="Michaił Tuchaczewski">Michaiła Tuchaczewskiego</a><a href="#cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">[50]</a> – w 1936 przekonał Niemców do sfabrykowania dowodów przeciwko niemu, dotyczących rzekomych tajnych kontaktów między Tuchaczewskim a niemieckimi generałami. Materiały spreparowało hitlerowskie <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a>, a do ZSRR dostarczył je podwójny agent (jednocześnie NKWD i Gestapo), generał <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Skoblin" title="Nikołaj Skoblin">Nikołaj Skoblin</a>. Tuchaczewskiego oraz 7 innych wysokich oficerów skazano 11 czerwca 1937 w pokazowym procesie i zamordowano 12 czerwca. Stalin, za pomocą całkowicie mu posłusznego szefa NKWD, <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Je%C5%BCow" title="Nikołaj Jeżow">Nikołaja Jeżowa</a>, dokonywał masowej eksterminacji przeciwników politycznych – osobiście podpisywał listy osób przeznaczonych do wymordowania. Jego podpis figuruje na ponad 400 listach<a href="#cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">[50]</a> tylko z lat 1937–1939, zawierających nazwiska 44 000<a href="#cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">[50]</a> ludzi (bolszewików, członków rządu oraz oficerów wojska i osób ze świata kultury). Czystka w partii do 1939 spowodowała wymordowanie ok. 1 miliona<a href="#cite_note-56">[54]</a> szeregowych członków partii, w niektórych rejonach kraju zabito wszystkich działaczy partyjnych, np. w Leningradzie zamordowano 150 delegatów na 17. zjazd partii, zostawiając przy życiu zaledwie 2. Terror objął jednak w pierwszym rzędzie zwykłych obywateli kraju – w 1989 eksperci radzieckiego <a href="/wiki/Stowarzyszenie_Memoria%C5%82" title="Stowarzyszenie Memoriał">Centrum Praw Człowieka Memoriał</a> odkopali w pobliżu <a href="/wiki/Czelabi%C5%84sk" title="Czelabińsk">Czelabińska</a> na Uralu jedną z wielu masowych mogił ofiar terroru z lat 30., która zawierała 80 000<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a> ludzkich <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_kostny_cz%C5%82owieka" title="Układ kostny człowieka">szkieletów</a>. Postępy w „zaostrzaniu się walki klasowej wraz z postępami w budowie socjalizmu” ukoronowało przyjęcie 25 listopada 1936 tzw. „stalinowskiej Konstytucji ZSRR”. Na jej mocy z RSFSR wyodrębniono republiki radzieckie: <a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachską</a> i <a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiską</a>, a Zakaukaską SFSR podzielono na <a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańską SRR</a>, <a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińską SRR</a> i <a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńską SRR</a> (1936). Republiki <a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska</a>, <a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka</a> i <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka</a> powstały już w latach dwudziestych (1925–1929). Decyzje te miały jednak małe znaczenie ze względu na ciągłe ograniczanie niezależności ich władz. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Joseph_Stalin_(Dzhugashvili).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg/170px-Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg" decoding="async" width="170" height="258" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg/255px-Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg/340px-Joseph_Stalin_%28Dzhugashvili%29.jpg 2x" data-file-width="426" data-file-height="646" /></a><figcaption>Portret <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józefa Stalina</a>, Paweł Fiłonow, 1936 rok</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Industrializacja">Industrializacja</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Industrializacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Industrializacja">edytuj kod</a>]</div> Po eliminacji przeciwników w toku czystek w partii, armii i administracji, Stalin przejął władzę dyktatorską. Najważniejszym posunięciem władz była <a href="/wiki/Kolektywizacja" title="Kolektywizacja">kolektywizacja rolnictwa</a> – przymusowe połączenie gospodarstw chłopskich w quasi-spółdzielcze przedsiębiorstwa (<a href="/wiki/Ko%C5%82choz" title="Kołchoz">kołchozy</a>). Spowodowało to klęskę głodu oraz załamanie produkcji rolnej (z powodu uwięzienia wielu opornych chłopów, chronicznego niedofinansowania państwowego rolnictwa oraz braku motywacji chłopów do pracy), ale poprzez terror i zajadłą propagandę demonizującą bogatych chłopów – tzw. <a href="/wiki/Ku%C5%82ak" title="Kułak">kułaków</a> – fakt ten spotkał się ze słabą reakcją ludności miejskiej oraz był niedoceniany przez międzynarodową opinię publiczną. Kulminacją wymierzonej przeciwko chłopom akcji stał się <a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_na_Ukrainie" title="Wielki głód na Ukrainie">wielki głód na Ukrainie</a>, który spowodował śmierć sześciu milionów osób<a href="#cite_note-58">[56]</a>. Ekonomicznym skutkiem kolektywizacji był zanik efektywności i spadek produkcji rolniczej o 30%<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>. Drugą kampanią było forsowne <a href="/wiki/Industrializacja" title="Industrializacja">uprzemysłowienie</a> w ramach państwowych planów pięcioletnich, w przeciwieństwie do kolektywizacji doprowadziło ono do rozwoju gospodarczego kraju. Motorem uprzemysłowienia był sterowany za pośrednictwem propagandy entuzjazm (wyścig pracy, <a href="/wiki/Ruch_stachanowski" title="Ruch stachanowski">ruch stachanowski</a>)<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>, obawa przed uznaniem za „szkodnika” albo „<a href="/wiki/Bumelant" title="Bumelant">bumelanta</a>” i uwięzieniem oraz napływ wywłaszczonych chłopów, zapewniających tanią siłę roboczą. W efekcie pierwsze pięciolatki przyniosły zbudowanie wielu obiektów przemysłowych i <a href="/wiki/Rozw%C3%B3j_gospodarczy" title="Rozwój gospodarczy">rozwój gospodarczy</a>. Poziom życia pozostał jednak niski, ponieważ gospodarka pozostała nieefektywna i marnotrawna, a głównym kierunkiem uprzemysłowienia była budowa przemysłu zbrojeniowego i gałęzi o znaczeniu militarnym (<a href="/wiki/G%C3%B3rnictwo" title="Górnictwo">górnictwo</a>, <a href="/wiki/Hutnictwo" title="Hutnictwo">hutnictwo</a>, <a href="/wiki/Energetyka" title="Energetyka">energetyka</a>, <a href="/wiki/Przemys%C5%82_maszynowy" title="Przemysł maszynowy">przemysł maszynowy</a>). Na skutek polityki industrializacji już w 1930 roku udało się mu zwiększyć kapitał towarowy i zdolności przemysłu ciężkiego<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>, polityka kolektywizacji zakończyła się natomiast klęską, która przyczyniła się do śmierci milionów ludzi. Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojną światową</a> mocarstwa przemysłowo-wojskowego. Zgodnie z ideami komunizmu, gospodarka ZSRR była centralnie planowa i prawie w całości państwowa. Kierunki polityki gospodarczej ustalano pod wojsko. Szybki rozwój nastąpił kosztem ograniczenia spożycia, zgodnie z zasadą „pracuj więcej, jedz mniej”<a href="#cite_note-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią-51">[49]</a> i ofiarami poniesionymi w okresie Wielkiego Terroru. Do 1942 roku <a href="/wiki/Wzrost_gospodarczy" title="Wzrost gospodarczy">wzrost gospodarczy</a> wynosił średnio 20% rocznie<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>. Wzrosła produkcja przemysłu ciężkiego i surowców, w wyniku czego na początku lat 40. gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna, co trwało do czasu utworzenia <a href="/wiki/Rada_Wzajemnej_Pomocy_Gospodarczej" title="Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej">RWPG</a><a href="#cite_note-countrystudies.us-59">[57]</a>. Stalin przekształcił ZSRR z kraju rolniczego w potęgę przemysłową, dzięki czemu kraj stał się nowym <a href="/wiki/Supermocarstwo" title="Supermocarstwo">supermocarstwem</a> po wojnie<a href="#cite_note-Wheatcroft,_S.G._1986-60">[58]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Początek_II_wojny_światowej">Początek II wojny światowej</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Początek II wojny światowej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początek II wojny światowej">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">Pakt Ribbentrop-Mołotow</a>, <a href="/wiki/Traktat_o_granicach_i_przyja%C5%BAni_III_Rzesza_%E2%80%93_ZSRR_(1939)" title="Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)">Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)</a>, <a href="/wiki/Agresja_ZSRR_na_Polsk%C4%99" title="Agresja ZSRR na Polskę">Agresja ZSRR na Polskę</a>, <a href="/wiki/Okupacja_sowiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931941)" title="Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)">Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)</a> i <a href="/wiki/Wojna_zimowa" title="Wojna zimowa">wojna zimowa</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg" class="mw-file-description"><img alt="Mapa Europy w latach 1939–1941" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg/290px-WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg.png" decoding="async" width="290" height="291" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg/435px-WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg/580px-WWII_in_Europe_1939-1941-pl.svg.png 2x" data-file-width="1256" data-file-height="1259" /></a><figcaption>Europa 1939–1941</figcaption></figure> ZSRR był traktowany w latach 30. jako potencjalny sojusznik zachodnich państw demokratycznych ze względu na wrogi stosunek <a href="/wiki/Faszyzm" title="Faszyzm">faszyzmu</a> do komunizmu. Wolty w polityce sowieckiej dokonał Stalin, gdy 23 sierpnia 1939, kiedy został zawarty <a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">pakt Ribbentrop-Mołotow</a>. W jego wyniku ZSRR po <a href="/wiki/Agresja_ZSRR_na_Polsk%C4%99" title="Agresja ZSRR na Polskę">agresji na Polskę</a> okupował wschodnie tereny <a href="/wiki/II_Rzeczpospolita" title="II Rzeczpospolita">II Rzeczypospolitej</a>, a w czerwcu 1940 <a href="/wiki/Republika_%C5%81otewska_(1918%E2%80%931940)" title="Republika Łotewska (1918–1940)">Łotwę</a>, <a href="/wiki/Republika_Litewska_(1918%E2%80%931940)" title="Republika Litewska (1918–1940)">Litwę</a>, <a href="/wiki/Republika_Esto%C5%84ska_(1918%E2%80%931940)" title="Republika Estońska (1918–1940)">Estonię</a>, część <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Rumunii" title="Królestwo Rumunii">Rumunii</a> (po dwudziestoczterogodzinnym <a href="/wiki/Ultimatum" title="Ultimatum">ultimatum</a> wystosowanym przez rząd ZSRR (w konsekwencji ustaleń <a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">paktu Ribbentrop-Mołotow</a>) po <a href="/wiki/Kampania_francuska_1940" title="Kampania francuska 1940">klęsce Francji</a>, sojusznika Rumunii, 26 czerwca 1940 wobec rządu Rumunii z żądaniem natychmiastowego opuszczenia terytorium <a href="/wiki/Bukowina_p%C3%B3%C5%82nocna" title="Bukowina północna">północnej Bukowiny</a> i <a href="/wiki/Besarabia" title="Besarabia">Besarabii</a>). Okupowane i <a href="/wiki/Aneksja" title="Aneksja">anektowane</a> terytoria zostały poddane kolektywizacji i masowemu terrorowi. Niepodległość obroniła natomiast <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a> (mimo strat terytorialnych). Stalin ściśle przestrzegał zobowiązań sojuszu z Niemcami, od 1939 dostarczając Niemcom <a href="/wiki/Surowiec" title="Surowiec">surowców</a> strategicznych i zaopatrzenia<a href="#cite_note-Warszawa_2007-61">[59]</a> do prowadzenia wojny na zachodzie <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europy</a> (<a href="/wiki/Kampania_francuska_1940" title="Kampania francuska 1940">kampania francuska 1940</a>), przekazując także <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> osoby niepożądane na terenie ZSRR (m.in. niektórych działaczy komunistycznych, aresztowanych przez <a href="/wiki/NKWD" title="NKWD">NKWD</a> w czasie <a href="/wiki/Wielki_terror_(ZSRR)" title="Wielki terror (ZSRR)">wielkiego terroru</a>)<a href="#cite_note-Warszawa_2007-61">[59]</a>. Niemcy nie mogli pogodzić się z ekspansjonistycznymi celami Stalina, przedstawionymi przez <a href="/wiki/Wiaczes%C5%82aw_Mo%C5%82otow" title="Wiaczesław Mołotow">Wiaczesława Mołotowa</a> w Berlinie w listopadzie 1940 i wykraczającymi poza zakres przewidzianych w pakcie stref wpływu (poza przewidzianą do zajęcia Finlandią<a href="#cite_note-62">[60]</a> i nie przewidzianą do zajęcia w pakcie Ribbentrop-Mołotow <a href="/wiki/Bukowina_p%C3%B3%C5%82nocna" title="Bukowina północna">Bukowiną północną</a>, Stalin wykazywał m.in. zainteresowanie <a href="/wiki/Carstwo_Bu%C5%82garii" title="Carstwo Bułgarii">Bułgarią</a>, kontrolą przejścia z <a href="/wiki/Morze_Czarne" title="Morze Czarne">Morza Czarnego</a> na <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morze Śródziemne</a> czy swobodą przejścia przez cieśniny duńskie, co powodowało dla Niemiec zagrożenie dla kontroli nad rumuńskimi polami naftowymi), przeprowadzanie przymusowych wysiedleń ludności niemieckojęzycznej z krajów nadbałtyckich, a także intensyfikacja zbrojenia armii spowodowały podjęcie, a następnie przyspieszenie prac nad planem agresji na ZSRR. Już miesiąc po opanowaniu ostatniego państwa nadbałtyckiego <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Hitler</a> wydał dyrektywę nr 21 (18 grudnia 1940 roku), pomimo tego, że cały czas trwała <a href="/wiki/Bitwa_o_Angli%C4%99" title="Bitwa o Anglię">bitwa o Anglię</a><a href="#cite_note-63">[61]</a>. Aby zabezpieczyć się przed ewentualną agresją III Rzeszy, rozpoczęto pośpieszną budowę umocnień nazwanych <a href="/wiki/Linia_Mo%C5%82otowa" title="Linia Mołotowa">Linią Mołotowa</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wojna_z_Niemcami">Wojna z Niemcami</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Wojna z Niemcami" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wojna z Niemcami">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Front_wschodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (II wojna światowa)">Front wschodni (II wojna światowa)</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Początek_wojny">Początek wojny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Początek wojny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początek wojny">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">Atak Niemiec na ZSRR</a>.</div> 22 czerwca 1941 wojska niemieckie rozpoczęły realizację <a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">Planu „Barbarossa”</a> – wojny błyskawicznej w ZSRR. Zdemoralizowane przez represje i słabo wyszkolone do obrony oddziały stawiały słaby opór i wkrótce wojska niemieckie znalazły się na przedpolach <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwy</a>. Nie udało się jednak Niemcom ani zająć stolicy, ani sparaliżować gospodarki, a przewaga demograficzna i patriotyzm Rosjan sprawiły, że konflikt przedłużył się na kolejne cztery lata. Do działań przeciwko ZSRR Hitler skoncentrował 3 000 000 żołnierzy<a href="#cite_note-ReferenceB-64">[62]</a> 3580 czołgów i 7184 działa artyleryjskie<a href="#cite_note-ReferenceB-64">[62]</a>. Rumunia wystawiła 13 dywizji i 9 brygad<a href="#cite_note-ReferenceC-65">[63]</a>. ZSRR na zachodzie dysponował jedynie 2 517 054 żołnierzami<a href="#cite_note-ReferenceC-65">[63]</a>. Armia ZSRR posiadała łącznie 20 500 czołgów (z czego mniej więcej połowa znajdowała się na zachodzie)<a href="#cite_note-66">[64]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Partyzantka_radziecka" title="Partyzantka radziecka">Partyzantka radziecka</a>.</div> Inwazja hitlerowska rozpoczęła się 22 czerwca o godzinie 3.15. W ciągu 9 dni od wybuchu wojny w różnych częściach ZSRR zmobilizowano 5 milionów ludzi. Spora część z tych żołnierzy uzupełniła straty pierwszego tygodnia wojny. W przemówieniu 3 lipca Stalin wezwał do utworzenia ruchu partyzanckiego i walki przeciwko Niemcom<a href="#cite_note-67">[65]</a><a href="#cite_note-68">[66]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png/260px-Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png" decoding="async" width="260" height="239" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png/390px-Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png/520px-Second_world_war_europe_1941-1942_map_pl2.png 2x" data-file-width="1090" data-file-height="1000" /></a><figcaption>Działania wojenne w Europie 1941–1942</figcaption></figure> 22 czerwca 1941 roku, samoloty <a href="/wiki/Luftwaffe" title="Luftwaffe">Luftwaffe</a> przypuściły zmasowane naloty na lotniska znajdujące się przy granicy. Nad 66 lotnisk, wybranych jako priorytetowe cele do zniszczenia, wysłano 637 bombowców i 231 myśliwców. Straty <a href="/wiki/Wojskowe_Si%C5%82y_Powietrzne_(ZSRR)" title="Wojskowe Siły Powietrzne (ZSRR)">Radzieckich Sił Powietrznych</a> w pierwszym dniu wyniosły ok. 2000 samolotów zniszczonych na ziemi, w powietrzu, uszkodzonych i porzuconych bądź zniszczonych przez własne załogi w czasie odwrotu. W wyniku walk z radzieckimi samolotami, które zdążyły wystartować i ognia artylerii przeciwlotniczej, która zdołała otworzyć ogień do nieprzyjacielskich samolotów, Luftwaffe straciła 61 samolotów, zaś <a href="/wiki/Rumu%C5%84skie_Si%C5%82y_Powietrzne" title="Rumuńskie Siły Powietrzne">lotnictwo rumuńskie</a> 11 samolotów<a href="#cite_note-69">[67]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Bitwa_pod_Rosieniami" title="Bitwa pod Rosieniami">bitwa pod Rosieniami</a>.</div> 22 czerwca 1941 roku, odbyła się bitwa pod Rosieniami. Poskutkowała ona zajęciem przez Niemców mostów na Mituwie, dzięki czemu przez rzekę udało się szybko przerzucić cały korpus pancerny. W wyniku tej operacji Niemcy dotarli do rzeki <a href="/wiki/Dubissa" title="Dubissa">Dubissy</a>. 291. Dywizja Piechoty rozbiła radziecką <a href="/wiki/67_Dywizja_Strzelecka_(ZSRR)" title="67 Dywizja Strzelecka (ZSRR)">67. Dywizję Strzelecką</a> i wieczorem zdobyła linię kolejową <a href="/wiki/Lipawa" title="Lipawa">Lipawa</a> – <a href="/wiki/Ryga" title="Ryga">Ryga</a>. Port w Lipawie został w ten sposób odcięty. Rano wojska radzieckie przygotowały kontruderzenie w rejonie <a href="/wiki/Szawle" title="Szawle">Szawli</a>. W natarciu miały wziąć udział <a href="/wiki/2_Dywizja_Pancerna_(ZSRR)" title="2 Dywizja Pancerna (ZSRR)">2.</a>, <a href="/wiki/23_Dywizja_Pancerna_(ZSRR)" title="23 Dywizja Pancerna (ZSRR)">23.</a> i <a href="/w/index.php?title=28_Dywizja_Pancerna_(ZSRR)&action=edit&redlink=1" class="new" title="28 Dywizja Pancerna (ZSRR) (strona nie istnieje)">28. Dywizja Pancerna</a> oraz <a href="/wiki/48_Dywizja_Strzelecka_(ZSRR)" title="48 Dywizja Strzelecka (ZSRR)">48.</a> i <a href="/wiki/25_Dywizja_Strzelecka_(ZSRR)" title="25 Dywizja Strzelecka (ZSRR)">25. Dywizja Strzelecka</a><a href="#cite_note-70">[68]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Blokada_Leningradu" title="Blokada Leningradu">blokada Leningradu</a>.</div> Już na początku września natarcie niemieckie straciło impet. Wiele czołgów Niemcy utracili, a uzupełnień nie było. Rozporządzenia nakazywały kontynuowanie natarcia na Leningrad. XXXVIII Korpus z 18. Armii zajął rejon <a href="/wiki/Peterhof" title="Peterhof">Peterhofu</a>. Armia Czerwona zajmowała silne pozycja obronne, posiadali w tym rejonie 155 bunkrów. Oddziały niemieckiej 291. i <a href="/wiki/58_Dywizja_Piechoty_(III_Rzesza)" title="58 Dywizja Piechoty (III Rzesza)">58. Dywizji Piechoty</a> (na kierunku Duderhofu) poniosły znaczne straty. 1. Dywizja Pancerna zajęła Strelnię i wyszła nad Zatokę Narewską. Niemcy znajdowali się ok. 5 km od Leningradu. XXXIX Korpus zajął <a href="/wiki/Szlisselburg" title="Szlisselburg">Szlisselburg</a> (8 września) oraz dotarł do jeziora <a href="/wiki/%C5%81adoga" title="Ładoga">Ładoga</a>. <a href="/wiki/122_Dywizja_Piechoty_(III_Rzesza)" title="122 Dywizja Piechoty (III Rzesza)">122. Dywizja Piechoty</a> w rejonie Iżony przecięła linię kolejową Leningrad – Moskwa. Leningrad znalazł się w okrążeniu. Oddziały radzieckiej <a href="/wiki/42_Armia_(ZSRR)" title="42 Armia (ZSRR)">42. Armii</a> były systematycznie spychane do miasta<a href="#cite_note-autonazwa2-71">[69]</a>. W kotle leningradzkim Niemcy zamknęli 17 dywizji strzeleckich oraz 2 bataliony <a href="/wiki/Piechota_morska" title="Piechota morska">piechoty morskiej</a>. Znalazły się tam 42., <a href="/wiki/55_Armia_(ZSRR)" title="55 Armia (ZSRR)">55.</a> i <a href="/wiki/8_Armia_(ZSRR)" title="8 Armia (ZSRR)">8. Armia</a>. Dodatkowo w mieście utknęła w pułapce cała <a href="/wiki/Flota_Ba%C5%82tycka" title="Flota Bałtycka">Flota Bałtycka</a>, z <a href="/wiki/Okr%C4%99t_liniowy" title="Okręt liniowy">okrętami liniowymi</a> <a href="/wiki/Pietropaw%C5%82owsk_(1911)" title="Pietropawłowsk (1911)">„Marat”</a> i <a href="/wiki/Gangut" title="Gangut">„Oktiabrskaja Riewolucja”</a> na czele. Niemcy rozpoczęli ostrzał artyleryjski oraz systematyczne bombardowanie miasta i portu. 21 września został uszkodzony pancernik „Oktiabrskaja Riewolucja”, a 23 września łupem <a href="/wiki/Junkers_Ju_87" title="Junkers Ju 87">Junkersów Ju 87 Stuka</a> padł „Marat”, który trafiony bombami osiadł na dnie basenu portowego. Rozpoczęły się długotrwałe <a href="/wiki/Wojna_pozycyjna" title="Wojna pozycyjna">walki pozycyjne</a> i trzyletnie <a href="/wiki/Blokada_Leningradu" title="Blokada Leningradu">oblężenie miasta</a><a href="#cite_note-72">[70]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zbrodnie_nazistowskie">Zbrodnie nazistowskie</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Zbrodnie nazistowskie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zbrodnie nazistowskie">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_192-208,_KZ_Mauthausen,_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_192-208%2C_KZ_Mauthausen%2C_Sowjetische_Kriegsgefangene.jpg 2x" data-file-width="779" data-file-height="494" /></a><figcaption>Grupa żołnierzy radzieckich w Mauthausen</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Je%C5%84cy_sowieccy_w_niewoli_niemieckiej_(1941%E2%80%931945)" title="Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej (1941–1945)">Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej (1941–1945)</a>.</div> Niemcom udało się pojmać znaczną liczbę broniących kraju żołnierzy. Nawet do 3,3 miliona jeńców radzieckich zostało zgładzonych<a href="#cite_note-Zapomniani46-73">[71]</a><a href="#cite_note-Wojna_stulecia57-74">[72]</a> Pomimo faktu, że III Rzesza pozostawała sygnatariuszem szeregu konwencji regulujących status <a href="/wiki/Jeniec_wojenny" title="Jeniec wojenny">jeńców wojennych</a>, stosunek Niemców do wziętych do niewoli żołnierzy przeciwnika opierał się przede wszystkim na <a href="/wiki/Rasizm" title="Rasizm">rasistowskich</a> założeniach ideologii nazizmu<a href="#cite_note-75">[73]</a>. Najniżej w hierarchii jenieckiej nazistów znajdowali się natomiast wzięci do niewoli czerwonoarmiści<a href="#cite_note-76">[74]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Generalny_Plan_Wschodni" title="Generalny Plan Wschodni">Generalny Plan Wschodni</a>.</div> Według Hitlera i innych przywódców Niemiec wojna była starciem przeciwstawnych ideologii i ras, której celem było „zniszczenie azjatycko-barbarzyńskiego <a href="/wiki/Bolszewizm" title="Bolszewizm">bolszewizmu</a>” oraz zdobycie tzw. „przestrzeni życiowej na Wschodzie” (niem. <a href="/wiki/Lebensraum" title="Lebensraum">Lebensraum</a>)<a href="#cite_note-77">[75]</a>. Według założeń „<a href="/wiki/Generalny_Plan_Wschodni" title="Generalny Plan Wschodni">Generalnego Planu Wschodniego</a>”, terytoria ZSRR miały w ciągu 25 lat zostać „oczyszczone” ze <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowian</a> oraz nie nadających się do <a href="/wiki/Germanizacja" title="Germanizacja">zgermanizowania</a> przedstawicieli innych narodowości. „Zbędny” materiał ludzki miał zostać przesiedlony za Ural albo eksterminowany w sposób bezpośredni lub pośredni (poprzez <a href="/wiki/Wyniszczenie_przez_prac%C4%99" title="Wyniszczenie przez pracę">niewolniczą pracę</a>). „Oczyszczone” w ten sposób tereny miały stać się obszarem niemieckiej i germańskiej <a href="/wiki/Kolonizacja" title="Kolonizacja">kolonizacji</a>. Założenia „Generalnego Planu Wschodniego”, jak również tezy rasowe i polityczne zawarte w <a href="/wiki/Mein_Kampf" title="Mein Kampf">Mein Kampf</a>, skazywały narody ZSRR na biologiczne wyniszczenie, wysiedlenie lub niewolniczą pracę na rzecz nowych panów<a href="#cite_note-78">[76]</a>. Po wyzwoleniu większość jeńców, którzy wrócili do ZSRR została zesłana do <a href="/wiki/Gu%C5%82ag" title="Gułag">łagrów</a> a ci, którzy je przeżyli byli dyskryminowani jako <a href="/wiki/Rozkaz_nr_270" title="Rozkaz nr 270">zdrajcy</a><a href="#cite_note-Archipelag-79">[77]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Punkt_zwrotny_w_wojnie_i_zwycięstwo_ZSRR">Punkt zwrotny w wojnie i zwycięstwo ZSRR</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Punkt zwrotny w wojnie i zwycięstwo ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Punkt zwrotny w wojnie i zwycięstwo ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Tehran_Conference,_1943.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Tehran_Conference%2C_1943.jpg/220px-Tehran_Conference%2C_1943.jpg" decoding="async" width="220" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Tehran_Conference%2C_1943.jpg/330px-Tehran_Conference%2C_1943.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Tehran_Conference%2C_1943.jpg/440px-Tehran_Conference%2C_1943.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="569" /></a><figcaption><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józef Stalin</a>, <a href="/wiki/Franklin_Delano_Roosevelt" title="Franklin Delano Roosevelt">Franklin Delano Roosevelt</a> i <a href="/wiki/Winston_Churchill" title="Winston Churchill">Winston Churchill</a> na konferencji teherańskiej</figcaption></figure> W 1943 r. (<a href="/wiki/Bitwa_stalingradzka" title="Bitwa stalingradzka">bitwa stalingradzka</a>, później <a href="/wiki/Bitwa_na_%C5%82uku_kurskim" title="Bitwa na łuku kurskim">bitwa na łuku kurskim</a>) <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armia Czerwona</a> osiągnęła strategiczną przewagę i zmusiła Niemców nie tylko do wycofania się z terytorium ZSRR, ale także z Rumunii, Bułgarii, Węgier, Polski, znacznej części Czechosłowacji. Następnie Armia Czerwona dotarła do terytorium Niemiec (na linię <a href="/wiki/%C5%81aba" title="Łaba">Łaby</a>), wschodniej Austrii, wybrzeży <a href="/wiki/Morze_Adriatyckie" title="Morze Adriatyckie">Adriatyku</a> i północnej granicy Grecji. Konferencje Stalina z zachodnimi sojusznikami w <a href="/wiki/Konferencja_tehera%C5%84ska" title="Konferencja teherańska">Teheranie</a>, <a href="/wiki/Konferencja_ja%C5%82ta%C5%84ska" title="Konferencja jałtańska">Jałcie</a> i <a href="/wiki/Konferencja_poczdamska" title="Konferencja poczdamska">Poczdamie</a> stały się podstawą powojennego ładu międzynarodowego. Wojskowi radzieccy wzięli też udział w walkach poza krajem. Pod koniec wojny poza granicami ZSRR przetransportowani na tereny Francji jeńcy radzieccy 8 maja 1944 roku wzięli udział w masowej ucieczce (łącznie uciekło wówczas 70 osób) i założyli dwie formacje zbrojne: męską „Za Ojczyznę” („За Родину”) i żeńską „Ojczyzna” („Родина”), na której czele stanęła <a href="/w/index.php?title=Nadie%C5%BCda_Lisowiec&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nadieżda Lisowiec (strona nie istnieje)">Nadieżda Lisowiec</a>, a po niej – <a href="/w/index.php?title=Rozalija_Fridzon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rozalija Fridzon (strona nie istnieje)">Rozalija Fridzon</a><a href="#cite_note-80">[78]</a>. W 1944 roku radzieccy partyzanci działali na terenie Polski i Czechosłowacji<a href="#cite_note-81">[79]</a>. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Molotov-Stalin.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Molotov-Stalin.png/170px-Molotov-Stalin.png" decoding="async" width="170" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Molotov-Stalin.png/255px-Molotov-Stalin.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Molotov-Stalin.png/340px-Molotov-Stalin.png 2x" data-file-width="484" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józef Stalin</a> i <a href="/wiki/Wiaczes%C5%82aw_Mo%C5%82otow" title="Wiaczesław Mołotow">Wiaczesław Mołotow</a>, Jałta, luty 1945</figcaption></figure> Popełniane przez Stalina błędy militarne kompensowane były częściowo poświęceniem społeczeństwa i konkretnych żołnierzy, umiejętnościami dowódców radzieckich, a także pomocą amerykańską w sprzęcie wojskowym, paliwie i surowcach w ramach <a href="/wiki/Lend-Lease_Act" title="Lend-Lease Act">Lend-Lease Act</a><a href="#cite_note-Warszawa_2007-61">[59]</a>. Wszystko to skutkowało jednak niezwykle wysokimi stratami ludzkimi, a znaczenie pomocy zagranicznej było po wojnie pomniejszane lub pomijane milczeniem<a href="#cite_note-sokolow1-82">[80]</a><a href="#cite_note-sokolow2-83">[81]</a>. Stalin kilkakrotnie spotkał się z premierem Wielkiej Brytanii, <a href="/wiki/Winston_Churchill" title="Winston Churchill">Winstonem Churchillem</a>, oraz prezydentami USA, <a href="/wiki/Franklin_Delano_Roosevelt" title="Franklin Delano Roosevelt">Franklinem Delano Rooseveltem</a> i <a href="/wiki/Harry_Truman" title="Harry Truman">Harrym Trumanem</a> (<a href="/wiki/Konferencja_tehera%C5%84ska" title="Konferencja teherańska">konferencja teherańska</a>, <a href="/wiki/Konferencja_ja%C5%82ta%C5%84ska" title="Konferencja jałtańska">konferencja jałtańska</a>, <a href="/wiki/Konferencja_poczdamska" title="Konferencja poczdamska">konferencja poczdamska</a>), deklarując przywiązanie do demokracji i wolę współdziałania po wojnie w zamian za realne ustępstwa partnerów. Po wojnie zerwał jednak umowy, narzucając dominację <a href="/wiki/Ekonomia" title="Ekonomia">ekonomiczną</a>, <a href="/wiki/Ideologia" title="Ideologia">ideologiczną</a> i <a href="/wiki/Polityka" title="Polityka">polityczną</a> ZSRR krajom <a href="/wiki/Europa_Wschodnia" title="Europa Wschodnia">Europy Wschodniej</a>. W maju 1945 roku wojska radzieckie i polskie <a href="/wiki/Operacja_berli%C5%84ska" title="Operacja berlińska">zajęły Berlin</a> a nazistowskie Niemcy podpisały bezwarunkową kapitulację. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg/220px-Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg.png" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg/330px-Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg/440px-Ofiary_II_Wojny_Swiatowej_PL.svg.png 2x" data-file-width="830" data-file-height="540" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ofiary_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Ofiary II wojny światowej">Ofiary II wojny światowej</a>: liczby, procenty</figcaption></figure> W wyniku wojny Związek Radziecki stracił 10,6 mln żołnierzy<a href="#cite_note-autonazwa1-84">[82]</a> oraz 11<a href="#cite_note-85">[83]</a>-15,9 mln cywilów. Liczba ta była wielokrotnie prezentowana jako dowód największego zaangażowania ZSRR w zwycięstwo nad III Rzeszą, jednak część historyków (m.in. Borys Sokołow) uważa, że świadczy ona raczej o nieudolności radzieckiego dowództwa i taktyce „zarzucania Niemców mięsem armatnim”, która, choć okazała się skuteczna, skutkowała poważnymi kosztami społecznymi<a href="#cite_note-sokolow1-82">[80]</a><a href="#cite_note-sokolow2-83">[81]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Budowa_bloku_wschodniego">Budowa bloku wschodniego</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Budowa bloku wschodniego" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Budowa bloku wschodniego">edytuj kod</a>]</div> Tereny <a href="/wiki/Europa_%C5%9Arodkowo-Wschodnia" title="Europa Środkowo-Wschodnia">Europy Środkowo-Wschodniej</a> zajęte przez Armię Czerwoną zostały włączone do <a href="/wiki/Blok_wschodni" title="Blok wschodni">bloku wschodniego</a> poprzez wciągnięcie ich w strefę wpływów ZSRR<a href="#cite_note-86">[84]</a>, krajami takimi stały się <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemiecka Republika Demokratyczna</a>, <a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polska Rzeczpospolita Ludowa</a>, <a href="/wiki/W%C4%99gierska_Republika_Ludowa_(1949%E2%80%931989)" title="Węgierska Republika Ludowa (1949–1989)">Węgierska Republika Ludowa</a>, <a href="/wiki/Ludowa_Republika_Bu%C5%82garii" title="Ludowa Republika Bułgarii">Bułgarska Republika Ludowa</a>, <a href="/wiki/Czechos%C5%82owacka_Republika_Socjalistyczna" title="Czechosłowacka Republika Socjalistyczna">Czechosłowacka Republika Socjalistyczna</a>, <a href="/wiki/Rumunia_w_okresie_komunizmu" title="Rumunia w okresie komunizmu">Rumuńska Republika Ludowa</a> i <a href="/wiki/Albania" title="Albania">Ludowa Republika Albanii</a> (która jednak opuściła blok wschodni)<a href="#cite_note-87">[85]</a><a href="#cite_note-88">[86]</a><a href="#cite_note-89">[87]</a><a href="#cite_note-CITEREFWettig200896–100-90">[88]</a>. Władze bloku wschodniego przyjęły <a href="/wiki/Gospodarka_planowa" title="Gospodarka planowa">gospodarkę planową</a> i stłumiły rzeczywisty lub potencjalny sprzeciw wobec ich rządów<a href="#cite_note-91">[89]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Kryzys_ira%C5%84ski_(1946)" title="Kryzys irański (1946)">Kryzys irański (1946)</a>.</div> ZSRR starał się rozszerzyć swoją strefę wpływów już od 1946 roku. Przy wsparciu ZSRR, w <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iranie</a> ogłoszono utworzenie separatystycznej <a href="/w/index.php?title=Autonomiczna_Republika_Azerbejd%C5%BCanu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Autonomiczna Republika Azerbejdżanu (strona nie istnieje)">Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu</a><a href="#cite_note-abr-92">[90]</a> i <a href="/wiki/Republika_Mahabadzka" title="Republika Mahabadzka">Republiki Kurdyjskiej</a>. USA i Wielka Brytania zdecydowały się na dyplomatyczną konfrontację w sprawie Iranu i ostatecznie wymogły na Stalinie podpisanie 26 marca 1946 układu, na mocy którego wojska radzieckie ostatecznie opuściły Iran. Przepaść między ZSRR a Zachodem pogłębiła w dalszym stopniu <a href="/wiki/Wojna_domowa_w_Grecji" title="Wojna domowa w Grecji">grecka wojna domowa</a> i zorganizowany przez Sowietów <a href="/wiki/Praski_zamach_stanu_1948" title="Praski zamach stanu 1948">zamach stanu w Czechosłowacji</a>. Wydarzenia te zapoczątkowały okres w historii świata znany jako <a href="/wiki/Zimna_wojna" title="Zimna wojna">zimna wojna</a><a href="#cite_note-93">[91]</a><a href="#cite_note-94">[92]</a>. W 1948 roku wybuchł <a href="/wiki/Kryzys_jugos%C5%82owia%C5%84ski" title="Kryzys jugosłowiański">kryzys jugosłowiański</a>, w wyniku którego radziecka partia komunistyczna zerwała stosunki z <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Komunist%C3%B3w_Jugos%C5%82awii" title="Związek Komunistów Jugosławii">Komunistyczną Partią Jugosławii</a><a href="#cite_note-95">[93]</a><a href="#cite_note-96">[94]</a>. W styczniu 1949 roku ZSRR zgrupował państwa bloku wschodniego w instytucje o nazwie <a href="/wiki/Rada_Wzajemnej_Pomocy_Gospodarczej" title="Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej">Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej</a><a href="#cite_note-ReferenceA-97">[95]</a>. Do dużego wzmocnienia ZSRR doszło, gdy w 1949 roku <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Armia_Ludowo-Wyzwole%C5%84cza" title="Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza">Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza</a> <a href="/wiki/Mao_Zedong" title="Mao Zedong">Mao Zedonga</a> pokonała w toczącej się z przerwami od lat 30. <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_wojna_domowa" title="Chińska wojna domowa">wojnie domowej</a> siły <a href="/wiki/Kuomintang" title="Kuomintang">Kuomintangu</a> <a href="/wiki/Czang_Kaj-szek" title="Czang Kaj-szek">Czang Kaj-szeka</a> wspierane przez USA. W miejsce dotychczasowej <a href="/wiki/Republika_Chi%C5%84ska" title="Republika Chińska">Republiki Chińskiej</a>, Mao utworzył <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chińską Republikę Ludową</a>, z którą to ZSRR szybko utworzył sojusz<a href="#cite_note-98">[96]</a>. Zapalnym punktem zimnej wojny był <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Korea%C5%84ski" title="Półwysep Koreański">Półwysep Koreański</a> podzielony na komunistyczną <a href="/wiki/Korea_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Korea Północna">Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną</a> i prozachodnią <a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Republikę Korei</a>. ZSRR popierał KRLD, ale nie był w stanie jej kontrolować. W 1950 roku wojska KRLD dokonały inwazji na obszar Korei Południowej, co było skutkiem wcześniejszych napięć między oboma państwami koreańskimi. Chiny jawnie wsparły zbrojnie KRLD, a ZSRR zajął dwuznaczne stanowisko. Stalin odmówił większego wsparcia sił Korei Ludowo-Demokratycznej, oferując jedynie pomoc zaopatrzeniową i lotniczą<a href="#cite_note-99">[97]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Śmierć_Stalina_i_walka_o_władzę_w_partii">Śmierć Stalina i walka o władzę w partii</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Śmierć Stalina i walka o władzę w partii" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Śmierć Stalina i walka o władzę w partii">edytuj kod</a>]</div> Ważnym momentem w historii ZSRR była śmierć Stalina – dyktator umarł 5 marca 1953 próbując wytrzeźwieć w saunie po długiej libacji z <a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikitą Chruszczowem</a><a href="#cite_note-pacepa-100">[98]</a>. Po śmierci Stalina były rozpowszechniane różne <a href="/wiki/Teoria_spiskowa" title="Teoria spiskowa">teorie spiskowe</a>, że „został zamordowany przez <a href="/wiki/%C5%81awrientij_Beria" title="Ławrientij Beria">Ławrientija Berię</a>”, „otruty <a href="/wiki/Warfaryna" title="Warfaryna">warfaryną</a>”<a href="#cite_note-101">[99]</a>, czy „zastrzykiem adrenaliny”<a href="#cite_note-102">[100]</a><a href="#cite_note-103">[101]</a><a href="#cite_note-104">[102]</a><a href="#cite_note-105">[103]</a>. Po śmierci Stalina, w Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (nazwa nadana w 1952 roku) rozpoczęła się ponowna walka o władzę. Nowym premierem został <a href="/wiki/Gieorgij_Malenkow" title="Gieorgij Malenkow">Gieorgij Malenkow</a>. Znaczne wpływy miał jednak Beria. Szef służb bezpieczeństwa rozpoczął szereg potężnych reform; starał się przy tym ukryć własne zbrodnie, przerzucając odpowiedzialność za nie na zmarłego dyktatora<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003245-106">[104]</a>. Jednymi z kluczowych decyzji Berii była <a href="/wiki/Amnestia" title="Amnestia">amnestia</a>, która objęła ponad milion więźniów<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003246-107">[105]</a> i propozycja likwidacji NRD, która miała być według Berii włączona w skład zjednoczonych, neutralnych Niemiec<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003247-108">[106]</a>. Jeden z przywódców partii, <a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a>, uznał zjednoczeniowy pomysł za <a href="/wiki/Antykomunizm" title="Antykomunizm">antykomunistyczny</a><a href="#cite_note-109">[107]</a>. W celu zablokowania go, Chruszczow sprzymierzył się z Malenkowem i rozpoczął kampanię przeciwko Berii, który miał rzekomo planować wojskowy <a href="/wiki/Zamach_stanu" title="Zamach stanu">zamach stanu</a><a href="#cite_note-110">[108]</a>. 26 czerwca 1953 roku Beria został aresztowany na posiedzeniu Prezydium, a następnie osądzony i stracony wraz z pięcioma bliskimi współpracownikami w grudniu 1953 roku. Jego odsunięcie było ostatnim w historii ZSRR odsunięciem od władzy polityka poprzez egzekucję<a href="#cite_note-111">[109]</a>. Śmierć Berii nie zakończyła batalii o władzę. Władzę objęło kolektywne kierownictwo – Chruszczow, Malenkow i <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Bu%C5%82ganin" title="Nikołaj Bułganin">Nikołaj Bułganin</a>. Malenkow przedstawiał odmienną od Chruszczowa wizję państwa. Za zwycięstwem Chruszczowa przemówiła zapoczątkowana przez niego <a href="/wiki/Kampania_zagospodarowania_nieu%C5%BCytk%C3%B3w" title="Kampania zagospodarowania nieużytków">Kampania zagospodarowania nieużytków</a>. Miała ona na celu podniesienie produkcji rolnej w ZSRR w latach 1954–1960 poprzez zaoranie nieużytków rolnych, głównie stepów, która początkowo była dużym sukcesem<a href="#cite_note-112">[110]</a>. Na posiedzeniu Komitetu Centralnego rządzącej partii w styczniu 1955 roku, Malenkow został oskarżony o udział w sprawie leningradzkiej i ułatwienie Berii dojścia do władzy. Na posiedzeniu Rady Najwyższej w następnym miesiącu został zdymisjonowany jako premier, a ku zdziwieniu zachodnich obserwatorów, zastąpił go Nikołaj Bułganin<a href="#cite_note-113">[111]</a>. Chruszczow jeszcze przed tym wydarzeniem umocnił swoje wpływy wśród lokalnych przywódców partyjnych<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003264-114">[112]</a>. Wraz z dymisją Malenkowa, Chruszczow stał się w praktyce najważniejszą osobą w partii<a href="#cite_note-115">[113]</a>. Sam Malenkow pozostał w rządzie, pełniąc o wiele mniej znaczącą funkcję ministra energetyki<a href="#cite_note-116">[114]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Era_Chruszczowa">Era Chruszczowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Era Chruszczowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Era Chruszczowa">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="XX_Zjazd_KPZR_i_destalinizacja">XX Zjazd KPZR i destalinizacja</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: XX Zjazd KPZR i destalinizacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: XX Zjazd KPZR i destalinizacja">edytuj kod</a>]</div> W 1955 r. premierem ZSRR został Nikołaj Bułganin. W następnym roku Nikita Chruszczow na <a href="/wiki/XX_Zjazd_KPZR" title="XX Zjazd KPZR">XX Zjeździe KPZR</a> potępił zbrodnie dokonane pod rządami Józefa Stalina<a href="#cite_note-117">[115]</a>. Treść referatu, jaki Chruszczow wygłosił na zjeździe partii, nie wpłynął znacząco na postawy radzieckiego społeczeństwa, wywołał jednak <a href="/wiki/Pozna%C5%84ski_Czerwiec" title="Poznański Czerwiec">Poznański Czerwiec</a> i <a href="/wiki/Powstanie_w%C4%99gierskie_1956" title="Powstanie węgierskie 1956">powstanie węgierskie 1956</a>. Pod wpływem tych wydarzeń obrońcy Stalina zorganizowali protesty w <a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzji</a>, skąd pochodził dyktator. Protesty przerodziły się w trwające cztery dni <a href="/wiki/Zamieszki" title="Zamieszki">zamieszki</a>, w trakcie których protestujący <a href="/wiki/Gruzini" title="Gruzini">Gruzini</a> domagali się dymisji Chruszczowa i zastąpieniu go przez Mołotowa<a href="#cite_note-Taubman_2003,_s._286–291-118">[116]</a>. Po jeszcze większym rozpropagowaniu treści referatu poprzez spotkania partyjne, na których był on odczytywany, radzieccy komuniści potępili Stalina w jeszcze większym stopniu. Niektórzy z nich wezwali nawet do wielopartyjnych wyborów i potępienia samego Chruszczowa. Z drugiej strony zwykli mieszkańcy często lekceważyli informacje o zbrodniach reżimu stalinowskiego i bronili dyktatora, widząc w destalinizacji niepotrzebne grzebanie w historii<a href="#cite_note-Taubman_2003,_s._286–291-118">[116]</a>. Przeciwna Chruszczowowi mniejszość w Prezydium zjednoczyła się w celu odrzucenia reformy Chruszczowa, zmierzającej do decentralizacji kontroli nad przemysłem. W pierwszej połowie 1957 roku, Malenkow, Mołotow i Kaganowicz rozpoczęli działania zmierzające do odwołania Chruszczowa. 18 czerwca na posiedzeniu Prezydium kilku ze stalinowskich przedstawicieli partii zaproponowało odsunięcie Chruszczowa od władzy. Chruszczow wkrótce dowiedział się o planach stalinistów. Określił ich jako <a href="/wiki/Antypartyjna_grupa_Malenkowa,_Kaganowicza,_Mo%C5%82otowa,_Bu%C5%82ganina_i_Szepi%C5%82owa" title="Antypartyjna grupa Malenkowa, Kaganowicza, Mołotowa, Bułganina i Szepiłowa">Antypartyjna grupa Malenkowa, Kaganowicza, Mołotowa, Bułganina i Szepiłowa</a>, a na Plenum Centralnego Komitetu KPZR oskarżył o frakcyjność i udział w zbrodniach stalinowskich. Trzech z nich zostało wydalonych z KC i Prezydium, Mołotow został wysłany do <a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolii</a> jako <a href="/wiki/Ambasador" title="Ambasador">ambasador</a>, a reszta objęła stanowiska w obiektach przemysłowych i instytutach znajdujących się daleko od Moskwy<a href="#cite_note-119">[117]</a>. Po wygłoszeniu referatu na XX Zjeździe, zintensyfikował liberalizację ustrojową. Jeszcze pod koniec 1955 roku tysiące więźniów politycznych z łagrów zostało wypuszczonych na wolność, a po powrocie do domu opowiedziało swoje doświadczenia życia obozowego<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003275-120">[118]</a>. Pozwolił obywatelom na wyjazdy na Zachód<a href="#cite_note-121">[119]</a>, podczas gdy Stalin pozwolił jedynie niewielkiej grupie mieszkańców kraju na wyjazdy poza jego granice (oraz niewielkiej liczbie turystów na odwiedzenie Związku Radzieckiego). Chruszczow nie tylko pozwolił Sowietom na zagraniczne podróże (w samym roku 1957 odbyło je 700 tysięcy obywateli), ale też pozwolił obcokrajowcom na odwiedzenie Związku Radzieckiego. ZSRR dzięki polityce otwarcia stał się przedmiotem ogromnego zainteresowania zagranicznych turystów<a href="#cite_note-122">[120]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Mao_Ts%C3%A9-toung,_portrait_en_buste,_assis,_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev,_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg/220px-Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg/330px-Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg/440px-Mao_Ts%C3%A9-toung%2C_portrait_en_buste%2C_assis%2C_faisant_face_%C3%A0_Nikita_Khrouchtchev%2C_pendant_la_visite_du_chef_russe_1958_%C3%A0_P%C3%A9kin.jpg 2x" data-file-width="1576" data-file-height="1007" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mao_Zedong" title="Mao Zedong">Mao Zedong</a> i <a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a> w 1958 roku</figcaption></figure> Nowy rząd zniósł specjalne trybunały prowadzone przez służby bezpieczeństwa. Trybunały te, znane jako <a href="/wiki/Tr%C3%B3jki_NKWD" title="Trójki NKWD">trojki</a>, często ignorowały procedury prawne. Za rządów Chruszczowa nie doszło do istotnych procesów politycznych. Dysydenci byli zazwyczaj karani jedynie poprzez usunięcie z partii<a href="#cite_note-123">[121]</a>. W 1958 otworzył posiedzenie Komitetu Centralnego, na którym po raz pierwszy prace komisji były podane do informacji publicznej<a href="#cite_note-124">[122]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Radzieccy_dysydenci" title="Radzieccy dysydenci">Radzieccy dysydenci</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Polityka_zagraniczna_Chruszczowa">Polityka zagraniczna Chruszczowa</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Polityka zagraniczna Chruszczowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polityka zagraniczna Chruszczowa">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Świat_socjalistyczny">Świat socjalistyczny</h5>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Świat socjalistyczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Świat socjalistyczny">edytuj kod</a>]</div> Tajny referat w połączeniu ze śmiercią polskiego przywódcy <a href="/wiki/Boles%C5%82aw_Bierut" title="Bolesław Bierut">Bolesława Bieruta</a> wywołał w Polsce i na <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgrzech</a> znaczną falę liberalizacji ustrojowej. Chruszczow zgodził się uznać nowe władze Polski w zamian za zapewnienie ze strony <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Gomu%C5%82ka" title="Władysław Gomułka">Gomułki</a> o utrzymaniu dotychczasowych relacji polsko-radzieckich<a href="#cite_note-125">[123]</a>. Sytuacja w Polsce na tyle ośmieliła rząd Węgrów, że ci zdecydowali otwarcie przeciwstawić się Moskwie<a href="#cite_note-126">[124]</a>. Masowe demonstracje w <a href="/wiki/Budapeszt" title="Budapeszt">Budapeszcie</a> z dnia 23 października przerodziły się w powstanie. Władzę nad powstaniem objęła komunistyczna Węgierska Partia Pracujących z reformatorskim premierem <a href="/wiki/Imre_Nagy" title="Imre Nagy">Imre Nagy</a><a href="#cite_note-Tompson_1995,_s._168–170-127">[125]</a>. Stacjonujące w mieście wojska radzieckie starły się z siłami węgierskimi. W walkach zginęły setki osób. Nagy wezwał do zawieszenia broni i wycofania się wojsk radzieckich. Chruszczow początkowo przystał na jego warunki pod warunkiem, że Węgry nie zerwą sojuszu z ZSRR. Sytuacja na krótko uspokoiła się. Do ponownych walk doszło po tym, gdy 30 października Nagy zapowiedział przeprowadzenie pluralistycznych wyborów, a następnego dnia opuszczenie <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_Warszawski" title="Układ Warszawski">Układu Warszawskiego</a>. 3 listopada, dwóch członków rządu Nagya powołało na Ukrainie samozwańczy rząd tymczasowy i poprosiło ZSRR o interwencję celem obalenia Nagy<a href="#cite_note-128">[126]</a>. 4 listopada wojsko radzieckie przystąpiło do pacyfikacji wystąpień na Węgrzech. Nagy został aresztowany, a następnie stracony<a href="#cite_note-Tompson_1995,_s._168–170-127">[125]</a>. ZSRR poprawił relacje z Jugosławią. Chruszczow stanął na czele radzieckiej delegacji do <a href="/wiki/Belgrad" title="Belgrad">Belgradu</a> w 1955 roku<a href="#cite_note-129">[127]</a>. Rozzłościło to ChRL, odrzucającą liberalną wersję komunizmu wdrażaną przez Jugosłowian<a href="#cite_note-130">[128]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027,_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik,_Besuch_Chruschtschow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg" decoding="async" width="220" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-B0118-0010-027%2C_Werk_f%C3%BCr_Fernsehelektronik%2C_Besuch_Chruschtschow.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="765" /></a><figcaption>Chruszczow i <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Podgorny" title="Nikołaj Podgorny">Nikołaj Podgorny</a> w trakcie wizyty w NRD</figcaption></figure> Stosunki dyplomatyczne między ZSRR i <a href="/wiki/Kuba" title="Kuba">Kubą</a> zostały oficjalnie przywrócone w maju 1960 roku<a href="#cite_note-131">[129]</a>. Dwa lata później Aleksandr Aleksiejew został mianowany radzieckim ambasadorem na wyspie, a rządzony przez <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidela Castro</a> kraj stał się jednym z członków bloku wschodniego po inwazji w Zatoce Świń<a href="#cite_note-132">[130]</a>. Ustanowienie bliskich relacji między Kubą a ZSRR doprowadziło do pogorszenia relacji z USA. Relacje między państwami uległy znacznemu pogorszeniu na skutek amerykańskiej <a href="/wiki/Inwazja_w_Zatoce_%C5%9Awi%C5%84" title="Inwazja w Zatoce Świń">inwazji w Zatoce Świń</a>, a także na skutek wznowienia wyścigu kosmicznego spowodowanego przez radziecką misję <a href="/wiki/Wostok_1" title="Wostok 1">Wostok 1</a> (pierwszy <a href="/wiki/Lot_kosmiczny" title="Lot kosmiczny">lot kosmiczny</a> człowieka w kosmos). W odpowiedzi na to pierwsze wydarzenie, Chruszczow zagroził Amerykanom umieszczenie na Kubie radzieckich rakiet, co poskutkowało wybuchem <a href="/wiki/Kryzys_kuba%C5%84ski" title="Kryzys kubański">kryzysu kubańskiego</a>. Celem zakończenia kryzysu, 3 czerwca 1961 roku odbył się szczyt <a href="/wiki/Wiede%C5%84" title="Wiedeń">wiedeński</a>, skutkujący krótkotrwałym złagodzeniem napięć Wschód-Zachód poprzez zakończenie kryzysu kubańskiego i chwilowego odroczenia sprawy Berlina<a href="#cite_note-133">[131]</a>. Chruszczow w ramach porozumienia zgodził się na usunięcie rakiet w zamian za zobowiązanie USA, że nie dokonają one więcej ataku na Kubę, a rząd wycofa swoje MRBM z <a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcji</a> i <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włoch</a><a href="#cite_note-134">[132]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Roz%C5%82am_radziecko-chi%C5%84ski" title="Rozłam radziecko-chiński">Rozłam radziecko-chiński</a>.</div> Dużym kłopotem dla ZSRR stała się postawa Chin. Mao Zedong dążył do przywrócenia Chinom niektórych terenów odebranych im przez rosyjskich <a href="/wiki/Car" title="Car">carów</a>, jednocześnie chcąc otrzymać od ZSRR pomoc materialną. Chruszczow po przejęciu władzy zwiększył pomoc udzielaną Chinom<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003336-135">[133]</a>. Radziecki przywódca w trakcie wizyty w Chinach w 1954 roku zgodził się oddać Chińczykom bazy marynarki wojennej <a href="/wiki/L%C3%BCshunkou" title="Lüshunkou">Lüshunkou</a> i <a href="/wiki/Dalian" title="Dalian">Dalian</a>. Chruszczow zgodził się na ten krok pomimo złości, jaką wywołały u niego nalegania Mao, aby Sowieci pozostawili Chińczykom umiejscowiony w portach sprzęt wojskowy<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003336–337-136">[134]</a>. Dużym problemem w relacjach ChRL-ZSRR pozostawały względy ideologiczne – Chińczycy stali na stanowisku, że komunizm należy rozszerzać drogą militarną, Chruszczow natomiast sądził, że najważniejsze jest doścignięcie przez państwa socjalistycznego warunków życia, jakie panują na Zachodzie<a href="#cite_note-137">[135]</a>. Stosunki między krajami gwałtownie pogorszyły się w 1956 roku. Mao rozgniewał się tym, że Chruszczow wygłosił Tajny referat bez uprzedniego poinformowania go o nim<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003338-138">[136]</a>. Dwa lata później, w trakcie wizyty Chruszczowa w <a href="/wiki/Pekin" title="Pekin">Pekinie</a>, Mao odrzucił jego propozycję współpracy wojskowej<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003391-139">[137]</a>. Wkrótce po tym wywołał <a href="/wiki/Drugi_kryzys_w_Cie%C5%9Bninie_Tajwa%C5%84skiej" title="Drugi kryzys w Cieśninie Tajwańskiej">drugi kryzys w Cieśninie Tajwańskiej</a>, licząc na storpedowanie działań Chruszczowa zmierzających do polepszenia relacji z USA<a href="#cite_note-CITEREFTaubman2003392-140">[138]</a>. Widząc radykalną politykę Mao, Sowieci w 1959 roku wycofali się z pomocy względem Chin<a href="#cite_note-141">[139]</a>. Kryzys w relacjach ZSRR-ChRL odbił się na sytuacji w Europie. Albania opowiedziała się po stronie Chin i <a href="/wiki/Roz%C5%82am_radziecko-alba%C5%84ski" title="Rozłam radziecko-albański">zerwała sojusz ze Związkiem Radzieckim</a><a href="#cite_note-142">[140]</a>. <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Wzrost_napięcia_w_relacjach_z_Zachodem">Wzrost napięcia w relacjach z Zachodem</h5>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Wzrost napięcia w relacjach z Zachodem" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wzrost napięcia w relacjach z Zachodem">edytuj kod</a>]</div> Chruszczow początkowo złagodził politykę zagraniczną, ograniczając stan napięcia z USA. Taki stan rzeczy nie potrwał długo, ZSRR i USA prowadziły bowiem politykę remilitaryzacji atomowej i opracowywania broni dalekiego zasięgu. W sierpniu 1957 roku ZSRR z powodzeniem uruchomił pierwszy na świecie międzykontynentalny pocisk batalistyczny (ICBM)<a href="#cite_note-143">[141]</a><a href="#cite_note-144">[142]</a>, a w październiku pierwszego satelitę, <a href="/wiki/Sputnik" title="Sputnik">Sputnika</a>. Wysłanie Sputnika w orbitę rozpoczęło wyścig kosmiczny między ZSRR a USA<a href="#cite_note-145">[143]</a>. Kulminacyjnym momentem wyścigu kosmicznego był <a href="/wiki/Program_Apollo" title="Program Apollo">projekt Apollo</a><a href="#cite_note-146">[144]</a>. <a href="/wiki/Kryzys_berli%C5%84ski_1961" title="Kryzys berliński 1961">Kryzys berliński</a> w 1961 roku spowodowany był procesem ograniczenia migracji ludności z terenów NRD do Niemiec Zachodnich poprzez <a href="/wiki/Berlin_Zachodni" title="Berlin Zachodni">Berlin Zachodni</a><a href="#cite_note-147">[145]</a>. Mimo to setki tysięcy osób wyemigrowało z NRD do RFN<a href="#cite_note-148">[146]</a>. Emigracja spowodowała <a href="/wiki/Drena%C5%BC_m%C3%B3zg%C3%B3w" title="Drenaż mózgów">drenaż mózgów</a> z NRD do RFN<a href="#cite_note-149">[147]</a>. W odpowiedzi na emigrację, w czerwcu 1961 roku ZSRR wydał <a href="/wiki/Ultimatum_Chruszczowa" title="Ultimatum Chruszczowa">ultimatum</a> wzywające do wycofania wojsk alianckich z Berlina Zachodniego<a href="#cite_note-150">[148]</a>, a po odrzuceniu wniosku, w dniu 13 sierpnia NRD rozpoczęła wznoszenie <a href="/wiki/Mur_Berli%C5%84ski" title="Mur Berliński">muru berlińskiego</a>, który skutecznie zamknął drogę bezpiecznego przedostania się do Niemiec Zachodnich<a href="#cite_note-151">[149]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Era_Breżniewa">Era Breżniewa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Era Breżniewa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Era Breżniewa">edytuj kod</a>]</div> Chruszczow został odsunięty od władzy 14 października 1964 roku na plenum KC<a href="#cite_note-152">[150]</a>. Jego następcą został <a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Leonid Breżniew</a>, który objął stanowisko pierwszego sekretarza. Premierem został <a href="/wiki/Aleksiej_Kosygin" title="Aleksiej Kosygin">Aleksiej Kosygin</a><a href="#cite_note-153">[151]</a>. Breżniew odrzucił doktrynę Chruszczowa, praktycznie w każdej dziedzinie, z wyjątkiem kontynuacji sprzeciwu wobec stalinowskich metod terroru i przemocy politycznej<a href="#cite_note-154">[152]</a>. Choć Breżniew zastąpił Chruszczowa na urzędzie sekretarza generalnego partii komunistycznej, nie przejął pełni władzy należącej do polityka. Władza była sprawowana kolektywnie. Aby nie dopuścić żadnego polityka do tak dużej konsolidacji władzy, jak to miało miejsce w przypadku Chruszczowa, jeszcze w 1964 r. plenum KC zakazało jednoczesnego pełnienia funkcji sekretarza generalnego i premiera przez jedną osobę<a href="#cite_note-155">[153]</a>. Breżniew, w odróżnieniu od Chruszczowa, nigdy nie podejmował decyzji pochopnie czy szybko, a wszystkie decyzje konsultował z najważniejszymi oficjelami<a href="#cite_note-156">[154]</a>. W czasach kolektywnych rządów, Breżniew popadł jeszcze w latach 60. w spór z Kosyginem. Breżniew i bardziej twardogłowi członkowi partii nie zgadzali się z forsowanymi przez premiera <a href="/wiki/Wolny_rynek" title="Wolny rynek">wolnorynkowymi</a> reformami oraz jego łagodnym podejściem do reform <a href="/wiki/Praska_Wiosna" title="Praska Wiosna">praskiej wiosny</a><a href="#cite_note-157">[155]</a>. Większą władzę zdobył dopiero w późniejszym czasie, po śmierci Kosygina w 1980 (Kosygina na stanowisku premiera zastąpił bliski współpracownik Breżniewa, <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Tichonow_(polityk)" title="Nikołaj Tichonow (polityk)">Nikołaj Tichonow</a>)<a href="#cite_note-158">[156]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Liberalizacja_gospodarki_i_późniejsza_stagnacja">Liberalizacja gospodarki i późniejsza stagnacja</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Liberalizacja gospodarki i późniejsza stagnacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Liberalizacja gospodarki i późniejsza stagnacja">edytuj kod</a>]</div> W latach 60. i 70. doszło do poprawy sytuacji gospodarczej kraju. Radzieckie rolnictwo rosło średnio o 3% rocznie, także przemysł odnotował znaczny wzrost. Ósmy <a href="/w/index.php?title=VIII_Plan_pi%C4%99cioletni_(ZSRR)&action=edit&redlink=1" class="new" title="VIII Plan pięcioletni (ZSRR) (strona nie istnieje)">plan pięcioletni</a> (1966–1970) przyczynił się do 138% wzrostu liczby fabryk i kopalń w porównaniu do roku 1960. Choć Biuro Polityczne w tym czasie stało się agresywnie antyreformatorskie, liberalnemu Kosyginowi udało się przekonać tę instytucję, jak i Breżniewa, do zastosowania w kraju reform gospodarczych na wzór Węgier. Rządzący na Węgrzech <a href="/wiki/J%C3%A1nos_K%C3%A1d%C3%A1r" title="János Kádár">János Kádár</a> wprowadził w swoim kraju szereg wolnorynkowych reform (Nowy Mechanizm Ekonomiczny)<a href="#cite_note-159">[157]</a>. Śladem Węgier i ZSRR poszła też <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a> pod kierownictwem <a href="/wiki/Edward_Gierek" title="Edward Gierek">Edwarda Gierka</a>, który otworzył polską gospodarką na Zachód. Reformy w tym kraju zostały poparte przez Breżniewa. Tempo modernizacji w niektórych z <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_socjalistyczne" title="Państwo socjalistyczne">państw socjalistycznych</a> spowodowało nawet, że stały się one gospodarczo bardziej zaawansowane aniżeli ZSRR<a href="#cite_note-160">[158]</a>. Polityk nie był natomiast pozytywnie nastawiony do zmian gospodarczych w Czechosłowacji <a href="/wiki/Alexander_Dub%C4%8Dek" title="Alexander Dubček">Alexandera Dubčeka</a><a href="#cite_note-161">[159]</a>. Liberalizacja gospodarki szła w parze z jej centralizacją – w 1966 roku rząd zniósł regionalne komitety ekonomiczne<a href="#cite_note-162">[160]</a>. W kolejnych latach rząd zezwolił na dopuszczenie w rolnictwie większego stopnia prywatnej działalności. Dekrety z 1977 i 1981 r. zwiększyły powierzchnie prywatnych gruntów uprawnych do pół hektara. Za czasów Breżniewa prywatne grunty stanowiły 30% krajowej produkcji rolnej. Pozytywne rezultaty zwiększenia zakresu prywatnej działalności wywołały głosy o potrzebie zupełnej <a href="/wiki/Kolektywizacja" title="Kolektywizacja">dekolektywizacji</a>, które zostały przez partię odrzucone z powodu interesów ideologicznych i politycznych<a href="#cite_note-163">[161]</a>. W dziewiątej pięciolatce po raz pierwszy w historii kraju wyprodukowano więcej produktów konsumenckich aniżeli dóbr przemysłowych. <a href="/wiki/Dobra_konsumpcyjne" title="Dobra konsumpcyjne">Dobra konsumpcyjne</a> takie jak zegarki, meble czy radia były produkowane wręcz w nadmiarze. Polityka ta została stopniowo zahamowana przez twardogłowych polityków<a href="#cite_note-164">[162]</a>. Szybkie tempo rozwoju pierwszego okresu władzy Breżniewa przyczyniło się do polepszenia stopy życiowej obywateli ZSRR<a href="#cite_note-165">[163]</a>. Na reformie Kosygina zyskali szczególnie mieszkańcy mniejszych republik związkowych, zwłaszcza Estonii i Gruzji, a w o wiele mniejszym stopniu Rosji<a href="#cite_note-166">[164]</a>. W latach 1928–1973 Związek Radziecki gospodarczo rósł w tempie, które prawdopodobnie pozwalałoby mu prześcignąć w niedalekiej przyszłości Europę Zachodnią i Stany Zjednoczone Ameryki. W 1973 roku proces ten został ostatecznie zahamowany, a w kraju rozpoczął się okres gospodarczej stagnacji<a href="#cite_note-167">[165]</a>, w którym gospodarka rozwijała się w niewielkim stopniu<a href="#cite_note-168">[166]</a>. Na stagnację gospodarczą, która rozpoczęła się w 1973 roku wpłynął m.in. <a href="/wiki/Wy%C5%9Bcig_zbroje%C5%84" title="Wyścig zbrojeń">wyścig zbrojeń</a> między USA a ZSRR, czy włączenie się ZSRR do udziału w handlu międzynarodowym przy jednoczesnym ignorowaniu zmian zachodzących w społeczeństwach zachodnich<a href="#cite_note-169">[167]</a>. Gdy stagnacja jeszcze bardziej pogłębiła się pod koniec lat 70., premier Kosygin przygotował nowy program gospodarczy, mający zwiększyć obowiązki i odpowiedzialność poszczególnych resortów nad gospodarką. Próba reform została zatrzymana wraz ze śmiercią Kosygina<a href="#cite_note-170">[168]</a>. W efekcie jedenasta pięciolatka okazała się porażką, gospodarka osiągnęła tempo wzrostu wynoszącego jedynie 4%. Rządowi udało się uniknąć kryzysu gospodarczego dzięki wymianie handlowej z Europą Zachodnią i światem <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">arabskim</a><a href="#cite_note-171">[169]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Relacje_z_Zachodem">Relacje z Zachodem</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Relacje z Zachodem" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Relacje z Zachodem">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg/220px-President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg/330px-President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg/440px-President_Ford_informally_concludes_the_Vladivostok_Summit_-_NARA_-_7062568.jpg 2x" data-file-width="5932" data-file-height="3899" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gerald_Ford" title="Gerald Ford">Gerald Ford</a>, <a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Leonid Breżniew</a> i <a href="/wiki/Henry_Kissinger" title="Henry Kissinger">Henry Kissinger</a> we <a href="/wiki/W%C5%82adywostok" title="Władywostok">Władywostoku</a> w listopadzie 1974 roku</figcaption></figure> Największą innowacją polityki zagranicznej Breżniewa było <a href="/wiki/D%C3%A9tente" title="Détente">détente</a>, czyli polityka odprężenia. Pomimo pewnej eskalacji zimnej wojny w ostatnich latach rządów Chruszczowa, przez pierwsze lata rządów Breżniewa relacje radziecko-zachodnie były pozytywne, o czym świadczy Partial Nuclear Test Ban Treaty, <a href="/wiki/Strategic_Arms_Limitation_Treaty_(I)" title="Strategic Arms Limitation Treaty (I)">SALT I</a>, wymiana handlowa z USA, <a href="/wiki/Akt_ko%C5%84cowy_Konferencji_Bezpiecze%C5%84stwa_i_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_w_Europie" title="Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie">Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie</a> oraz instalacja czerwonego telefonu między Moskwą a <a href="/wiki/Waszyngton" title="Waszyngton">Waszyngtonem</a>. Epoka Breżniewa charakteryzowała się zintensyfikowaną wymianą handlową ze światem zachodnim, podpisywaniem umów dotyczących kontroli zbrojeń, przedwczesnym zapobieganiom kryzysom, budową systemu bezpieczeństwa europejskiego i rozmowami na temat praw człowieka. Z drugiej strony Breżniew dążył do utrzymania wyrównanej siły militarnej pomiędzy USA i ZSRR – wydatki na zbrojenia wzrosły w latach 1965–1970 o 40%. W 1982 roku, a więc w roku śmierci przywódcy, 15% PKB przeznaczono na armię<a href="#cite_note-172">[170]</a>. Dobra współpraca z państwami Europy Zachodniej zaowocowała wezwaniem do zwołania konferencji europejskiej (<a href="/w/index.php?title=XXIV_Zjazd_KPZR&action=edit&redlink=1" class="new" title="XXIV Zjazd KPZR (strona nie istnieje)">XXIV Zjazdu KPZR</a>), która zaowocowała podpisaniem przez 33 państwa w <a href="/wiki/Helsinki" title="Helsinki">Helsinkach</a> <a href="/wiki/Organizacja_Bezpiecze%C5%84stwa_i_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_w_Europie" title="Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie">Aktu końcowego KBWE</a> oraz układu <a href="/wiki/Strategic_Arms_Limitation_Treaty_(II)" title="Strategic Arms Limitation Treaty (II)">SALT II</a>. W połowie lat 70. stało się jasne, że polityka ldétente nie udała się. Przyczyną porażki tej polityki okazała się <a href="/wiki/Wojna_wietnamska" title="Wojna wietnamska">wojna wietnamska</a> i wsparcie finansowe dla <a href="/wiki/Wietkong" class="mw-redirect" title="Wietkong">Wietkongu</a> ze strony ZSRR. Wojna zakończyła się sukcesem <a href="/wiki/Blok_wschodni" title="Blok wschodni">bloku wschodniego</a>. <a href="/wiki/Wietnam" title="Wietnam">Wietnam</a>, <a href="/wiki/Kambod%C5%BCa" title="Kambodża">Kambodża</a> i <a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a> znalazły się bowiem poza strefą wpływów USA i stopniowo nawiązały z ZSRR sojusze<a href="#cite_note-173">[171]</a>. Przepaść między ZSRR a USA pogłębiła porażka w <a href="/wiki/Wybory_prezydenckie_w_Stanach_Zjednoczonych_w_1976_roku" title="Wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 1976 roku">wyborach prezydenckich</a> <a href="/wiki/Gerald_Ford" title="Gerald Ford">Geralda Forda</a> i zwycięstwo <a href="/wiki/Jimmy_Carter" title="Jimmy Carter">Jimmy’ego Cartera</a><a href="#cite_note-174">[172]</a>. W czasie prezydentury Cartera amerykańska polityka zagraniczna okazała się bardziej wrogo nastawiona do Związku Radzieckiego i całego bloku wschodniego (choć prezydent ten podjął próbę zatrzymania finansowania niektórych najbardziej represyjnych klientów reżimów <a href="/wiki/Antykomunizm" title="Antykomunizm">antykomunistycznych</a>) oraz zwiększeniem przez Amerykanów wydatków na armię<a href="#cite_note-175">[173]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Breżniew_a_świat_komunistyczny">Breżniew a świat komunistyczny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Breżniew a świat komunistyczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Breżniew a świat komunistyczny">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Cold_War_Map_1980.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Cold_War_Map_1980.svg/330px-Cold_War_Map_1980.svg.png" decoding="async" width="330" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Cold_War_Map_1980.svg/495px-Cold_War_Map_1980.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Cold_War_Map_1980.svg/660px-Cold_War_Map_1980.svg.png 2x" data-file-width="940" data-file-height="477" /></a><figcaption>Świat w 1980:      <a href="/wiki/NATO" title="NATO">NATO</a>      inni sojusznicy USA      <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_Warszawski" title="Układ Warszawski">Układ Warszawski</a>      kraje sojusznicze sprzymierzone z ZSRR      inni sojusznicy ZSRR Niebieskie krzyżyki to partyzantki antykomunistyczne, a czerwone – prokomunistyczne </figcaption></figure> Pierwszym kryzysem dla ekipy Breżniewa była seria liberalizujących reform w Czechosłowacji<a href="#cite_note-176">[174]</a>. W lipcu 1968 roku Breżniew publicznie skrytykował czechosłowackie przywództwo jako rewizjonistyczne i antyradzieckie, a w sierpniu pozwolił na <a href="/wiki/Praska_Wiosna" title="Praska Wiosna">interwencję Układu Warszawskiego w Czechosłowacji</a>. Interwencja i doktryna Breżniewa wywołała protesty dysydentów w różnych krajach bloku wschodniego oraz rządu Rumunii <a href="/wiki/Nicolae_Ceau%C8%99escu" title="Nicolae Ceaușescu">Nicolae Ceaușescu</a><a href="#cite_note-177">[175]</a>. W 1969 roku miał miejsce radziecko-chiński graniczny <a href="/wiki/Konflikt_nad_Ussuri" title="Konflikt nad Ussuri">konflikt nad Ussuri</a><a href="#cite_note-178">[176]</a>. Dopiero na początku lat 80. Chińczycy i Sowieci wydali wzajemne oświadczenia, wzywające do normalizacji stosunków między oboma państwami. Warunkami podanymi Sowietom przez Chińczyków było zmniejszenie radzieckiej obecności wojskowej na granicy chińsko-radzieckiej, zakończenie poparcia dla <a href="/wiki/Wojna_kambod%C5%BCa%C5%84sko-wietnamska" title="Wojna kambodżańsko-wietnamska">wietnamskiej interwencji w Kambodży</a> oraz wycofanie żołnierzy z <a href="/wiki/Demokratyczna_Republika_Afganistanu" title="Demokratyczna Republika Afganistanu">Afganistanu</a> i Mongolii. Breżniew nie przyjął tych warunków, jednak w trakcie przemówienia z <a href="/wiki/Taszkent" title="Taszkent">Taszkentu</a> w marcu 1982 roku wezwał do normalizacji stosunków<a href="#cite_note-179">[177]</a>. W 1979 r. ZSRR dokonał <a href="/wiki/Radziecka_interwencja_w_Afganistanie" title="Radziecka interwencja w Afganistanie">interwencji w Afganistanie</a><a href="#cite_note-180">[178]</a>, co spowodowało nowy <a href="/wiki/Wy%C5%9Bcig_zbroje%C5%84" title="Wyścig zbrojeń">wyścig zbrojeń</a> i pogorszenie stosunków z państwami Zachodu. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transformacja_ustrojowa">Transformacja ustrojowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Transformacja ustrojowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transformacja ustrojowa">edytuj kod</a>]</div> Po śmierci Leonida Breżniewa na czele ZSRR stanął <a href="/wiki/Jurij_Andropow" title="Jurij Andropow">Jurij Andropow</a>. Był on zagorzałym antystalinistą i przewodniczącym <a href="/wiki/KGB" title="KGB">KGB</a> przez większość rządów Breżniewa<a href="#cite_note-Brown_2006,_s._316-181">[179]</a>. W trakcie rządów wyznaczył on na kierownicze stanowiska w KGB kilku reformatorów, z których wielu stało się później najważniejszymi współpracownikami <a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaiła Gorbaczowa</a><a href="#cite_note-Brown_2006,_s._316-181">[179]</a>. Andropow zapoczątkował nowy etap liberalizacji ustrojowej, pozwalając m.in. na większą <a href="/wiki/Wolno%C5%9B%C4%87_prasy" title="Wolność prasy">wolność prasy i mediów</a><a href="#cite_note-Brown_2006,_s._317-182">[180]</a>. Choć okres jego rządów był krótki, to udało mu się wywrzeć wpływ na dalszą liberalizację systemową poprzez wprowadzenie na ważne stanowiska kolejnych reformatorów – Michaiła Gorbaczowa, <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Ry%C5%BCkow" title="Nikołaj Ryżkow">Nikołaja Ryżkowa</a> i <a href="/wiki/Jegor_Ligaczow" title="Jegor Ligaczow">Jegora Ligaczowa</a>. Poczynił też duży postęp w walce z <a href="/wiki/Korupcja" title="Korupcja">korupcją</a><a href="#cite_note-Brown_2006,_s._317-182">[180]</a>. Sam Andropow jako swojego następcę widział Gorbaczowa, co zostało jednak zakłócone przez zwolenników konserwatywnego <a href="/wiki/Konstantin_Czernienko" title="Konstantin Czernienko">Konstantina Czernienko</a><a href="#cite_note-Brown_2006,_s._317-182">[180]</a><a href="#cite_note-183">[181]</a>. Gdy Andropow zmarł 9 lutego 1984 roku, jego następcą został Czernienko, który jednak nie był w stanie skonsolidować władzy i objąć kontroli nad organizacją partyjną, która pozostała w strefie wpływów Gorbaczowa. Czernienko zmarł 10 marca 1985 roku, a dzień później jego następcą wybrany został Gorbaczow<a href="#cite_note-184">[182]</a><a href="#cite_note-185">[183]</a>. Gorbaczow objął władzę w ZSRR w chwili stagnacji. Pomimo tego ZSRR pozostawał jednak państwem bardzo stabilnym, które bez reform Gorbaczowa było w stanie wkroczyć w XXI wiek<a href="#cite_note-186">[184]</a>. Nowy sekretarz przeprowadził znaczące przetasowanie personelu kierownictwa KPZR, zmuszając starych konserwatystów do rezygnacji z urzędu<a href="#cite_note-187">[185]</a> i wprowadzając do władz partii szereg działaczy młodego pokolenia. Gorbaczow rozpoczął program liberalizacji strefy życia publicznego, wzywając do ustanowienia pluralizmu socjalistycznego obejmującego wolność słowa i demokratyzację systemową<a href="#cite_note-188">[186]</a>. Polityka ta znana była jako <a href="/wiki/G%C5%82asnost" title="Głasnost">głasnost</a>, czyli jawność<a href="#cite_note-189">[187]</a>. Z reform Gorbaczowa niezadowoleni byli zarówno konserwatyści partyjni, jak i liberałowie skupieni wokół <a href="/wiki/Borys_Jelcyn" class="mw-redirect" title="Borys Jelcyn">Borysa Jelcyna</a> (który w 1987 roku został odwołany ze stanowiska I sekretarza Komitetu Miejskiego w <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwie</a> za krytykę rządu)<a href="#cite_note-190">[188]</a>. W 1988 roku Gorbaczow poszedł na dalsze ustępstwa względem liberałów<a href="#cite_note-191">[189]</a>, a na 19. Konferencji Partii w tym samym roku skrytykował konserwatywnych przywódców partyjnych – <a href="/wiki/Jegor_Ligaczow" title="Jegor Ligaczow">Jegora Ligaczowa</a>, <a href="/wiki/Andriej_Gromyko" title="Andriej Gromyko">Andrieja Gromyko</a> i <a href="/wiki/Michai%C5%82_So%C5%82omiencew" title="Michaił Sołomiencew">Michaiła Sołomiencewa</a>, konserwatyści z kolei skrytykowali Gorbaczowa i jego reformatorów<a href="#cite_note-Brown_2006,_s._327-192">[190]</a>. Konferencja była pierwszym tak istotnym konfliktem wewnątrzpartyjnym od lat 20<a href="#cite_note-Brown_2006,_s._327-192">[190]</a>. Pod koniec lat 80. KPZR zgodziła się na start w wyborach kandydatów niezależnych. W 1989 roku odbyły się demokratyczne wybory, w których obywatele zagłosować mogli zarówno na kandydatów niezależnych (zdobyli oni 20% miejsc), jak i kandydatów wystawionych przez KPZR, konkurujących ze sobą. Większość w wyborach zdobyli przeciwnicy dalszych reform. Jednocześnie podtrzymano system jednopartyjny i nie zgodzono się na działalność innych partii<a href="#cite_note-Brown_2006,_s._327-192">[190]</a><a href="#cite_note-193">[191]</a>. Jeszcze w tym samym roku grupa parlamentarzystów KPZR i niezależnych zawiązało opozycyjną grupę parlamentarną o nazwie <a href="/wiki/Mi%C4%99dzyregionalna_Grupa_Deputowanych" title="Międzyregionalna Grupa Deputowanych">Międzyregionalna Grupa Deputowanych</a>. Grupa stała się tym samym pierwszą opozycją parlamentarną w historii Związku Radzieckiego<a href="#cite_note-194">[192]</a>. W marcu 1990 roku <a href="/wiki/Rada_Najwy%C5%BCsza_ZSRR" title="Rada Najwyższa ZSRR">Rada Najwyższa ZSRR</a> zdecydowała o zakończeniu monopolu KPZR i zezwoliła na działalność innych partii. Tym samym ZSRR stał się liberalną demokracją. Na mocy demokratycznych przemian Gorbaczow wybrany został na stanowisko <a href="/wiki/Prezydent_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Prezydent Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">prezydenta ZSRR</a> i stał się niezależny od Biura Politycznego partii<a href="#cite_note-195">[193]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg/220px-Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg/330px-Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg/440px-Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg 2x" data-file-width="5100" data-file-height="3144" /></a><figcaption><a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaił Gorbaczow</a> i <a href="/wiki/Ronald_Reagan" title="Ronald Reagan">Ronald Reagan</a> w 1987</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:New_Union_Treaty.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/New_Union_Treaty.svg/330px-New_Union_Treaty.svg.png" decoding="async" width="330" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/New_Union_Treaty.svg/495px-New_Union_Treaty.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/New_Union_Treaty.svg/660px-New_Union_Treaty.svg.png 2x" data-file-width="1115" data-file-height="764" /></a><figcaption><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Suwerennych_Pa%C5%84stw" title="Związek Suwerennych Państw">Związek Suwerennych Państw</a> – niezrealizowany projekt odnowionego ZSRR. Uczestnicy (czerwony), członkowie–obserwatorzy (pomarańczowy) i kraje nieuczestniczące (czarny) w nowym traktacie związkowym</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rozpad_ZSRR">Rozpad ZSRR</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Rozpad ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rozpad ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Rozpad_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" class="mw-redirect" title="Rozpad Związku Radzieckiego">Rozpad Związku Radzieckiego</a>.</div> <a href="/wiki/Demokratyzacja" title="Demokratyzacja">Demokratyzacja</a> i zwiększenie praw poszczególnych republik spowodowało wzrost tendencji niepodległościowych. W efekcie w 1991 roku odbyło się <a href="/wiki/Referendum_w_ZSRR_w_1991_roku" title="Referendum w ZSRR w 1991 roku">referendum</a>, w którym większość mieszkańców republik związkowych, biorących udział w głosowaniu, opowiedziało się za likwidacją dotychczasowej formuły związku i utrzymaniem jedności w inny sposób. Konserwatywne kręgi KPZR były niezadowolone z wyniku referendum. Przeprowadziły w sierpniu nieudany <a href="/wiki/Pucz_moskiewski" title="Pucz moskiewski">pucz moskiewski</a> (puczyści na swojego lidera wybrali <a href="/wiki/Giennadij_Janajew" title="Giennadij Janajew">Giennadija Janajewa</a>), który obalił co prawda na krótko Gorbaczowa, jednak puczystom nie udało się zatrzymać <a href="/wiki/Rozpad_ZSRR" title="Rozpad ZSRR">rozpadu ZSRR</a>. Po tym, jak Gorbaczow powrócił do władzy, zrezygnował z przewodzenia partii i oddał swoje stanowisko partyjne <a href="/wiki/Wo%C5%82odymyr_Iwaszko" title="Wołodymyr Iwaszko">Wołodymyrowi Iwaszko</a>. 29 sierpnia tego samego roku partia została rozwiązana po wezwaniu Gorbaczowa do jej samorozwiązania, a parlament rosyjski zadecydował o jej likwidacji, prawnym zakazaniu działalności i zasekwestrowaniu jej majątku. Podobne decyzje podejmowano równolegle w pozostałych republikach radzieckich<a href="#cite_note-196">[194]</a>. Gorbaczow zrezygnował z prezydentury 25 grudnia<a href="#cite_note-197">[195]</a>. 8 grudnia Borys Jelcyn, <a href="/wiki/%C5%81eonid_Krawczuk" title="Łeonid Krawczuk">Leonid Krawczuk</a> i <a href="/wiki/Stanis%C5%82au_Szuszkiewicz" title="Stanisłau Szuszkiewicz">Stanisłau Szuszkiewicz</a> podpisali <a href="/wiki/Porozumienie_bia%C5%82owieskie" title="Porozumienie białowieskie">układ białowieski</a> o likwidacji ZSRR i utworzeniu <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">Wspólnoty Niepodległych Państw</a>. 25 grudnia 1991 zdjęto z masztu flagę ZSRR, a 26 grudnia 1991 ZSRR przestał istnieć z mocy prawa<a href="#cite_note-ok-2">[2]</a><a href="#cite_note-198">[196]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Podział_administracyjny">Podział administracyjny</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Podział administracyjny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Podział administracyjny">edytuj kod</a>]</div> W dniu swojego rozpadu ZSRR dzielił się na: <ul><li>15 republik związkowych</li> <li>20 republik autonomicznych</li> <li>8 obwodów autonomicznych</li> <li>10 okręgów autonomicznych</li> <li>6 krajów</li> <li>121 obwodów</li></ul> <table border="2" cellpadding="4" style="margin: 1em 1em 1em 0; background:#f0f0f0; border: 1px 0 solid; border-collapse:collapse; text-align:right;" class="sortable"> <caption>Podział administracyjny ZSRR </caption> <tbody><tr style="background:#d0d0d0;"> <th>Republika </th> <th><a href="/wiki/Powierzchnia" title="Powierzchnia">powierzchnia</a>, tys. km² </th> <th><a href="/wiki/Liczba_ludno%C5%9Bci" title="Liczba ludności">ludność</a>, tys. (1966) </th> <th><a href="/wiki/Liczba_ludno%C5%9Bci" title="Liczba ludności">ludność</a>, tys. (1989) </th> <th>Liczba <a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">miast</a> </th> <th>Liczba osiedli typu miejskiego </th> <th><a href="/wiki/Stolica" title="Stolica">Stolica</a> </th></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td> <td>17075,4</td> <td>126561</td> <td>147386</td> <td>932</td> <td>1786</td> <td><a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwa</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a> </td> <td>601,0</td> <td>45516</td> <td>51704</td> <td>370</td> <td>829</td> <td><a href="/wiki/Kij%C3%B3w" title="Kijów">Kijów</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a> </td> <td>207,6</td> <td>8633</td> <td>10200</td> <td>74</td> <td>126</td> <td><a href="/wiki/Mi%C5%84sk" title="Mińsk">Mińsk</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka SRR</a> </td> <td>449,6</td> <td>10581</td> <td>19906</td> <td>37</td> <td>78</td> <td><a href="/wiki/Taszkent" title="Taszkent">Taszkient</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachska SRR</a> </td> <td>2715,1</td> <td>12129</td> <td>16538</td> <td>62</td> <td>165</td> <td><a href="/wiki/A%C5%82maty" title="Ałmaty">Ałma-Ata</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińska SRR</a> </td> <td>69,7</td> <td>4548</td> <td>5449</td> <td>45</td> <td>54</td> <td><a href="/wiki/Tbilisi" title="Tbilisi">Tbilisi</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańska SRR</a> </td> <td>86,6</td> <td>4660</td> <td>7029</td> <td>45</td> <td>116</td> <td><a href="/wiki/Baku" title="Baku">Baku</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a> </td> <td>65,2</td> <td>2986</td> <td>3690</td> <td>91</td> <td>23</td> <td><a href="/wiki/Wilno" title="Wilno">Wilno</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawska SRR</a> </td> <td>33,7</td> <td>3368</td> <td>4341</td> <td>20</td> <td>29</td> <td><a href="/wiki/Kiszyni%C3%B3w" title="Kiszyniów">Kiszyniów</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a> </td> <td>63,7</td> <td>2262</td> <td>2681</td> <td>54</td> <td>35</td> <td><a href="/wiki/Ryga" title="Ryga">Ryga</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiska SRR</a> </td> <td>198,5</td> <td>2652</td> <td>4291</td> <td>15</td> <td>32</td> <td><a href="/wiki/Biszkek" title="Biszkek">Frunze</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka SRR</a> </td> <td>143,1</td> <td>2579</td> <td>5112</td> <td>17</td> <td>30</td> <td><a href="/wiki/Duszanbe" title="Duszanbe">Duszanbe</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńska SRR</a> </td> <td>29,8</td> <td>2194</td> <td>3283</td> <td>23</td> <td>27</td> <td><a href="/wiki/Erywa%C5%84" title="Erywań">Erywań</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska SRR</a> </td> <td>488,1</td> <td>1914</td> <td>3534</td> <td>14</td> <td>64</td> <td><a href="/wiki/Aszchabad" title="Aszchabad">Aszchabad</a> </td></tr> <tr> <td align="left"><a href="/wiki/Esto%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Estońska Socjalistyczna Republika Radziecka">Estońska SRR</a> </td> <td>45,1</td> <td>1285</td> <td>1573</td> <td>33</td> <td>24</td> <td><a href="/wiki/Tallinn" title="Tallinn">Tallinn</a> </td></tr> <tr class="sortbottom"> <td align="center">ZSRR </td> <th>22402,2</th> <th>231868</th> <th>286717</th> <th>1832</th> <th>3418</th> <th><a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwa</a> </th></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Największe_miasta_ZSRR">Największe miasta ZSRR</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Największe miasta ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Największe miasta ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>miasto</th> <th>liczba ludności, mln (1990)<a href="#cite_note-199">[197]</a></th> <th><a href="/wiki/Republika_federalna" title="Republika federalna">republika związkowa</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwa</a> </td> <td align="right">11,613  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Petersburg" title="Petersburg">Leningrad</a> </td> <td align="right">4,953  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Kij%C3%B3w" title="Kijów">Kijów</a> </td> <td align="right">2,814  </td> <td><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Taszkent" title="Taszkent">Taszkent</a> </td> <td align="right">2,100  </td> <td><a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Uzbek_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Baku" title="Baku">Baku</a> </td> <td align="right">1,700  </td> <td><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Chark%C3%B3w" title="Charków">Charków</a> </td> <td align="right">1,434  </td> <td><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic_%281949%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Mi%C5%84sk" title="Mińsk">Mińsk</a> </td> <td align="right">1,500  </td> <td><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Byelorussian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Ni%C5%BCny_Nowogr%C3%B3d" title="Niżny Nowogród">Gorki</a> </td> <td align="right">1,400  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Nowosybirsk" title="Nowosybirsk">Nowosybirsk</a> </td> <td align="right">1,400  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Jekaterynburg" title="Jekaterynburg">Swierdłowsk</a> </td> <td align="right">1,300  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Samara" title="Samara">Kujbyszew</a> </td> <td align="right">1,267  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tbilisi" title="Tbilisi">Tbilisi</a> </td> <td align="right">1,200  </td> <td><a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg/22px-Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg/33px-Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg/44px-Flag_of_the_Georgian_Soviet_Socialist_Republic_%281951%E2%80%931990%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Erywa%C5%84" title="Erywań">Erywań</a> </td> <td align="right">1,148  </td> <td><a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska SRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg/22px-Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg/33px-Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg/44px-Flag_of_the_Armenian_Soviet_Socialist_Republic_%281952%E2%80%931990%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńska SRR</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Kaza%C5%84" title="Kazań">Kazań</a> </td> <td align="right">1,100  </td> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska FSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281954%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Polityka">Polityka</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Polityka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polityka">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przywódcy_ZSRR">Przywódcy ZSRR</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Przywódcy ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przywódcy ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <table class="wikitable" align="right" width="25%"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/Przyw%C3%B3dcy_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Przywódcy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Przywódcy ZSRR</a> </th></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:Vladimir_Lenin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Vladimir_Lenin.jpg/75px-Vladimir_Lenin.jpg" decoding="async" width="75" height="102" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Vladimir_Lenin.jpg/113px-Vladimir_Lenin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Vladimir_Lenin.jpg/150px-Vladimir_Lenin.jpg 2x" data-file-width="1432" data-file-height="1945" /></a> <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierz Lenin</a> 1922–1924 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg/75px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg" decoding="async" width="75" height="104" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg/113px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg/150px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="4151" /></a> <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józef Stalin</a> 1924–1953 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:Georgy_Malenkov_1964.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Georgy_Malenkov_1964.jpg/80px-Georgy_Malenkov_1964.jpg" decoding="async" width="80" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Georgy_Malenkov_1964.jpg/120px-Georgy_Malenkov_1964.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Georgy_Malenkov_1964.jpg/160px-Georgy_Malenkov_1964.jpg 2x" data-file-width="1402" data-file-height="1964" /></a> <a href="/wiki/Gieorgij_Malenkow" title="Gieorgij Malenkow">Gieorgij Malenkow</a> 1953 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035,_Nikita_S._Chruschtschow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg/80px-Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg" decoding="async" width="80" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg/120px-Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg/160px-Bundesarchiv_Bild_183-B0628-0015-035%2C_Nikita_S._Chruschtschow.jpg 2x" data-file-width="596" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a> 1953<a href="#cite_note-200">[198]</a><a href="#cite_note-201">[199]</a><a href="#cite_note-202">[200]</a> – 1964 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_(Bundesarchiv).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg/80px-Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg" decoding="async" width="80" height="118" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg/120px-Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg/160px-Leonid_Bre%C5%BEn%C4%9Bv_%28Bundesarchiv%29.jpg 2x" data-file-width="519" data-file-height="767" /></a> <a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Leonid Breżniew</a> 1964–1982 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:RIAN_archive_101740_Yury_Andropov,_Chairman_of_KGB.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg/80px-RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg" decoding="async" width="80" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg/120px-RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg/160px-RIAN_archive_101740_Yury_Andropov%2C_Chairman_of_KGB.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="926" /></a> <a href="/wiki/Jurij_Andropow" title="Jurij Andropow">Jurij Andropow</a> 1982–1984 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:KonstantinChernenko2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/KonstantinChernenko2.jpg/80px-KonstantinChernenko2.jpg" decoding="async" width="80" height="87" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/KonstantinChernenko2.jpg/120px-KonstantinChernenko2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/KonstantinChernenko2.jpg/160px-KonstantinChernenko2.jpg 2x" data-file-width="412" data-file-height="448" /></a> <a href="/wiki/Konstantin_Czernienko" title="Konstantin Czernienko">Konstantin Czernienko</a> 1984–1985 </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Plik:Mikhail_Gorbachev_1987.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Mikhail_Gorbachev_1987.jpg/80px-Mikhail_Gorbachev_1987.jpg" decoding="async" width="80" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Mikhail_Gorbachev_1987.jpg/120px-Mikhail_Gorbachev_1987.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Mikhail_Gorbachev_1987.jpg/160px-Mikhail_Gorbachev_1987.jpg 2x" data-file-width="1169" data-file-height="1187" /></a> <a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaił Gorbaczow</a> 1985–1991 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Struktura_państwa">Struktura państwa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Struktura państwa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Struktura państwa">edytuj kod</a>]</div> ZSRR zgodnie z <a href="/wiki/Konstytucja_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">konstytucją</a> z 1924 był państwem federalnym, w którym władze lokalne sprawowały Rady (Sowiety) Deputowanych Robotniczych i Żołnierskich (na wsi Rady Deputowanych Chłopskich). Na poziomie władz gubernialnych (obwodowych, krajowych), w republikach autonomicznych, w republikach związkowych i na poziomie związkowym formalną władzę stanowiły zjazdy delegatów deputowanych, przy czym deputowani chłopscy mieli prawo do wybierania kilkakrotnie mniejszej liczby delegatów niż deputowani robotniczy. W Związku Radzieckim istniały trzy hierarchie władzy: część prawodawcza reprezentowana przez Radę Najwyższą Związku Radzieckiego, rząd reprezentowany przez Radę Ministrów i Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego (KPZR), jedyną legalną partię i najwyższego decydenta w państwie<a href="#cite_note-203">[201]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Partia">Partia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Partia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Partia">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego">Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego</a>.</div> Na czele Partii Komunistycznej stał Komitet Centralny, wybrany na Zjeździe lub Konferencji Partii. Z kolei Komitet Centralny wybierał <a href="/wiki/Biuro_polityczne" title="Biuro polityczne">Politbiuro</a> (zwane Prezydium w latach 1952–1966), de facto najwyższy urząd w ZSRR<a href="#cite_note-204">[202]</a>. W zależności od poziomu konsolidacji władzy było albo Politbiuro jako ciało kolektywne, albo sekretarz generalny, zawsze będący członkiem Politbiura, który skutecznie wiódł partię i kraj (oprócz okresu szczególnej władzy jednostkowej Stalina, raczej sprawowanej bezpośrednio poprzez jego pozycję w Radzie Ministrów niż później po 1941 roku w Politbiurze). Nie było kontroli ze strony ogółu członków, gdyż kluczową zasadą organizacji partii był centralizm demokratyczny, wymagający ścisłego podporządkowania się wyższym ciałom władzy. Wybory były przeprowadzane bez walki wyborczej, poprzez głosowanie na kandydatów zaproponowanych z góry<a href="#cite_note-205">[203]</a><a href="#cite_note-206">[204]</a><a href="#cite_note-207">[205]</a>. Partia utrzymywała swoją dominację nad państwem głównie poprzez kontrolę nad nomenklaturą. Wszyscy wyżsi urzędnicy państwowi i większość deputowanych Rady Najwyższej byli członkami KPZR. Oprócz sterowania samą partią, Stalin w latach 1941–1953, Malenkow w latach 1953–1955 i Chruszczow w latach 1958–1964 byli też premierami. Po wymuszonym odsunięciu Chruszczowa od władzy takie podwójne urzędowanie było zabronione, lecz później sekretarze generalni, przynajmniej przez jakiś okres piastowania stanowiska, zajmowali w dużej mierze ceremonialne stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej, nominalnej głowy państwa. Instytucje na niższych poziomach były nadzorowane i czasami urzędnicy usuwani przez organizacje partyjne wyższego szczebla<a href="#cite_note-208">[206]</a><a href="#cite_note-209">[207]</a>. W praktyce jednak stopień kontroli nad partią mógł być sprawowany poprzez stan biurokracji, szczególnie po śmierci Stalina, i daleki od totalnej, podczas gdy <a href="/wiki/Biurokracja" title="Biurokracja">biurokracja</a> dążyła do swoich celów, które czasami były sprzeczne z celami partii. Pomimo faktu, że istnienie frakcji było oficjalnie zabronione, dochodziło do pewnych konfliktów ideologicznych<a href="#cite_note-210">[208]</a><a href="#cite_note-211">[209]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rząd">Rząd</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Rząd" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rząd">edytuj kod</a>]</div> Rada Najwyższa (sukcesor Zjazdu Rad i Centralnego Komitetu Wykonawczego) była nominalnie najwyższym urzędem państwowym przez większość historii radzieckiej<a href="#cite_note-212">[210]</a>, z początku działającym jako narzędzie do zatwierdzania i wdrażania wszystkich decyzji podejmowanych przez partię. Władza i funkcje Rady zostały rozszerzone pod koniec lat pięćdziesiątych, a potem w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, włączając do zakresu kompetencji tworzenie nowych komisji państwowych i komitetów. Uzyskała dodatkowe uprawnienia do zatwierdzenia pierwszego Planu Pięcioletniego i radzieckiego budżetu państwowego<a href="#cite_note-213">[211]</a>. Rada Najwyższa wybierała Prezydium do sprawowania władzy pomiędzy sesjami plenarnymi<a href="#cite_note-Benson,_Shirley_2001-214">[212]</a> (Prezydium pełniło też rolę <a href="/wiki/G%C5%82owa_pa%C5%84stwa" title="Głowa państwa">kolegialnej głowy państwa</a>), zazwyczaj zwoływanymi dwa razy do roku, i powoływała Sąd Najwyższy<a href="#cite_note-215">[213]</a>, Prokuratora Generalnego<a href="#cite_note-216">[214]</a> oraz Radę Ministrów (przed 1946 rokiem znaną jako Rada Komisarzy Ludowych), kierowaną przez przewodniczącego (premiera) i zarządzającą ogromną biurokracją odpowiedzialną za administrowanie gospodarką i społeczeństwem<a href="#cite_note-Benson,_Shirley_2001-214">[212]</a>. Struktury państwowe i partii poszczególnych republik wchodzących w skład ZSRR szeroko rywalizowały ze strukturami instytucji centralnych, chociaż w RFSRR, w odróżnieniu od innych republik, przez większość historii nie było republikańskiej struktury KPZR. Republika była rządzona bezpośrednio przez Partię aż do 1990 roku. Władze lokalne zorganizowane były podobnie jak komitety partyjne w lokalne Rady i komitety wykonawcze. Podczas gdy system państwa był nominalnie federalny, partia była jednolita<a href="#cite_note-217">[215]</a>. Państwowy urząd bezpieczeństwa (KGB i jej poprzedniczki) odgrywał znaczącą rolę w polityce radzieckiej. Był wykorzystywany podczas terroru stalinowskiego. Po śmierci Stalina struktury bezpieczeństwa zostały wzięte pod ścisłą kontrolę partii. Podczas urzędowania Jurija Andropowa jako przewodniczącego KGB w latach 1967–1982 i sekretarza generalnego w latach 1982–1984, urząd brał udział w zwalczaniu opozycji politycznej i utrzymywał rozbudowaną sieć informatorów, umacniając się jako aktor polityczny w pewnym sensie niezależny od struktury państwowo-partyjnej. Kulminacją była kampania antykorupcyjna, biorąca za cel wyższych urzędników partyjnych w późnych latach siedemdziesiątych i wczesnych osiemdziesiątych<a href="#cite_note-218">[216]</a><a href="#cite_note-219">[217]</a><a href="#cite_note-220">[218]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oddzielenie_władzy_i_reforma">Oddzielenie władzy i reforma</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Oddzielenie władzy i reforma" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Oddzielenie władzy i reforma">edytuj kod</a>]</div> Konstytucje ZSRR, ogłaszane w 1918, 1924, 1936 i 1977 roku<a href="#cite_note-221">[219]</a>, nie ograniczały władzy państwowej. Nie istniało żadne formalne rozdzielenie władzy pomiędzy partią, Radą Najwyższą i Radą Ministrów reprezentujących rządzące ośrodki decyzyjne<a href="#cite_note-222">[220]</a>. System był rządzony mniej prawnie, a bardziej poprzez nieformalne zebrania, nie istniał też żaden określony mechanizm sukcesji. Walki o władzę miały miejsce w Politbiurze po śmierci Lenina<a href="#cite_note-223">[221]</a> i Józefa Stalina<a href="#cite_note-224">[222]</a>, jak i po odsunięciu od władzy Chruszczowa<a href="#cite_note-225">[223]</a>, spowodowane decyzjami i Politbiura i Komitetu Centralnego<a href="#cite_note-Khrushchev,_Nikita_2007-226">[224]</a>. Wszyscy liderzy Związku Radzieckiego przed Gorbaczowem zmarli w swoim miejscu pracy, oprócz Gieorgija Malenkowa i Chruszczowa, obu odsuniętych od kierowania partią w wyniku walk wewnętrznych<a href="#cite_note-Khrushchev,_Nikita_2007-226">[224]</a>. Między rokiem 1988 i 1990, w obliczu opozycji, Michaił Gorbaczow wprowadził reformy pozbawiające władzy oficjeli partyjnych i czyniące Radę Najwyższą mniej od nich zależną. Wprowadzono Zjazd Deputowanych Ludowych, większość członków którego wybrano w wyborach powszechnych w marcu 1989 roku. Tak wybrany Zjazd obrał Radę Najwyższą, która stała się pełnoetatowym parlamentem, dużo silniejszym niż dotychczas. Po raz pierwszy od lat dwudziestych odmówiono zatwierdzania propozycji partii i Rady Ministrów. W 1990 roku Gorbaczow wprowadził i objął stanowisko <a href="/wiki/Prezydent_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Prezydent Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">prezydenta Związku Radzieckiego</a>, koncentrując władzę wokół swojego biura wykonawczego niezależnego od partii i przejął osobisty nadzór nad rządem, teraz pod zmienioną nazwą jako Gabinet Ministrów ZSRR<a href="#cite_note-227">[225]</a><a href="#cite_note-228">[226]</a><a href="#cite_note-229">[227]</a><a href="#cite_note-230">[228]</a>. Wzrastały napięcia pomiędzy państwowymi urzędnikami Gorbaczowa, reformistami kierowanymi w Rosji przez Borysa Jelcyna oraz kontrolującymi nowo wybraną Radę Najwyższą Rosyjskiej FSRR i zwolennikami twardej linii w partii. W dniach 19–21 sierpnia 1991 roku ich grupa wszczęła próbę zamachu stanu. Po nieudanym puczu, Rada Państwa Związku Radzieckiego stała się najwyższym organem władzy państwowej w okresie przemian. Gorbaczow zrezygnował z funkcji sekretarza generalnego, pozostając jedynie na stanowisku prezydenta na końcowe miesiące istnienia ZSRR<a href="#cite_note-231">[229]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Republiki_związkowe">Republiki związkowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Republiki związkowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Republiki związkowe">edytuj kod</a>]</div> Pod koniec swojego istnienia, w 1991 r., ZSRR składał się z piętnastu <a href="/wiki/Republiki_ZSRR" title="Republiki ZSRR">republik związkowych</a>. W latach wcześniejszych liczba republik tworzących ten kraj była inna – początkowo były tylko 4: <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a>, <a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a>, <a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a> i <a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaska FSRR</a>. W latach następnych, podnosząc status niektórych dotychczasowych <a href="/wiki/Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">republik autonomicznych</a>, tworzono nowe republiki: <a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska</a> (1925), <a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecką</a> (1925) <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycką</a> (1929), <a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachską</a> (1936), <a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiską</a> (1936). W 1936 r. zlikwidowano <a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaską FSRR</a>, a tworzące ją <a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńska SRR</a>, <a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańska SRR</a> i <a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińska SRR</a> weszły bezpośrednio w skład ZSRR. W 1940 r. po aneksji <a href="/wiki/Kraje_ba%C5%82tyckie" title="Kraje bałtyckie">państw bałtyckich</a> powstały <a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a>, <a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a> i <a href="/wiki/Esto%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Estońska Socjalistyczna Republika Radziecka">Estońska SRR</a>. W tym samym roku podniesiono status 2 innych republik autonomicznych: z obszarów <a href="/wiki/Karelska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelskiej ASRR</a> oraz większości ziem zdobytych na <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandii</a> w trakcie <a href="/wiki/Wojna_zimowa" title="Wojna zimowa">wojny zimowej</a> powstała <a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelo-Fińska SRR</a>. Z części wchodzącej dotychczas w skład Ukraińskiej SRR <a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawskiej ASRR</a> oraz ziem przejętych od <a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunii</a> utworzono <a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawską SRR</a>. W 1940 r. na ZSRR składało się 16 republik związkowych. W roku 1956 <a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelo-Fińską SRR</a> ponownie włączono do <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjskiej FSRR</a> pod nazwą <a href="/wiki/Karelska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelska ASRR</a>. Największą z republik, zarówno pod względem ludności, powierzchni, jak i siły polityczno-gospodarczej, była <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska Federacyjna SRR</a>. W skład niektórych republik związkowych (głównie Rosyjskiej FSRR, ale też Gruzińskiej SRR, Uzbeckiej SRR i Azerbejdżańskiej SRR) wchodziły też inne jednostki polityczno-administracyjne, tworzone dla mniejszości narodowych zamieszkujących ZSRR: <a href="/wiki/Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">republiki autonomiczne</a> (w 1991: 20), <a href="/wiki/Obw%C3%B3d_autonomiczny_w_ZSRR" title="Obwód autonomiczny w ZSRR">obwody autonomiczne</a> (1991: 8), oraz <a href="/wiki/Okr%C4%99g_narodowo%C5%9Bciowy" title="Okręg narodowościowy">okręgi narodowościowe</a> (od 1978 r. – okręgi autonomiczne) (1991: 10); prócz tego ZSRR z punktu <a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny" title="Podział administracyjny">widzenia administracyjnego</a> dzielił się 6 krajów i 123 <a href="/wiki/Obwody_Federacji_Rosyjskiej" title="Obwody Federacji Rosyjskiej">obwody</a>. Zaznaczyć należy, że jedynie republiki związkowe posiadały zapisane w konstytucji prawo do wystąpienia ze składu ZSRR i skorzystały z niego w 1991 r. Republiki autonomiczne prawa takiego nie posiadały, aczkolwiek niektóre z nich (zwłaszcza Czeczenia, w czasach ZSRR część <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Czeczeńsko-Inguskiej ASRR</a>), korzystając z chaosu politycznego, jaki powstał po rozpadzie Związku Radzieckiego, próbowały (bezskutecznie) uzyskać niepodległość. <table class="wikitable" style="text-align: center;"> <tbody><tr> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/Republiki_ZSRR" title="Republiki ZSRR">Republiki ZSRR</a></td> <td style="background: #DCDCDC;">Lata</td> <td style="background: #DCDCDC;">Państwa współczesne</td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">WNP</a></td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/NATO" title="NATO">NATO</a></td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">UE</a></td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/Euroazjatycka_Wsp%C3%B3lnota_Gospodarcza" title="Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza">EAWG</a></td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/GUAM" title="GUAM">GUAM</a></td> <td style="background: #DCDCDC;"><a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu" title="Światowa Organizacja Handlu">WTO</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Abchaska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Abchaska Socjalistyczna Republika Radziecka">Abchaska SRR</a>³ </td> <td>1922–1931 </td> <td><a href="/wiki/Abchazja" title="Abchazja">Abchazja</a> / <a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a> </td> <td>– </td> <td>– </td> <td>– </td> <td>– </td> <td>– </td> <td>– </td></tr> <tr> <td width="20%"><a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńska SRR</a>¹</td> <td width="20%">1922–1991</td> <td width="20%"><a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2003 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańska SRR</a>¹</td> <td>1922–1991</td> <td><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCan" title="Azerbejdżan">Azerbejdżan</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1997</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a></td> <td>1922–1991</td> <td><a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2002</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Esto%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Estońska Socjalistyczna Republika Radziecka">Estońska SRR</a></td> <td>1940–1991</td> <td><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></td> <td>–</td> <td>2004</td> <td>2004</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1999 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińska SRR</a>¹</td> <td>1922–1991</td> <td><a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></td> <td>1993–2008</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1997</td> <td>2000 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachska SRR</a></td> <td>1936–1991</td> <td><a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2002</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelo-Fińska SRR</a>²</td> <td>1940–1956</td> <td><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiska SRR</a></td> <td>1936–1991</td> <td><a href="/wiki/Kirgistan" title="Kirgistan">Kirgistan</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2002</td> <td>–</td> <td>1998 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a></td> <td>1940–1991</td> <td><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></td> <td>–</td> <td>2004</td> <td>2004</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2001 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a></td> <td>1940–1991</td> <td><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></td> <td>–</td> <td>2004</td> <td>2004</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1999 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawska SRR</a>⁴</td> <td>1940–1991</td> <td><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1997</td> <td>2001 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a></td> <td>1922–1991</td> <td><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2002</td> <td>–</td> <td>2012 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka SRR</a></td> <td>1929–1991</td> <td><a href="/wiki/Tad%C5%BCykistan" title="Tadżykistan">Tadżykistan</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>2002</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska SRR</a></td> <td>1925–1991</td> <td><a href="/wiki/Turkmenistan" title="Turkmenistan">Turkmenistan</a></td> <td>1991–2005</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a></td> <td>1922–1991</td> <td><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1997</td> <td>2008 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka SRR</a></td> <td>1925–1991</td> <td><a href="/wiki/Uzbekistan" title="Uzbekistan">Uzbekistan</a></td> <td>1991</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>1999–2005</td> <td>– </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaska FSRR</a></td> <td>1922–1936</td> <td><a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a>, <a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCan" title="Azerbejdżan">Azerbejdżan</a>, <a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>–</td> <td>– </td></tr> <tr> <td colspan="9" align="left">¹ Do 1936 jako republiki radzieckie w ramach Zakaukaskiej FSRR. ² W 1956 włączona do Rosyjskiej FSRR. ³ Do 1931 w unii z Gruzińską SRR w ramach Zakaukaskiej FSRR. W 1931 włączona do Gruzińskiej SRR. ⁴ W 1990 ogłosiła secesję od Mołdawskiej SRR <a href="/wiki/Naddniestrze" title="Naddniestrze">Naddniestrzańska Mołdawska SRR</a>, która jednakże nie została uznana przez władze radzieckie. </td></tr> <tr> <td colspan="9" align="center"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:ZSRR_1989.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/900px-ZSRR_1989.png" decoding="async" width="900" height="614" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/ZSRR_1989.png/1350px-ZSRR_1989.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/74/ZSRR_1989.png 2x" data-file-width="1584" data-file-height="1080" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td colspan="9" align="center">Mapa podziału administracyjnego ZSRR w 1989 r. </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Polityka_informacyjna">Polityka informacyjna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Polityka informacyjna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polityka informacyjna">edytuj kod</a>]</div> ZSRR od samego początku przykładał ogromną wagę do kształtowania zagranicznej opinii publicznej. Ściśle reglamentował dostęp zachodnich dziennikarzy, stosując na szeroką skalę techniki <a href="/wiki/Dezinformacja" title="Dezinformacja">dezinformacji</a>, <a href="/wiki/Propaganda" title="Propaganda">propagandy</a> oraz utrzymując rozbudowaną siatkę <a href="/wiki/Agent_wp%C5%82ywu" title="Agent wpływu">agentów wpływu</a><a href="#cite_note-232">[230]</a>. Nie istniała niezależna prasa, funkcjonowała ścisła <a href="/wiki/Cenzura" title="Cenzura">cenzura</a> mediów, zaś do kraju wpuszczani byli dziennikarze i pisarze znani z komunistycznych sympatii, w których starano się ich utwierdzać podczas starannie planowanych, propagandowych wycieczek po ZSRR. Wielu z nich publikowało później relacje o charakterze <a href="/wiki/Panegiryk" title="Panegiryk">panegirycznym</a>. Dzięki temu przez wiele lat informacje o naruszeniach prawa człowieka w ZSRR były traktowane sceptycznie, zaś ustrój komunistyczny w wydaniu radzieckim cieszył się poparciem wielu zachodnich intelektualistów<a href="#cite_note-judt-233">[231]</a>. Część z odwiedzających ZSRR sympatyków publikowała krytyczne komentarze (<a href="/wiki/Malcolm_Muggeridge" title="Malcolm Muggeridge">Malcolm Muggeridge</a><a href="#cite_note-gjmm-234">[232]</a>, <a href="/wiki/Gareth_Jones_(dziennikarz)" title="Gareth Jones (dziennikarz)">Gareth Jones</a><a href="#cite_note-gjmm-234">[232]</a>, <a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a><a href="#cite_note-235">[233]</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Gide" title="André Gide">André Gide</a><a href="#cite_note-236">[234]</a>). Spotykały się one jednak z agresywnymi zaprzeczeniami władz ZSRR oraz krytyką proradzieckiej prasy<a href="#cite_note-gjmm-234">[232]</a>, która zarzucała im wyolbrzymianie chwilowych „wypaczeń” ustroju radzieckiego, służenie agenturze państw imperialistycznych lub szkodzenie sprawie światowego ruchu robotniczego<a href="#cite_note-judt-233">[231]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Społeczeństwo">Społeczeństwo</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Społeczeństwo" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Społeczeństwo">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:USSR_Population_1974.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/USSR_Population_1974.jpg/290px-USSR_Population_1974.jpg" decoding="async" width="290" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/USSR_Population_1974.jpg/435px-USSR_Population_1974.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/USSR_Population_1974.jpg/580px-USSR_Population_1974.jpg 2x" data-file-width="1299" data-file-height="869" /></a><figcaption>Demografia ZSRR w 1974 r.</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Demografia_ZSRR" title="Demografia ZSRR">Demografia ZSRR</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:SovietLivingRoom1950s.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/SovietLivingRoom1950s.jpg/220px-SovietLivingRoom1950s.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/SovietLivingRoom1950s.jpg/330px-SovietLivingRoom1950s.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/SovietLivingRoom1950s.jpg/440px-SovietLivingRoom1950s.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="339" /></a><figcaption>Typowy pokój mieszkalny obywatela ZSRR w latach 50.</figcaption></figure> Ostatnie lata istnienia <a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Imperium Rosyjskiego</a> i pierwsze lata od powstania ZSRR wiązały się ze spadkiem liczby ludności. Związane było to z dużą liczbą zgonów z okresu wojny światowej, wojny domowej i powojennej klęski głodu, a od czasów stalinizacji też z represjami tego okresu. Liczba zgonów związanych ze stratami w wojnach i klęskach wyniosła 18 milionów<a href="#cite_note-237">[235]</a>, a w latach 30., 10 milionów<a href="#cite_note-238">[236]</a>. W wyniku wojny obronnej 1941-45 zginęło 26 milionów mieszkańców kraju<a href="#cite_note-239">[237]</a>. <a href="/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82czynnik_urodze%C5%84" title="Współczynnik urodzeń">Współczynnik urodzeń</a> w ZSRR spadł z 44 na tysiąc w 1926 roku do 18 w 1974 roku. Związane to było z <a href="/wiki/Urbanizacja" title="Urbanizacja">urbanizacją</a> i rosnącym wiekiem zawierania małżeństw. Współczynnik zgonów spadł z 23,7 na tysiąc w 1926 do 8,7 w 1974 roku. Pod względem położenia geograficznego, liczba urodzeń w południowych republikach Azji Środkowej i na Zakaukaziu była znacznie wyższa niż na północy kraju. Zjawisko to związane było z wolniejszym tempem urbanizacji i tradycyjnym wczesnym zawieraniem małżeństw przez południowców<a href="#cite_note-240">[238]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Obyczajowość">Obyczajowość</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Obyczajowość" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Obyczajowość">edytuj kod</a>]</div> Zaraz po rewolucji bolszewickiej, duży wpływ na obyczajowość państwa i społeczeństwa miała bolszewicka feministka <a href="/wiki/Aleksandra_Ko%C5%82%C5%82ontaj" title="Aleksandra Kołłontaj">Aleksandra Kołłontaj</a>, która została komisarzem ludowym ds. społecznych. W początkowych latach istnienia sowieckiej Rosji jej polityka obyczajowa była bardzo liberalna, co było realizacją planów jeszcze sprzed rewolucji, które zakładały przemianę dotychczasowej obyczajowości w nową, pozbawioną elementów rzekomo charakterystycznych dla państw burżuazyjnych. Jedną z podstaw tej polityki była <a href="/wiki/Emancypacja_kobiet" title="Emancypacja kobiet">emancypacja kobiet</a>, Kołłontaj sama była pierwszą w historii kobietą na stanowisku odpowiadającym ministerialnemu. Zaraz po rewolucji, w grudniu 1917 roku, wprowadzono nowe prawo dotyczące <a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BCe%C5%84stwo" title="Małżeństwo">małżeństw cywilnych</a> i <a href="/wiki/Rozw%C3%B3d" title="Rozwód">rozwodów</a>, które znacząco ułatwiło procedury w tym zakresie dzięki rejestracji małżeństwa i rozwodu w nowo powstałych urzędach stanu cywilnego. 18 listopada 1920 r. zalegalizowano bezpłatną <a href="/wiki/Aborcja" title="Aborcja">aborcję</a> na życzenie kobiety, a w 1922 roku nowy kodeks karny odstąpił od karania za <a href="/wiki/Homoseksualizm" class="mw-redirect" title="Homoseksualizm">homoseksualizm</a>. W tym czasie pojawiały się także na obrzeżach polityki postulaty wprowadzenia wolnej miłości i niczym nieograniczonych kontaktów seksualnych, ale władze tłumiły te projekty. Zmiany w obyczajowości były także krytykowane przez <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Lenina</a>, który uznał, że zaszły one za daleko. Dopiero po jego śmierci nastąpiła jednak debata nad tymi zagadnieniami, a tzw. <a href="/wiki/Sprawa_czubarowska" title="Sprawa czubarowska">sprawa czubarowska</a> stała się dla partyjnych konserwatystów i <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Stalina</a> pretekstem do odwołania liberalnych reform<a href="#cite_note-ah0102-241">[239]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Milovice_soviet_pupils.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Milovice_soviet_pupils.jpg/220px-Milovice_soviet_pupils.jpg" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Milovice_soviet_pupils.jpg/330px-Milovice_soviet_pupils.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Milovice_soviet_pupils.jpg/440px-Milovice_soviet_pupils.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="453" /></a><figcaption>Uczniowie szkoły wojskowej nr 1, dzieci oficerów <a href="/wiki/Centralna_Grupa_Wojsk" title="Centralna Grupa Wojsk">Centralnej Grupy Wojsk</a> w <a href="/wiki/Czechos%C5%82owacja" title="Czechosłowacja">Czechosłowacji</a>, <a href="/wiki/Milovice" title="Milovice">Milovice</a>, 1985.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Opieka_zdrowotna">Opieka zdrowotna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Opieka zdrowotna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Opieka zdrowotna">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:RussianAbortionPoster.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/RussianAbortionPoster.jpg/220px-RussianAbortionPoster.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/RussianAbortionPoster.jpg/330px-RussianAbortionPoster.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/RussianAbortionPoster.jpg/440px-RussianAbortionPoster.jpg 2x" data-file-width="1440" data-file-height="1117" /></a><figcaption>Plakat z 1925 roku informujący o niebezpieczeństwie związanym z <a href="/wiki/Aborcja" title="Aborcja">aborcją</a></figcaption></figure> W 1917 roku, przed powstaniem bolszewickim, pod względem warunków zdrowotnych obszary Rosji były znacznie w tyle za krajami rozwiniętymi. W 1918 roku powołano Ludowy Komisariat Zdrowia. Ochrona zdrowia miała być kontrolowana przez państwo i bezpłatna dla wszystkich obywateli. Już w okresie po rewolucji wzrosła średnia długość życia, jak uważał twórca ZSRR, Lenin, „Albo wszy pokonają socjalizm, albo socjalizm pokona wszy”<a href="#cite_note-242">[240]</a>. W okresie po rewolucji zwiększyła się długość życia, na przełomie lat 1926–1927 średnia długość życia wzrosła do 44,4 roku (w porównaniu do 32,3 lat trzydzieści lat wcześniej – w okresie carskim). W latach 1958–1959 średnia długość życia wzrosła do 68,6 lat. Wzrost ten postrzegany był przez wielu jako dowód na to, że system socjalistyczny był lepszy od systemu kapitalistycznego. W latach 60. długość życia w ZSRR przekroczyła średnią w USA i przez większość lat utrzymywała się na dość stabilnym poziomie. W latach 70. długość zmniejszyła się nieco, prawdopodobnie na skutek nadużywania <a href="/wiki/Nap%C3%B3j_alkoholowy" title="Napój alkoholowy">alkoholu</a> przez wielu mieszkańców<a href="#cite_note-243">[241]</a>. Oprócz tego w latach 70. zwiększył się wskaźnik umieralności niemowląt, związane to było z mniejszym wzrostem urodzeń w europejskiej, bogatszej części kraju i ze zwiększonym wzrostem urodzeń na biedniejszym południu<a href="#cite_note-244">[242]</a>. Artykuł 42. konstytucji z 1977 roku zapewniał wszystkim obywatelom prawo do bezpłatnej ochrony zdrowia i korzystania ze wszelkich instytucji zdrowotnych. Na <a href="/wiki/XIX_Zjazd_WKP(b)" title="XIX Zjazd WKP(b)">XIX Zjeździe WKP(b)/KPZR</a> w październiku 1952, minister zdrowia, Jewgenji Chazow oświadczył, że ZSRR ma najwięcej lekarzy i szpitali ze wszystkich państw świata<a href="#cite_note-245">[243]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oświata">Oświata</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Oświata" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Oświata">edytuj kod</a>]</div> System oświaty był mocno scentralizowany i powszechnie dostępny dla wszystkich obywateli. Konstytucja zapewniała wszystkim obywatelom prawo do pracy i swobodnego kształcenia zawodowego. Stawiano na kształcenie specjalistyczne w dziedzinie <a href="/wiki/In%C5%BCynieria" title="Inżynieria">inżynierii</a> oraz propagowano wyższość dziedzin <a href="/wiki/Nauki_%C5%9Bcis%C5%82e" title="Nauki ścisłe">matematyczno</a>-<a href="/wiki/Nauki_przyrodnicze" title="Nauki przyrodnicze">przyrodniczo</a>-<a href="/wiki/Nauki_spo%C5%82eczne" title="Nauki społeczne">społecznych</a> nad <a href="/wiki/Nauki_humanistyczne" title="Nauki humanistyczne">humanistycznymi</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zarys_historyczny">Zarys historyczny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Zarys historyczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zarys historyczny">edytuj kod</a>]</div> Przed 1917 rokiem dostęp do edukacji w carskiej Rosji był mocno ograniczony i niedostępny lub ledwo dostępny dla dzieci z rodzin chłopskich i robotniczych. Według szacunków z 1917 roku, 75–85% mieszkańców Imperium było analfabetami. Pierwszym Komisarzem ds. Edukacji został <a href="/wiki/Anatolij_%C5%81unaczarski" title="Anatolij Łunaczarski">Anatolij Łunaczarski</a>. Łunaczarski kładł duży nacisk na eliminację <a href="/wiki/Analfabetyzm" title="Analfabetyzm">analfabetyzmu</a>. Osoby, które umiały pisać i czytać, automatycznie zatrudniane były jako nauczyciele, przez co pewien czas w edukacji kładziono większy nacisk na ilość, a nie jakość nauczycieli. W 1940 roku Józef Stalin ogłosił, że analfabetyzm został wyeliminowany. W następstwie II wojny światowej system edukacji został gwałtownie poszerzony. Kampanię upowszechniania dostępu do nauki kontynuował Nikita Chruszczow. W 1960 roku prawie wszystkie dzieci w ZSRR miały dostęp do edukacji, a wyjątkami były osoby zamieszkujące odległe obszary kraju. Według statystyk z 1986 roku, na 10 000 mieszkańców było 181 studentów, dla porównania w USA było ich 517<a href="#cite_note-246">[244]</a>. We wczesnym okresie istnienia ZSRR, według ideologii wówczas głoszonej przez partię komunistyczną, edukacja miała stać się fundamentem budowy tzw. nowego człowieka<a href="#cite_note-247">[245]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religia">Religia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=44" title="Edytuj sekcję: Religia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=44" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Religia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Alexander_Nevsky_Cathedral,_Baku.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg/170px-Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg" decoding="async" width="170" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg/255px-Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg/340px-Alexander_Nevsky_Cathedral%2C_Baku.jpg 2x" data-file-width="557" data-file-height="750" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sob%C3%B3r_%C5%9Bw._Aleksandra_Newskiego_w_Baku" title="Sobór św. Aleksandra Newskiego w Baku">Sobór św. Aleksandra Newskiego w Baku</a> zniszczony we wczesnym okresie stalinizmu</figcaption></figure> Religiami liczącymi w ZSRR największą liczbę wyznawców były <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a> oraz <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a><a href="#cite_note-Eaton,_Katherine_Bliss_2004-248">[246]</a>. Wśród chrześcijan przeważało <a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a>, a największym kościołem był <a href="/wiki/Rosyjski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Prawos%C5%82awny" title="Rosyjski Kościół Prawosławny">Rosyjski Kościół Prawosławny</a>. Wśród muzułmanów 90% stanowili <a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">sunnici</a>, społeczność <a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">szyicka</a> istniała w Azerbejdżanie<a href="#cite_note-Eaton,_Katherine_Bliss_2004-248">[246]</a>. Mniejsze grupy religijne stanowili <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicy</a>, <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">żydzi</a>, <a href="/wiki/Buddyzm" title="Buddyzm">buddyści</a> oraz szereg <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(organizacja)" title="Kościół (organizacja)">kościołów</a> i innych <a href="/wiki/Denominacja_(religia)" title="Denominacja (religia)">grup</a> <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestanckich</a><a href="#cite_note-Eaton,_Katherine_Bliss_2004-248">[246]</a>. W okresie Imperium Rosyjskiego, Rosyjski Kościół Prawosławny posiadał status oficjalnego kościoła panującej monarchii i dysponował znacznym wpływem na władze państwowe<a href="#cite_note-249">[247]</a>. W bezpośrednim okresie po utworzeniu państwa radzieckiego doszło do walki z tymże Kościołem. Powodem tego było przekonanie rewolucjonistów, że Kościół był sojusznikiem dawnej rządzącej elity<a href="#cite_note-Simon_1974,_s._64–65-250">[248]</a>. Radzieckie prawo gwarantowało wolność wyznania, co zostało zagwarantowane na mocy konstytucji, równocześnie rządząca partia uważała religię za niezgodną z duchem materializmu naukowego<a href="#cite_note-Simon_1974,_s._64–65-250">[248]</a>. W praktyce administracja interpretowała to prawo na różne sposoby i ograniczała działalność grup religijnych<a href="#cite_note-Simon_1974,_s._64–65-250">[248]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Po_rewolucji">Po rewolucji</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=45" title="Edytuj sekcję: Po rewolucji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=45" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Po rewolucji">edytuj kod</a>]</div> Na mocy rozporządzenia Rady Komisarzy Ludowych z 1918 roku, Rosja Radziecka stała się państwem świeckim. Zlikwidowano nauczanie religii w szkołach, zezwalając przy tym na nauczanie religii prywatnie<a href="#cite_note-251">[249]</a>. Kurs wobec organizacji religijnych zaostrzono w okresie stalinizacji kraju, w latach 20. i 30. zamknięto tysiące świątyń. Do 1940 roku zamknięto 90% cerkwi, synagog i meczetów działających w 1917 roku<a href="#cite_note-252">[250]</a>. Sam Stalin, uważając, że antyradzieckość należy do przeszłości, zmienił swoje nastawienie do religii pod koniec lat 30. gdy odszedł od antyreligijnych tez z czasu po rewolucji i przeszedł na pozycje bardziej umiarkowane<a href="#cite_note-Janz_1998,_s._38–39-253">[251]</a>. Jeszcze bardziej postawę administracji zmieniła inwazja III Rzeszy na ZSRR. Organizacje religijne poparły działania wojenne Armii Czerwonej, a rząd zezwolił na otwarcie szeregu świątyń. <a href="/wiki/Sputnik_(radio)" title="Sputnik (radio)">Radio Moskwa</a> zaczęło nadawanie programów religijnych, a w Moskwie w 1943 roku odbyło się historyczne spotkanie między Stalinem a metropolitą <a href="/wiki/Sergiusz_(patriarcha_Moskwy)" title="Sergiusz (patriarcha Moskwy)">Sergiuszem</a>, <a href="/wiki/Locum_tenens" title="Locum tenens">locum tenens</a> Patriarchatu Moskiewskiego<a href="#cite_note-Janz_1998,_s._38–39-253">[251]</a>, który został następnie wybrany na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi. Zaraz po inwazji, Sergiusz potępił Rosjan, którzy podjęli kolaborację z wrogiem i wezwał prawosławnych we wszystkich okupowanych państwach Europy do wspólnej walki z Niemcami<a href="#cite_note-254">[252]</a>. Do listopada 1944 roku otwartych zostało 200 cerkwi<a href="#cite_note-255">[253]</a>. W okresie liberalizacji stosunku do religii zaobserwowano wzrost aktywności religijnej obywateli wszystkich wyznań<a href="#cite_note-256">[254]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Po_wojnie">Po wojnie</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=46" title="Edytuj sekcję: Po wojnie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=46" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Po wojnie">edytuj kod</a>]</div> W 1946 roku na <a href="/wiki/Pseudosob%C3%B3r_lwowski" title="Pseudosobór lwowski">pseudosoborze lwowskim</a> anulowano postanowienia <a href="/wiki/Unia_brzeska" title="Unia brzeska">unii brzeskiej</a> i oficjalnie przyłączono <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">Ukraiński Kościół Greckokatolicki</a> do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej<a href="#cite_note-257">[255]</a>. Postawa wobec kościołów zmieniła się w latach <a href="/wiki/Destalinizacja" title="Destalinizacja">destalinizacji</a>, gdy I sekretarzem <a href="/wiki/Komitet_Centralny_Komunistycznej_Partii_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Komitet Centralny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego">KC</a> <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego" title="Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego">KPZR</a> został <a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a>. W okresie odwilży i odejścia od <a href="/wiki/Stalinizm" title="Stalinizm">stalinizmu</a> podkreślono <a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateizm</a> w programie edukacyjnym, a liczne publikacje państwowe promowały takie poglądy<a href="#cite_note-Janz_1998,_s._38–39-253">[251]</a>. W tym okresie liczba czynnych cerkwi spadła z 20 000 do 10 000, a liczba synagog z 500 do 97, liczba meczetów zmniejszyła się z 1500 do 500<a href="#cite_note-258">[256]</a>. Autonomię instytucji religijnych zwiększono ponownie w okresie <a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Breżniewa</a><a href="#cite_note-259">[257]</a>. Relacje między Kościołem Prawosławnym a władzami polepszyły się do tego stopnia, że rząd Breżniewa dwukrotnie uhonorował patriarchę <a href="/wiki/Aleksy_I_(patriarcha_Moskwy)" title="Aleksy I (patriarcha Moskwy)">Aleksego I</a> <a href="/wiki/Order_Czerwonego_Sztandaru_Pracy" title="Order Czerwonego Sztandaru Pracy">Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy</a><a href="#cite_note-260">[258]</a>. Przeprowadzona w 1982 roku ankieta wykazała, że 20% ludności państwa określa się jako aktywnie praktykujących<a href="#cite_note-261">[259]</a>. Relacje z kościołem poprawiły się jeszcze bardziej w okresie rządów <a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Gorbaczowa</a>, w 1989 roku legalną działalność mógł wznowić <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego</a><a href="#cite_note-262">[260]</a>. W 1991 roku 20% populacji stanowili prawosławni należący do <a href="/wiki/Rosyjski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Prawos%C5%82awny" title="Rosyjski Kościół Prawosławny">Cerkwi Rosyjskiej</a>, 10% <a href="/wiki/Islam" title="Islam">muzułmanie</a>, 7% członkowie innych chrześcijańskich związków wyznaniowych (w tym członkowie różnych <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">wyznań protestanckich</a>, <a href="/wiki/Gruzi%C5%84ski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Prawos%C5%82awny" title="Gruziński Kościół Prawosławny">Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego</a>, <a href="/wiki/Apostolski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ormia%C5%84ski" title="Apostolski Kościół Ormiański">Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego</a> oraz <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicy</a>), 1% <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">żydzi</a>. W tym samym czasie 60% deklarowało <a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateizm</a><a href="#cite_note-263">[261]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Narodowości">Narodowości</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=47" title="Edytuj sekcję: Narodowości" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=47" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Narodowości">edytuj kod</a>]</div> Związek Radziecki był bardzo zróżnicowanym etnicznie państwem, w którym mieszkało ponad 100 różnych <a href="/wiki/Grupa_etniczna" title="Grupa etniczna">grup etnicznych</a>. Każdy obywatel ZSRR miał własną przynależność etniczną, wybieraną przez jego rodziców w chwili gdy ukończył szesnaście lat<a href="#cite_note-264">[262]</a>. Jeśli rodzice nie podjęli takiej decyzji to dziecko automatycznie otrzymywało przydział do narodu ojca. W rewolucji październikowej brali udział przedstawiciele wszystkich narodów dawnego <a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Imperium Rosyjskiego</a>. Nieproporcjonalnie duży udział mniejszości narodowych można tłumaczyć dyskryminacją w czasach carskich. Lenin nie ufał Rosjanom, wolał opierać się na <a href="/wiki/%C5%81otysze" title="Łotysze">Łotyszach</a> (z których złożona była jego gwardia przyboczna), <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydach</a>, <a href="/wiki/Gruzini" title="Gruzini">Gruzinach</a> albo <a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">Polakach</a>. Sam zresztą, jako delegat na zjazd partyjny, demonstracyjnie w rubryce narodowość wpisał: „bez narodowości”. Taka polityka spowodowała dość duży udział przedstawicieli mniejszości we władzach, w CzeKa, w nowym aparacie państwowym i nomenklaturze. W obszarach, w których dominowały mniejszości narodowe prowadzono politykę <a href="/wiki/Korienizacja" title="Korienizacja">korienizacji</a>, tzn. wprowadzania języków narodowych do szkół i urzędów w miejsce rosyjskiego, m.in. utworzono dwie polskie autonomie: <a href="/wiki/Polski_Rejon_Narodowy_im._Juliana_Marchlewskiego" title="Polski Rejon Narodowy im. Juliana Marchlewskiego">Marchlewszczyznę</a> i <a href="/wiki/Polski_Rejon_Narodowy_im._Feliksa_Dzier%C5%BCy%C5%84skiego" title="Polski Rejon Narodowy im. Feliksa Dzierżyńskiego">Dzierżowszczyznę</a>, zaś na terenie Ukraińskiej SRR <a href="/wiki/Polityka_ukrainizacji_w_USRR_w_latach_1923%E2%80%931929" title="Polityka ukrainizacji w USRR w latach 1923–1929">prowadzono szeroko zakrojoną politykę ukrainizacji</a>. Nikita Chruszczow w 1961 stwierdził, że powstał nowy naród – <a href="/wiki/Nar%C3%B3d_radziecki" title="Naród radziecki">naród radziecki</a>. W 1991 roku całkowitą liczbę ludności szacowano na 293 miliony. Według szacunków z 1990 roku, większość stanowili <a href="/wiki/Rosjanie" title="Rosjanie">Rosjanie</a> (50,78%), za nimi byli <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">Ukraińcy</a> (15,45%) i <a href="/wiki/Uzbecy" title="Uzbecy">Uzbecy</a> (5,84%)<a href="#cite_note-265">[263]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Stalinizm">Stalinizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=48" title="Edytuj sekcję: Stalinizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=48" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stalinizm">edytuj kod</a>]</div> Polityka wspierania mniejszości narodowych uległa zmianie w latach 30. w obliczu planów wojennych. Stalin, nawiązując do tradycji carów, polecił przywrócić część rosyjskiej tradycji w wojskowości, kulturze i życiu społecznym. Akcja ta osiągnęła kulminację w latach 40. jako kampania antykosmopolityczna: skierowana w pierwszym rzędzie przeciwko Żydom, ale także obejmująca wynajdywanie rzekomego pierwszeństwa i wyższości Rosjan w różnych dziedzinach nauki i kultury. Rozpoczęto także preferowanie szkolnictwa rosyjskojęzycznego i rusyfikację. W okresie kolektywizacji okazało się, że chłopi niektórych narodowości stawiali większy opór niż rosyjscy. Wywołało to odwet ze strony władz: <a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_na_Ukrainie" title="Wielki głód na Ukrainie">głód na Ukrainie</a> miał charakter eksterminacji, wielu działaczy partyjnych stracono pod zarzutem burżuazyjnego nacjonalizmu, rozstrzelano lub zastraszono wielu ukraińskich artystów<a href="#cite_note-266">[264]</a>. Również Polacy stali się obiektem prześladowań: wielu zesłano, polskie okręgi autonomiczne, gazety i szkoły zamknięto. Prześladowanie całych narodów stało się ważnym elementem polityki wewnętrznej w latach <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a>. W całości aresztowano i zesłano narody, które zdaniem władz wykazywały się niedostatecznie lojalną postawą: <a href="/wiki/Niemcy_nadwo%C5%82%C5%BCa%C5%84scy" title="Niemcy nadwołżańscy">Niemców nadwołżańskich</a> zamieszkujących ówczesną <a href="/wiki/Niemiecka_Nadwo%C5%82%C5%BCa%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Niemiecka Nadwołżańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Niemiecką Nadwołżańską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką</a>, <a href="/wiki/Tatarzy" title="Tatarzy">Tatarów krymskich</a>, <a href="/wiki/Czeczeni" title="Czeczeni">Czeczenów</a>, <a href="/wiki/Ingusze" title="Ingusze">Inguszy</a> i innych. Zdziesiątkowano świeżo przyjętych w skład ZSRR Estończyków, Łotyszy i Litwinów, a także Polaków na ziemiach przyłączonych do ZSRR w 1939 r. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Język">Język</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=49" title="Edytuj sekcję: Język" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=49" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Język">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1_Rouble_1947_Front.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/1_Rouble_1947_Front.jpg/220px-1_Rouble_1947_Front.jpg" decoding="async" width="220" height="338" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/1_Rouble_1947_Front.jpg/330px-1_Rouble_1947_Front.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/1_Rouble_1947_Front.jpg/440px-1_Rouble_1947_Front.jpg 2x" data-file-width="2617" data-file-height="4025" /></a><figcaption>Rubel z 1947 roku i informacje zapisane na nim w 15 różnych językach</figcaption></figure> Rząd kierowany przez Lenina dał małym grupom językowym własne systemy piśmienne<a href="#cite_note-267">[265]</a>. Rozwój systemów mniejszych języków okazał się sukcesem, choć niektóre błędy nie zostały poprawione ze względu na różnice między poszczególnymi dialektami w ramach jednego języka<a href="#cite_note-268">[266]</a>. Gdy danemu językowi przyznano system zapisu, automatycznie osiągał on status języka urzędowego<a href="#cite_note-269">[267]</a>. Istniały przypadki, w których rząd wycofywał się z wielojęzycznej polityki, miało to miejsce szczególnie w czasach stalinowskich, gdy najmniej używane języki przestały być nauczane w szkołach, a zamiast tego uczniowie uczyli się w języku rosyjskim<a href="#cite_note-270">[268]</a>. Najczęściej używanym językiem kraju był <a href="/wiki/J%C4%99zyk_rosyjski" title="Język rosyjski">język rosyjski</a>, który de facto pełnił rolę „języka komunikacji etnicznej” używanego do komunikowania się między poszczególnymi grupami etnicznymi. Oficjalnie status języka urzędowego całego kraju uzyskał dopiero w 1990 roku<a href="#cite_note-271">[269]</a>. W 1990 roku 75% mieszkańców mówiło w językach <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">słowiańskich</a>, 8% w językach <a href="/wiki/Indoeuropejczycy" title="Indoeuropejczycy">indoeuropejskich</a> innych niż słowiańskie, 12% w <a href="/wiki/J%C4%99zyki_a%C5%82tajskie" title="Języki ałtajskie">językach ałtajskich</a>, 3% w <a href="/wiki/J%C4%99zyki_uralskie" title="Języki uralskie">językach uralskich</a>, 2% w <a href="/wiki/J%C4%99zyki_kaukaskie" title="Języki kaukaskie">językach kaukaskich</a><a href="#cite_note-272">[270]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kultura">Kultura</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=50" title="Edytuj sekcję: Kultura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=50" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kultura">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Vladimir_Vysotsky.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Vladimir_Vysotsky.jpg/170px-Vladimir_Vysotsky.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Vladimir_Vysotsky.jpg/255px-Vladimir_Vysotsky.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Vladimir_Vysotsky.jpg/340px-Vladimir_Vysotsky.jpg 2x" data-file-width="683" data-file-height="1024" /></a><figcaption><a href="/wiki/W%C5%82adimir_Wysocki" title="Władimir Wysocki">Władimir Wysocki</a> 23 kwietnia 1979</figcaption></figure> Kultura ZSRR w ciągu siedemdziesięciu lat istnienia państwa przechodziła kilka etapów. Początkowo z nowym państwem utożsamiali się zarówno artyści awangardowi (<a href="/wiki/Futuryzm" title="Futuryzm">futuryzm</a>, <a href="/wiki/Konstruktywizm_(sztuka)" title="Konstruktywizm (sztuka)">konstruktywizm</a>, <a href="/wiki/Abstrakcjonizm" title="Abstrakcjonizm">abstrakcjonizm</a>), którzy byli przekonani, że rewolucja w sztuce jest związana z rewolucją społeczną, jak i twórcy o przekonaniach komunistycznych, preferujących tradycyjne formy (określający się jako „proletariaccy”). W kraju założono liczne czasopisma kulturalne przeznaczone dla klasy robotniczej, takie jak m.in. Kultura proletariacka, w której publikowano wiersze autorstwa robotników<a href="#cite_note-Florian_Nieuważny_1994-273">[271]</a>. Jeszcze w 1917 roku, za czasów istnienia Rosji Radzieckiej utworzono organizację kulturalną <a href="/wiki/Proletkult" title="Proletkult">Proletkult</a>. Inspiracją tejże organizacji miały być dokonania białoruskiego pisarza <a href="/wiki/Fantastyka_naukowa" title="Fantastyka naukowa">fantastyki naukowej</a> <a href="/wiki/Aleksandr_Bogdanow" title="Aleksandr Bogdanow">Aleksandra Bogdanowa</a> sprzed czasów rewolucji październikowej. Bogdanow założył grupę Naprzód, która zajmowała się promowaniem kultury wśród robotników. Jednym z inicjatorów utworzenia Proletkult był dramaturg <a href="/wiki/Anatolij_%C5%81unaczarski" title="Anatolij Łunaczarski">Anatolij Łunaczarski</a>. Na cześć Łunaczarskiego w latach 70. jego imieniem nazwano planetoidę <a href="/wiki/(2446)_Lunacharsky" title="(2446) Lunacharsky">(2446) Lunacharsky</a>. Do utworzenia Proletkultu doszło na spotkaniu we wrześniu 1917 roku, w którym udział wzięło dwieście organizacji kulturalnych. Pomysł tejże organizacji starano się też przenieść do innych państw, na II kongresie <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_Komunistyczna" title="Międzynarodówka Komunistyczna">Międzynarodówki Komunistycznej</a> w 1920 powołano do życia Międzynarodowe Biuro Proletkultu, które jednak wkrótce zawiesiło działalność. Grupa została rozwiązana w okresie stalinizmu w 1932 roku<a href="#cite_note-Nieuważny-274">[272]</a><a href="#cite_note-Koenker-275">[273]</a>. Do 1929 roku panowała względna wolność, przez co artyści eksperymentowali z różnymi stylami. Na skutek tego miało dojść do utworzenia charakterystycznego stylu sztuki radzieckiej. Sam Lenin chciał, aby sztuka stała się szeroko dostępna, z drugiej strony wielu artystów krytykujących bolszewików musiało opuścić kraj<a href="#cite_note-276">[274]</a>. Rząd promował różne trendy. W sztuce, literaturze, edukacji pojawiły się radykalne eksperymenty. W tym czasie aktywni byli komunistyczni pisarze, tj. <a href="/wiki/Maksim_Gorki" title="Maksim Gorki">Maksim Gorki</a> i <a href="/wiki/W%C5%82adimir_Majakowski" title="Władimir Majakowski">Władimir Majakowski</a>. Na początku lat 30. władze potępiły zbyt daleko idące poszukiwania jako formalizm i określiły preferowany wzorzec jako <a href="/wiki/Realizm_socjalistyczny" title="Realizm socjalistyczny">realizm socjalistyczny</a> (według formuły socjalistyczna w treści, ludowa w formie). Utworzono wtedy oficjalne związki pisarzy, kompozytorów, architektów itp., zrzeszające uznanych artystów – partyjnych oraz tolerowanych poputczików. Artyści, których prace miały wydźwięk niezgodny z państwową ideologią albo krytykujących władze, pozbawiano możliwości tworzenia. Jednocześnie w kraju pozostawała część niezależnych artystów, tj. <a href="/wiki/Michai%C5%82_Bu%C5%82hakow" title="Michaił Bułhakow">Michaił Bułhakow</a>, twórca książki <a href="/wiki/Mistrz_i_Ma%C5%82gorzata" title="Mistrz i Małgorzata">Mistrz i Małgorzata</a><a href="#cite_note-277">[275]</a>. Dużym wpływem cieszył się <a href="/wiki/Film" title="Film">film</a>. Najwybitniejszym reżyserem tego okresu był <a href="/wiki/Siergiej_Eisenstein" title="Siergiej Eisenstein">Siergiej Eisenstein</a>. Po okresie stalinowskim, w wyniku odwilży 1956 r., pojawili się kolejni niekonformistyczni twórcy, jak <a href="/wiki/Bu%C5%82at_Okud%C5%BCawa" title="Bułat Okudżawa">Bułat Okudżawa</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adimir_Wysocki" title="Władimir Wysocki">Włodzimierz Wysocki</a>, a także duchowni, jak duszpasterz inteligencji moskiewskiej, ks. <a href="/wiki/Aleksandr_Mie%C5%84" title="Aleksandr Mień">Aleksandr Mień</a>. Zniesiono cenzurę i ponownie zezwolono na uprawianie sztuki eksperymentalnej. Rząd rozluźnił nacisk na socrealizm, a w literaturze coraz więcej twórców przestało kłaść główny nacisk na problemy budowy socjalizmu. Zamiast tego zajęto się problemami dnia codziennego. W tym czasie tworzył m.in. <a href="/wiki/Jurij_Trifonow" title="Jurij Trifonow">Jurij Trifonow</a>. W architekturze ery Chruszczowa skoncentrowano się na wzornictwie funkcjonalnym i zrezygnowano z bardzo mocno zdobionego stylu epoki stalinowskiej. W drugiej połowie lat 80., w okresie polityki <a href="/wiki/Pieriestrojka" title="Pieriestrojka">pieriestrojki</a> i <a href="/wiki/G%C5%82asnost" title="Głasnost">głasnosti</a> prowadzonej przez <a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaiła Gorbaczowa</a>, znacznie rozszerzono swobody wypowiedzi w mediach, jak i kulturze<a href="#cite_note-278">[276]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Moscow,_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG/220px-Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG" decoding="async" width="220" height="239" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG/330px-Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG/440px-Moscow%2C_Lesnaya_18_DKZ_Jan_2009_01.JPG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1304" /></a><figcaption>Klub robotniczy w Moskwie z 1929 roku utrzymany w stylu <a href="/wiki/Konstruktywizm_(architektura)" title="Konstruktywizm (architektura)">konstruktywizmu</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Teatr">Teatr</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=51" title="Edytuj sekcję: Teatr" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=51" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Teatr">edytuj kod</a>]</div> Rewolucja rosyjska wytworzyła dla teatru rosyjskiego masową widownię. Rząd zachęcał do tworzenia nowych form teatru, a w 1918 roku został on znacjonalizowany i podporządkowany Ludowemu Komisariatowi Oświaty. Po rewolucji założono wiele nowych teatrów m.in. Arenę Proletkultu w 1918, Wielki Teatr Dramatyczny w 1919 (Piotrogród), Teatr im. Meyerholda w 1920 i Teatr Rewolucji w 1922 (Moskwa). Zakładano teatry mniejszości narodowych, teatry młodzieży, robotnicze i dla dzieci. Oprócz klasyki do repertuaru wprowadzono przedstawienia współczesne. Pierwszą prawdziwie radziecką sztuką ogłoszono Misterium-buffo <a href="/wiki/W%C5%82adimir_Majakowski" title="Władimir Majakowski">Władimira Majakowskiego</a>, dzieło to stało się elementem nowej dramaturgii<a href="#cite_note-Christopher_Innes_2007-279">[277]</a>. W tym czasie powstało kilka systemów sztuki aktorskiej. Najbardziej znane były <a href="/wiki/System_Stanis%C5%82awskiego" title="System Stanisławskiego">metoda Stanisławskiego</a> i <a href="/wiki/Wsiewo%C5%82od_Meyerhold" title="Wsiewołod Meyerhold">Meyerholda</a><a href="#cite_note-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN-280">[278]</a>. Drugi z twórców metod zrezygnował z tradycyjnych <a href="/wiki/Iluzjonizm" title="Iluzjonizm">iluzjonistycznych</a> dekoracji malowanych na płótnie. Spektakl odbywał się na tle <a href="/wiki/Kubizm" title="Kubizm">kubistycznych</a>, czy też <a href="/wiki/Konstruktywizm_(sztuka)" title="Konstruktywizm (sztuka)">konstruktywistycznych</a> <a href="/wiki/Scenografia" title="Scenografia">dekoracji</a><a href="#cite_note-Christopher_Innes_2007-279">[277]</a>. Metoda Meyerholda zakładała nowatorskie techniki treningu aktorskiego, zwane przez niego biomechaniką, które były wypadkową inspiracji teatrem Wschodu, sportem i naukową refleksją nad ludzkim ciałem<a href="#cite_note-281">[279]</a>. Meyerhold w swoich dziełach inspirację czerpał z technik <a href="/wiki/Cyrk_(rozrywka)" title="Cyrk (rozrywka)">cyrkowych</a> i <a href="/wiki/Farsa" title="Farsa">farsowych</a> chwytów <a href="/wiki/Commedia_dell%E2%80%99arte" title="Commedia dell’arte">komedii dell’arte</a>. Zrezygnował z klasycystycznego podziału na scenę i widownię. Między widzów wypuszczał podesty do grania, na których umieszczano metalowe sekwencje wykorzystywane przez aktorów, statystów natomiast umieszczał zarówno na scenie i widowni. W czasie spektaklów niekiedy korzystano z produkcji filmowych. Warstwę dźwiękową tworzył <a href="/wiki/Jazz" title="Jazz">jazz</a>, łoskot maszyn czy gra na <a href="/wiki/Akordeon" title="Akordeon">akordeonie</a><a href="#cite_note-282">[280]</a>. Teatr nawiązujący do kultury proletariackiej miał promować idee rewolucji bolszewickiej, a obszarem twórców tego nurtu było organizowanie imprez masowych i świąt rewolucyjnych<a href="#cite_note-Florian_Nieuważny_1994-273">[271]</a><a href="#cite_note-283">[281]</a>. Do stylistyki teatru proletkulturackiego nawiązywali inni twórcy spoza ZSRR, np. w okresie międzywojennym <a href="/wiki/Erwin_Piscator" title="Erwin Piscator">Erwin Piscator</a> i <a href="/wiki/Bertolt_Brecht" title="Bertolt Brecht">Bertolt Brecht</a> w Niemczech, a w okresie <a href="/wiki/Nazizm" title="Nazizm">nazizmu</a> w tymże kraju do teatru proletkultu nawiązywały masowe widowiska. W USA elementy tegoż teatru przyjął <a href="/w/index.php?title=Clifford_Odets&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clifford Odets (strona nie istnieje)">Clifford Odets</a> i jego <a href="/w/index.php?title=Group_Theatre&action=edit&redlink=1" class="new" title="Group Theatre (strona nie istnieje)">Group Theatre</a> z <a href="/wiki/Nowy_Jork" title="Nowy Jork">Nowego Jorku</a><a href="#cite_note-Innes-284">[282]</a>. W latach stalinizmu rozwinęły się tendencje realistyczne oparte na modelu Stanisławskiego<a href="#cite_note-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN-280">[278]</a>. Zarzucono też model teatru kultury proletariackiej. Pod koniec istnienia ZSRR nastąpiła ostra polaryzacja stanowisk, narodziły się nowe struktury życia teatralnego i nowe formy organizacyjne teatru, tj. teatry impresaryjne i antrepryzy. Inspiracją dla nowych artystów stali się twórcy z lat 70. i 80<a href="#cite_note-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN-280">[278]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gospodarka">Gospodarka</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=52" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=52" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka">edytuj kod</a>]</div> Związek Radziecki stał się pierwszym krajem, który przyjął <a href="/wiki/Gospodarka_planowa" title="Gospodarka planowa">gospodarkę planową</a>, gdzie produkcja i dystrybucja towarów była scentralizowana i kierowana przez rząd. Od restrykcyjnego planowania władze odeszły po stratach wojennych okresu wojny domowej, przyjęto wówczas bardziej liberalną gospodarkę mieszaną, która utrzymała się do czasów stalinizmu. Do ponownej liberalizacji doszło w okresie destalinizacji, a w okresie Gorbaczowa doszło do transformacji gospodarczej w stronę <a href="/wiki/Kapitalizm" title="Kapitalizm">kapitalizmu</a>. ZSRR duży nacisk kładł na naukę i technologię, najwybitniejsze radzieckie osiągnięcia w dziedzinie technologii, jak np. produkcja <a href="/wiki/Sputnik_1" title="Sputnik 1">pierwszego na świecie sztucznego satelity</a>, były owocem prac wojska<a href="#cite_note-285">[283]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historia_gospodarcza">Historia gospodarcza</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=53" title="Edytuj sekcję: Historia gospodarcza" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=53" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia gospodarcza">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Komunizm_wojenny">Komunizm wojenny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=54" title="Edytuj sekcję: Komunizm wojenny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=54" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Komunizm wojenny">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg/170px-Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg" decoding="async" width="170" height="232" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg/255px-Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg/340px-Smoke_of_chimneys_is_the_breath_of_Soviet_Russia.jpg 2x" data-file-width="1440" data-file-height="1969" /></a><figcaption>Plakat z pierwszych lat istnienia kraju</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Komunizm_wojenny" title="Komunizm wojenny">Komunizm wojenny</a>.</div> Pierwszym wariantem gospodarki przyjętym przez <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">RFSRR</a> (a więc największego z tworów, które znalazły się w 1922 roku w składzie ZSRR) był <a href="/wiki/Komunizm_wojenny" title="Komunizm wojenny">komunizm wojenny</a>, zakładający <a href="/wiki/Nacjonalizacja" title="Nacjonalizacja">nacjonalizację</a> przemysłu, eliminację obiegu pieniądza oraz likwidację prywatnych przedsiębiorstw. Komunizm wojenny miał pełnić tymczasową funkcję<a href="#cite_note-286">[284]</a>. Polityka ta wzorowana była na polityce Niemiec z okresu I wojny światowej oraz na koncepcjach teoretycznych <a href="/wiki/Louis_Blanc" title="Louis Blanc">Louisa Blanca</a><a href="#cite_note-287">[285]</a>. Koncepcja komunizmu wojennego opracowana została przez przedstawicieli partyjnej skrajnej lewicy – <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Bucharin" title="Nikołaj Bucharin">Nikołaja Bucharina</a>, <a href="/wiki/Aleksandra_Ko%C5%82%C5%82ontaj" title="Aleksandra Kołłontaj">Aleksandrę Kołłontaj</a>, <a href="/wiki/Walerian_Obolenski" title="Walerian Obolenski">Waleriana Obolenskiego</a>, <a href="/wiki/Jewgienij_Prieobra%C5%BCenski" title="Jewgienij Prieobrażenski">Jewgienija Prieobrażenskiego</a>, <a href="/wiki/Jurij_Piatakow" title="Jurij Piatakow">Jurija Piatakowa</a>, <a href="/wiki/Karol_Radek" title="Karol Radek">Karola Radka</a> i <a href="/wiki/Walerian_Kujbyszew" title="Walerian Kujbyszew">Waleriana Kujbyszewa</a>. Lenin i Trocki postulowali o wiele bardziej umiarkowane programy gospodarcze, a sam Lenin uważał, że w ZSRR panować powinien <a href="/wiki/Kapitalizm_pa%C5%84stwowy" title="Kapitalizm państwowy">kapitalizm państwowy</a>, który dopiero później zostałby przekształcony w socjalizm<a href="#cite_note-288">[286]</a>. Radykalna lewica uważała, że Lenin i Trocki rezygnując z budowy komunizmu, zdradzili rewolucję. W efekcie Lenin ustąpił skrajnej lewicy i zgodził się na wdrażanie komunizmu wojennego<a href="#cite_note-289">[287]</a>. Gospodarką kierować miała utworzona w grudniu 1917 <a href="/wiki/Najwy%C5%BCsza_Rada_Gospodarki_Narodowej" title="Najwyższa Rada Gospodarki Narodowej">Najwyższa Rada Gospodarki Narodowej</a>, której przewodniczącym został <a href="/wiki/Aleksiej_Rykow" title="Aleksiej Rykow">Aleksiej Rykow</a>. W rzeczywistości politykę rady kreował <a href="/wiki/Jurij_%C5%81arin_(rewolucjonista)" title="Jurij Łarin (rewolucjonista)">Jurij Łarin</a><a href="#cite_note-290">[288]</a>. Polityka ta zakładała monopolizację produkcji, nacjonalizację przedsiębiorstw powyżej 5 osób, wymianę pieniężną zamienić miała wymiana towarowa (znaczenie pieniądza zostało zniszczone na skutek szalejącej w Rosji <a href="/wiki/Hiperinflacja" title="Hiperinflacja">hiperinflacji</a>), a według niektórych planów miał on zostać zlikwidowany w ogóle<a href="#cite_note-291">[289]</a>. Wprowadzono też obowiązek pracy<a href="#cite_note-292">[290]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nowa_Polityka_Ekonomiczna">Nowa Polityka Ekonomiczna</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=55" title="Edytuj sekcję: Nowa Polityka Ekonomiczna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=55" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nowa Polityka Ekonomiczna">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Nowa_Polityka_Ekonomiczna" title="Nowa Polityka Ekonomiczna">Nowa Polityka Ekonomiczna</a>.</div> Polityka komunizmu wojennego załamała się na skutek strat spowodowanych przez wojnę domową. W 1921 roku komunizm zastąpiono Nową Polityką Ekonomiczną, w ramach której ponownie zalegalizowano wolny handel i wprowadzono prywatną własność w mniejszych przedsiębiorstwach. Efektem polityki NEP-u było przekazanie drobnych przedsiębiorstw w ręce prywatne oraz <a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82dzielnia" title="Spółdzielnia">spółdzielcze</a>. Sam Lenin uważał NEP jako odwrót od socjalizmu<a href="#cite_note-293">[291]</a>, pozostanie przy NEP-ie argumentował tym, że był to inny od dotychczas znanego rodzaj kapitalizmu – kapitalizm państwowy, będący ostatnim etapem kapitalizmu przed ewolucją w socjalizm<a href="#cite_note-294">[292]</a>. Dla Lenina i jego zwolenników NEP był środkiem tymczasowym. Polityka ta wzbudziła dużą niechęć wśród lewicowej opozycji wewnątrz partii bolszewickiej, która krytykowała politykę gospodarczą za rezygnację z kontroli państwa i wprowadzenie elementów kapitalistycznych<a href="#cite_note-Service,_Robert_1997-38">[36]</a>. Po śmierci Lenina, Lew Trocki i Józef Stalin nie zgadzali się w jaką stronę powinna iść gospodarka. Trocki, wspierany przez partyjną lewicę, wierzył, że socjalizm w Rosji musi zostać zachowany, a państwo powinno przejąć całość gospodarki. Stalin natomiast uważał, że ZSRR powinien zachować gospodarkę kapitalistyczną w czym został poparty przez <a href="/wiki/Konserwatyzm" title="Konserwatyzm">konserwatywnych</a> członków partii. Stalin wygrał walkę o przywództwo w partii, a po pokonaniu trockistów zmienił swoje poglądy gospodarcze i wdrożył pierwszy plan pięcioletni<a href="#cite_note-295">[293]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Stalinizm_2">Stalinizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=56" title="Edytuj sekcję: Stalinizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=56" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stalinizm">edytuj kod</a>]</div> W okresie przejęcia władzy przez Stalina i pokonania Lewicowej Opozycji, w okresie 1928–1929 porzucono politykę NEP-u i rozpoczęto politykę pełnego planowania i kolektywizacji rolnictwa. Nowa polityka już w 1930 roku przyczyniła się do zwiększenia kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>. Jednym z głównych motorów industrializacji stało się przygotowanie do wojny, co związane było z brakiem zaufania do zewnętrznego świata kapitalistycznego<a href="#cite_note-296">[294]</a>. W konsekwencji ZSRR został przekształcony z państwa <a href="/wiki/Agraryzm" title="Agraryzm">agrarnego</a> w potęgę przemysłową. W efekcie po II wojnie światowej kraj stał się nowym supermocarstwem<a href="#cite_note-Wheatcroft,_S.G._1986-60">[58]</a>. Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed II wojną światową mocarstwa wojskowo-przemysłowego. Zgodnie z założeniami komunizmu gospodarka była planowana, a plany pięcioletnie opracowywał Gospłan – Państwowy Komitet Planowania. Gospodarka została prawie w całości znacjonalizowana. Kierunek polityki nie był wytyczany przez zapotrzebowanie społeczne, lecz przez potrzeby wojska. Rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowane było kosztem konsumpcji i ograniczenia spożycia<a href="#cite_note-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią-51">[49]</a>. W celu zwiększenia wydajności rozpowszechniono „socjalistyczne współzawodnictwo pracy”, co w praktyce wymuszało na pracownikach stałe przekraczanie norm<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>. W systemie tym przedsiębiorstwa (państwowe i spółdzielcze) były ubezwłasnowolnione, nie realizując własnej polityki produkcji, sprzedaży czy cenowej, a jedynie wykonując zadania ustalane przez Gospłan. Pieniądz stracił swoją funkcję określania wartości towarów (była ona ustalana centralnie za pomocą <a href="/wiki/Cena_(prawo)" title="Cena (prawo)">cen urzędowych</a>) i stał się nominalnym narzędziem księgowym. W latach 1928–1942, podczas rządów Stalina, wzrost gospodarczy określano na średnio 20% rocznie<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>. Wzrosła produkcja surowców przemysłu ciężkiego. W 1928 roku poziom ich produkcji osiągnął 111% w porównaniu do 1913 roku, w 1933 roku wyniósł już 281%, a w 1938 już 658%. Największy przyrost ilościowy zaobserwował przemysł – <a href="/wiki/Stal" title="Stal">stalowy</a> i <a href="/wiki/W%C4%99giel_kamienny" title="Węgiel kamienny">węgla kamiennego</a>, energii i artykułów chemicznych. Niemniej jednak oficjalne statystyki były zawyżane<a href="#cite_note-Norman_Davies_1999-57">[55]</a>. Na początku lat 40. gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna, co trwało do czasu utworzenia <a href="/wiki/Rada_Wzajemnej_Pomocy_Gospodarczej" title="Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej">RWPG</a>. Według Stevena Rosefielda w okresie stalinizmu poziom życia obywateli kraju zmniejszył się ze względu na despotyzm Stalina<a href="#cite_note-297">[295]</a>. W wyniku II wojny światowej radziecka <a href="/wiki/Infrastruktura" title="Infrastruktura">infrastruktura</a> i gospodarka doznały ogromnych zniszczeń i wymagały obszernej rekonstrukcji<a href="#cite_note-countrystudies.us-59">[57]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Okres_powojenny">Okres powojenny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=57" title="Edytuj sekcję: Okres powojenny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=57" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres powojenny">edytuj kod</a>]</div> Od 1930 roku do lat 80. polityka gospodarcza zmieniła się w niewielkim stopniu. Gospodarka była planowana poprzez plany pięcioletnie. Wszystkie kluczowe decyzje podejmowane były przez przywódców politycznych<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>. Po utworzeniu bloku wschodniego, eksport i transakcje zewnętrzne ZSRR gwałtownie wzrosły. Wpływ gospodarki światowej na ZSRR był ograniczany poprzez ustalanie cen krajowych i państwowy monopol na handel zagraniczny<a href="#cite_note-298">[296]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sputnik-stamp-ussr.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Sputnik-stamp-ussr.jpg/170px-Sputnik-stamp-ussr.jpg" decoding="async" width="170" height="246" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Sputnik-stamp-ussr.jpg/255px-Sputnik-stamp-ussr.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Sputnik-stamp-ussr.jpg/340px-Sputnik-stamp-ussr.jpg 2x" data-file-width="1267" data-file-height="1836" /></a><figcaption>Znaczek pocztowy poświęcony <a href="/wiki/Sputnik" title="Sputnik">Sputnikowi</a></figcaption></figure> Kierunki polityki gospodarczej wyznaczały władze centralne, preferując wydatki wojskowe, prestiżowe projekty (m.in. program kosmiczny) oraz przemysł środków produkcji; minimalizowano natomiast wydatki na konsumpcję. System określano jako „gospodarkę planową” lub „nakazowo-rozdzielczą”, to znaczy gospodarka miała działać według całościowego planu, który wyznaczał poszczególnym przedsiębiorstwom zadania i przydzielał środki na ich realizację. Głównym narzędziem był plan roczny (plany pięcioletnie piatiletki miały głównie orientacyjno-prognostyczny charakter). Sporządzenie planu realizował Państwowy Komitet Planowania Gospłan, a jego rozwinięcia dokonywały branżowe ministerstwa (w latach 1957–1965 lokalne rady gospodarcze tzw. sownarchozy). W czasie wyścigu zbrojeń okresu zimnej wojny, gospodarka obciążona była wydatkami wojskowymi, na rzecz których mocno lobbowała biurokracja. W tym czasie kraj stał się największym eksporterem broni do <a href="/wiki/Trzeci_%C5%9Awiat" title="Trzeci Świat">Trzeciego Świata</a>. Znaczna ilość radzieckich zasobów przeznaczana była na pomoc dla innych państw socjalistycznych<a href="#cite_note-countrystudies.us-59">[57]</a>. Większość podstawowych usług była finansowana przez państwo, były to m.in. edukacja i opieka zdrowotna. W sektorze produkcji nad produkcją dóbr konsumpcyjnych dominował przemysł ciężki i obronny<a href="#cite_note-299">[297]</a>. Choć statystyki gospodarcze i tempo rozwoju trudno dokładnie oszacować<a href="#cite_note-300">[298]</a><a href="#cite_note-301">[299]</a>, przez większą część istnienia kraju, do lat 80., gospodarka rozwijała się. W latach 50. i 60. gospodarka doświadczyła relatywnie szybkiego wzrostu, a ZSRR doganiał gospodarki Zachodu<a href="#cite_note-302">[300]</a>. Tempo rozwoju spadło w latach 70., choć gospodarka rozwijała się nadal<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a>. Od czasów kolektywizacji katastrofalny pozostawał stan rolnictwa. Uspołecznione gospodarstwa rolne w postaci <a href="/wiki/Ko%C5%82choz" title="Kołchoz">kołchozów</a> lub <a href="/wiki/Sowchoz" title="Sowchoz">sowchozów</a> kontrolowały 99% ziemi ornej w ZSRR. W ramach uspołecznionej gospodarki pozostawiono pracownikom tzw. działki przyzagrodowe których areał wynosił niespełna 1% ziemi. Drażliwy temat, jakim było prywatna produkcja rolna, rzadko był poruszany na łamach prasy radzieckiej. Dla ideologii ważniejsze był publikacje o „bohaterskich sukcesach rolnictwa uspołecznionego”. Mimo to w marcu 1975 r. ukazał się artykuł informujący czytelników, że 27% łącznej wartości produkcji sowieckiego rolnictwa (ok. 32,5 mld ówczesnych dolarów) wytwarza sektor prywatny – działki przyzagrodowe. Również sowiecki rocznik ekonomiczny z 1973 r. stwierdzał, że w ujęciu wartościowym prywatni producenci wiejscy dostarczali 62% krajowej produkcji ziemniaków, 32% innych warzyw i owoców, 47% jaj oraz 34% mięsa i mleka<a href="#cite_note-303">[301]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pieriestrojka">Pieriestrojka</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=58" title="Edytuj sekcję: Pieriestrojka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=58" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pieriestrojka">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Pieriestrojka" title="Pieriestrojka">Pieriestrojka</a>.</div> W 1987 roku w ramach <a href="/wiki/Pieriestrojka" title="Pieriestrojka">pieriestrojki</a>, Gorbaczow starał się zreformować i ożywić gospodarkę kraju. Zliberalizował on kontrolę rządu nad przedsiębiorstwami, choć dalej pozostawały one państwowe<a href="#cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">[35]</a><a href="#cite_note-304">[302]</a>. W 1987 roku ekonomista <a href="/w/index.php?title=Niko%C5%82aj_Szmielow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nikołaj Szmielow (strona nie istnieje)">Nikołaj Szmielow</a>, w opublikowanym na fali pieriestrojki artykule, podsumował gospodarkę ZSRR jako „deficytową, niezbilansowaną praktycznie we wszystkich dziedzinach, niemożliwą do sterowania, nie poddającą się planowaniu oraz odrzucającą postęp technologiczny” oraz wskazał następujące kluczowe problemy, które do tego prowadzą<a href="#cite_note-szm-305">[303]</a>: głęboko zakorzenione administracyjne spojrzenie na gospodarkę, przekonanie o wszechwiedzy organizacji i niechęć do samodzielnych ocen stanu gospodarki na każdym ze szczebli; lęk przed naruszeniem dogmatów ideologicznych i zarzutami o wprowadzanie rozwiązań „kapitalistycznych”<a href="#cite_note-szm-305">[303]</a><a href="#cite_note-306">[304]</a>. Gospodarka ZSRR z czasem coraz bardziej pogrążała się w zadłużeniu zewnętrznym – m.in. wobec <a href="/wiki/Klub_Londy%C5%84ski" title="Klub Londyński">Klubu Londyńskiego</a> w wysokości ponad 70 mld dolarów (spłacone w 2010 roku), <a href="/wiki/Klub_Paryski" title="Klub Paryski">Paryskiego</a> (ponad 20 mld dolarów, spłacone w 2006 roku<a href="#cite_note-307">[305]</a>) – oraz wewnętrznym – w 2012 roku nadal niespłacone pozostawały obligacje o wartości 789 mld dolarów<a href="#cite_note-308">[306]</a>. Przez większy okres po II wojnie światowej aż do rozwiązania kraju, gospodarka radziecka według wskaźnika <a href="/wiki/Produkt_krajowy_brutto" title="Produkt krajowy brutto">PKB</a> była drugą co do wielkości na świecie, a od połowy lat 80. do 1989 roku była trzecią gospodarką świata<a href="#cite_note-309">[307]</a>. W ujęciu per capita PKB ZSRR znalazł się za krajami tzw. Pierwszego Świata (bogatego zachodu)<a href="#cite_note-310">[308]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transport">Transport</h3>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=59" title="Edytuj sekcję: Transport" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=59" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Transport_w_Zwi%C4%85zku_Radzieckim" title="Transport w Związku Radzieckim">Transport w Związku Radzieckim</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lotnictwo">Lotnictwo</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=60" title="Edytuj sekcję: Lotnictwo" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=60" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lotnictwo">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:History_Aeroflot_Dobrolet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/History_Aeroflot_Dobrolet.jpg/170px-History_Aeroflot_Dobrolet.jpg" decoding="async" width="170" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/History_Aeroflot_Dobrolet.jpg/255px-History_Aeroflot_Dobrolet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/History_Aeroflot_Dobrolet.jpg/340px-History_Aeroflot_Dobrolet.jpg 2x" data-file-width="2239" data-file-height="3330" /></a><figcaption>Plakat poświęcony Aerofłotowi</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg/220px-Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg/330px-Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg/440px-Aeroflot_Mil_Mi-10_at_Groningen_Airport.jpg 2x" data-file-width="4096" data-file-height="2732" /></a><figcaption>Radziecki helikopter <a href="/wiki/Mi-10" title="Mi-10">Mi-10</a> w latach 70. XX wieku</figcaption></figure> W ZSRR znajdowało się 7192 <a href="/wiki/Lotnisko" title="Lotnisko">lotnisk</a>, z czego 1163 posiadało nawierzchnie utwardzane, a 33 miało pasy startowe o długości więcej niż 3659 metrów<a href="#cite_note-311">[309]</a>. Lotniska nie były jednak dostatecznie nowoczesne. Jedynym w pełni skomputeryzowanym lotniskiem był <a href="/wiki/Port_lotniczy_Moskwa-Szeremietiewo" title="Port lotniczy Moskwa-Szeremietiewo">port lotniczy Moskwa-Szeremietiewo</a><a href="#cite_note-312">[310]</a>. Za wszystkie linie lotnicze odpowiedzialne było Ministerstwo Lotnictwa Cywilnego<a href="#cite_note-313">[311]</a>. <a href="/wiki/Aerof%C5%82ot" title="Aerofłot">Aerofłot</a> miał monopol na cały transport powietrzny<a href="#cite_note-314">[312]</a>. W latach 20. i 30. realizowano Pierwszy Plan Pięcioletni dla lotnictwa cywilnego. Jego celem miało być „pozbycie się jego zależności względem zagranicy”. Cel nie został osiągnięty, a przemysł lotniczy przez większą część istnienia kraju dostosowywał do lotnictwa radzieckiego wzorce przyjęte na Zachodzie. W wyniku planu zwiększono jednak liczbę maszyn i personelu lotniczego. Przed wprowadzeniem planu istniało dwanaście fabryk maszyn lotniczych, w wyniku planu ich liczba wzrosła do 31<a href="#cite_note-315">[313]</a>, a liczba samolotów wzrosła z 608 do 2509<a href="#cite_note-316">[314]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_the_Aeroflot.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_the_Aeroflot.svg/220px-Flag_of_the_Aeroflot.svg.png" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_the_Aeroflot.svg/330px-Flag_of_the_Aeroflot.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_the_Aeroflot.svg/440px-Flag_of_the_Aeroflot.svg.png 2x" data-file-width="1406" data-file-height="703" /></a><figcaption>Flaga Aerofłotu</figcaption></figure> Większość badaczy pozostaje zgodna co do tego że po 1959 roku rozwój Aerofłotu był imponujący jednakże w dziedzinie innowacji technologicznych Aerofłot pozostawał w tyle za konkurencją z Zachodu<a href="#cite_note-317">[315]</a>. Dekret prezydencki z 1990 roku pozwolił na otworzenie w czerwcu 1990 roku działalności linii lotniczej ASDA a wkrótce zezwolono na działanie w ZSRR linii lotniczych pochodzących z zagranicy co poważnie osłabiło pozycję Aerofłotu. Na początku lat 90. od Aerofłotu odłączyły się sekcje republikańskie choć linia przetrwała do czasów obecnych<a href="#cite_note-318">[316]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Rurociągi">Rurociągi</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=61" title="Edytuj sekcję: Rurociągi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=61" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rurociągi">edytuj kod</a>]</div> W chwili największego rozwoju, kraj posiadał sieć rurociągową o długości 82 000 km do transportu ropy naftowej i 265 000 km do gazu ziemnego. Pod koniec lat 70. <a href="/wiki/Ruroci%C4%85g" title="Rurociąg">rurociągi</a> ZSRR były najdłuższymi na całym świecie. Dystans transportu wzrósł z 80 km w roku 1970 do 1910 km w 1980 i 2350 km w roku 1988<a href="#cite_note-319">[317]</a>. Problemem stała się konserwacja rurociągów, co prowadziło do częstych awarii<a href="#cite_note-320">[318]</a>. Najbardziej znanymi rurociągami były: Zorza Polarna (transportowała ropę z Komi do Brześcia), Sojuz (z <a href="/wiki/Orenburg" title="Orenburg">Orenburga</a> do <a href="/wiki/U%C5%BChorod" title="Użhorod">Użhorodu</a>) i Export (z <a href="/wiki/Urengoj" title="Urengoj">Urengoju</a> do państw, tj. <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a>, <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a>, <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a>, <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>, <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a> i <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a>)<a href="#cite_note-321">[319]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_kolejowy">Transport kolejowy</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=62" title="Edytuj sekcję: Transport kolejowy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=62" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport kolejowy">edytuj kod</a>]</div> ZSRR posiadał 147 400 kilometrów nieprzemysłowych <a href="/wiki/Linia_kolejowa" title="Linia kolejowa">linii kolejowych</a>. Wśród nich znajdowało się 53 900 kilometrów linii zelektryfikowanych<a href="#cite_note-322">[320]</a>. Po zakończeniu II wojny światowej <a href="/wiki/Transport_kolejowy" title="Transport kolejowy">transport kolejowy</a> ZSRR stał się jednym z najbardziej rozwiniętych na świecie i pozostawił w tyle odpowiedniki w krajach <a href="/wiki/Pierwszy_%C5%9Awiat" title="Pierwszy Świat">Pierwszego Świata</a>. Linie rozrastały się przez cały okres istnienia państwa, w okresie 1965-80 nawet o 639 kilometrów na rok (w tym samym roku na zachodzie stan transportu kolejowego pogarszał się lub ulegał stagnacji). Po raz pierwszy w historii Rosji zbudowano infrastrukturę kolejową na Syberii<a href="#cite_note-323">[321]</a>. W latach 80. wydajność kolei w ZSRR przewyższyła wydajność w USA. Linie kolejowe w ZSRR były wówczas najczęściej używanymi na świecie<a href="#cite_note-324">[322]</a><a href="#cite_note-325">[323]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Metro">Metro</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=63" title="Edytuj sekcję: Metro" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=63" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Metro">edytuj kod</a>]</div> W czasach ZSRR <a href="/wiki/Metro" title="Metro">metro</a> uznane było za najszybszy i najtańszy środek <a href="/wiki/Transport_miejski" title="Transport miejski">transportu miejskiego</a>. Wybudowano 20 systemów metra na terenie całego kraju, a kolejnych 9 pozostawało w trakcie konstrukcji w chwili rozwiązania kraju. Kolejne 20 stacji budowanych było w 1985 roku<a href="#cite_note-326">[324]</a><a href="#cite_note-327">[325]</a><a href="#cite_note-328">[326]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_drogowy">Transport drogowy</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=64" title="Edytuj sekcję: Transport drogowy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=64" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport drogowy">edytuj kod</a>]</div> Kraj posiadał sieć dróg o długości 1 757 000 km. W tym utwardzonych było 1 310 600 km dróg, natomiast 446 400 kilometrów stanowiły drogi gruntowe. W porównaniu do Zachodu, <a href="/wiki/Transport_drogowy" title="Transport drogowy">transport drogowy</a> odgrywał stosunkowo małą rolę w gospodarce. Według Martina Croucha, transport drogowy stanowił jedynie 14% rozmiaru transportu kolejowego. Dopiero pod koniec istnienia kraju władze położyły większy nacisk na budowę i utrzymywanie dróg<a href="#cite_note-hundredsixtyfive-329">[327]</a>. W latach 80. w sektorze transportowym zatrudnionych było 13 milionów pracowników, z czego 8,5 miliona pracowało w transporcie drogowym. W 1982 roku inwestycje w tej branży wzrosły trzykrotnie w stosunku do roku 1960 i ponad trzydziestokrotnie do 1940<a href="#cite_note-330">[328]</a><a href="#cite_note-331">[329]</a>. W 1975 r. jedynie 8% wiejskich domostw posiadało samochód<a href="#cite_note-332">[330]</a>. W latach 70. produkcja samochodów znacznie wzrosła. W latach 1924–1971 ZSRR wyprodukował 1 milion pojazdów, już pięć lat później osiągając liczbę 2 milionów<a href="#cite_note-333">[331]</a>. Obywatele ZSRR dwa razy częściej niż mieszkańcy państw zachodu korzystali z autobusów, pociągów i metra<a href="#cite_note-334">[332]</a>. Przez większość czasu swojego istnienia, transport autobusowy w ZSRR kontrolowany był przez regionalne lub republikańskie oddziały Ministerstwa Transportu. Jako że <a href="/wiki/Kolej" title="Kolej">kolej</a> była bardziej przyjazna środowisku i zużywała mniej paliwa, władze skupiały się na budowie pojazdów napędzanych elektrycznie<a href="#cite_note-335">[333]</a>. W połowie lat 80. utworzono program dotyczący sprężonego gazu do napędzania autobusów. Do 1988 r. 1,2 procent <a href="/wiki/Autobus" title="Autobus">autobusów</a> napędzane było gazem, natomiast 30 procent korzystało z <a href="/wiki/Olej_nap%C4%99dowy" title="Olej napędowy">oleju napędowego</a><a href="#cite_note-336">[334]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_wodny">Transport wodny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=65" title="Edytuj sekcję: Transport wodny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=65" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport wodny">edytuj kod</a>]</div> Państwo posiadało 26 głównych portów (z których 11 było <a href="/wiki/Port_rzeczny" title="Port rzeczny">portami rzecznymi</a>). Portów łącznie było 70, lecz nie dorównywały one światowym standardom<a href="#cite_note-337">[335]</a>. W północno-wschodniej części ZSRR większość portów zostało zamkniętych z powodu zimnego klimatu<a href="#cite_note-338">[336]</a>. ZSRR miał linię brzegową o długości 42 777 kilometrów<a href="#cite_note-339">[337]</a> i 1565 statków <a href="/wiki/Marynarka_handlowa" title="Marynarka handlowa">marynarki handlowej</a>. Przemysł morski należał do Ministerstwa Marynarki Handlowej. <a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Imperium Rosyjskie</a> skupiało się na powstawaniu nowych obiektów budowy okrętowej, a nie na powiększaniu swojej marynarki handlowej. Politykę tę kontynuowano w przedwojennym ZSRR. 85 procent statków handlowych floty rosyjskiej zostało zbudowanych za granicą[<a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">potrzebny przypis</a>]. W czasach reżimu stalinowskiego marynarka handlowa była ignorowana, a ZSRR handlował głównie ze swoimi sąsiadami. Później ZSRR zaczął handlować także z państwami Azji. W 1953 roku rozpoczęto handel z krajami niekomunistycznymi, których większość znajdowała się na innych kontynentach. Marynarka handlowa powiększyła się z 2 milionów we wczesnych latach 50. do 12 milionów <a href="/wiki/No%C5%9Bno%C5%9B%C4%87_statku" title="Nośność statku">nośności statku</a> w 1968 r. Do 1974 r. wartość ta sięgnęła 14,1 miliona (co stanowiło około 3 procent sumy światowej). Ze 114 milionów ton przewiezionych przez marynarkę handlową w 1974 r., 90 milionów stanowił <a href="/wiki/Eksport" title="Eksport">eksport</a> i <a href="/wiki/Import" title="Import">import</a><a href="#cite_note-340">[338]</a>. Mimo że radziecka marynarka handlowa była w porównaniu do zachodu Europy i USA przestarzała technologicznie, wciąż przyciągała ona znaczną ilość ładunku<a href="#cite_note-341">[339]</a>. Pod rządami Gorbaczowa kraj stał się największym na świecie kupcem nowych statków. Ze względu na wielkość swojej floty, Związek Radziecki opowiadał się za tradycyjnymi wolnościami na morzu<a href="#cite_note-342">[340]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Święta_państwowe">Święta państwowe</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=66" title="Edytuj sekcję: Święta państwowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=66" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Święta państwowe">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>1 stycznia, <a href="/wiki/Nowy_Rok" title="Nowy Rok">Nowy Rok</a></li> <li>23 lutego, Dzień Armii Czerwonej</li> <li>8 marca, <a href="/wiki/Dzie%C5%84_Kobiet" title="Dzień Kobiet">Dzień Kobiet</a></li> <li>12 kwietnia, <a href="/wiki/Dzie%C5%84_Kosmonautyki" title="Dzień Kosmonautyki">Dzień Kosmonautyki</a></li> <li>1 maja, <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Pracy" title="Święto Pracy">Święto Pracy</a></li> <li>9 maja, <a href="/wiki/Dzie%C5%84_Zwyci%C4%99stwa" title="Dzień Zwycięstwa">Dzień Zwycięstwa</a></li> <li>7 października, Święto Konstytucji</li> <li>7 listopada, Dzień Rewolucji Październikowej</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sąsiedzi_ZSRR">Sąsiedzi ZSRR</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=67" title="Edytuj sekcję: Sąsiedzi ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=67" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sąsiedzi ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r72799541">.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy dl,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ol,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ul{margin-top:0}.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny>div,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny li{break-inside:avoid}</style> <div class="uklad-wielokolumnowy" style="column-count: 3; column-width: 15em;"> <ul><li><a href="/wiki/Afganistan" title="Afganistan">Afganistan</a></li> <li><a href="/wiki/Chiny" class="mw-redirect" title="Chiny">Chiny</a></li> <li><a href="/wiki/Czechos%C5%82owacja" title="Czechosłowacja">Czechosłowacja</a> (1945–1991)</li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a> (1922–1940 i 1991; w latach 1940–1991 <a href="/wiki/Esto%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Estońska Socjalistyczna Republika Radziecka">Estońska SRR</a>)</li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzesza</a> (1939–1944)</li> <li><a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iran</a> (do 1935 <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Persja</a>)</li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a> (1922–1991)</li> <li><a href="/wiki/Korea_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Korea Północna">Korea Północna</a> (1945–1991)</li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a> (1991); w latach 1940–1991 <a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a> (1922–1940 i 1991; w latach 1940–1991 <a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a>)</li> <li><a href="/wiki/Mand%C5%BCukuo" title="Mandżukuo">Mandżukuo</a> (1932–1945)</li> <li><a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a> (1947–1991)</li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a> (1922–1939 i 1944–1991)</li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a> (1939–1945)</li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">USA</a> (1922–1991)</li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Tuwińska Republika Ludowa">Tuwa</a> (1921–1944; w latach 1944–1991 w składzie <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">RFSRR</a>)</li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a> (1945–1991)</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nostalgia_za_ZSRR">Nostalgia za ZSRR</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=68" title="Edytuj sekcję: Nostalgia za ZSRR" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=68" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nostalgia za ZSRR">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg/220px-2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg/330px-2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg/440px-2018-05-09._%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_f171.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a><figcaption><a href="/wiki/Dzie%C5%84_Zwyci%C4%99stwa" title="Dzień Zwycięstwa">Dzień Zwycięstwa</a> w <a href="/wiki/Donieck" title="Donieck">Doniecku</a> 9 maja 2018 r.</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Nostalgia_za_Zwi%C4%85zkiem_Radzieckim" title="Nostalgia za Związkiem Radzieckim">Nostalgia za Związkiem Radzieckim</a>.</div> <a href="/wiki/Nostalgia" title="Nostalgia">Nostalgia</a> za ZSRR jest częstym zjawiskiem we współczesnej Rosji i pozostałych krajach <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">Wspólnoty Niepodległych Państw</a> oraz Rosjan urodzonych poza granicami ZSRR (w tym w Izraelu, USA, Kanadzie itd.). Nostalgia obejmuje tęsknotę za systemem politycznym, społecznym, bezpieczeństwem socjalnym epoki, kulturą okresu lub po prostu za estetyką epoki. Często nostalgia za ZSRR związana jest ze wspomnieniami z dzieciństwa i młodości. Zjawisko nostalgii za ZSRR jest zjawiskiem kontrowersyjnym, które obejmuje szeroki wachlarz poglądów. Według badań przeprowadzonych w 2011 roku, jeden na pięciu Rosjan pragnie ponownie żyć w Związku Radzieckim. Liczba ta wzrosła z 16% do 20%. Liczba Rosjan, którzy chcą utworzenia federacji z Ukrainą, Białorusią i Kazachstanem, wynosi 37%<a href="#cite_note-343">[341]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Obszar_postradziecki">Obszar postradziecki</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=69" title="Edytuj sekcję: Obszar postradziecki" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=69" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Obszar postradziecki">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Obszar_postradziecki" title="Obszar postradziecki">Obszar postradziecki</a>.</div> Sukcesja po ZSRR w odniesieniu do 15 państw poradzieckich jest złożona. Jako sukcesora ZSRR i jego międzynarodowych zobowiązań wyznaczono <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">Wspólnotę Niepodległych Państw</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-6" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[6]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-7" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[7]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-8" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[8]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-9" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[9]</a><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-10" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[10]</a>. Wyjątkowe znaczenie ma Federacja Rosyjska, która zachowała wszystkie nieruchomości poradzieckich ambasad, stałe miejsce ZSRR w <a href="/wiki/Rada_Bezpiecze%C5%84stwa_Organizacji_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych">Radzie Bezpieczeństwa</a> <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a> i wszystkich innych organizacjach międzynarodowych<a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka#cite_note-5" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">[5]</a>. Za sukcesorów ZSRR zasadniczo nie są uważane kraje bałtyckie, które de iure zachowały oficjalną ciągłość z republikami sprzed włączenia ich do ZSRR w 1940 roku. Pozostałe 11 krajów uważanych jest za niepodległe państwa będące następcami ZSRR<a href="#cite_note-344">[342]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Rosji_i_Bia%C5%82orusi" title="Związek Rosji i Białorusi">Związek Rosji i Białorusi</a>.</div> Idea nowego Związku została wprowadzona w życie w postaci <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Rosji_i_Bia%C5%82orusi" title="Związek Rosji i Białorusi">Związku Rosji i Białorusi</a>, który jest w fazie luźnej konfederacji i składa się na razie tylko z dwóch byłych republik radzieckich. Państwo Związkowe Rosji i Białorusi powstało 2 kwietnia 1997 roku na bazie stworzonego wcześniej (2 kwietnia 1996 roku) Stowarzyszenia Rosji i Białorusi. Idea jego utworzenia należała do prezydenta Białorusi <a href="/wiki/Alaksandr_%C5%81ukaszenka" title="Alaksandr Łukaszenka">Aleksandra Łukaszenki</a>. W połowie lat 90. przez pewien czas rozważano (lecz wówczas nie uzgodniono) propozycję prezydenta Kazachstanu <a href="/wiki/Nursu%C5%82tan_Nazarbajew" title="Nursułtan Nazarbajew">Nursułtana Nazarbajewa</a> z 29 marca 1994 roku, aby stworzyć <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Euroazjatycki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Związek Euroazjatycki (strona nie istnieje)">Związek Euroazjatycki</a> z pięciu republik (<a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a>, <a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a>, <a href="/wiki/Kirgistan" title="Kirgistan">Kirgistan</a>, Rosja, <a href="/wiki/Tad%C5%BCykistan" title="Tadżykistan">Tadżykistan</a>). W 2011 roku prezydent <a href="/wiki/W%C5%82adimir_Putin" title="Władimir Putin">Władimir Putin</a> powrócił do idei Związku Euroazjatyckiego na bazie Rosji, Białorusi i Kazachstanu<a href="#cite_note-autogenerated1-345">[343]</a> W 2014 roku <a href="/wiki/W%C5%82adimir_Putin" title="Władimir Putin">Władimir Putin</a> <a href="/wiki/Aneksja_Krymu_przez_Rosj%C4%99" title="Aneksja Krymu przez Rosję">aneksją Krymu</a> przystąpił do próby odzyskania wpływów rosyjskich tamże. Może to być uznane za kolejną próbę odbudowy ZSRR.<a href="#cite_note-346">[344]</a> Mimo fali sprzeciwu międzynarodowego, kontrola nad półwyspem nie została zwrócona stronie ukraińskiej. Co więcej, Rosja rozpoczęła liczne <a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-ukrai%C5%84ska" title="Wojna rosyjsko-ukraińska">działania hybrydowe</a> mające na celu destabilizację Ukrainy. Wszystko to zakończone zostało rozpoczęciem 24 lutego 2022 roku pełnoskalowej <a href="/wiki/Inwazja_Rosji_na_Ukrain%C4%99" title="Inwazja Rosji na Ukrainę">inwazji na Ukrainę</a><a href="#cite_note-347">[345]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=70" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=70" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Premierzy_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Premierzy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">premierzy ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Prezydent_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Prezydent Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">prezydent ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Konstytucja_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">konstytucja ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_polska_NKWD_(1937%E2%80%931938)" title="Operacja polska NKWD (1937–1938)">Operacja polska NKWD (1937–1938)</a></li> <li><a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_na_Ukrainie" title="Wielki głód na Ukrainie">Wielki głód na Ukrainie</a></li> <li><a href="/wiki/Zbrodnia_katy%C5%84ska" title="Zbrodnia katyńska">Zbrodnia katyńska</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=71" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=71" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik, Sowietskij Sojuz, SSSR </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> Powierzchnia zmieniała się na przestrzeni czasu, największą miało w 1941, a najmniejszą w ostatnich 4 dniach istnienia, kiedy ograniczało się do Kazachstanu. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=72" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=72" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-PWN-1">↑ <a href="#cite_ref-PWN_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-PWN_1-1">b</a> <a href="#cite_ref-PWN_1-2">c</a> <a href="#cite_ref-PWN_1-3">d</a> <a href="#cite_ref-PWN_1-4">e</a> <cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4002438">Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a> [dostęp 2019-09-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Zwi%C4%85zek+Socjalistycznych+Republik+Radzieckich&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B4002438" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-ok-2">↑ <a href="#cite_ref-ok_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-ok_2-1">b</a> <a href="#cite_ref-ok_2-2">c</a> <a href="#cite_ref-ok_2-3">d</a> <a href="https://pl.wikisource.org/wiki/ru:%D0%94%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_26.12.1991_%E2%84%96_142-%D0%9D" class="extiw" title="s:ru:Декларация Совета Республик ВС СССР от 26.12.1991 № 142-Н">Deklaracja № 142-Н Rady Najwyższej ZSRR z 26 grudnia 1991, formalnie rozwiązująca ZSRR jako państwo i podmiot prawa międzynarodowego.</a> </li> <li id="cite_note-dz2-3"><a href="#cite_ref-dz2_3-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dzieje.pl/aktualnosci/95-lat-temu-powstal-zwiazek-socjalistycznych-republik-sowieckich">95 lat temu powstał ZSRS – totalitarne państwo komunistyczne</a> [online], dzieje.pl, 30 grudnia 2017<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2017-12-30&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=95+lat+temu+powsta%C5%82+ZSRS+%E2%80%93+totalitarne+pa%C5%84stwo+komunistyczne&rft_id=https%3A%2F%2Fdzieje.pl%2Faktualnosci%2F95-lat-temu-powstal-zwiazek-socjalistycznych-republik-sowieckich" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dig.pl/index.php?s=karta&id=1096">Jakub Kalinowski, Praktyka władz Polski i ZSRS w postępowaniu z archiwaliami Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939–1963, Warszawa 2014</a> <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788371818431" title="Specjalna:Książki/9788371818431">ISBN 978-83-7181-843-1</a>. </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> <cite class="citation book nourl"><a href="/wiki/Pawe%C5%82_Wieczorkiewicz" title="Paweł Wieczorkiewicz">PawełP. Wieczorkiewicz PawełP.</a>, Sowiety. Historia ZSRS, MałgorzataM. Pilecka, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2017, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788375655339" title="Specjalna:Książki/9788375655339">ISBN 978-83-7565-533-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/1010869101">1010869101</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=%C5%81omianki&rft.aufirst=Pawe%C5%82&rft.aulast=Wieczorkiewicz&rft.date=2017&rft.isbn=978-83-7565-533-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Sowiety.+Historia+ZSRS&rft.pub=Wydawnictwo+LTW&rft_id=info%3Aoclcnum%2F1010869101" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-tot-8"><a href="#cite_ref-tot_8-0">↑</a> <cite class="citation book">Praca zbiorowa: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/6584/Totalitaryzm_przetrwal_do_XXI_wieku_2011.pdf">Totalitaryzm przetrwał do XXI wieku</a>. Kraków: 2011, s. 15–21. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788375711622" title="Specjalna:Książki/9788375711622">ISBN 978-83-7571-162-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Totalitaryzm+przetrwa%C5%82+do+XXI+wieku&rft.au=Praca+zbiorowa&rft.date=2011&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=15%E2%80%9321&rft.isbn=9788375711622&rft_id=https%3A%2F%2Frepozytorium.ka.edu.pl%2Fbitstream%2Fhandle%2F11315%2F6584%2FTotalitaryzm_przetrwal_do_XXI_wieku_2011.pdf"></cite> </li> <li id="cite_note-kons-9"><a href="#cite_ref-kons_9-0">↑</a> <cite class="citation book">Romuald Grzybowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/57463/grzybowski_idea_wychowania_nowego_czlowieka_homo_sovieticus_2018.pdf">Idea wychowania nowego człowieka (homo sovieticus) i jej odzwierciedlenie w założeniach programowych Wszechzwiązkowej Organizacji Pionierskiej</a>. 2018, s. 298 i dalej. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.4467/24504564PMP.18.015.8654">10.4467/24504564PMP.18.015.8654</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Idea+wychowania+nowego+cz%C5%82owieka+%28homo+sovieticus%29+i+jej+odzwierciedlenie+w+za%C5%82o%C5%BCeniach+programowych+Wszechzwi%C4%85zkowej+Organizacji+Pionierskiej&rft.au=Romuald+Grzybowski&rft.date=2018&rft.pages=298+i+dalej&rft_id=info:doi/10.4467%2F24504564PMP.18.015.8654&rft_id=https%3A%2F%2Fruj.uj.edu.pl%2Fxmlui%2Fbitstream%2Fhandle%2Fitem%2F57463%2Fgrzybowski_idea_wychowania_nowego_czlowieka_homo_sovieticus_2018.pdf"></cite> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ejournals.eu/PMP/2018/Numer-4/art/11640/">Informacja o wydawnictwie na stronie ejournals.eu</a>. </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <cite class="citation book nourl">Klaus vonK. Beyme Klaus vonK., On Political Culture., Cham: Springer International Publishing, 2013, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3319015583" title="Specjalna:Książki/3319015583">ISBN 3-319-01558-3</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/875630598">875630598</a> [dostęp 2019-12-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Cham&rft.aufirst=Klaus+von&rft.aulast=Beyme&rft.date=2013&rft.isbn=3-319-01558-3&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=On+Political+Culture.&rft.pub=Springer+International+Publishing&rft_id=info%3Aoclcnum%2F875630598" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <cite class="citation book nourl">Peter.P. Rutland Peter.P., The politics of economic stagnation in the Soviet Union. The role of local party organs in economic management, Cambridge: Cambridge University Press, 1993, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780511877902" title="Specjalna:Książki/9780511877902">ISBN 978-0-511-87790-2</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/726823999">726823999</a> [dostęp 2019-12-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Cambridge&rft.aufirst=Peter.&rft.aulast=Rutland&rft.date=1993&rft.isbn=9780511877902&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+politics+of+economic+stagnation+in+the+Soviet+Union.+The+role+of+local+party+organs+in+economic+management&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F726823999" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <cite class="citation book nourl">WilliamW. Taubman WilliamW., Khrushchev, Moskva: Molodai︠a︡ gvardii︠a︡, 2005, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/5235028384" title="Specjalna:Książki/5235028384">ISBN 5-235-02838-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/68190525">68190525</a> [dostęp 2019-12-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Moskva&rft.aufirst=William&rft.aulast=Taubman&rft.date=2005&rft.isbn=5-235-02838-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Khrushchev&rft.pub=Molodai%EF%B8%A0a%EF%B8%A1+gvardii%EF%B8%A0a%EF%B8%A1&rft_id=info%3Aoclcnum%2F68190525" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <cite class="citation book nourl">Yaacov.Y. Ro’i Yaacov.Y., Jews and Jewish life in Russia and the Soviet Union, Ilford, Essex, England: F. Cass, 1995, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0714646199" title="Specjalna:Książki/0714646199">ISBN 0-7146-4619-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/31170792">31170792</a> [dostęp 2019-12-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Ilford%2C+Essex%2C+England&rft.aufirst=Yaacov.&rft.aulast=Ro%E2%80%99i&rft.date=1995&rft.isbn=0-7146-4619-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Jews+and+Jewish+life+in+Russia+and+the+Soviet+Union&rft.pub=F.+Cass&rft_id=info%3Aoclcnum%2F31170792" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1977/zakony/185465/">„Law of the USSR of March 14, 1990 N 1360-I 'On the establishment of the office of the President of the USSR and the making of changes and additions to the Constitution (Basic Law) of the USSR'”.</a> [online], constitution.garant.ru [dostęp 2019-12-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%E2%80%9ELaw+of+the+USSR+of+March+14%2C+1990+N+1360-I+%27On+the+establishment+of+the+office+of+the+President+of+the+USSR+and+the+making+of+changes+and+additions+to+the+Constitution+%28Basic+Law%29+of+the+USSR%27%E2%80%9D.&rft_id=http%3A%2F%2Fconstitution.garant.ru%2Fhistory%2Fussr-rsfsr%2F1977%2Fzakony%2F185465%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Edmund_Osma%C5%84czyk" title="Edmund Osmańczyk">Edmund Jan Osmańczyk</a>: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 64, 94, 554. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8321400922" title="Specjalna:Książki/8321400922">ISBN 83-214-0092-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyklopedia+ONZ+i+stosunk%C3%B3w+mi%C4%99dzynarodowych&rft.aulast=Osma%C5%84czyk&rft.aufirst=Edmund+Jan&rft.pub=Wiedza+Powszechna&rft.place=Warszawa&rft.pages=64%2C+94%2C+554&rft.isbn=83-214-0092-2"></cite> </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <cite class="citation web">LeonidL. Safronov LeonidL., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.after-russia.org/en/explained/trade-unions-in-russia">Trade unions in Russia | Russia Explained | After Russia</a> [online], www.after-russia.org, 24 listopada 2023 [dostęp 2024-06-14]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Leonid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Trade+unions+in+Russia+%7C+Russia+Explained+%7C+After+Russia&rft.date=2023-11-24&rft.aulast=Safronov&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.after-russia.org%2Fen%2Fexplained%2Ftrade-unions-in-russia" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130813120349/http://history-world.org/union_of_soviet_socialist_republ.htm">UNION OF SOVIET SOCIALIST REPUBLICS</a>. World History Center. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.history-world.org/union_of_soviet_socialist_republ.htm">tego adresu</a> (2013-08-13)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> Przykład <a rel="nofollow" class="external text" href="http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P37-S44-A_JODCZYCE_1938.jpg">szczegółowej mapy Polski z 1938 r.</a>, nakładem Wojskowego Instytutu Geograficznego. </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> Zabiegi Sukiennickiego już w latach 30. cechowała pewna sztuczność. Nie mogła zmienić utrwalonej już natury komunikacji w języku polskim. Co ciekawe, z czasem i on sam zarzucił swoje eksperymenty językowe. W powojennych publikacjach, wydawanych na emigracji, pisał już tylko i wyłącznie o Sowietach, Związku Sowieckim etc. <a href="/wiki/Maciej_Korku%C4%87" title="Maciej Korkuć">Maciej Korkuć</a>, Związek Sowiecki czy Radziecki? Sowiety czy rady? w: <a href="/wiki/Arcana_(czasopismo)" title="Arcana (czasopismo)">Arcana</a> nr 120, Kraków 2014 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.portal.arcana.pl/Zwiazek-sowiecki-czy-radziecki-sowiety-czy-rady,4294.html">wersja elektroniczna</a>. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> Staropolskie tłumaczenie <a href="/wiki/Ortyle_magdeburskie" title="Ortyle magdeburskie">ortyli magdeburskich</a>; zob. <cite class="citation book">Słownik staropolski. Red. Stanisław Urbańczyk. T. VII. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1953-2002, s. 430.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C5%82ownik+staropolski&rft.date=1953-2002&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=430"></cite> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> Jak wie każdy czytelnik pism drukowanych w Polsce, przejęte z rosyjskiego terminy „Sowiety”, „sowiecki”, zostały usunięte z oficjalnego użytku przez rządzące sfery komunistyczne. Wprowadzono natomiast ukuty w okresie rewolucji rosyjskiej (1919?) termin „radziecki”, będący przekładem z rosyjskiego przymiotnika „cоветский” – „związany z radą, z radami” (cовет „rada”). (…) Wprowadzenie po r. 1944 przymiotnika „radziecki” było zaprzeczeniem dwudziestokilkoletniej tradycji polskiej: do owej daty terminy Sowiety, sowiecki były – komunistów nie licząc – wyłączne. Nie kłóciło się to z duchem języka polskiego od kilku stuleci polszczyzna, mimo fal uzasadnionego lub nieuzasadnionego puryzmu, „czyścicielstwa”, wykazuje wyrazistą skłonność do przejmowania słów obcych dla zawartej w nich barwy stylowej lub kolorytu lokalnego. Na tym tle ustalenie się w Polsce terminów Sowiety, sowiecki, było całkowicie zrozumiałe, tym bardziej, iż komunistom nigdy administracyjnie nie zabraniano stosowania terminów Związek Rad, radziecki. co dawało dostateczny wyraz tradycyjnemu liberalizmowi. Stanisław Westfal, Radziecki, czy sowiecki, <a href="/wiki/Kultura_(miesi%C4%99cznik)" title="Kultura (miesięcznik)">Kultura</a> 1950/07/33-08/34 s.204-209 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://static.kulturaparyska.com/attachments/c7/37/729dd0f622fd864228735e3918c88aedd62dd656.pdf#page=104">wersja zdigitalizowana</a>. </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110907170638/https://poradnia.pwn.pl/lista.php?szukaj=radziecki&kat=18">Opinia Mirosława Bańki na temat przymiotnika „sowiecki” w internetowej poradni językowej Wydawnictwa Naukowego PWN</a>. [dostęp 2010-03-10]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://poradnia.pwn.pl/lista.php?szukaj=radziecki&kat=18">tego adresu</a> (2011-09-07)]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220114193307/http://slovopedia.org.ua/41/53408/272156.html">радянський</a>. slovopedia.org.ua. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovopedia.org.ua/41/53408/272156.html">tego adresu</a> (2022-01-14)].</cite>, Словопедія: Словник синонімів. </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ukrainian_explanatory.academic.ru/167638/%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%82%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9">„совітський”</a>, Український тлумачний словник. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation web">ВалерійВ. Дротенко ВалерійВ., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20141105002004/http://www.ukrainereforms.info/?p=528">Примітки перекладача: «Совєцький», а не «Радянський» Союз</a>, [w:] Як Україна перетворилася на країну з ринковою економікою та демократією [How Ukraine became a market economy and democracy] [online], 2013 [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ukrainereforms.info/?p=528">adresu</a> 2014-11-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%D0%AF%D0%BA+%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%8F+%D0%BD%D0%B0+%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%83+%D0%B7+%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D1%82%D0%B0+%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%96%D1%94%D1%8E+%5BHow+Ukraine+became+a+market+economy+and+democracy%5D&rft.atitle=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D1%96%D1%82%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%87%D0%B0%3A+%C2%AB%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D1%94%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9%C2%BB%2C+%D0%B0+%D0%BD%D0%B5+%C2%AB%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9%C2%BB+%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7&rft.date=2013&rft.aulast=%D0%94%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ukrainereforms.info%2F%3Fp%3D528" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> Dz. U. z 1996 r., Nr 87, poz. 395, Nr 90, poz. 505; z 1999 109 r., poz. 1235, Nr 111, poz. 1300; z 2009 r. Nr 219, poz 1709; z 2011 r. Nr 72, poz. 380. </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> Np. Związek Sowiecki występuje w uzasadnieniu odznaczenia wojskowego opisanego jako Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r., ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Obczyźnie z dnia 1 września 1984 r. dla upamiętnienia walk stoczonych w obronie całości i niepodległości Rzeczypospolitej podczas kampanii wojennej z Niemcami i Związkiem Sowieckim we wrześniu i październiku 1939 r. i nadawany żołnierzom Wojska Polskiego, a także innym osobom, które brały udział w walkach na lądzie, morzu i w powietrzu, oraz tym, którzy wspomagali walczących, Dz. U. z 1992 r., Nr 90, poz. 451 ze zm. </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> Fraza Związek Sowiecki występuje w opisie kryteriów przyznawania <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_Wschodni" title="Krzyż Wschodni">Krzyża Wschodniego</a>, ustanowionego w 2016 r. (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170000008">Dz.U. z 2017 r. poz. 8</a>). </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <a href="/wiki/Richard_Pipes" title="Richard Pipes">Richard Pipes</a>, Rosja bolszewików, Warszawa 2005, s. 399–405. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> Paweł Chmielewski, Marian Wilk: Zarys dziejów ZSRR, s. 64–67. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <cite class="citation book">Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus: Historical Dictionary of Kazakhstan. Lanham: The Scarecrow Press, Inc., 2012, s. 267. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780810867826" title="Specjalna:Książki/9780810867826">ISBN 978-0-8108-6782-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+Kazakhstan&rft.aulast=Kassymova&rft.aufirst=Didar&rft.pub=The+Scarecrow+Press%2C+Inc.&rft.place=Lanham&rft.pages=267&rft.isbn=978-0-8108-6782-6"></cite> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131205101425/http://portalwiedzy.onet.pl/54100,,,,zwiazek_socjalistycznych_republik_radzieckich,haslo.html">WIEM, darmowa encyklopedia</a>. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://portalwiedzy.onet.pl/54100,,,,zwiazek_socjalistycznych_republik_radzieckich,haslo.html">tego adresu</a> (2013-12-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <cite class="citation journal nourl">V.N.V.N. Bandera V.N.V.N., New Economic Policy (NEP) as an Economic Policy, „Journal of Political Economy”, 71 (3), czerwiec 1963, s. 265–279, <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1828984">1828984</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1963-06&rft.atitle=New+Economic+Policy+%28NEP%29+as+an+Economic+Policy&rft.jtitle=Journal+of+Political+Economy&rft.volume=71&rft.edition=3" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> Fitzpatrick, The Russian Revolution, s. 96. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> Vladimir P. Timoshenko, Agricultural Russia and the Wheat Problem. Stanford, CA: Food Research Institute, Stanford University, 1932; s. 86. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> Sheldon L. Richman „War Communism to NEP: The Road from Serfdom.” The Journal of Libertarian Studies V, no. 1 (1981): (4 marca 2009), 93. </li> <li id="cite_note-Gregory,_Paul_R._2004-37">↑ <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-0">a</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-1">b</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-2">c</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-3">d</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-4">e</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-5">f</a> <a href="#cite_ref-Gregory,_Paul_R._2004_37-6">g</a> <cite class="citation book nourl">Paul RP.R. Gregory Paul RP.R., The Political Economy of Stalinism: Evidence from the Soviet Secret Archives, Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 218–220, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521533678" title="Specjalna:Książki/0521533678">ISBN 0-521-53367-8</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/57253629">57253629</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Cambridge&rft.aufirst=Paul+R&rft.aulast=Gregory&rft.date=2004&rft.isbn=0-521-53367-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Political+Economy+of+Stalinism%3A+Evidence+from+the+Soviet+Secret+Archives&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F57253629" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-Service,_Robert_1997-38">↑ <a href="#cite_ref-Service,_Robert_1997_38-0">a</a> <a href="#cite_ref-Service,_Robert_1997_38-1">b</a> Service, Robert (1997). A History of Twentieth-Century Russia. Cambridge, MA: Harvard University Press. s. 124–125. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0674403487" title="Specjalna:Książki/0674403487">ISBN 0-674-40348-7</a>. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <a href="/wiki/Richard_Pipes" title="Richard Pipes">Richard Pipes</a>, Rosja bolszewików, Warszawa 2005, s. 459–460. </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> Leksykon bitew świata, Wyd. Almapress, Warszawa 2004. </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> Tung, William L. (1968). The political institutions of modern China. Springer publishing. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9024705525" title="Specjalna:Książki/9024705525">ISBN 90-247-0552-5</a>, 9789024705528. s. 92. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> Enrique Krauze: Mexico: biography of power: a history of modern Mexico, 1810–1996, s. 418, Harper Collins 1998. </li> <li id="cite_note-pipes517-43"><a href="#cite_ref-pipes517_43-0">↑</a> <cite class="citation book nourl">RichardR. Pipes RichardR., Rosja bolszewików, WładysławW. Jeżewski (tłum.), Warszawa: MAGNUM, 2005, s. 517–518, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389656159" title="Specjalna:Książki/8389656159">ISBN 83-89656-15-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69466391">69466391</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Pipes&rft.date=2005&rft.isbn=83-89656-15-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rosja+bolszewik%C3%B3w&rft.pub=MAGNUM&rft_id=info%3Aoclcnum%2F69466391" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-pipes520-44"><a href="#cite_ref-pipes520_44-0">↑</a> <cite class="citation book nourl">RichardR. Pipes RichardR., Rosja bolszewików, WładysławW. Jeżewski (tłum.), Warszawa: MAGNUM, 2005, s. 520, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389656159" title="Specjalna:Książki/8389656159">ISBN 83-89656-15-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69466391">69466391</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Pipes&rft.date=2005&rft.isbn=83-89656-15-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rosja+bolszewik%C3%B3w&rft.pub=MAGNUM&rft_id=info%3Aoclcnum%2F69466391" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <cite class="citation book nourl">David RD.R. Marples David RD.R., Historia ZSRR od rewolucji do rozpadu, IrenaI. Scharoch, wyd. 2 popr., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2011, s. 109, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788304050525" title="Specjalna:Książki/9788304050525">ISBN 978-83-04-05052-5</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/802168759">802168759</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.edition=2+popr.&rft.aufirst=David+R&rft.aulast=Marples&rft.date=2011&rft.isbn=978-83-04-05052-5&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+ZSRR+od+rewolucji+do+rozpadu&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich&rft_id=info%3Aoclcnum%2F802168759" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> Suny 2006, s. xvii. </li> <li id="cite_note-Janusz_Janicki_1981-47">↑ <a href="#cite_ref-Janusz_Janicki_1981_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-Janusz_Janicki_1981_47-1">b</a> Janusz Janicki Lewacy 1981, Książka i Wiedza s. 90. </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> Lew Trocki, Moje życie s. 567–570. </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> Janusz Janicki Lewacy 1981, Książka i Wiedza s. 91. </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> Janusz Janicki, Lewacy, Książka i Wiedza, 1981, s. 92. </li> <li id="cite_note-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią-51">↑ <a href="#cite_ref-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią_51-0">a</a> <a href="#cite_ref-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią_51-1">b</a> <a href="#cite_ref-Europa._Rozprawa_historyka_z_historią_51-2">c</a> <cite class="citation book">Norman Davies: Europa. Rozprawa historyka z historią. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1999, s. 1017–1026. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370068839" title="Specjalna:Książki/8370068839">ISBN 83-7006-883-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europa.+Rozprawa+historyka+z+histori%C4%85&rft.aulast=Davies&rft.aufirst=Norman&rft.pub=Wydawnictwo+Znak&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=1017%E2%80%931026&rft.isbn=83-7006-883-9"></cite> </li> <li id="cite_note-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90.-52">↑ <a href="#cite_ref-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90._52-0">a</a> <a href="#cite_ref-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90._52-1">b</a> <a href="#cite_ref-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90._52-2">c</a> <a href="#cite_ref-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90._52-3">d</a> <a href="#cite_ref-Historia_świata_od_roku_1917_do_lat_90._52-4">e</a> <cite class="citation book">Paul Johnson: Historia świata od roku 1917 do lat 90. Londyn: Puls Publications Ltd., 1992, s. 356, 363, 370, 403–405. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0907587798" title="Specjalna:Książki/0907587798">ISBN 0-907587-79-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+%C5%9Bwiata+od+roku+1917+do+lat+90&rft.aulast=Johnson&rft.aufirst=Paul&rft.pub=Puls+Publications+Ltd.&rft.place=Londyn&rft.pages=356%2C+363%2C+370%2C+403%E2%80%93405&rft.isbn=0-907587-79-8"></cite> </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <cite class="citation book">Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji. Wyd. Kindle. Magnum, 2008, s. loc. 211-14. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788389656384" title="Specjalna:Książki/9788389656384">ISBN 978-83-89656-38-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Szepty.+%C5%BBycie+w+stalinowskiej+Rosji&rft.edition=Kindle&rft.pub=Magnum&rft.pages=loc.+211-14&rft.isbn=978-83-89656-38-4"></cite> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> Sven Anders Hedin, Folke Bergman (1944). History of the expedition in Asia, 1927-1935, Part 3. Stockholm: Göteborg, Elanders boktryckeri aktiebolag. s. 113–115. </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> Great Britain. Foreign Office (1997). British documents on foreign affairs--reports and papers from the Foreign Office confidential print: From 1940 through 1945. Asia, Part 3. University Publications of America. s. 401. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1556556748" title="Specjalna:Książki/1556556748">ISBN 1-55655-674-8</a>. Retrieved 2010-10-28. </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> „Historia świata od roku 1917 do lat 90.”. </li> <li id="cite_note-Norman_Davies_1999-57">↑ <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-0">a</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-1">b</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-2">c</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-3">d</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-4">e</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-5">f</a> <a href="#cite_ref-Norman_Davies_1999_57-6">g</a> <cite class="citation book nourl">NormanN. Davies NormanN., Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków: Wydawnictwo Znak, 1999, s. 1017–1026, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370068839" title="Specjalna:Książki/8370068839">ISBN 83-7006-883-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/45745212">45745212</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.aufirst=Norman&rft.aulast=Davies&rft.date=1999&rft.isbn=83-7006-883-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Europa.+Rozprawa+historyka+z+histori%C4%85&rft.pub=Wydawnictwo+Znak&rft_id=info%3Aoclcnum%2F45745212" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Czarna Księga Komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania”. </li> <li id="cite_note-countrystudies.us-59">↑ <a href="#cite_ref-countrystudies.us_59-0">a</a> <a href="#cite_ref-countrystudies.us_59-1">b</a> <a href="#cite_ref-countrystudies.us_59-2">c</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://countrystudies.us/russia/12.htm">„Reconstruction and Cold War”. Library of Congress</a>. </li> <li id="cite_note-Wheatcroft,_S.G._1986-60">↑ <a href="#cite_ref-Wheatcroft,_S.G._1986_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-Wheatcroft,_S.G._1986_60-1">b</a> Wheatcroft, S.G.; Davies, R.W.; Cooper, J.M. (1986). Soviet Industrialization Reconsidered: Some Preliminary Conclusions about Economic Development between 1926 and 1941 39 (2). Economic History Review. s. 30–32. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780719046001" title="Specjalna:Książki/9780719046001">ISBN 978-0-7190-4600-1</a>. </li> <li id="cite_note-Warszawa_2007-61">↑ <a href="#cite_ref-Warszawa_2007_61-0">a</a> <a href="#cite_ref-Warszawa_2007_61-1">b</a> <a href="#cite_ref-Warszawa_2007_61-2">c</a> Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Wydawnictwo Bellona, 2007, s. 322–323 (tom 2). <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301151751" title="Specjalna:Książki/9788301151751">ISBN 978-83-01-15175-1</a>. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <cite class="citation book">Laurence Rees: Hitler i Stalin Wojna Stulecia. Warszawa: Prószyński, 1999, s. 27. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8374691832" title="Specjalna:Książki/8374691832">ISBN 83-7469-183-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler+i+Stalin+Wojna+Stulecia&rft.aulast=Rees&rft.aufirst=Laurence&rft.date=1999&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski&rft.place=Warszawa&rft.pages=27&rft.isbn=83-7469-183-2"></cite> </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <cite class="citation book">Laurence Rees: Hitler i Stalin Wojna Stulecia. Warszawa: Prószyński, 1999, s. 29. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8374691832" title="Specjalna:Książki/8374691832">ISBN 83-7469-183-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler+i+Stalin+Wojna+Stulecia&rft.aulast=Rees&rft.aufirst=Laurence&rft.date=1999&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski&rft.place=Warszawa&rft.pages=29&rft.isbn=83-7469-183-2"></cite> </li> <li id="cite_note-ReferenceB-64">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceB_64-0">a</a> <a href="#cite_ref-ReferenceB_64-1">b</a> H.P. Willmott, R. Cross, C. Messenger, Andra världskriget, s. 98. </li> <li id="cite_note-ReferenceC-65">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceC_65-0">a</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_65-1">b</a> Encyklopedia II wojny światowej nr 10..., s. 174. </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Mark_So%C5%82onin" title="Mark Sołonin">Mark Sołonin</a>: 23 czerwca Dzień M. Poznań: Rebis, 2008, s. 413.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=23+czerwca+Dzie%C5%84+M&rft.au=%5B%5BMark+So%C5%82onin%5D%5D&rft.pub=Rebis&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=413"></cite> </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stosunki-miedzynarodowe.pl/teksty-zrodlowe/przemowienia/1135-przemowienie-radiowe-jozefa-stalina-po-napasci-niemiec-na-zsrr-3-lipca-1941-r">Józef Stalin – przemówienie radiowe po napaści Niemiec na ZSRR – 3 lipca 1941 roku</a>. </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite class="citation book">Laurence Rees: Hitler i Stalin Wojna Stulecia. Warszawa: Prószyński, 1999, s. 106. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8374691832" title="Specjalna:Książki/8374691832">ISBN 83-7469-183-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler+i+Stalin+Wojna+Stulecia&rft.aulast=Rees&rft.aufirst=Laurence&rft.date=1999&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski&rft.place=Warszawa&rft.pages=106&rft.isbn=83-7469-183-2"></cite> </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Encyklopedia II wojny światowej nr 10..., s. 173. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> Encyklopedia II wojny światowej nr 10..., s. 175–176. </li> <li id="cite_note-autonazwa2-71"><a href="#cite_ref-autonazwa2_71-0">↑</a> Encyklopedia II wojny światowej nr 10..., s. 180. </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> Encyklopedia II wojny światowej nr 10..., s. 180. </li> <li id="cite_note-Zapomniani46-73"><a href="#cite_ref-Zapomniani46_73-0">↑</a> <cite class="citation book">Jarosław W. Gdański: Zapomniani żołnierze Hitlera. Warszawa: Wydawnictwo De Facto, 2005, s. 46. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389667320" title="Specjalna:Książki/8389667320">ISBN 83-89667-32-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zapomniani+%C5%BCo%C5%82nierze+Hitlera&rft.aulast=Gda%C5%84ski&rft.aufirst=Jaros%C5%82aw+W.&rft.pub=Wydawnictwo+De+Facto&rft.place=Warszawa&rft.pages=46&rft.isbn=8389667320"></cite> </li> <li id="cite_note-Wojna_stulecia57-74"><a href="#cite_ref-Wojna_stulecia57_74-0">↑</a> <cite class="citation book">Laurence Rees: Hitler i Stalin. Wojna stulecia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, s. 57. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8374691832" title="Specjalna:Książki/8374691832">ISBN 83-7469-183-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler+i+Stalin.+Wojna+stulecia&rft.aulast=Rees&rft.aufirst=Laurence&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski+i+S-ka&rft.place=Warszawa&rft.pages=57&rft.isbn=83-7469-183-2"></cite> </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <cite class="citation book">Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1961, s. 96.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zbrodnie+Wehrmachtu+na+je%C5%84cach+wojennych+w+II+wojnie+%C5%9Bwiatowej&rft.aulast=Datner&rft.aufirst=Szymon&rft.pub=Wydawnictwo+MON&rft.place=Warszawa&rft.pages=96"></cite> </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <cite class="citation book">Geoffrey P. Megargee: Front Wschodni 1941. Wojna na wyniszczenie. Warszawa: Świat Książki, 2009, s. 73. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324712304" title="Specjalna:Książki/9788324712304">ISBN 978-83-247-1230-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Front+Wschodni+1941.+Wojna+na+wyniszczenie&rft.aulast=Megargee&rft.aufirst=Geoffrey+P.&rft.pub=%C5%9Awiat+Ksi%C4%85%C5%BCki&rft.place=Warszawa&rft.pages=73&rft.isbn=978-83-247-1230-4"></cite> </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <cite class="citation book">Szymon Datner: op.cit. s. 98.</cite> </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <cite class="citation book">Jarosław W. Gdański: op.cit. s. 43.</cite> </li> <li id="cite_note-Archipelag-79"><a href="#cite_ref-Archipelag_79-0">↑</a> <cite class="citation book">Aleksander Sołżenicyn: Archipelag Gułag. T. I. Warszawa: Nowe Wydawnictwo Polskie, 1991, s. 224–228. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385135006" title="Specjalna:Książki/8385135006">ISBN 83-85135-00-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Archipelag+Gu%C5%82ag&rft.aulast=So%C5%82%C5%BCenicyn&rft.aufirst=Aleksander&rft.pub=Nowe+Wydawnictwo+Polskie&rft.place=Warszawa&rft.pages=224%E2%80%93228&rft.isbn=83-85135-00-6"></cite> </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wwii-soldat.narod.ru/GALER/ARTICLES/p.htm">Парамонова Александра Сергеевна</a>, w: Галерея ветеранов. Биографии участников войны, Международный Объединенный Биографический Центр. </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> P.L. Bobylev (1985). „Великая Отечественная война.” Вопросы и ответы. [„Great Patriotic War”; questions and answers]. Moscow: Politizdat. </li> <li id="cite_note-sokolow1-82">↑ <a href="#cite_ref-sokolow1_82-0">a</a> <a href="#cite_ref-sokolow1_82-1">b</a> <cite class="citation web">Борис Соколов: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://grani.ru/War/m.71864.html">Второй фронт или первый?</a>. Grani.ru, 2004.</cite> </li> <li id="cite_note-sokolow2-83">↑ <a href="#cite_ref-sokolow2_83-0">a</a> <a href="#cite_ref-sokolow2_83-1">b</a> <cite class="citation web">Igor T. Miecik, Borys Sokołow: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160608214210/http://historia.newsweek.pl:80/wielka-wojna-ojczyzniana-we-wspolczesnej-rosji-ii-wojna-swiatowa-historia-zsrr-alianci-newsweek-pl,artykuly,341979,1,2.html">Wielka wojna mitów, czyli jak ZSRR ukrywało prawdę o II wojnie światowej</a>. Newsweek, 2014.</cite> </li> <li id="cite_note-autonazwa1-84"><a href="#cite_ref-autonazwa1_84-0">↑</a> <cite class="citation book">Vadim Erlikman: Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. 2004. Note: Estimates for Soviet World War II casualties vary between sources. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/5931651071" title="Specjalna:Książki/5931651071">ISBN 5-93165-107-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Poteri+narodonaseleniia+v+XX+veke%3A+spravochnik&rft.aulast=Erlikman&rft.aufirst=Vadim&rft.isbn=5-93165-107-1"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> Liczbę tę jako najmniejszą możliwą podaje Andrzej Witkowicz w: Wokół terroru białego i czerwonego 1917–1923. (Warszawa: Biblioteka Le Monde diplomatique, Książka i Prasa, 2008, s. 476). </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> Schmitz, David F. (1999). „Cold War (1945–91): Causes [entire chapter]”. In Whiteclay Chambers, John. The Oxford Companion to American Military History. Oxford University Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0195071980" title="Specjalna:Książki/0195071980">ISBN 0-19-507198-0</a>. </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Cook 2001, s. 17. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> Grenville 2005, s. 370–371. </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Van Dijk, Ruud, Encyclopedia of the Cold War, Volume 1, s. 200. Taylor & Francis, 2008. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415975158" title="Specjalna:Książki/0415975158">ISBN 0-415-97515-8</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFWettig200896–100-90"><a href="#cite_ref-CITEREFWettig200896–100_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFWettig2008">Wettig 2008 ↓</a>, s. 96–100. </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> Roht-Arriaza 1995, s. 83. </li> <li id="cite_note-abr-92"><a href="#cite_ref-abr_92-0">↑</a> <cite class="citation book">Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 155. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788305135979" title="Specjalna:Książki/9788305135979">ISBN 978-83-05-13597-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+wsp%C3%B3%C5%82czesnego+Iranu&rft.aulast=Abrahamian&rft.aufirst=Ervand&rft.date=2008&rft.pub=Ksi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza&rft.place=Warszawa&rft.pages=155&rft.isbn=9788305135979"></cite> </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> Wettig 2008, s. 86. </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> Patterson 1997, s. 132. </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> Zbigniew Marcin Kowalewski Jugosławia między Stalinem a rewolucją <a href="/wiki/Le_Monde_diplomatique" title="Le Monde diplomatique">Le Monde diplomatique</a> – Edycja polska, lipiec 2013. </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> Jerzy Woydyłło Tito jakiego nie znamy, 1992, „Rozdział XVII: Trudna próba”. </li> <li id="cite_note-ReferenceA-97"><a href="#cite_ref-ReferenceA_97-0">↑</a> LaFeber 1993, s. 194–197. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> Gaddis 2005, s. 39. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> Burkitt, Laurie; Scobell, Andrew; Wortzel, Larry M. (lipiec 2003). The lessons of history: The Chinese people’s Liberation Army at 75. Strategic Studies Institute. s. 340–341. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1584871261" title="Specjalna:Książki/1584871261">ISBN 1-58487-126-1</a>. </li> <li id="cite_note-pacepa-100"><a href="#cite_ref-pacepa_100-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Ion_Pacepa" title="Ion Pacepa">Ion Mihai Pacepa</a>, Ronald J. Rychlak: Dezinformacja: Były szef wywiadu ujawnia metody dławienia wolności, zwalczania religii i wspierania terroryzmu. Gliwice: <a href="/wiki/Grupa_Wydawnicza_Helion" title="Grupa Wydawnicza Helion">Grupa Wydawnicza Helion</a>, 2015, s. 27. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788328310728" title="Specjalna:Książki/9788328310728">ISBN 978-83-283-1072-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dezinformacja%3A+By%C5%82y+szef+wywiadu+ujawnia+metody+d%C5%82awienia+wolno%C5%9Bci%2C+zwalczania+religii+i+wspierania+terroryzmu&rft.au=Ion+Mihai+Pacepa&rft.date=2015&rft.pub=%5B%5BGrupa+Wydawnicza+Helion%5D%5D&rft.place=Gliwice&rft.pages=27&rft.isbn=9788328310728"></cite> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> Jonathan Brent, Vladimir Naumov, Stalin’s Last Crime: The Plot Against the Jewish Doctors, 1948–1953, HarperCollins, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/006019524X" title="Specjalna:Książki/006019524X">ISBN 0-06-019524-X</a>. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> Николай Добрюха, Как убивали Сталина, Аргументы и факты, nr 51, 21 grudnia 2005 r. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gazeta.aif.ru/online/aif/1312/42_01">dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-10, 21:12</a>. </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> Николай Добрюха, Как убивали Сталина, Аргументы и факты, nr 52, 28 grudnia 2005 r. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gazeta.aif.ru/online/aif/1313/36_01">dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-10, 21:12</a>. </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> Николай Добрюха, Как убивали Сталина, Комсомольская правда, 19 grudnia 2007 r. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://msk.kp.ru/daily/24021/89579/">dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-10, 21:12</a> (jw.). </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> Николай Добрюха, Сталина все-таки отравили?, Комсомольская правда, 21 grudnia 2007 r. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://saratov.kp.ru/daily/24022/90245/">dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-10, 21:12</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003245-106"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003245_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 245. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003246-107"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003246_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 246. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003247-108"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003247_108-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 247. </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> Khrushchev 2006, s. 184. </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> Tompson 1995, s. 121. </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> Tompson 1995, s. 123. </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> Tompson 1995, s. 174. </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> Fursenko 2006, s. 15–17. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003264-114"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003264_114-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 264. </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> Tompson 1995, s. 142. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> Tompson 1995, s. 141. </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> <cite class="citation book">David Marples: Historia ZSRR. Wrocław: 2006, s. 212. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304047799" title="Specjalna:Książki/8304047799">ISBN 83-04-04779-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+ZSRR&rft.aulast=Marples&rft.aufirst=David&rft.date=2006&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=212&rft.isbn=83-04-04779-9"></cite> </li> <li id="cite_note-Taubman_2003,_s._286–291-118">↑ <a href="#cite_ref-Taubman_2003,_s._286–291_118-0">a</a> <a href="#cite_ref-Taubman_2003,_s._286–291_118-1">b</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 286–291. </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> Tompson 1995, s. 176–183. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003275-120"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003275_120-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 275. </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> Zubok 2007, s. 175. </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> Zubok 2007, s. 172. </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> Medvedev & Medvedev 1978, s. 41–42. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> Tompson 1995, s. 198–199. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> Tompson 1995, s. 166–168. </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> Fursenko 2006, s. 122. </li> <li id="cite_note-Tompson_1995,_s._168–170-127">↑ <a href="#cite_ref-Tompson_1995,_s._168–170_127-0">a</a> <a href="#cite_ref-Tompson_1995,_s._168–170_127-1">b</a> Tompson 1995, s. 168–170. </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> Fursenko 2006, s. 123–124. </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> Tompson 1995, s. 145–147. </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> Tompson 1995, s. 189. </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> Farber, Samuel (2006). The Origins of the Cuban Revolution Reconsidered. Chapel Hill: University of North Carolina Press. s. 149. </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nsarchive.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB400/docs/Interview%20with%20Alekseev.pdf">Alexeyev, Alexandr. „Interview” (PDF).</a> </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> Tompson 1995, s. 233–235. </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> National Research Council Committee on Antarctic Policy and Science, s. 33. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003336-135"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003336_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 336. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003336–337-136"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003336–337_136-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 336–337. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> Whitman 1971. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003338-138"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003338_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 338. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003391-139"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003391_139-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 391. </li> <li id="cite_note-CITEREFTaubman2003392-140"><a href="#cite_ref-CITEREFTaubman2003392_140-0">↑</a> <a href="#CITEREFTaubman2003">Taubman 2003 ↓</a>, s. 392. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> Zubok 2007, s. 137. </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> Elez Biberaj, Albania and China (Boulder: Westview Press, 1986), s. 27. </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> Byrd, Peter (2003). „Cold War (entire chapter)”. In McLean, Iain; McMillan, Alistair. The concise Oxford dictionary of politics. Oxford University Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0192802763" title="Specjalna:Książki/0192802763">ISBN 0-19-280276-3</a>. R. </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> Lackey, s. 49. </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/october/4/newsid_2685000/2685115.stm">„Sputnik satellite blasts into space”. BBC News.</a> </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.airspacemag.com/space-exploration/To-Boldly-Go.html">Klesius, Michael (19 grudnia, 2008). „To Boldly Go”. Air & Space.</a> </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> Dowty 1989, s. 114. </li> <li id="cite_note-148"><a href="#cite_ref-148">↑</a> Harrison 2003, s. 99. </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">↑</a> Dowty 1989, s. 122. </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">↑</a> Gaddis 2005, s. 114. </li> <li id="cite_note-151"><a href="#cite_ref-151">↑</a> Pearson 1998, s. 75. </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> Taubman 2006, s. 289–290. </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> Hanson 2006, s. 292. </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> Hanson 2006, s. 296–299. </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> Service 2009, s. 378. </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> Bacon & Sandle 2002, s. 10. </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">↑</a> Brown 2009, s. 403. </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> Brown 2009, s. 402. </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">↑</a> Service 2009, s. 385. </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> Oliver & Aldcroft 2007, s. 276. </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> Service 2009, s. 386. </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">↑</a> Service 2009, s. 389. </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> Service 2009, s. 402. </li> <li id="cite_note-164"><a href="#cite_ref-164">↑</a> Service 2009, s. 407. </li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">↑</a> Bacon & Sandle 2002, s. 48. </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> Service 2009, s. 423. </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> Service 2009, s. 397. </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">↑</a> Bacon & Sandle 2002, s. 40, 45. </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> Bacon & Sandle 2002, s. 1–2. </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://newsland.com/news/detail/id/602062/">ютуба, любитель (17 grudnia 2010). „30 лет назад умер Алексей Косыгин”</a>. </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> Oliver & Aldcroft 2007, s. 275. </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> Bacon & Sandle 2002, s. 90. </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> McCauley 2008, s. 75. </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> McCauley 2008, s. 76. </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> McCauley 2008, s. 77. </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> Herd & Moroney 2003, s. 5. </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> McCauley 2008, s. </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> Kornberg & Faust 2005, s. 104. </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> Kornberg & Faust 2005, s. 105. </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> <cite class="citation book">David Marples: Historia ZSRR. Wrocław: 2006, s. 271. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304047799" title="Specjalna:Książki/8304047799">ISBN 83-04-04779-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+ZSRR&rft.aulast=Marples&rft.aufirst=David&rft.date=2006&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=271&rft.isbn=83-04-04779-9"></cite> </li> <li id="cite_note-Brown_2006,_s._316-181">↑ <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._316_181-0">a</a> <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._316_181-1">b</a> Brown 2006, s. 316. </li> <li id="cite_note-Brown_2006,_s._317-182">↑ <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._317_182-0">a</a> <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._317_182-1">b</a> <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._317_182-2">c</a> Brown 2006, s. 317. </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <cite class="citation book">David Marples: Historia ZSRR. Wrocław: 2006, s. 278. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304047799" title="Specjalna:Książki/8304047799">ISBN 83-04-04779-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+ZSRR&rft.aulast=Marples&rft.aufirst=David&rft.date=2006&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=278&rft.isbn=83-04-04779-9"></cite> </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> Brown 2006, s. 317–318. </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> Brown 2006, s. 319. </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> Brown 2006, s. 319–320. </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> Brown 2006, s. 320. </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> Brown 2006, s. 322. </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> Brown 2006, s. 323. </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> Brown 2006, s. 325. </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> Brown 2006, s. 326. </li> <li id="cite_note-Brown_2006,_s._327-192">↑ <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._327_192-0">a</a> <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._327_192-1">b</a> <a href="#cite_ref-Brown_2006,_s._327_192-2">c</a> Brown 2006, s. 327. </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> Brown 2006, s. 327–328. </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> Włodzimierz Marciniak, Rozgrabione imperium: upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2001, s. 68. </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> Brown 2006, s. 329. </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> Brown 2006, s. 344–349. </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> Brown 2006, s. 349. </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">↑</a> <cite class="citation book">David Marples: Historia ZSRR. Wrocław: 2006, s. 323. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304047799" title="Specjalna:Książki/8304047799">ISBN 83-04-04779-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+ZSRR&rft.aulast=Marples&rft.aufirst=David&rft.date=2006&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=323&rft.isbn=83-04-04779-9"></cite> </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> Stan na rok 1990. </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">↑</a> Chruszczow, Nikita S, [w:] (red.) Kaczorowski Bartłomiej, Encyklopedia Popularna PWN, wydanie 32, wyd. naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 147. </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> Chruszczow Nikita, [w:] (red.) Krystyna Donabidowicz i Elżbieta Spadzińska–Żak, Słownik historii Polski i świata, wyd. Videograf II, Katowice 2000/2001, s. 423. </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> Chruszczow, Nikita S, [w:] (red.) Jacek Fronczak, Encyklopedia historii świata dla całej rodziny, wyd. Readr’s Digest, Warszawa 2001, s. 101. </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> Sakwa, Richard. Soviet Politics in Perspective. 2nd ed. London – N.Y.: Routledge, 1998. </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">↑</a> Law, David A. (1975). Russian Civilization. Ardent Media. s. 193–194. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780842205290" title="Specjalna:Książki/9780842205290">ISBN 978-0-8422-0529-0</a>. </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> <cite class="citation book nourl">IlyaI. Zemtsov IlyaI., Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika, New Brunswick, N.J., U.S.A.: Transaction Publishers, 1989, s. 325, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780887382604" title="Specjalna:Książki/9780887382604">ISBN 978-0-88738-260-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/18105747">18105747</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=New+Brunswick%2C+N.J.%2C+U.S.A.&rft.aufirst=Ilya&rft.aulast=Zemtsov&rft.date=1989&rft.isbn=978-0-88738-260-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Chernenko%3A+The+Last+Bolshevik%3A+The+Soviet+Union+on+the+Eve+of+Perestroika&rft.pub=Transaction+Publishers&rft_id=info%3Aoclcnum%2F18105747" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> Knight, Amy (1995). Beria: Stalin’s First Lieutenant. Princeton University Press. s. 5. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0691010935" title="Specjalna:Książki/0691010935">ISBN 0-691-01093-5</a>. </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">↑</a> <cite class="citation book nourl">Jerry F.J.F. Hough Jerry F.J.F., How the Soviet Union is Governed, MerleM. Fainsod, MerleM. Fainsod, Cambridge: Harvard University Press, 1979, s. 486, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0674410300" title="Specjalna:Książki/0674410300">ISBN 0-674-41030-0</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/4504691">4504691</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Cambridge&rft.aufirst=Jerry+F.&rft.aulast=Hough&rft.date=1979&rft.isbn=0674410300&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=How+the+Soviet+Union+is+Governed&rft.pub=Harvard+University+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F4504691" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">↑</a> Service, Robert (2009). History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century. Penguin Books Ltd. s. 378. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0141037970" title="Specjalna:Książki/0141037970">ISBN 0-14-103797-0</a>. </li> <li id="cite_note-209"><a href="#cite_ref-209">↑</a> Конститутион оф тхе Руссиян Федератион: витх комментариес анд интерпретатион. Brunswick Publishing Corp. 1994. s. 82. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1556181426" title="Specjalna:Książki/1556181426">ISBN 1-55618-142-6</a>. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <cite class="citation book nourl">AtsushiA. Ōgushi AtsushiA., The Demise of the Soviet Communist Party, London: Routledge, 2008, s. 31–32, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415434394" title="Specjalna:Książki/0415434394">ISBN 0-415-43439-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/144769250">144769250</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=London&rft.aufirst=Atsushi&rft.aulast=%C5%8Cgushi&rft.date=2008&rft.isbn=0-415-43439-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Demise+of+the+Soviet+Communist+Party&rft.pub=Routledge&rft_id=info%3Aoclcnum%2F144769250" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> Taras, Ray (1989). Leadership change in Communist states. Routledge. s. 132. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0044452772" title="Specjalna:Książki/0044452772">ISBN 0-04-445277-2</a>. </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> F. Triska, Jan; Slusser, Robert M. (1962). The Theory, Law, and Policy of Soviet Treaties. Stanford University Press. s. 63–64. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0804701229" title="Specjalna:Książki/0804701229">ISBN 0-8047-0122-9</a>. </li> <li id="cite_note-213"><a href="#cite_ref-213">↑</a> Deb, Kalipada (1996). Soviet Union to Commonwealth: Transformation and Challenges. M.D. Publications Pvt. Ltd. s. 81. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8185880956" title="Specjalna:Książki/8185880956">ISBN 81-85880-95-6</a>. </li> <li id="cite_note-Benson,_Shirley_2001-214">↑ <a href="#cite_ref-Benson,_Shirley_2001_214-0">a</a> <a href="#cite_ref-Benson,_Shirley_2001_214-1">b</a> Benson, Shirley (2001). Nikita Khrushchev and the Creation of a Superpower. Penn State University Press. s. XIV. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0271021705" title="Specjalna:Książki/0271021705">ISBN 0-271-02170-5</a>. </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">↑</a> The Communist World. Ardent Media. 2001. s. 441. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0271021705" title="Specjalna:Książki/0271021705">ISBN 0-271-02170-5</a>. </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> Joseph Marie Feldbrugge, Ferdinand (1993). Russian Law: The End of the Soviet System and the Role of Law. Martinus Nijhoff Publishers. s. 205. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0792323580" title="Specjalna:Książki/0792323580">ISBN 0-7923-2358-0</a>. </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> White, Stephen; J. Gill, Graeme; Slider, Darrell (1993). The Politics of Transition: Shaping a post-Soviet Future. Cambridge University Press. s. 108. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521446341" title="Specjalna:Książki/9780521446341">ISBN 978-0-521-44634-1</a>. </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">↑</a> „The Soviet Polity in the Modern Era”. Great Russian Encyclopedia (Bol’shaya Rossiyskaya Enciklopediya Publisher) 1: 742. 2005. </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">↑</a> P. Hoffmann, Erik; Laird, Robin Frederick (1984). The Soviet Polity in the Modern Era. Transaction Publishers. s. 315–319. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0202241653" title="Specjalna:Książki/0202241653">ISBN 0-202-24165-3</a>. </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">↑</a> P. Hoffmann, Erik; Laird, Robin Frederick (1984). The Soviet Polity in the Modern Era. Transaction Publishers. s. 313–315. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0202241653" title="Specjalna:Książki/0202241653">ISBN 0-202-24165-3</a>. </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">↑</a> <cite class="citation book nourl">RichardR. Sakwa RichardR., Soviet Politics in Perspective, London ; New York: Routledge, 1998, s. 106, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415071534" title="Specjalna:Książki/0415071534">ISBN 0-415-07153-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/50295867">50295867</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=London+%3B+New+York&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Sakwa&rft.date=1998&rft.isbn=0-415-07153-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Soviet+Politics+in+Perspective&rft.pub=Routledge&rft_id=info%3Aoclcnum%2F50295867" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-222"><a href="#cite_ref-222">↑</a> Kucherov, Samuel (1970). The Organs of Soviet Administration of Justice: Their History and Operation. Brill Archive Publishers. s. 31. </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <cite class="citation book nourl">SteveS. Phillips SteveS., Lenin and the Russian Revolution, Oxford: Heinemann, 2000, s. 71, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780435327194" title="Specjalna:Książki/9780435327194">ISBN 978-0-435-32719-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/44932992">44932992</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Oxford&rft.aufirst=Steve&rft.aulast=Phillips&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-435-32719-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Lenin+and+the+Russian+Revolution&rft.pub=Heinemann&rft_id=info%3Aoclcnum%2F44932992" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-224"><a href="#cite_ref-224">↑</a> Encyclopædia Britannica (2005). Union of Soviet Socialist Republics. Encyclopædia Britannica, Inc. s. 1014. </li> <li id="cite_note-225"><a href="#cite_ref-225">↑</a> Service, Robert (2009). History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century. Penguin Books Ltd. s. 379. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0141037970" title="Specjalna:Książki/0141037970">ISBN 0-14-103797-0</a>. </li> <li id="cite_note-Khrushchev,_Nikita_2007-226">↑ <a href="#cite_ref-Khrushchev,_Nikita_2007_226-0">a</a> <a href="#cite_ref-Khrushchev,_Nikita_2007_226-1">b</a> Khrushchev, Nikita (2007). Memoirs of Nikita Khrushchev, Volume 3: Statesman. Pennsylvania State University Press. s. 674. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780271029351" title="Specjalna:Książki/9780271029351">ISBN 978-0-271-02935-1</a>. </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://countrystudies.us/russia/18.htm">„Gorbachev’s Reform Dilemma”. Library of Congress Country Studies</a>. </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> Polmar, Norman (1991). The Naval Institute Guide to the Soviet. United States Naval Institute. s. 1. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0870212419" title="Specjalna:Książki/0870212419">ISBN 0-87021-241-9</a>. </li> <li id="cite_note-229"><a href="#cite_ref-229">↑</a> McCauley, Martin (2007). The Rise and Fall of the Soviet Union. Pearson Education. s. 490. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0582784654" title="Specjalna:Książki/0582784654">ISBN 0-582-78465-4</a>. </li> <li id="cite_note-230"><a href="#cite_ref-230">↑</a> Vincent Daniels, Robert (1993). A Documentary History of Communism in Russia: From Lenin to Gorbachev. University Press of New England (UPNE). s. 388. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0874516161" title="Specjalna:Książki/0874516161">ISBN 0-87451-616-1</a>. </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> Encyclopædia Britannica. „Inquisitorial procedure (law) – Britannica Online Encyclopedia”. Encyclopædia Britannica. </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">↑</a> <cite class="citation book">Christopher Andrew, Wasilij Mitrokhin: <a href="/wiki/Archiwum_Mitrochina" title="Archiwum Mitrochina">Archiwum Mitrochina</a>. Muza S.A., 2001. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8372006512" title="Specjalna:Książki/8372006512">ISBN 83-7200-651-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%5B%5BArchiwum+Mitrochina%5D%5D&rft.au=Christopher+Andrew%2C+Wasilij+Mitrokhin&rft.pub=Muza+S.A.&rft.isbn=83-7200-651-2"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-judt-233">↑ <a href="#cite_ref-judt_233-0">a</a> <a href="#cite_ref-judt_233-1">b</a> <cite class="citation book">Tony Judt: Historia niedokończona. Francuscy intelektualiści 1944–1956. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788362467914" title="Specjalna:Książki/9788362467914">ISBN 978-83-62467-91-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+niedoko%C5%84czona.+Francuscy+intelektuali%C5%9Bci+1944%E2%80%931956&rft.au=Tony+Judt&rft.pub=Wydawnictwo+Krytyki+Politycznej&rft.isbn=9788362467914"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-gjmm-234">↑ <a href="#cite_ref-gjmm_234-0">a</a> <a href="#cite_ref-gjmm_234-1">b</a> <a href="#cite_ref-gjmm_234-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/south_east/7742330.stm">Ukraine honour for Welsh reporter</a>. BBC, 2008.</cite> </li> <li id="cite_note-235"><a href="#cite_ref-235">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/ebooks/17350">The Practice and Theory of Bolshevism</a>. 1920.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Practice+and+Theory+of+Bolshevism&rft.au=%5B%5BBertrand+Russell%5D%5D&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gutenberg.org%2Febooks%2F17350"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-236"><a href="#cite_ref-236">↑</a> <cite class="citation book">André Gide: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stalin.tv/gide/gide.html">Powrót z ZSRR</a>. Biblioteka Polska, 1937.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Powr%C3%B3t+z+ZSRR&rft.au=Andr%C3%A9+Gide&rft.pub=Biblioteka+Polska&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.stalin.tv%2Fgide%2Fgide.html"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-237"><a href="#cite_ref-237">↑</a> Mark Harrison (18 July 2002). Accounting for War: Soviet Production, Employment, and the Defence Burden, 1940–1945. Cambridge University Press. s. 167. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521894241" title="Specjalna:Książki/9780521894241">ISBN 978-0-521-89424-1</a>. </li> <li id="cite_note-238"><a href="#cite_ref-238">↑</a> Geoffrey A. Hosking (2001). Russia and the Russians: a history. Harvard University Press. s. 469. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780674004733" title="Specjalna:Książki/9780674004733">ISBN 978-0-674-00473-3</a>. </li> <li id="cite_note-239"><a href="#cite_ref-239">↑</a> Geoffrey A. Hosking (2006). Rulers and victims: the Russians in the Soviet Union. Harvard University Press. s. 242. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780674021785" title="Specjalna:Książki/9780674021785">ISBN 978-0-674-02178-5</a>. </li> <li id="cite_note-240"><a href="#cite_ref-240">↑</a> Большая советская энциклопедия s. 15. </li> <li id="cite_note-ah0102-241"><a href="#cite_ref-ah0102_241-0">↑</a> <cite class="citation journal">Andrzej Poczobut. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wyborcza.pl/alehistoria/1,150661,19559461,wielka-rosyjska-rewolucja-seksualna.html">Wielka rosyjska rewolucja seksualna</a>. „Ale Historia”. 5/2016 (211), s. 8–10, 2016-02-01. Agora SA. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Wielka+rosyjska+rewolucja+seksualna&rft.jtitle=Ale+Historia&rft.date=2016-02-01&rft.volume=5%2F2016+%28211%29&rft.au=Andrzej+Poczobut&rft.pages=8%E2%80%9310&rft_id=http%3A%2F%2Fwyborcza.pl%2Falehistoria%2F1%2C150661%2C19559461%2Cwielka-rosyjska-rewolucja-seksualna.html">  </li> <li id="cite_note-242"><a href="#cite_ref-242">↑</a> Lane 1992, s. 353. </li> <li id="cite_note-243"><a href="#cite_ref-243">↑</a> Dinkel, R.H. The Seeming Paradox of Increasing Mortality in a Highly Industrialized Nation: the Example of the Soviet Union: 1985. </li> <li id="cite_note-244"><a href="#cite_ref-244">↑</a> Dinkel, R.H. (1990). The Seeming Paradox of Increasing Mortality in a Highly Industrialized Nation: the Example of the Soviet Union. s. 155–177. </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> Lane 1992, s. 352–353. </li> <li id="cite_note-246"><a href="#cite_ref-246">↑</a> Pejovich, Svetozar (1990). The Economics of Property Rights: Towards a Theory of Comparative Systems. Springer Science+Business Media. s. 130. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780792308782" title="Specjalna:Książki/9780792308782">ISBN 978-0-7923-0878-2</a>. </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> Law, David A. (1975). Russian Civilization. Ardent Media. s. 300–301. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0842205292" title="Specjalna:Książki/0842205292">ISBN 0-8422-0529-2</a>. </li> <li id="cite_note-Eaton,_Katherine_Bliss_2004-248">↑ <a href="#cite_ref-Eaton,_Katherine_Bliss_2004_248-0">a</a> <a href="#cite_ref-Eaton,_Katherine_Bliss_2004_248-1">b</a> <a href="#cite_ref-Eaton,_Katherine_Bliss_2004_248-2">c</a> Eaton, Katherine Bliss (2004). Daily life in the Soviet Union. Greenwood Publishing Group. s. 285–286. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0313316287" title="Specjalna:Książki/0313316287">ISBN 0-313-31628-7</a>. </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> Silvio Ferrari; W. Cole Durham, Elizabeth A. Sewell (2003). Law and religion in post-communist Europe. Peeters Pub & Booksellers. s. 261. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789042912625" title="Specjalna:Książki/9789042912625">ISBN 978-90-429-1262-5</a>. </li> <li id="cite_note-Simon_1974,_s._64–65-250">↑ <a href="#cite_ref-Simon_1974,_s._64–65_250-0">a</a> <a href="#cite_ref-Simon_1974,_s._64–65_250-1">b</a> <a href="#cite_ref-Simon_1974,_s._64–65_250-2">c</a> Simon 1974, s. 64–65. </li> <li id="cite_note-251"><a href="#cite_ref-251">↑</a> Simon 1974, s. 209. </li> <li id="cite_note-252"><a href="#cite_ref-252">↑</a> Atwood, Craig D. (2001). Always Reforming: A History of Christianity Since 1300. Macon, Georgia: Mercer University Press. s. 311. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0865546797" title="Specjalna:Książki/0865546797">ISBN 0-86554-679-7</a>. </li> <li id="cite_note-Janz_1998,_s._38–39-253">↑ <a href="#cite_ref-Janz_1998,_s._38–39_253-0">a</a> <a href="#cite_ref-Janz_1998,_s._38–39_253-1">b</a> <a href="#cite_ref-Janz_1998,_s._38–39_253-2">c</a> Janz 1998, s. 38–39. </li> <li id="cite_note-254"><a href="#cite_ref-254">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pravenc.ru/text/150063.html">Odincow M.: Wielikaja Otieczestwiennaja Wojna (1941-1945) i rieligioznyje organizaciji SSSR (ros.). Prawosławnaja Encikłopiedija</a>. </li> <li id="cite_note-255"><a href="#cite_ref-255">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pravenc.ru/text/76502.html">Cypin W.: Archijerejskij Sobor Russkoj Prawosławnoj Cerkwi 21-23 nojabria 1944 (ros.). Prawosławnaja Encikłopiedija</a>. </li> <li id="cite_note-256"><a href="#cite_ref-256">↑</a> Ro’i, Yaacov (1995). Jews and Jewish Life in Russia and the Soviet Union. London: Frank Cass. s. 263. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0714646199" title="Specjalna:Książki/0714646199">ISBN 0-7146-4619-9</a>. </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131109195731/http://old.risu.org.ua/eng/major.religions/greek.catholic/historical.survey/">„The Ukrainian Greek Catholics: A Historical Survey”. Religious Information Service of Ukraine.</a>. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://old.risu.org.ua/eng/major.religions/greek.catholic/historical.survey/">tego adresu</a> (2013-11-09)].</cite> </li> <li id="cite_note-258"><a href="#cite_ref-258">↑</a> Nahaylo, Bohdan & Victor Swoboda (1990). Soviet Disunion: A History of the Nationalities Problem in the USSR. London: Hamish Hamilton. s. 144. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0029224012" title="Specjalna:Książki/0029224012">ISBN 0-02-922401-2</a>. </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> Mark D. Steinberg; Catherine Wanner (2008-10). Religion, morality, and community in post-Soviet societies. Indiana University Press. s. 6. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780253220387" title="Specjalna:Książki/9780253220387">ISBN 978-0-253-22038-7</a>. </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">↑</a> Janz 1998, s. 42. </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> McKay, George; Williams, Christopher (2009). Subcultures and New Religious Movements in Russia and East-Central Europe. Peter Lang. s. 231–232. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3039119214" title="Specjalna:Książki/3039119214">ISBN 3-03911-921-4</a>. </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131109195731/http://old.risu.org.ua/eng/major.religions/greek.catholic/historical.survey/">„The Ukrainian Greek Catholics: A Historical Survey”. Religious Information Service of Ukraine</a>. old.risu.org.ua. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://old.risu.org.ua/eng/major.religions/greek.catholic/historical.survey/">tego adresu</a> (2013-11-09)].</cite> </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theodora.com/wfb1991/soviet_union/soviet_union_people.html">Central Intelligence Agency (1991). „Soviet Union – People”</a>. </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">↑</a> Comrie 1981, s. 2. </li> <li id="cite_note-265"><a href="#cite_ref-265">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theodora.com/wfb1991/soviet_union/soviet_union_people.html">Central Intelligence Agency (1991). „Soviet Union – People”. The World Factbook</a>. </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wyborcza.pl/1,75475,9696306,Wielkie_zabijanie.html">Skrwawione ziemie</a>. 2011. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324722785" title="Specjalna:Książki/9788324722785">ISBN 978-83-247-2278-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Skrwawione+ziemie&rft.isbn=978-83-247-2278-5&rft_id=http%3A%2F%2Fwyborcza.pl%2F1%2C75475%2C9696306%2CWielkie_zabijanie.html"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">↑</a> Comrie 1981, s. 3–4. </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> Comrie 1981, s. 4. </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> Comrie 1981, s. 25. </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> Comrie 1981, s. 26. </li> <li id="cite_note-271"><a href="#cite_ref-271">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171218172843/http://legal-ussr.narod.ru/data01/tex10935.htm">ЗАКОН СССР ОТ 24.04.1990 О ЯЗЫКАХ НАРОДОВ СССР</a>. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://legal-ussr.narod.ru/data01/tex10935.htm">tego adresu</a> (2017-12-18)].</cite> </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">↑</a> CIA Factbook 1990. </li> <li id="cite_note-Florian_Nieuważny_1994-273">↑ <a href="#cite_ref-Florian_Nieuważny_1994_273-0">a</a> <a href="#cite_ref-Florian_Nieuważny_1994_273-1">b</a> <cite class="citation book nourl">Słownik pisarzy rosyjskich, FlorianF. Nieuważny (red.), Warszawa: Wiedza Powszechna, 1994, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/832140961X" title="Specjalna:Książki/832140961X">ISBN 83-214-0961-X</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69315807">69315807</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=S%C5%82ownik+pisarzy+rosyjskich&rft.isbn=83-214-0961-X&rft.place=Warszawa&rft.pub=Wiedza+Powszechna&rft.date=1994&rft_id=info%3Aoclcnum%2F69315807" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Nieuważny-274"><a href="#cite_ref-Nieuważny_274-0">↑</a> <cite class="citation book">Florian Nieuważny: Słownik pisarzy rosyjskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/832140961X" title="Specjalna:Książki/832140961X">ISBN 83-214-0961-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C5%82ownik+pisarzy+rosyjskich&rft.aulast=Nieuwa%C5%BCny&rft.aufirst=Florian&rft.pub=Wiedza+Powszechna&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-214-0961-X"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Koenker-275"><a href="#cite_ref-Koenker_275-0">↑</a> <cite class="citation book">Diane Koenker, William G. Rosenberg, Ronald Grigor Suny: Party, state, and society in the Russian Civil War: explorations in social history. Indiana University Press, 1989. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780253205414" title="Specjalna:Książki/9780253205414">ISBN 978-0-253-20541-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Party%2C+state%2C+and+society+in+the+Russian+Civil+War%3A+explorations+in+social+history&rft.aulast=Koenker&rft.aufirst=Diane&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.isbn=9780253205414"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> 'On the other hand...’ See the index of Stalin and His Hangmen by Donald Rayfield, 2004, Random House. </li> <li id="cite_note-277"><a href="#cite_ref-277">↑</a> Rayfield 2004, s. 317–320. </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">↑</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Mikhail-Gorbachev">Mikhail Gorbachev</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2007-10-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Mikhail+Gorbachev&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fbiography%2FMikhail-Gorbachev" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Christopher_Innes_2007-279">↑ <a href="#cite_ref-Christopher_Innes_2007_279-0">a</a> <a href="#cite_ref-Christopher_Innes_2007_279-1">b</a> Christopher Innes: Teatr po I i II wojnie światowej. W: Historia teatru. John Russel Brown (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 391–393. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306002520" title="Specjalna:Książki/8306002520">ISBN 83-06-00252-0</a>. </li> <li id="cite_note-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN-280">↑ <a href="#cite_ref-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN_280-0">a</a> <a href="#cite_ref-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN_280-1">b</a> <a href="#cite_ref-Rosja._Teatr_–_Encyklopedia_PWN_280-2">c</a> <cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4575232">Rosja. Teatr</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a> [dostęp 2013-11-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Rosja.+Teatr&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B4575232" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">↑</a> Encyklopedia szkolna WSiP: Literatura. Wiedza o kulturze. Anna Szymanowska (red.). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2006, s. 524–525. </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> Christopher Innes: Teatr po I i II wojnie światowej. W: Historia teatru. John Russel Brown (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 391–393. </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">↑</a> <cite class="citation book nourl">Party, state, and society in the Russian Civil War: explorations in social history, DianeD. Koenker, William GW.G. Rosenberg, Ronald GrigorR.G. Suny, Bloomington: Indiana University Press, 1989, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780253205414" title="Specjalna:Książki/9780253205414">ISBN 978-0-253-20541-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/19518595">19518595</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Party%2C+state%2C+and+society+in+the+Russian+Civil+War%3A+explorations+in+social+history&rft.isbn=978-0-253-20541-4&rft.place=Bloomington&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.date=1989&rft_id=info%3Aoclcnum%2F19518595" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Innes-284"><a href="#cite_ref-Innes_284-0">↑</a> <cite class="citation book">Christopher Innes: Teatr po I i II wojnie światowej. W: Historia teatru. John Russel Brown (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 393–395. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306002520" title="Specjalna:Książki/8306002520">ISBN 83-06-00252-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+teatru&rft.atitle=Teatr+po+I+i+II+wojnie+%C5%9Bwiatowej&rft.aulast=Innes&rft.aufirst=Christopher&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.pages=393%E2%80%93395&rft.isbn=83-06-00252-0"></cite> </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rs6.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+su0413%29">„Science and Technology”. Library of Congress Country Studies</a>. </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">↑</a> <cite class="citation book">Kenez P.: Odkłamana historia Związku Radzieckiego. Warszawa: Bellona, 2006, s. 61. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788311110311" title="Specjalna:Książki/9788311110311">ISBN 978-83-11-11031-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Odk%C5%82amana+historia+Zwi%C4%85zku+Radzieckiego&rft.au=Kenez+P.&rft.pub=Bellona&rft.place=Warszawa&rft.pages=61&rft.isbn=9788311110311"></cite> </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> <cite class="citation book">Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 530–531. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.au=Pipes+R.&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.pages=530%E2%80%93531&rft.isbn=978-83-233-2615-1"></cite> </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation book">Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 535. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.au=Pipes+R.&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.pages=535&rft.isbn=978-83-233-2615-1"></cite> </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">↑</a> <cite class="citation book">Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 536–538. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.au=Pipes+R.&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.pages=536%E2%80%93538&rft.isbn=978-83-233-2615-1"></cite> </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> <cite class="citation book">Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 545. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.au=Pipes+R.&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.pages=545&rft.isbn=978-83-233-2615-1"></cite> </li> <li id="cite_note-291"><a href="#cite_ref-291">↑</a> <cite class="citation book">Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 541. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.au=Pipes+R.&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.pages=541&rft.isbn=978-83-233-2615-1"></cite> </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">↑</a> Riasanovsky N. V., Steinberg M. D.: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 511. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323326151" title="Specjalna:Książki/9788323326151">ISBN 978-83-233-2615-1</a>. </li> <li id="cite_note-293"><a href="#cite_ref-293">↑</a> New economic policy and the politprosvet’s goals. Lenin V.I. Collected Works v. 44. s. 159. </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">↑</a> Sheldon L. Richman „War Communism to NEP: The Road from Serfdom.” The Journal of Libertarian Studies V, no. 1 (1981): (2009), 94. </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">↑</a> Sheila Fitzpatrick, The Russian Revolution (New York: Oxford University Press, 1984), 115. </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">↑</a> <cite class="citation book nourl">EvanE. Mawdsley EvanE., The Stalin Years: The Soviet Union, 1929–1953, Manchester, England: Manchester University Press, 1998, s. 30, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0719046009" title="Specjalna:Książki/0719046009">ISBN 0-7190-4600-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/39822910">39822910</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Manchester%2C+England&rft.aufirst=Evan&rft.aulast=Mawdsley&rft.date=1998&rft.isbn=0-7190-4600-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Stalin+Years%3A+The+Soviet+Union%2C+1929%E2%80%931953&rft.pub=Manchester+University+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F39822910" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">↑</a> <cite class="citation journal nourl">StevenS. Rosefielde StevenS., Stalinism in Post-Communist Perspective: New Evidence on Killings, Forced Labour and Economic Growth in the 1930s, „Europe-Asia Studies”, 48 (6), Taylor & Francis, Ltd., wrzesień 1996, s. 959–987, <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/152635">152635</a>, Cytat: „The new evidence shows that administrative command planning and Stalin’s forced industrialisation strategies failed in the 1930s and beyond. The economic miracle chronicled in official hagiographies and until recently faithfully recounted in Western textbooks has no basis in fact. It is the statistical artefact not of index number relativity (the Gerschenkron effect) but of misapplying to the calculation of growth cost prices that do not accurately measure competitive value. The standard of living declined during the 1930s in response to Stalin’s despotism, and after a brief improvement following his death, lapsed into stagnation. Glasnost and post-communist revelations interpreted as a whole thus provide no basis for Getty, Rittersporn & Zemskov’s relatively favourable characterisation of the methods, economic achievements and human costs of Stalinism. The evidence demonstrates that the suppression of markets and the oppression of vast segments of the population were economically counterproductive and humanly calamitous, just as anyone conversant with classical economic theory should have expected.”<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.pub=Taylor+%26+Francis%2C+Ltd.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1996-09&rft.atitle=Stalinism+in+Post-Communist+Perspective%3A+New+Evidence+on+Killings%2C+Forced+Labour+and+Economic+Growth+in+the+1930s&rft.jtitle=Europe-Asia+Studies&rft.volume=48&rft.edition=6" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-298"><a href="#cite_ref-298">↑</a> IMF and OECD (1991). A Study of the Soviet Economy 1. International Monetary Fund. s. 9. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0141037970" title="Specjalna:Książki/0141037970">ISBN 0-14-103797-0</a>. </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rs6.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+su0009%29">„Economy”. Library of Congress Country Studies</a>. </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <cite class="citation journal doi nourl">AbramA. Bergson AbramA., How Big was the Soviet GDP?, „Comparative Economic Studies”, 39 (1), 1997, s. 1–14, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1057%2Fces.1997.1">10.1057/ces.1997.1</a>, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0888-7233">0888-7233</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.atitle=How+Big+was+the+Soviet+GDP%3F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1997&rft.issn=0888-7233&rft.jtitle=Comparative+Economic+Studies&rft.volume=39&rft.edition=1&rft_id=info%3Adoi%2F10.1057%2Fces.1997.1" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-301"><a href="#cite_ref-301">↑</a> <cite class="citation journal doi nourl">MarkM. Harrison MarkM., „Soviet Economic Growth Since 1928: The Alternative Statistics of G. I. Khanin, „Europe–Asia Studies”, 45 (1), 1993, s. 141–167, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F09668139308412080">10.1080/09668139308412080</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1993&rft.atitle=%E2%80%9ESoviet+Economic+Growth+Since+1928%3A+The+Alternative+Statistics+of+G.+I.+Khanin&rft.jtitle=Europe%E2%80%93Asia+Studies&rft.volume=45&rft.edition=1&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F09668139308412080" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-302"><a href="#cite_ref-302">↑</a> <cite class="citation book nourl">The Strange Death of Soviet communism: A Postscript, Nikolas K.N.K. Gvosdev, New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2008, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1412806984" title="Specjalna:Książki/1412806984">ISBN 1-4128-0698-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/190877088">190877088</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Strange+Death+of+Soviet+communism%3A+A+Postscript&rft.isbn=1-4128-0698-4&rft.place=New+Brunswick%2C+N.J.&rft.pub=Transaction+Publishers&rft.date=2008&rft_id=info%3Aoclcnum%2F190877088" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-303"><a href="#cite_ref-303">↑</a> Smith Henryk, Rosjanie, wydawnictwo Myśl, s. 44–45. </li> <li id="cite_note-304"><a href="#cite_ref-304">↑</a> Hanson, Philip. The Rise and Fall of the Soviet Economy: An Economic History of the USSR from 1945. London: Longman, 2003. </li> <li id="cite_note-szm-305">↑ <a href="#cite_ref-szm_305-0">a</a> <a href="#cite_ref-szm_305-1">b</a> <cite class="citation journal">Nikołaj Szmielow. Awansy i dołgi (Авансы и долги). „Nowyj Mir”, 1987.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Awansy+i+do%C5%82gi+%28%D0%90%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%8B+%D0%B8+%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B8%29&rft.jtitle=Nowyj+Mir&rft.date=1987&rft.au=Niko%C5%82aj+Szmielow"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">↑</a> Jak pisze Nikołaj Szmielow, jeszcze w 1986 roku w mediach radzieckich zdarzały się propagandowe kampanie piętnujące np. przydomowe ogródki czy „spekulantów”, obchodzących system centralnego skupu produkcji rolnej z kołchozów i zakaz jej lokalnej sprzedaży. </li> <li id="cite_note-307"><a href="#cite_ref-307">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,7492982,Rosja_splacila_Klubowi_Londynskiemu_wszystkie_dlugi.html">Rosja spłaciła Klubowi Londyńskiemu wszystkie długi ZSRR</a>. Wyborcza.biz, 2010.</cite> </li> <li id="cite_note-308"><a href="#cite_ref-308">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://forsal.pl/artykuly/642917,problem_putina_wart_789_mld_usd_rosja_musi_splacic_sowieckie_obligacje.html">Problem Putina wart 789 mld USD. Rosja musi spłacić sowieckie obligacje</a>. Forsal, 2012.</cite> </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theodora.com/wfb/1990/rankings/gdp_million_1.html">Central Intelligence Agency (1991). „GDP – Million 1990”. The World Factbook</a>. </li> <li id="cite_note-310"><a href="#cite_ref-310">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theodora.com/wfb/1991/rankings/gdp_per_capita_0.html">Central Intelligence Agency (1992). „GDP Per Capita – 1991”. The World Factbook</a>. </li> <li id="cite_note-311"><a href="#cite_ref-311">↑</a> Central Intelligence Agency (1991). „Soviet Union – Communications”. The World Factbook. </li> <li id="cite_note-312"><a href="#cite_ref-312">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 93. </li> <li id="cite_note-313"><a href="#cite_ref-313">↑</a> The Soviet Legal System and Arms Inspection. Ardent Media. 1984, s. 147. </li> <li id="cite_note-314"><a href="#cite_ref-314">↑</a> Boyne, Walter J. (2002). Air warfare: an international encyclopedia. 1. ABC-CLIO. s. 8. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1576073459" title="Specjalna:Książki/1576073459">ISBN 1-57607-345-9</a>. </li> <li id="cite_note-315"><a href="#cite_ref-315">↑</a> Highman, Greenwood and Hardesty 1998, s. 134. </li> <li id="cite_note-316"><a href="#cite_ref-316">↑</a> Highman, Greenwood and Hardesty 1998, s. 135. </li> <li id="cite_note-317"><a href="#cite_ref-317">↑</a> Highman, Greenwood and Hardesty 1998, s. 265. </li> <li id="cite_note-318"><a href="#cite_ref-318">↑</a> Highman, Greenwood and Hardesty 1998, s. 267. </li> <li id="cite_note-319"><a href="#cite_ref-319">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 58. </li> <li id="cite_note-320"><a href="#cite_ref-320">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 188. </li> <li id="cite_note-321"><a href="#cite_ref-321">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rs6.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+su0389)">Pipelines</a>. <a href="/w/index.php?title=Library_of_Congress_Country_Studies&action=edit&redlink=1" class="new" title="Library of Congress Country Studies (strona nie istnieje)">Library of Congress Country Studies</a>, 24 października 2010.</cite> </li> <li id="cite_note-322"><a href="#cite_ref-322">↑</a> Davies, Harrison and Wheatcroft 1994, s. 159–160. </li> <li id="cite_note-323"><a href="#cite_ref-323">↑</a> Wilson 1983, s. 201. </li> <li id="cite_note-324"><a href="#cite_ref-324">↑</a> <cite class="citation book">Pallot, Judith; Shaw, Jenis J.B.: Planning in the Soviet Union. <a href="/wiki/Taylor_%26_Francis" title="Taylor & Francis">Taylor & Francis</a>, 1983, s. 130. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0856645710" title="Specjalna:Książki/0856645710">ISBN 0-85664-571-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Planning+in+the+Soviet+Union&rft.au=Pallot%2C+Judith%3B+Shaw%2C+Jenis+J.B.&rft.pub=%5B%5BTaylor+%26+Francis%5D%5D&rft.pages=130&rft.isbn=0856645710"></cite> </li> <li id="cite_note-325"><a href="#cite_ref-325">↑</a> <cite class="citation book">Ellman, Michael; Kontorovich, Vladimir: The Disintegration of the Soviet Economic System. <a href="/w/index.php?title=M.E._Sharpe&action=edit&redlink=1" class="new" title="M.E. Sharpe (strona nie istnieje)">M.E. Sharpe</a>, 1998, s. 184. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0765602636" title="Specjalna:Książki/0765602636">ISBN 0-7656-0263-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Disintegration+of+the+Soviet+Economic+System&rft.au=Ellman%2C+Michael%3B+Kontorovich%2C+Vladimir&rft.pub=%5B%5BM.E.+Sharpe%5D%5D&rft.pages=184&rft.isbn=0765602636"></cite> </li> <li id="cite_note-326"><a href="#cite_ref-326">↑</a> Wilson 1983, s. 206. </li> <li id="cite_note-327"><a href="#cite_ref-327">↑</a> Wilson 1983, s. 205. </li> <li id="cite_note-328"><a href="#cite_ref-328">↑</a> Wilson 1983, s. 205–206. </li> <li id="cite_note-hundredsixtyfive-329"><a href="#cite_ref-hundredsixtyfive_329-0">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 165. </li> <li id="cite_note-330"><a href="#cite_ref-330">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 166. </li> <li id="cite_note-331"><a href="#cite_ref-331">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 166–167. </li> <li id="cite_note-332"><a href="#cite_ref-332">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 168. </li> <li id="cite_note-333"><a href="#cite_ref-333">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 169. </li> <li id="cite_note-334"><a href="#cite_ref-334">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 56. </li> <li id="cite_note-335"><a href="#cite_ref-335">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 87. </li> <li id="cite_note-336"><a href="#cite_ref-336">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 87–88. </li> <li id="cite_note-337"><a href="#cite_ref-337">↑</a> Ambler, Shaw and Symons 1985, s. 131. </li> <li id="cite_note-338"><a href="#cite_ref-338">↑</a> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">International Monetary Fund</a> and <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a> 1991, s. 95. </li> <li id="cite_note-339"><a href="#cite_ref-339">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/Centralna_Agencja_Wywiadowcza" title="Centralna Agencja Wywiadowcza">Central Intelligence Agency</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theodora.com/wfb1991/soviet_union/soviet_union_geography.html">Soviet Union – Geography</a>. [w:] <a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a> [on-line]. 20 października 2010.</cite> </li> <li id="cite_note-340"><a href="#cite_ref-340">↑</a> Grzybowski 1987, s. 3. </li> <li id="cite_note-341"><a href="#cite_ref-341">↑</a> Wilson 1983, s. 4. </li> <li id="cite_note-342"><a href="#cite_ref-342">↑</a> Grzybowski 1987, s. 6. </li> <li id="cite_note-343"><a href="#cite_ref-343">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181011053912/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20110729132859.shtml">PосБизнесКонсалтинг – Новости дня – Каждый пятый россиянин хотел бы вновь жить в СССР</a>. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20110729132859.shtml">tego adresu</a> (2018-10-11)]. (<abbr title="Treść w języku rosyjskim (русский)">ros.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-344"><a href="#cite_ref-344">↑</a> Buhler, Konrad G. (2001). State Succession and Membership in International Organizations. Legal Aspects of International Organization Series. Volume 38. Martinus Nijhoff Publishers. s. 164. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789041115539" title="Specjalna:Książki/9789041115539">ISBN 978-90-411-1553-9</a>. </li> <li id="cite_note-autogenerated1-345"><a href="#cite_ref-autogenerated1_345-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.izvestia.ru/news/502761">Новый интеграционный проект для Евразии – будущее, которое рождается сегодня</a>. </li> <li id="cite_note-346"><a href="#cite_ref-346">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://pism.pl/publikacje/Rekonstrukcja_Zwi_zku_Radzieckiego_jest_projektem__kt_ry_b_dzie_realizowany_brutalnie_i_si_owo__Konrad_Zasztowt_dla_Wirtualnej_Polski">PISM</a> [online], pism.pl [dostęp 2022-03-01]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=PISM&rft_id=https%3A%2F%2Fpism.pl%2Fpublikacje%2FRekonstrukcja_Zwi_zku_Radzieckiego_jest_projektem__kt_ry_b_dzie_realizowany_brutalnie_i_si_owo__Konrad_Zasztowt_dla_Wirtualnej_Polski" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-347"><a href="#cite_ref-347">↑</a> <cite class="citation web">MarekM. Mikołajczyk MarekM., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wiadomosci.wp.pl/wojna-na-ukrainie-mariupol-bez-pradu-rosyjskie-wojska-wokol-kijowa-relacja-na-zywo-6742396256037856a">Wojna na Ukrainie. Rosja ponownie ostrzeliwuje Charków, spore eksplozje w Kijowie</a> [online], wiadomosci.wp.pl, 1 marca 2022 [dostęp 2022-03-01]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Marek&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wojna+na+Ukrainie.+Rosja+ponownie+ostrzeliwuje+Chark%C3%B3w%2C+spore+eksplozje+w+Kijowie&rft.date=2022-03-01&rft.aulast=Miko%C5%82ajczyk&rft_id=https%3A%2F%2Fwiadomosci.wp.pl%2Fwojna-na-ukrainie-mariupol-bez-pradu-rosyjskie-wojska-wokol-kijowa-relacja-na-zywo-6742396256037856a" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku ukraińskim (українська)">ukr.</abbr>).</cite> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=73" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=73" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Ambler, John; Shaw, Denis J.B.; Symons, Leslie: Soviet and East European transport problems. 1985. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0709905572" title="Specjalna:Książki/0709905572">ISBN 0-7099-0557-2</a>.</li> <li>Davies, Robert William; Harrison, Mark; Wheatcroft, S.G.: The Economic transformation of the Soviet Union, 1913-1945. 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/052145770X" title="Specjalna:Książki/052145770X">ISBN 0-521-45770-X</a>.</li> <li>Hanson, Stephen (2006). „The Brezhnev Era”. w: Suny, Ronald Grigor. The Cambridge History of Russia 3. Cambridge University Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521811449" title="Specjalna:Książki/0521811449">ISBN 0-521-81144-9</a>.</li> <li>Heller M. (М.Я. Хеллер), Niekricz A. (А.М. Некрич): Historia Rosji 1917-1995 Utopia u władzy. 4 t. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/5879020045" title="Specjalna:Książki/5879020045">ISBN 5-87902-004-5</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">KazimierzK. Grzybowski KazimierzK., Soviet international law and the world economic order, Durham: Duke Univ. Press, 1987, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0822307340" title="Specjalna:Książki/0822307340">ISBN 0-8223-0734-0</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/750836233">750836233</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Durham&rft.aufirst=Kazimierz&rft.aulast=Grzybowski&rft.date=1987&rft.isbn=0-8223-0734-0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Soviet+international+law+and+the+world+economic+order&rft.pub=Duke+Univ.+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F750836233" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>Highman, Robert D.S.; Greenwood, John T.; Hardesty, Von: Russian aviation and air power in the twentieth century. 1998. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780714647845" title="Specjalna:Książki/9780714647845">ISBN 978-0-7146-4784-5</a>.</li> <li>Kornberg, Judith; Faust, John (2005). China in World politics: Policies, Processes, Prospects. UBC Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1588262480" title="Specjalna:Książki/1588262480">ISBN 1-58826-248-0</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">DavidD. Wilson DavidD., The demand for energy in the Soviet Union, London: Croom Helm, 1983, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0709927045" title="Specjalna:Książki/0709927045">ISBN 0-7099-2704-5</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/9830186">9830186</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=London&rft.aufirst=David&rft.aulast=Wilson&rft.date=1983&rft.isbn=0-7099-2704-5&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+demand+for+energy+in+the+Soviet+Union&rft.pub=Croom+Helm&rft_id=info%3Aoclcnum%2F9830186" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>World Bank and OECD: A Study of the Soviet economy. Cz. 3. 1991. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9264134689" title="Specjalna:Książki/9264134689">ISBN 92-64-13468-9</a>.</li> <li>Громов, Н.Н.; Панченко, Т.А.; Чудновский, А.Д.: Единая Транспортная Система (Unified Transportation System). Москва: 1987.</li> <li>Шафиркин, Б.И, „Единая Транспортная Система СССР и бзаимодействие пазличных видов транспорта” (Unified Transportation System of the USSR and interaction of various modes of transportation), Москва, Высшая школа, 1983.</li> <li><cite class="citation book nourl">RichardR. Pipes RichardR., Rosja bolszewików, WładysławW. Jeżewski (tłum.), Warszawa: Magnum, 2005, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389656159" title="Specjalna:Książki/8389656159">ISBN 83-89656-15-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69466391">69466391</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Pipes&rft.date=2005&rft.isbn=83-89656-15-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rosja+bolszewik%C3%B3w&rft.pub=Magnum&rft_id=info%3Aoclcnum%2F69466391" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book nourl">RichardR. Pipes RichardR., Rewolucja rosyjska, TadeuszT. Szafar (tłum.), Warszawa: PWN, 1994, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301115211" title="Specjalna:Książki/8301115211">ISBN 83-01-11521-1</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69600798">69600798</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Pipes&rft.date=1994&rft.isbn=83-01-11521-1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rewolucja+rosyjska&rft.pub=PWN&rft_id=info%3Aoclcnum%2F69600798" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>Ambler, John; Shaw, Denis J.B.; Symons, Leslie (1985). Soviet and East European Transport Problems. Taylor & Francis. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780709905578" title="Specjalna:Książki/9780709905578">ISBN 978-0-7099-0557-8</a>.</li> <li>Comrie, Bernard (1981). The Languages of the Soviet Union. Cambridge University Press (CUP) Archive. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521298773" title="Specjalna:Książki/9780521298773">ISBN 978-0-521-29877-3</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">DenisD. Janz DenisD., World Christianity and Marxism, New York: Oxford University Press, 1998, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0195119444" title="Specjalna:Książki/0195119444">ISBN 0-19-511944-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/830561567">830561567</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=New+York&rft.aufirst=Denis&rft.aulast=Janz&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-511944-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=World+Christianity+and+Marxism&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F830561567" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book nourl">David StuartD.S. Lane David StuartD.S., Soviet Society under Perestroika, wyd. Completely rev. ed, London: Routledge, 1992, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415076005" title="Specjalna:Książki/9780415076005">ISBN 978-0-415-07600-5</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/51023552">51023552</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=London&rft.edition=Completely+rev.+ed&rft.aufirst=David+Stuart&rft.aulast=Lane&rft.date=1992&rft.isbn=978-0-415-07600-5&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Soviet+Society+under+Perestroika&rft.pub=Routledge&rft_id=info%3Aoclcnum%2F51023552" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>Rayfield, Donald (2004). Stalin and His Hangmen: An Authoritative Portrait of a Tyrant and Those Who Served Him. Viking Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780375757716" title="Specjalna:Książki/9780375757716">ISBN 978-0-375-75771-6</a>.</li> <li>Simon, Gerard (1974). Church, State, and Opposition in the U.S.S.R.. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780520026124" title="Specjalna:Książki/9780520026124">ISBN 978-0-520-02612-4</a>.</li> <li>Wilson, David (1983). The Demand for Energy in the Soviet Union. Taylor & Francis. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780709927044" title="Specjalna:Książki/9780709927044">ISBN 978-0-7099-2704-4</a>.</li> <li>World Bank and OECD (1991). A Study of the Soviet economy 3. International Monetary Fund. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789264134683" title="Specjalna:Książki/9789264134683">ISBN 978-92-64-13468-3</a>.</li> <li>Palat, Madhavan K. (2001). Social Identities in Revolutionary Russia. UK: Palgrave. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780333929476" title="Specjalna:Książki/9780333929476">ISBN 978-0-333-92947-6</a>.</li> <li>Medvedev, Roy; Medvedev, Zhores (1978), Khrushchev: The Years in Power, W.W. Norton & Co.</li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFTaubman2003">William Taubman, Khrushchev: the man and his era, wyd. 1. publ. as a Norton paperback, New York: Norton, 2003, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780393324846" title="Specjalna:Książki/9780393324846">ISBN 978-0-393-32484-6</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=New+York&rft.edition=1.+publ.+as+a+Norton+paperback&rft.au=William+Taubman&rft.pub=Norton&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-393-32484-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Khrushchev%3A+the+man+and+his+era" style="display:none"> .</cite></li> <li>Tompson, William J. (1995), Khrushchev: A Political Life, St. Martin’s Press, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780312123659" title="Specjalna:Książki/9780312123659">ISBN 978-0-312-12365-9</a>.</li> <li>Zubok, Vladislav (2007), A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev, University of North Carolina Press, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780807859582" title="Specjalna:Książki/9780807859582">ISBN 978-0-8078-5958-2</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">Brezhnev Reconsidered, EdwinE. Bacon, MarkM. Sandle, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2002, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/033379463X" title="Specjalna:Książki/033379463X">ISBN 0-333-79463-X</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/49894618">49894618</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Brezhnev+Reconsidered&rft.isbn=0-333-79463-X&rft.place=Houndmills%2C+Basingstoke%2C+Hampshire&rft.pub=Palgrave+Macmillan&rft.date=2002&rft_id=info%3Aoclcnum%2F49894618" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book nourl">The War That Never Ends: New Perspectives on the Vietnam War, David L.D.L. Anderson, JohnJ. Ernst, Lexington, Ky.: University Press of Kentucky, 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780813124735" title="Specjalna:Książki/9780813124735">ISBN 978-0-8131-2473-5</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/145733022">145733022</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+War+That+Never+Ends%3A+New+Perspectives+on+the+Vietnam+War&rft.isbn=978-0-8131-2473-5&rft.place=Lexington%2C+Ky.&rft.pub=University+Press+of+Kentucky&rft.date=2007&rft_id=info%3Aoclcnum%2F145733022" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>Brown, Archie (2009). The Rise & Fall of Communism. Bodley Head. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781845950675" title="Specjalna:Książki/9781845950675">ISBN 978-1-84595-067-5</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">John LewisJ.L. Gaddis John LewisJ.L., The Cold War: A New History, New York: Penguin Press, 2005, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1594200629" title="Specjalna:Książki/1594200629">ISBN 1-59420-062-9</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/61303540">61303540</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=New+York&rft.aufirst=John+Lewis&rft.aulast=Gaddis&rft.date=2005&rft.isbn=1-59420-062-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Cold+War%3A+A+New+History&rft.pub=Penguin+Press&rft_id=info%3Aoclcnum%2F61303540" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>Service, Robert (2009). History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century. Penguin Books Ltd. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0141037970" title="Specjalna:Książki/0141037970">ISBN 0-14-103797-0</a>.</li> <li><cite class="citation book nourl">Economic Disasters of the Twentieth Century, Michael JM.J. Oliver, Derek HowardD.H. Aldcroft, Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing, 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1848441584" title="Specjalna:Książki/1848441584">ISBN 1-84844-158-4</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/165928865">165928865</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Economic+Disasters+of+the+Twentieth+Century&rft.isbn=1-84844-158-4&rft.place=Cheltenham%2C+UK&rft.pub=Edward+Elgar+Publishing&rft.date=2007&rft_id=info%3Aoclcnum%2F165928865" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li>McCauley, Martin (1997). Who’s who in Russia since 1900. Routledge. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415138981" title="Specjalna:Książki/0415138981">ISBN 0-415-13898-1</a>.</li> <li>McCauley, Martin (2008). Russia, America and the Cold War, 1949–1991. Pearson Education. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1405874309" title="Specjalna:Książki/1405874309">ISBN 1-4058-7430-9</a>.</li> <li><a href="/wiki/Maciej_Korku%C4%87" title="Maciej Korkuć">Maciej Korkuć</a>, Związek Sowiecki czy Radziecki? Sowiety czy rady? w: „<a href="/wiki/Arcana_(czasopismo)" title="Arcana (czasopismo)">Arcana</a>” nr 120, Kraków 2014 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.portal.arcana.pl/Zwiazek-sowiecki-czy-radziecki-sowiety-czy-rady,4294.html">wersja elektroniczna</a></li> <li><a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Westfal" title="Stanisław Westfal">Stanisław Westfal</a>, Radziecki czy sowiecki, „<a href="/wiki/Kultura_(miesi%C4%99cznik)" title="Kultura (miesięcznik)">Kultura</a>” 1950/07/33-08/34 s.204-209 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://static.kulturaparyska.com/attachments/c7/37/729dd0f622fd864228735e3918c88aedd62dd656.pdf#page=104">wersja zdigitalizowana</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&veaction=edit&section=74" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&action=edit&section=74" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/27px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="27" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/53px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;">Zobacz w <a href="/wiki/Wiki%C5%BAr%C3%B3d%C5%82a" title="Wikiźródła">Wikiźródłach</a> kategorię <a href="https://pl.wikisource.org/wiki/Kategoria:ZSRR" class="extiw" title="s:Kategoria:ZSRR"> ZSRR</a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bhp.ihpan.edu.pl/sowacgi.php?KatID=0&typ=repl&plnk=__temat_ZSRR&sort=byscore&view=1">ZSRR w Bibliografii historii polskiej</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lewicowo.pl/polska-a-zsrr/">Adam Pragier, Polska a ZSRR</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.maps-world.ru/usssr.htm">Mapa ZSRR, granic, Republiki i terytorium Związku Radzieckiego</a></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:ZSRR" title="Szablon:ZSRR">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:ZSRR&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:ZSRR (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:ZSRR&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Republiki_ZSRR" title="Republiki ZSRR">Republiki</a> związkowe <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><div class="navbox-before before"> <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="ZSRR"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/70px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="70" height="35" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/105px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/140px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> </div><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Arme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Armeńska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka">Azerbejdżańska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">Białoruska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Esto%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Estońska Socjalistyczna Republika Radziecka">Estońska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Gruzińska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkmeńska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Ukraińska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">Uzbecka SRR</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Krótko istniejące</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Abchaska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Abchaska Socjalistyczna Republika Radziecka">Abchaska SRR</a> (1921–1922/1931)</li> <li><a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelo-Fińska SRR</a> (1940–1956)</li> <li><a href="/wiki/Zakaukaska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Zakaukaska FSRR</a> (1922–1936)</li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1956%E2%80%931991).svg" class="mw-file-description" title="Godło ZSRR"><img alt="Godło ZSRR" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/70px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="70" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/105px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/140px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="587" data-file-height="605" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:ASRR" title="Szablon:ASRR">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:ASRR&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:ASRR (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:ASRR&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Republiki autonomiczne</a> w <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Rosyjska FSRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Adygejska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Adygejska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Adygejska ASRR</a> (<a href="/wiki/Adygejski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Adygejski Obwód Autonomiczny">←</a> 1991)</li> <li><a href="/wiki/Baszkirska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Baszkirska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Baszkirska ASRR</a> (1919–1991)</li> <li><a href="/wiki/Buriacka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Buriacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Buriacka ASRR</a> (<a href="/wiki/Buriacko-Mongolski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Buriacko-Mongolski Obwód Autonomiczny">←</a> 1923–1991)</li> <li><a href="/wiki/Chakaska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Chakaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Chakaska ASRR</a> (<a href="/wiki/Chakaski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Chakaski Obwód Autonomiczny">←</a> 1990–1991)</li> <li>(<a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny">←</a> 1936) <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Czeczeńsko-Inguska ASRR</a> (<a href="/wiki/Kraj_Stawropolski" title="Kraj Stawropolski">→</a> 1944)</li> <li>(<a href="/wiki/Kraj_Stawropolski" title="Kraj Stawropolski">←</a> 1957) <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Czeczeńsko-Inguska ASRR</a> (<a href="/wiki/Kraj_Stawropolski" title="Kraj Stawropolski">→</a> 1991)</li> <li><a href="/wiki/Czuwaska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Czuwaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Czuwaska ASRR</a> (1920–1991)</li> <li><a href="/wiki/Dagesta%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Dagestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Dagestańska ASRR</a> (1921–1991)</li> <li><a href="/wiki/Gorno-A%C5%82tajska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gorno-Ałtajska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Gorno-Ałtajska ASRR</a> (<a href="/wiki/Gorno-A%C5%82tajski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Gorno-Ałtajski Obwód Autonomiczny">←</a> 1990–1991)</li> <li><a href="/wiki/G%C3%B3rska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Górska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Górska ASRR</a> (1921–1924)</li> <li><a href="/wiki/Jakucka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Jakucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Jakucka ASRR</a> (1922–1991)</li> <li><a href="/wiki/Kabardyjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kabardyjska ASRR</a> (1944–1957)</li> <li>(<a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kabardyjsko-Bałkarski Obwód Autonomiczny">←</a> 1936) <a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjsko-Bałkarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kabardyjsko-Bałkarska ASRR</a> (1944 <a href="/wiki/Kabardyjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Kabardyjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> 1957) <a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjsko-Bałkarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kabardyjsko-Bałkarska ASRR</a> (1991)</li> <li>(<a href="/wiki/Ka%C5%82mucki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kałmucki Obwód Autonomiczny">←</a> 1935) <a href="/wiki/Ka%C5%82mucka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kałmucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kałmucka ASRR</a> (1943)</li> <li>(1958) <a href="/wiki/Ka%C5%82mucka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kałmucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kałmucka ASRR</a> (1991)</li> <li><a href="/wiki/Karaczajo-Czerkieska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karaczajo-Czerkieska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karaczajo-Czerkieska ASRR</a> (<a href="/w/index.php?title=AKaraczajo-Czerkieski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny&action=edit&redlink=1" class="new" title="AKaraczajo-Czerkieski Obwód Autonomiczny (strona nie istnieje)">←</a> 1991)</li> <li>(*1920) <a href="/wiki/Karelska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelska ASRR</a> (1940 <a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Karelo-Fi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> 1956) <a href="/wiki/Karelska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karelska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karelska ASRR</a> (1991)</li> <li><a href="/wiki/Kazachska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Kazachska ASRR</a> (1920–1936 <a href="/wiki/Kazachska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">←</a> 1926) <a href="/wiki/Kirgiska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1926%E2%80%931936)" title="Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1926–1936)">Kirgiska ASRR</a> (1936 <a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Komijska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Komijska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Komijska ASRR</a> (<a href="/wiki/Komi-Zyria%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Komi-Zyriański Obwód Autonomiczny">←</a> 1936–1991)</li> <li><a href="/wiki/Krymska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Krymska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Krymska ASRR</a> (1921–1946 <a href="/wiki/Obw%C3%B3d_krymski" title="Obwód krymski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Maryjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Maryjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Maryjska ASRR</a> (<a href="/wiki/Maryjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Maryjski Obwód Autonomiczny">←</a> 1936–1990)</li> <li>(<a href="/wiki/Mordwi%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Mordwiński Obwód Autonomiczny">←</a> 1934 <a href="/wiki/Mordwi%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mordwińska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Mordwińska ASRR</a> (1990 <a href="/w/index.php?title=Mordwi%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mordwińska Socjalistyczna Republika Radziecka (strona nie istnieje)">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Niemiecka_Nadwo%C5%82%C5%BCa%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Niemiecka Nadwołżańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Niemiecka Nadwołżańska ASRR</a> (1923–1941)</li> <li><a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82nocnoosetyjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Północnoosetyjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Północnoosetyjska ASRR</a> (<a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82nocnoosetyjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Północnoosetyjski Obwód Autonomiczny">←</a> 1936–1991)</li> <li><a href="/wiki/Tatarska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tatarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Tatarska ASRR</a> (1920–1990 <a href="/w/index.php?title=Tatarska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tatarska Socjalistyczna Republika Radziecka (strona nie istnieje)">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Turkiesta%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkiestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Turkiestańska ASRR</a> (1918–1924 <a href="/wiki/Turkme%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a> <a href="/wiki/Uzbecka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a> <a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tuwińska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Tuwińska ASRR</a> (<a href="/wiki/Tuwi%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Tuwiński Obwód Autonomiczny">←</a> 1944–1991)</li> <li><a href="/wiki/Udmurcka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Udmurcka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Udmurcka ASRR</a> (<a href="/wiki/Udmurcki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Udmurcki Obwód Autonomiczny">←</a> 1934–1991)</li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Azerbejdżańska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Nachiczewa%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Nachiczewańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Nachiczewańska ASRR</a> (<a href="/w/index.php?title=Nachiczewa%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nachiczewańska Socjalistyczna Republika Radziecka (strona nie istnieje)">←</a> 1921–1990)</li></ul> </td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Gruzińska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Abchaska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Abchaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Abchaska ASRR</a> (<a href="/wiki/Abchaska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Abchaska Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> 1931–1991)</li> <li><a href="/wiki/Ad%C5%BCarska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Adżarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Adżarska ASRR</a> (1921–1991)</li></ul> </td></tr><tr class="a1_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Ukraińska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Krymska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1991)" title="Krymska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1991)">Krymska ASRR</a> (<a href="/wiki/Obw%C3%B3d_krymski" title="Obwód krymski">←</a> 1991)</li> <li>(<a href="/w/index.php?title=Mo%C5%82dawski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mołdawski Obwód Autonomiczny (strona nie istnieje)">←</a> 1924) <a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Mołdawska ASRR</a> (1940 <a href="/wiki/Mo%C5%82dawska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li></ul> </td></tr><tr class="a1_5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Uzbecka SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Karaka%C5%82packa_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karakałpacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Karakałpacka ASRR</a> (<a href="/wiki/Karaka%C5%82packi_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karakałpacki Obwód Autonomiczny">←</a> 1932–1991)</li> <li><a href="/wiki/Turkiesta%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Turkiestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> (1924) <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">Tadżycka ASRR</a> (1929 <a href="/wiki/Tad%C5%BCycka_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1956%E2%80%931991).svg" class="mw-file-description" title="Godło ZSRR"><img alt="Godło ZSRR" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/70px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="70" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/105px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/140px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="587" data-file-height="605" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Obwody_autonomiczne_ZSRR" title="Szablon:Obwody autonomiczne ZSRR">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Obwody_autonomiczne_ZSRR&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Obwody autonomiczne ZSRR (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Obwody_autonomiczne_ZSRR&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Obw%C3%B3d_autonomiczny_w_ZSRR" title="Obwód autonomiczny w ZSRR">Obwody autonomiczne</a> w <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Rosyjska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Adygejski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Adygejski Obwód Autonomiczny">Adygejski OA</a> (1922–1991 <a href="/wiki/Adygejska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Adygejska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Buriacko-Mongolski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Buriacko-Mongolski Obwód Autonomiczny">Buriacko-Mongolski OA</a> (1922–1923 <a href="/wiki/Buriacka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Buriacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Chakaski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Chakaski Obwód Autonomiczny">Chakaski OA</a> (1930–1990 <a href="/wiki/Chakaska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Chakaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/G%C3%B3rska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Górska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> 1923) <a href="/wiki/Czecze%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeński Obwód Autonomiczny">Czeczeński OA</a> (1934 <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny">Czeczeńsko-Inguski OA</a> (1934–1936 <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li>(<a href="/w/index.php?title=Czerkieski_Okr%C4%99g_Narodowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Czerkieski Okręg Narodowy (strona nie istnieje)">←</a> 1926) <a href="/wiki/Czerkieski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czerkieski Obwód Autonomiczny">Czerkieski OA</a> (1957 <a href="/wiki/Karaczajo-Czerkieski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karaczajo-Czerkieski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Czuwaski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czuwaski Obwód Autonomiczny">Czuwaski OA</a> (1920–1925 <a href="/wiki/Czuwaska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Czuwaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Ojrocki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" class="mw-redirect" title="Ojrocki Obwód Autonomiczny">←</a> 1948) <a href="/wiki/Gorno-A%C5%82tajski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Gorno-Ałtajski Obwód Autonomiczny">Gorno-Ałtajski OA</a> (1991 <a href="/wiki/Gorno-A%C5%82tajska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Gorno-Ałtajska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/G%C3%B3rska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Górska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">←</a> 1924) <a href="/wiki/Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Inguski Obwód Autonomiczny">Inguski OA</a> (1934 <a href="/wiki/Czecze%C5%84sko-Inguski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Kabardyjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kabardyjski Obwód Autonomiczny">Kabardyjski OA</a> (1921–1922 <a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kabardyjsko-Bałkarski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Kabardyjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kabardyjski Obwód Autonomiczny">←</a> 1922) <a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kabardyjsko-Bałkarski Obwód Autonomiczny">Kabardyjsko-Bałkarski OA</a> (1936 <a href="/wiki/Kabardyjsko-Ba%C5%82karska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kabardyjsko-Bałkarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Ka%C5%82mucki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kałmucki Obwód Autonomiczny">Kałmucki OA</a> (1920–1935 <a href="/wiki/Ka%C5%82mucka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kałmucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>, 1957–1958 <a href="/wiki/Ka%C5%82mucka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kałmucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Karaczajo-Czerkieski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karaczajo-Czerkieski Obwód Autonomiczny">Karaczajo-Czerkieski OA</a> (1922−1926 <a href="/wiki/Karaczajski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karaczajski Obwód Autonomiczny">→</a> <a href="/w/index.php?title=Czerkieski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Czerkieski Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">→</a>; 1957–1991 <a href="/wiki/Karaczajo-Czerkieska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karaczajo-Czerkieska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Karaczajo-Czerkieski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karaczajo-Czerkieski Obwód Autonomiczny">←</a> 1926) <a href="/wiki/Karaczajski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karaczajski Obwód Autonomiczny">Karaczajski OA</a> (†)</li> <li><a href="/wiki/Karaka%C5%82packi_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Karakałpacki Obwód Autonomiczny">Karakałpacki OA</a> (1925–1932 <a href="/wiki/Karaka%C5%82packa_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Karakałpacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">Kara-Kirgiski OA</a> (1924–1925 <a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Kirgiski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Kirgiski Obwód Autonomiczny">Kirgiski OA</a> (1925–1926 <a href="/wiki/Kirgiska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1926%E2%80%931936)" title="Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1926–1936)">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Komi-Zyria%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Komi-Zyriański Obwód Autonomiczny">Komi-Zyriański OA</a> (1922–1936 <a href="/wiki/Komijska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Komijska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Maryjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Maryjski Obwód Autonomiczny">Maryjski OA</a> (1920–1936 <a href="/wiki/Maryjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Maryjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Mordwi%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Mordwiński Obwód Autonomiczny">Mordwiński OA</a> (1928–1934 <a href="/wiki/Mordwi%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Mordwińska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Ojrocki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" class="mw-redirect" title="Ojrocki Obwód Autonomiczny">Ojrocki OA</a> (1922–1948 <a href="/wiki/Gorno-A%C5%82tajski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Gorno-Ałtajski Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82nocnoosetyjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Północnoosetyjski Obwód Autonomiczny">Północnoosetyjski OA</a> (1924–1936 <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82nocnoosetyjska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Północnoosetyjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Tuwińska Republika Ludowa">←</a> 1944) <a href="/wiki/Tuwi%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Tuwiński Obwód Autonomiczny">Tuwiński OA</a> (1961 <a href="/wiki/Tuwi%C5%84ska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Tuwińska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li>(<a href="/wiki/Wotiacki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" class="mw-redirect" title="Wotiacki Obwód Autonomiczny">←</a> 1932) <a href="/wiki/Udmurcki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Udmurcki Obwód Autonomiczny">Udmurcki</a> (1934 <a href="/wiki/Udmurcka_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Udmurcka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Wotiacki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" class="mw-redirect" title="Wotiacki Obwód Autonomiczny">Wotiacki OA</a> (1920–1932 <a href="/wiki/Udmurcki_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Udmurcki Obwód Autonomiczny">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydowski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Żydowski Obwód Autonomiczny">Żydowski OA</a> (1934–1991)</li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Azerbejdżańska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Nagorno-Karabachski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny">Nagorno-Karabachski OA</a> (1923–1991)</li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Gruzińska SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Po%C5%82udniowoosetyjski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Południowoosetyjski Obwód Autonomiczny">Południowoosetyjski OA</a> (1922–1989/1990 <a href="/wiki/Osetia_Po%C5%82udniowa" title="Osetia Południowa">→</a>)</li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Tadżycka SRR:</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Gorno-Badachsza%C5%84ski_Obw%C3%B3d_Autonomiczny" title="Gorno-Badachszański Obwód Autonomiczny">Gorno-Badachszański OA</a> (1925–1991)</li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1956%E2%80%931991).svg" class="mw-file-description" title="Godło ZSRR"><img alt="Godło ZSRR" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/70px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="70" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/105px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/140px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="587" data-file-height="605" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Okr%C4%99gi_narodowo%C5%9Bciowe_w_ZSRR" title="Szablon:Okręgi narodowościowe w ZSRR">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Okr%C4%99gi_narodowo%C5%9Bciowe_w_ZSRR&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Okręgi narodowościowe w ZSRR (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Okr%C4%99gi_narodowo%C5%9Bciowe_w_ZSRR&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Okr%C4%99g_narodowo%C5%9Bciowy" title="Okręg narodowościowy">Okręgi narodowościowe</a> w <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Agi%C5%84sko-Buriacki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agińsko-Buriacki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Agińsko-Buriacki</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Agi%C5%84ski_Buriat-Mongolski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agiński Buriat-Mongolski Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Agiński Buriat-Mongolski ON</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Argajaski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy" title="Argajaski Okręg Narodowościowy">Argajaski ON</a></li> <li><a href="/wiki/Chanty-Mansyjski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy" title="Chanty-Mansyjski Okręg Narodowościowy">Chanty-Mansyjski</a> <ul><li><a href="/wiki/Ostiako-Wogulski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy" title="Ostiako-Wogulski Okręg Narodowościowy">Ostiako-Woguski ON</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Czukocki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Czukocki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Czukocki ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ewenkijski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ewenkijski Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Ewenkijski ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Jama%C5%82o-Nieniecki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jamało-Nieniecki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Jamało-Nieniecki ON</a></li> <li><a href="/wiki/Karelski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy" title="Karelski Okręg Narodowościowy">Karelski ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Komi-Permiacki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komi-Permiacki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Komi-Permiacki ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Koriacki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Koriacki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Koriacki ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mordwi%C5%84ski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mordwiński Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Mordwiński ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nieniecki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nieniecki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Nieniecki ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ochocko-Ewe%C5%84ski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ochocko-Eweński Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Ochocko-Eweński ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tajmyrski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tajmyrski Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Tajmyrski ON</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ust-Ordy%C5%84sko-Buriacki_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ust-Ordyńsko-Buriacki Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Ust-Ordyński Buriacki</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ust-Ordy%C5%84ski_Buriat-Mongolski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ust-Ordyński Buriat-Mongolski Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Ust-Ordyński Buriat-Mongolski ON</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Witimo-Olokmi%C5%84ski_Okr%C4%99g_Narodowo%C5%9Bciowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Witimo-Olokmiński Okręg Narodowościowy (strona nie istnieje)">Witimo-Olokmiński ON</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1956%E2%80%931991).svg" class="mw-file-description" title="Godło ZSRR"><img alt="Godło ZSRR" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/70px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="70" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/105px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg/140px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281956%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="587" data-file-height="605" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Rosji" title="Szablon:Historia Rosji">p</a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Historia_Rosji" title="Dyskusja szablonu:Historia Rosji">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Rosji&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Rosji" title="Historia Rosji">Historia Rosji</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Historia Rosji</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Okres ruski</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Narodziny_Rusi" title="Narodziny Rusi">Narodziny Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Chrzest_Rusi" title="Chrzest Rusi">Chrzest Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska" title="Ruś Kijowska">Ruś Kijowska</a></li> <li><a href="/wiki/Rusini" title="Rusini">Rusini</a>/<a href="/wiki/Rusowie" title="Rusowie">Rusowie</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owianie_wschodni" title="Słowianie wschodni">Słowianie wschodni</a></li> <li><a href="/wiki/Waregowie" title="Waregowie">Waregowie</a></li> <li><a href="/wiki/Od_Wareg%C3%B3w_do_Grek%C3%B3w" title="Od Waregów do Greków">Od Waregów do Greków</a></li> <li><a href="/wiki/Wojny_Rus%C3%B3w_z_Bizancjum" title="Wojny Rusów z Bizancjum">Wojny Rusów z Bizancjum</a> <ul><li><a href="/wiki/Atak_Rus%C3%B3w_na_Konstantynopol_(860)" title="Atak Rusów na Konstantynopol (860)">Atak Rusów na Konstantynopol (860)</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wyprawa_kijowska_(1018)" class="mw-redirect" title="Wyprawa kijowska (1018)">Wyprawa kijowska (1018)</a></li> <li><a href="/wiki/Wyprawa_kijowska_(1069)" class="mw-redirect" title="Wyprawa kijowska (1069)">Wyprawa kijowska (1069)</a></li> <li><a href="/wiki/Rutenizacja" title="Rutenizacja">Rutenizacja</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbicie_dzielnicowe_Rusi" title="Rozbicie dzielnicowe Rusi">Rozbicie dzielnicowe Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwa_ruskie" title="Księstwa ruskie">Księstwa ruskie</a> <ul><li><a href="/wiki/Ru%C5%9B_Nowogrodzka" title="Ruś Nowogrodzka">Ruś Nowogrodzka</a>/<a href="/wiki/Republika_Nowogrodzka" title="Republika Nowogrodzka">Republika Nowogrodzka</a></li> <li><a href="/wiki/Ru%C5%9B_W%C5%82odzimiersko-Suzdalska" title="Ruś Włodzimiersko-Suzdalska">Ruś Włodzimiersko-Suzdalska</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_tmutaraka%C5%84skie" title="Księstwo tmutarakańskie">Księstwo tmutarakańskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_muromsko-riaza%C5%84skie" title="Księstwo muromsko-riazańskie">Księstwo muromsko-riazańskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Smole%C5%84skie" title="Księstwo Smoleńskie">Księstwo Smoleńskie</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_Pskowska" title="Republika Pskowska">Republika Pskowska</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_twerskie" title="Księstwo twerskie">Księstwo twerskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Moskiewskie" title="Księstwo Moskiewskie">Księstwo Moskiewskie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Podb%C3%B3j_Rusi_przez_Mongo%C5%82%C3%B3w" title="Podbój Rusi przez Mongołów">Podbój Rusi przez Mongołów</a> <ul><li><a href="/wiki/Bitwa_nad_rzek%C4%85_Ka%C5%82k%C4%85" title="Bitwa nad rzeką Kałką">Bitwa nad rzeką Kałką</a></li> <li><a href="/wiki/Z%C5%82ota_Orda" title="Złota Orda">Złota Orda</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Moskiewskie" title="Wielkie Księstwo Moskiewskie">Wielkie Księstwo Moskiewskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wielkorosja" title="Wielkorosja">Wielkorosja</a></li> <li><a href="/wiki/Stani%C4%99cie_nad_Ugr%C4%85" title="Stanięcie nad Ugrą">Stanięcie nad Ugrą</a></li> <li><a href="/wiki/Duma_Bojarska" title="Duma Bojarska">Duma Bojarska</a></li> <li><a href="/wiki/Bolszaja_Zasiecznaja_Czerta" title="Bolszaja Zasiecznaja Czerta">Bolszaja Zasiecznaja Czerta</a></li> <li><a href="/wiki/Samodzier%C5%BCawie" title="Samodzierżawie">Samodzierżawie</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Prawos%C5%82awny" title="Rosyjski Kościół Prawosławny">Rosyjski Kościół Prawosławny</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjska_kolonizacja_Azji" title="Rosyjska kolonizacja Azji">Rosyjska kolonizacja Azji</a></li> <li><a href="/wiki/Rusyfikacja" title="Rusyfikacja">Rusyfikacja</a></li> <li><a href="/wiki/Sybiracy" title="Sybiracy">Sybiracy</a></li> <li><a href="/wiki/Wojny_moskiewskie" title="Wojny moskiewskie">Wojny moskiewskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_litewsko-moskiewska_(1492%E2%80%931494)" title="Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)">Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Carstwo_Rosyjskie" title="Carstwo Rosyjskie">Carstwo Rosyjskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Moskwa_%E2%80%93_Trzeci_Rzym" title="Moskwa – Trzeci Rzym">Moskwa – Trzeci Rzym</a></li> <li><a href="/wiki/Sob%C3%B3r_Ziemski" title="Sobór Ziemski">Sobór Ziemski</a></li> <li><a href="/wiki/Opricznina" title="Opricznina">Opricznina</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_litewsko-moskiewska_(1558%E2%80%931570)" title="Wojna litewsko-moskiewska (1558–1570)">Wojna litewsko-moskiewska (1558–1570)</a></li> <li><a href="/wiki/I_wojna_p%C3%B3%C5%82nocna" title="I wojna północna">I wojna północna</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-turecka_(1568%E2%80%931570)" title="Wojna rosyjsko-turecka (1568–1570)">Wojna rosyjsko-turecka (1568–1570)</a></li> <li><a href="/wiki/Masakra_nowogrodzka" title="Masakra nowogrodzka">Masakra nowogrodzka</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_polsko-rosyjska_(1577%E2%80%931582)" title="Wojna polsko-rosyjska (1577–1582)">Wojna polsko-rosyjska (1577–1582)</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_polsko-moskiewska" title="Unia polsko-moskiewska">Unia polsko-moskiewska</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_smuta" title="Wielka smuta">Wielka smuta</a> <ul><li><a href="/wiki/Kl%C4%99ska_g%C5%82odu_w_Rosji_(1601%E2%80%931603)" title="Klęska głodu w Rosji (1601–1603)">Klęska głodu w Rosji (1601–1603)</a></li> <li><a href="/wiki/Dymitriady" title="Dymitriady">Dymitriady</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_polsko-rosyjska_(1609%E2%80%931618)" title="Wojna polsko-rosyjska (1609–1618)">Wojna polsko-rosyjska (1609–1618)</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Moskw%C4%85_(1612)" title="Bitwa pod Moskwą (1612)">Bitwa pod Moskwą (1612)</a></li> <li><a href="/wiki/Ho%C5%82d_Szujskich" title="Hołd Szujskich">Hołd Szujskich</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99ta_Ru%C5%9B" title="Święta Ruś">Święta Ruś</a></li> <li><a href="/wiki/Tatarski_wa%C5%82" title="Tatarski wał">Tatarski wał</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_moskiewskie_(1648)" title="Powstanie moskiewskie (1648)">Powstanie moskiewskie (1648)</a></li> <li><a href="/wiki/U%C5%82o%C5%BCenie_soborowe" title="Ułożenie soborowe">Ułożenie soborowe</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_polsko-rosyjska_(1654%E2%80%931667)" title="Wojna polsko-rosyjska (1654–1667)">Wojna polsko-rosyjska (1654–1667)</a> <ul><li><a href="/wiki/Artyku%C5%82y_Moskiewskie_(1665)" title="Artykuły Moskiewskie (1665)">Artykuły Moskiewskie (1665)</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_moskiewskie_(1662)" title="Powstanie moskiewskie (1662)">Powstanie moskiewskie (1662)</a></li> <li><a href="/wiki/Reformy_Piotra_Wielkiego" title="Reformy Piotra Wielkiego">Reformy Piotra Wielkiego</a></li> <li><a href="/wiki/III_wojna_p%C3%B3%C5%82nocna" title="III wojna północna">III wojna północna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Imperium Rosyjskie</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_4_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Cesarz_Wszechrusi" title="Cesarz Wszechrusi">Cesarz Wszechrusi</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_Loewenwolda" title="Traktat Loewenwolda">Traktat Loewenwolda</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjska_kolonizacja_Ameryki_P%C3%B3%C5%82nocnej" title="Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej">Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_siedmioletnia" title="Wojna siedmioletnia">Wojna siedmioletnia</a></li> <li><a href="/wiki/Wojny_rosyjsko-czerkieskie" title="Wojny rosyjsko-czerkieskie">Wojny rosyjsko-czerkieskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo_Czerkies%C3%B3w" title="Ludobójstwo Czerkiesów">Ludobójstwo Czerkiesów</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-turecka_(1768%E2%80%931774)" title="Wojna rosyjsko-turecka (1768–1774)">Wojna rosyjsko-turecka (1768–1774)</a> <ul><li><a href="/wiki/Przy%C5%82%C4%85czenie_Krymu_do_Imperium_Rosyjskiego" title="Przyłączenie Krymu do Imperium Rosyjskiego">Przyłączenie Krymu do Imperium Rosyjskiego</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Konfederacja_barska" title="Konfederacja barska">Konfederacja barska</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_moskiewskie_(1771)" title="Powstanie moskiewskie (1771)">Powstanie moskiewskie (1771)</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbiory_Polski" title="Rozbiory Polski">Rozbiory Polski</a> <ul><li><a href="/wiki/Wojna_polsko-rosyjska_(1792)" title="Wojna polsko-rosyjska (1792)">Wojna polsko-rosyjska (1792)</a></li> <li><a href="/wiki/Insurekcja_ko%C5%9Bciuszkowska" title="Insurekcja kościuszkowska">Insurekcja kościuszkowska</a> <ul><li><a href="/wiki/Obrona_Pragi" title="Obrona Pragi">Obrona Pragi</a></li></ul></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_Pugaczowa" title="Powstanie Pugaczowa">Powstanie Pugaczowa</a></li> <li><a href="/wiki/Wioska_potiomkinowska" title="Wioska potiomkinowska">Wioska potiomkinowska</a></li> <li><a href="/wiki/Strefa_osiedlenia" title="Strefa osiedlenia">Strefa osiedlenia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Wojny_napoleo%C5%84skie" title="Wojny napoleońskie">Wojny napoleońskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/II_koalicja_antyfrancuska" title="II koalicja antyfrancuska">II koalicja antyfrancuska</a></li> <li><a href="/wiki/III_koalicja_antyfrancuska" title="III koalicja antyfrancuska">III koalicja antyfrancuska</a> <ul><li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Austerlitz" title="Bitwa pod Austerlitz">Bitwa pod Austerlitz</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/IV_koalicja_antyfrancuska" title="IV koalicja antyfrancuska">IV koalicja antyfrancuska</a> <ul><li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_w_Tyl%C5%BCy" title="Pokój w Tylży">Pokój w Tylży</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-szwedzka_(1808%E2%80%931809)" title="Wojna rosyjsko-szwedzka (1808–1809)">Wojna rosyjsko-szwedzka (1808–1809)</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-turecka_(1710%E2%80%931711)" title="Wojna rosyjsko-turecka (1710–1711)">Wojna rosyjsko-turecka (1710–1711)</a></li> <li><a href="/wiki/Inwazja_na_Rosj%C4%99_(1812)" title="Inwazja na Rosję (1812)">Inwazja na Rosję (1812)</a> <ul><li><a href="/wiki/Partyzantka_w_wojnie_ojczy%C5%BAnianej_1812_roku" title="Partyzantka w wojnie ojczyźnianej 1812 roku">Partyzantka w wojnie ojczyźnianej 1812 roku</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Borodino" title="Bitwa pod Borodino">Bitwa pod Borodino</a></li> <li><a href="/wiki/Po%C5%BCar_Moskwy_(1812)" title="Pożar Moskwy (1812)">Pożar Moskwy (1812)</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/VI_koalicja_antyfrancuska" title="VI koalicja antyfrancuska">VI koalicja antyfrancuska</a> <ul><li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_paryski_(1814)" title="Pokój paryski (1814)">Pokój paryski (1814)</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4_3"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Kongres_wiede%C5%84ski" title="Kongres wiedeński">Kongres wiedeński</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Przymierze" title="Święte Przymierze">Święte Przymierze</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBandarm_Europy" title="Żandarm Europy">Żandarm Europy</a></li> <li><a href="/wiki/Dekabry%C5%9Bci" title="Dekabryści">Dekabryści</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-perska_(1826%E2%80%931828)" title="Wojna rosyjsko-perska (1826–1828)">Wojna rosyjsko-perska (1826–1828)</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_listopadowe" title="Powstanie listopadowe">Powstanie listopadowe</a></li> <li><a href="/wiki/Akatujskie_wi%C4%99zienie_kator%C5%BCnicze" title="Akatujskie więzienie katorżnicze">Akatujskie więzienie katorżnicze</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owianofilstwo" title="Słowianofilstwo">Słowianofilstwo</a></li> <li><a href="/wiki/Panslawizm" title="Panslawizm">Panslawizm</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_krymska" title="Wojna krymska">Wojna krymska</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Gra" title="Wielka Gra">Wielka Gra</a></li> <li><a href="/wiki/Reforma_uw%C5%82aszczeniowa_Aleksandra_II" title="Reforma uwłaszczeniowa Aleksandra II">Reforma uwłaszczeniowa Aleksandra II</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_styczniowe" title="Powstanie styczniowe">Powstanie styczniowe</a></li> <li><a href="/wiki/Zakup_Alaski" title="Zakup Alaski">Zakup Alaski</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusz_Trzech_Cesarzy" title="Sojusz Trzech Cesarzy">Sojusz Trzech Cesarzy</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-turecka_(1877%E2%80%931878)" title="Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878)">Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878)</a></li> <li><a href="/wiki/Zamach_na_Aleksandra_II" title="Zamach na Aleksandra II">Zamach na Aleksandra II</a></li> <li><a href="/wiki/Ochrana" title="Ochrana">Ochrana</a></li> <li><a href="/wiki/Pogromy_%C5%BByd%C3%B3w_w_Imperium_Rosyjskim" title="Pogromy Żydów w Imperium Rosyjskim">Pogromy Żydów w Imperium Rosyjskim</a></li> <li><a href="/wiki/Obchody_900-lecia_chrztu_Rusi" title="Obchody 900-lecia chrztu Rusi">Obchody 900-lecia chrztu Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Socjaldemokratyczna_Partia_Robotnicza_Rosji" title="Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji">Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3d_w_Rosji_1891-1892" title="Głód w Rosji 1891-1892">Głód w Rosji 1891-1892</a></li> <li><a href="/wiki/Kolej_Transsyberyjska" title="Kolej Transsyberyjska">Kolej Transsyberyjska</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusz_francusko-rosyjski" title="Sojusz francusko-rosyjski">Sojusz francusko-rosyjski</a></li> <li><a href="/wiki/Rosja_za_Miko%C5%82aja_II" title="Rosja za Mikołaja II">Rosja za Mikołaja II</a></li> <li><a href="/wiki/Panika_na_Chodynce" title="Panika na Chodynce">Panika na Chodynce</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjski_kosmizm" title="Rosyjski kosmizm">Rosyjski kosmizm</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjski_podb%C3%B3j_Mand%C5%BCurii" title="Rosyjski podbój Mandżurii">Rosyjski podbój Mandżurii</a></li> <li><a href="/wiki/Partia_Socjalist%C3%B3w-Rewolucjonist%C3%B3w" title="Partia Socjalistów-Rewolucjonistów">Partia Socjalistów-Rewolucjonistów</a></li> <li><a href="/wiki/Bolszewicy" title="Bolszewicy">Bolszewicy</a></li> <li><a href="/wiki/Bolszewizm" title="Bolszewizm">Bolszewizm</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-japo%C5%84ska" title="Wojna rosyjsko-japońska">Wojna rosyjsko-japońska</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja_1905_roku" title="Rewolucja 1905 roku">Rewolucja 1905 roku</a> <ul><li><a href="/wiki/Krwawa_niedziela_(Petersburg_1905)" title="Krwawa niedziela (Petersburg 1905)">Krwawa niedziela (Petersburg 1905)</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_moskiewskie_(1905)" title="Powstanie moskiewskie (1905)">Powstanie moskiewskie (1905)</a></li> <li><a href="/wiki/Manifest_pa%C5%BAdziernikowy" title="Manifest październikowy">Manifest październikowy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wybory_parlamentarne_w_Rosji_w_1906_roku" title="Wybory parlamentarne w Rosji w 1906 roku">Wybory parlamentarne w Rosji w 1906 roku</a></li> <li><a href="/wiki/Konstytucja_Rosji_z_1906" title="Konstytucja Rosji z 1906">Konstytucja Rosji z 1906</a></li> <li><a href="/wiki/Duma_Pa%C5%84stwowa_(Imperium_Rosyjskie)" title="Duma Państwowa (Imperium Rosyjskie)">Duma Państwowa</a></li> <li><a href="/wiki/Porozumienie_rosyjsko-angielskie" title="Porozumienie rosyjsko-angielskie">Porozumienie rosyjsko-angielskie</a></li> <li><a href="/wiki/Katastrofa_tunguska" title="Katastrofa tunguska">Katastrofa tunguska</a></li> <li><a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojna światowa</a> <ul><li><a href="/wiki/Rosyjski_plan_I_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Rosyjski plan I wojny światowej">Rosyjski plan I wojny światowej</a></li> <li><a href="/wiki/Front_wschodni_(I_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (I wojna światowa)">Front wschodni</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Tannenbergiem" title="Bitwa pod Tannenbergiem">Bitwa pod Tannenbergiem</a></li> <li><a href="/wiki/Ofensywa_Kiere%C5%84skiego" title="Ofensywa Kiereńskiego">Ofensywa Kiereńskiego</a></li> <li><a href="/wiki/Kampania_kaukaska" title="Kampania kaukaska">Kampania kaukaska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_w_Azji_%C5%9Arodkowej_(1916)" title="Powstanie w Azji Środkowej (1916)">Powstanie w Azji Środkowej (1916)</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucje_w_Rosji_1917_roku" title="Rewolucje w Rosji 1917 roku">Rewolucje w Rosji 1917 roku</a> <ul><li><a href="/wiki/Rewolucja_lutowa_(1917)" title="Rewolucja lutowa (1917)">Rewolucja lutowa (1917)</a></li></ul></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Republika_Rosyjska" title="Republika Rosyjska">Republika Rosyjska</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Rz%C4%85d_Tymczasowy_Rosji" title="Rząd Tymczasowy Rosji">Rząd Tymczasowy Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_kwietniowy" title="Kryzys kwietniowy">Kryzys kwietniowy</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_czerwcowy" title="Kryzys czerwcowy">Kryzys czerwcowy</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_lipcowy" title="Kryzys lipcowy">Kryzys lipcowy</a></li> <li><a href="/wiki/Wybory_do_Konstytuanty_w_Rosji_1917" title="Wybory do Konstytuanty w Rosji 1917">Wybory do Konstytuanty w Rosji 1917</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja_pa%C5%BAdziernikowa" title="Rewolucja październikowa">Rewolucja październikowa</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Wojna_domowa_w_Rosji" title="Wojna domowa w Rosji">Wojna domowa w Rosji</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Leninizm" title="Leninizm">Leninizm</a></li> <li><a href="/wiki/Czeka" title="Czeka">Czeka</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjska FSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Dekret_o_pokoju" title="Dekret o pokoju">Dekret o pokoju</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_ukrai%C5%84sko-sowiecka" title="Wojna ukraińsko-sowiecka">Wojna ukraińsko-sowiecka</a></li> <li><a href="/wiki/Biali_(Rosja)" title="Biali (Rosja)">Biali (Rosja)</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Rosyjskie_(1918%E2%80%931920)" title="Państwo Rosyjskie (1918–1920)">Państwo Rosyjskie (1918–1920)</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_radziecka" title="Republika radziecka">Republika radziecka</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_brzeski" title="Traktat brzeski">Traktat brzeski</a></li> <li><a href="/wiki/Czerwony_terror" title="Czerwony terror">Czerwony terror</a></li> <li><a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armia Czerwona</a></li> <li><a href="/wiki/Morderstwo_carskiej_rodziny" title="Morderstwo carskiej rodziny">Morderstwo carskiej rodziny</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_lewicowych_eserowc%C3%B3w" title="Powstanie lewicowych eserowców">Powstanie lewicowych eserowców</a></li> <li><a href="/wiki/Zamach_na_W%C5%82odzimierza_Lenina" title="Zamach na Włodzimierza Lenina">Zamach na Włodzimierza Lenina</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82a_emigracja" title="Biała emigracja">Biała emigracja</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_w_Kronsztadzie" title="Powstanie w Kronsztadzie">Powstanie w Kronsztadzie</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_tambowskie" title="Powstanie tambowskie">Powstanie tambowskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_polsko-bolszewicka" title="Wojna polsko-bolszewicka">Wojna polsko-bolszewicka</a> <ul><li><a href="/wiki/Bitwa_Warszawska" title="Bitwa Warszawska">Bitwa Warszawska</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_lwowska" title="Operacja lwowska">Operacja lwowska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wojna_esto%C5%84sko-bolszewicka" title="Wojna estońsko-bolszewicka">Wojna estońsko-bolszewicka</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecki_podb%C3%B3j_Gruzji" title="Radziecki podbój Gruzji">Radziecki podbój Gruzji</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecki_podb%C3%B3j_Azerbejd%C5%BCanu" title="Radziecki podbój Azerbejdżanu">Radziecki podbój Azerbejdżanu</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a class="mw-selflink selflink">Związek Radziecki</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_7_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Traktat_za%C5%82o%C5%BCycielski_ZSRR" title="Traktat założycielski ZSRR">Traktat założycielski ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Konstytucja_Zwi%C4%85zku_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich">Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich</a></li> <li><a href="/wiki/Sowietyzacja" title="Sowietyzacja">Sowietyzacja</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_w_Rapallo" title="Układ w Rapallo">Układ w Rapallo</a></li> <li><a href="/wiki/Naukowy_ateizm" title="Naukowy ateizm">Naukowy ateizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kolektywizacja_w_ZSRR" title="Kolektywizacja w ZSRR">Kolektywizacja w ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Trockizm" title="Trockizm">Trockizm</a></li> <li><a href="/wiki/Konflikt_o_Kolej_Wschodniochi%C5%84sk%C4%85" title="Konflikt o Kolej Wschodniochińską">Konflikt o Kolej Wschodniochińską</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinizm" title="Stalinizm">Stalinizm</a></li> <li><a href="/wiki/Gu%C5%82ag" title="Gułag">Gułag</a></li> <li><a href="/wiki/NKWD" title="NKWD">NKWD</a></li> <li><a href="/wiki/Paszportyzacja_(ZSRR)" title="Paszportyzacja (ZSRR)">Paszportyzacja (ZSRR)</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81ysenkizm" title="Łysenkizm">Łysenkizm</a></li> <li><a href="/wiki/Liga_Narod%C3%B3w" title="Liga Narodów">Liga Narodów</a></li> <li><a href="/wiki/Wielki_terror_(ZSRR)" title="Wielki terror (ZSRR)">Wielki terror</a> <ul><li><a href="/wiki/I_proces_moskiewski" title="I proces moskiewski">I proces moskiewski</a></li> <li><a href="/wiki/II_proces_moskiewski" title="II proces moskiewski">II proces moskiewski</a></li> <li><a href="/wiki/III_proces_moskiewski" title="III proces moskiewski">III proces moskiewski</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_polska_NKWD_(1937%E2%80%931938)" title="Operacja polska NKWD (1937–1938)">Operacja polska NKWD (1937–1938)</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_na_Ukrainie" title="Wielki głód na Ukrainie">Wielki głód na Ukrainie</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecko-japo%C5%84skie_walki_graniczne" title="Radziecko-japońskie walki graniczne">Radziecko-japońskie walki graniczne</a></li> <li><a href="/wiki/Kasztanowa_mowa" title="Kasztanowa mowa">Kasztanowa mowa</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">Pakt Ribbentrop-Mołotow</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_7_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojna światowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Agresja_ZSRR_na_Polsk%C4%99" title="Agresja ZSRR na Polskę">Agresja ZSRR na Polskę</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_sowiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931941)" title="Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)">Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_o_granicach_i_przyja%C5%BAni_III_Rzesza_%E2%80%93_ZSRR_(1939)" title="Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)">Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)</a></li> <li><a href="/wiki/Represje_ZSRR_wobec_Polak%C3%B3w_i_obywateli_polskich_1939%E2%80%931946" title="Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946">Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946</a></li> <li><a href="/wiki/Zbrodnia_katy%C5%84ska" title="Zbrodnia katyńska">Zbrodnia katyńska</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_kraj%C3%B3w_ba%C5%82tyckich" title="Okupacja krajów bałtyckich">Sowiecka okupacja krajów bałtyckich</a></li> <li><a href="/wiki/Sowiecka_okupacja_Besarabii_i_p%C3%B3%C5%82nocnej_Bukowiny" title="Sowiecka okupacja Besarabii i północnej Bukowiny">Sowiecka okupacja Besarabii i północnej Bukowiny</a></li> <li><a href="/wiki/Incydent_w_Mainila" title="Incydent w Mainila">Incydent w Mainila</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_zimowa" title="Wojna zimowa">Wojna zimowa</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_w_Czeczenii_(1940%E2%80%931944)" title="Powstanie w Czeczenii (1940–1944)">Powstanie w Czeczenii (1940–1944)</a></li> <li><a href="/wiki/Komitet_Wszechs%C5%82owia%C5%84ski" title="Komitet Wszechsłowiański">Komitet Wszechsłowiański</a></li> <li><a href="/wiki/Front_wschodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (II wojna światowa)">Front wschodni</a>/<a href="/wiki/Wielka_wojna_ojczy%C5%BAniana" title="Wielka wojna ojczyźniana">Wielka wojna ojczyźniana</a> <ul><li><a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">Atak Niemiec na ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Partyzantka_radziecka" title="Partyzantka radziecka">Partyzantka radziecka</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Moskw%C4%85" title="Bitwa pod Moskwą">Bitwa pod Moskwą</a></li> <li><a href="/wiki/Kontrofensywy_sowieckie_1941/1942" title="Kontrofensywy sowieckie 1941/1942">Kontrofensywy sowieckie</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_kontynuacyjna" title="Wojna kontynuacyjna">Wojna kontynuacyjna</a></li> <li><a href="/wiki/Blokada_Leningradu" title="Blokada Leningradu">Blokada Leningradu</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_stalingradzka" title="Bitwa stalingradzka">Bitwa stalingradzka</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_na_%C5%82uku_kurskim" title="Bitwa na łuku kurskim">Bitwa na łuku kurskim</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_berli%C5%84ska" title="Operacja berlińska">Operacja berlińska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Brytyjsko-sowiecka_inwazja_na_Iran" title="Brytyjsko-sowiecka inwazja na Iran">Brytyjsko-sowiecka inwazja na Iran</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_radziecko-japo%C5%84ska" title="Wojna radziecko-japońska">Wojna radziecko-japońska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_7_3"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Parada_Zwyci%C4%99stwa_w_Moskwie_(1945)" title="Parada Zwycięstwa w Moskwie (1945)">Parada Zwycięstwa w Moskwie (1945)</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecka_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech">Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_aliancka_Austrii" title="Okupacja aliancka Austrii">Okupacja aliancka Austrii</a></li> <li><a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacja Narodów Zjednoczonych</a></li> <li><a href="/wiki/Zimna_wojna" title="Zimna wojna">Zimna wojna</a></li> <li><a href="/wiki/Blok_wschodni" title="Blok wschodni">Blok wschodni</a></li> <li><a href="/wiki/Blokada_Berlina" title="Blokada Berlina">Blokada Berlina</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_korea%C5%84ska" title="Wojna koreańska">Wojna koreańska</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinowski_proces_poet%C3%B3w_%C5%BCydowskich" title="Stalinowski proces poetów żydowskich">Stalinowski proces poetów żydowskich</a></li> <li><a href="/wiki/KGB" title="KGB">KGB</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_Warszawski" title="Układ Warszawski">Układ Warszawski</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecki_program_nuklearny" title="Radziecki program nuklearny">Radziecki program nuklearny</a> <ul><li><a href="/wiki/Car-bomba" title="Car-bomba">Car-bomba</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Roz%C5%82am_radziecko-chi%C5%84ski" title="Rozłam radziecko-chiński">Rozłam radziecko-chiński</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_kuba%C5%84ski" title="Kryzys kubański">Kryzys kubański</a></li> <li><a href="/wiki/Akt_ko%C5%84cowy_Konferencji_Bezpiecze%C5%84stwa_i_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_w_Europie" title="Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie">Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie</a></li> <li><a href="/wiki/Program_Interkosmos" title="Program Interkosmos">Program Interkosmos</a></li> <li><a href="/wiki/Wy%C5%9Bcig_kosmiczny" title="Wyścig kosmiczny">Wyścig kosmiczny</a></li> <li><a href="/wiki/Sputnik_1" title="Sputnik 1">Sputnik 1</a></li> <li><a href="/wiki/Interwencja_Uk%C5%82adu_Warszawskiego_w_Czechos%C5%82owacji" title="Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji">Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji</a></li> <li><a href="/wiki/Konflikt_nad_Ussuri" title="Konflikt nad Ussuri">Konflikt nad Ussuri</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_o_zakazie_umieszczania_broni_j%C4%85drowej_i_innych_rodzaj%C3%B3w_broni_masowej_zag%C5%82ady_na_dnie_m%C3%B3rz_i_ocean%C3%B3w" title="Układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów">Układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecka_interwencja_w_Afganistanie" title="Radziecka interwencja w Afganistanie">Radziecka interwencja w Afganistanie</a></li> <li><a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_1980" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 1980">Letnie Igrzyska Olimpijskie 1980</a></li> <li><a href="/wiki/Pieriestrojka" title="Pieriestrojka">Pieriestrojka</a></li> <li><a href="/wiki/Uskorienije" title="Uskorienije">Uskorienije</a></li> <li><a href="/wiki/Katastrofa_w_Czarnobylskiej_Elektrowni_J%C4%85drowej" title="Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej">Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej</a></li> <li><a href="/wiki/Porozumienie_bia%C5%82owieskie" title="Porozumienie białowieskie">Porozumienie białowieskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wybory_prezydenckie_w_Rosji_w_1991_roku" title="Wybory prezydenckie w Rosji w 1991 roku">Wybory prezydenckie w Rosji w 1991 roku</a></li> <li><a href="/wiki/Pucz_moskiewski" title="Pucz moskiewski">Pucz moskiewski</a></li> <li><a href="/wiki/Rozpad_ZSRR" title="Rozpad ZSRR">Rozpad ZSRR</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Federacja Rosyjska</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Niepodleg%C5%82ych_Pa%C5%84stw" title="Wspólnota Niepodległych Państw">Wspólnota Niepodległych Państw</a></li> <li><a href="/wiki/Konstytucja_Federacji_Rosyjskiej" title="Konstytucja Federacji Rosyjskiej">Konstytucja Federacji Rosyjskiej</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_konstytucyjny_w_Rosji_(1993)" title="Kryzys konstytucyjny w Rosji (1993)">Kryzys konstytucyjny w Rosji (1993)</a></li> <li><a href="/wiki/Russkij_mir" title="Russkij mir">Russkij mir</a></li> <li><a href="/wiki/Propaganda_Rosji" class="mw-redirect" title="Propaganda Rosji">Propaganda Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/I_wojna_czecze%C5%84ska" title="I wojna czeczeńska">I wojna czeczeńska</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_finansowy_w_Rosji_(1998)" title="Kryzys finansowy w Rosji (1998)">Kryzys finansowy w Rosji (1998)</a></li> <li><a href="/wiki/Zamachy_na_budynki_mieszkalne_w_Rosji_(1999)" title="Zamachy na budynki mieszkalne w Rosji (1999)">Zamachy na budynki mieszkalne w Rosji (1999)</a></li> <li><a href="/wiki/II_wojna_czecze%C5%84ska" title="II wojna czeczeńska">II wojna czeczeńska</a></li> <li><a href="/wiki/Rosyjski_irredentyzm" title="Rosyjski irredentyzm">Rosyjski irredentyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Nostalgia_za_Zwi%C4%85zkiem_Radzieckim" title="Nostalgia za Związkiem Radzieckim">Nostalgia za Związkiem Radzieckim</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_rosyjsko-gruzi%C5%84ska" title="Wojna rosyjsko-gruzińska">Wojna rosyjsko-gruzińska</a></li> <li><a href="/wiki/Aneksja_Krymu_przez_Rosj%C4%99" title="Aneksja Krymu przez Rosję">Aneksja Krymu przez Rosję</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kluczowe postacie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ruryk" title="Ruryk">Ruryk</a></li> <li><a href="/wiki/Iwan_III_Srogi" title="Iwan III Srogi">Iwan III Srogi</a></li> <li><a href="/wiki/Iwan_IV_Gro%C5%BAny" title="Iwan IV Groźny">Iwan IV Groźny</a></li> <li><a href="/wiki/Piotr_I_Wielki" title="Piotr I Wielki">Piotr I Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Katarzyna_II_Wielka" title="Katarzyna II Wielka">Katarzyna II Wielka</a></li> <li><a href="/wiki/Grigorij_Potiomkin" title="Grigorij Potiomkin">Grigorij Potiomkin</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksander_I_Romanow" title="Aleksander I Romanow">Aleksander I Romanow</a></li> <li><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_II_Romanow" title="Mikołaj II Romanow">Mikołaj II Romanow</a></li> <li><a href="/wiki/Grigorij_Rasputin" title="Grigorij Rasputin">Grigorij Rasputin</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierz Lenin</a></li> <li><a href="/wiki/Lew_Trocki" title="Lew Trocki">Lew Trocki</a></li> <li><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józef Stalin</a></li> <li><a href="/wiki/Wiaczes%C5%82aw_Mo%C5%82otow" title="Wiaczesław Mołotow">Wiaczesław Mołotow</a></li> <li><a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a></li> <li><a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Leonid Breżniew</a></li> <li><a href="/wiki/Michai%C5%82_Gorbaczow" title="Michaił Gorbaczow">Michaił Gorbaczow</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adimir_Putin" title="Władimir Putin">Władimir Putin</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Rosjanie" title="Rosjanie">Naród rosyjski</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Rusi_Kijowskiej" title="Władcy Rusi Kijowskiej">Władcy Rusi Kijowskiej</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_smole%C5%84scy" title="Książęta smoleńscy">Książęta smoleńscy</a></li> <li><a href="/wiki/Kniaziowie_Nowogrodu_Wielkiego" title="Kniaziowie Nowogrodu Wielkiego">Kniaziowie Nowogrodu Wielkiego</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_moskiewscy" title="Książęta moskiewscy">Książęta moskiewscy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Rosji" title="Władcy Rosji">Władcy Rosji</a> <ul><li><a href="/wiki/Rurykowicze" title="Rurykowicze">Rurykowicze</a></li> <li><a href="/wiki/Romanowowie" title="Romanowowie">Romanowowie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/G%C5%82owy_pa%C5%84stwa_Rosji" title="Głowy państwa Rosji">Prezydenci Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Rosji" title="Premierzy Rosji">Premierzy Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Rosji" title="Ustrój polityczny Rosji">Ustrój polityczny Rosji</a></li> <li><a href="/wiki/Stosunki_polsko-rosyjskie" title="Stosunki polsko-rosyjskie">Stosunki polsko-rosyjskie</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Herb_Rosji" title="Herb Rosji"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/50px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png" decoding="async" width="50" height="59" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/75px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/100px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 2x" data-file-width="437" data-file-height="517" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Ukrainy" title="Szablon:Historia Ukrainy">p</a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Historia_Ukrainy" title="Dyskusja szablonu:Historia Ukrainy">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Ukrainy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Ukrainy" title="Historia Ukrainy">Historia Ukrainy</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li><a href="/wiki/Historia_Hetmanatu" title="Historia Hetmanatu">Historia Hetmanatu</a></li></ul> </div><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo ukraińskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Narodziny_Rusi" title="Narodziny Rusi">Narodziny Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Chrzest_Rusi" title="Chrzest Rusi">Chrzest Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska" title="Ruś Kijowska">Ruś Kijowska</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbicie_dzielnicowe_Rusi" title="Rozbicie dzielnicowe Rusi">Rozbicie dzielnicowe Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwa_ruskie" title="Księstwa ruskie">Księstwa ruskie</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_halicko-wo%C5%82y%C5%84skie" title="Księstwo halicko-wołyńskie">Księstwo halicko-wołyńskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_perejas%C5%82awskie" title="Księstwo perejasławskie">Księstwo perejasławskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_czernihowskie" title="Księstwo czernihowskie">Księstwo czernihowskie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Podb%C3%B3j_Rusi_przez_Mongo%C5%82%C3%B3w" title="Podbój Rusi przez Mongołów">Podbój Rusi przez Mongołów</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_o_ksi%C4%99stwo_halicko-w%C5%82odzimierskie_(1340%E2%80%931392)" title="Wojna o księstwo halicko-włodzimierskie (1340–1392)">Upadek Księstwa Halickiego</a></li> <li><a href="/wiki/Kozacy_zaporoscy" title="Kozacy zaporoscy">Kozacy zaporoscy</a></li> <li><a href="/wiki/Hetmanat" title="Hetmanat">Hetmanat</a></li> <li><a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Ruskie" title="Wielkie Księstwo Ruskie">Wielkie Księstwo Ruskie</a> <ul><li><a href="/wiki/Rzeczpospolita_Trojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Trojga Narodów">Rzeczpospolita Trojga Narodów</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Gubernia_noworosyjska" title="Gubernia noworosyjska">Kraj Noworosyjski</a></li> <li><a href="/wiki/Genera%C5%82-gubernatorstwo_kijowskie" title="Generał-gubernatorstwo kijowskie">Kraj Południowo-Zachodni</a></li> <li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Ukraińska Republika Ludowa">URL</a></li> <li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Ludowa_Republika_Rad" title="Ukraińska Ludowa Republika Rad">Ukraińska Ludowa Republika Rad</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Ukrai%C5%84skie_(hetmanat)" title="Państwo Ukraińskie (hetmanat)">Państwo Ukraińskie (hetmanat)</a></li> <li><a href="/wiki/Zachodnioukrai%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Zachodnioukraińska Republika Ludowa">ZURL</a></li> <li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka">USRR</a> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Karpato-Ukraina" title="Karpato-Ukraina">Karpato-Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Komisariat_Rzeszy_Ukraina" title="Komisariat Rzeszy Ukraina">Komisariat Rzeszy Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84ski_Komitet_Narodowy" title="Ukraiński Komitet Narodowy">Ukraiński Komitet Narodowy</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">Naród ukraiński</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Rusi_Kijowskiej" title="Władcy Rusi Kijowskiej">Władcy Rusi Kijowskiej</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_haliccy" title="Książęta haliccy">Książęta haliccy</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_perejas%C5%82awscy" title="Książęta perejasławscy">Książęta perejasławscy</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_czernihowscy" title="Książęta czernihowscy">Książęta czernihowscy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Lista_hetman%C3%B3w_Kozak%C3%B3w_zaporoskich" class="mw-redirect" title="Lista hetmanów Kozaków zaporoskich">Hetmani Zaporoscy</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_hetman%C3%B3w_w_okresie_Hetmanatu" title="Lista hetmanów w okresie Hetmanatu">Hetmani Hetmanatu</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_prezydent%C3%B3w_Ukrainy" title="Lista prezydentów Ukrainy">Prezydenci Ukrainy</a></li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Ukrainy" title="Premierzy Ukrainy">Premierzy Ukrainy</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Ukrainy" title="Ustrój polityczny Ukrainy">Ustrój polityczny Ukrainy</a></li> <li><a href="/wiki/Stosunki_polsko-ukrai%C5%84skie" title="Stosunki polsko-ukraińskie">Stosunki polsko-ukraińskie</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Herb_Ukrainy" title="Herb Ukrainy"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg/50px-Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="50" height="70" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg/75px-Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg/100px-Lesser_Coat_of_Arms_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="461" /></a> </div></div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Bia%C5%82orusi" title="Szablon:Historia Białorusi">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_Bia%C5%82orusi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Białorusi (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Bia%C5%82orusi&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Bia%C5%82orusi" title="Historia Białorusi">Historia Białorusi</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo białoruskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Narodziny_Rusi" title="Narodziny Rusi">Narodziny Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Chrzest_Rusi" title="Chrzest Rusi">Chrzest Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska" title="Ruś Kijowska">Ruś Kijowska</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbicie_dzielnicowe_Rusi" title="Rozbicie dzielnicowe Rusi">Rozbicie dzielnicowe Rusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwa_ruskie" title="Księstwa ruskie">Księstwa ruskie</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_po%C5%82ockie" title="Księstwo połockie">Księstwo połockie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_mi%C5%84skie" title="Księstwo mińskie">Księstwo mińskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_witebskie" title="Księstwo witebskie">Księstwo witebskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Turowskie" title="Księstwo Turowskie">Księstwo Turowskie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Podb%C3%B3j_Rusi_przez_Mongo%C5%82%C3%B3w" title="Podbój Rusi przez Mongołów">Podbój Rusi przez Mongołów</a></li> <li><a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Litewskie" title="Wielkie Księstwo Litewskie">Wielkie Księstwo Litewskie</a></li> <li><a href="/wiki/Kraj_P%C3%B3%C5%82nocno-Zachodni" title="Kraj Północno-Zachodni">Kraj Północno-Zachodni</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Republika_Ludowa" title="Białoruska Republika Ludowa">BRL</a></li> <li><a href="/wiki/Litewsko-Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Rad" title="Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad">Litewsko-Białoruska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka">BSRR</a> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Zachodnia_Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Zachodnia Białoruś">Zachodnia Białoruś</a></li> <li><a href="/wiki/Generalny_Okr%C4%99g_Bia%C5%82orusi" title="Generalny Okręg Białorusi">Generalny Okręg Białorusi</a> <ul><li><a href="/wiki/Komisariat_Rzeszy_Wsch%C3%B3d" title="Komisariat Rzeszy Wschód">Komisariat Rzeszy Wschód</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Bia%C5%82orusini" title="Białorusini">Naród białoruski</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Rusi_Kijowskiej" title="Władcy Rusi Kijowskiej">Władcy Rusi Kijowskiej</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_po%C5%82occy" title="Książęta połoccy">Książęta połoccy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Wielkiego_Ksi%C4%99stwa_Litewskiego" title="Władcy Wielkiego Księstwa Litewskiego">Władcy Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Bia%C5%82orusi" title="Premierzy Białorusi">Premierzy Białorusi</a></li> <li><a href="/wiki/Przyw%C3%B3dcy_Bia%C5%82orusi" title="Przywódcy Białorusi">Przywódcy Białorusi</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Bia%C5%82orusi" title="Ustrój polityczny Białorusi">Ustrój polityczny Białorusi</a></li> <li><a href="/wiki/Stosunki_polsko-bia%C5%82oruskie" title="Stosunki polsko-białoruskie">Stosunki polsko-białoruskie</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/God%C5%82o_Bia%C5%82orusi" title="Godło Białorusi"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Coat_of_arms_of_Belarus.svg/50px-Coat_of_arms_of_Belarus.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Coat_of_arms_of_Belarus.svg/75px-Coat_of_arms_of_Belarus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Coat_of_arms_of_Belarus.svg/100px-Coat_of_arms_of_Belarus.svg.png 2x" data-file-width="1700" data-file-height="1690" /></a><figcaption></figcaption></figure> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Litwy" title="Szablon:Historia Litwy">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_Litwy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Litwy (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Litwy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Litwy" title="Historia Litwy">Historia Litwy</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo litewskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ksi%C4%99stwo_Litwy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Księstwo Litwy (strona nie istnieje)">Księstwo Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Litwy_(1251%E2%80%931263)" title="Królestwo Litwy (1251–1263)">Królestwo Litwy (1251–1263)</a></li> <li><a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Litewskie" title="Wielkie Księstwo Litewskie">Wielkie Księstwo Litewskie</a> <ul><li><a href="/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Obojga Narodów">Rzeczpospolita Obojga Narodów</a></li> <li><a href="/wiki/Rzeczpospolita_Trojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Trojga Narodów">Rzeczpospolita Trojga Narodów</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ziemie_Rzeczypospolitej_pod_zaborami" title="Ziemie Rzeczypospolitej pod zaborami">Ziemie Rzeczypospolitej pod zaborami</a> <ul><li><a href="/wiki/Kraj_P%C3%B3%C5%82nocno-Zachodni" title="Kraj Północno-Zachodni">Kraj Północno-Zachodni</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Litwa_(okr%C4%99g)" title="Litwa (okręg)">Litwa (okręg)</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Litwy_(1918)" title="Królestwo Litwy (1918)">Królestwo Litwy (1918)</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_Litewska_(1918%E2%80%931940)" title="Republika Litewska (1918–1940)">Republika Litewska (1918–1940)</a></li> <li><a href="/wiki/Litewsko-Bia%C5%82oruska_Socjalistyczna_Republika_Rad" title="Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad">Litewsko-Białoruska SRR</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa_%C5%9Arodkowa" title="Litwa Środkowa">Litwa Środkowa</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Związek Radziecki</a> <ul><li><a href="/wiki/Litewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Litewska SRR</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Komisariat_Rzeszy_Wsch%C3%B3d" title="Komisariat Rzeszy Wschód">Komisariat Rzeszy Wschód</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Litwini" title="Litwini">Naród litewski</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Wielkiego_Ksi%C4%99stwa_Litewskiego" title="Władcy Wielkiego Księstwa Litewskiego">Władcy Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Litwy" title="Premierzy Litwy">Premierzy Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Prezydenci_Litwy" title="Prezydenci Litwy">Prezydenci Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Litwy" title="Ustrój polityczny Litwy">Ustrój polityczny Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Stosunki_polsko-litewskie" title="Stosunki polsko-litewskie">Stosunki polsko-litewskie</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Herb_Litwy" title="Herb Litwy"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Coat_of_arms_of_Lithuania.svg/50px-Coat_of_arms_of_Lithuania.svg.png" decoding="async" width="50" height="57" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Coat_of_arms_of_Lithuania.svg/75px-Coat_of_arms_of_Lithuania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Coat_of_arms_of_Lithuania.svg/100px-Coat_of_arms_of_Lithuania.svg.png 2x" data-file-width="528" data-file-height="600" /></a><figcaption></figcaption></figure> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_%C5%81otwy" title="Szablon:Historia Łotwy">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_%C5%81otwy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Łotwy (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_%C5%81otwy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_%C5%81otwy" title="Historia Łotwy">Historia Łotwy</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Liwowie" title="Liwowie">Liwowie</a> i <a href="/wiki/Ba%C5%82towie" title="Bałtowie">Bałtowie</a>, <a href="/wiki/Zelowie" title="Zelowie">Zelowie</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Liwonia" title="Liwonia">Liwonia</a>, <a href="/wiki/%C5%81atgalia" title="Łatgalia">Łatgalia</a>, <a href="/wiki/Kurlandia" title="Kurlandia">Kurlandia</a>, <a href="/wiki/Semigalia" title="Semigalia">Semigalia</a>, <a href="/wiki/Selonia" title="Selonia">Selonia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kawalerowie_Mieczowi" title="Kawalerowie Mieczowi">Kawalerowie Mieczowi</a></li> <li><a href="/wiki/Liwonia" title="Liwonia">Terra Mariana</a> <ul><li><a href="/wiki/Konfederacja_Inflancka" title="Konfederacja Inflancka">Konfederacja Inflancka</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/I_wojna_p%C3%B3%C5%82nocna" title="I wojna północna">I wojna północna</a> <ul><li><a href="/wiki/Rozejm_w_Jamie_Zapolskim" title="Rozejm w Jamie Zapolskim">Rozejm w Jamie Zapolskim</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Zad%C5%BAwi%C5%84skie" title="Księstwo Zadźwińskie">Księstwo Zadźwińskie</a> i <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Kurlandii_i_Semigalii" title="Księstwo Kurlandii i Semigalii">Księstwo Kurlandii i Semigalii</a></li> <li><a href="/wiki/II_wojna_p%C3%B3%C5%82nocna" title="II wojna północna">II wojna północna</a> <ul><li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_oliwski" title="Pokój oliwski">Pokój oliwski</a> (1660)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Inflanty_szwedzkie" title="Inflanty szwedzkie">Inflanty szwedzkie</a></li> <li><a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_inflanckie" title="Województwo inflanckie">Inflanty polskie</a></li> <li><a href="/wiki/III_wojna_p%C3%B3%C5%82nocna" title="III wojna północna">III wojna północna</a> <ul><li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_w_Nystad" title="Pokój w Nystad">Pokój w Nystad</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Gubernia_inflancka" title="Gubernia inflancka">Gubernia inflancka</a></li> <li><a href="/wiki/Gubernia_kurlandzka" title="Gubernia kurlandzka">Gubernia kurlandzka</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Kurlandii,_Semigalii_i_Piltynia" title="Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia">Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia</a> (1812)</li> <li><a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojna światowa</a> <ul><li><a href="/wiki/Strzelcy_%C5%82otewscy" title="Strzelcy łotewscy">Strzelcy łotewscy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Kurlandii_i_Semigalii_(1918)" title="Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918)">Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918)</a></li> <li><a href="/wiki/Zjednoczone_Ksi%C4%99stwo_Ba%C5%82tyckie" title="Zjednoczone Księstwo Bałtyckie">Zjednoczone Księstwo Bałtyckie</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1918%E2%80%931920)" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka (1918–1920)">Łotewska SRR (1918−1920)</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_ryski_(1920)" title="Traktat ryski (1920)">Traktat ryski (1920)</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_%C5%81otewska_(1918%E2%80%931940)" title="Republika Łotewska (1918–1940)">Pierwsza Republika Łotewska</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">Pakt Ribbentrop-Mołotow</a></li> <li><a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojna światowa</a> <ul><li><a href="/wiki/Komisariat_Rzeszy_Wsch%C3%B3d" title="Komisariat Rzeszy Wschód">Komisariat Rzeszy Wschód</a></li></ul></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Związek Radziecki</a> <ul><li><a href="/wiki/%C5%81otewska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka">Łotewska SRR</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Republika Łotewska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Herb_%C5%81otwy" title="Herb Łotwy"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg/60px-Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg.png" decoding="async" width="60" height="48" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg/90px-Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg/120px-Coat_of_arms_of_Latvia_%282%29.svg.png 2x" data-file-width="257" data-file-height="205" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Komunizm" title="Szablon:Komunizm">p</a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Komunizm" title="Dyskusja szablonu:Komunizm">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Komunizm&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Komunizm" title="Komunizm">Komunizm</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Nurty</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Marksistowskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Antyrewizjonizm" title="Antyrewizjonizm">Antyrewizjonizm</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburgizm" title="Luksemburgizm">Luksemburgizm</a></li> <li><a href="/wiki/Lewicowy_komunizm" title="Lewicowy komunizm">Lewicowy komunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Leninizm" title="Leninizm">Leninizm</a></li> <li><a href="/wiki/Bolszewizm" title="Bolszewizm">Bolszewizm</a></li> <li><a href="/wiki/Trockizm" title="Trockizm">Trockizm</a></li> <li><a href="/wiki/Marksizm-leninizm" title="Marksizm-leninizm">Marksizm-leninizm</a></li> <li><a href="/wiki/Maoizm" title="Maoizm">Maoizm</a></li> <li><a href="/wiki/Titoizm" title="Titoizm">Titoizm</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowy_komunizm" title="Narodowy komunizm">Narodowy komunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Eurokomunizm" title="Eurokomunizm">Eurokomunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Neokomunizm" title="Neokomunizm">Neokomunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Fidelizm" title="Fidelizm">Fidelizm</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinizm" title="Stalinizm">Stalinizm</a></li> <li><a href="/wiki/Hod%C5%BCyzm" title="Hodżyzm">Hodżyzm</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCucze" title="Dżucze">Dżucze</a></li> <li><a href="/wiki/Gulaszowy_komunizm" title="Gulaszowy komunizm">Kadaryzm</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Anarchizm_komunistyczny" title="Anarchizm komunistyczny">Anarchizm komunistyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Komunizm_chrze%C5%9Bcija%C5%84ski" title="Komunizm chrześcijański">Komunizm chrześcijański</a></li> <li><a href="/wiki/Komunizm_utopijny" title="Komunizm utopijny">Komunizm utopijny</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowy_bolszewizm" title="Narodowy bolszewizm">Narodowy bolszewizm</a></li> <li><a href="/wiki/Babuwizm" title="Babuwizm">Babuwizm</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwa rządzone przez partie komunistyczne</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">obecnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chiny</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/22px-Flag_of_North_Korea.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/33px-Flag_of_North_Korea.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/44px-Flag_of_North_Korea.svg.png 2x" data-file-width="1600" data-file-height="800" /> <a href="/wiki/Korea_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Korea Północna">KRLD</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/22px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/33px-Flag_of_Cuba.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/44px-Flag_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Kuba" title="Kuba">Kuba</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Vietnam.svg/22px-Flag_of_Vietnam.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Vietnam.svg/33px-Flag_of_Vietnam.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Vietnam.svg/44px-Flag_of_Vietnam.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Wietnam" title="Wietnam">Wietnam</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_Laos.svg/22px-Flag_of_Laos.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_Laos.svg/33px-Flag_of_Laos.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Flag_of_Laos.svg/44px-Flag_of_Laos.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/16px-Flag_of_Nepal.svg.png" decoding="async" width="16" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/25px-Flag_of_Nepal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Flag_of_Nepal.svg/33px-Flag_of_Nepal.svg.png 2x" data-file-width="726" data-file-height="885" /> <a href="/wiki/Nepal" title="Nepal">Nepal</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Mozambique.svg/22px-Flag_of_Mozambique.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Mozambique.svg/33px-Flag_of_Mozambique.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Mozambique.svg/44px-Flag_of_Mozambique.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Mozambik" title="Mozambik">Mozambik</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">dawniej</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_the_Soviet_Union.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg/22px-Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg/33px-Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg/44px-Flag_of_Mongolia_%281924%E2%80%931940%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Mongolska_Republika_Ludowa" title="Mongolska Republika Ludowa">Mongolia</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/22px-Flag_of_East_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/33px-Flag_of_East_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/44px-Flag_of_East_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">NRD</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg/22px-Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg/33px-Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg/44px-Flag_of_Hungary_%281949-1956%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/W%C4%99gierska_Republika_Ludowa_(1949%E2%80%931989)" title="Węgierska Republika Ludowa (1949–1989)">Węgry</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/22px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/33px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/44px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Czechos%C5%82owacja" title="Czechosłowacja">Czechosłowacja</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg/22px-Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg/33px-Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg/44px-Flag_of_Yugoslavia_%281946-1992%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Socjalistyczna_Federacyjna_Republika_Jugos%C5%82awii" title="Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii">Jugosławia</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg/22px-Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg/33px-Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg/44px-Flag_of_Albania_%281946%E2%80%931992%29.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="700" /> <a href="/wiki/Albania_w_okresie_komunizmu" title="Albania w okresie komunizmu">Albania</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg/22px-Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg/33px-Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg/44px-Flag_of_Poland_%281928%E2%80%931980%29.svg.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="800" /> <a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polska</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg/22px-Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg/33px-Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg/44px-Flag_of_Romania_%281948%E2%80%931952%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Rumunia_w_okresie_komunizmu" title="Rumunia w okresie komunizmu">Rumunia</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg/22px-Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg/33px-Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg/44px-Flag_of_Bulgaria_%281948%E2%80%931967%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Ludowa_Republika_Bu%C5%82garii" title="Ludowa Republika Bułgarii">Bułgaria</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg/22px-Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg/33px-Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg/44px-Flag_of_Afghanistan_%281987%E2%80%931992%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/II_Republika_Afganistanu" title="II Republika Afganistanu">Afganistan</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Flag_of_South_Yemen.svg/22px-Flag_of_South_Yemen.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Flag_of_South_Yemen.svg/33px-Flag_of_South_Yemen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Flag_of_South_Yemen.svg/44px-Flag_of_South_Yemen.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /> <a href="/wiki/Ludowo-Demokratyczna_Republika_Jemenu" title="Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu">Jemen Południowy</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_Kampuchea.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Ludowa_Republika_Kampuczy" title="Ludowa Republika Kampuczy">Ludowa Republika Kampuczy</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg/22px-Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg/33px-Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg/44px-Flag_of_Ethiopia_%281987%E2%80%931991%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Ludowo-Demokratyczna_Republika_Etiopii" title="Ludowo-Demokratyczna Republika Etiopii">Etiopia</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg/22px-Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg/33px-Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg/44px-Flag_of_Benin_%281975%E2%80%931990%29.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /> <a href="/wiki/Benin" title="Benin">Benin</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Flag_of_Angola.svg/22px-Flag_of_Angola.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Flag_of_Angola.svg/33px-Flag_of_Angola.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Flag_of_Angola.svg/44px-Flag_of_Angola.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a></li> <li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/22px-Flag_of_San_Marino.svg.png" decoding="async" width="22" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/33px-Flag_of_San_Marino.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/44px-Flag_of_San_Marino.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Teoretycy i działacze</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a></li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin" title="Włodzimierz Lenin">Włodzimierz Lenin</a></li> <li><a href="/wiki/Antonio_Gramsci" title="Antonio Gramsci">Antonio Gramsci</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%B3%C5%BCa_Luksemburg" title="Róża Luksemburg">Róża Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Liebknecht" title="Karl Liebknecht">Karl Liebknecht</a></li> <li><a href="/wiki/Lew_Trocki" title="Lew Trocki">Lew Trocki</a></li> <li><a href="/wiki/Feliks_Dzier%C5%BCy%C5%84ski" title="Feliks Dzierżyński">Feliks Dzierżyński</a></li> <li><a href="/wiki/Julian_Marchlewski" title="Julian Marchlewski">Julian Marchlewski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin">Józef Stalin</a></li> <li><a href="/wiki/Mao_Zedong" title="Mao Zedong">Mao Zedong</a></li> <li><a href="/wiki/Enver_Hoxha" title="Enver Hoxha">Enver Hodża</a></li> <li><a href="/wiki/Kim_Ir_Sen" title="Kim Ir Sen">Kim Ir Sen</a></li> <li><a href="/wiki/Josip_Broz_Tito" title="Josip Broz Tito">Josip Broz Tito</a></li> <li><a href="/wiki/Nikita_Chruszczow" title="Nikita Chruszczow">Nikita Chruszczow</a></li> <li><a href="/wiki/H%E1%BB%93_Ch%C3%AD_Minh" title="Hồ Chí Minh">Hồ Chí Minh</a></li> <li><a href="/wiki/Leonid_Bre%C5%BCniew" title="Leonid Breżniew">Leonid Breżniew</a></li> <li><a href="/wiki/Walter_Ulbricht" title="Walter Ulbricht">Walter Ulbricht</a></li> <li><a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a></li> <li><a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a></li> <li><a href="/wiki/Peng_Dehuai" title="Peng Dehuai">Peng Dehuai</a></li> <li><a href="/wiki/Nicolae_Ceau%C8%99escu" title="Nicolae Ceaușescu">Nicolae Ceaușescu</a></li> <li><a href="/wiki/Lin_Biao" title="Lin Biao">Lin Biao</a></li> <li><a href="/wiki/Zhou_Enlai" title="Zhou Enlai">Zhou Enlai</a></li> <li><a href="/wiki/Prachanda" title="Prachanda">Prachanda</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Symbole</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Sierp_i_m%C5%82ot" title="Sierp i młot">Sierp i młot</a></li> <li><a href="/wiki/Czerwona_gwiazda" title="Czerwona gwiazda">Czerwona gwiazda</a></li> <li><a href="/wiki/Czerwony_sztandar_(flaga)" title="Czerwony sztandar (flaga)">Czerwony sztandar</a></li> <li><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_(pie%C5%9B%C5%84)" title="Międzynarodówka (pieśń)">Międzynarodówka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Tematy powiązane</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Anarchizm" title="Anarchizm">Anarchizm</a></li> <li><a href="/wiki/Antyrewizjonizm" title="Antyrewizjonizm">Antyrewizjonizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kapitalizm" title="Kapitalizm">Kapitalizm</a></li> <li><a href="/wiki/Imperializm" title="Imperializm">Imperializm</a></li> <li><a href="/wiki/Socjalizm_naukowy" title="Socjalizm naukowy">Socjalizm naukowy</a></li> <li><a href="/wiki/Socjalizm_realny" title="Socjalizm realny">Socjalizm realny</a></li> <li><a href="/wiki/Dyktatura_proletariatu" title="Dyktatura proletariatu">Dyktatura proletariatu</a></li> <li><a href="/wiki/Zdeformowane_pa%C5%84stwo_robotnicze" title="Zdeformowane państwo robotnicze">Zdeformowane państwo robotnicze</a></li> <li><a href="/wiki/Zdegenerowane_pa%C5%84stwo_robotnicze" title="Zdegenerowane państwo robotnicze">Zdegenerowane państwo robotnicze</a></li> <li><a href="/wiki/Reformizm" title="Reformizm">Reformizm</a></li> <li><a href="/wiki/Rewizjonizm" title="Rewizjonizm">Rewizjonizm</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja" title="Rewolucja">Rewolucja</a></li> <li><a href="/wiki/Socjalizm" title="Socjalizm">Socjalizm</a></li> <li><a href="/wiki/Socjaldemokracja" title="Socjaldemokracja">Socjaldemokracja</a></li> <li><a href="/wiki/Socjalliberalizm" title="Socjalliberalizm">Socjalliberalizm</a></li> <li><a href="/wiki/Naukowy_komunizm" title="Naukowy komunizm">Naukowy komunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinizm" title="Stalinizm">Stalinizm</a></li> <li><a href="/wiki/Socjalistyczny_patriotyzm" title="Socjalistyczny patriotyzm">Socjalistyczny patriotyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Antykomunizm" title="Antykomunizm">Antykomunizm</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Czerwona_gwiazda" title="Czerwona gwiazda"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/70px-Red_star.svg.png" decoding="async" width="70" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/105px-Red_star.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/140px-Red_star.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="1175" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Premierzy_Kirgistanu" title="Szablon:Premierzy Kirgistanu">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Premierzy_Kirgistanu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Premierzy Kirgistanu (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Premierzy_Kirgistanu&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Premierzy_Kirgistanu" title="Premierzy Kirgistanu">Premierzy Kirgistanu</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li>W latach 1927–1946 Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych, od 1946 Przewodniczący Rady Ministrów.</li></ul> </div><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kirgiska_Autonomiczna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka_(1926%E2%80%931936)" title="Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1926–1936)">Kirgiska ASRR</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Jusup_Abdrachmanow" title="Jusup Abdrachmanow">Jusup Abdrachmanow</a> (1927–1933)</li> <li><a href="/wiki/Baja%C5%82y_Isakejew" title="Bajały Isakejew">Bajały Isakejew</a> (1933–1936)</li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kirgiska_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka">Kirgiska SRR</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Baja%C5%82y_Isakejew" title="Bajały Isakejew">Bajały Isakejew</a> (1936–1937)</li> <li><a href="/wiki/Murat_Salichow" title="Murat Salichow">Murat Salichow</a> (1937–1938)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Ismai%C5%82_Abuzjarow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ismaił Abuzjarow (strona nie istnieje)">Ismaił Abuzjarow</a> (p.o., 1938)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Iwan_Rebrow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iwan Rebrow (strona nie istnieje)">Iwan Rebrow</a> (p.o., 1938)</li> <li><a href="/wiki/T%C3%B6r%C3%B6baj_Ku%C5%82atow" title="Töröbaj Kułatow">Töröbaj Kułatow</a> (1938–1945)</li> <li><a href="/wiki/Ischak_Razzakow" title="Ischak Razzakow">Ischak Razzakow</a> (1945–1950)</li> <li><a href="/wiki/Abdy_Sujerku%C5%82ow" title="Abdy Sujerkułow">Abdy Sujerkułow</a> (1950–1958)</li> <li><a href="/wiki/Kazy_Dyjkambajew" title="Kazy Dyjkambajew">Kazy Dyjkambajew</a> (1958–1961)</li> <li><a href="/wiki/Bo%C5%82ot_Mambetow" title="Bołot Mambetow">Bołot Mambetow</a> (1961–1968)</li> <li><a href="/wiki/Akmatbek_S%C3%BCj%C3%BCmbajew" title="Akmatbek Süjümbajew">Akmatbek Süjümbajew</a> (1968–1978)</li> <li><a href="/wiki/Su%C5%82tan_Ibraimow" title="Sułtan Ibraimow">Sułtan Ibraimow</a> (1978–1980)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Piotr_Chodos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Piotr Chodos (strona nie istnieje)">Piotr Chodos</a> (p.o., 1980–1981)</li> <li><a href="/wiki/Arstanbek_D%C3%BCjszejew" title="Arstanbek Düjszejew">Arstanbek Düjszejew</a> (1981–1986)</li> <li><a href="/wiki/Apas_D%C5%BCumagu%C5%82ow" title="Apas Dżumagułow">Apas Dżumagułow</a> (1986–1991)</li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kirgistan" title="Kirgistan">Republika Kirgiska</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Nasirdin_Isanow" title="Nasirdin Isanow">Nasirdin Isanow</a> (1991)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Andriej_Iordan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andriej Iordan (strona nie istnieje)">Andriej Iordan</a> (p.o., 1991–1992)</li> <li><a href="/wiki/Tursunbek_Czyngyszew" title="Tursunbek Czyngyszew">Tursunbek Czyngyszew</a> (1992–1993)</li> <li><a href="/w/index.php?title=A%C5%82manbet_Matubraimow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ałmanbet Matubraimow (strona nie istnieje)">Ałmanbet Matubraimow</a> (p.o., 1993)</li> <li><a href="/wiki/Apas_D%C5%BCumagu%C5%82ow" title="Apas Dżumagułow">Apas Dżumagułow</a> (1993–1998)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Kubanyczbek_D%C5%BCumalijew&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kubanyczbek Dżumalijew (strona nie istnieje)">Kubanyczbek Dżumalijew</a> (1998)</li> <li><a href="/wiki/Boris_Silajew" title="Boris Silajew">Boris Silajew</a> (p.o., 1998)</li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCumabek_Ibraimow" title="Dżumabek Ibraimow">Dżumabek Ibraimow</a> (1998–1999)</li> <li><a href="/wiki/Boris_Silajew" title="Boris Silajew">Boris Silajew</a> (p.o., 1999)</li> <li><a href="/wiki/Amangieldy_Muralijew" title="Amangieldy Muralijew">Amangieldy Muralijew</a> (1999–2000)</li> <li><a href="/wiki/Kurmanbek_Bakijew" title="Kurmanbek Bakijew">Kurmanbek Bakijew</a> (2000–2002)</li> <li><a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Tanajew" title="Nikołaj Tanajew">Nikołaj Tanajew</a> (2002–2005)</li> <li><a href="/wiki/Kurmanbek_Bakijew" title="Kurmanbek Bakijew">Kurmanbek Bakijew</a> (2005)</li> <li><a href="/wiki/Medetbek_Kerimku%C5%82ow" title="Medetbek Kerimkułow">Medetbek Kerimkułow</a> (p.o., 2005)</li> <li><a href="/wiki/Kurmanbek_Bakijew" title="Kurmanbek Bakijew">Kurmanbek Bakijew</a> (2005)</li> <li><a href="/wiki/Feliks_Ku%C5%82ow" title="Feliks Kułow">Feliks Kułow</a> (2005–2007)</li> <li><a href="/wiki/Azim_Isabekow" title="Azim Isabekow">Azim Isabekow</a> (2007)</li> <li><a href="/wiki/A%C5%82mazbek_Atambajew" title="Ałmazbek Atambajew">Ałmazbek Atambajew</a> (2007)</li> <li><a href="/wiki/Iskenderbek_Ajdaralijew" title="Iskenderbek Ajdaralijew">Iskenderbek Ajdaralijew</a> (p.o., 2007)</li> <li><a href="/wiki/Igor_Czudinow" title="Igor Czudinow">Igor Czudinow</a> (2007–2009)</li> <li><a href="/wiki/Danijar_%C3%9Cs%C3%B6now" title="Danijar Üsönow">Danijar Üsönow</a> (2009–2010)</li> <li><a href="/wiki/A%C5%82mazbek_Atambajew" title="Ałmazbek Atambajew">Ałmazbek Atambajew</a> (2010–2011)</li> <li><a href="/wiki/%C3%96m%C3%BCrbek_Babanow" title="Ömürbek Babanow">Ömürbek Babanow</a> (p.o., 2011)</li> <li><a href="/wiki/A%C5%82mazbek_Atambajew" title="Ałmazbek Atambajew">Ałmazbek Atambajew</a> (2011)</li> <li><a href="/wiki/%C3%96m%C3%BCrbek_Babanow" title="Ömürbek Babanow">Ömürbek Babanow</a> (2011–2012)</li> <li><a href="/wiki/Aa%C5%82y_Karaszew" title="Aały Karaszew">Aały Karaszew</a> (p.o., 2012)</li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCant%C3%B6r%C3%B6_Satyba%C5%82dijew" title="Dżantörö Satybałdijew">Dżantörö Satybałdijew</a> (2012–2014)</li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCoomart_Otorbajew" title="Dżoomart Otorbajew">Dżoomart Otorbajew</a> (2014–2015)</li> <li><a href="/wiki/Temir_Sarijew" title="Temir Sarijew">Temir Sarijew</a> (2015–2016)</li> <li><a href="/wiki/Sooronbaj_D%C5%BCeenbekow" title="Sooronbaj Dżeenbekow">Sooronbaj Dżeenbekow</a> (2016–2017)</li> <li><a href="/wiki/Muchammedka%C5%82yj_Aby%C5%82gazijew" title="Muchammedkałyj Abyłgazijew">Muchammedkałyj Abyłgazijew</a> (p.o., 2017)</li> <li><a href="/wiki/Sapar_Isakow" title="Sapar Isakow">Sapar Isakow</a> (2017–2018)</li> <li><a href="/wiki/Muchammedka%C5%82yj_Aby%C5%82gazijew" title="Muchammedkałyj Abyłgazijew">Muchammedkałyj Abyłgazijew</a> (2018–2020)</li> <li><a href="/wiki/Kubatbek_Boronow" title="Kubatbek Boronow">Kubatbek Boronow</a> (2020)</li> <li><a href="/wiki/Sadyr_D%C5%BCaparow" title="Sadyr Dżaparow">Sadyr Dżaparow</a> (2020)</li> <li><a href="/wiki/Artiom_Nowikow" title="Artiom Nowikow">Artiom Nowikow</a> (p.o., 2020–2021)</li> <li><a href="/wiki/U%C5%82ukbek_Maripow" title="Ułukbek Maripow">Ułukbek Maripow</a> (2021)</li> <li><a href="/wiki/Aky%C5%82bek_D%C5%BCaparow" title="Akyłbek Dżaparow">Akyłbek Dżaparow</a> (od 2021)</li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg" class="mw-file-description" title="Godło Kirgiskiej SRR (1937–1991) i Kirgistanu (1991–1994)"><img alt="Godło Kirgiskiej SRR (1937–1991) i Kirgistanu (1991–1994)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg/70px-Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg.png" decoding="async" width="70" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg/105px-Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg/140px-Emblem_of_the_Kirghiz_SSR.svg.png 2x" data-file-width="486" data-file-height="574" /></a> <a href="/wiki/Plik:Emblem_of_Kyrgyzstan.svg" class="mw-file-description" title="Godło Kirgistanu (od 1994, zmodyfikowane w 2016)"><img alt="Godło Kirgistanu (od 1994, zmodyfikowane w 2016)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Emblem_of_Kyrgyzstan.svg/70px-Emblem_of_Kyrgyzstan.svg.png" decoding="async" width="70" height="70" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Emblem_of_Kyrgyzstan.svg/105px-Emblem_of_Kyrgyzstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Emblem_of_Kyrgyzstan.svg/140px-Emblem_of_Kyrgyzstan.svg.png 2x" data-file-width="2008" data-file-height="2008" /></a> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li>W latach 1926–1991 Kirgistan był republiką związkową <a class="mw-selflink selflink">ZSRR</a> (w latach 1926–1936 jako część <a href="/wiki/Rosyjska_Federacyjna_Socjalistyczna_Republika_Radziecka" title="Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka">Rosyjskiej FSRR</a>).</li></ul> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-k"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (państwo historyczne):</div><ul><li><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">ISNI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000123751518">0000000123751518</a></li><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/134262032">134262032</a></li><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/n80126312">n80126312</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4077548-3">4077548-3</a></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00743732">00743732</a></li><li><a href="/wiki/LIBRIS" title="LIBRIS">LIBRIS</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/katalogisering/sq466dbb4qsk383">sq466dbb4qsk383</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11865668d">11865668d</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/026402629">026402629</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Australii" title="Biblioteka Narodowa Australii">NLA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nla.gov.au/anbd.aut-an36332432">36332432</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge128583">ge128583</a></li><li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Library" class="extiw" title="en:Open Library">Open Library</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/books/OL67208A">OL67208A</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_(Warszawa)" title="Biblioteka Narodowa (Warszawa)">PLWABN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/9810581124605606">9810581124605606</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007559777305171">987007559777305171</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Portugalii" title="Biblioteka Narodowa Portugalii">PTBNP</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://urn.bn.pt/nca/unimarc-authorities/txt?id=304050">304050</a></li><li><a href="/wiki/Grecka_Biblioteka_Narodowa" title="Grecka Biblioteka Narodowa">ΕΒΕ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.nlg.gr/resource/authority/record103944">103944</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4002148.html">4002148</a></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Soviet-Union">place/Soviet-Union</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/urss">urss</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/4245858">4245858</a></li> <li><a href="/wiki/Nationalencyklopedin" title="Nationalencyklopedin">NE.se</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/sovjetunionen">sovjetunionen</a></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=Sovjetunionen">Sovjetunionen</a></li> <li><a href="/wiki/Visuotin%C4%97_lietuvi%C5%B3_enciklopedija" title="Visuotinė lietuvių enciklopedija">VLE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vle.lt/straipsnis/sovietu-socialistiniu-respubliku-sajunga/">sovietu-socialistiniu-respubliku-sajunga</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0068465.xml">0068465</a></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=Sovjetunionen">Sovjetunionen</a>, <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=USSR">USSR</a></li> <li><a href="/wiki/Hrvatska_enciklopedija" title="Hrvatska enciklopedija">Hrvatska enciklopedija</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=54745">54745</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&oldid=75066287">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Związek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&oldid=75066287</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Kategoria:Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Byli_cz%C5%82onkowie_Organizacji_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Kategoria:Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych">Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Cz%C5%82onkowie_RWPG" title="Kategoria:Członkowie RWPG">Członkowie RWPG</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historyczne_pa%C5%84stwa_na_terenie_Bia%C5%82orusi" title="Kategoria:Historyczne państwa na terenie Białorusi">Historyczne państwa na terenie Białorusi</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historyczne_pa%C5%84stwa_na_terenie_Rosji" title="Kategoria:Historyczne państwa na terenie Rosji">Historyczne państwa na terenie Rosji</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historyczne_pa%C5%84stwa_na_terenie_Ukrainy" title="Kategoria:Historyczne państwa na terenie Ukrainy">Historyczne państwa na terenie Ukrainy</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Azji" title="Kategoria:Państwa historyczne w Azji">Państwa historyczne w Azji</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Europie" title="Kategoria:Państwa historyczne w Europie">Państwa historyczne w Europie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_Uk%C5%82adu_Warszawskiego" title="Kategoria:Państwa Układu Warszawskiego">Państwa Układu Warszawskiego</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_%E2%80%93_za%C5%82o%C5%BCyciele_Organizacji_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Kategoria:Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych">Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_czasopisma_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony">Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_brakuj%C4%85cymi_przypisami_od_2016-09" title="Kategoria:Artykuły z brakującymi przypisami od 2016-09">Artykuły z brakującymi przypisami od 2016-09</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_brakuj%C4%85cymi_przypisami_od_2015-01" title="Kategoria:Artykuły z brakującymi przypisami od 2015-01">Artykuły z brakującymi przypisami od 2015-01</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uk%C5%82ad_wielokolumnowy_-_3_kolumny" title="Kategoria:Układ wielokolumnowy - 3 kolumny">Układ wielokolumnowy - 3 kolumny</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:By%C5%82e_Artyku%C5%82y_na_Medal" title="Kategoria:Byłe Artykuły na Medal">Byłe Artykuły na Medal</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 27 paź 2024, 22:26.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7494d5f4d9-b2wm9","wgBackendResponseTime":249,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.862","walltime":"3.543","ppvisitednodes":{"value":53913,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":518856,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":66864,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":20,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":130,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":327581,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2798.136 1 -total"," 43.60% 1219.947 1 Szablon:Przypisy"," 19.15% 535.819 17 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 16.75% 468.557 42 Szablon:Cytuj_książkę"," 13.04% 364.868 40 Szablon:Cytuj"," 10.73% 300.313 1 Szablon:Państwo_infobox"," 9.07% 253.745 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 8.44% 236.126 66 Szablon:ISBN"," 6.39% 178.923 1 Szablon:Komunizm"," 5.85% 163.700 24 Szablon:Państwo"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.166","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":10925278,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 0\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 0\n{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\ninfobox może wyszukać współrzędne w wikidanych\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Państwo infobox\",\n [\"precision\"] = \"min\",\n}\nbrak punktów na mapę i współrzędnych, nadszedł czas na Wikidane\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Journal of Political Economy\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Europe-Asia Studies\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Comparative Economic Studies\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Europe–Asia Studies\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","180","15.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","140","11.9"],["?","140","11.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","120","10.2"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","120","10.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpensiveData","100","8.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","80","6.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","60","5.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","60","5.1"],["newFrame \u003Cmw.lua:153\u003E","40","3.4"],["[others]","140","11.9"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7955f87976-d2c2f","timestamp":"20241119170918","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Zwi\u0105zek Socjalistycznych Republik Radzieckich","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q15180","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q15180","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-07-15T22:26:53Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/74\/ZSRR_1989.png","headline":"historyczne pierwsze pa\u0144stwo komunistyczne w Europie i Azji istniej\u0105ce w latach 1922\u20131991"}</script> </body> </html>