CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="ba" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Сталин Иосиф Виссарионович — Википедия</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )bawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ғинуар","февраль","март","апрель","май","июнь","июль","август","сентябрь","октябрь","ноябрь","декабрь"],"wgRequestId":"ae5e4553-899e-44d4-a7d3-9b26f499b8c7","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Сталин_Иосиф_Виссарионович","wgTitle":"Сталин Иосиф Виссарионович","wgCurRevisionId":1277112,"wgRevisionId":1277112,"wgArticleId":28216,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр","Википедия:Cite web (не указан язык)","Википедия:Статьи с нерабочими ссылками","Formatnum һанһыҙ аргументлы биттәр", "Википедия:Статьи с источниками из Викиданных","Википедия:Статьи со ссылками на элементы Викиданных без русской подписи","Википедия:Тура мәҡәләлә булған Викиһаҡлағысҡа һылтанма","Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Викиөҙөмтәгә һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар","21 декабрҙә тыуғандар","1879 йылда тыуғандар","Алфавит буйынса шәхестәр","Грузияла тыуғандар","5 мартта вафат булғандар","1953 йылда вафат булғандар","Мәскәү өлкәһендә вафат булғандар", "Советтар Союзы Геройҙары","Социалистик Хеҙмәт Геройҙары","«Еңеү» ордены кавалерҙары","Ленин ордены кавалерҙары","Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары","I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары","«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар","«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар","«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр","«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар","МХР Геройҙары","Республика ордены кавалерҙары (Тыва)", "Сухэ-Батор ордены кавалерҙары","«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (МХР)","«Монголия Халыҡ Революциһына 25 йыл» миҙалы менән наградланыусылар","I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены (ЧССР) кавалерҙары","«Еңеү өсөн» Аҡ арыҫлан ордены кавалерҙары","Чехословакия Хәрби тәреһе ордены кавалерҙары 1939","Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Икенсе донъя һуғышында ҡатнашыусы илдәр башлыҡтары","1-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары","2-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары", "3-сө саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары","РСДРП ағзалары","КПСС ағзалары","Сәйәси псевдонимдар","Иосиф Сталин","Почта маркаларында шәхестәр"],"wgPageViewLanguage":"ba","wgPageContentLanguage":"ba","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Сталин_Иосиф_Виссарионович","wgRelevantArticleId":28216,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ba","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ba"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":400000, "wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q855","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready", "wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.editZeroSection","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.sidebarRelated","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ba&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ba&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ba&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/1200px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1660"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/800px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1107"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/640px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="886"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Сталин Иосиф Виссарионович — Википедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ba.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Үҙгәртергә" href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Википедия (ba)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ba.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ba"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Википедия — Atom каналы" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D2%BA%D1%83%D2%A3%D2%93%D1%8B_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Сталин_Иосиф_Виссарионович rootpage-Сталин_Иосиф_Виссарионович skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Эстәлеккә күсергә</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Төп меню" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Төп меню </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Төп меню</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">йәшерергә</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навигация </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" title="Баш биткә күсергә [z]" accesskey="z">Баш бит</a></li><li id="n-index" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D2%AF%D1%80%D2%BB%D3%99%D1%82%D0%BA%D0%B5%D1%81">Алфавитлы күрһәткес</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D2%93%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D2%A1%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Ағымдағы ваҡиғалар тураһында белешмә мәғлүмәт">Ағымдағы ваҡиғалар</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-articles" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-articles" > <div class="vector-menu-heading"> Мәҡәләләр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-featured" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%BA%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80">Һайланған</a></li><li id="n-good" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AF%D2%A1%D1%88%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80">Яҡшы</a></li><li id="n-quality" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%B8%D1%84%D0%B0%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80">Сифатлы</a></li><li id="n-1000" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:1000_%D3%99%D2%BB%D3%99%D0%BC%D0%B8%D3%99%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99">1 000 мотлаҡ</a></li><li id="n-10000" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0">10 000 әһәмиәтле</a></li><li id="n-Башҡортнамә" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8B%D1%80%D2%93%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%B9%D0%B5%D1%88_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80">Башҡортнамә</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AF%D2%A3%D1%8B_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80">Яңы биттәр</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9E%D1%81%D1%80%D0%B0%D2%A1%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99" title="Осраҡлы һайланған битте ҡарарға [x]" accesskey="x">Осраҡлы мәҡәлә</a></li><li id="n-URL-ҡыҫҡартыу" class="mw-list-item"><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:UrlShortener">URL ҡыҫҡартыу</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Ҡатнашыу </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%BC%D3%99" title="Проект буйынса нимә эшләй алыуығыҙ һәм ҡайҙа нимә барлығы тураһында белешмә">Берләшмә</a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%A0%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9">Ҡоролтай</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D2%BA%D1%83%D2%A3%D2%93%D1%8B_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80" title="Һуңғы үҙгәртеүҙәр исемлеге [r]" accesskey="r">Һуңғы үҙгәртеүҙәр</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BC%D3%99" title="«Википедия» буйынса белешмә">Белешмә</a></li><li id="n-sitesupportregional" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%90%D2%93%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D2%A1%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B4%D0%B8_%D1%8F%D1%80%D2%99%D0%B0%D0%BC">Матди ярҙам</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Википедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ru.svg" style="width: 7.5em; height: 1.25em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="ирекле энциклопедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ba.svg" width="118" height="11" style="width: 7.375em; height: 0.6875em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AD%D2%99%D0%BB%D3%99%D2%AF" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Википедия эсендә эҙләү [f]" accesskey="f"> Эҙләү </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Википедия эсендә эҙләү" aria-label="Википедия эсендә эҙләү" autocapitalize="sentences" title="Википедия эсендә эҙләү [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Махсус:Эҙләү"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Эҙләргә</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Шәхси ҡоралдар"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Уҡыу көйләүҙәре"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Измените внешний вид страницы, размер, ширину и цвет шрифта." > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Уҡыу көйләүҙәре" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Уҡыу көйләүҙәре </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ba.wikipedia.org&uselang=ba" class="">Иғәнә</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%98%D2%AB%D3%99%D0%BF_%D1%8F%D2%99%D1%8B%D1%83%D1%8B_%D1%8F%D2%BB%D0%B0%D1%83&returnto=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Мотлаҡ булмаһа ла, иҫәп яҙмаһы төҙөргә һәм системала танылырға тәҡдим итәбеҙ" class="">Теркәлеү</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%83&returnto=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Бында теркәлеү үтергә була, әммә мотлаҡ түгел [o]" accesskey="o" class="">Танылыу</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Күберәк мөмкинлектәр" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Шәхси ҡоралдар" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Шәхси ҡоралдар </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Ҡатнашыусы менюһы" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ba.wikipedia.org&uselang=ba">Иғәнә</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%98%D2%AB%D3%99%D0%BF_%D1%8F%D2%99%D1%8B%D1%83%D1%8B_%D1%8F%D2%BB%D0%B0%D1%83&returnto=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Мотлаҡ булмаһа ла, иҫәп яҙмаһы төҙөргә һәм системала танылырға тәҡдим итәбеҙ"> Теркәлеү</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%83&returnto=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Бында теркәлеү үтергә була, әммә мотлаҡ түгел [o]" accesskey="o"> Танылыу</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Танылмаған мөхәррирҙәр өсөн бит <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D3%99%D1%85%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D2%99" aria-label="Мөхәррирләү тураһында ентеклерәк">Күберәк белергә</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D3%A8%D0%BB%D3%A9%D1%88%D3%A9%D0%BC" title="Был IP-адрестан яһалған төҙәтеүҙәр [y]" accesskey="y">Өлөш</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D3%98%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BC%D3%99_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BC" title="IP-адресығыҙ өсөн фекер алышыу бите [n]" accesskey="n">Фекер алышыу</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eйәшерергә\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"ba\" dir=\"ltr\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Йөкмәткеһе" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Йөкмәткеһе</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">йәшерергә</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Башы</div> </a> </li> <li id="toc-Сығышы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Сығышы"> <div class="vector-toc-text"> 1 Сығышы </div> </a> <button aria-controls="toc-Сығышы-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Сығышы бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Сығышы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Генеалогияһы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Генеалогияһы"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Генеалогияһы </div> </a> <ul id="toc-Генеалогияһы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ата-әсәһе" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ата-әсәһе"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Ата-әсәһе </div> </a> <ul id="toc-Ата-әсәһе-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Үҫмер_йылдары,_революционер_юлына_баҫыу" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Үҫмер_йылдары,_революционер_юлына_баҫыу"> <div class="vector-toc-text"> 2 Үҫмер йылдары, революционер юлына баҫыу </div> </a> <ul id="toc-Үҫмер_йылдары,_революционер_юлына_баҫыу-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Власҡа_юл" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Власҡа_юл"> <div class="vector-toc-text"> 3 Власҡа юл </div> </a> <button aria-controls="toc-Власҡа_юл-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Власҡа юл бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Власҡа_юл-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Февраль_—_октябрь_1917" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Февраль_—_октябрь_1917"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Февраль — октябрь 1917 </div> </a> <ul id="toc-Февраль_—_октябрь_1917-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-1917—1924" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#1917—1924"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 1917—1924 </div> </a> <ul id="toc-1917—1924-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Партия_эсендәге_көрәштә_ҡатнашыу" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Партия_эсендәге_көрәштә_ҡатнашыу"> <div class="vector-toc-text"> 4 Партия эсендәге көрәштә ҡатнашыу </div> </a> <ul id="toc-Партия_эсендәге_көрәштә_ҡатнашыу-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сәйәси_ҡараштары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Сәйәси_ҡараштары"> <div class="vector-toc-text"> 5 Сәйәси ҡараштары </div> </a> <ul id="toc-Сәйәси_ҡараштары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ил_башында" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ил_башында"> <div class="vector-toc-text"> 6 Ил башында </div> </a> <button aria-controls="toc-Ил_башында-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Ил башында бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Ил_башында-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Коллективлаштырыу._Аслыҡ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Коллективлаштырыу._Аслыҡ"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Коллективлаштырыу. Аслыҡ </div> </a> <ul id="toc-Коллективлаштырыу._Аслыҡ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Индустриалләштереү_һәм_ҡала_төҙөлөшө" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Индустриалләштереү_һәм_ҡала_төҙөлөшө"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Индустриалләштереү һәм ҡала төҙөлөшө </div> </a> <ul id="toc-Индустриалләштереү_һәм_ҡала_төҙөлөшө-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Репрессив_сәйәсәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Репрессив_сәйәсәт"> <div class="vector-toc-text"> 7 Репрессив сәйәсәт </div> </a> <ul id="toc-Репрессив_сәйәсәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Икенсе_донъя_һуғышындағы_роле" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Икенсе_донъя_һуғышындағы_роле"> <div class="vector-toc-text"> 8 Икенсе донъя һуғышындағы роле </div> </a> <button aria-controls="toc-Икенсе_донъя_һуғышындағы_роле-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Икенсе донъя һуғышындағы роле бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Икенсе_донъя_һуғышындағы_роле-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Һуғыштан_алдағы_тышҡы_сәйәсәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштан_алдағы_тышҡы_сәйәсәт"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Һуғыштан алдағы тышҡы сәйәсәт </div> </a> <ul id="toc-Һуғыштан_алдағы_тышҡы_сәйәсәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Катындә_поляк_офицерҙарын_атып_үлтереү" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Катындә_поляк_офицерҙарын_атып_үлтереү"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Катындә поляк офицерҙарын атып үлтереү </div> </a> <ul id="toc-Катындә_поляк_офицерҙарын_атып_үлтереү-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Сталин_Бөйөк_Ватан_һуғышының_тәүге_көндәрендә" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Сталин_Бөйөк_Ватан_һуғышының_тәүге_көндәрендә"> <div class="vector-toc-text"> 9 Сталин Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә </div> </a> <ul id="toc-Сталин_Бөйөк_Ватан_һуғышының_тәүге_көндәрендә-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Хәрби_етәкселек" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Хәрби_етәкселек"> <div class="vector-toc-text"> 10 Хәрби етәкселек </div> </a> <button aria-controls="toc-Хәрби_етәкселек-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Хәрби етәкселек бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Хәрби_етәкселек-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Һуғыштың_тәүге_осоро" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштың_тәүге_осоро"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 Һуғыштың тәүге осоро </div> </a> <ul id="toc-Һуғыштың_тәүге_осоро-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Бөйөк_Ватан_һуғышында_боролош" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Бөйөк_Ватан_һуғышында_боролош"> <div class="vector-toc-text"> 10.2 Бөйөк Ватан һуғышында боролош </div> </a> <ul id="toc-Бөйөк_Ватан_һуғышында_боролош-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыштың_тамамланыуы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштың_тамамланыуы"> <div class="vector-toc-text"> 10.3 Һуғыштың тамамланыуы </div> </a> <ul id="toc-Һуғыштың_тамамланыуы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Халыҡтарҙы_депортациядау" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Халыҡтарҙы_депортациядау"> <div class="vector-toc-text"> 11 Халыҡтарҙы депортациядау </div> </a> <ul id="toc-Халыҡтарҙы_депортациядау-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыштан_һуңғы_йылдар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштан_һуңғы_йылдар"> <div class="vector-toc-text"> 12 Һуғыштан һуңғы йылдар </div> </a> <button aria-controls="toc-Һуғыштан_һуңғы_йылдар-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Һуғыштан һуңғы йылдар бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Һуғыштан_һуңғы_йылдар-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Социаль-иҡтисади_сәйәсәт._Хәрби-сәнәғәт_комплексы_үҫеше" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Социаль-иҡтисади_сәйәсәт._Хәрби-сәнәғәт_комплексы_үҫеше"> <div class="vector-toc-text"> 12.1 Социаль-иҡтисади сәйәсәт. Хәрби-сәнәғәт комплексы үҫеше </div> </a> <ul id="toc-Социаль-иҡтисади_сәйәсәт._Хәрби-сәнәғәт_комплексы_үҫеше-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Вафаты" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Вафаты"> <div class="vector-toc-text"> 12.2 Вафаты </div> </a> <ul id="toc-Вафаты-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Сталин_шәхесе_баһалары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Сталин_шәхесе_баһалары"> <div class="vector-toc-text"> 13 Сталин шәхесе баһалары </div> </a> <button aria-controls="toc-Сталин_шәхесе_баһалары-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Сталин шәхесе баһалары бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Сталин_шәхесе_баһалары-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ыңғай_яҡтары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ыңғай_яҡтары"> <div class="vector-toc-text"> 13.1 Ыңғай яҡтары </div> </a> <ul id="toc-Ыңғай_яҡтары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кире_яҡтары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кире_яҡтары"> <div class="vector-toc-text"> 13.2 Кире яҡтары </div> </a> <ul id="toc-Кире_яҡтары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Музейҙар_һәм_һәйкәлдәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Музейҙар_һәм_һәйкәлдәр"> <div class="vector-toc-text"> 13.3 Музейҙар һәм һәйкәлдәр </div> </a> <ul id="toc-Музейҙар_һәм_һәйкәлдәр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Психик_һаулығы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Психик_һаулығы"> <div class="vector-toc-text"> 13.4 Психик һаулығы </div> </a> <ul id="toc-Психик_һаулығы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сталин_СССР_һәм_Рәсәй_етәкселәре_баһаһында" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сталин_СССР_һәм_Рәсәй_етәкселәре_баһаһында"> <div class="vector-toc-text"> 13.5 Сталин СССР һәм Рәсәй етәкселәре баһаһында </div> </a> <ul id="toc-Сталин_СССР_һәм_Рәсәй_етәкселәре_баһаһында-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Халыҡ-ара_ғәйепләү" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Халыҡ-ара_ғәйепләү"> <div class="vector-toc-text"> 13.6 Халыҡ-ара ғәйепләү </div> </a> <ul id="toc-Халыҡ-ара_ғәйепләү-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Өҫтәмә_мәғлүмәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Өҫтәмә_мәғлүмәт"> <div class="vector-toc-text"> 14 Өҫтәмә мәғлүмәт </div> </a> <ul id="toc-Өҫтәмә_мәғлүмәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Шулай_уҡ_ҡарағыҙ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Шулай_уҡ_ҡарағыҙ"> <div class="vector-toc-text"> 15 Шулай уҡ ҡарағыҙ </div> </a> <ul id="toc-Шулай_уҡ_ҡарағыҙ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Иҫкәрмәләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Иҫкәрмәләр"> <div class="vector-toc-text"> 16 Иҫкәрмәләр </div> </a> <button aria-controls="toc-Иҫкәрмәләр-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Иҫкәрмәләр бүлеген күрһәтергә/йәшерергә </button> <ul id="toc-Иҫкәрмәләр-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Комментарийҙар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Комментарийҙар"> <div class="vector-toc-text"> 16.1 Комментарийҙар </div> </a> <ul id="toc-Комментарийҙар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сығанаҡтар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сығанаҡтар"> <div class="vector-toc-text"> 16.2 Сығанаҡтар </div> </a> <ul id="toc-Сығанаҡтар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Әҙәбиәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Әҙәбиәт"> <div class="vector-toc-text"> 17 Әҙәбиәт </div> </a> <ul id="toc-Әҙәбиәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һылтанмалар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һылтанмалар"> <div class="vector-toc-text"> 18 Һылтанмалар </div> </a> <ul id="toc-Һылтанмалар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Йөкмәткеһе" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Сталин Иосиф Виссарионович</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Икенсе телдәге мәҡәләгә күсегеҙ. 197 телдә уҡырға була" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-197" aria-hidden="true" > 197 тел </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD-%D0%B8%D4%A5%D0%B0" title="Сталин, Иосиф Виссарион-иԥа — абхазский" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Сталин, Иосиф Виссарион-иԥа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="абхазский" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — африкаанс" lang="af" hreflang="af" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="африкаанс" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — швейцарский немецкий" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="швейцарский немецкий" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%86%E1%88%B4%E1%8D%8D_%E1%88%B5%E1%89%B3%E1%88%8A%E1%8A%95" title="ጆሴፍ ስታሊን — амхарский" lang="am" hreflang="am" data-title="ጆሴፍ ስታሊን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="амхарский" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — арагонский" lang="an" hreflang="an" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="арагонский" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Iosep_Stalin" title="Iosep Stalin — староанглийский" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Iosep Stalin" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="староанглийский" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB%E0%A4%BC_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ़ स्टालिन — ангика" lang="anp" hreflang="anp" data-title="जोसेफ़ स्टालिन" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="ангика" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%86" title="يوسف ستالين — арабский" lang="ar" hreflang="ar" data-title="يوسف ستالين" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="арабский" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%98%DC%A3%DC%A6_%DC%A3%DC%9B%DC%90%DC%A0%DC%9D%DC%A2" title="ܝܘܣܦ ܣܛܐܠܝܢ — арамейский" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܘܣܦ ܣܛܐܠܝܢ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="арамейский" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%8A%D9%81_%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%86" title="جوزيف سطالين — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="جوزيف سطالين" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%81_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%86" title="يوسيف ستالين — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يوسيف ستالين" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — астурийский" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурийский" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Stalin" title="Stalin — Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Stalin" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टालिन — авадхи" lang="awa" hreflang="awa" data-title="जोसेफ स्टालिन" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="авадхи" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — аймара" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="аймара" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0osif_Stalin" title="İosif Stalin — азербайджанский" lang="az" hreflang="az" data-title="İosif Stalin" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="азербайджанский" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86" title="ژوزف استالین — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ژوزف استالین" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — балийский" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="балийский" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Josips_Stal%C4%97ns" title="Josips Stalėns — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Josips Stalėns" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D0%BE%D1%81%D1%96%D1%84_%D0%92%D1%96%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%91%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BD" title="Іосіф Вісарыёнавіч Сталін — белорусский" lang="be" hreflang="be" data-title="Іосіф Вісарыёнавіч Сталін" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="белорусский" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%81%D1%81%D1%96%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BD" title="Ёсіф Сталін — белорусский (тарашкевица)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Ёсіф Сталін" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="белорусский (тарашкевица)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Йосиф Сталин — болгарский" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Йосиф Сталин" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгарский" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टालिन — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="जोसेफ स्टालिन" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%AB_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%A8" title="জোসেফ স্তালিন — бенгальский" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জোসেফ স্তালিন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бенгальский" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — бретонский" lang="br" hreflang="br" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="бретонский" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Josif_Staljin" title="Josif Staljin — боснийский" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Josif Staljin" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="боснийский" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Сталин — бурятский" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Иосиф Сталин" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="бурятский" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/I%C3%B3ssif_Stalin" title="Ióssif Stalin — каталанский" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ióssif Stalin" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталанский" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target">Chavacano de Zamboanga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин, Иосиф Виссарионович — чеченский" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Сталин, Иосиф Виссарионович" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="чеченский" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — себуано" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="себуано" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%86%D8%B2%DB%8E%D9%81_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86" title="جۆزێف ستالین — центральнокурдский" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جۆزێف ستالین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="центральнокурдский" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — корсиканский" lang="co" hreflang="co" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="корсиканский" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C4%B0osif_Stalin" title="İosif Stalin — крымско-татарский" lang="crh" hreflang="crh" data-title="İosif Stalin" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="крымско-татарский" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Josif_Vissarionovi%C4%8D_Stalin" title="Josif Vissarionovič Stalin — чешский" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Josif Vissarionovič Stalin" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чешский" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Иосиф Виссарионович — чувашский" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Сталин Иосиф Виссарионович" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="чувашский" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Joseff_Stalin" title="Joseff Stalin — валлийский" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Joseff Stalin" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="валлийский" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — датский" lang="da" hreflang="da" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="датский" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — немецкий" lang="de" hreflang="de" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="немецкий" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — нижнелужицкий" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="нижнелужицкий" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CF%83%CE%AE%CF%86_%CE%A3%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%BD" title="Ιωσήφ Στάλιν — греческий" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιωσήφ Στάλιν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="греческий" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="яҡшы мәҡәлә"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — английский" lang="en" hreflang="en" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="English" data-language-local-name="английский" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — эсперанто" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/I%C3%B3sif_Stalin" title="Iósif Stalin — испанский" lang="es" hreflang="es" data-title="Iósif Stalin" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испанский" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Jossif_Stalin" title="Jossif Stalin — эстонский" lang="et" hreflang="et" data-title="Jossif Stalin" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстонский" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — баскский" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баскский" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86" title="ژوزف استالین — персидский" lang="fa" hreflang="fa" data-title="ژوزف استالین" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="персидский" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — финский" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="финский" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Stalini_Jossif" title="Stalini Jossif — выруский" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Stalini Jossif" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="выруский" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3sef_Stalin" title="Jósef Stalin — фарерский" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jósef Stalin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="фарерский" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline — французский" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Joseph Staline" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="французский" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Joosef_Staalin" title="Joosef Staalin — северный фризский" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Joosef Staalin" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="северный фризский" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — фриульский" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="фриульский" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — западнофризский" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="западнофризский" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/I%C3%B3saf_Stail%C3%ADn" title="Iósaf Stailín — ирландский" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Iósaf Stailín" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ирландский" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E6%96%AF%E5%A4%A7%E6%9E%97" title="斯大林 — гань" lang="gan" hreflang="gan" data-title="斯大林" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="гань" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Joseph Staline" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — гэльский" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="гэльский" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — галисийский" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галисийский" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/I%C3%B3sif_Stalin" title="Iósif Stalin — гуарани" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Iósif Stalin" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="гуарани" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AB_%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="જોસેફ સ્ટાલિન — гуджарати" lang="gu" hreflang="gu" data-title="જોસેફ સ્ટાલિન" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="гуджарати" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — мэнский" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="мэнский" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — хауса" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="хауса" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — хакка" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="хакка" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%A3_%D7%A1%D7%98%D7%9C%D7%99%D7%9F" title="יוסיף סטלין — иврит" lang="he" hreflang="he" data-title="יוסיף סטלין" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="иврит" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB%E0%A4%BC_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ़ स्टालिन — хинди" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जोसेफ़ स्टालिन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хинди" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Josif_Staljin" title="Josif Staljin — хорватский" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Josif Staljin" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="хорватский" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin — верхнелужицкий" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Józef Stalin" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="верхнелужицкий" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Staline" title="Staline — гаитянский" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Staline" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="гаитянский" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Joszif_Visszarionovics_Szt%C3%A1lin" title="Joszif Visszarionovics Sztálin — венгерский" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Joszif Visszarionovics Sztálin" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгерский" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D6%86_%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Իոսիֆ Ստալին — армянский" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Իոսիֆ Ստալին" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армянский" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%83%D5%B8%D5%BD%D5%A5%D6%86_%D5%8D%D5%A9%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Ճոսեֆ Սթալին — западноармянский" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Ճոսեֆ Սթալին" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="западноармянский" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — интерлингва" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="интерлингва" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="һайланған мәҡәлә"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — индонезийский" lang="id" hreflang="id" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезийский" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — игбо" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="игбо" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — илоко" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="илоко" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Iosif_Vissarionovich_Stalin" title="Iosif Vissarionovich Stalin — идо" lang="io" hreflang="io" data-title="Iosif Vissarionovich Stalin" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="идо" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3sef_Stal%C3%ADn" title="Jósef Stalín — исландский" lang="is" hreflang="is" data-title="Jósef Stalín" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="исландский" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — итальянский" lang="it" hreflang="it" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальянский" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A8%E3%82%B7%E3%83%95%E3%83%BB%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%AA%E3%83%B3" title="ヨシフ・スターリン — японский" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヨシフ・スターリン" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="японский" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Juozif_Stalin" title="Juozif Stalin — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Juozif Stalin" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/stalin." title="stalin. — ложбан" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="stalin." data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="ложбан" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — яванский" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="яванский" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="იოსებ სტალინი — грузинский" lang="ka" hreflang="ka" data-title="იოსებ სტალინი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузинский" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — каракалпакский" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="каракалпакский" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — кабильский" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="кабильский" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Joseph Staline" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Виссарионович Сталин — казахский" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Иосиф Виссарионович Сталин" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="казахский" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9E%BC%E1%9E%9F%E1%9F%82%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9C_%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9E%B8%E1%9E%93" title="ហ្សូសែហ្វ ស្តាលីន — кхмерский" lang="km" hreflang="km" data-title="ហ្សូសែហ្វ ស្តាលីន" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="кхмерский" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B3%8B%E0%B2%B8%E0%B3%86%E0%B2%AB%E0%B3%8D_%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B3%8D" title="ಜೋಸೆಫ್ ಸ್ಟಾಲಿನ್ — каннада" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಜೋಸೆಫ್ ಸ್ಟಾಲಿನ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="каннада" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%B4%EC%98%A4%EC%8B%9C%ED%94%84_%EC%8A%A4%ED%83%88%EB%A6%B0" title="이오시프 스탈린 — корейский" lang="ko" hreflang="ko" data-title="이오시프 스탈린" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корейский" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%B3%D9%95%D9%B9%D8%A7%D9%84%D9%86" title="جوسف سٕٹالن — кашмири" lang="ks" hreflang="ks" data-title="جوسف سٕٹالن" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="кашмири" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Yos%C3%AEf_Stal%C3%AEn" title="Yosîf Stalîn — курдский" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Yosîf Stalîn" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="курдский" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — корнский" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="корнский" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Сталин — киргизский" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Иосиф Сталин" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="киргизский" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Iosephus_Stalin" title="Iosephus Stalin — латинский" lang="la" hreflang="la" data-title="Iosephus Stalin" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латинский" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Josef_Wissarionowitsch_Stalin" title="Josef Wissarionowitsch Stalin — люксембургский" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Josef Wissarionowitsch Stalin" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="люксембургский" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Виссарионович Сталин — лезгинский" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Иосиф Виссарионович Сталин" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="лезгинский" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — лимбургский" lang="li" hreflang="li" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="лимбургский" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BB%82%E0%BA%88%E0%BB%80%E0%BA%8A%E0%BA%B1%E0%BA%9A_%E0%BA%AA%E0%BA%B0%E0%BA%95%E0%BA%B2%E0%BA%A5%E0%BA%B4%E0%BA%99" title="ໂຈເຊັບ ສະຕາລິນ — лаосский" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ໂຈເຊັບ ສະຕາລິນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="лаосский" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Josifas_Stalinas" title="Josifas Stalinas — литовский" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Josifas Stalinas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литовский" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Josifs_Sta%C4%BCins" title="Josifs Staļins — латышский" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Josifs Staļins" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латышский" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टालिन — майтхили" lang="mai" hreflang="mai" data-title="जोसेफ स्टालिन" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="майтхили" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%81%D0%B5_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Осе Сталин — мокшанский" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Осе Сталин" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="мокшанский" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — малагасийский" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="малагасийский" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Јосиф Сталин — македонский" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Јосиф Сталин" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македонский" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B8%E0%B4%AB%E0%B5%8D_%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%BF%E0%B5%BB" title="ജോസഫ് സ്റ്റാലിൻ — малаялам" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജോസഫ് സ്റ്റാലിൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="малаялам" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Сталин — монгольский" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Иосиф Сталин" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="монгольский" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%85%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टॅलिन — маратхи" lang="mr" hreflang="mr" data-title="जोसेफ स्टॅलिन" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="маратхи" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — малайский" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="малайский" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0u%C5%BCeppi_Stalin" title="Ġużeppi Stalin — мальтийский" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġużeppi Stalin" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="мальтийский" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Josef_Staline" title="Josef Staline — мирандский" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Josef Staline" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="мирандский" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%87%E1%80%90%E1%80%BA_%E1%80%85%E1%80%90%E1%80%AC%E1%80%9C%E1%80%84%E1%80%BA" title="ဂျိုးဇတ် စတာလင် — бирманский" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျိုးဇတ် စတာလင်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="бирманский" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86" title="ژوزف استالین — мазандеранский" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="ژوزف استالین" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="мазандеранский" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Jos%C3%A9_Stalin" title="José Stalin — Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="José Stalin" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Stalin" title="Stalin — неаполитанский" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Stalin" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="неаполитанский" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — нижненемецкий" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="нижненемецкий" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — нижнесаксонский" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="нижнесаксонский" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टालिन — непальский" lang="ne" hreflang="ne" data-title="जोसेफ स्टालिन" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="непальский" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ स्टालिन — неварский" lang="new" hreflang="new" data-title="जोसेफ स्टालिन" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="неварский" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — нидерландский" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нидерландский" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — нюнорск" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="нюнорск" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — норвежский букмол" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвежский букмол" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%96%DF%8F%DF%9B%DF%8D%DF%9D_%DF%9B%DF%91%DF%95%DF%8A%DF%9F%DF%8C%DF%B2%DF%A3" title="ߖߏߛߍߝ ߛߑߕߊߟߌ߲ߣ — нко" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߖߏߛߍߝ ߛߑߕߊߟߌ߲ߣ" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="нко" class="interlanguage-link-target">ߒߞߏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/I%C3%B2ssif_St%C3%A0lin" title="Iòssif Stàlin — окситанский" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Iòssif Stàlin" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="окситанский" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — ливвиковский карельский" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="ливвиковский карельский" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D1%8B_%D1%84%D1%8B%D1%80%D1%82" title="Сталин, Иосиф Виссарионы фырт — осетинский" lang="os" hreflang="os" data-title="Сталин, Иосиф Виссарионы фырт" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="осетинский" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9C%E0%A9%8B%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%AB%E0%A8%BC_%E0%A8%B8%E0%A8%9F%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%A8" title="ਜੋਸਿਫ਼ ਸਟਾਲਿਨ — панджаби" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਜੋਸਿਫ਼ ਸਟਾਲਿਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="панджаби" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — папьяменто" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="папьяменто" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Josiif_Stalin" title="Josiif Stalin — Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Josiif Stalin" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target">Norfuk / Pitkern</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Stalin" title="Józef Stalin — польский" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Józef Stalin" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="польский" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%B3%D9%B9%D8%A7%D9%84%D9%86" title="جوزف سٹالن — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="جوزف سٹالن" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%B3%D9%BC%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%86" title="جوزف سټالين — пушту" lang="ps" hreflang="ps" data-title="جوزف سټالين" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="пушту" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — португальский" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португальский" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Yosif_Stalin" title="Yosif Stalin — кечуа" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Yosif Stalin" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="кечуа" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Iosif_Vissarionovici_Stalin" title="Iosif Vissarionovici Stalin — румынский" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Iosif Vissarionovici Stalin" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румынский" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин, Иосиф Виссарионович — русский" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Сталин, Иосиф Виссарионович" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="русский" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Йосиф Сталин — русинский" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Йосиф Сталин" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="русинский" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB%E0%A4%BC_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="जोसेफ़ स्टालिन — санскрит" lang="sa" hreflang="sa" data-title="जोसेफ़ स्टालिन" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="санскрит" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Иосиф Виссарионович — саха" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Сталин Иосиф Виссарионович" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="саха" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%9A%E1%B1%A5%E1%B1%AE%E1%B1%AF%E1%B1%B7_%E1%B1%AE%E1%B1%A5%E1%B1%B4%E1%B1%9F%E1%B1%9E%E1%B1%A4%E1%B1%B1" title="ᱡᱚᱥᱮᱯᱷ ᱮᱥᱴᱟᱞᱤᱱ — сантали" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱚᱥᱮᱯᱷ ᱮᱥᱴᱟᱞᱤᱱ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="сантали" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — сардинский" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="сардинский" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Giuseppi_Stalin" title="Giuseppi Stalin — сицилийский" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Giuseppi Stalin" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="сицилийский" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — шотландский" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="шотландский" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%A7%D8%B3%D9%BD%D8%A7%D9%84%D9%86" title="جوزف اسٽالن — синдхи" lang="sd" hreflang="sd" data-title="جوزف اسٽالن" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="синдхи" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Josif_Staljin" title="Josif Staljin — сербскохорватский" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Josif Staljin" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="сербскохорватский" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%9D%E0%B7%83%E0%B7%86%E0%B7%8A_%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A" title="ජෝසෆ් ස්ටාලින් — сингальский" lang="si" hreflang="si" data-title="ජෝසෆ් ස්ටාලින්" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="сингальский" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Josif_Vissarionovi%C4%8D_Stalin" title="Josif Vissarionovič Stalin — словацкий" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Josif Vissarionovič Stalin" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словацкий" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="һайланған мәҡәлә"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalin" title="Josif Stalin — словенский" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Josif Stalin" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словенский" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — сомали" lang="so" hreflang="so" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="сомали" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Josif_Stalini" title="Josif Stalini — албанский" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Josif Stalini" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="албанский" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%99%D0%B8%D0%BD" title="Јосиф Стаљин — сербский" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јосиф Стаљин" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="сербский" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — южный сото" lang="st" hreflang="st" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="южный сото" class="interlanguage-link-target">Sesotho</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — шведский" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="шведский" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — суахили" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="суахили" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin" title="Jozef Stalin — силезский" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Jozef Stalin" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="силезский" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9C%E0%AF%8B%E0%AE%9A%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%B8%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D" title="ஜோசப் ஸ்டாலின் — тамильский" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஜோசப் ஸ்டாலின்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="тамильский" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B0%BE%E0%B0%B2%E0%B0%BF%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="స్టాలిన్ — телугу" lang="te" hreflang="te" data-title="స్టాలిన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="телугу" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Сталин — таджикский" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Иосиф Сталин" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="таджикский" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%88%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%9F_%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%99" title="โจเซฟ สตาลิน — тайский" lang="th" hreflang="th" data-title="โจเซฟ สตาลิน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тайский" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — тагалог" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="тагалог" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — талышский" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="талышский" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" title="Josef Stalin — турецкий" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Josef Stalin" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="турецкий" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Иосиф Сталин — татарский" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Иосиф Сталин" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татарский" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин, Иосиф Виссарионович — тувинский" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Сталин, Иосиф Виссарионович" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="тувинский" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%89%D9%86" title="ستالىن — уйгурский" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ستالىن" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="уйгурский" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BD_%D0%99%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BF_%D0%92%D1%96%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%96%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталін Йосип Віссаріонович — украинский" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Сталін Йосип Віссаріонович" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украинский" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%86" title="جوزف استالن — урду" lang="ur" hreflang="ur" data-title="جوزف استالن" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="урду" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — узбекский" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="узбекский" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Stalin_Iosif" title="Stalin Iosif — вепсский" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Stalin Iosif" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="вепсский" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Iosif_Vissarionovich_Stalin" title="Iosif Vissarionovich Stalin — вьетнамский" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Iosif Vissarionovich Stalin" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнамский" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — волапюк" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="волапюк" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Stalene" title="Stalene — валлонский" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Stalene" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="валлонский" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — варай" lang="war" hreflang="war" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="варай" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%BA%A6%E7%91%9F%E5%A4%AB%C2%B7%E6%96%AF%E5%A4%A7%E6%9E%97" title="约瑟夫·斯大林 — у" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="约瑟夫·斯大林" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="у" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="იოსებ სტალინი — мегрельский" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="იოსებ სტალინი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="мегрельский" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%90%D7%96%D7%A2%D7%A3_%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%9C%D7%99%D7%9F" title="יאזעף סטאלין — идиш" lang="yi" hreflang="yi" data-title="יאזעף סטאלין" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="идиш" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — йоруба" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="йоруба" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — чжуань" lang="za" hreflang="za" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="чжуань" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BA%A6%E7%91%9F%E5%A4%AB%C2%B7%E6%96%AF%E5%A4%A7%E6%9E%97" title="约瑟夫·斯大林 — китайский" lang="zh" hreflang="zh" data-title="约瑟夫·斯大林" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="китайский" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%96%AF%E5%A4%A7%E6%9E%97" title="斯大林 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="斯大林" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin" title="Iosif Stalin — миньнань" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iosif Stalin" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="миньнань" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%B2%E5%A4%AA%E6%9E%97" title="史太林 — кантонский" lang="yue" hreflang="yue" data-title="史太林" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантонский" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stalin" title="Joseph Stalin — зулу" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Joseph Stalin" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="зулу" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q855#sitelinks-wikipedia" title="Башҡа телдәргә һылтанмаларҙы төҙәтеү" class="wbc-editpage">Һылтанмаларҙы төҙәтергә</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Исем арауыҡтары"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Эстәлек битен ҡарау [c]" accesskey="c">Бит</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%B5%D2%AF:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" rel="discussion" title="Биттең эстәлеге тураһында фекерләшеү [t]" accesskey="t">Фекер алышыу</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Телде үҙгәртергә" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >башҡортса </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Ҡарауҙар"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87">Уҡыу</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit" title="Был битте үҙгәртеү [v]" accesskey="v">Үҙгәртеү</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit" title="Биттең сығанаҡ кодын үҙгәртеү [e]" accesskey="e">Кодты үҙгәртеү</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=history" title="Биттең төҙәтеүҙәр журналы [h]" accesskey="h">Тарих</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ҡоралдар"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ҡоралдар" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Ҡоралдар </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ҡоралдар</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">йәшерергә</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Күберәк мөмкинлектәр" > <div class="vector-menu-heading"> Ғәмәлдәр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87">Уҡыу</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit" title="Был битте үҙгәртеү [v]" accesskey="v">Үҙгәртеү</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit" title="Биттең сығанаҡ кодын үҙгәртеү [e]" accesskey="e">Кодты үҙгәртеү</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=history">Тарих</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Дөйөм </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Был биткә һылтанған барлыҡ биттәрҙең исемлеге [j]" accesskey="j">Был биткә һылтанмалар</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D3%99%D0%B9%D0%BB%D0%B5_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" rel="nofollow" title="Был бит һылтанған биттәрҙәге һуңғы үҙгәртеүҙәр [k]" accesskey="k">Бәйле үҙгәртеүҙәр</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80" title="Барлыҡ махсус биттәр исемлеге [q]" accesskey="q">Махсус биттәр</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&oldid=1277112" title="Биттең был өлгөһөнә даими һылтанма">Даими һылтанма</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=info" title="Был бит тураһында ентекләберәк">Бит мәғлүмәттәре</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A6%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0&page=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&id=1277112&wpFormIdentifier=titleform" title="Был биттән нисек өҙөмтә яһау тураһында мәғлүмәт">Биттән өҙөмтә яһарға</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fba.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A1%25D1%2582%25D0%25B0%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25BD_%25D0%2598%25D0%25BE%25D1%2581%25D0%25B8%25D1%2584_%25D0%2592%25D0%25B8%25D1%2581%25D1%2581%25D0%25B0%25D1%2580%25D0%25B8%25D0%25BE%25D0%25BD%25D0%25BE%25D0%25B2%25D0%25B8%25D1%2587">Ҡыҫҡа URL алыу</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:QrCode&url=https%3A%2F%2Fba.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A1%25D1%2582%25D0%25B0%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25BD_%25D0%2598%25D0%25BE%25D1%2581%25D0%25B8%25D1%2584_%25D0%2592%25D0%25B8%25D1%2581%25D1%2581%25D0%25B0%25D1%2580%25D0%25B8%25D0%25BE%25D0%25BD%25D0%25BE%25D0%25B2%25D0%25B8%25D1%2587">QR код алыу</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Баҫтырыу/сығарыу </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:Collection&bookcmd=book_creator&referer=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87">Китап төҙөү</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:DownloadAsPdf&page=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=show-download-screen">PDF форматында йөкләү</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&printable=yes" title="Биттең ҡағыҙға баҫтырыу өсөн өлгөһө [p]" accesskey="p">Баҫтырыу өлгөһө</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Башҡа проекттарҙа </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Joseph_Vissarionovich_Stalin" hreflang="en">Викимилек</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-sources mw-list-item"><a href="https://wikisource.org/wiki/Author:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" hreflang="en">Күп телле Викикитапхана</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q855" title="Мәғлүмәт һаҡлағысына бәйле элементҡа һылтанма [g]" accesskey="g">Викимәғлүмәт элементы</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ҡоралдар"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Уҡыу көйләүҙәре"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Уҡыу көйләүҙәре</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">йәшерергә</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ba" dir="ltr"><table align="right" class="infobox" style="border-spacing: 1px; padding: 0px 0px;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="padding: 0.5em; background: #eaeaea; font-size: 120%; text-align: center; line-height:130%;" colspan="2">КОБА ГАМАРДЖОБА ДЖУГАШВИЛИ Иосиф Виссарионович Джугашвили <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Грузин теле">груз.</a> იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი</td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align: center; border-top: solid darkgray 1px;"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg" class="mw-file-description"><img alt="КОБА ГАМАРДЖОБА ДЖУГАШВИЛИ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/267px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg" decoding="async" width="267" height="369" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/401px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/534px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="4151" /></a></td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_(1946%E2%80%931956).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg/22px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg/33px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg/44px-Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_%281946%E2%80%931956%29.svg.png 2x" data-file-width="872" data-file-height="896" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">1-й СССР Министрҙар Советы председателе </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/19_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="19 март">19 март</a> <a href="/wiki/1946" class="mw-redirect" title="1946">1946</a> — <a href="/wiki/5_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="5 март">5 март</a> <a href="/wiki/1953" class="mw-redirect" title="1953">1953</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td>Вазифа раҫланған; СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы председателе </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Маленков Георгий Максимилианович">Георгий Максимилианович Маленков</a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Soviet_Union_(1936_%E2%80%93_1955).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">1-й СССР Ҡораллы Көстәре Халыҡ комиссары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/25_%D1%84%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="25 февраль">25 февраль</a> <a href="/wiki/1946" class="mw-redirect" title="1946">1946</a> — <a href="/wiki/3_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="3 март">3 март</a> <a href="/wiki/1947" class="mw-redirect" title="1947">1947</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td>Вазифа раҫланған; СССР-ҙың Оборона Халыҡ комиссары </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td><a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Булганин Николай Александрович">Николай Александрович Булганин</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/15_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="15 март">15 март</a> <a href="/wiki/1946" class="mw-redirect" title="1946">1946</a> — СССР Ҡораллы Көстәре министры </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Soviet_Union_(1936_%E2%80%93_1955).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">3-й СССР Оборона Халыҡ комиссары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/19_%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D1%8C" title="19 июль">19 июль</a> <a href="/wiki/1941" class="mw-redirect" title="1941">1941</a> — <a href="/wiki/25_%D1%84%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="25 февраль">25 февраль</a> <a href="/wiki/1946" class="mw-redirect" title="1946">1946</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тимошенко Семён Константинович">Семён Константинович Тимошенко</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә; СССР Оборона Халыҡ комиссары </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:USSR_COA_1936.png" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/USSR_COA_1936.png/22px-USSR_COA_1936.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/USSR_COA_1936.png/33px-USSR_COA_1936.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/USSR_COA_1936.png/44px-USSR_COA_1936.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">4-й СССР Халыҡ комиссарҙары Советы председателе </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/6_%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="6 май">6 май</a> <a href="/wiki/1941" class="mw-redirect" title="1941">1941</a> — <a href="/wiki/15_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="15 март">15 март</a> <a href="/wiki/1946" class="mw-redirect" title="1946">1946</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Молотов Вячеслав Михайлович">Вячеслав Михайлович Молотов</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә; СССР Халыҡ комиссарҙары Советы председателе </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Soviet_Union_(1936_%E2%80%93_1955).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">1-й РСФСР эшсе-крәҫтиәндәр инспекцияһы Халыҡ комиссары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/24_%D1%84%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="24 февраль">24 февраль</a> <a href="/wiki/1920" class="mw-redirect" title="1920">1920</a> — <a href="/wiki/25_%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="25 апрель">25 апрель</a> <a href="/wiki/1922" class="mw-redirect" title="1922">1922</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td>Вазифа раҫлана; РСФСР дәүләт контроле халыҡ комиссары </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Цюрупа Александр Дмитриевич"> Александр Дмитриевич Цюрупа</a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Soviet_Union_(1936_%E2%80%93_1955).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">2-й РСФСР дәүләт контроле халыҡ комиссары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/30_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="30 март">30 март</a> <a href="/wiki/1919" class="mw-redirect" title="1919">1919</a> — <a href="/wiki/7_%D1%84%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="7 февраль">7 февраль</a> <a href="/wiki/1920" class="mw-redirect" title="1920">1920</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ландер Карл Иванович (был бит юҡ)">Ландер Карл Иванович</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә; РСФСР эшсе-крәҫтиәндәр инспекцияһы Халыҡ комиссары </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Soviet_Union_(1936_%E2%80%93_1955).svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/22px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/33px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg/44px-Flag_of_the_Soviet_Union_%281936_%E2%80%93_1955%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">1-й РСФСР милләт эштәре буйынса Халыҡ комиссары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><abbr title="юлиан календары буйынса">26 октябрь</abbr> (<a href="/wiki/8_%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C" title="8 ноябрь">8 ноябрь</a>) <a href="/wiki/1917_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1917 йыл">1917</a> — <a href="/wiki/7_%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D1%8C" title="7 июль">7 июль</a> <a href="/wiki/1923" class="mw-redirect" title="1923">1923</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px;"> <table style="width: 100%;" cellspacing="1px"> <tbody><tr> <td style="width: 22px; vertical-align: middle;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg" class="mw-file-description" title="Флаг"><img alt="Флаг" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg/22px-Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg/33px-Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg/44px-Hammer_and_sickle_red_on_transparent.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a><figcaption>Флаг</figcaption></figure> </td> <td style="text-align:center; font-size:130%; background:lavender; vertical-align: middle;" height="18px">1-й ЦК ВКП(б) Генераль секретары </td></tr></tbody></table> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding: 0px; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/3_%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="3 апрель">3 апрель</a> <a href="/wiki/1922" class="mw-redirect" title="1922">1922</a> — <a href="/wiki/10_%D1%84%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C" title="10 февраль">10 февраль</a> <a href="/wiki/1934" class="mw-redirect" title="1934">1934</a> </th></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Алдан килеүсе: </th> <td>Вазифа булдырыла </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дауамсы: </th> <td>Вазифа бөтөрөлә </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px; line-height:0px">  </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Дине: </th> <td><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B5%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Атеизм">атеизм</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Тыуған: </th> <td><a href="/wiki/21_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8C" title="21 декабрь">21 декабрь</a> <a href="/wiki/1879_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1879 йыл">1879</a>({{padleft:1879|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:21|2|0}}) <a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B8" title="Гори">Гори</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D1%84%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%81_%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тифлисс губернаһы (был бит юҡ)">Тифлисс губернаһы</a>, <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй империяһы">Рәсәй империяһы</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Үлгән: </th> <td><a href="/wiki/5_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="5 март">5 март</a> <a href="/wiki/1953_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1953 йыл">1953</a>({{padleft:1953|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:5|2|0}}) (73 йәш) Волынское, Кунцев районы, <a href="/wiki/%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D2%BB%D0%B5" title="Мәскәү өлкәһе">Мәскәү өлкәһе</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0" class="mw-redirect" title="СССР">СССР</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Ерләнгән: </th> <td>В. И. Ленин һәм И. В. Сталин мавзолейы (1953—1961); Кремль стенаһында некрополь (1961) </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Династия: </th> <td><a class="external text" href="https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%BD%D3%99%D2%AB%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&editintro=T:Нет_статьи/editintro&preload=T:Нет_статьи/preload&preloadparams%5B%5D=Q64590027&preloadparams%5B%5D=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D0%BD%D3%99%D2%AB%D0%B5%D0%BB%D0%B5&preloadparams%5B%5D=Универсальная+карточка">Сталин нәҫеле</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q64590027" class="extiw" title="d:Q64590027">[d]</a><a href="#cite_note-_6dd331997d246624-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Исеме: </th> <td><a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Грузин теле">груз.</a> იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Атаһы: </th> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Виссарион Иванович Джугашвили (был бит юҡ)">Виссарион Иванович Джугашвили</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Әсәһе: </th> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Екатерина Георгиевна Геладзе (был бит юҡ)">Екатерина Георгиевна Геладзе</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Ҡатыны: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Сванидзе Екатерина Семёновна">Сванидзе Екатерина Семёновна</a> (1904—1907) <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аллилуева Надежда Сергеевна (был бит юҡ)">Аллилуева Надежда Сергеевна</a> (1919—1932) </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Балалары: </th> <td>улдары: <a href="/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Джугашвили Яков Иосифович">Яков</a> (1907—1943) и <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Василий Иосифович">Василий</a> (1921-1962) дочь: <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Аллилуева Светлана Иосифовна">Светлана</a> (1926—2011) приёмный сын: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2,_%D0%90%D1%80%D1%82%D1%91%D0%BC_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сергеев, Артём Фёдорович (был бит юҡ)">Артём</a> (1921-2008) </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Партия: </th> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Советтар Союзының Коммунистар партияһы (был бит юҡ)">КПСС</a> (<a href="/wiki/1898" class="mw-redirect" title="1898">1898</a>—<a href="/wiki/1953" class="mw-redirect" title="1953">1953</a>) </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Белеме: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Тбилиси дини семинарияһы">Тбилиси дини семинарияһы</a> <a class="external text" href="https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B8+%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8+%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%B5%D2%BB%D1%8B&action=edit&editintro=T:Нет_статьи/editintro&preload=T:Нет_статьи/preload&preloadparams%5B%5D=Q4144156&preloadparams%5B%5D=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B8+%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8+%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%B5%D2%BB%D1%8B&preloadparams%5B%5D=Универсальная+карточка">Гори дини училищеһы</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4144156" class="extiw" title="d:Q4144156">[d]</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px; line-height:0px">  </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:120 %; background:lightsteelblue; vertical-align: middle;" height="18px">Хәрби хеҙмәте </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Хеҙмәт иткән йылдары: </th> <td><a href="/wiki/1918" class="mw-redirect" title="1918">1918</a>—<a href="/wiki/1922" class="mw-redirect" title="1922">1922</a> <a href="/wiki/1941" class="mw-redirect" title="1941">1941</a>—<a href="/wiki/1953" class="mw-redirect" title="1953">1953</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Принадлежность: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_(1918%E2%80%931925).svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы"><img alt="Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg/22px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg/33px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg/44px-Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_%281918%E2%80%931925%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a> <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы">РСФСР</a> <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Red_Army_flag_(Fictitious).svg" class="mw-file-description" title="Совет Социалистик Республикалар Союзы"><img alt="Совет Социалистик Республикалар Союзы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg/22px-Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg/33px-Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg/44px-Red_Army_flag_%28Fictitious%29.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="300" /></a> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B" title="Совет Социалистик Республикалар Союзы">СССР</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Ғәскәр төрө: </th> <td><a href="/wiki/%D0%AD%D1%88%D1%81%D0%B5-%D0%9A%D1%80%D3%99%D2%AB%D1%82%D0%B8%D3%99%D0%BD_%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы">Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Звание: </th> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BC%D1%83%D1%81%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Советтар Союзының генералиссимусы (был бит юҡ)">Советтар Союзының генералиссимусы</a> </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Командовал: </th> <td>РВСР ағзаһы (1918—1922) Төньяҡ Кавказ хәрби округы (1918) Көньяҡ фронта хәрби революцион советы председателе (1918) СССР Ҡораллы Көстәренң Главнокомандующийы (1941 йылдан) СССР) </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%;">Сражения: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9%D2%99%D3%99_%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Рәсәйҙә Граждандар һуғышы">Рәсәйҙә Граждандар һуғышы</a>, <a class="external text" href="https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF+%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD+%D2%A1%D0%B0%D1%82%D1%8B+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88&action=edit&editintro=T:Нет_статьи/editintro&preload=T:Нет_статьи/preload&preloadparams%5B%5D=Q151290&preloadparams%5B%5D=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF+%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD+%D2%A1%D0%B0%D1%82%D1%8B+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88&preloadparams%5B%5D=Универсальная+карточка">Мәскәү өсөн ҡаты һуғыш</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q151290" class="extiw" title="d:Q151290">[d]</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Беренсе донъя һуғышы">Беренсе донъя һуғышы</a>, <a href="/wiki/%D0%98%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Икенсе донъя һуғышы">Икенсе бөтә донъя һуғышы</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Совет-поляк һуғышы">Совет-поляк һуғышы</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Бөйөк Ватан һуғышы">Бөйөк Ватан һуғышы</a> һәм <a class="external text" href="https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%91%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B8+%D0%B8+%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9+%D0%91%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%BA+%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0&action=edit&editintro=T:Нет_статьи/editintro&preload=T:Нет_статьи/preload&preloadparams%5B%5D=Q2266004&preloadparams%5B%5D=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%91%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B8+%D0%B8+%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9+%D0%91%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%BA+%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0&preloadparams%5B%5D=Универсальная+карточка">Присоединение Бессарабии и Северной Буковины к СССР</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2266004" class="extiw" title="d:Q2266004">[d]</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px; line-height:0px">  </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%; vertical-align: middle;">Автограф: </th> <td><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stalin_Signature.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Stalin_Signature.svg/128px-Stalin_Signature.svg.png" decoding="async" width="128" height="57" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Stalin_Signature.svg/192px-Stalin_Signature.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Stalin_Signature.svg/256px-Stalin_Signature.svg.png 2x" data-file-width="121" data-file-height="54" /></a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top: solid darkgray 1px; line-height:0px">  </td></tr> <tr> <th style="text-align: right; background:#eee; width:40%; vertical-align: top;">Наградалары: </th> <td style="border-top: 0px solid #aaa;"> <table style="background: transparent"> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%8B" title="Советтар Союзы Геройы — 1945"><img alt="Советтар Союзы Геройы — 1945" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg/20px-%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg.png" decoding="async" width="20" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg/30px-%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg/40px-%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0.svg.png 2x" data-file-width="93" data-file-height="177" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A5%D0%B5%D2%99%D0%BC%D3%99%D1%82_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%8B" title="Социалистик Хеҙмәт Геройы — 1939"><img alt="Социалистик Хеҙмәт Геройы — 1939" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Hero_of_Socialist_Labor_medal.png/20px-Hero_of_Socialist_Labor_medal.png" decoding="async" width="20" height="41" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Hero_of_Socialist_Labor_medal.png/30px-Hero_of_Socialist_Labor_medal.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Hero_of_Socialist_Labor_medal.png/40px-Hero_of_Socialist_Labor_medal.png 2x" data-file-width="85" data-file-height="175" /></a> </td></tr></tbody></table> <table style="background: transparent"> <tbody><tr> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%C2%AB%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B0%C2%BB" title="«Победа» ордены"><img alt="«Победа» ордены" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/55px-OrderVictoryRibbon.svg.png" decoding="async" width="55" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/83px-OrderVictoryRibbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/110px-OrderVictoryRibbon.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a><figcaption>«Победа» ордены</figcaption></figure></td> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%C2%AB%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B0%C2%BB" title="«Победа» ордены"><img alt="«Победа» ордены" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/55px-OrderVictoryRibbon.svg.png" decoding="async" width="55" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/83px-OrderVictoryRibbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/OrderVictoryRibbon.svg/110px-OrderVictoryRibbon.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a><figcaption>«Победа» ордены</figcaption></figure> </td></tr></tbody></table> <table> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ленин ордены — 1939"><img alt="Ленин ордены — 1939" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/40px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/60px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ленин ордены — 1945"><img alt="Ленин ордены — 1945" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/40px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/60px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ленин ордены — 1949"><img alt="Ленин ордены — 1949" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/40px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png/60px-Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Order_of_Lenin_ribbon_bar.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%91%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D2%A1_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 19"><img alt="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 19" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/40px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/60px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/80px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 2x" data-file-width="144" data-file-height="60" /></a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%91%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D2%A1_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 1919"><img alt="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 1919" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/40px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/60px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/80px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 2x" data-file-width="144" data-file-height="60" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%91%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D2%A1_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 1930"><img alt="Ҡыҙыл Байраҡ ордены  — 1930" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/40px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/60px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg/80px-SU_Order_of_the_Red_Banner_ribbon.svg.png 2x" data-file-width="144" data-file-height="60" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A1%D1%83%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Орден Суворова I степени  — 06.11.1943"><img alt="Орден Суворова I степени  — 06.11.1943" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Order_suvorov1_rib.png/40px-Order_suvorov1_rib.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Order_suvorov1_rib.png/60px-Order_suvorov1_rib.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Order_suvorov1_rib.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C2%AB%D0%AD%D1%88%D1%81%D0%B5-%D0%9A%D1%80%D3%99%D2%AB%D1%82%D0%B8%D3%99%D0%BD_%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F%D2%93%D0%B0_XX_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы"><img alt="«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/20_years_saf_rib.png/40px-20_years_saf_rib.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/20_years_saf_rib.png/60px-20_years_saf_rib.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/20_years_saf_rib.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a><figcaption>«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы</figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%C2%AB%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF%D2%99%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы"><img alt="«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Ribbon_bar_for_the_medal_for_the_Defense_of_Moscow.png/40px-Ribbon_bar_for_the_medal_for_the_Defense_of_Moscow.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Ribbon_bar_for_the_medal_for_the_Defense_of_Moscow.png/60px-Ribbon_bar_for_the_medal_for_the_Defense_of_Moscow.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7e/Ribbon_bar_for_the_medal_for_the_Defense_of_Moscow.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%C2%AB%D0%97%D0%B0_%D0%BF%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%83_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9_%D0%B2_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9E%D1%82%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B5_1941%E2%80%941945_%D0%B3%D0%B3.%C2%BB" title="Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.»"><img alt="Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg/40px-Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg.png" decoding="async" width="40" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg/60px-Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg/80px-Order_of_Glory_Ribbon_Bar.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="225" /></a></td> <td><a href="/wiki/%C2%AB%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="«Японияны еңгән өсөн» миҙалы"><img alt="«Японияны еңгән өсөн» миҙалы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Victoryjapan_rib.png/40px-Victoryjapan_rib.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Victoryjapan_rib.png/60px-Victoryjapan_rib.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/86/Victoryjapan_rib.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a></td> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C2%AB%D0%92_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D1%8C_800-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D1%8B%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="«В память 800-летия Москвы» миҙалы"><img alt="«В память 800-летия Москвы» миҙалы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/800thMoscowRibbon.png/40px-800thMoscowRibbon.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/800thMoscowRibbon.png/60px-800thMoscowRibbon.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/800thMoscowRibbon.png 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a><figcaption>«В память 800-летия Москвы» миҙалы</figcaption></figure> </td></tr></tbody></table> <table> <tbody><tr> <td><figure class="noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%8B" title="Монголия Халыҡ Республикаһы Геройы"><img alt="Монголия Халыҡ Республикаһы Геройы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Heroy_MNR.jpg/20px-Heroy_MNR.jpg" decoding="async" width="20" height="36" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Heroy_MNR.jpg/30px-Heroy_MNR.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Heroy_MNR.jpg/40px-Heroy_MNR.jpg 2x" data-file-width="1204" data-file-height="2147" /></a><figcaption>Монголия Халыҡ Республикаһы Геройы</figcaption></figure></td> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_(%D0%A2%D1%8B%D0%B2%D0%B0)" title="Республика ордены (Тыва)— 1943"><img alt="Республика ордены (Тыва)— 1943" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/ce/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg/40px-%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg" decoding="async" width="40" height="46" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/ce/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg/60px-%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/ce/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg/80px-%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%90%D0%A0_%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%82_1941_%D0%B3.jpg 2x" data-file-width="260" data-file-height="300" /></a> </td></tr></tbody></table> <table> <tbody><tr> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%85%D1%8D-%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Сухэ-Батор ордены"><img alt="Сухэ-Батор ордены" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/OrdenSuheBator.png/40px-OrdenSuheBator.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/OrdenSuheBator.png/60px-OrdenSuheBator.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/OrdenSuheBator.png 2x" data-file-width="70" data-file-height="29" /></a><figcaption>Сухэ-Батор ордены</figcaption></figure></td> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%85%D1%8D-%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Сухэ-Батор ордены"><img alt="Сухэ-Батор ордены" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/OrdenSuheBator.png/40px-OrdenSuheBator.png" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/OrdenSuheBator.png/60px-OrdenSuheBator.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/OrdenSuheBator.png 2x" data-file-width="70" data-file-height="29" /></a><figcaption>Сухэ-Батор ордены</figcaption></figure></td> <td><figure class="mw-image-border noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C2%AB%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB_(%D0%9C%D0%A5%D0%A0)" title="«Японияны еңгән өсөн» миҙал"><img alt="«Японияны еңгән өсөн» миҙал" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Medal_for_victory_over_japan_rib.PNG/40px-Medal_for_victory_over_japan_rib.PNG" decoding="async" width="40" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Medal_for_victory_over_japan_rib.PNG/60px-Medal_for_victory_over_japan_rib.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Medal_for_victory_over_japan_rib.PNG 2x" data-file-width="72" data-file-height="30" /></a><figcaption>«Японияны еңгән өсөн» миҙал</figcaption></figure></td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%C2%AB25_%D0%BB%D0%B5%D1%82_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%A0%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%B8%C2%BB_%E2%80%94_1946" title="Медаль «25 лет Монгольской Народной Революции» — 1946"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg/40px-MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg.png" decoding="async" width="40" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg/60px-MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg/80px-MN_Medal_25_Years_of_MPR_rib1961.svg.png 2x" data-file-width="420" data-file-height="165" /></a> </td></tr></tbody></table> <table> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D2%A1_%D0%90%D1%80%D1%8B%D2%AB%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены"><img alt="I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg/60px-CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg.png" decoding="async" width="60" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg/90px-CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg/120px-CZE_Rad_Bileho_Lva_3_tridy_BAR.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a></td> <td><a href="/wiki/%D0%90%D2%A1_%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%AB%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B#«Еңеү_өсөн»_Аҡ_арыҫлан_ордены" title="I дәрәжәләге «Еңеү өсөн» Аҡ арыҫлан ордены — 1945"><img alt="I дәрәжәләге «Еңеү өсөн» Аҡ арыҫлан ордены — 1945" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg/60px-TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg.png" decoding="async" width="60" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg/90px-TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg/120px-TCH_CS_Vojensky_Rad_Bileho_Lva_1st_%281945%29_BAR.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a> </td></tr></tbody></table> <table> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82_(%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D1%8F,_1939)" title="Чехословацкий Военный крест 1939"><img alt="Чехословацкий Военный крест 1939" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png/60px-Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png" decoding="async" width="60" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png/90px-Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png/120px-Czechoslovak_War_Cross_1939-1945_Bar.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="60" /></a> (ике тапҡыр) </td></tr></tbody></table> <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg" class="mw-file-description" title="Депутат ВС СССР"><img alt="Депутат ВС СССР" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/c1/%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg/35px-%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg" decoding="async" width="35" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/c1/%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg/53px-%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/c/c1/%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg/70px-%D0%97%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0.jpg 2x" data-file-width="156" data-file-height="118" /></a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" class="metadata" style="text-align:center;"><div style="border: solid #ddd; border-width: 1px 0px 0px 0px;width:100%;background:#eaeaea"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Joseph_Stalin" class="extiw" title="commons:Category:Joseph Stalin">КОБА ГАМАРДЖОБА ДЖУГАШВИЛИ</a> <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BA" title="Викимилек">Викимилектә</a></div> </th></tr> </tbody></table> Ио́сиф Виссарио́нович Ста́лин (ысын фамилияһы — Джугашви́ли, <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Грузин теле">груз.</a> იოსებ ჯუღაშვილი; <abbr title="юлиан календары буйынса">6</abbr> <a href="/wiki/18_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8C" title="18 декабрь">[18] декабрь</a> <a href="/wiki/1878_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1878 йыл">1878</a> (рәсми мәғлүмәт буйынса <a href="/wiki/21_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8C" title="21 декабрь">9 (21) декабрь</a> <a href="/wiki/1879_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1879 йыл">1879</a>(18791221)), Гори, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D1%84%D0%BB%D0%B8%D1%81_%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тифлис губернаһы (был бит юҡ)">Тифлис губернаһы</a>, <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй империяһы">Рәсәй империяһы</a> — <a href="/wiki/5_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82" title="5 март">5 март</a> <a href="/wiki/1953_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1953 йыл">1953</a>, Волынское, Кунцев районы, <a href="/wiki/%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D2%BB%D0%B5" title="Мәскәү өлкәһе">Мәскәү өлкәһе</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0" class="mw-redirect" title="СССР">СССР</a>) <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй империяһы">Рәсәй империяһы</a> — революционер, совет сәйәси, дәүләт, хәрби һәм партия эшмәкәре; Халыҡ-ара коммунистик һәм эшселәр хәрәкәте эшмәкәре, марксизм-ленинизмдың теоретигы һәм пропагандисы. Сталин йәшәгән осорҙа уның 1934 йылға тиклем яҙылған әҫәрҙәре 13 томда нәшер ителә. 1920 йылдарҙың аҙағынан <a href="/wiki/1953_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1953 йыл">1953 йылда</a> үлгәнгә тиклем СССР-ҙың алыштырғыһыҙ етәксеһе. Сталин хакимыҡ иткән дәүерҙә СССР һәм донъя тарихында мөһим ваҡиғалар була: индустриалләштереү, коллективлаштырыу, кулактарҙы юҡҡа сығарыу, оло террор, репрессиялар, халыҡтарҙы депортациялау, ГУЛАГ лагерҙары булдырыу, 1932—1933 йылдарҙағы аслыҡ, Финляндияға баҫып инеү, СССР-ҙы Милләттәр Лигаһынан сығарыу, Ҡыҙыл Армияла репрессиялар, <a href="/wiki/%D0%98%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Икенсе донъя һуғышы">Икенсе донъя һуғышы</a>, Көнбайыш Европа һәм Көнсығыш Азия илдәрендә социалистик ҡоролош төҙөү, шәхес культы, тоталитаризм диктатураһы<a href="#cite_note-encyclopediae-2">[2]</a>, совет атом бомбаһын эшләү, <a href="/wiki/%D2%BA%D0%B0%D0%BB%D2%A1%D1%8B%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88" title="Һалҡын һуғыш">һалҡын һуғыш</a> башланыу. Һаналған ваҡиғалар буйынса йәмғиәт фекере төрлөлөгө һәм күп осраҡта ҡапма-ҡаршылығы менән айырыла. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сығышы">Сығышы</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=1" title="Сығышы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=1" title="Сығышы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Генеалогияһы">Генеалогияһы</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=2" title="Генеалогияһы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=2" title="Генеалогияһы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Иосиф Джугашвили грузин ғаиләһендә (ҡайһы бер сығанаҡтарҙа<a href="#cite_note-3">[lower-alpha 1]</a> Сталиндың ата-бабалары осетин сығышлы булған тип яҙыла) Тифлис губернаһы Гори ҡалаһында тыуған һәм сығышы буйынса түбән ҡатламдан булған<a href="#cite_note-ReferenceE-4">[3]</a>. Сталин иҫән саҡта (һәм уның вафатынан һуң оҙайлы ваҡыт дауамында) ул 1979 йылдың 9 (21) декабрендә тыуған, тип һанала, әммә һуңынан тикшеренеүселәр<a href="#cite_note-Когда_родился_и._В._Сталин-5">[4]</a><a href="#cite_note-chernyavskij-6">[5]</a>Иосифтың тыуған датаһы — 1878 йылдың 6 (18) декабре һәм суҡыныу датаһы 1878 йылдың 17 (29) декабре, тип билдәләйҙәр<a href="#cite_note-7">[lower-alpha 2]</a>. Сталиндың тән зәғифлектәре була: һул аяғында икенсе һәм өсөнсө бармаҡтары ҡушылған, йөҙө шаҙра<a href="#cite_note-ReferenceE-4">[3]</a>. 1885 йылда Иосифты фаэтон бәреп китә<a href="#cite_note-autogenerated6-8">[6]</a>, малайҙың аяғы һәм ҡулы ныҡ йәрәхәтләнә; бынан һуң ғүмере буйы уның һул ҡулы терһәктә тураймай һәм шуға күрә ситтән һул ҡулы уң ҡулынан бер аҙ ҡыҫҡараҡ күренә. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ата-әсәһе">Ата-әсәһе</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=3" title="Ата-әсәһе бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=3" title="Ата-әсәһе бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Vissarion_Jughashvili.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Vissarion_Jughashvili.jpg/149px-Vissarion_Jughashvili.jpg" decoding="async" width="149" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Vissarion_Jughashvili.jpg/223px-Vissarion_Jughashvili.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Vissarion_Jughashvili.jpg/298px-Vissarion_Jughashvili.jpg 2x" data-file-width="454" data-file-height="640" /></a><figcaption>Джугашвили Виссарион Иванович (яҡынса 1850—1909)</figcaption></figure> Атаһы — Виссарион (Бесо), Тифлис губернаһының Диди-Лило ауылы крәҫтиәндәренән, һөнәре буйынса итексе. Ҡайһы бер сығанаҡтарҙан билдәле булыуынса, эскелеккә бирелгән атай кеше ныҡ ярһыу хәленә инеп<a href="#cite_note-autogenerated20130422-1-9">[7]</a>, Екатеринаны һәм бәләкәй Сосоны ҡаты туҡмаған. Бала, әсәһен яҡлайым тип, атаһына бысаҡ ташлаған һәм үҙе сығып ҡасҡан осраҡ була<a href="#cite_note-Allilueva-10">[8]</a>. Гориҙағы бер полицейскийҙың улы хәтерләүенсә<a href="#cite_note-11">[9]</a>, икенсе тапҡыр Виссарион Екатерина һәм бәләкәй Сосо булған йортҡа бәреп инә һәм уларҙы туҡмай башлай һәм баланың башын йәрәхәтләй. Иосиф ғаиләлә өсөнсө бала булып тыуа, тәүге икәүһе<a href="#cite_note-12">[lower-alpha 3]</a> сабый саҡта үлә. Иосиф тыуғандан һуң бер аҙ ваҡыттан атаһының эштәре хөртәйә, һәм ул эсә башлай<a href="#cite_note-rybas10-13">[10]</a>. Ғаилә бик йыш йәшәү урынын алмаштыра. Ахырҙа Виссарион ҡатынын ташлай, бер үк ваҡытта улын үҙе менән алып китергә маташа, әммә әсәһе уны бирмәй<a href="#cite_note-rybas10-13">[10]</a>. Cocoға ун бер йәш булғанда, Виссарион «иҫерек ҡан-ҡойошта һәләк була — кемдер уға бысаҡ менән сәнсә»<a href="#cite_note-14">[11]</a>. Ул осорға Сосо үҙе лә күп ваҡытын Гори йәш хулигандарының урам компанияһында уҙғара<a href="#cite_note-15">[12]</a>. Бер нисә тикшеренеүсе, Виссарион Иванович 1909 йылдың 25 авгусында Тифлис хәстәханаһында туберкулёздан, колиттан һәм хроник пневмониянан үлгән, тип белдерә. Шул уҡ мәғлүмәттәр буйынса, Телавила ерләнгән, әммә ҡәберлек урыны аныҡланмаған. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ekaterina_Dzhugashvili.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Ekaterina_Dzhugashvili.jpg/150px-Ekaterina_Dzhugashvili.jpg" decoding="async" width="150" height="197" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Ekaterina_Dzhugashvili.jpg/225px-Ekaterina_Dzhugashvili.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Ekaterina_Dzhugashvili.jpg/300px-Ekaterina_Dzhugashvili.jpg 2x" data-file-width="727" data-file-height="955" /></a><figcaption>Джугашвили Екатерина Георгиевна (1858—1937)</figcaption></figure> Әсәһе — Екатерина Георгиевна — Гамбареули ауылындағы крепостной крәҫтиән (баҡсасы) Геладзе ғаиләһенән булған, көнлөксө булып эшләй. Бик ауыр эштән йонсоған ҡатын йыш ҡына үҙенең берҙән-бер иҫән ҡалған балаһын туҡмаған<a href="#cite_note-autogenerated20130422-1-9">[7]</a>, әммә уны сикһеҙ яратҡан<a href="#cite_note-16">[13]</a><a href="#cite_note-17">[14]</a><a href="#cite_note-18">[15]</a>. Сталиндың баласаҡ дуҫы Давид Мачавариани хәтерләүенсә, «Като Иосифты артығынан тыш әсә һөйөүе менән уратып алған, һәм, әсә-бүре кеүек, уны бөтәһенән яҡлаған. Ул, үҙенең иркә балаһын бәхетле итер өсөн, үҙен эш менән әлһерәгән хәлгә еткергән»<a href="#cite_note-19">[16]</a>. Шулай ҙа, ҡайһы бер тарихсылар раҫлауынса, Екатерина улы священник булып китмәгәненә бик ныҡ көйгән<a href="#cite_note-autogenerated20130422-1-9">[7]</a><a href="#cite_note-20">[17]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Үҫмер_йылдары,_революционер_юлына_баҫыу"><span id=".D2.AE.D2.AB.D0.BC.D0.B5.D1.80_.D0.B9.D1.8B.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D1.80.D1.8B.2C_.D1.80.D0.B5.D0.B2.D0.BE.D0.BB.D1.8E.D1.86.D0.B8.D0.BE.D0.BD.D0.B5.D1.80_.D1.8E.D0.BB.D1.8B.D0.BD.D0.B0_.D0.B1.D0.B0.D2.AB.D1.8B.D1.83">Үҫмер йылдары, революционер юлына баҫыу</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=4" title="Үҫмер йылдары, революционер юлына баҫыу бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=4" title="Үҫмер йылдары, революционер юлына баҫыу бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%93%D0%B0_%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B3%D0%B5_%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың революцияға тиклемге биографияһы (был бит юҡ)">Сталиндың революцияға тиклемге биографияһы</a> </div><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stalin_1894_Colour.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stalin_1894_Colour.jpg/150px-Stalin_1894_Colour.jpg" decoding="async" width="150" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stalin_1894_Colour.jpg/225px-Stalin_1894_Colour.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stalin_1894_Colour.jpg/300px-Stalin_1894_Colour.jpg 2x" data-file-width="569" data-file-height="903" /></a><figcaption>Сосо́ Джугашвили — Тифлис рухани семинарияһы уҡыусыһы (1894)</figcaption></figure><div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Тбилиси дини семинарияһы">Тбилиси дини семинарияһы</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%83%D2%A1%D1%8B%D1%83_%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D1%80%D3%99%D2%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың уҡыу даирәһе (был бит юҡ)">Сталиндың уҡыу даирәһе</a> </div> 1886 йылда Екатерина Георгиевна Иосифты Гори православие рухани училищеһына уҡырға бирергә ниәтләй, әммә улы уҡырға инә алмай, сөнки бөтөнләй урыҫ телен белмәй. 1886—1888 йылдарҙа, әсәһе үтенесе буйынса, Иосифты урыҫ теленә өйрәтергә священник Христофор Чарквианиның балалары тотона. Һөҙөмтәлә 1888 йылда Сосо училище ҡарамағындағы беренсе әҙерлек класына түгел, ә икенсе әҙерлек класына ҡабул ителә, киләһе йылдың сентябрендә беренсе класҡа алына, һәм училищены 1894 йылдың июнендә тамамлай. 1894 йылдың сентябрендә Иосиф ҡабул итеү имтихандарын тапшыра һәм православие Тбилиси дини семинарияға уҡырға инә. Тап шунда ул тәүге тапҡыр <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Марксизм">марксизм</a> менән таныша һәм 1895 йылдың башына ҡарата Кавказ аръяғына хөкүмәт тарафынан һөрөлгән революцион марксистарҙың подполье төркөмдәре менән бәйләнештәргә инә. Һуңғараҡ Сталин үҙе хәтерләй: «Революцион хәрәкәтенә мин, Кавказ аръяғында ул ваҡытта йәшәгән урыҫ марксистарының подполье төркөмдәре менән танышҡас, 15 йәштән индем. Был төркөмдәр миңә бик ҙур йоғонто яһанылар һәм йәшерен марксистик әҙәбиәтенә ылыҡтырҙылар»<a href="#cite_note-21">[18]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0.jpg/220px-%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0.jpg 1.5x" data-file-width="288" data-file-height="432" /></a><figcaption>И. Джугашвилиның Гори рухани училищеһын тамамлау тураһындағы таныҡлығы (1894)</figcaption></figure> Инглиз тарихсыһы Саймон Себаг-Монтефиоре фекеренсә, Сталин, бөтә предметтарҙан: математика, дини тәғлимәт, грек теле, урыҫ теленән юғары баһалар алған ифрат һәләтле уҡыусы була. Сталинға шиғриәт оҡшай, һәм ул үҙе үҫмер саҡта грузин телендә шиғырҙар яҙа<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>, шиғырҙары күптәрҙең иғтибарын йәлеп итә<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>. 1931 йылда немец яҙыусыһы <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D1%8C_%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B2%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Эмиль Людвиг (был бит юҡ)">Эмиль Людвиг</a> менән интервьюһында: «Һеҙҙе нимә оппозиционлыҡҡа этәрҙе? Бәлки, ата-әсәйегеҙ яғынан насар мөнәсәбәттәрҙер?» тигән һорауына Сталин: «Юҡ. Ата-әсәйем миңә ҡарата һәйбәт мөғәмәлә булдылар. Башҡасараҡ эш — ул ваҡытта мин уҡыған рухани семинария. Мыҫҡыллаусан режимға һәм семинарияла булған иезуит ысулдарға ҡаршы протест йөҙөнән, мин революционер, марксизмды яҡлаусы булырға әҙер инем һәм ысынында булдым да…» тип яуаплай<a href="#cite_note-24">[21]</a>. 1898 йылда Джугашвили революционер Вано Стуруа фатирында эшселәр менән осрашыу ваҡытында пропагандасы тәжрибәһен үҙләштерә һәм тиҙҙән йәш тимер юлы эшселәренән торған түңәрәк менән етәкселек итә башлай<a href="#cite_note-Островский-25">[22]</a>, ул бер нисә эшселәр түңәрәктәрендә занятиелар үткәрә һәм хатта занятиелар үткәреү өсөн марксистик программаһы төҙөй<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>. Шул уҡ йылдың авгусында Иосиф «Месаме-даси» («Өсөнсө төркөм») грузин социал-демократик ойошмаһына инә<a href="#cite_note-26">[23]</a>. В. З. Кецховели һәм А. Г. Цулукидзе менән бергә Джугашвили ошо ойошманың күпселеге «легаль марксизм» позицияларында торған һәм милләтселеккә тартылған революцион аҙсылығы йәҙрәһен ойоштора<a href="#cite_note-ReferenceB-27">[24]</a>. 1899 йылдың 29 майында, семинарияның бишенсе курсында, «билдәһеҙ сәбәп буйынса имтиханға килмәгән өсөн» (ысынында, Иосиф Джугашвилиның семинарсылар һәм тимер юлы оҫтаханалары эшселәре араһында марксизмды пропагандалау буйынса эшмәкәрлеге уҡыуҙан ҡыуыу сәбәбе булыуы ихтимал<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a><a href="#cite_note-autogenerated1-29">[26]</a>) семинариянан ҡыуыла. Ҡулына бирелгән таныҡлыҡта дүрт класс тамамлауы һәм башланғыс училищеларҙа уҡытыусы булып эшләй алыуы тураһында яҙыла<a href="#cite_note-autogenerated6-8">[6]</a>. Семинариянан ҡыуылғандан һуң Джугашвили бер аҙ ваҡыт репетиторлыҡ ярҙамында икмәк-тоҙлоҡ аҡса эшләй<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>. Уның уҡыусылары араһында, мәҫәлән, уның иң яҡын баласаҡ дуҫы Симон Тер-Петросян (буласаҡ революционер <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%BE_(%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Камо (большевик) (был бит юҡ)">Камо</a>) була. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stalin_1902-1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Stalin_1902-1.jpg/149px-Stalin_1902-1.jpg" decoding="async" width="149" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Stalin_1902-1.jpg/224px-Stalin_1902-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Stalin_1902-1.jpg/299px-Stalin_1902-1.jpg 2x" data-file-width="1140" data-file-height="1908" /></a><figcaption>Коба, марксистик түңәрәге ағзаһы (1902)</figcaption></figure> 1899 йылдың аҙағынан Джугашвили Тифлис физик обсерваторияһына тикшереүсе — иҫәпләп сығарыусы сифатында ҡабул ителә<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>:с.25. 1900 йылдың 23 апрелендә Иосиф Джугашвили, <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B0_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Стуруа Иван Фёдорович">Вано Стуруа</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чодришвили Захар (был бит юҡ)">Закро Чодришвили</a> эшселәр маёвкаһын ойошторалар, унда 400—500 эшсе йыйыла. Башҡалар араһында митингыла Иосиф үҙе лә сығыш яһай. Әлеге сығыш Сталиндың күмәк кеше алдында тәүге күренеүе була. Шул уҡ йылдың авгусында Джугашвили Тифлис эшселәренең ҙур сығышын әҙерләүҙә һәм үткәреүҙә ҡатнаша — Баш тимер юлдары оҫтаханалары стачкаһында. Эшселәр протестарын ойоштороуҙа эшсе-революционерҙар: <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Калинин Михаил Иванович">М. И. Калинин</a> (Петербургтан Кавказға һөрөлгән), <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Аллилуев Сергей Яковлевич">С. Я. Аллилуев</a>, ә шулай уҡ <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%87%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Бочоридзе Михаил Захарьевич (был бит юҡ)">М. З. Бочоридзе</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D1%83%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%BB_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Окуашвили Аракел Григорьевич (был бит юҡ)">А. Г. Окуашвили</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B0_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Стуруа Иван Фёдорович">В. Ф. Стуруа</a> ҡатнашалар. 1 августан 15 августҡа тиклем забастовкала дүрт меңгә яҡын кеше ҡатнаша. Һөҙөмтәлә биш йөҙҙән ашыу кеше ҡулға алына. 1901 йылдың 21 мартында полиция Джугашвили эшләгән һәм йәшәгән физик обсерваторияла тентеү үткәрә. Үҙе ул шулай ҙа ҡулға алыуҙан ҡотолоп ҡала һәм легаль булмаған хәлгә күсеп, революционер-подпольщик булып китә<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>:с.26—27. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Власҡа_юл">Власҡа юл</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=5" title="Власҡа юл бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=5" title="Власҡа юл бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> 1901 йылдың сентябрендә <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D2%A1%D1%8B" title="Баҡы">Баҡыла</a> Ладо Кецховели ойошторған «Нина» типографияһында легаль булмаған «Брдзола» («Көрәш») гәзите сыға башлай. Беренсе һанының баш мәҡәләһен егерме ике йәшлек Иосиф Джугашвили яҙа. Әлеге мәҡәлә Сталиндың тәүге билдәле сәйәси хеҙмәте булып тора<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>:с.28. 1901 йылдың ноябрендә ул РСДРП-ның Тифлис комитеты составына индерелә, уның йүнәлтеүе буйынса шул уҡ айҙа <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%83%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Батум (был бит юҡ)">Батумға</a> ебәрелә, унда ул СДК ойошмаһын ойоштороуҙа ҡатнаша<a href="#cite_note-semanovkardashov-23">[20]</a>. Партийная кличка Ко́ба. 1903 йылда, Рәсәй социал-демократтарының <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Большевиктар (был бит юҡ)">большевиктарға</a> һәм <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Меньшевиктар">меньшевиктарға</a> тарҡалғандан һуң, Сталин большевиктарға ҡушыла<a href="#cite_note-30">[27]</a>. 1905 йылдың декабрендә РСДРП-ның Кавказ союзы делегаты булараҡ <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тампер (был бит юҡ)">Таммерфорста</a> (<a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%8F" title="Финляндия">Финляндия</a><a href="#cite_note-31">[lower-alpha 4]</a>) РСДРП-ның I конференцияһында ҡатнаша, унда тәүге тапҡыр шәхсән <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87" title="Ленин Владимир Ильич">В. И. Ленинды</a> осрата. 1906 йылдың майында Тифлистан делегат булып <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BC" title="Стокгольм">Стокгольмда</a> РСДРП-ның IV съезында ҡатнаша, был уның тәүге сит ил сәйәхәте була. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ekaterina_Svanidze.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Ekaterina_Svanidze.jpg/150px-Ekaterina_Svanidze.jpg" decoding="async" width="150" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Ekaterina_Svanidze.jpg/225px-Ekaterina_Svanidze.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Ekaterina_Svanidze.jpg/300px-Ekaterina_Svanidze.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="1067" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Сванидзе Екатерина Семёновна">Екатерина Сванидзе</a> — Сталиндың беренсе ҡатыны</figcaption></figure> 1906 йылдың 16 июле төнөнә ҡарата Тифлистағы Изге Давид сиркәүендә Иосиф Джугашвили <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Сванидзе Екатерина Семёновна">Екатерина Сванидзе</a> менән никахҡа инә. Был никахтан 1907 йылда Сталиндың тәүге улы — <a href="/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Джугашвили Яков Иосифович">Яков</a> тыуа. Шул уҡ йылдың аҙағында Сталиндың ҡатыны <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D1%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тиф (был бит юҡ)">тиф</a> ауырыуынан вафат була. 1907 йылда Сталин — <a href="/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%BD" title="Лондон">Лондонда</a> РСДРП-ның V съезы делегаты. Ҡайһы бер авторҙар фекеренсә, 1907 йылдың йәйендәге «<a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D1%84%D0%BB%D0%B8%D1%81_%D1%8D%D0%BA%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тифлис экспроприацияһы (был бит юҡ)">Тифлис экспроприацияһы»</a> ваҡиғаларына Сталиндың ҡағылышы бар<a href="#cite_note-32">[28]</a> (урланған (экспроприацияланған) аҡса<a href="#cite_note-autogenerated6-8">[6]</a><a href="#cite_note-autogenerated5-33">[29]</a> партия ихтыяжына тәғәйенләнә). <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg/220px-FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg" decoding="async" width="220" height="366" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg/330px-FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg/440px-FichaPolicialDeStalinEnBak%C3%BA19100323.jpg 2x" data-file-width="1371" data-file-height="2281" /></a><figcaption>Баҡы, 1910 йылдың 23 марты.</figcaption></figure> 1909—1911 йылдарҙа Сталин ике тапҡыр Вологда губернаһы Сольвычегодск ҡалаһында һөргөндә була — 1909 йылдың 27 февраленән 24 июнненә тиклем һәм 1910 йылдың 29 октябренән алып 1911 йылдың 6 июленә тиклем<a href="#cite_note-34">[30]</a>. 1909 йылда һөргөндән ҡасҡандан һуң, 1910 йылдың мартында Сталин ҡулға алына һәм Баҡыла алты ултырғандан һуң ҡабаттан Сольвычегодсиға ебәрелә. Ҡайһы бер тарихсылар раҫлауынса, Сольвычегодск һөргөнөндә Сталиндың никахтан тыш улы тыуа — <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кузаков Константин Степанович (был бит юҡ)">Константин Кузаков</a><a href="#cite_note-35">[31]</a><a href="#cite_note-36">[32]</a><a href="#cite_note-37">[33]</a>. Һөргөн срогы тамамланғандан һуң Сталин 1911 йылдың 6 сентябренә тиклем Вологдала йәшәй, унан, баш ҡалаларҙа йәшәү тыйылыуға ҡарамаҫтан, үҙенең Вологдалағы танышы, элекке ваҡытта шулай уҡ һөргөнсө, Петр Чижиковтың паспорты буйынса Санкт-Петербургка юллана; 1911 йылдың 5 декабрендә Петербургта сираттағы тотолоуҙан һуң ҡабаттан Вологдаға һөрөлә, унан 1912 йылдың 28 февралендә ҡаса<a href="#cite_note-38">[34]</a>. 1910 йылдан алып Сталин — партия Үҙәк комитетының Кавказ буйынса вәкиле («ЦК агенты»)<a href="#cite_note-39">[35]</a>. 1912 йылдың ғинуарында ошо уҡ айҙа уҙғарылған РСДРП-ның Бөтә Рәсәй VI (Прага) конференцияһынан һуң үткән РСДРП, Үҙәк комитеты пленумында<a href="#cite_note-autogenerated1-29">[26]</a>, по предложению Ленина<a href="#cite_note-40">[36]</a> Сталин ситтән тороп КПСС Үҙәк комитетына һәм РСДРП %ҙәк Комитетының урыҫ бюроһына кооптациялана. Уның биографы <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Святослав Рыбас (был бит юҡ)">Святослав Рыбас</a> Сталиндың әлеге һайланыуын уның сәйәси фигура булараҡ барлыҡҡа килеүе тип билдәләй<a href="#cite_note-41">[37]</a>. 1912 йылда<a href="#cite_note-psevd-42">[38]</a> Иосиф Джугашвили тулыһынса «Сталин» псевдонимын ҡабул итә<a href="#cite_note-43">[39]</a>. 1912 йылдың апрелендә полиция тарафывнан ҡулға алына һәм Себергә һөргөнгә ебәрелә<a href="#cite_note-О_побеге_из_Нарыма-44">[40]</a>. Был юлы һөргөн урыны булып Томск губернаһы <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BC" title="Нарым">Нарым</a> ҡалаһы билдәләнә (<a href="/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%8C" title="Обь">Урта Обь</a>). Бында, башҡа революцион партиялары вәкилдәренән башҡа, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D1%8D%D1%88%D0%BC%D3%99%D0%BA%D3%99%D1%80%D0%B5)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Смирнов Александр Петрович (дәүләт эшмәкәре) (был бит юҡ)">Смирнов</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Свердлов Яков Михайлович">Свердлов</a> һәм башҡа ҡайһы бер билдәле большевиктар йәшәйҙәр. Нарымда Сталин 41 көн була—1912 йылдың 22 июленән 1 сентябренә тиклем<a href="#cite_note-О_побеге_из_Нарыма-44">[40]</a><a href="#cite_note-45">[41]</a><a href="#cite_note-46">[42]</a>, шунан һуң ул һөргөндән ҡаса. Ул, охранканың күҙенә эләкмәйенсә, пароходта <a href="/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%8C" title="Обь">Обь</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D1%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="Томь (был бит юҡ)">Томь</a> йылғалары буйлап <a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA" title="Томск">Томск</a> ҡалаһына тиклем барып етеүгә өлгәшә, унда ул поездға ултыра һәм ялған паспорт менән Рәсәйҙең Европа өлөшөнә юллана. Артабан кисекмәҫтән <a href="/wiki/%D0%A8%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%86%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Швейцария">Швейцарияға</a> китә һәм унда <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87" title="Ленин Владимир Ильич">Ленин</a> менән осраша. Томск һөргөнән ҡасҡандан һуң, 1912 йылдың һуң көҙөнән алып 1913 йылдың яҙына тиклем, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербургта</a> эшләй һәм беренсе большевистик «<a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D3%99%D0%B7%D0%B8%D1%82)" title="Правда (гәзит)">Правда»</a> гәзитенең төп хәҙмәткәрҙәрҙең береһе була. 1913 йылдың мартында Сталин сираттағы тапҡыр ҡулға алына, төрмәгә ябыла һәм этап буйлап Йәнәсәй губернаһы Турухан крайына һөрөлә, унда ул 1916 йылдың аҙағына тиклем тотола Һөргөндә ул Ленин менән хатлаша. Һуңғараҡ Сталиндың һөргөнө Ачинск ҡалаһында дауам итә һәм унан ул 1917 йылдың 12 мартында Петербургка әйләнеп ҡайта. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Февраль_—_октябрь_1917">Февраль — октябрь 1917</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=6" title="Февраль — октябрь 1917 бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=6" title="Февраль — октябрь 1917 бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Октябрь революцияһы">Октябрь революцияһы</a> </div> <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" class="mw-redirect" title="Февраль революцияһы">Февраль революцияһы</a> һөҙөмтәһендә азат ителеп, Сталин Петроградҡа ҡайта. <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87" title="Ленин Владимир Ильич">Лениндың</a> эмиграциянан ҡайтыуына тиклем ул РСДРП Үҙәк Комитеты һәм большевиктарҙың Петербург партия комитеты етәкселәренең береһе була, «<a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D3%99%D0%B7%D0%B8%D1%82)" title="Правда (гәзит)">Правда»</a> гәзите мөхәрририәтенә инә. Башта Сталин, демократик революцияның әле тамамланмауын һәм хөкүмәтте ҡолатыу практик бурыс булып тормауын иҫәпкә алып, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D1%85%D3%A9%D0%BA%D2%AF%D0%BC%D3%99%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ваҡытлы хөкүмәт (был бит юҡ)">Ваҡытлы хөкүмәткә</a> теләктәшлек белдерә<a href="#cite_note-47">[43]</a>. Петроградта 28 мартта уҙғарылған большевиктарҙың Бөтә Рәсәй кәңәшмәһендә меньшевиктарҙың берҙәм партияға берләшеү мөмкинлеге тураһында башланғысы буйынса бәхәстә Сталин, «Циммервальд-Кинталь линияһы буйынса берләшеү мөмкин», тип белдерә. Әммә Ленин Рәсәйгә ҡайтҡандан һуң Сталин уның «буржуаз-демократик» февраль революцияһының пролетар социалистик революцияһына әүерелеү лозунгын яҡлап сыға. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg/220px-Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg/330px-Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg/440px-Stamp_Soviet_Union_1954_CPA_1749.jpg 2x" data-file-width="2543" data-file-height="1895" /></a><figcaption>Сталин В. А. Серовтың «Ленин Совет власын иғлан итә» картинаһында. СССР маркаһы, 1954 йыл</figcaption></figure> 14—22 апрелдә большевиктарҙың I Петроград дөйөм ҡала конференцияһы делегаты була. 24—29 апрелдә [[РСДРП (б)-ның VII (Апрель) Бөтә Рәсәй конференцияһында доклад буйынса пренияларҙа ағымдағы мәл тураһында сығыш яһай, лениндың ҡараштарына теләктәшлек белдерә, милли мәсьәлә буйынса сығыш яһай; РСДРП(б) Үҙәк Комитеты ағзаһы итеп һайлана<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a>. Май — июнь айҙарында һуғышҡа ҡаршы пропагандалауҙа ҡатнаша; Советтарҙы ҡабаттан һайлау буйынса ойоштороусыларҙың береһе була һәм Петроградта муниципаль кампанияла ҡатнаша. 3—24 июндә делегат булараҡ <a href="/wiki/%D0%AD%D1%88%D1%81%D0%B5_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D2%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%82_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_I_%D0%91%D3%A9%D1%82%D3%99_%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D1%8B" title="Эшсе һәм һалдат депутаттары Советтарының I Бөтә Рәсәй съезы">Эшсе һәм һалдат депутаттары Советтарының I Бөтә Рәсәй съезында</a> ҡатнаша; большевиктар фракцияһынан ВЦИК һәм ВЦИК бюроһы ағзаһы итеп һайлана. Шулай уҡ 10 июнгә тәғәйенләнгән һәм үткәрелмәгән демонстрацияны һәм 18 июндәге демонстрацияны әҙерләүҙә ҡатнаша; «Правда» һәм «Солдатская правда» гәзиттәрендә бер нисә мәҡәлә баҫтыра<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a>. Лениндың мәжбүри рәүештә подпольеға китеүе арҡаһында, Сталин РСДРП(б)-ның VI съезында (июль — август 1917) Үҙәк Комитетының отчет доклады менән сығыш яһай. 5 августа <a href="/wiki/%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1_%D2%AE%D2%99%D3%99%D0%BA_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B" title="КПСС Үҙәк Комитеты">РСДРП(б) Үҙәк Комитеты</a> ултырышында Үҙәк Комитетының тар составына һайлана. Август — сентябрь айҙарында башлыса ойоштороу-журналистика эшен алып бара. 10 октябрҙә РСДРП(б) Үҙәк Комитеты ултырышында ҡораллы ихтилал тураһындағы резолюция өсөн тауыш бирә, «яҡын арала сәйәси етәкселек өсөн» булдырылған Сәйәси бюроһы ағзаһы итеп һайлана<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a>. 6 октябргә ҡараған төндә Үҙәк Комитеттың киңәйтелгән ултырышында ихтилал тураһындағы ҡарарға ҡаршы тауыш биргән <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B2_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Каменев Лев Борисович">Л. Б. Каменев</a> һәм <a href="/wiki/%D0%97%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D0%B5%D0%B2_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%95%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Зиновьев Григорий Евсеевич">Г. Е. Зиновьевтарҙың</a> позицияһына ҡаршы сығыш яһай<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a>, шул уҡ ваҡытта л избран членом <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D1%85%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B8-%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D2%AF%D2%99%D3%99%D0%B3%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Петроград хәрби-революцион үҙәге (был бит юҡ)">Петроград хәрби-революцион үҙәге</a> ағзаһы итеп һайлана, әлеге үҙәк <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D1%85%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B8-%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Петроград хәрби-революцион комитеты (был бит юҡ)">Петроград хәрби-революцион комитеты</a> составына инә<a href="#cite_note-48">[44]</a>. 24 октябрҙә (6 ноябрҙә), юнкерҙар тарафынан «<a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D3%99%D0%B7%D0%B8%D1%82)" title="Правда (гәзит)">Правда»</a> гәзите типографияһы ҡыйратылғандан һуң, Сталин гәзиттең сығыуын тәьмин итә, унда ул Ваҡытлы хөкүмәтте ҡолатыу һәм уны «эшселәр, крәҫтиәндәр һәм һалдаттар вәкилдәре» һайлаған Совет хөкүмәте менән алыштырыу өндәүе менән «Беҙгә нимә кәрәк?» исемле мәҡәләһен баҫтыра<a href="#cite_note-49">[lower-alpha 5]</a>. Шул уҡ көндө Сталин һәм <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Троцкий Лев Давидович">Троцкий</a> большевиктар — <a href="/wiki/%D0%AD%D1%88%D1%81%D0%B5_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D2%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%82_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_II_%D0%91%D3%A9%D1%82%D3%99_%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D1%8B" title="Эшсе һәм һалдат депутаттары Советтарының II Бөтә Рәсәй съезы">Эшсе һәм һалдат депутаттары Советтарының II Бөтә Рәсәй съезы</a> делегаттары кәңәшмәһен үткәрәләр, унда Сталин сәйәси ваҡиғалар барышы тураһындағы доклад менән сығыш яһай. 25 октябргә (7 ноябргә) ҡараған төндә яңы. совет хөкүмәтенең атамаһын һәм структураһын билдәләгән РСДРП(б) Үҙәк Комитеты ултырышында ҡатнаша<a href="#cite_note-ReferenceC-28">[25]</a>. <a href="/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%82%D3%99_%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%9E%D0%B9%D0%BE%D1%88%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%83_%D0%B9%D1%8B%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B0_%D2%BB%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D1%83%D2%99%D0%B0%D1%80" title="Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар">Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙарҙа</a> Петроград баш ҡала округы буйынса РСДРП(б)-нан делегат итеп һайлана. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="1917—1924">1917—1924</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=7" title="1917—1924 бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=7" title="1917—1924 бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B5_%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың роле Граждандар һуғышында (был бит юҡ)">Сталиндың роле Граждандар һуғышында</a> </div> <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Царицын конфликты (был бит юҡ)">Царицын конфликты</a> </div> <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Октябрь революцияһы">Октябрь революцияһы </a> еңгәндән һуң Сталин вошёл в <a href="/wiki/%D0%A0%D0%A1%D0%A4%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D1%8B%D2%A3_%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%8B" title="РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советы">РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советына</a> (СНК) милләттәр буйынса халыҡ комиссары булараҡ инә (1912—1913 йылдар аҙағында уҡ Сталин «Марксизм һәм милли мәсьәлә» исемле мәҡәлә яҙа һәм шул ваҡыттан милли мәсьәләләр буйынса белгес тип иҫәпләнә). 29 ноябрҙә Сталин РСДРП(б) Үҙәк Комитеты Бюроһына, Ленин, Троцкий һәм Свердлов менән берлектә, инә. Был органға «бөтә ашығыс эштәрҙе хәл итеү хоҡуғы бирелә, әммә шул мәлдә Смольныйҙа булған бөтә Үҙәк Комитеты аҙзаларын мотлаҡ рәүештә йәлеп итеү шарты менән». 1918 йылдың яҙында Сталин икенсе тапҡыр өйләнә<a href="#cite_note-50">[lower-alpha 6]</a>. Уның ҡатыны урыҫ революционеры <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Аллилуев Сергей Яковлевич">С. Я. Аллилуевтың</a> ҡыҙы — <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аллилуева Надежда Сергеевна (был бит юҡ)">Надежда Аллилуева</a> була. 1918 йылдың 8 октябренән алып 1919 йылдың 8 июленә тиклем һәм 1920 йылдың 18 майынан алып 1922 йылдың 1 апреленә тиклем Сталин <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D1%85%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B8_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Революцион хәрби совет">РСФСР-ҙың Революцион хәрби советы</a> ағзаһы булып тора. Сталин шулай уҡ Көнбайыш, көньяҡ, Көньяҡ-көнбайыш фронттары Реввонсоветтары составына инә. Тарих һәм хәрби фәндәре доктоы <a href="/wiki/%D0%93%D3%99%D1%80%D3%99%D0%B5%D0%B2_%D0%9C%D3%99%D1%85%D0%BC%D2%AF%D1%82_%D3%98%D1%85%D0%BC%D3%99%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Гәрәев Мәхмүт Әхмәт улы">М. Ә. Гәрәев</a> фекеренсә, Граждандар һуғышы ваҡытында Сталин күп кенә фронттарҙа бик ҙур ғәскәрҙәр менән хәрби-сәйәси етәкселек тәжрибәһен ала (<a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Царицын оборонаһы (был бит юҡ)">Царицын оборонаһы</a>, Петроград, на фронтах против Деникинға, Врангелгә, аҡ поляктарға ҡаршы һәм башҡа фронттарҙа)<a href="#cite_note-51">[45]</a>. <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Царицын конфликты (был бит юҡ)">Царицын конфликты</a> </div> Күп кенә тикшеренеүселәр билдәләүенсә, Царицынды обороналау ваҡытында Сталин һәм Ворошилов наркомвоенмор Троцкий менән үҙ-ара шәхсән талашалар. Һәр яҡ бер-береһенә ҡарата ғәйепләү һүҙҙәрен әйтә; Троцкий Сталин менән Ворошиловты буйһонмауҙа ғәйепләһә, яуап итеп «контрреволюцион» хәрби белгестәргә артыҡ ышаныс белдергән өсөн шелтәләнә. 1919 йылда Сталин «Хәрби оппозицияға» теләктәшлек белдерә, әммә рәсми рәүештә уға ҡушылып китмәй, был төркөмдө РКП(б)-ның VIII съезында Ленин шәхсән үҙе тәнҡитләй. <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%B1%D1%8E%D1%80%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кавбюро (был бит юҡ)">Кавбюро</a> лидерҙары Орджоникидзе һәм Киров йоғонтоһо аҫтында Сталин 1921 йылда Грузияны советлаштырыу буйынса ыңғай сығыш яһай. 1921 йылдың 24 мартында Мәскәүҙә Сталиндың улы тыуа — <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Василий Иосифович">Василий</a>, ул ғаиләлә ошо уҡ йылда данъяға килгән <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2_%D0%90%D1%80%D1%82%D1%91%D0%BC_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сергеев Артём Фёдорович (был бит юҡ)">Артём Сергеев</a> менән бергә тәрбиәләнә, Артемды Сталин үҙенең яҡын дуҫы — революционер <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сергеев Фёдор Андреевич">Ф. А. Сергеев</a> һәләк булғандан һуң уллыҡҡа ала. 1922 йылдың 3 апрелендә РКП(б) Үҙәк Комитеты Пленумында Сталин РКП(б) Үҙәк Комитеты Оргбюроһына һәм Политбюроһына, шулай уҡ РКП(б) Үҙәк Комитетының Генераль секретары итеп һайлана. Башта был вазифа партия аппараты менән етәкселек итеү өсөн булдырыла, ә партия һәм хөкүмәт лидеры итеп РСФСР-ҙың халыҡ Комиссарҙары Советы Рәйесе Ленин һанала. 1922 йылдан алып, ауырыу сәбәпле, Ленин ысынында сәйәси эшмәкәрлектән ситләшә. Политбюро эсендә Сталин, Зиновьев һәм Каменев Троцкийға ҡаршы тәьҫир итеү өсөн нигеҙләнгән «тройка» ойошторалар. Өс партия лидеры ла ул мәлдә бер нисә мөһим вазифалар биләйҙәр. Зиновьев абруйлы Петроград партойошмаһын етәкләй, бер үк ваҡытта Коминтерн Башҡарма комитеты рәйесе булып тора. Каменев возглавлял Мәскәү партойошмаһын етәкләй һәм бер үк ваҡытта бер нисә мөһим наркоматтарҙы берләштергән Хеҙмәт һәм оборона Советы рәйесе булып тора. Лениндың сәйәси эшмәкәрлектән ситләшеүе менән тап Каменев уның урынына Совнарком ултырыштарында рәйеслек итә. Сталин бер үк ваҡытта Секретариат һәм Үҙәк Комитеты Оргбюроһы етәкселеген берләштерә, ошо уҡ ваҡытта Рабкрин (Эшсе-крәҫтиән инспекцияһы) һәм РСФСР-ҙың милләттәр буйынса нарком (Милләттәр буйынса халыҡ комиссариаты) вазифаларын биләй. «Тройкаға» ҡаршы булараҡ Троцкий Хәрби-диңгеҙ наркомы һәм Революцион-хәрби Советы рәйесе вазифаларында Ҡыҙыл Армияға етәкселек итә. 1922 йылдың сентябрендә Сталин тәүге тапҡыр сағыу рәүештә традицион рәсәй дәүләтселегенә (великодержавие) үҙенең ынтылышын күрһәтә.Үҙәк Комитеты ҡушыуы буйынсаул, милләттәр эштәре буйынса нарком булараҡ, Мәскәүҙең элекке Рәсәй империяһының советлашҡан милли төбәктәре менән үҙ-ара мөнәсәбәттәрен көйләү буйынса үҙенең тәҡдимдәрен әҙерләй. Сталин «автономиялаштырыу» планын тәҡдим итә (төбәктәрҙе РСФСР составына автономиялар хоҡуҡтарында индереү), мәҫәлән, Грузия Кавказ аръяғы республика составында ҡалырға тейеш була. Әлеге план Украинала бик ҡаты ҡаршылыҡҡа осрай, һәм бигерәк тә Грузияла, һәм Лениндың шәхсән баҫымы аҫтында кире ҡағыла. Сит төбәктәр (окраины) совет федерацияһы составына бөтә дәүләтселек атрибуттары менән союздаш республикалар хоҡуҡтарында инәләр. Федерация исеменән («СССР») «Рәсәй» һүҙе һәм башҡа географик атамалар алып ташлана. 1922 йылдың декабрь аҙағында — 1923 йылдың ғинуар башында Ленин «<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D2%93%D0%B0_%D1%85%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Съезға хат (был бит юҡ)">Съезға хат»</a> яҙҙыра, унда ул партия буйынса үҙенең иң яҡын көрәштәренә, шул иҫәптән, Сталинға, тәнҡит ҡылыҡһырламалары бирә һәм Сталинды генераль секретары вазифаһынан бушатырға тәҡдим итә. Ситуацияны Лениндың һуңғы айҙарында Сталин менән <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Крупская Надежда Константиновна">Крупская Н. К</a> араһындағы талаш ҡатмарлаштыра. Лениндың хаты 1924 йылдың майында уҙғарылған РКП(б)-ның XIII съезы алдынан Үҙәк комитеты ағзалары араһында уҡып ишеттерелә. Сталин отставкаға бирә, әммә уны ҡабул итмәйҙәр. Съезд ваҡытында һәр делегацияға хатты уҡып ишеттерәләр, әммә съезд һөҙөмтәләре буйынса Сталин үҙ вазифаһында тороп ҡала. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Партия_эсендәге_көрәштә_ҡатнашыу">Партия эсендәге көрәштә ҡатнашыу</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=8" title="Партия эсендәге көрәштә ҡатнашыу бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=8" title="Партия эсендәге көрәштә ҡатнашыу бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> XIII съезда (1924) Троцкий емергес еңелеүгә дусар ителә. Съездан һуң Сталин «тройка» буйынса үҙенең элекке союздаштарына һөжүмен башлай. «Троцкизм менән әҙәби дискуссиянан» һуң (1924) Троцкий Ревленсовет рәйесе вазифаһынан отставкаға китергә мәжбүр була. Шул уҡ ваҡытта Сталиндың Зиновьев һәм Каменев менән блогы тарҡала. XIV съезда (декабрь 1925 йыл) шулай уҡ «4-ҙең платформаһы» (Зиновьев, Каменев, Сокольников һәм Крупская (бер йылдан оппозициянан ситләшә) булараҡ билдәле булған «Ленинград оппозицияһы» тәнҡит утына тотола. Улар менән көрәшеү өсөн Сталин ул замандағы иң билдәле партия теоретиктарының береһе Н. И. Бухаринға һәм уға яҡын Рыков һәм Томскийға (һуңынан — «уң уклонистар») таяныуҙы кәрәкле таба. Съезд ғауғалы үтә. Ҡаршы яҡтар бер-береһен төрлө уклондарҙа ғәйепләй (Зиновьев, айырыуса «Байыйығыҙ» лозунгыһына иғтибарын йүнәлтеп, Сталин— Бухарин төркөмөн «яртылаш троцкизмда» һәм «кулак уклонында» ғәйепләй; яуап итеп ул «аксельродовщинала» һәм « середнякты баһалап етмәүҙә» ғәйепләүҙәр ала), Лениндың бай мираҫынан бер-беренә ҡаршы торған цитаталарын ҡулланалар. Эшкә шулай уҡ ҡапма-ҡаршылыҡлы таҙартыуҙар һәм контртаҙартыуҙарҙа ғәйепләүҙәр китә; Зиновьевты туранан-тура Ленинград «наместниғына» әүерелеүҙә һәм Ленинград делегацияһынан «сталинсылар» репутациялы кешеләрҙән таҙартып бөтөүҙә ғәйепләйҙәр. Каменевтың, что «Сталин иптәш большевистик штабын берләштереүсе ролен башҡара алмай» тигән белдереүе урындарҙан: «Фаш ителдегеҙ!», «Беҙ һеҙгә юғары етәкселек бирмәйәсәкбеҙ!», «Сталинды! Сталинды!», «Бына ҡайҙа партия берләшә! Большевистик штаб берләшергә тейеш!», «Үҙәк Комитет йәшәһен! Ура!» тигән күмәк тауыштар менән бүлдерелә. Сталин Генераль секретарь булараҡ төрлө вазифалар һәм ташламалар, хатта санаторийҙарға пүтевкаларға тиклем, бүлеп биреүсегә әүерелә. Был хәлде ул илдәге бөтә мөһим вазифаларға үҙ фекерҙәштәрен ултыртыуға һәм партия съездарында ныҡлы күпселекте тәьмин итеү өсөн оҫта файҙалана. 1924 йылғы «Ленин призывы» һәм партияға ярым наҙан эшселәрҙе партияға массауи рәүештә ҡабул итеүҙәр (улар !«партияны эшселәндереү») лозунгы аҫтында үтә) Сталиндың еңеүенә айырыуса булышлыҡ итә. Тикшеренеүсе Восленский М. С. билдәләүенсә, «Ленинизм нигеҙҙәре тураһында» исемле үҙенең хеҙмәтенең беренсе битендә Сталин «демонстратив рәүештә»: «Ленин призывына арнайым», тип яҙа. «Ленин призывы новобранецтары» башлыса ул ваҡыттағы ҡатмарлы идеологик бәхәстәрҙе аңлап етмәй һәм Сталин өсөн тауыш биреүҙе яҡшыраҡ күрә. Партия ағзаларының яҡынса 75 % башланғыс белемле була, улар хатта уҡый-яҙа белмәй, тап ошо ваҡытта үтә ҡатмарлы теоретик дебаттар башлана. 1926 йылдың февралендә Сталиндың Светлана исемле ҡыҙы тыуа (киләсәктә — тәржемәсе, филолгия фәндәре кандидаты, мемуарсы). Троцкий Сталиндың, бер илдә социализмдың еңеүе мөмкин, тигән теорияһын хупламай һәм 1926 йылдың апрелендә Зиновьев һәм Каменевҡа ҡушыла. «Берләштерелгән оппозиция» тип исемләнгә төркөм барлыҡҡа килә, ул «утты уң яҡҡа — нэпманға, кулакка һәм бюрократҡа» ҡаршы йүнәлтәбеҙ" лозунгын иғлан итә. 20-се йылдарҙың партия эсендәге көрәштә Сталин «яраҡлаштырыусы» («миротворец») ролен уйнарға тырыша. 1924 йылдың аҙағында ул хатта Троцкийҙы Зиновьевтың ғәйеп ташлауҙарынан яҡлай, Зиновьев Троцкийҙы хәрби түңкәрелеш әҙерләҙә ғәйепләп, партиянан сығарыуҙы талап итә. Сталин «салями тактиһын» (ҙур булмаған дозалы һөжүмдәр) ҡулланыуҙы өҫтөн күрә. Уның ысулдары 1926 йылдың 15 июнендәге Молотовҡа һәм Бухаринға яҙған хатынан асыҡ күренә, был хатта Сталин «Гришаның кәрәген бирергә» (Зиновьевтың) һәм Троцкий менән унан «Шляпников кеүек мөртәттәр» эшләргә йыйына (Шляпников — элекке «эшселәр оппозицияһы» лидеры, бик тиҙ арала маргинал булып китә). 1927 йылда Сталин шулай уҡ үҙен «яраҡлаштырыусы» итеп күрһәтеүен дауам итә. Уның союздаштары, киләсәктә «уң уклонистар» Рыков һәм Томский, был ваҡытта унан да ҡанһыҙыраҡ сығыштар яһайҙар. XV съезындағы сығышында (1927) Рыков асыҡтан-асыҡ һул оппозицияны төрмәгә ябырға кәрәк тиһә, Томский 1927 йылдың ноябрендәге Ленинград өлкә конференцияһында «пролетариат диктатыраһы хәлендә ике йәки дүрт партия булыуы мөмкин, әммә бер шарт менән: бер партия власта була, ә ҡалғандары — төрмәлә» тип белдерә<a href="#cite_note-52">[46]</a>. 1926—27 йылдаҙа партия эсендәге мөнәсәбәттәр айырыуса киҫкенләшә, Сталин яйлап, әммә эҙмә-эҙлекле оппозицияны легаль ялан сиктәренән ҡыҫырыҡлайУның сәйәси дошмандары араһында революцияға тиклемге тәжрибелә бик күп кеше була. Агитация әҙәбиәтне нәшер итеү өсөн ппозиционерҙар легаль булмаған типография булдыралар. Октябрь революциһы йыллығына, 1927 йылдың 7 ноябрендә, улар «параллель» оппозиционн демонстрация үткәрә. Был ғәмәлдәр өсөн Зиновьев һәм Троцкий партиянан сығарыла (1927 йылдың 16 ноябрендә). 1927 йылда ҡапыл совет-инглиз мөнәсәбәттәре киҫкенләшә., илдә хәрби психоз башлана. Сталин өсөн бындай хәл һулдарҙы тар-мар итеүгә бик уңайлы шаррттар тыуҙыра. Әммә киләһе йылда хәлдәр ҡырҡа үҙгәрә. 1927 йылғы иген әҙерләү көрсөгө йоғонтоһо арҡаһында Сталин, НЭП-тың кире яҡтары менән ҡәнәғәт булмаған студент йәштәре һәм радикаль эшселәр араһында һаман популяр булған троцкистик лозунгыларын үҙләштереп, «һул боролош» яһай. 1928—1929 йылдарҙа Сталин Бухаринды һәм уның союздаштарын «уң уклонда» ғәйепләй һәм НЭП-ты бөтөрөү һәм тиҙләтелгән индустриялләштереү буйынса ысынбарлыҡта «һулдарҙың» программаһын бойомға ашыра башлай. Тар-мар итеүсе «уңдар» араһында «троцкист-зиновьевсылар блогы» тип исемләнгән төркөм менән әүҙем көрәшеүсе Рыков, Томский, Угланов һәм Рютин һәм бик күп башҡалар була, улар троцкистарҙы Мәскәүҙә ҡыйратыу менән етәкселек итә. РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советының өсөнөсө рәйесе Сырцов та оппозиционер булып китә. Сталин 1929 йылды «бөйөк боролош» тип нарыҡлай. Стратегик дәүләт бурыстары итеп индустриялләштереү, коллектилаштырыу һәм мәҙәни революция иғлан ителә. Рютин төркөмө иң ааҙҡҡы оппозицияларҙың береһе була. В своей программной работе 1932 йылда үҙенең программа рәүешендәге «Сталин и кризис пролетарской диктатуры» («Рютин платформаһы» булараҡ киң билдәле) хеҙмәтендә автор тәүге тапҡыр шәхси Сталинға етди ғәйепләүҙәр менәнсығыш яһай. Сталин был хеҙмәтте терроризмға өндәү тип ҡабул итеүе һәм Рютинға атып үлтереү хөкөмөн сығарыуҙы талап итеүе билдәле. Әммә ул ваҡытта был тәҡдимде ОГПУ кире ҡаға һәм Рютинды 10 йылға хөкөм (һуңғараҡ, 1937 йылда, атып үлтерелә). <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:17th_Congress_AUCP-4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/17th_Congress_AUCP-4.jpg/300px-17th_Congress_AUCP-4.jpg" decoding="async" width="300" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/17th_Congress_AUCP-4.jpg/450px-17th_Congress_AUCP-4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/17th_Congress_AUCP-4.jpg/600px-17th_Congress_AUCP-4.jpg 2x" data-file-width="1521" data-file-height="1055" /></a><figcaption>Сталин Үҙәк Комитеттың рәсми сәйәси отчеты менән ВКП(б)-ның XVII съезында сығыш яһай. 1934 йыл</figcaption></figure> Ричард Пайпс сталинизм режимының күсәгтлешлегенә иғтибар итә. Власҡа килеү өсөн Сталин уға тиклемге механизмдарҙы ҡуллана. Партия эсендәге ниндәй булһа ла оппозицияларҙы тыйыуға яйлап күсеү шәхсән Ленин баҫымы аҫтында Х съезда (1921) ҡабул ителгән «Партияның берҙәмлеге» тарихи резолюцияһына таяна. Уға ярашлы яңы партияларға әүерелә алған фракциялар тарҡалышҡа алып килеү ихтималлығын көсәйтә, сөнки улар дөйөм партия программаһынан айырмалы рәүештә айырым фракция органдарын һәм хаттта үҙҙәренең фракцияпрограмма документтарын булдыра аласаҡ һәм фракция эсендәге дисциплинаны дөйөм партия дисциплинаһынан өҫтән ҡуясаҡ. Пайпс баһаһы буйынса, Ленин партия эсенә башҡаса фекер йөрөтөүҙе баҫтырыу режимын индерә, ә партиянан ситтә был режим инде урынлаштырылған булған. 1927 йылда Зиновьевты һәм Троцкийҙы партиянан сығарыу 1921 йылда эшселәр оппозицияһы менән көрәшеү маҡсатында Ленин тарафынан шәхсән әҙерләнгән механизм ярҙамында эшләнә — Х съезда ҡабул ителгән «Партия берҙәмлеге тураһында»ғы резолюцияһына ярашлы Үҙәк Комитеты һәм партия контроле органдарының берлектәге пленумында. Сталиндың власть өсөн көрәштә бөтә төп конкуренттары үҙе кеүек демократияның дошмандары булалар.. Троцкий 1919—20 йылдарҙа «Терроризм һәмкоммунизм» исемле хеҙмәт яҙа, әлеге хеҙмәт иң ҡаты диктатура апологетикаһы менән тулы, уны ул Граждандар һуғышының ауыр шарттары менән аҡлай. X съезда (1921) Троцкий, «эшселәр оппозицияһы» «демократизм» лозунгыһынан «фетиш» яһай, һәм партия эшселәр исеменән үҙ диктатураһын яҡларға ниәтләнә, тип белдерә. Аҙсылыҡта ҡалғас, Троцкий бик тиҙ демократия тураһында иҫләй башлай. Зиновьев һәм һуңынан «уңдар» ошондай уҡ эволюция юлын үтәләр; власть башында торған саҡта оппозицияның ауыҙын ябалар. Үҙҙәре оппозицияға әйләнгәс, кисекмәҫтән демократия һәм фекерҙәр азатлығы төшөнсәләрен иҫкә төшөрәләр. Ленинградтағы урта мәктәп директоры Р. Куллэ яҙғанынса<a href="#cite_note-53">[47]</a>: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> 1925 йылдың 30 декабре. Нимә өсөн улар һуғышып бөттөләр, белергә ине. Ситтән ҡараһаң, Лениндың шул уҡ иҫке ыштанынан: кем уның еҫен яҡшыраҡ һиҙә; 1926 йылдың 1 авгусы… Донъя диктаторҙы көтә… Алыш шәхес өсөн генә: кем кемде ашар.</div></blockquote> «Еңеүселәр съезы» тип нарыҡланған ВКП(б)-ының XVII съезы (1934) Х съезд резллюцияһы тулыһынса үтәлде, партияла башҡа оппозициялар юҡ, тип тәүге тапҡыр беолерә. Күп кенә элекке оппозиционерҙар күмәк кеше алдында «үҙ ғәйебен танығандан һуң» партияға кире алыналар. Үҙ вазифаларын бушатмаҫ өсөн, ошондай уҡ телмәрҙәр менән Зиновьев, Каменев, Карл Радек, Бухарин, Рыков, Томский, Пятаков, Преображенский, Ломинадзе сығыш яһайҙар. Күп кенә делегаттарҙың сығыштары Сталин адресына маҡтау һүҙҙәрен ҡыҫтырыу менән айырыла. Роговин В. З. иҫәпләүенсә, Сталиндың исеме съезда 1500 апҡыр телгә алына. Сталин алдында шәхсән Зиновьевтың телмәре айырыуса ҡолдарса була, Каменев үҙен «сәйәси мәйет» тип нарыҡлай, ә Преображенский күп кенә ваҡытын үҙенең элекке көрәштәше Троцкийҙы ғәйепләүгә сарыф итә. 1928 йылда Сталинды Сыңғыҙханға тиңләгән Бухарин съезда уны «пролетар көстәре фельдмаршалы» тип исемләй. Радектың тәүбә итеү телмәре генә бер аҙ айырылып тора, ул бик күп шаярта, уның телмәре бер нисә тапҡыр көлөү менән аралаша. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сәйәси_ҡараштары">Сәйәси ҡараштары</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=9" title="Сәйәси ҡараштары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=9" title="Сәйәси ҡараштары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg/300px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg" decoding="async" width="300" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg/450px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg/600px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="470" /></a><figcaption>0000002-cе партия билеты, 1936 йыл</figcaption></figure> Грузияла меньшевизм бик популяр булыуына ҡарамаҫтан, йәш Сталин большевиктарға ылыға. Ул заманда полиция эҙәрлекләүе арҡаһында сит илдә булырға мәжбүр булған большевистик партияһында идеологик һәм етәкселек иткән йәҙрә була. Эмиграцияла ғүмеренең байтаҡ өлөшөн үткәргән большевизм лидерҙары Ленин, Троцкий йәки Зиновьевтан айырмалы рәүештә Сталин Рәсәйҙә легаль булмаған партия эшендә ҡалыуҙы хуп күрә , бер нисә тапҡыр һөрөлә. Сталиндың революцияға тиклемге сит илгә бер нисә генә сәфәре тураһында билдәле: Таммерфорс, Финляндия (РСДРП-ның I конференцияһы, 1905), Стокгольм (РСДРП-ның IV съезы, 1906), Лондон (РСДРП-ның V съезы, 1907), Краков һәм Вена (1912—1913). Сталин үҙен һәр саҡ «практик» тип нарыҡлай һәм ярһыу идеологик ҡапма-ҡаршылыҡлы революцион эмиграция мөхитенә ерәнеү тойғоһон кисерә. 1909 йылда «Баҡы пролетарийы» гәзитенең ике һанында баҫтырылған Үҙенең тәүге хеҙмәттәренең береһе — «Партия көрсөгө һәм беҙҙең бурыстар» мәҡәләһендә Сталин «урыҫ ысынбарлығынан» айырымланған сит ил етәкселек үҙәген бер аҙ тәнҡитләй. Большевик В. С. Бобровскийға 1911 йылдың 24 ғинуарында бер хатында: «Сит илдә „бер стакан һыуҙағы дауыл“ тураһында, әлбиттә, блоктар ишетте: бер яҡтан — Ленин менән Плехановты һәм икенсе яҡтан — Троцкий-Мартов-Богдановты. Эшселәрҙең беренсе блокка мәнәсәбәте, минең белеүемсә, бик ыңғай. Әммә сит илгә эшселәр кәмһетеп ҡарай башлайҙар: „Әйҙә, йәнәһе, күңелдәре булғансы, тырышһындар, ә беҙҙеңсә, кемгә хәрәкәттең мәнфәғәттәре ҡәҙерле, ул эшләй, ә ҡалғандары ҡушылыр“. Был, минеңсә, яҡшыға ғына», — тип яҙа. Йәш саҡта уҡ Сталин грузин милләтселегенән баш тарта, йылдар үтеү менән уның ҡараштары Рәсәй бөйөк дәүләтселегенә көслөрәк тартыла башлай. Ричард Пайпс яҙыуынса, <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> ул әллә ҡасандан коммунизм төп көсөн урыҫ халҡынан алыуын аңлаған. 1922 йылда партиялағы 376 мең ағанан 270 меңе йәки 72 %, урыҫ булған, ә ҡалғандарының күпселек өлөшө — яртыһы урыҫлашҡан йәки ассмиляциялаған украиндар һәм өстән ике өлөшө йәһүдтәр. Бынан тыш, Граждандар һуғышы барышында һәм унан да асығыраҡ Польша менән һуғышта коммунизм һәм урыҫ милләтселеге төшөнсәләрнең аңғармаҫтан ҡушылыуы күҙәтелә. Совет дәүләтен Рәсәй ҡеүәтенең берҙән-бер яҡлаусыһы һәм уның эмигранттарын тыуған илгә ҡайтырға өндәүсеһе булараҡ, урыҫ сит иленең консерватив өлөшө араһында популярлыҡ яулаған «Дәүерҙәр алмашыныуы» хәрәкәте бының иң сағыу күренеше булып тора… Сталин кеүек шөһрәт-дан яратҡан сәйәсмән өсөн бындай үҫеш ҡурҡыныс хәл булып түгел, ә, киреһенсә, бындай хәлдәрҙең бергә тура килеүе бик уңайлы була. Партия карьераһының иң башынан һәм үҙенең диктаторлығының һәр йылынан Сталин торған һайын милли аҙсылыҡтар мәнфәғәттәренә зыян итеп, урыҫ милләтселеге позицияларына<a href="#cite_note-54">[48]</a>. </div></blockquote> Әммә шул уҡ ваҡытта Сталин үҙен һәр саҡ интернационалист итеп күрһәтергә тырыша. Үҙенең бер нисә мәҡәләһендә һәм сығыштарында ул «бөйөк урыҫ шовинизмы ҡалдыҡтары» менән көрәшергә саҡыра, «дәүерҙәр алмашыныу» идеологияһын тәнҡитләй (хәрәкәткә нигеҙ һалыусы Устрялов Н. В. 1937 йылда атып үлтерелә). Сталиндың иң яҡын даирәһе үҙ составы буйынса ғәйәт интернациональ була; улар араһында урыҫтар, грузиндар, йәһүдтәр, әрмәндәр бик күп. <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Тик урыҫ коммунистары ғына бөйөк урыҫ шовнинизмы менән көрәште үҙ өҫтөнә ала һәм уны аҙағына тиклем еткерә алалар. Урыҫ шовинизмына ҡаршы тайпылыш юҡ тип кем әйтә ала? Бөтә съезд бит үҙ күҙе менән күреп, урындағы шовинизм, грузин, башҡорт һәм башҡалар барына, уның менән көрәшергә кәрәклегенә ышанды. Урыҫ коммунистары татар, грузин, башҡорт шовинизмы менән көрәшә алмай, сөнки, әгәр урыҫ коммунисты үҙ өҫтөнә татар йәки грузин щовинизмы менән ауыр бурысты үҙ өҫтөнә алһа, был көрәш бөйөк урыҫ шовинистының татарҙарға һәм грәзиндарға ҡаршы көрәш булараҡ баһаланасаҡ. Был бөтә эште бутар ине. Тик татар, грузин һәм башҡа коммунистар татар, грузин һәм башҡа шовинизмға ҡаршы көрәшә ала, тик грузин коммунистары үҙенең грузин милләтселеге йәки шовинизмына ҡаршы уңышлы көрәшә ала. Урыҫ булмаған коммунистарҙың бурысы шул<a href="#cite_note-55">[49]</a>. </div></blockquote> Сталиндың төп булмышы уның 1922 йылда партия аппараты башлығы вазифаһына тәғәйенләү менән күренә. Ул ваҡыттағы иң билдәле большевиктарҙың береһе лә бындай эшкә һәләтле булманы, башҡа партия лидерҙары «күңелһеҙ» тип табалар: хатлашыуҙы алып барые, күп һанлы персональ тәғәйенләштәр, көндәлек канцеляр эше. Был тәғәйенләнеүгә бер кем көнләшмәй. Әммә Сталин үҙенең Генераль секретары вазифаһын үҙ фекерҙәштәрен илдәге мөһим урындарға ҡуйыу өсөн бик оҫта файҙалана. Үҙен Лениндың алмаштырыусыһы итеп күрһәтеп, Сталин тиҙҙән, ул замандағы ҡараштар буйынса, бындай роль эре теоретик һәм идеолог репутацияһын талап итеүен аңлап ҡала. Ул бер нисә эш яҙа, улар араһында, мәҫәлән, «Ленинизм нигеҙҙәре тураһында» (1924), «Ленининзм мәсьәләләренә» (1927) кеүек эштәрҙе билдәләп була. «Ленинизм, дөйөм алғанда, пролетар революцияһының теорияһы һәм практикаһы һәм пролетариат диктатураһының теорияһы һәм практикаһы» тип билдәләп, Сталин үҙәк урынға «пролетариат диктатураһының марксистик доктринаһын ҡуя. Сталиндың идеологик эҙләнеүҙәре өсөн максималь рәүештә ябайлаштырылған һәм популялаштырылған схемаларҙың өҫтөнлөгө хас, сөнки партия ағзаларының 75 % иң түбән белемле була. Сталин өсөн дәүләт — ул „машина“. В подходе Сталина государство это „машина“. В Организационном отчёте ЦК на XII съезда (1923) Үҙәк Комитеттынң ойоштороу отчетында ул эшселәр синыфын „партия армияһы“ тип нарыҡлай һәм партия йәмғиәт менән „приводлы билдектәр“ ярҙамында нисек идара итеүен тасуирлай. 1921 йылда Сталин үҙенең ҡаралмаларында (наброски) компартияны „меченосецтар ордены“ тип атай»<a href="#cite_note-56">[50]</a>. Дж. Боффа, бындай идәяларҙа ул ваҡытта бер ниндәй яңылыҡ булмаған, атап әйткәндә, «приводлы билдектәр» төшөнсәһе шул уҡ контекста элегерәк, 1920 һә 1921 йылдарҙа, Ленин тарафынан да ҡулланған, тип билдәләй. Сталин өсөн хас булған хәрби-командалыҡ, милитаристик фразеология һәм демократияға ҡаршы ҡараштар донъя һәм граждандар һуғыштарын үткән ил өсөн ярайһы уҡ ғәҙәти хәл була. Партияның күп кенә вазифаларында командлыҡ тәжрибәле кешеләр торған. Улар хатта тышҡы ҡиәфәтендә хәрбилекте һаҡлаған. Большевизмдың диктатураны урынлаштырыу факты шулай уҡ көтөлгән хәл була; 1921 йылда Мартов, Лениндың Рәсәйҙә демократлашыуҙан баш тартыу осрағында, Рәсәйҙә «Хәрби-бюрократик диктатура» урынлашасаҡ тип туранан-тура әйтә; Троцкий 1904 йылда уҡ, Лениндың партия төҙөлөшө ысулдары «партия үҙе менән Үҙәк Комитетты алыштырыу һәм, ниһайәт, диктатор үҙе менән Үҙәк Комитетты алыштырыу» менән тамамланасаҡ, тип фаразлай. 1924 йылда Сталин «айырым алынған илдә социализм төҙөү» доктринаһын уйлап таба һәм тулыһынса «донъя революцияһы» идеяһынан баш тарта. Әлеге доктрина төп иғтибарҙы рәсәйгә йүнәлтә. Был ваҡытта Европала революцион тулҡыны яйлап һүнә бара. Большевиктар башҡаса Германиялағы революцияның тиҙ еңеүенә өмөтөн юғалталар. Партия илдә тулы ҡанлы дәүләт идаралығын ойоштороуға, хужалыҡ проблемаларҙы хәл итеүгә күсергә мәжбүр була. 1928 йылда, 1927 йылғы иген әҙерләү көрсөгө һәм крәҫтиән сығыштары көсәйеүе йоғонтоһо аҫтында Сталин «социализм төҙөү барышында синфи көрәштең көсәйеү» доктринаһы менән сығыш яһай. Әлеге доктрина террорҙы идеологик аҡлау өсөн бик уңайлы була, һәм тик Сталиндың вафатынан һуң компартия етәкселеге тарафынан кире ҡағыла Тикшеренеүсе Михаил Александров үҙенең «Сталиндың тышҡы сәйәсәт доктринаһы» исемле эшендә, 1928 йылда Үҙәк Комитетының ноябрь пленумында Сталин урыҫ батшаһы Бөйөк Петрҙың модернизаторлыҡ эшмәкәрлеге тураһында маҡтап һөйләй. 1930-сы йылдарҙа Сталин тарихсы-марксист М. Н. Покровскийҙың хеҙмәттәрен тыйыуға булышлыҡ итә<a href="#cite_note-57">[51]</a>. 1934 йылда Энгельстың оты Энгельстың «Урыҫ батшалығының тышҡы сәйәсәте тураһында» исемле эшен «Большевик» журналында баҫтырыуғка ҡаршы сыға<a href="#cite_note-58">[52]</a><a href="#cite_note-59">[53]</a>. 1940-сы йылдарҙа Сталин тулыһынса Рәсәй бөйөк дәүләтселеге яғына боролош яһай. 1941 йылдың 3 июлендә үк уның сығышында коммунистик риторика булмай һәм коммунист өсөн ғәҙәти булмаған «аға-энеләр һәм апай-һеңлеләр» һүҙбәйләнеше ҡулланыла, шул уҡ ваҡытта триадицион рәсәй патриотизмына ишаралар яһала. Ошо курсҡа ярашлы, һуғыш, 1812 йылғы Ватан һуығышы менән аналогия буйынса, рәсми рәүештә «Бөйөк Ватан» исемен ала. 1935 йылда уҡ рмияла персональ хәрби званиелар индерелә, 1936 йылда казак ғәскәрҙәре тергеҙелә. 1942 йылда ғәскәрҙәрҙә комиссарҙар институты бөтөрөлә һәм, ниһайәт, 1943 йылда РККА-ның команда-етәкселек составы рәсми рәүештә «офицер» тип исемләнә башлай, ә айырыу билдәләре сифатында погондар тергеҙелә. Һуғыш йылдарында шулай уҡ агрессив дингә ҡаршы кампанияһәм һәм сиркәүҙәрҙе ябыу туҡтатыла. Сталин РПЦ-ның юрисдикцияһын мөмкин тиклем киңәйтеү яҡлы була; мәҫәлән, 1943 йылда дәүләт тулыһынса яңырыу /обновленчество хәрәкәтенә булышлыҡ итеүҙән баш тарта (Троцкий фаразлауынса, ул РПЦ-ла протестантизмдың католик сиркәүгә ҡарата ролен үтәргә тейеш була), Украинала грек-католик сиркәүенә баҫым ойошторола. Шул уҡ ваҡытта , Сталиндың йоғонтоһо аҫтында, РПЦ 1943 йылда Грузин православие сиркәүенең автокефалияһын тулыһынса таный. 1943 йылда Сталин Коминтернды тарҡата. Уға ҡарата Сталиндың ҡарашы скептик була; ул әлеге ойошманы — «лавочка», ә уның функционерҙарын — файҙаһыҙ «нахлебниктар» тип атай. 1945 йылда Сталин «Урыҫ халҡы өсөн!» тип тост күтәрә һәм уны «Советтар Союзы составына ингән бөтә милләттәр араһында иң күренекле милләт» тип атай. Ысынында, тостың йөкмәткеһе ике мәғәнәле; тикшеренеүселәр уның йөкмәткеһенә бөтөнләй төрлө, шул иҫәптән, ҡапма-ҡаршылыҡлы, мәғәнә һала. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ил_башында">Ил башында</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=10" title="Ил башында бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=10" title="Ил башында бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Коллективлаштырыу._Аслыҡ">Коллективлаштырыу. Аслыҡ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=11" title="Коллективлаштырыу. Аслыҡ бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=11" title="Коллективлаштырыу. Аслыҡ бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Төп мәҡәләләр: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%88%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа коллективлаштырыу (был бит юҡ)">СССР-ҙа коллективлаштырыу</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D0%B0%D1%81%D0%BB%D1%8B%D2%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа аслыҡ (был бит юҡ)">СССР-ҙа аслыҡ</a> (1932—1933) Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80%D2%99%D1%8B_%D1%8D%D2%99%D3%99%D1%80%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D3%99%D2%AF" title="Кулактарҙы эҙәрлекләү">Кулактарҙы эҙәрлекләү</a> ВКП(б)-ның XV съезында (1927 йылдың 2 декабренән 19 декабренә тиклем үтә) СССР-ҙа ауыл хужалығын коллективлаштырыуын үткәреү буйынса ҡарар ҡабул ителә — шәхси крәҫтиән хужалыҡатрын бөтөрөү һәм уларҙы коллектив хужалыҡтарға(колхоздарға) берләштереү. Коллективлаштырыу 1928—1933 йылдарҙа үткәрелә<a href="#cite_note-kollektivizatsiya-60">[54]</a>(Украина һәм белоруссияның көнбайыш райондарында, ә шулай уҡ 1939—1940 йылдарҙа СССР-ға ҡушылдырылған Молдавияла, Эстонияла, Латвияла һәм Литвала — һуғыштан һуңғы 1949—1950 йылдарҙа). Коллективлаштырыуға күсеү өсөн 1927 йылғы иген әҙерләү көрсөгө булышлыҡ итә, илдәге хәлде хәрби психоз һәм беренсе кәрәк-яраҡ тауарҙарын күпләп һатып алыу ҡатмарлаштыра. Крәҫтиәндәр, икмәккә хаҡты күтәреү өсөн, уны һатмайҙар (кулак икмәк стачкаһы) кеүек фекерҙәр нығына. 1928 йылдың 15 ғинуары — 6 февралендә Сталин шәхсән үҙе Себергә сәфәр ҡыла, уның барышында ул «спекулянттарға һәм кулактарға» баҫымды көсәйтеүҙе талап итә<a href="#cite_note-61">[55]</a>. 1926—1927 ылдарҙа «троцкист-зиновьевсылар блогы» «генераль линияһын» яҡлаусыларын кулак хәүефлеген баһалап етмәүҙә ғәйепләй, ауылдағы етеш ҡатламдар араһында ҡаты хаҡтар буйынса «мәжбүри икмәк заемын» ойоштороуҙы талап итә. Сталин ысынында хатта «һулдарҙың» талаптарын күпкә арттыра, имәкте тартып алыу күләме бик ныҡ арттырыла һәм бөтә ауырлыҡ урта хәллеләргә төшә. Быға шулай уҡ статистиканы фальсификациялау булышлыҡ итә, сөнки мәғлүмәттәр буйынса крәҫтиәндәр ысынлап та бик күп иген булыуы хаҡында ялған һүҙ таратыла. Граждандар һуғышы тәжрибәһенән сығып, шулай уҡ ауылдың бер өлөшөн икенсе өлөшөнә һөсләтеү ҡулланыла; тартып алынған игендең 25 % тиклеме ауыл ярлыларына бирелә. Мәҫәлән, Лев Троцкий үҙенең «Сталиндың енәйәттәре» исемле китабында яҙа: <blockquote>…Әммә 1931—1932 йылдарҙа, илдең бөтә организмы мәжбүри һәм тотанаҡһыҙ коллективлаштырыуҙың иҫ киткес эҙемтәләре арҡаһында ҡанһыраған саҡта, Зиновьев һәм Каменев, күп кенә башҡалар кеүек, баштарын күтәрҙе һәм үҙ-ара яңы дәүләт сәйәсәте ҡурҡыныстары тураһында сәйнәшә башланылар.</blockquote> Коллективлаштырыу «кулактарҙы эҙәрлекләү» (ҡайһы бер «крәҫтиәндән сығарыу» тураһында һүҙ йөрөтә<a href="#cite_note-62">[56]</a>)) — сәйәси репрессиялар менән оҙатыла<a href="#cite_note-vsrfraskulachivanie-63">[57]</a>, улар 1930 йылдың 30 ғинуарындағы ВКП(б) Үҙәк Комитеты Политбюроһының «Тотош коллективлаштырыу райондарында кулак хужалыҡтарын бөтөрөү буйынса саралар тураһында» исемле ҡарарына ярашлы административ рәүештә урындағы власть органдары тарафынан<a href="#cite_note-vsrfraskulachivanie-63">[57]</a>. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Famine_en_URSS_1933.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/250px-Famine_en_URSS_1933.jpg" decoding="async" width="250" height="349" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/376px-Famine_en_URSS_1933.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Famine_en_URSS_1933.jpg/500px-Famine_en_URSS_1933.jpg 2x" data-file-width="649" data-file-height="905" /></a><figcaption>СССР-ҙағы аслыҡ картаһы (1932—1933)</figcaption></figure> ОГПУ-ның 1930 йылдың 6 февралендәге 44.21-се бойороғона ярашлы «беренсе категориялы» 60 мең кулакты ҡулға алыу буйынса операция башлана. Беренсе көндә үк ОГПУ 16 мең кешене ҡулға ала, 1930 йылдың 9 февраленә ҡарата 25 мең кеше «тотола». Бөтәһе 1930—1931 йылдар эсендә, ГУЛАГ ОГПУ-һының күсенеүселәр буйынса Бүлеге белешмәһендә күрһәтелеүенсә, махсус ултыраҡтарға дөйөм һаны 1 803 392 кешенән торған 381 026 ғаилә күсерелә. 1932—1940 йылдарҙа махсус ултыраҡтарға тағы ла 489 822кеше өҫтәлә. Властарҙың коллективлаштырыуҙы үткәреү буйынса саралары крәҫтиәндәр араһында массауи ҡаршылашыуҙы булдыра 1930 йылдың бер март айында ғына ОГПУ 6500 боланы иҫәпкә ала, уларҙың һигеҙ йөҙөн ҡорал ҡулланып баҫтыралар. Дөйөм алғанда, 1930 йыл дауамында яҡынса 2,5 миллион крәҫтиән коллективлаштырыуға ҡаршы 14 мең сығышта ҡатнаша<a href="#cite_note-64">[58]</a>. 1929—1932 йылдарҙа илдәге хәл граждандар һуғышын хәтерләтә. ОГПУ хәбәрәҙренә ярашлы, болаларҙа ҡайһы бер осраҡтарҙа урындағы совет һәм партия хеҙмәткәрҙәре ҡатнаша, ә бер осраҡта — хатта район ОГПУ вәкиле. Ҡыҙыл Армияның составы демографик сәбәптәр арһында башлыса крәҫтиәндәрҙән тороуы хәлде киҫкенләштерә. 1930 йылдың 2 мартында Сталин «Правда» гәзитендә «Уңыштарҙан баш әйләнеүе. Колхоз хәрәкәте мәсьәләләренә» тигән мәҡәләһен баҫтыра, мәҡәләлә бөтә яуаплылыҡты ул үтә ныҡ әүҙем башҡарыусыларға йөкмәтә. 1932—1933 йылдарҙа СССР-ҙың ҡайһы бер төбәктәрен (Украина, Поволжье, Кубань, Белоруссия,Көньяҡ Урал,Көнбайыш Себер һәм Ҡаҙағстан) аслыҡ баҫа. С лета 1932 йылдың йәйенән алып дәүләт аслыҡ кисергән райондарға «продссуда», «семссуд» рәүешендә байтаҡ ярҙам күрһәтә, иген әҙерләү пландары бер нисә тапҡыр кәметелә, әммә хатта кәметелгән рәүештә лә улар үтәлмәй ҡала. Архивтарҙа, мәҫәлән, Днепропетровск обкомы секретары Хатаевичтың 1933 йылдың 27 июнендәге шифротелеграммаһы һаҡлана, унда Хатаевич өлкәгә өҫтәмә рәүештә 50 мең бот икмәк биреүҙе үтенә; документта Сталиндың резолюцияһы бар: «Бирергә кәрәк. И. Ст.»<a href="#cite_note-65">[59]</a>. СССР-ҙа аслыҡтан ошо осорҙа 4 миллиондан 8 миллионға тиклем кеше ҡырыла (төрлө баһалар буйынса). Британника энциклопедияһының электрон версияһы 6 миллиондан 8 миллионға тигән һан килтерә<a href="#cite_note-britannica-66">[60]</a>. Брокгауз энциклопедияһы 4—7 миллион һанын бирә.<a href="#cite_note-67">[61]</a>. Билдәле яҙыусы М. А. Шолохов Сталинға бер нисә хат яҙа, уларҙа ул Төньяҡ Кавказ крайы Вёшенск районындағы катастрофа тураһында туранан-тура бәйән итә. Ивницкий билдәләүенсә, 1933 йылдың 4 апрелендәге Шолоховтың хатына яуап итеп Сталин телеграмма һуға: «Һеҙҙең хатты алдым ун бишендә. Хәбәр өсөн рәхмәт. Мөмкин булғандың барыһын да эшләрмен. Кәрәкле ярҙам күләметураһында хәбәр итегеҙ. Һанын яҙығыҙ», шунан ул Молотовҡа «Шолоховтың үтенесен тулыһынса ҡәнәғәтләндерергә» тигән күрһәтмә бирә, Вешенс районына 120 мең бот һәм Үрге Донға 40 мең бот аҙыҡ-түлек ярҙамы биреләИке аҙнана, 1933 йылдың 6 майында, Сталин Шолоховҡа оҙон хат юллай, хатта ул, ҡайһы берҙә беҙҙең хеҙмәткәрҙәр, дошманды еңәп тип, яңылыш дуҫтарға бәреләләр һәм садизмға тиклем барып төшәләр, тип таный, әммә шул уҡ ваҡытта крәҫтиәндәрҙе, ҡалаларҙы һәм армияны икмәкһеҙ ҡалдарырға теләүҙә — «итальян забастовкаһында» ғәйепләй. Ивницкий яҙыуынса, 1933 йылдың 4 июлендә ВКП(б) Үҙәк Комитеты Политбюроһы Вешенск районындағы «перегибтарҙы» таныған ҡарар ҡабул итә, әммә «ысынында уларҙы аҡлау» рәүешендә таныу булып сыға. Иң әүҙем башҡарыусарҙың береһе Пашинский партиянан сығарыла һәм атып үлтереүҙә хөкөм ителә, әммә был суд ҡарары юҡҡа сығарыла, һәм Пашинскийға ҡаты выговор биреү менән сикләнәләр. В. В. Кондрашин фекеренсә, первопричиной голода 1932—1933 йылдарҙағы аслыҡтың төп сәбәбе — сталинизмдың булмышы һәм Сталиндың шәхесе менән бәйле колхоз төҙөлөшөн һәм сәйәси режимды репрессиялар аша менән нығытыу<a href="#cite_note-68">[62]</a>. Ошо уҡ ваҡытта ҡалаларҙа Торгсиндың бик күп вәкиллектәре асыла, унда граждандар иркен рәүештә алтынға. көмөшкә һәм валютаға аҙыҡ-түлек һатып ала. Шулай итеп, Октябрь революцияһынан, Граждандар һуғышынан һуң һаҡлап ҡалынған һәм НЭП осоронда йыйылған бөтә "валюта байлыҡтары индрустриаллек пландарын үтәү өсөн халыҡтан тартып алыу иҫәбенә эшләнә. Табыштың күпселек өлөшө 1932—1933 йылдарҙағы ҡаты аслыҡ ваҡытында аҙыҡ-түлек һатыу иҫәбенә алына<a href="#cite_note-:5-69">[63]</a>. Ошо уҡ ваҡытта СССР-ҙан иген экспорты кәмеүгә ҡарамаҫтан, ошо осорҙа ла туҡтатылмай һәм йылына бер нисә миллион тонна тәшкил итә. Украинала аслыҡтан һәләк булыусылар һаны (3 миллион 941 мең кеше) 2010 йылдың 13 ғинуарындағы Киев ҡалаһы Апелляция суды хөкөмөнөң УКраин ССР-нда 1932—1933 йылдарҙа массауи аслыҡты ойоштороусыларға — Иосиф Сталинға һәм СССР һәм УССР власының башҡа вәкилдәренә — ҡарата ғәйепләү өлөшөнә инә<a href="#cite_note-70">[64]</a><a href="#cite_note-Суд-71">[65]</a>. Тәүге таҡыр троцкист иҡтисадсыһы Е. А. Преображенский уйлап тапҡан «баштағы социалистик байыу» доктринаһына ярашлы 1925—1926 йылдарҙа ауыл унан средстволар һәм дәүләт ихтыяжына эш көсөн тартып алыу өсөн резервуарға әүерелә. Коллективлашыу арҡаһында бөлгөнлөккә төшкән крәҫтиәндәр миллионлап индустриаллек төҙөлөштәрҙә эшләү өсөн ҡалаларға юлланырға мәжбүр ителә. Шейла Фицпатрик күрһәтеүенсә, коллективлаштырыу СССР-ҙа бығаса булмаған халыҡ миграцияһына килтерә: 1920-се йылдар аҙағында ауылдарҙан ҡалаларға уртаса 1 млн тирәһе кеше күсһә, 1930 йылда — 2,5 млн, 1931 йылда 4 млн кеше күсенә. 1928—1932 йылдар осоронда ҡалаларға яҡынса 12 млн кеше күсенә<a href="#cite_note-72">[66]</a><a href="#cite_note-Суд-71">[65]</a>. Беренсе биш йыллыҡ шарттарында эшсе ҡулдары етешмәү шарттарында элекке крәҫтиәндәрҙең күбеһе үҙенә эште бик еңел таба. Рәсәй өсөн ғәҙәти булған аграр өҫтөнлөгө юҡҡа сыға. Ашаусылар һаны артыуы сәбәпле 1929 йылда икмәккә карточка системаһы индерелә — миграция һөҙөмтәләренең береһе. 1932 йылдың декабрендә революцияға тиклемге паспорт системаһын тергеҙеү миграцияның икенсе һөҙөмтәһе булып тора. Ошо уҡ ваҡытта тиҙ үҫешкән сәнәғәт эшсе ҡулдарын ауылдарҙан ҡалаларға килеүен талап итә. Миграцияға бер аҙ тәртип «оргнабор» ярҙамында 1931 йылда индерелә. Ауыл өсөн, дөйөм алғанда, эҙемтәләр фажиғәле булып сыға. Коллективлаштырыу һөҙөмтәләре буйынса баҫыу майҙандары 1/6 өлөшөнә артыуға ҡарамаҫтан, игендең тулайым йыйыуы, һөт, ит етештереүе кәмей, ә уртаса иген уңышы түбәнәйә. Ш. Фицпатрик фекеренсә, ауыл тарҡала башлай. Крәҫтиәндәрҙең үҙҙәре араһында крәҫтиән хеҙмәтенең абруйы ныҡ төшә, яҡшы тормош артынан ҡалаға китер кәрәк тигән фекер нығына. Беренсе биш йыллыҡ осороноң фажиғәһе 1933 йылда ғына рәткә инә башлай, сөнки ошо йылда бик күп иген йыйыла<a href="#cite_note-73">[67]</a>. 1934 йылда Сталиндың хәле тотороҡлана, нығына. 1930-сы йылдар аҙағында аграр секторында эштәр яйға һалына. Ауыл хужалығы етештереүе үҫә бара. Электрификация һәм механизация индерелеү менән хеҙмәт етештереүсәнлеге лә арта (мәҫәлән, 1940 йылда СССР-ҙа 182 мең иген комбайны эшләй). Хеҙмәт етештереүсәнлегенең артыуы 18, 5 млн кешене бушата, улар сәнәғәт һәм төҙөлөш эшселәренә әүреләләр<a href="#cite_note-74">[68]</a>. Тарихсы С. А. Нефёдов билдәләүенсә, коллективлаштырыу сәйәсәте илдең индустриаль үҫешенә, ә шунан сығып, Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә лә булышлыҡ итә<a href="#cite_note-Нефёдов_-_итоги_коллективизации-75">[69]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Индустриалләштереү_һәм_ҡала_төҙөлөшө"><span id=".D0.98.D0.BD.D0.B4.D1.83.D1.81.D1.82.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB.D0.BB.D3.99.D1.88.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B5.D2.AF_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D2.A1.D0.B0.D0.BB.D0.B0_.D1.82.D3.A9.D2.99.D3.A9.D0.BB.D3.A9.D1.88.D3.A9">Индустриалләштереү һәм ҡала төҙөлөшө</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=12" title="Индустриалләштереү һәм ҡала төҙөлөшө бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=12" title="Индустриалләштереү һәм ҡала төҙөлөшө бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәләләр: <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%88%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B5%D2%AF_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Индустриалләштереү СССР-ҙа (был бит юҡ)">Индустриалләштереү СССР-ҙа</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин архитектураһы (был бит юҡ)">Сталин архитектураһы</a> </div> 1928 йылда Сталин тарафынан раҫланған 1,5 завод төҙөү буйынса биш йыллыҡ план сит ил технологияларын һәм ҡоролмаларҙы һатып алыу өсөн бик күп аҡса талап итә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-3-76">[70]</a>. Көнбайыштан һатып алыуҙы финанслау өсөн Сталин снймал экспортын, башлыса нефть, тире, шулай уҡ иген экспортын арттырыу буйынса<a href="#cite_note-autogenerated20130630-3-76">[70]</a> ҡарар итә. Иген етештереү проблемаһы хәлде баер аҙ ҡатмарлаштыра. Мәҫәлән, 1913 йылда революцияға тиклемге Рәсәй 10 млн тонна иген сығарһа, 1925—1926 йылдарҙа йыл һайын 2 млд тонна ғына экспортлана<a href="#cite_note-77">[71]</a>. Сталин фекеренсә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-3-76">[70]</a>, колхоздар иген экспортын тергеҙеү өсөн ойошторола, уның ярҙамы менән хәрби ихтыяждарына йүнәлтелгән индустриаллекте финанслау өсөн кәрәкле ауыл хужалығы продукцияһын дәүләт ауылдан тартып ала<a href="#cite_note-autogenerated20130630-3-76">[70]</a>, В. З. Роговин күрһәтеүенсә, иген экспорты СССР экспорт килеменең төп статьяһы булмаған. Мәҫәлән, 1930 йылда ил иген экспортынан барыһы 883 млн һум ала, нефтепродукттар һәм урман материалдары — 1 млрд 430 млн, тире һәм етен яҡынса 500 млн һум биргән. 1932—33 йылдарҙағы һөҙөмтәләр буйынса иген экспорт килеменең 8 % ғына биргән. Индустриалләштереү һәм коллективлаштырыу бик ҙур социаль үҙгәрештәргә алып килә. Миллионлаған кеше колхоздарҙан ҡалаларға юллана. Эшселәр һәм хеҙмәткәрҙәр һаны 1928 йылдағы 9 млн кешенән 1940 йылда 23 миллионға тиклем арта. Ҡала халҡы һаны ҡырҡа арта, мәҫәлән, Мәскәүҙә 2 миллиондан 5 миллионға тиклем, Свердловскиҙа — 150 меңдән 500 меңгә тиклем. Бер үк ваҡытта торлаҡ төҙөү темптары ҡала халыҡ һанынан күпкә ҡалыша. 30-сы йылдарҙа коммуналь фатирҙар һәм барактар, ә ҡайһы бер осраҡтарҙа ер өйҙәре/землянкалар, ғәҙәти торлаҡҡа әйләнә. 1933 йылда Үҙәк Комитеттың ғинуар пленумында Сталин, беренсе бишъйыллыҡ 4 йыл һәм 3 ай эсендә үтәлде, тип белдерә. Беренсе бишъйыллыҡ йылдарында 1500 тирәһе яңы предприяте төҙөлә, яңы тармаҡтар (тракторҙар эшләү, авиация сәнәғәте һәм башҡалар) барлыҡҡа килә. Әммә ысынында үҫеш «А» сәнәғәт төркөмө иҫәбенә үтәлә, «Б» төркөмө буйынса план үтәлмәй йәки 50 % күләмендә генә үтәлә. Бынан тыш, ауыл хужалығы етештереүе ҡырҡа кәмей. Мәҫәлән, эре мөгөҙлө мал иҫәбе 1927—1932 йылдарҙа 20—30 %-ҡа артырға тейеш була, әммә уның урынына ике тапҡырға кәмей. Беренсе бишъйыллыҡ эйфорияһы план күрһәтмәләрен артырыуға сәбәпсе була. Роговинға ярашлы, XVI партконференцияла һәм Советтарҙың V Съезында ҡабул ителгән һәм XVI съезында (1930) раҫланған беренсе бишъйыллыҡ планы ысынында үтәлмәй ҡала. Мәҫәлән, 10 млн суйын урынына 6,2, 1932 йылда 100 мең автомобиль урынына 23, 9 мең етештерелә. «А» сәнәғәт төркөмөнөң төп күрһәтмәләре буйынса план заданиелары 1933—1935 йылдарҙа ғына үтәлә, ә суйын, тракторҙар һәм автомобилдәр буйынса арттырып алынған пландар — 1950, 1956 һәм 1957 йылдарҙа. Рәсми пропаганда производство алдынғыһы Стахановты, осоусы Чкаловты, Магнит, Днепрогэс, Уралмаш төҙөлөштәрен арымай-талмай данлай, маҡтай. Икенсе бишъйыллыҡ осоронда СССР-ҙа торлаҡ, һәм, мәҙәни революция барышында, театрҙар һәм ял итеү йорттарын төҙөүҙә һиҙелерлек үҫеш күҙәтелә. Стаханов хәрәкәте башы менән күренгән Тормош кимәленең бер аҙ күтәрелеүен һыҙыҡ аҫтына алып, 1935 йылдың 17 ноябрендә «<a href="/w/index.php?title=%D0%99%D3%99%D1%88%D3%99%D2%AF%D0%B5_%D1%8F%D2%A1%D1%88%D1%8B%D1%80%D0%B0%D2%A1_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8B%D0%BF_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%82%D0%B5,_%D0%B9%D3%99%D1%88%D3%99%D2%AF%D0%B5_%D0%BA%D2%AF%D2%A3%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%80%D3%99%D0%BA_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8B%D0%BF_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D1%82%D0%B5!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Йәшәүе яҡшыраҡ булып китте, йәшәүе күңеллерәк булып китте! (был бит юҡ)">Йәшәүе яҡшыраҡ булып китте, йәшәүе күңеллерәк булып китте!»</a> тип әйтә. Ысынлап та, ошо белдереүҙән бер ай элек кенә СССР-ҙа карточкалар бөтөрөлә. Әммә шул уҡ ваҡытта 1913 йылғы тормош кимәленә ҡабаттан тик 50-се йылдарҙа ғына өлгәшелә (рәсми статистика буйынса, 1913 йылғы тормош кимәленә 1934 йылда өлгәшелә). 1936 йылда совет пропагандаһында шулай уҡ яңы лозунг барлыҡҡа килә: «<a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BF%D1%82%D3%99%D1%88_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D2%93%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D2%99%D2%99%D0%B5%D2%A3_%D0%B1%D3%99%D1%85%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0%D2%A1_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD_%D1%80%D3%99%D1%85%D0%BC%D3%99%D1%82!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Иптәш Сталинға беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн рәхмәт! (был бит юҡ)">Иптәш Сталинға беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн рәхмәт!»</a>. Сталин иҡтисади моделе иҡтисади үҫештең юғары темптарын тәьмин итә. Атап әйткәндә, беренсе һәм икенсе бишъйыллыҡтар йылдарында СССР-ҙың тулайым эске продукты (ВВП) йылына 14—15 % арта бара<a href="#cite_note-Милов-78">[72]</a>, мәҙәни революция сәйәсәтен әүҙемләштерә<a href="#cite_note-79">[73]</a>. Импорт ҡырҡа әҙәйә, эшһеҙлек бөтөрөлә. Икенсе бишъйыллыҡ аҙағына сәнәғәт продукция күләме буйынса СССР, АҠШ-тан ҡалышып, донъяла икенсе урын биләй<a href="#cite_note-80">[74]</a>. <a href="/wiki/1941_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1941 йыл">1941 йылға</a> яҡынса 9 мең яңы завод төҙөлә<a href="#cite_note-Проблемы_современной_экономики._2002-81">[75]</a>. Н. Д. Колесов фекеренсә, Советтар Союзы барыһы 13 йыл эсендә Сталин индустриаллегенә тиклем булған ҡалышыуҙы бөтөрөүгә өлгәшә<a href="#cite_note-Проблемы_современной_экономики._2002-81">[75]</a>. Шуның менән бергә, индустриаллек төҙөлөштәренең ғәҙәттән тыш үҙенсәлеге, төҙөлөштәргә килгән кисәге крәҫтиәндәрҙең юғары булмаған белем кимәле йышы ҡына түбән хеҙмәт һаҡлау кимәленә, производство аварияларына, ҡиммәтле ҡоролмаларҙың боҙолоуына килтерә. Пропаганда аварияларҙы фетнәселәр — ҡоротҡостарҙың эше тип һанай, Сталин шәхсән үҙе, синыфтар, капиталистик даирә булған саҡта, ҡоротҡостар бар һәм булыр, тип белдерә. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Christ_saviour_explosion.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Christ_saviour_explosion.jpg/200px-Christ_saviour_explosion.jpg" decoding="async" width="200" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Christ_saviour_explosion.jpg/300px-Christ_saviour_explosion.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Christ_saviour_explosion.jpg/400px-Christ_saviour_explosion.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="610" /></a><figcaption>Христос Ҡотҡарыусы Храмын емереү. (1931)</figcaption></figure> Эшселәрҙең тормош кимәле түбән булыуы ярайһы уҡ яҡшыраҡ йәшәгән техник белгестәренә ҡарата дөйөм ризаһыҙлыҡ тыуҙыра. Илдә «белгестәр» истерияһы башлана, ул <a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D1%85%D1%82%D1%8B_%D1%8D%D1%88%D0%B5" title="Шахты эше">Шахты эшендә</a> (1928) һәм тағы бер нисә артабанғы процеста (<a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D1%8D%D1%88%D0%B5" title="Промпартия эше">Промпартия эше</a> (1930), <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B5%D2%99%D0%BC%D3%99%D1%82_%D0%BA%D1%80%D3%99%D2%AB%D1%82%D0%B8%D3%99%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хеҙмәт крәҫтиән партияһы (был бит юҡ)">Хеҙмәт крәҫтиән партияһы</a> һәм башҡа бик күп процестарҙа үҙ сағылышын таба. Сталин осоронда башланған төҙөлөш объекттары араһында <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF_%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мәскәү метрополитены (был бит юҡ)">Мәскәү метрополитены</a> була. Стратегик дәүләт маҡсаттарҙың береһе тип мәҙәни революция иғлан ителә. Уның сиктәрендә <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%BA%D0%B1%D0%B5%D0%B7" title="Ликбез">ликбез</a> кампаниялары уҙғарыла (1920 йылда башланалар), мәктәптәр, техникумдар, вуздар селтәре киңәйтелә. 1930 йылдан алып илдә тәүге тапҡыр дөйөм башланғыс белем иғлан индерелә. 30-сы йылдар аҙағынанаҙанлыҡ менән көрәштә байтаҡ уңыштарға өлгәшелә: 1939 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы халыҡтың белемле өлөшө 87,4 % тәшкил итә<a href="#cite_note-82">[76]</a>. Ял итеү йорттары, музейҙар, парктар менән бер рәттән шулай уҡ агрессив рәүештә дингә ҡаршы кампания үткәрелә. <a href="/w/index.php?title=%D2%BA%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D2%99%D2%99%D0%B0%D1%80_%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Һуғышсан аллаһыҙҙар союзы (был бит юҡ)">Һуғышсан аллаһыҙҙар союзы</a> (1925 йылда нигеҙләнә) 1932 йылда «Аллаһыҙ бишъйыллыҡ» иғлан итә. Сталин ҡушыуы буйынса Мәскәүҙә һәм Рәсәйҙең башҡа ҡалаларында йөҙләгән сиркәүҙәр шартлатыла<a href="#cite_note-83">[77]</a>. Атап әйткәндә Христос Ҡотҡарыусы храмы шартлатыла, уның урынында Советтар һарайын төҙөү күҙаллана. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Репрессив_сәйәсәт">Репрессив сәйәсәт</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=13" title="Репрессив сәйәсәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=13" title="Репрессив сәйәсәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Төп мәҡәләләр: <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Сталин репрессиялары">Сталин репрессиялары</a> һәм <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BE_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%BE%D1%80" title="Оло террор">Оло террор</a> Большевизмдың оҙайлы дәүләт терроры тарихы була. Октябрь революцияһы алдынан ил өс йылдан ашыу кеше ғүмерен осһоҙландырған донъя һуғышында ҡатнаша, йәмғиәт күмәк үлемгә һәм үлем язаһына өйрәнә. 1918 йылдың 5 сентябрендә рәсми рәүештә «ҡыҙыл террор» иғлан ителә. Граждандар һуғышы ваҡытында төрлө ғәҙәттән тыш, судтан тыш органдары хөкөмдәре буйынса 140 мең тирәһе кеше атып үлтерелә. 1920-се йылдарҙа ла дәүләт репрессиялары үҙ күләмен кәметһә лә, тулыһынса туҡтамай, ә 1937—1938 осоронда айырыуса емергес көс менән тоҡана, 1934 йылда Кировты үлтергәндән һуң «килешеү» курсы яйлап ифрат аяуһыҙ репрессиялар курсына алышына. Марксистик синфи ҡарашҡа ярашлы коллектив яуаплылыҡ принцибынан сығып, ттотошлай халыҡ төркөмдәре: элекке «кулактар», төрлө партия эсендәге оппозицияларҙа ҡатнашыусылар, «икеләтә лояллектәге» шикле сит ил граждандары (айырыуса «поляк линияһы» буйынса репрессиялар киң тарала), һәм хатта хәрбиҙәр шик аҫтына эләгә. Күп кенә хәрби начальниктар 1923 йылғы партия эсендәге дискуссия осоронда Троцкийға теләктәшлек күрһәтәләр. Роговин шулай уҡ, РККА составы буйынса башлыса крәҫтиәндәрҙән торған һәм уның мөхитенә коллективлашыу һөҙөмтәләре менән ҡәнәғәтһеҙлек үтеп инә, тип билдәләй<a href="#cite_note-84">[78]</a>. Ниһайәт, НКВД үҙе лә ниндәйҙер кимәлдә шик аҫтына эләгә; Наумов, уның структураһында ҡәтғи структуралы ҡыйшайыуҙар күҙәтелә, тип яҙа, мәҫәлән, уның составында большевистик сығышлы булмаған хеҙмәткәрҙәр 38 % тәшкил итә,социаль составы буйынса эшселәр һәм 25 % була<a href="#cite_note-85">[79]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_(1937).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png/300px-%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png" decoding="async" width="300" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png/450px-%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png/600px-%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%85_%281937%29.png 2x" data-file-width="1449" data-file-height="862" /></a><figcaption>Сталин, Молотов, Ворошилов һәм Ежов 1937 йылғы һайлауҙарҙа</figcaption></figure> Тарихсы В. Н. Земскова мәғлүмәттәренә ярашлы, 1937—1938 годах төрлө енәйәттәр өсөн 1 344 923 кеше хөкөм ителгән, шул иҫәптән юғары үлем хөкөмөнә — 681 692 кеше<a href="#cite_note-86">[80]</a>. Таҙартыуға күрһәтмә ВКП(б) Үҙәк Комитетының 1937 йылдың февраль-марттағы пленумында бирелә; үҙенең «Партия эшенең етешһеҙлектәре һәм троцкист һәм башҡа двурушниктарҙы юҡҡа сығарыу саралары тураһында» исемле докладында Сталин определил троцкистарҙы эшселәр синыфы эсендәге хәрәкәт итеп түгел, ә сит ил дәүләттәре разведкалау органдары мәнфәғәтенә хеҙмәт иткән уның дошмандар бандаһы тип нарыҡлай. «Хәҙерге троцкизм менән көрәштә иҫке ысулдар түгел, ә яңы ысулдар, фашлау һәм ҡоротоу ысулдары кәрәк», — тип әйтеп, ул хуш күңеллелектән баш тартырға һәм Советтар Союзы дошманса капиталистик ҡамауында йәшәүен һәм үҫешеүен иҫтә тоторға саҡыра<a href="#cite_note-87">[81]</a>. 1937—1938 йылдарҙағы «Оло террор» йәки «ежовсылыҡ» совет етәкселегенең быға тиклем булмаған күләмдәрҙә үҙ-үҙен юҡҡа сығарыуға әүерелә; мәҫәлән, 1937 йылғы февраль-март пленумында сығыш яһаған 73 кешенән 56 кеше атып үлтерелә. Шулай уҡ ВКП(б)-ның XVII съезы делегаттарының абсолют күпселеге һәм ошо съезд һайлаған Үҙәк Комитеты составының 78 % һәләк була. НКВД органдары дәүләт террорының төп һөжүм көсө булыуына ҡарамаҫтан, улар үҙҙәре лә иң ҡаты таҙартыу ҡорбандары була; репрессияларҙың төп ойоштороусыһы нарком Ежов үҙе лә таҙартыуҙар ҡорбанына әүерелә. Таҙартыу барышында Сталиндың иң яҡын даирәһендәге кешеләр һәләк була; уның иң яҡын дуҫы <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BD%D1%83%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%90%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%A1%D0%B0%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Енукидзе Авель Сафронович (был бит юҡ)">Енукидзе А. С.</a> атып үлтерелә, ә <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B6%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Орджоникидзе Серго Константинович (был бит юҡ)">Орджоникидзе Г. К.</a> әлегә тиклем асыҡланмаған хәлдәрҙә вафат була. Н. Верт һәм уның «Коммунизмдың ҡара китабы» буйынса авторҙаштары фекеренсә, массауи репрессиялар Сталин дәүерендә дәүләт һәм йәмғиәт менән идара итеү формаһы була<a href="#cite_note-88">[82]</a>. <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9B%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80%D1%8C_%D0%9C%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Каганович Лазарь Моисеевич">Каганович Л. М.</a> террорға ошолай аңлатма биргән: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> …улар бит бөтәһе лә хөкүмәт ағзалары ине. Троцкист хөкүмәте булды, зиновьвсылар хөкүмәте булды, рыковсылар хөкүмәте булды, былар барыһы ла бик хәүефле һәм ошолай ҡалдырып булмай ине. Сталинға ҡаршы тороусыларҙан өс хөкүмәт барлыҡҡа килеүе бар ине… Нисек итеп уларҙы иректә ҡалдыраһың? …яҡшы ойоштороусы булараҡ Троцкий ихтилалды етәкләй ала ине… Ҡарт, тәжрибәле конспираторҙар булараҡ, большевистик конспираторлығын һәм большевистик ойошмаһының бөтә булған тәжрибәһен файҙаланып, ошо кешеләр үҙ-ара бәйләнештәр булдырмаҫ һәм ойошма төҙөмәҫ тип кем ышана алыр ине? </div></blockquote> Таҙартыуҙарҙа иң әүҙемдәр Сталиндың иң яҡын даирәһенән булалар, мәҫәлән, Молотов, Каганович, Жданов, Маленков. Сталин террорҙың төп «идарасыһы» була<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Атап әйткәндә, ул яңғырауыҡлы суд процестары өсөн үҙе шәхсән ғәйепләү телмәрҙәрен яҙа<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Имеются сотни записок, сделанных рукой Сталин ҡулы менән эшләнгән йөҙләгән яҙмаларбар, уларҙа ул чекистарҙан үлем язаһын күберәк биреүҙе талап итә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Хөкөмдө ул ҡыҙыл ҡәләм менән күрһәтә. Ҡайһы бер исемдәр тапҡырына ул: «Тағы өҫтәгеҙ», — тип яҙа. Күп һанлы биттәрҙең аҫҡы өлөшөндә: «Бөтәһен дә атып үлтерергә», — тип яҙыла<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Ҡайһы бер көндәрҙә Сталин үлем язаһына 3000 халыҡ дошманын тарттыра<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Мемориал ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса 1936—1938 йылдарҙа ғына Сталин һәм ВКП(б) Үҙәк комитеты Политбюроһы ағзалары исемлектәргә индерелгән 43 768 кешене хөкөм итәләр<a href="#cite_note-89">[lower-alpha 7]</a>, уларҙың күпселеге атып үлтереүгә дусар ителә<a href="#cite_note-90">[83]</a>, әлеге исемлектәр «<a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Сталин исемлектәре">Сталин исемлектәре»</a> булараҡ билдәле. Оло террор осоронда НКВДбашлығы Николай Ежов Сталинға һәр регион өсөн атып үлтереү йәки ГУЛАГ-ка һөрөү буйынса исемлектәр ебәрә, һәм Сталин «таҙартыуҙарҙың» статистик планын билдәләй<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Урындарҙа, райондарҙа планды үтәү буйынса ярыш бара. Һәм һәр саҡ план үтәлгәндән һуң, урындағы НКВД хеҙмәткәре «пландан тыш язалауға» рөхсәт һорай<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>, һәм һәр саҡ Сталин рөхсәт итә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Сталин исемлектәре">Сталин исемлектәре</a> </div> Ю. Н. Жуков фекеренсә, репрессиялар Сталиндың ҡатнашлығынан тыш үткәрелеүе бар. 1934 йылға тиклем партияла репрессиялар фракциялар көрәшен сиктәренән сыҡмай һә башлыса юғары вазифаларҙан төшөрөү һәм партия эшенең абруйһыҙ участкаларына күсереү менән сикләнгән, йәғни, ҡулға алыуҙар булмаған. Эшселәр, крәҫтиәндәр һәм интеллигенцияға ҡарата репрессияларға килгәндә, Ю. Н. Жуков фекеренсә, башлыса интеллигенцияға ҡаршы, инженерҙарға ҡаршы йүнәлтелгән 1920-се йылдарҙағы процестар <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Бухарин Николай Иванович">Бухарин</a> башланғысы менән үткәрелә, ул СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарамағындағы ОГПУ эшмәкәрлеген контролдә тотҡан һәм бөтә ҡулға алыуҙарға, бөтә сәйәси процестарға санкциялар биргән<a href="#cite_note-Sabov-91">[84]</a>. Профессор О. Хлевнюк, Сталиндың террорға ҡыҫылышы булмау «көсһөҙ диктатор» һәм юлбашсының демократик ниәттәре тураһындағы теория бер ниндәй факттар һәм документтар менән раҫланмаған, тип билдәләй. Шулай уҡ, Сталин репрессиялары коррупцияға ҡаршы йүнәлтелгән тигән фекерҙәр шулай уҡ уйҙырма булып тора. Ысынында номенклатура чиновниктары репрессиялар ҡорбандары араһында бик мөсһөҙ процент тәшкил итә. Хрущев пропагандаһы партияны террорға булышлыҡ итеүҙә ғәйепләүҙән яҡлау өсөн был мифты уйлап сығарған<a href="#cite_note-92">[85]</a>. Роговин В. З., архив мәғлүмәттәренә һылтанып, террор ҡорбандарының киләһе һанын күрһәтә<a href="#cite_note-autogenerated16-93">[86]</a>: <ul><li>СССР генпрокуроры <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Руденко Роман Андреевич (был бит юҡ)">Руденко</a>, эске эштәр министры <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Круглов Сергей Никифорович (был бит юҡ)">Круглов</a> юстиция министры <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Горшенин Константин Петрович (был бит юҡ)">Горшениндарҙың</a> 1954 йылдың февралендәге аңлатма запискаһында, 1921 йылдың 1 февраленән 1954 йылдың 1 февраленә тиклем «контрреволюцион енәйәттәр» тип исемләнгән ғәйепләүҙәр буйынса 3 770 380 кеше хөкөм ителгә, шул иҫәптән юғары язаға төрөнә 642 980,в лагерҙарҙа һәм төрмәләрҙә тотоуға 2 369 320, һөргөнгә һәм ҡыуыуға 765 180 кеше хөкөм ителгән, тип яҙыла;</li> <li>КГБ хеҙмәткәрҙәре «1990-сы йылдар башындағы» мәғлүмәттәргә ярашлы 3 778 234 кеше репрессияларға дусар ителгән, уларҙан 786 098 кеше атып үлтерелгән;</li> <li>Рәсәй Федерацияһы Хәүефһеҙлек министрығының архив бүлеге 1992 йылда биргән мәғлүмәттәргә ярашлы, 1917—1990 йылдар осоронда дәүләт енәйәттәрендә ғәйепләү буйынса 3 853 900 кеше хөкөм ителә, уларҙан 827 995 кеше атып үлтерелә.</li></ul> Роговин күрһәтеүенсә, 1921—1953 йылдар осоронда ГУЛАГ аша яҡынса 10 млн кеше үткән, уның һаны 1938 йылда 1882 мең кеше тәшкил итә; ГУЛАГ-та тотҡондарҙың максималь һаны 1950 йылда 2561 мең кеше тәшкил итә. 1930—1953 йылдар осоронда, төрлө тикшереүселәр мәғлүмәттәре буйынса, сәйәси ғәйепләүҙәр буйынса ғына 3,6 миллиондан 3,8 миллион кешегә тиклем ҡулға алына, улар араһынан 748 меңдән 786 меңгә тиклем кеше атып үлтерелгәнтысяч<a href="#cite_note-litvin-94">[87]</a><a href="#cite_note-vysshaya-95">[88]</a><a href="#cite_note-96">[89]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg/250px-Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg" decoding="async" width="250" height="344" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg/375px-Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg/500px-Element-652515-misc-Postanovlenie-proekt-2.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="963" /></a><figcaption>СССР Үҙәк башҡарма комитеты һәм Халыҡ комиссарҙары Советының «Бәлиғ булмаған енәйәтселәр менән көрәш тураһында»ғы ҡарар проекты (И. Сталиндың өҫтөмөлөре менән)</figcaption></figure> 1935 йылда Сталин '«бәлиғ булмағандар араһында енәйәтселекте бөтөрөү маҡсатында» СССР Үҙәк башҡарма комитетының һәм Халыҡ комиссарҙары Советының 12 йәштән алып ҡаты язалар ҡаралған «Бөлиғ булмағандар араһында енәйәтселек менән көрәш саралары тураһында» исемле ҡарарға ҡул ҡуя<a href="#cite_note-97">[90]</a>. Ул иректән мәхрүм итеүҙе 10 йылдан 25 йылға тиклем арттыра, ә айырыуса ауыр енәйәттәр өсөн — юғары яза сараһын (атып үлтереү). Үлем язаһы бәлиғ булмағандар өсөн ғәҙәттән тыш осраҡтарҙа ғына ҡулланғанға күрә<a href="#cite_note-98">[91]</a>, уның ҡулланыуы «айырыуса ентекле контроль аҫтына» ҡуйыла. Уны сығарыу алдынан СССР Генарль прокурорына һәм СССР Юғары суды рәйесенә хәбәр итергә кәрәк<a href="#cite_note-99">[92]</a>. Ҡарар ул ваҡытта бәлиғ булмағандар араһында урлау, көсләү, тән йәрәхәттәре эшләү, үлтереү йәки үлтерергә матшыу кеүек киң таралған енәйәттәргә ҡағыла. Әммә ысынында ул декларатив һәм ҡурҡытыу характер йөрөтә һәм практик саралар менән тәьмин ителмәгән була<a href="#cite_note-100">[93]</a><a href="#cite_note-101">[94]</a>.1935 йылдың 9 апрелендәге «<a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D3%99%D0%B7%D0%B8%D1%82)" title="Правда (гәзит)">Правда»</a> гәзитендә «Ошо ҡарарҙы киң таратыу бөтә комсомол, пионер һәм мәктәп ойошмалары бурысы булырға тейеш „, тип яҙыла<a href="#cite_note-102">[95]</a>. Сталин үҙе француз йәмәғәт эшмәкәре <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Роллан Ромен (был бит юҡ)">Р. Роллан</a> менән әңгәмәлә 1935 йылда, “әлеге декрет тик педагогик әһәмиәткә эйә», ә шулай уҡ, «быға тиклем енәйәтсе балаларға ҡарата был декреттың киҫкен статьяларын ҡулланыуҙың бер осрағы ла булманы һәм булмаҫ та, тип өмөтләнәбеҙ»' тип аңлата'. Ошо ҡарар менән бер үк ваҡытта фин бысаҡтарын һәм кинжалдарҙы һатыу-һатып алыу һәм йөрөтөгә тыйылыу индерелә<a href="#cite_note-103">[96]</a><a href="#cite_note-Кардашов,_Семанов—1997——445—446-104">[97]</a>. <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Сталин репрессиялары">Сталин репрессиялары</a> барышында киң күләмдә таныу күрһәтмәләрен алыу өсөн язалауҙар ҡулланыла<a href="#cite_note-105">[98]</a><a href="#cite_note-106">[99]</a><a href="#cite_note-107">[100]</a><a href="#cite_note-108">[101]</a><a href="#cite_note-109">[102]</a>. Сталин язалауҙар тураһында белеп кенә ҡалмаған, шәхсән үҙе «халыҡ дошмандарына» ҡаршы «физик баҫым сараларын» ҡулланырға ҡуша һәм ҡайһы берҙә хатта, ниндәйерәк язалау төрөн ҡулланыуҙа аныҡлыҡ индерә<a href="#cite_note-110">[103]</a><a href="#cite_note-111">[104]</a>. Ул тәүге булып сәйәси тотҡондарға ҡарата язалауҙарҙы ҡулланырға ҡуша; урыҫ революционерҙары, ул бойороҡ сығарғанға тиклем, был саранан баш тарталар<a href="#cite_note-autogenerated20130425-1-112">[105]</a>. Сталин заманында СССР НКВД-һы ысулдары үҙенең төрлөлөгө һәм аяуһыҙлығы менән батша полицияһының бөтә уйлап табылған язалауҙарын артта ҡалдырҙы<a href="#cite_note-autogenerated20130425-1-112">[105]</a>. Тарихсы <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2-%D0%9E%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Антонов-Овсеенко Антон Владимирович (был бит юҡ)">Антон Антонов-Овсеенко</a>: "Ҡоралһыҙ подданныйҙарҙы юҡ итеү буйынса оперцияларҙы ул планлаштыра, әҙерләй һәм үҙе башҡара. Ул ҙур теләк менән техник деталдәргә инә, уны дошмандарҙы «фашлауҙа» туранан-тура ҡатнашыу мөмкинлеге ҡыуандыра. Шәхси осрашыуҙар генсекка айырыуса ләззәт килтерә, һәм ул күп тапҡыр үҙен әлеге иблис тамашалары менән иркәләтә " тип белдерә<a href="#cite_note-113">[106]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Gulag_Location_Map.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Gulag_Location_Map.png/250px-Gulag_Location_Map.png" decoding="async" width="250" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Gulag_Location_Map.png/375px-Gulag_Location_Map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Gulag_Location_Map.png/500px-Gulag_Location_Map.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1370" /></a><figcaption>1923 йылдан 1967 йылға тиклем ғәмәлдә булған ГУЛАГ системаһы лагерҙарының интеграль картаһы, "Мемориал ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса</figcaption></figure> ГУЛАГ системаһы Сталндың шәхси бойороғона ярашлы булдырыла<a href="#cite_note-stroyka-114">[107]</a>, которую он расценивал как экономический ресурс<a href="#cite_note-115">[108]</a><a href="#cite_note-stroyka-114">[107]</a>. Ысынында Гулаг тотҡондары хеҙмәте ифрат файҙаһыҙ була, ә етештереүсәнлек — бик аҙ. Әйтәйек, граждан секторы менән сағыштырмаса ГУЛАГ-та төҙөлөш-монтаж эштәрендә бер кешегә выработка яҡынса 2 тапҡырға түбәнерәк була<a href="#cite_note-116">[109]</a><a href="#cite_note-stroyka-114">[107]</a>. ГУЛАГ үҙен-үҙе тәьмин итә алмай һәм дәүләт яғынан дотациялар талап итә, ә талаптар даими рәүештә арта бара<a href="#cite_note-stroyka-114">[107]</a>. ГУЛАГ системаһы Сталин тере булған саҡта уҡ үҙ-үҙен аҡламай һәм тәрән көрсөктә була, һәм, Сталиндан башҡа, бөтәһе лә быны яҡшы аңлайҙар ине<a href="#cite_note-autogenerated20130421-4-117">[110]</a>. Бер нисә миллион кеше төрлө штрафтарға хөкөм ителә. Лагерь һаҡсыларын ғына яҡынса 300 мең кеше тәьмин итергә кәрәк була, был һанға конвой ғәскәрҙәре һәм Дәүләт хәүефһеҙлеге министрлығы хеҙмәткәрҙәре инмәй. Роговин, архив мәғлүмәттәренә һылтанып, ГУЛАГ аша, дөйөм алғанда, 10 миллион кеше үткән, тип һанай, махсус ултыраҡтарҙа 1937 йылдың 1 февраленә ҡарата 1, 8 миллион кеше тура килһә, 1939 йылдың 21 февраленә ҡарата — 2,6 миллион кеше. 1950 йылда махсус поселениеларҙа 3 миллион кеше көн күрә, уларҙың күпселеге һуғыш ваҡытында депортацияланған халыҡтар вәкилдәре<a href="#cite_note-autogenerated16-93">[86]</a>. 1937—1938 йылдарға массауи репрессиялар осоро тура килә, уны йыш ҡына «Оло террор» тип исемләйҙәр. Кампания шәхсән Сталин башланғысы менән ойошторола<a href="#cite_note-autogenerated7-118">[111]</a> и нанесла чрезвычайный вред экономике и военной мощи Советского Союза<a href="#cite_note-ReferenceA-119">[112]</a>. 1920-се — 1930-сы йылдарҙа партия эсендәге мөнәсәбәттәр өлкәһендә белгес О. В. Хлевнюк раҫлауынса: , <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>«Оло террорҙы» Политбюро (ысынында Сталиндың) ҡарарҙары нигеҙендә «антисовет элементтарын» һәм «контрреволюцион милли контингенттарҙы» юҡ итеү буйынса үткәрелгән һәм үҙәкләштерелгән, планлаштырылған серия тип әйтергә беҙҙең бөтә сәбәптәр бар. Халыҡ-ара хәлдең киҫкенләшеү һәм һуғыш хәүефе артыу шарттарында «бишенсе колоннаны» юҡ итеү уларҙың маҡсаты булып тора… Террор артыуын ойоштороуҙа Сталиндың роле бер ниндәй шик тыуҙырмай һәм тулыһынса бөтә документтар менән дәлилләнә. … 1937—1938 йылдарҙағы массауи операцияларҙы әҙерләү һәм үткәреү тураһында бөтә нәмә бөгөн билдәле булыуы, Сталин бойороҡтарынан тыш «оло террорҙың» булыуы мөмкин түгел, тип әйтергә мөмкинлек бирә…<a href="#cite_note-120">[113]</a></div></blockquote> Ю. Н. Жуков фекеренсә, <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>Сталин, уның үҙәге яңы Конституция булырға тейеш демократлашыуғакурсы уңышһыҙлыҡҡа тарыр тип ҡурҡа башлай. Һәм уны нисек енә булһа ла үткәрергә әҙер булып, хатта аяуһыҙ репрессиялар юлы менән булһа ла, НКВД-ның ҡулдарын ысҡындыра<a href="#cite_note-121">[114]</a>.</div></blockquote> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:5marshals_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/5marshals_01.jpg/250px-5marshals_01.jpg" decoding="async" width="250" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/5marshals_01.jpg/375px-5marshals_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/5marshals_01.jpg/500px-5marshals_01.jpg 2x" data-file-width="628" data-file-height="450" /></a><figcaption>Тәүге биш Советтар Союзы Маршалдары (һулдан уңға) ултыралар: <a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%85%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тухачевский Михаил Николаевич">Тухачевский</a> (атып үлтерелгән<a href="#cite_note-122">[115]</a>), <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D0%95%D1%84%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Ворошилов Климент Ефремович">Ворошилов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Егоров, Александр Ильич (был бит юҡ)">Егоров</a> (атып үлтерелгән); торалар: <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Будённый Семён Михайлович">Будённый</a> һәм <a href="/wiki/%D0%91%D0%BB%D1%8E%D1%85%D0%B5%D1%80_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Блюхер Василий Константинович">Блюхер</a> (ҡулға алына, Лефортов төрмәһендә язалауҙарҙан үлә)<a href="#cite_note-123">[116]</a>)</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Repression_in_the_Red_Army_resolution_for_the_execution_of_138_people.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Repression_in_the_Red_Army_resolution_for_the_execution_of_138_people.jpg/250px-Repression_in_the_Red_Army_resolution_for_the_execution_of_138_people.jpg" decoding="async" width="250" height="360" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Repression_in_the_Red_Army_resolution_for_the_execution_of_138_people.jpg 1.5x" data-file-width="361" data-file-height="520" /></a><figcaption>1938 йылдың 26 июлендәге СССР Юғары судының Хәрби коллегияһы судына бирелгән кешеләр исемлеге Сталиндың шәхси ҡултамғаһы һәм «За расстрел всех 138» тигән комментарийы менән<a href="#cite_note-124">[117]</a></figcaption></figure> 1937—1938 йылдарҙа РККА һәм СССР Хәрби-диңгеҙ флотының команда һәм етәкселек составына ҡарата киң күләмле сәйәси репрессиялар үткәрелә, уларҙы тикшеренеүселәр СССР-ҙағы «Оло террор» сәйәсәтенең бер төрө тип һанайҙар. Ысынында 1936 йылда башланалар, әммә Тухачевскийҙың эшенән һуң киң ҡолас ала. 1937—1938 йылдарға уларҙың иң юғары нөктәһе тура килә. 1939—1941 йылдарҙа улар күпкә әҙерәк интенсивлыҡ менән дауам ителә. Тарихсылар, Сталин репрессиялары РККА-ла оборона һәләтлегенә етди зыян килтерҙе, тип һанайҙар<a href="#cite_note-125">[118]</a><a href="#cite_note-126">[119]</a> һәм, башҡа факторҙар менән бер рәттән, Бөйөк ватан һуығышының тәүге этабында байтаҡ юғалтыуҙарға килтерә. Ул ваҡытта биш Советтар Союзы Маршалынан өсәүһе репрессиялана, шулай уҡ 1-се һәм 2-се ранг 20 командарм, 69 комкор, 1-се һәм 2-се ранг флот флагмандары, 153 комдив, 247 комбриг<a href="#cite_note-127">[120]</a>. Тарихсылар араһында әлегә тиклем репрессиялар күләме буйынса уртаҡ фекер юҡ<a href="#cite_note-repr-128">[121]</a>. Эксперттар, репрессияланғандарҙың теүәл һанын аныҡлауы ҡыйын, сөнки Ҡыҙыл Армияла репрессиялар бик ҡаты конспирация шарттарында үткәрелә. Һөҙөмтәлә теүәл мәғлүмәттәр әлегә тиклем билдәһеҙ<a href="#cite_note-129">[122]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Икенсе_донъя_һуғышындағы_роле">Икенсе донъя һуғышындағы роле</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=14" title="Икенсе донъя һуғышындағы роле бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=14" title="Икенсе донъя һуғышындағы роле бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Һуғыштан_алдағы_тышҡы_сәйәсәт">Һуғыштан алдағы тышҡы сәйәсәт</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=15" title="Һуғыштан алдағы тышҡы сәйәсәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=15" title="Һуғыштан алдағы тышҡы сәйәсәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82-%D1%84%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1939%E2%80%941940)" title="Совет-фин һуғышы (1939—1940)">Совет-фин һуғышы (1939—1940)</a> </div> Большевистик партияһы өсөн яңы ҙур һуғыштың ҡотолғоһоҙлоғо шик аҫтына ҡуйылмай. Мәҫәлән, Каменев Л. Б. яңы тағы ла ҡурҡынысыраҡ, тағы ла һәләкәтлерәк һуғышты көтөргә кәрәклеген 1921 йылда РКП(б)-ның Х съезында «Капиталистик уратыу тураһында» исемле докладында иҫкәртә. Михаил Александров үҙенең «Сталиндың тышҡы сәйәсәт доктринаһы» тигән эшендә, 1925 йылдың 30 майында Коммунистик интернационалдың башҡарма комитетында Сталин шулай уҡ «Европа һуғыш башланасаҡ һәм улар унда, һис шикһеҙ, мотлаҡ рәүештә үҙ-ара һуғышып бөтәсәк» тип белдерә, тип яҙа. XIV съезда (декабрь 1925) Сталин, Германия Версаль солохо шарттары менән килешмәйәсәк, тип белдерә. Гитлер власҡа килгәндән һуң Сталин ғәҙәттәге совет сәйәсәтен үҙгәртә: әгәр ул элек Версаль системаһына ҡаршы Германия менән берләшеүгә, ә Коминтерн буйынса — төп дошман булараҡ социал-демократтар менән көрәшкә (Сталиндың шәхсән «социал-фашизм» теорияһы) йүнәлтелһә<a href="#cite_note-aapronin-130">[123]</a>), хәҙер ул «коллектив хәүефһеҙлек» системаһын булдырыуҙы хәстәрләй, был системаға СССР һәм Германияға ҡаршы элекке Антанта илдәре инә, шулай уҡ коммунистарҙың фашизмға ҡаршы бөтә һул көстәр менән берләшеүе күҙаллана («халыҡ фронты» тактикаһы). Әлеге позиция башта эҙмә-эҙлекле рәүештә үткәрелмәй: 1935 йылда Германия-Польшаның үҙ-ара килешеүенн шөрләп, Сталин йәшерен рәүештә Гитлерға һөжүм итмәү пактына ҡул ҡуйырға тәҡдим яһай, әммә уның тәҡдиме кире ҡағыла<a href="#cite_note-ahmann-131">[124]</a>. 1941 йылдың 5 майында хәрби академиялар сығарылыусылары алдындағы сығышында Сталин 1930-сы йылдарҙа ғәскәрҙәрҙе ҡабаттан ҡораллауына һығымталар яһай һәм Германия армияһы еңелмәҫлек армия түгел тигән ышаныс белдерә. Волкогонов Д. А. Был телмәрҙе ошо рәүештә аңлата: «Башлыҡ, киләсәктә һуғыш ҡотолғоһоҙ, тип асыҡ әйтә. Герман фашизмын һис шикһеҙ еңәсәгебеҙгә әҙер булыр кәрәк. Һуғыш дошман территорияһында барасаҡ, һәм еңеүгә аҙ көстәр менән өлгәшәсәкбеҙ». Шуның менән бергә, Сталин ике төп көнбайыш державалары альянстары араһында оҫта тайпылыу юлдарын эҙләй. Германияның 1939 йылда Англия һәм Франция менән бәрелешеүенән файҙаланып, СССР Көнбайыш Белоруссия һәм көнбайыш Украина территорияларын баҫып ала һәм Финляндия менән һуғыш башлай, бының өсөн 1939 йылдың декабрендә агрессор сифатында Милләттәр лигаһынан сығарыла. Финляндияға ҡуйылған талаптарҙы аҡлау өсөн СССР, Германия Рәсәйгә Финляндия яғынан һөжүм итергә йыйына, тип белдерә. Гитлерҙың һөжүменә тиклем Советтар Союзы Нацистик Германия менән хеҙмәттәшлек итә. Хеҙмәттәшлек буйынса күп һанлы документаль раҫлауҙар бар: дуҫлыҡ һәм әүҙем сауҙа килешеүҙәрҙән алып берлектәге парадтар һәм НКВД һәм гестапо конференцияларына тиклем<a href="#cite_note-Coatney-132">[125]</a>. Дуҫлыҡ килешеүенә ҡул ҡуйғанға тиклем Сталин Риббентропҡа әйтә<a href="#cite_note-133">[126]</a><a href="#cite_note-134">[127]</a>: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Әммә, әгәр, көтөлгәнгә ҡаршы, Германия ауыр хәлгә тарыһа, ул совет халҡы Германияға ярҙамға килеренә һәм Германияны быуырға бирмәҫенә ышанырға тейеш. Советтар Союзын көслө Германия ҡыҙыҡһындыра һәм Германияны ҡолатыуға юл ҡуймаясаҡ… </div></blockquote> <a href="/wiki/%D0%98%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Икенсе донъя һуғышы">Икенсе донъя һуғышы</a> 1939 йылда башлана һәм 1941 йылдың июненә тиклем ике йыл тиерлек Гитлер һәм Сталиндың рәсми дуҫлығы билдәһе аҫтында бара<a href="#cite_note-hitlerstalin-135">[128]</a><a href="#cite_note-krovyu-136">[129]</a><a href="#cite_note-137">[130]</a>. 1939 йылдың декабрендә үҙенең 60 йыллығына Сталин Риббентропҡа яуап бирә: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Министр әфәнде, һеҙгә рәхмәтемде белдерәм. Германия һәм Советтар созының ҡан менән беркетелгән дуҫлығы оҙайлы һәм ҡаҡшамаҫ булыуына шик юҡ<a href="#cite_note-hitlerstalin-135">[128]</a><a href="#cite_note-krovyu-136">[129]</a><a href="#cite_note-138">[131]</a>. </div></blockquote> 1940 йылда Советтар Союзының бөтә экспортының 52 % Германияға йүнәлтелә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-1-139">[132]</a>. 1940 йылдың 1 авгусында Юғары Советы сессияһында Молотов, Советтар Союзынан төп ярҙамды Германия көнсығыштағы ышаныс тойғоһо рәүешендә ала, тип әйтә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-1-139">[132]</a>. Шуның менән бергә илдәр араһындағы мөнәсәбәттәр хәүеф-хәтәрһеҙ булмай. И. Хоффман 1940 йылдың ноябрендә Сталин Германияға Румыния, Югославия, Болгария, Греция, Венгрия һәм Финляндияға совет йоғонтоһо зонаһын киңәйтеү буйынса үҙенең талаптарын тапшыра, тип белдерә<a href="#cite_note-140">[133]</a>. Был талаптар Германия хөкүмәте арафынан сиктән тыш дошманлыҡ тойғоһо менән ҡабул ител һәм 1941 йылдың 22 июнендә Советтар Союзына һөжүм итеүҙең төп сәбәбе булып тора. Ҡайһы бер тарихсылар Сталинды шәхсән Советтар Союзының һуғыш әҙерлекһеҙ булыуында һәм айырыуса һуғыш башындағы бик ҙур юғалтыуҙарҙа ғәйепләйҙәр һәм Сталинға күп кенә сығанаҡтар 1941 йылдың 22 июнендә һуғыш башланасағын атайҙар, тип күрһәтәләр<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a><a href="#cite_note-141">[134]</a>. Шул уҡ ваҡытта сығанаҡтарҙа төрлө һөжүм итеү даталары һәм төрлө бомбаға тотоу нөктәләре күрһәтелә: үҙ ваҡытында разведка Германия 1941 йылдың апрелендә үк СССР-ға һөжүм итә, тип хәбәр итә. 1941 йылдың 16 июнендә В. Н. Меркулов Сталинға «Старшина» (ысын исеме Харро Шульце-Бойзен) исеме аҫтындағы Берлин резидентураһы агентынан алынған мәғлүмәтте еткерә: Мәскәүҙә немец авиацияһы яғынан, тәү сиратта, «Свирь-3» элект станцияһы һәм автомобиль һәм авиация запчастарын етештергән заводтар бомбаға тотоласаҡ. Шульце-Бойзендың документында шулай уҡ Альфред Розенбергүҙенең күмәк кеше алдындағы «Советтар Союзы» картанан юйырға саҡырҙы һәм ашығыс рәүештә СССР территорияһында буласаҡ рейхскомисариаттар менән идара итеү өсөн кадрҙар һайлай башланы тип яҙыла. Әммә 30 апрелдә үк «Старшина» исемле агенттан алдағы ай-ай ярым эсендә һөжүм көтөлә тигән хәбәр һәм яңы бомбаға тотоу нөктәләре исемлеге килгәнгәндән һуң, Сталин 17 июндә норматив булмаған лексикалы резолюция яҙа<a href="#cite_note-Топтыгин-142">[135]</a>. Бынан һуң Меркулов 1940 йылдың сентәбренән алып 1941 йылдың июненә тиклем немец ҡораллы көстәре ғәмәлдәре тураһында бөтә мәғлүмәттәр тупланған «Корсиканец һәм Старшина хәбәрҙәре календарына» ҡул ҡуйыуҙан баш тарта. Зоя Рыбкина был документты ҡыҫҡа резюме менән тамамлай (ул йыш ҡына Шульце-Бойзен авторлығында күрһәтелә): «СССР-ға ҡаршы ҡораллы сығышты әҙерләү буйынса Германияның бөтә хәрби ғәмәлдәре тулыһынса тамамланды, һәм һөжүмде теләһә ниндәй ваҡытта көтөп була»<a href="#cite_note-143">[136]</a><a href="#cite_note-144">[137]</a><a href="#cite_note-hrono.info-145">[138]</a><a href="#cite_note-146">[139]</a><a href="#cite_note-Топтыгин-142">[135]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Катындә_поляк_офицерҙарын_атып_үлтереү"><span id=".D0.9A.D0.B0.D1.82.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D3.99_.D0.BF.D0.BE.D0.BB.D1.8F.D0.BA_.D0.BE.D1.84.D0.B8.D1.86.D0.B5.D1.80.D2.99.D0.B0.D1.80.D1.8B.D0.BD_.D0.B0.D1.82.D1.8B.D0.BF_.D2.AF.D0.BB.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B5.D2.AF">Катындә поляк офицерҙарын атып үлтереү</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=16" title="Катындә поляк офицерҙарын атып үлтереү бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=16" title="Катындә поляк офицерҙарын атып үлтереү бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BF_%D2%AF%D0%BB%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B5%D2%AF%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Катынь атып үлтереүе (был бит юҡ)">Катынь атып үлтереүе</a> </div> 1940 йылдың яҙында СССР НКВД хеҙмәткәрҙәре тарафынан 21 857 поляк әсирҙәре атып үлтерелә<a href="#cite_note-memorial-147">[140]</a>. 2010 йылдың 26 ноябрендә Рәсәй Дәүләт Думаһы<a href="#cite_note-BBC-148">[141]</a> заявление «Катынь фажиғәһе һәм уның ҡорбандары тураһында» исемле белдереү ҡабул итә, унда Катынь атып үлтереүҙе Сталин һәм башҡа совет етәкселәренең тура күрһәтмәһе буйынса башҡарылған енәйәте тип таныла һәм мәрхәмәт күрһәтә<a href="#cite_note-149">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сталин_Бөйөк_Ватан_һуғышының_тәүге_көндәрендә"><span id=".D0.A1.D1.82.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BD_.D0.91.D3.A9.D0.B9.D3.A9.D0.BA_.D0.92.D0.B0.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D2.BB.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88.D1.8B.D0.BD.D1.8B.D2.A3_.D1.82.D3.99.D2.AF.D0.B3.D0.B5_.D0.BA.D3.A9.D0.BD.D0.B4.D3.99.D1.80.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D3.99">Сталин Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=17" title="Сталин Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=17" title="Сталин Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Шулай уҡ ҡарағыҙ: НКВД һәм НКГБ тотҡондарын атып үлтереү (1941) 22 июндең 5 сәғәт 45 минутында уҡ Сталин Кремлдәге үҙ кабинетында СССР сит ил наркомы В. М. Молотовты, эске эштәр наркомы Л. П. Берияны, оборона наркомы С. К. Тимошенконы, СССР Халыҡ комиссарҙары Советы Рәйесе урынбаҫары Л. З. Мехлисты һәм РККА Генераль штабы начальнигы Г. К. Жуковты ҡабул итә<a href="#cite_note-150">[143]</a>. Һуғыш башланғандың иртәгәһенә (23 июнь 1941) СССР Халыҡ комиссарҙары Советы һәм ВКП(б)Үҙәк комитетының берлектәге ҡарарына ярашлы [151] СССР Ҡораллы көстәренең Баш Ставкаһы ойошторола, уның составына Сталин инә, уның рәйесе итеп оборона министры Советтар Союзы Маршалы С. К. Тимошенко тәғәйенләнә. 24 июндә Сталин подписывает постановление ЦК ВКП(б) Үҙәк Комитетының СССР ХКС янында Эвакуация буйынса совет булдырыу тураһында ҡарарға ҡул ҡуя, уның буйынса СССР-ҙың көнбайыш өлөшөнән «халыҡты, учреждениеларҙы, хәрби һәм башҡа йөктәрҙе, предприятиелар ҡоролмалары һәм башҡа ҡиммәттәрҙе» эвакуациялау ойошторолорға тейеш була. 28 июндә Минск ҡалаһын фашистар яулап алғандан һуң Сталин прострацияға китә<a href="#cite_note-151">[144]</a><a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a><a href="#cite_note-152">[145]</a><a href="#cite_note-153">[146]</a><a href="#cite_note-154">[147]</a><a href="#cite_note-autogenerated20130630-4-155">[148]</a><a href="#cite_note-156">[149]</a><a href="#cite_note-157">[150]</a>. 29 июдә Сталин Кремлгә килмәгәнгә күрә, уға яҡын кешеләр бик ныҡ тулҡынланыу кисерә. 30 июндең икенсе яртыһында Политбюро буйынса уның коллегалары Кунцево баралар. Сталин килеп сыға — төҫө ҡасҡан, йонсоған — һәм киң билдәле һүҙҙәр әйтә: «Ленин беҙгә бөйөк империяны ҡалдырҙы, ә беҙ уны <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1128724">.mw-parser-output .ts-comment-commentedText{border-bottom:1px dotted;cursor:help}@media(hover:none){.mw-parser-output .ts-comment-commentedText:not(.rt-commentedText){border-bottom:0;cursor:auto}}</style>юҡҡа сығарҙыҡ»<a href="#cite_note-158">[151]</a>.. Уның янына килеүселәрҙең фекеренсә, Сталин, уны ҡулға алырға килгәндәр, тип уйлаған<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a><a href="#cite_note-kabinet-159">[152]</a>. Бында Дәүләт оборона комитеты (ГКО) ойоштороу буйынса ҡарар ителә. «Беҙ Сталин ил эштәрендә бер тәүлектән сак кына ашыу ваҡыт ҡатнашмағанын күрәбеҙ», — тип яҙа Р. А. Медведев<a href="#cite_note-kabinet-159">[152]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Хәрби_етәкселек">Хәрби етәкселек</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=18" title="Хәрби етәкселек бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=18" title="Хәрби етәкселек бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36,_Russland,_russischer_Gefallener,_Panzer_BT_7,.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg/250px-Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg" decoding="async" width="250" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg/375px-Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg/500px-Bundesarchiv_Bild_101I-020-1268-36%2C_Russland%2C_russischer_Gefallener%2C_Panzer_BT_7%2C.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="509" /></a><figcaption>Бөйөк Ватан һуғышы, 1941 йылдың июне</figcaption></figure> Һуғыш башында Сталин насар стратег булараҡ бик күп компетентһыҙ ҡарарҙар ҡабул итә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Мәҫәлән, доктор Саймон Сибег-Монтефиоре ошондай миҫал итеп 1941 йылдың сентябрендәге хәлде килтерә: бөтә генералдар үтенестәренә ҡарамаҫтан, ул Киев тирәһендәге биш армиянан торған хәрби төркөмдө нацистар «тоғона» төшөрөргә мөмкинлек бирә<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Шул уҡ ваҡытта Советтар Союзы Маршалы <a href="/wiki/%D0%96%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Жуков Георгий Константинович">Г. К. Жуков</a> фекеренсә, <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Сталинград алышы">Сталинград алышынан</a> башлап Сталин үҙен «…фронт операциялары һәм фронттар төркөмдәре операцияларын ойоштороу мәсьәләләре менән эш иткән һәм ҙур стратегик мәсьәләләрҙә лә ҙур оҫталыҡ менән етәкселек иткән» һәм шулай уҡ «стратегик хәлдә төп звеноны таба» алған кеше һымаҡ күрһәтә башланы. Дөйөм алғанда, Г. К. Жуков Сталинды «лайыҡлы Юғары Баш командующий» булараҡ баһалай. Бынан тыш, Г. К. Жуков Сталинға «операцияларҙы тәьмин итеүҙә, создании стратегик резервтар булдырыуҙа, хәрби техникаһын етештереүҙе ойоштороуҙа һәм ғөмүмән һуғыш алып барыу өсөн бөтә кәрәкле нәмәләрҙе булдырыуҙа» күренекле ойоштороусы булараҡ тейешле баһа биреү яҡлы<a href="#cite_note-160">[153]</a>. Бер үк ваҡытта Г. К. Жуков Сталинды илде оборонаға әҙерләүҙәге хаталары; фашистик Германияның һөжүм итеү хәүефен инҡар итеүе; Сталиндың күрһәтмәһенән тыш бер кем үҙаллы ҡарар сығара алмаған идара итеү системаһын булдырыуы; Оборона наркоматын тарҡатыуы; шикләнеүсәнлеге һәм хәрби кадрҙарға ышанмауы өсөн тәнҡитләй. Ул Сталиндың полководец һәләтлеген, бигерәк тә Бөйөк Ватан һуғышы башында, кире яҡтан баһалай: «…һуғыш башында Сталин оператив-тактик мәсьәләләрҙә бик насар төшөнә… Ул, фронттарҙағы хәлдәр деталдәрен белмәйенсә, булдыҡһыҙ күрһәтмәләр бирә, эре контрсараларҙы төплө планлаштырыу тураһында һүҙ ҙә йөрөтөп булмай…». Жуков Сталиндан айырмалы рәүештә еңеүҙә совет халҡының хеҙмәтен юғары баһалай: "һәм тик совет халҡының һәм уның Ҡораллы көстәренең үҙенең Ватанына бөйөк патриотик… беҙҙең партия етәкселеге аҫтында һуғыштың тәүге осоронда Сталин етәкселегенең хаталары һәм арҡаһында барлыҡҡа килгән ауыр хәлдән сығырға , ә һуңынан дошмандан инициативаны тартып алырға, һуғыш барышында үҙебеҙҙең файҙаға боролош эшләргә һәм уныбөтә донъя-тарихи әһәмиәтендәге иҫ киткес еңеү менән тамамларға мөмкинлек бирә… Хәрби ваҡиғалар тасуирламаларында операцияларҙы туранан-тура планлаштырған һәм ғәскәрҙәрҙең хәрби ғәмәлдәре менән етәкселек иткән хәрби начальниктар коллективы исемдәре юҡ тиерлек. Шәхес культы тупһыҙ рәүештә ысын геройҙарҙың исемдәрен тарихтан юйып ташлай, ә уларҙың коллектив хеҙмәте Сталин тарафынан хаяһыҙ үҙләштерелә<a href="#cite_note-161">[154]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Red_Army_purge_1941.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Red_Army_purge_1941.jpg/190px-Red_Army_purge_1941.jpg" decoding="async" width="190" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Red_Army_purge_1941.jpg/285px-Red_Army_purge_1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Red_Army_purge_1941.jpg/380px-Red_Army_purge_1941.jpg 2x" data-file-width="391" data-file-height="560" /></a><figcaption> 1942 йылдың 29 ғинуарындағы «СССР НКВД-һында иҫәптә торған ҡулға алынғандар» исемлегенең тәүге бите. И. Сталиндың резолюцияһы: «Расстрелять всех поименованных в записке. И. Ст.»</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Һуғыштың_тәүге_осоро">Һуғыштың тәүге осоро</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=19" title="Һуғыштың тәүге осоро бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=19" title="Һуғыштың тәүге осоро бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Һуғыш башланғандан һуң бер аҙнанан (30 июнь 1941) Сталинәле генә ойошторолған Дәүләт оборона комитеты (ГКО) рәйесе итеп тәғәйенләнә. 3 июлдә Сталин совет халҡына радио аша мөрәжәғәт итә, телмәрен ул: «Иптәштәр, граждандар, туғандар, беҙҙең армия һәм флоттың яугирҙары! Һеҙгә мөрәжәғәт итәм мин, дуҫтарым минең!»<a href="#cite_note-162">[155]</a> 1941 йылдың 10 июлендә Баш Командование Ставкаһы Юғары Командование Ставкаһы (СВК) тип үҙгәртелә, һәм Тимошенко урынына уның рәйесе итеп Сталин тәғәйенләнә. 1941 йылдың 19 июлендә Сталин Тимошенконы СССР оборона наркомы вазифаһында алыштыра<a href="#cite_note-163">[156]</a>. 1941 йылдың 8 авгусынан Сталин СССР Юғары Советы Президиумының Указына ярашлы СССР Ҡораллы көстәренең Юғары Баш командующийы итеп, ә Юғары Командование Ставкаһы Юғары Баш Командованиеһы Ставкаһы (СВГК) тип үҙгәртелә. 1941 йылдың 31 июлендә Сталин АҠШ президенты <a href="/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%A0%D1%83%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Франклин Рузвельт">Франклин Рузвельттың</a> шәхси вәкиле һәм иң яҡын кәңәшсеһе [[Гарри Гопкинс]ты ҡабул итә]<a href="#cite_note-164">[157]</a>. 16—20 декабрҙә Мәскәүҙә СталинБөйөк Британияның сит ил министры Э. Иден менән Германияға ҡаршы һуғышта СССР һәм Бөйөк Британия араһында килешеү төҙөү мәсьәләһе һәм һуғыштан һуңғы хеҙмәттәшлек буйынса һөйләшеүҙәр алып бара. 1941 йылдың 16 авгусында Сталин Юғары Баш Командованиеһы Ставкаһы ның 270-се бойороғона ҡул ҡуя, унда яҙыла: «Алыш ваҡытында үҙҙәренән айырыу билдәләрен тартып алған һәм тылға ҡасҡан йәки дошманға пленға бирелгән командирҙарҙы һәм политработниктарҙы үтә уҫал дезертирҙар тип һанарға һәм үҙ Ватанына хыянат иткән һәм хәрби анты боҙған дезертиҙар булараҡ уларҙың ғаиләләрен ҡулға алырға» (см.: <a href="https://ba.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%A1%D0%92%D0%93%D0%9A_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_16.08.1941_%E2%84%96_270" class="extiw" title="s:Приказ СВГК СССР от 16.08.1941 № 270">Приказ № 270</a>). <div class="infobox sisterproject noprint wikisource-box" style="width: auto;" id="wikisource-box"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description" title="Викикитапхана логотибы"><img alt="Викикитапхана логотибы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/20px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a><figcaption>Викикитапхана логотибы</figcaption></figure> Ошо темаға <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="Викикитапхана">Викикитапханала</a> текстар бар <a href="https://wikisource.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%98._%D0%92._%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%BC_%D0%B7%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8_6_%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1941_%D0%B3." class="extiw" title="oldwikisource:Доклад Сталина И. В. на торжественном заседании 6 ноября 1941 г.">1941 йылдың 6 ноябрендәге тантаналы ултырышта И. В. Сталиндың доклады</a> </div> Мәскәү өсөн алышта, Мәскәү хәрби хәлдә тип иғлан ителгәндән һуң, Сталин баш ҡалала ҡала<a href="#cite_note-165">[158]</a>, 1941 йылдың 6 ноябрендә ул метроның «Маяковская» станцияһында үткәрелгән ултырышта сығыш яһай, ул Октябрь революцияһының 24-се йыллығына арнала. Үҙенең телмәрендә Сталин Ҡыҙыл Армия өсөн уңышһыҙ һуғыш башын, мәҫәлән, «танкылар һәм өлөшләтә авиация етеүмәүе» менән аңлата<a href="#cite_note-Stalin_1941-11-06-166">[159]</a>. Иртәгәһенә, 1941 гйылдың 7 ноябрендә, Сталин ҡушыуы буйынса Ҡыҙыл майҙанда традицион хәрби парад үткәрелә. <div class="infobox sisterproject noprint wikisource-box" style="width: auto;" id="wikisource-box"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description" title="Викикитапхана логотибы"><img alt="Викикитапхана логотибы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/20px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a><figcaption>Викикитапхана логотибы</figcaption></figure> Ошо темаға <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="Викикитапхана">Викикитапханала</a> текстар бар <a href="https://wikisource.org/wiki/%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%98.%D0%92.%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B5_7_%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1941_%D0%B3." class="extiw" title="oldwikisource:Выступление И.В.Сталина на параде 7 ноября 1941 г."> И. В. Сталиндың 1941 йылдың 7 ноябрендәге парадта сығышы</a> </div> 1942 йылдың 30 майында Сталин Дәүләт оборона комитеты ҡарамағындағы Үҙәк партизан хәрәкәте штабын ойоштороу буйынса ҡарарға ҡул ҡуя. 1942 йылдың 5 сентябрендә «Партизан хәрәкәте бурыстары тураһында» тигән бойороҡ сығара, ул баҫҡынсылар тылында артабанғы көрәш ойоштороуҙа төп документ булып тора<a href="#cite_note-167">[160]</a>. 1942 йылдың 28 июлендә Сталин оборона наркомы сифатында 227-се бойороҡҡа ҡул ҡуя, әлеге бойороҡ Ҡыҙыл Армияла тәртипте ҡатыландырыуға йүнәлтелә, етәкселектең бойороғонан тыш ғәскәрҙәрҙең сигенеүен тыя, фронттар составына штраф батальондары һәм армиялар составына штраф роталары индерә, ә шулай уҡ армиялар составына тотҡарлыҡ итеүсе отрядтары. Заградотрядтарҙы Сталин уйлап тапмаған; бындай ысулдарҙы большевиктар Граждандар һуғышында ҡулланалар. Тикшеренеүселәр В. Краснов һәм В. Дайнес, Сталиндың 227-се бойороғо Троцкийҙың Көньяҡ фронты буйынса 1918 йылдың 24 ноябрендәге 65-се бойороғон ҡабатлаай, тип раҫлайҙар. 65-се бойороҡ әлегә тиклем үҙенең аяуһыҙлығы менән хайран ҡалдыра; ул дезертирҙарҙы ғына түгел, ә уларҙы йәшереүселәрҙе атып үлтереүҙе һәм өйҙәрен яндырыуҙы талап итә. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Бөйөк_Ватан_һуғышында_боролош">Бөйөк Ватан һуғышында боролош</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=20" title="Бөйөк Ватан һуғышында боролош бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=20" title="Бөйөк Ватан һуғышында боролош бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Сталинград алышында башланған боролош 1943 йылдың ҡышындағы һөжүм барышында дауам итә. Курск алышында Бөйөк Ватан һуышында ғына түгел, бөтә Икенсе донъя һуғышында боролош тамална. 1943 йылдың 11 февралендә Сталин Дәүләт оборона комитетының атом бомбаһын булдырыу буйынса эштәрҙе башлау тураһындағы ҡарарға ҡул ҡуя. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Teheran_conference-1943.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Teheran_conference-1943.jpg/250px-Teheran_conference-1943.jpg" decoding="async" width="250" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Teheran_conference-1943.jpg/375px-Teheran_conference-1943.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Teheran_conference-1943.jpg/500px-Teheran_conference-1943.jpg 2x" data-file-width="5680" data-file-height="4544" /></a><figcaption>Сталин, <a href="/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%94%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE_%D0%A0%D1%83%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%82" class="mw-redirect" title="Франклин Делано Рузвельт">Ф. Д. Рузвельт</a> һәм <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%A7%D0%B5%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D1%8C" title="Уинстон Черчилль">У. Черчилль</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тегеран конференцияһы (был бит юҡ)">Тегеран конференцияһында</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Һуғыштың_тамамланыуы">Һуғыштың тамамланыуы</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=21" title="Һуғыштың тамамланыуы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=21" title="Һуғыштың тамамланыуы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> 1945 йылдың 4 — 11 февраляендә Сталин участвует союздаш державаларҙың Ялта конференцияһында ҡатнаша, унда һуғыштан һуңғы донъя ҡоролошо тураһында һүҙ бара. Черчилль, киләсәккә сәйәси фекерҙәрҙе күҙ уңында тотоп, Рузвельтты Ҡыҙыл Армияһынан алдараҡ Берлин, Прага һәм Вена кеүек мөһим ҡалаларҙы үҙ көстәре менән яуларға кәрәк тип, ә шулай уҡ демаркацион линияһын Көнсығышҡа табан алыҫыраҡ этергә өндәй. Ҡайһы бер сәйәси эшмәкәрҙәрҙән башҡа, ошо уҡ фекерҙә британ фельдмаршалдары А. Ф. Брук һәм Б. Л. Монтгомери ныҡыйҙар. Әммә союздаш көстәренең баш командующийы генерал Д. Д. Эйзенхауэр һәм башҡа хәрбиҙәр, хәрби-стратегик һәм тактик фекерҙәрҙән сығып, быға ҡаршы сығалар<a href="#cite_note-168">[161]</a><a href="#cite_note-169">[162]</a>. Һөҙөмтәлә 1945 йылдың яҙына ҡарата Берләштерелгән штаб начальниктары штабында АҠШ һәм Бөйөк Британия союздаш көстәренең артабанғы планы буйынса яңғырауыҡлы ҡапма-ҡаршылыҡтар булып үтә<a href="#cite_note-Ambrose—1967——53—55-170">[163]</a>. 1945 йылдың 27 мартында пресс-конференцияла репотерҙарҙың береһе Эйзанхауэрҙан: «Нисек һеҙ уйлайһығыҙ, кем беренсе булып Берлинға инә: урыҫтармы әллә беҙме?» — тип һорағас, Эйзенхауэр, ниндәй булһа ла прогноздарҙан баш тартһа ла, шулай ҙа, «Берлин уларҙан — 33 миль һәм 250 миль беҙҙән алыҫлыҡта ята», һәм «Ҡыҙыл Армияға немец ғәскәрҙәренең төп көстәре ҡаршы тороуына ҡарамаҫтан, уны бик ҡыҫҡа уҙыш көтә», — тип әйтә. Ошо уҡ ваҡытта американ бригада генералы О. Брэдли, союздаш ғәскәрҙәре Берлинды штурмлау осрағында, 100 мең кеше юғалтасаҡ, тип фаразлай<a href="#cite_note-Ambrose—1967——88—89-171">[164]</a>. Дж. Боффа, генерал Эйзенхауэр пландарына айырмалы рәүештә, «Черчилль һәм британ генералдары нисек кенә булһа ла урыҫтарҙан алда Берлинға барып етергә ынтылдылар» тип билдәләй: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Апрель башында [1945 йылдың], шулай итеп, Сталин ҡулында ике бер-береһен инҡар иткән документ барлыҡҡа килә: Эйзенхауэрҙың хаты һәм совет разведкаһының Монтгомери ғәскәрҙәре Берлинға һөжүм әҙерләүе тураһындағы белдермәһе. Сталин Эйзенхауэрҙың лояллеген бик юғары баһалай, әммә шулай ҙа мәкерлеккә барырға була. Американ генералына биргән яуапта ул уның пландарын хуплай һәм бер үк ваҡытта, Берлин «үҙенең элекке стратегик әһәмиәтен юғалтты» һәм ошоноң менән бәйле совет ғәскәрҙәре ҡаланы яулау өсөн икенсе дәржәләге көстәр төркөмөн ебәрәсәге тураһында белдерә. Ысынында ул әле генә Германияның баш ҡалаһына был һуғыштағы аҙаҡҡы эре һөжүмде үткәреү буйынса директиваға ҡул ҡуя. Совет кешеләре өсөн Берлинды алыу еңеүҙең тейешле нөктәһе булырға тейеш була. Эш абруйҙа ғына түгел. Берлиндың уларҙың ҡулында булыуы, СССРГермания яҙмышын хәл иткәндә башҡаларҙы үҙенең фекеренә ҡолаҡ һалырға мәжбүр итеүҙең гарантияһы була ала ине<a href="#cite_note-172">[165]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Attlee,_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg/250px-Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg" decoding="async" width="250" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg/375px-Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg/500px-Attlee%2C_Truman_and_Stalin_at_Potsdam.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1993" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%82%D1%81%D0%B4%D0%B0%D0%BC_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Потсдам конференцияһы">Потсдам конференцияһы</a></figcaption></figure> </div></blockquote> <div class="infobox sisterproject noprint wikisource-box" style="width: auto;" id="wikisource-box"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description" title="Викикитапхана логотибы"><img alt="Викикитапхана логотибы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/20px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a><figcaption>Викикитапхана логотибы</figcaption></figure> Ошо темаға <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="Викикитапхана">Викикитапханала</a> текстар бар <a href="https://wikisource.org/wiki/%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%98._%D0%92._%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BF%D0%BE_%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%83_%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9E%D1%82%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D1%8B_9_%D0%BC%D0%B0%D1%8F_1945_%D0%B3." class="extiw" title="oldwikisource:Выступление И. В. Сталина по поводу окончания Великой Отечественной войны 9 мая 1945 г.">Выступление И. В. Сталина 9 мая 1945 г.</a> </div> Тикшеренеүсе Кынин Г. П. шулай уҡ, Сталин инглиз-американ союздаштарының пландары тураһында белеп, юрый, совет ғәскәрҙәренең төп һөжүме «майҙың икенсе яртыһына тәғәйенләнгән» тип яңылыш мәғлүмәт бирә (ысынында һөжүм, 2-се Белорус фронты әҙерләнеп өлгөрмәүгә ҡарамаҫтан, 16 апрелдә башлана. 1945 йылдың 1 апрелендәге үҙенең Рузвельтҡа яған хатында Черчиль асыҡтан-асыҡ: «…сәйәси яҡтан беҙгә Германияла беҙгә мөмкин тиклем көнсығышҡараҡ барыр кәрәк, һәм, ошо осраҡта, Берлин беҙгә яҡыныраҡ булһа, беҙ уны шис шикһеҙ яуларға тейешбеҙ», — тип яҙа. Генерал Эйзенхауэр Черчилдең хәүефләнеүенә: «Әлбиттә, ниндәйҙер бер мәлдә ҡаршылашыу бөтә фронт буйынса ҡапыл юҡҡа сығарылһа, беҙ алға ынтыласаҡбыҙ, һәм Любек һәм Берлин беҙҙең мөһим маҡсаттар иҫәбендә буласаҡтар», — тип яуап бирә. Ҡыҙыл Армия 1945 йылдың 16 апрелендә Берлин операцияһын башлағас, Черчилль инглиз-американ ғәскәрҙәре ул мәлдә бер нисек тә берлинға барып етә алмауын аңлап, Любекты яулауға уй-фекерен туплай. 1945 йылдың 12 апрелендә Ф. Д. Рузвельт вафат булғандан һәм шундуҡ АҠШ президенты вазифаһына Трумэн тәғәйенләнгәндән һуң Гитлерға ҡаршы коалиция эсендә АҠШ сәйәсәте үҙгәрә. Трумэн, Сталиндан алыҫлашып, күп кенә мөһим хәрби һәм сәйәси мәсьәләләр буйынса уға ҡаршы сығыш яһай башлай. Шундай уҡ курсты Черчилль, дә ала һәм, шулай итеп, Ҙур тройка эсендәге көстәр ҡуйылышын үҙгәртә. Үҙ сиратында Сталин сәйәси көрсөктән сығыу өсөн ниндәй булһа ла көйләү юлдарын эҙләргә маташмай<a href="#cite_note-Иванов—2005——418—419-173">[166]</a>. Лондон университеты профессоры Орландо Файджес Discovery Civilisation телеканалы эфирында совет халҡының Бөйөк Ватан һуғышындағы еңеүендә, 1941 йылға ҡарата совет дәүләте һуғышҡа әҙер булмауын иҫәпкә алып, Сталиндың ҡаҙаныштарын инҡар итә<a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a><a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Халыҡтарҙы_депортациядау">Халыҡтарҙы депортациядау</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=22" title="Халыҡтарҙы депортациядау бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=22" title="Халыҡтарҙы депортациядау бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Төп мәҡәлә: СССР-ҙа халыҡтарҙы депортациялау Тотошлай депортациялауға бик күп халыҡтар дусар ителә, улар араһында: корейҙар, немецтар, финдар, фин-ингерманландтар,ҡарасәйҙәр, ҡалмыҡтар, чечендар. Ингуштар, балҡарҙар, ҡырым татарҙары һәм төрөк-месхетиндар. Шулар араһынан ете халыҡ — немецтар, ҡарасәйҙәр, ҡалмыҡтар, ингуштар, чечндар, балҡарҙар һәм ҡырым татарҙары үҙҙәренең милли автономияларынан баш ҡаҡтылар. СССР-ҙа депортациялауға совет граждандарының тағы ла бик күп этник, этникүконфессиональ һәм социаль категориялары дусар була: казактар, төрлө милләтле кулактар, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Поляктар">поляктар</a>, <a href="/wiki/%D3%98%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Әзербайжандар">әзербайжандар</a>, <a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B4%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Курдтар">курдтар</a>, <a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D1%82%D0%B0%D0%B9%D2%99%D0%B0%D1%80" title="Ҡытайҙар">ҡытайҙар</a>, <a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Урыҫтар">урыҫтар</a>, ирандар, <a href="/wiki/%D0%99%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D1%82%D3%99%D1%80" title="Йәһүдтәр">йәһүдтәр</a>, <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Украиндар">украиндар</a>, молдавандар, литвалар, латыштар, эстондар, гректар, болгарҙар, <a href="/wiki/%D3%98%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BD%D0%B4%D3%99%D1%80" title="Әрмәндәр">әрмәндәр</a>, ҡабарҙалар, <a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA%D1%82%D3%99%D1%80" title="Төрөктәр">төрөктәр</a>, тажиктар һәм башҡалар<a href="#cite_note-175">[168]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һуғыштан_һуңғы_йылдар">Һуғыштан һуңғы йылдар</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=23" title="Һуғыштан һуңғы йылдар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=23" title="Һуғыштан һуңғы йылдар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> 1943 йылдың 25 ноябрендә Сталин СССР сит ил эштәре наркомы В. М. Молотов һәм Дәүләт оборона комитеты ағзаһы, СССР Халыҡ комиссарҙары Советы Рәйесе урынбаҫары К. Е. Ворошилов оҙатыуында Сталинград һәм Баҡыға китә. Унан самолетта (тәүге һәм аҙаҡҡы тапҡыр) Таһранға оса (Иран). 1943 йылдың 28 ноябренән 1 декабренә тиклем Сталин Таһран конференцияһында ——СССР, АҠШ һәм Бөйөк Британия илдәре лидерҙарының Икенсе донъя һуғышы йылдарындағы тәүге «Ҙур тройка» конференцияһында ҡатнаша. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Социаль-иҡтисади_сәйәсәт._Хәрби-сәнәғәт_комплексы_үҫеше"><span id=".D0.A1.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB.D1.8C-.D0.B8.D2.A1.D1.82.D0.B8.D1.81.D0.B0.D0.B4.D0.B8_.D1.81.D3.99.D0.B9.D3.99.D1.81.D3.99.D1.82._.D0.A5.D3.99.D1.80.D0.B1.D0.B8-.D1.81.D3.99.D0.BD.D3.99.D2.93.D3.99.D1.82_.D0.BA.D0.BE.D0.BC.D0.BF.D0.BB.D0.B5.D0.BA.D1.81.D1.8B_.D2.AF.D2.AB.D0.B5.D1.88.D0.B5">Социаль-иҡтисади сәйәсәт. Хәрби-сәнәғәт комплексы үҫеше</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=24" title="Социаль-иҡтисади сәйәсәт. Хәрби-сәнәғәт комплексы үҫеше бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=24" title="Социаль-иҡтисади сәйәсәт. Хәрби-сәнәғәт комплексы үҫеше бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Төп мәҡәләләр: СССР-ҙа аслыҡ (1946—1947), СССР-ҙа 1947 йылғы аҡса реформаһы, Сталиндың тәбиғәтте үҙгәртеү планы, Бөйөк коммунизм төҙөлөштәре һәм Совет атом бомбаһын булдырыу <a href="/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Бөйөк Ватан һуғышы">Бөйөк Ватан һуғышы</a> тамамланғандан һуң илдә эшселәр ҡулдары, мал һәм техника дефициты күҙәтелә. Властар ауыл хужалығына капитал һалымды күтәрергә<a href="#cite_note-176">[169]</a>, ауылда механизациялау һәм электрлаштырыу эштәрен киңәйтергә мәжбүр булалар[174]. Ошоға ҡарамаҫтан, ҡоролоҡ<a href="#cite_note-177">[170]</a>, властар сәйәсәте (сит илгә иген экспорты, продразверстка планын нисек кенә булһа ла үтәү) арҡаһында<a href="#cite_note-178">[171]</a>, дөйөм хәрби бөлгөнгөлөгө һәм ауыл хужалығының көсһөҙлөгө арҡаһында аслыҡ барлыҡҡа килә, уның иң юғары нөктәһе 1946—1947 йылдарға тура килә<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Аслыҡ һөҙөмтәһендә, төрлө баһалар буйынса, 200 мең тирәһе кешенән 1, 5 миллион кеше һәләк була. Бер нисә миллион кеше дистрофияға һәм башҡа бик ауыр сирҙәргә дусар ителә<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Аслыҡ айырыуса ныҡ балаларҙы ҡыра. 1947 йылда Түбәнге Волга буйында сабыйҙар араһындағы үлем кимәле 1946 йыл менән сағыштырғанда 1,8 тапҡырға күберәк. <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4" class="mw-redirect" title="Сталинград">Сталинградта</a> 1947 йылда үлгәндәр араһында балаларҙың һаны 41 % тәшкил итә. Көнбайыш Себерҙә һәләк булғандарҙың яртыһы тиерлек 16 йәшкә тиклемге балалар була. Аслыҡ бигерәк тә ауыл ерендә халыҡты һәм социаль яҡтан яҡланмаған халыҡ ҡатламдары (күп балалы ғаиләләр, яңғыҙаҡ әсәләр, бик ҡартайған кешеләр) ҡыра<a href="#cite_note-180">[173]</a>. Ошо осорҙа Сталин үҙенең етәкселек методтарына тоғролоғон күрһәтә — ашығыс рәүештә бик ҡаты закондар ҡабул ителә, мәҫәлән, 1947 йылдың 4 июнендәге уғрылыҡ менән көрәш тураһындағы указ, сөнки улар буйынса лагерҙарға 25 йылға тиклемге оҙайлы сроктар ҡаралған. 1947—1952 йылдарҙа уғрылыҡ өсөн 2 миллиондан ашыу кеше хөкөм ителә<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mao,_Bulganin,_Stalin,_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg/250px-Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg" decoding="async" width="250" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg/375px-Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg/500px-Mao%2C_Bulganin%2C_Stalin%2C_Ulbricht_Tsedenbal.jpeg 2x" data-file-width="1663" data-file-height="1092" /></a><figcaption>Сталин <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BE_%D0%A6%D0%B7%D1%8D%D0%B4%D1%83%D0%BD" title="Мао Цзэдун">Мао Цзэдун</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Булганин Николай Александрович">Булганин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%82_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D0%B5%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ульбрихт Вальтер (был бит юҡ)">Ульбрихт</a> һәм <a href="/wiki/%D0%AE%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A6%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%BB" title="Юмжагийн Цэдэнбал">Цэдэнбал</a> менән президиумда, 21 декабрь 1949</figcaption></figure> 1946 йылдың йәйендә паек һәм коммерция хаҡтары араһында байтаҡ ҡына айырма күҙәтелә, уның ниҫбәте 1:8 тәшкил итә. 1946 йылдың көҙөндә карточка системаһын бөтөрөүгә әҙерлек сиктәрендә паек һәм коммерция хаҡтарын яҡынайтыу буйынса ҡарар ҡабул ителә. Осенью 1946 йылдың көҙөндә паек хаҡтары 3 тапҡырға арттырыла, ә икмәк хаҡы хатта 3,8 тапҡырға арта. Коммерция хаҡтары ныҡ түбәнәймәй һәм 30-40 % тәшкил итә. Һөҙөмтәлә паек һәм коммерция хаҡтарының ниҫбәте 1:2,5 тәшкил итә. Эш хаҡын түләмәү (ике айға тиклем) шулай уҡ граждандарҙың йәйәш кимәленә бик ҙур йоғонто яһай. Ҡайһы бер осраҡтарҙа түбән хаҡ алыусы хеҙмәткәрҙәр эш хаҡын биргәндән һуң предприятиеға бурыслы булып ҡалалар (мәҫәлән, Урта Урал баҡыр заводында (Ревда ҡалаһы) ай һайын яҡынса 70 кешенең ошондай бурысы була<a href="#cite_note-181">[lower-alpha 8]</a>)<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a>. 1947 йылдың 14 декабрендә Сталин СССР Министрҙар Советының һәм ВКП(б) Үҙәк комитетының «Аҡса реформаһын үткәреү һәм аҙыҡ-түлек һәм сәнәғәт тауарҙарына карточкаларҙы бөтөрөү тураһында» 4004-се Ҡарарына ҡул ҡуя<a href="#cite_note-183">[175]</a>, был ҡарарҙа шулай уҡ берҙәм хаҡтарҙың яңы кимәле билдәләнә. Аҡса реформаһы деноминация (валютаны тотороҡландырыу һәм иҫәпләшеүҙәрҙе ябайлаштырыу маҡсатында аҡсаның үҙендә күрһәтелгән хаҡын үҙгәртеү) рәүешендә үткәрелә. Ул конфискацияға нигеҙләнә (1944—1948 йылдарҙа Европа илдәренә оҡшаш аҡса реформалары үткәрелә<a href="#cite_note-184">[176]</a>) һәм аҡса әйләнешендә һуғыш һөҙөмтәләрен юҡҡа сығара. Артабан 1948—1954 йылдарҙа күмәк ҡулланыу тауарҙарына йыл һайын ваҡлап һатыу хаҡтары тәбүнәйтелә<a href="#cite_note-:3-185">[177]</a><a href="#cite_note-186">[178]</a>. 1948 йылда реаль эш хаҡтары уртаса һуғышҡа тиклемге кимәлдән 20 % -ҡа түбәренәк булһа, 1952 йылда улар һуғышҡа тиклемге кимәлдән 25 %-ҡа арта һәм 1928 йылғы кимәленә сыға<a href="#cite_note-187">[179]</a>. Айырыуса һиҙелерлек хаҡтар сәнәғәт тауарына төшөрөлә (патефондар, велосипедтар һәм башҡа тауарҙар), аҙыҡ-түлек тауарҙарына хаҡтар ул тиклем һиҙелерлек булмай<a href="#cite_note-:2-188">[180]</a>. Ошо уҡ ваҡытта эш хаҡтары күпкә яйыраҡ темп менән үҫә һәм хеҙмәткәрҙәрҙә ризаһыҙлыҡ тыуҙыра. Табыш өлөшөн юғалтҡанбюджетты тотороҡландырыу маҡсатында күп кенә учреждениеларҙаштаттарҙы ҡыҫҡартыуға баралар<a href="#cite_note-189">[181]</a>. 1947—1948 йылдарҙа республика һәм урындағы буйһоноу предприятиеларында хеҙмәткәрҙәр штаттары ныҡ ҡына ҡыҫҡартыла. Дәүләт аҡсаһын исраф итмәү өсөн әлеге кадрҙар сәйәсәте административ һәм ярҙамсы персоналы иҫәбенә башҡарыла, һәм бер аҙ етәксеелк вазифаларын ҡыҫҡартыу иҫәбенә. Ул өҫтөмө рәүештә сәнәғәттәге кадрҙар проблемаһын хәл итеүгә булышылыҡ итә: унда һаман эшсе ҡулдары етешмәй. 1948 йылда хөкүмәт шулай уҡ коммуналь-көнкүреш, почта, бәйләнеш, транспорт уңайлыҡтарын хеҙмәтләндереү, балаларҙы балалар баҡсаларында тәрбиәләү өсөн тарифтарҙы арттырыу буйынса бер нисә ҡарар ҡабул итә. Ошоноң иҫәбенә ҡала халҡының хеҙмәтләндереүгә тотонлған сығымдары 40-60 %-ҡа арта. 1948 йылда хөкүмәт үткәргән «экономия» сәйәсәте халыҡтың хеҙмәт килем-төшөмө бик ныҡ кәмей (премиялар бик ныҡ ҡыҫҡартыла(25-50 %), өлөшләтә стипендиялар, пенсиялар кәметелә, эшләп сығарыу күләме арттырыла һәм эш күләменән түләнә торған хеҙмәткә хаҡтар түбәнәйтелә<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a>. 1948 йылдың ғинуарынан номенклатура хеҙмәткәрҙәренең айлыҡ эш хаҡы байтаҡ күтәрелә 3 окладҡа тиклем айына «ваҡытлыса аҡсалата тәьмин итеү» түләнә башлай, уларҙан һалымдар һәм взностар алынмай. Был тәртип номенклатура өсөн 1956 йылға тиклем ғәмәлдә була<a href="#cite_note-190">[182]</a>. 1948 йылғы хаҡтарҙы төшөрөү ысынында халыҡтың йәшәү кимәлен яҡшыртмай, сөнки хаҡтар тик ҡиммәтле сәнәғәт тауарҙарына, араҡыға һәм һәм башҡа спиртлы эсемлектәргә ҡағыла. 1946—47 йылдарҙағы бөтә социаль-иҡтисади комплексы башлыса дәүләт пробемаларын хәл итеүгә йүнәлтелә. Последующее наиболее масштабное снижение цен в 1950 йылда үткәрелгән масштаблы хаҡтарҙы төшөрөү халыҡтың һатып алыу һәләтлеген күпкә арттыра һәм граждандарҙың йәшәйеш кимәлен бер аҙ арттыра. 1947 йылғы кимәл менән сағыштырмаса аҙыҡ-түлектең минималь йыйымы ике тапҡырға кәмей. Шуға ҡарамаҫтан ваҡлап һатыу тауарҙарына хаҡтар 1950-се йылдар башында ла 1940 йылғы кимәленән 38 %-ҡа артығыраҡ була. «Ирекле-мәжбүри» зайымдар халыҡтан йылына уртаса бер эш ҡаҡын тәшкил итә һәм ысынында 1940-1950-се йылдарҙа өҫтәмә һалым булып тора һәм граждандарҙың йәшәйеш кимәленә хаҡтар төшөрөү эффектын 60 %-ҡа кәметәләр. Ул заманда киң таралған «таҙа зыян» тезисы популистик алым ғына булып ҡала, сөнки хөкүмәт аҡса реформаһынан һәм, дөйөм алғанда, ул ваҡыттағы социаль-иҡтисади сәйәсәтенән бик ҙур табыш ала. 1940-сы йылдарҙың аҙағы — 1950-се йылдар башындағы иҡтисади модель режим терәгенең (производство алдынғылары, бюрократия, ғилми һәм ижади интеллигенция) йәшәйеш кимәлен күтәреүгә йүнәлтелә. Лишь смена политической конъюнктуры в середине 1950-се йылдарҙың икенсе яртыһында сәйәси конъюктураның алмашыныуы илдең социаль-иҡтисади курсын үҙгәртеүгә булышлыҡ итә һәм бөтә халыҡтың матди хәлен яҡшыртыуға алып килә<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a>. Тарихсы О. Хлевнюк фекеренсә, 1947 йылғы аҡса реформаһы — Сталин системаһы көҙгөһө. Һуғыштан һуңғы иҡтисади көрсөктө халыҡтың йыйылған аҡса иҫәбенә еңеп сығыу юлы һайлана. Башта реформа 1946 йылға планлаштырыла, әммә массауи аслыҡ башланыуы менән бәйле уны тағы бер йылға күсерәләр. Социализмдың өҫтөнлөктәрен күрһәтеү өсөн карточкаларҙы бөтөрөү ҡыҫҡа сроктарҙа үткәрелергә тейеш була. Ябай граждандарҙа реформаның популяр булмауын иҫәпкә алып, властар бик ҙур мәғлүмәти кампания ойошторалар һәм халыҡҡа, реформа спекулянттарға һәм хәлле граждандарға ҡаршы үткәрелә, тип еткерелә, шулай уҡ капиталистик илдерендә эшселәрҙең ауыр хәле тураһында телгә алырға онотмайҙар. Сталин формулировкалар өҫтөндә үҙе эшләй. Белдереүҙәргә ҡарамаҫтан, аҡса реформаһынан башлыса крәҫтиәндәр ыҙа сигә, ә күләгә иҡтисады эшҡыуарҙары һәм коррупцияға бирелгән чиновниктар ҙур зыян күрмәйҙәр. Карточкаларҙы бөтөрөү һәм дефицит тауарҙарҙың ирекле һатыуы бер нисек тә һатып алыу һәләтенең кәмеүен (яҡынса 8 тапҡырға) йомшарта алмай. Махсус тәьминат саралары тик эре ҡалаларға (башлыса <a href="/wiki/%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF" title="Мәскәү">Мәскәү</a> һәм <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4" class="mw-redirect" title="Ленинград">Ленинград</a>) ҡағыла. Башҡалаларҙан башҡа карточкаларҙы бөтөрөү тәьминәттең өҙөклөктәренә килтерә<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Партия, совет һәм хужалыҡ етәкселеге өсөн ябыҡ аҙыҡ тәьминәте карточка системаһы бөтөрөлгәндән һуң да ғәмәлдә булып ҡала<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a>. Аҡса реформаһы яуаплы совет хеҙмәткәрҙәре араһында СССР-ҙағы коррупцияның ҙур ҡатламын аса<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Партия, совет органдары хеҙмәткәрҙәре, ә шулай уҡреспублика һәм өлкә идаралыҡтарының Дәүләт хәүефһеҙлеге министрлығы һәм Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәрҙәре үҙ байлығын төрлө законға ҡаршы ысулдар менән йәшерәләр. Ябай совет граждандарынан айырмалы рәүештә улар араһынан бик һирәктәр тейешле яза ала<a href="#cite_note-191">[183]</a><a href="#cite_note-:1-192">[184]</a><a href="#cite_note-:2-188">[180]</a>. Аҡса реформаһы менән «күләгә иҡтисады» эшҡыуарҙары ла файҙаланып өлгөрә һәм хатта үҙ байлыҡтарын күҙгә күренерлек рәүештә арттыралар<a href="#cite_note-193">[185]</a>. Күпселек иҡтисади күрһәткестәр буйынса Һуғышҡа тиклемге кимәлгә СССР 1948 йылда уҡ сыға, бынан һуң тулайым эске продукт (ВВП) бик йылдам үҫешен дауам итә. 1940-сы йылдар аҙағында — 1950-се йылдарҙа совет иҡтисады башлыса интенсив юл буйынса үҫешә. Күпселегендә был үҙәкләштергән иҡтисади моделдең нығып еткән үҙенсәлеге, уның хеҙмәт етештереүсәнлеген күтәреү һәм үҙҡиммәттен кәметеү менән сикләнә<a href="#cite_note-Ханин-194">[186]</a>. 1939 йылдан 1956 йылға тиклем уникаль хеҙмәт етештереүсәнлеген күтәреү ысулы ғәмәлдә була<a href="#cite_note-195">[187]</a>. 1948 йылдың 20 октябрендә СССР Министрҙар Советының һәм ВКП(б)Үҙәк Комитетының «СССР-ҙың Европа өлөшөндә юғары тотороҡло уңыш тәьмин итеү өсөн баҫыу һаҡлағыс урман, үлән сәсеү системаһы, быуа һәм һыу ятҡылыҡтары төҙөү планы тураһында» исемле 3960-сы ҡарар ҡабул ителә<a href="#cite_note-196">[188]</a>, ул тарихҡа «Сталин тәбиғәтте үҙгәртеү планы» булараҡ инә. Сәнәғәт электр станцияларын һәм каналдарҙы төҙөү был ғәйәт ҙур пландың бер өлөшө булып тора, улар «Бөйөк коммунизм төҙөлөштәре» исеме аңтында билдәлелек ала. Сталин вафат булған йылда ауыл хужалығы хеҙмәткәренең уртаса тәүлек диетаһы калорийлығы 1928 йыл кимәленән 17 % түбәнерәк була<a href="#cite_note-197">[189]</a>. Үҙәк статистика идаралығы мәғлүмәттәре буйынса (ЦСУ) революцияға тиклемге туҡланыу кимәле көнөнә тура килгән калорийлыҡ һаны буйынса тик 50-се йылдар аҙағында — начале 60-сы йылдар аҙағында еткерелә<a href="#cite_note-autogenerated20130427-4-198">[190]</a>. 1954 йылда бер кеше йәненә 74 % аҡһым, 58 % май, 50 % А витамины, 61 % С витамины тура килә<a href="#cite_note-:3-185">[177]</a>. Сталин осоронда хатта яҡшы тип һаналған йылдарҙа совет гражданының туҡланыуы бик ярлы булып ҡала һәм башлыса икмәк-картуфтан тора. Халыҡтың күпселеге насар йәшәү шарттарында көн күрә, сөнки Сталин ваҡытында торлаҡ ҡалдыҡ принциптарында төҙөлә. 1953 йылдың башына бер ҡала кешеһенә уртаса 4,5 квадрат метр торлаҡ тура килә. Ҡалаларҙа торлаҡ фондының яртыһында ғына һыу үткәргестәр һәм канализация үткәрелгән була. Яҡынса 4 млн кеше барактарҙа теркәлгән була<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Һуғыштан һуңғы йылдарҙың ауырлығына ҡарамаҫтан, Сталин хөкүмәте дәүләт бюджетыннан мәғариф һәм фән өлкәләренә финанслауҙы арттыра. Дүртенсе бишъйыллыҡ йылдарында яҡынса өстән бер өлөшкә фәнни-тикшеренеүсе институттарҙың һаны арта, фәндәр академиялары Ҡаҙағстанда, Латвияла һәм Эстонияла асыла. 1951 йылдан ете йыллыҡ мәкәтәп белеме мотлаҡ булып һанала<a href="#cite_note-199">[191]</a>. Милли институттар һәм мәктәптәр асыла, уларҙа СССР халыҡтарының телдәре, әҙәбиәте һәм төрлө мәҙәни традициялары уҡытыла <a href="#cite_note-Shearer—2006——192-200">[192]</a>. Шунынң менән бергә һаулыҡ һаҡлау үҫеше һәм Сталин модернизацияһы арҡаһында 1940-сы йылдарҙың аҙағынан демографик ситуация яҡшыра башлай: сабыйлыҡ үлеме кәмей һәм уртса йәшәү кимәле (1926 йылда СССР-ҙа уртаса йәшәү кимәле 44йыл тәшкил итһә, 1938 йылда — 47 йыл,ә 1953 йылда — 63 йыл)<a href="#cite_note-201">[193]</a><a href="#cite_note-202">[194]</a><a href="#cite_note-203">[195]</a><a href="#cite_note-:8-204">[196]</a><a href="#cite_note-205">[197]</a>. Шуны әйтергә кәрәк, һаулыҡ һаҡлау өлкәһендәге уңыштар күбеһенсә медицинала антибиотиктарҙы асыу һәм ҡулланыу һөҙөмтәһе булып<a href="#cite_note-:9-206">[198]</a><a href="#cite_note-:8-204">[196]</a>. 1945 йылдың 24 июлендә Потсдамда Трумэн Сталинға, АҠШ-тың «хәҙер иҫ китмәле емергес көсө булған ҡоралы бар», тип әйтә. Черчилль хәтерләүенсә, Сталин йылмая, әммә ентекләп һорашып тормай. Ошонан сығып, Черчилль, Сталин бер нимә лә аңламаған һәм бер нимә лә белмәй, тигән һығымтаға килә<a href="#cite_note-njГУБАРЕCjobvlb.ru-207">[199]</a>. Шул уҡ кисәт Сталин Молотовҡа, <a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D1%80%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Курчатов Игорь Васильевич">Курчатов</a> менән атом проекты буйынса эштәрҙе тиҙләтеү тураһында һөйләшергә ҡуша. 1945 йылдың 20 авгусында атом проекты менән етәкселек итеү өсөн Дәүләт оборона комитеты СССР Министрҙар Советы ҡарамағында Махсус комитет төҙөй, уның етәксеһе итеп <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Берия Лаврентий Павлович">Л. П. Берия</a> тәғәйенләнә. Махсус комитет эргәһендә башҡарма орган — СССР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Беренсе баш идаралығы (ПГУ) булдырыла. Сталин Директиваһы ПГУ-ға уран һәм плутоний атом бомбаларын 1948 йылда булдырыу бурысын. 1946 йылдың 25 ғинуарында Сталин тәүге тапҡыр атом бомбаһын эшләүсе академик И. В. Курчатов менән осраша; осрашыуҙа атом энергияһын ҡулланыу буйынса Махсус комитеттың рәйесе <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Берия Лаврентий Павлович">Л. П. Берия</a>, сит ил наркомы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Молотов Вячеслав Михайлович">В. М. Молотов</a>, СССР Дәүләт планы рәйесе <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Вознесенский Николай Алексеевич (был бит юҡ)">Н. А. Вознесенский</a>, Халыҡ Комиссарҙары Советы рәйесе урынбаҫары <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Маленков Георгий Максимилианович">Г. М. Маленков</a>, тышҡы сәйәсәт наркомы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D1%8F%D0%BD_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%81_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Микоян Анастас Иванович">А. И. Микоян</a>, ВКП(б) Үҙәк комитеты Секретары <a href="/wiki/%D0%96%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Жданов Андрей Александрович">А. А. Жданов</a>, СССР Фәндәр академияһы президенты <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Вавилов Сергей Иванович (был бит юҡ)">С. И. Вавилов</a>, СССР Фәндәр академияһы академигы <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%84%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кафтанов Сергей Васильевич (был бит юҡ)">С. В. Кафтанов</a> ҡатнашалар. 1946 йылда Сталин атом фәнен һәм техникаһы үҫешен билдәләгән алтмышҡа яҡын документҡа ҡул ҡуя, уларҙы үтәү һөҙөмтәһендә 1949 йылдың 29 авгусында Ҡаҙағстандың Семипалатинск полигонында беренсе атом бомбаһы уңышлы һынау үтә 1954 йылда Обнинскиҙа беренсе атом электр станцияһы төҙөлә. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Вафаты">Вафаты</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=25" title="Вафаты бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=25" title="Вафаты бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәлә: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B_%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталинды ерләү (был бит юҡ)"> Сталинды ерләү</a> </div> Сталин үҙенең рәсми резиденцияһ — Ближняя дачала вафат була, ул унда һуғыштан һуңғы осорҙа даими рәештә йәшәй. 1953 йылдың 1 мартында һаҡсыларҙың береһе уны кесе ашхана иҙәнендә ятҡан ерҙә тап итә. 2 март өнө иртәнсәк Ближняя дачаға табиптар килә һәм уң яҡ кәүҙә <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Паралич (был бит юҡ)">параличы</a> диагнозын ҡуялар. 5 мартта 21 сәғәт 50 минутта Сталин вафат була<a href="#cite_note-stalin-208">[200]</a>. Медицина һығымтаһы буйынса, мейеһенә ҡан һауыу арҡаһында үлә. Медицина картаһы һәм үләкһә ярыу һөҙөмтәләренә ярашлы, Сталиндың бер нисә <a href="/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Инсульт">ишемия инсульты</a> (лакунар, әммә атеротромбик булыуы ла ихтимал) булған, Бөтә донъя неврологтар федерацияһы президенты В. Хачински фекеренсә, ҡан тамыры системаһының когнитив үҙгәрештәренә килтереүҙән тыш, психика боҙолоуыуын көсәйтә<a href="#cite_note-Hachinski-209">[201]</a>. Сталиндың бальзамланған күҙәһе <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9C%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ленин Мавзолейы (был бит юҡ)">Ленин Мавзолейына</a> урынлаштырыла, ул 1953—1961 йылдарҙа «В. И. Ленин һәм И. В. Сталин мавзолейы» тип исемләнә. 1961 йылдың 30 октябрендә <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1-%D1%82%D1%8B%D2%A3_XXII_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="КПСС-тың XXII съезы (был бит юҡ)">КПСС-тың XXII съезы</a>, постановил, что «Ленин васыяттарын етди рәүештә боҙған өсөн… уның кәүҙәһе янында Сталиндың табутын Мавзолейҙа ҡалдырыу мөмкин түгел», тигән ҡарарға килә. 1961 йылдың 31 октябренән 1 ноябргә ҡараған төндә Сталиндың кәүҙәһе Мавзолейҙан сығарыла һәм Кремль диуары янындағы некрополдә ерләнә<a href="#cite_note-210">[202]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сталин_шәхесе_баһалары">Сталин шәхесе баһалары</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=26" title="Сталин шәхесе баһалары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=26" title="Сталин шәхесе баһалары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ыңғай_яҡтары">Ыңғай яҡтары</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=27" title="Ыңғай яҡтары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=27" title="Ыңғай яҡтары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәләләр: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталинизм (был бит юҡ)">Сталинизм</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Неосталинизм (был бит юҡ)">Неосталинизм</a> </div> Сталин менән шәхсән аралашҡан замандаштар йыш ҡына уға ҡапма-ҡаршылыҡлы баһа бирә. Үҙенең «Икенсе Донъя һуғышы» исемле китабында Уинстон Черчилль бер нисә тапҡыр Сталиндың ҡәтғи, хатта ҡайһы берҙә тупаҫ, аралашыу манераһына акцент яһай, әммә шул уҡ ваҡытта Черчилль Сталиндың стратегик һәләттәрен юғары баһалай: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>Ошо моментта Сталин, күрәһең, ҡапыл «Торч» операцияһының стратегик өҫтөнлөктәрен баһалай. Ул уның файҙаһына дүрт төп дәлил килтерә. <…> Был иҫ киткес иҫкәртмә миңә тәрән тәьҫир итте. Ул, урыҫ диктаторы быға тиклем уның өсөн яңы булған проблемаға тиҙ һәм тулыһынса төшөнөүен, күрһәтә. Беҙ бер нисә ай дауамында баш ватҡан уй-фекерҙәрҙе бер нисә минут эсендә аңлаған кешеләр бик һирәктер. Ул быларҙың бөтәһен дәйәшен тиҙлегендә баһаланы</div>— Уинстон Черчилль<a href="#cite_note-211">[203]</a></blockquote> Маршал Г. К. Жуков үҙенең «Хәтирәләр һәм уй-фекерҙәр» исемле хеҙмәтенең 11 главаһында Сталин шәхесенең тасуираламаһына бик күп иғтибар бүлә һәм, дөйөм алғанда, уның ойоштороу һәм лидерлыҡ сифаттарын танып, юғары баһа бирә. Шул уҡ ваҡытта Сталиндың ауыр холҡона акцент яһала.. <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>Ғәҙәттә тыныс һәм аҡыл менән эш иткән, ул ваҡыты-ваҡыты менән бик ныҡ ҡуҙғыуға бирелә ине. Ул саҡта объективлығын юғалта һәм күҙ алдында киҫкен рәүештә үҙгәрә ине, ул тағы ла нығыраҡ ағарына, ҡарашы ауыр, ҡаты булып китә. Сталин һөжүменә ҡаршы торорға батырсылыҡ иткән һәм яуап бирә алған кешеләрҙе мин аҙ беләм</div>— Г. К. Жуков<a href="#cite_note-212">[204]</a></blockquote> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%A8%D0%BF%D0%B5%D0%B5%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Альберт Шпеер (был бит юҡ)">Альберт Шпеер</a> хәтерләүенсә, Гитлер шулай уҡ Сталинға юғары баһа биргән: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Сталин тураһында Гитлер ҙур ихтирам менән ҡарай ине һәм айырыуса улар эләккән һәм уларҙан ныҡ нервылар талап икән ситуацияларҙың оҡшашлығын билдәләй. <…> Ҡабаттан еңеү ышанысын тойған осраҡта, ул ирония менән, Рәсәй еңелгәндән һуң уның етәкселегенә Сталинды ҡуйыр кәрәк, ти ине — әлбиттә уның герман властарына буйһоноу шарты менән, сөнки ул ғына урыҫ халҡы менән идара итә ала. Ғөмүмән, ул Сталинда уҙаҡташын күрә ине һәм, күрәһең, уға ихтирам йөҙөнән уның пленға эләккән улы менән яҡшы мөғәмәлә итергә ҡуша </div>— Альберт Шпеер. «Воспоминания» (1969).</blockquote> 1953 йылдың 6 мартында И. В. Сталиндың вафаты айҡанлы некрологта британ журналисты, Поляк социалистик партия ағзаһы <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA_%D0%94%D0%BE%D0%B9%D1%87%D0%B5%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Исаак Дойчер (был бит юҡ)">Исаак Дойчер</a> Сталин идаралығына баһа бирә һәм иҡтисади йәһәттән Советтар Союзының артта ҡалған илдән донъяның икенсе индустриаль үҫешкән ил кимәленә әүерелеүен уның төп ҡаҙанышы тип һанай: <div style="background: ; border: 1px solid #aaaaaa; float: ; clear: ; margin: .5em 0em .8em 0em; font-size: ; padding: .5em 1em; width: ; height: ;"> Сталиндың тарихи ҡаҙаныштарының асылы Рәсәйҙе һуҡанан ҡабул итеп, уны ядер реакторҙары менән ҡалдырыуында тора. Ул Рәсәйҙе икенсе донъя индустриаль державаһы кимәленә тиклем күтәрҙе. Был тик матди прогресс һәм ойоштороу һөҙөмтәһе генә булманы. Бындай ҡаҙаныштар бөтөнөһөн үҙ эсенә алған СССР-ҙағы мәҙәни революцияһыҙ булмаҫ ине, уның барышында бөтә халыҡ мәктәпкә йөрөй һәм бик көсөргәнешле уҡый. <div style="margin-top:0.5em; text-align:right; font-size:90%; line-height:150%;">The Manchester Guardian. 6 March 1953.</div> </div> 1956 йылда уның һуҡа һәм атом реакторы тураһындағы фразаһы Британ энциклопедияһының «Сталин» мәҡәләһенә индерелә<a href="#cite_note-213">[205]</a>. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:May_Day_in_London.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/May_Day_in_London.jpg/250px-May_Day_in_London.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/May_Day_in_London.jpg/375px-May_Day_in_London.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/May_Day_in_London.jpg/500px-May_Day_in_London.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%BD" title="Лондон">Лондондағы</a> маевка, 1 май 2009 йыл</figcaption></figure> Бер нисә тарихсы һәм иҡтисадсы (М. М. Горинов<a href="#cite_note-214">[206]</a>, Н. Д. Колесов<a href="#cite_note-Kolesov-215">[207]</a>, Г. А. Черемисинов<a href="#cite_note-216">[208]</a> и др.) 1920-се йылдар аҙағында иҡтисади сәйәсәт өлкәһендә Сталин стратегик яҡтан дөрөҫ тиҙләтелгән индустриәлләштереү һәм планлы иҡтисад моделен булдырыу юлын һайлаған, ә индустриәлләштереү һәм коллективлаштырыуҙы үткәреү өсөн ҡулланылған ҡаты ысулдар мәжбүри булған, сөнки ул замандағы хәрби хәүеф шарттарында (Японияның Көнсығыш азияла ССР сиктәренә яҡын экспансияһы<a href="#cite_note-Нефёдов_-_итоги_коллективизации-75">[69]</a> һәм Японияның 1920-се- 1930-сы йылдар сиктәрендә СССР-ға һөжүм итеүгә әҙерлеге<a href="#cite_note-217">[209]</a>).) совет дәүләтенең йәшәйешен ҡайғыртырға кәрәк була, тип билдәләйҙәр<a href="#cite_note-218">[210]</a>, барыһы ун йыл тирәһе ваҡыт эсендә сәнәғәт үҫеше һөҙөмтәһендә Көнбайыш илдәренән артта ҡалыу радикаль рәүештә кәметелә, абсолют күрһәткестәр буйынса СССР стал донъяла икенсе урын ала (АҠШ-тан һуң). Индустриалләштереү СССР-ҙың Бөйөк Ватан һуғышында еңеүендә төп факторы булып тора<a href="#cite_note-Kolesov-215">[207]</a>. 1920-се йылдар аҙағында булдырылған Сталин иҡтисади моделе (Сталин үҙе уның «төп архитекторы» булып тора) өс тиҫтә йыл ғәмәлдә була (1950-се йылдар аҙағына тиклем) һәм үҙенең бөтә дауамында юғары иҡтисади үҫеш юлында була, уларҙы, Григорий Ханин фекеренсә, «совет иҡтисади мөғжизәһе» тип атап була. Ошо уҡ ваҡытта Сталин моделенең аҙаҡҡы осоронда (1940-сы йылдар аҙағынан 1950-се йылдар аҙағына тиклем) иҡтисади сәйәсәттең эффектлығы артыуы арҡаһында экстенсив үҫештән интенсив үҫешкә күсеш башлана<a href="#cite_note-Ханин-194">[186]</a>. Инглиз тарихсыһы Саймон Себаг-Монтефиоре фекеренсә, Сталин бик ҙур интеллектуаль һәләттәргә эйә була: мәҫәлән, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BD" title="Платон">Платонды</a> оригиналда уҡыған. Когда Сталин власҡа килгәндә, тип дауам итә тарихсы, ул һәр саҡ телмәрҙәрен һәм мәҡәләләрен үҙе яҙа<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Наҙан Сталин тураһында уйҙырманы <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Троцкий Лев Давидович">Троцкий</a> тыуҙырған. Ысынында Сталиндың китапханаһы 20 000 том тәшкил итә, ул көн һайын күп сәғәттәр дауамында китап уҡыу артында үткәрә, уларҙың биттәрендә иҫкәрмәләр эшләй һәм уларҙың каталогын төҙөй. Үҙенең мемуарҙарында Г. К. Жуков шулай уҡ Сталиндың китап уҡырға яратыуын телгә ала: «Күп уҡый һәм төрлө белем өлкәләрендә үҙен хәбәрҙар булыуын күрһәтә». Ошо уҡ ваҡытта китап уҡыу йәһәтенән ҡыҙыҡһыныуы эҙмә-эҙлекһеҙ була: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B8_%D0%B4%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мопассан Ги де (был бит юҡ)">Мопассан</a>, <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%8C%D0%B4_%D0%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80" class="mw-redirect" title="Уайльд Оскар">Уайльд</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Гоголь Николай Васильевич">Гоголь</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D1%91%D1%82%D0%B5_%D0%98%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%BD_%D0%92%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%84%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B3_%D1%84%D0%BE%D0%BD" class="mw-redirect" title="Гёте Иоганн Вольфганг фон">Гёте</a>, <a href="/wiki/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D0%AD%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D1%8C" title="Золя Эмиль">Золя</a>. Бынан тыш, уға шиғриәт оҡшай (үҫмер сағында ул үҙе грузин телендә шиғырҙар яҙа). Сталин киң белемле кеше була — ул <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%8F" title="Библия">Библиянан</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA_%D0%9E%D1%82%D1%82%D0%BE_%D1%84%D0%BE%D0%BD" class="mw-redirect" title="Бисмарк Отто фон">Бисмарк</a>, <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D0%B2_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Чехов Антон Павлович">Чехов</a> әҫәрҙәренән өҙөктәр килтерә, <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Достоевский Фёдор Михайлович">Достоевский</a> менән һоҡлана һәм уны иҫ киткес психолог тип һанай<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Инглиз яҙыусыһы Чарльз Сноу шулай уҡ Сталиндың белем кимәлен ярайһы уҡ юғары баһалай: <blockquote> «Сталинға ҡағылышлы булған ҡыҙыҡ хәлдәрҙән: ул уға замандаш булған дәүләт эшмәкәрҙәре араһынан әҙәби йәһәттән күпкә белемлерәк була. Уның менән сағыштырғанда <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BB%D0%BE%D0%B9%D0%B4_%D0%94%D0%B6%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ллойд Джордж (был бит юҡ)">Ллойд Джордж</a> һәм <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%A7%D0%B5%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D1%8C" title="Уинстон Черчилль">Уинстон Черчилль</a> — иҫ китерлек наҙан кешеләр. <a href="/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%94%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE_%D0%A0%D1%83%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%82" class="mw-redirect" title="Франклин Делано Рузвельт">Рузвельт</a> та улар рәтендә»<a href="#cite_note-219">[211]</a>. </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кире_яҡтары">Кире яҡтары</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=28" title="Кире яҡтары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=28" title="Кире яҡтары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Kurapaty_1989_meeting.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Kurapaty_1989_meeting.jpg/250px-Kurapaty_1989_meeting.jpg" decoding="async" width="250" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Kurapaty_1989_meeting.jpg/375px-Kurapaty_1989_meeting.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Kurapaty_1989_meeting.jpg/500px-Kurapaty_1989_meeting.jpg 2x" data-file-width="1594" data-file-height="1040" /></a><figcaption>1989 год, митинг в <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Куропаты (был бит юҡ)">Куропатах</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" class="mw-redirect" title="Белоруссия">Белоруссия</a>.</figcaption></figure> Ҡайһы бер тарихсылар, Сталин шәхсән диктатураһын булдыра, тип һанаһа<a href="#cite_note-Volkogonov-220">[212]</a><a href="#cite_note-Bakunin-AV-221">[213]</a><a href="#cite_note-Khlevnuk-222">[214]</a>; башҡалары, 1930-сы йылдар уртаһына тиклем диктатура коллектив характер йөрөтә, тип иҫәпләй<a href="#cite_note-Sabov_2002-11-18-223">[215]</a>. Тарихсы О. В. Хлевнюк фекеренсә<a href="#cite_note-Khlevniuk-224">[216]</a>, Сталин диктатураһы сиктән тыш үҙәкләштергән режимдан ғибәрәт, ул башлыса көслө партия-дәүләт структураларына, террор һәм көсләүгә таяна, ә шулай уҡ йәмғиәт менән идеологик алымдарға, өҫтөнлөклө төркөмдәр һәм прагматик стратегиялар булдырыуға. Оксфорд университеты профессоры Р. Хингли буйынса, сирек быуат ваҡыт дауамында үҙенең вафатына тиклем Сталин тарихта бер кем эйә булмаған ҙур сәйәси хакимлыҡҡа эйә була<a href="#cite_note-Britannica-225">[217]</a>. Ул режимдың символы ғына булып ҡалмай, ә уның лидеры була һәм принципиаль ҡарарҙар ҡабул итә һәм ниндәй булһа мөһим дәүләт сараларының инициаторы була<a href="#cite_note-Khlevniuk-224">[216]</a>. Һәр Политбюро ағзаһы Сталин ҡабул иткән ҡарарҙар менән риза булырға тейеш, шул уҡ ваҡытта уларҙы үтәү өсөн яуаплылыҡты үҙенә буйһонған кешеләргә йөкмәтә<a href="#cite_note-Gregory-05-226">[218]</a>. Ҡайһы бер сәйәсмәндәр, фән, мәҙәниәт һәм сәнғәт эшмәкәрҙәре, социлогтар, ә шулай уҡ Мәскәү патриархаты<a href="#cite_note-227">[219]</a> еңеү Сталин арҡаһында түгел, ә уға ҡарамаҫтан булды, тигән фекер йөрөтәләр. 25 совет фәне, әҙәбиәте һәм сәнғәте эшмәкәрҙәренең асыҡ хатында, һуғышҡа әҙерлекһеҙ булыу өсөн,Сталиндың яуаплылығы тураһында һүҙ бара<a href="#cite_note-228">[220]</a>. 2010 йылдың 20 апрелендәге аысҡ хатта года ветерандар шулай Сталинды тәнҡит утына тоттолар һәм уның Гитлер менән килешеүен «енәйәт» булараҡ ҡылыҡһырланылар<a href="#cite_note-pismoveteranov-229">[221]</a><a href="#cite_note-230">[222]</a>. Инглиз тарихсыһы Саймон Себаг-Монтефиоре буйынса, һуғыш башында Сталин «компетентһыҙ ҡарарҙар ҡабул итә. Улар бик күп. Улар араһында иң ҡот осҡосо: 1941 йылдың сентябрендә, бөтә генералдар Киев тирәһенән ғәскәрҙәрҙе сығарыуҙы үтенгәндә, ул нацистарға уларҙы „ҡапҡанға“ алырға һәм биш армиянан торған хәрби төркөмдө тар-мар итергә мөмкинлек бирә. Һуғыштың аҙағына ғына Сталин хәрби статтегка әйләнә һәм илда еңеүгә алып килә ала. Әммә ниндәй хаҡ менән!»<a href="#cite_note-autogenerated20130630-6-22">[19]</a>. Ю. Левада фекеренсә, Сталин тупаҫ, наҙан, алдан күрә белмәгән, әхләҡи критерийҙарҙан һәм шик-шөбһәләрҙән азат кеше. Уның баҫма әҫәрҙәренә аргументтар, полемик алымдар, тел примитивлығы хас<a href="#cite_note-231">[223]</a>. Сталин заманында тотош ғилми йүнәлештәр баҫтырыла һәм тыйыла, ә күп кенә күренекле ғалимдарға, инженерҙарға һәм табиптарға ҡаршы һөсләү ойошторола<a href="#cite_note-ReferenceD-232">[224]</a>, ул ил фәненә һәм мәҙәниәтенә иҫ киткес ҙур зыян килтерә<a href="#cite_note-ReferenceD-232">[224]</a>. Ҡайһы бер осраҡтарҙа әлеге кампаниялар <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Антисемитизм (был бит юҡ)">антисемитизм</a> менән бәйле була<a href="#cite_note-Костырченко-233">[225]</a>. Теге йәки был кимәлдә идеологик ҡыҫылыу физика<a href="#cite_note-234">[226]</a>, химия<a href="#cite_note-sonin-235">[227]</a>, астрономия<a href="#cite_note-236">[228]</a>, языкознание<a href="#cite_note-ReferenceD-232">[224]</a><a href="#cite_note-Alpatov-237">[229]</a>, статистика<a href="#cite_note-238">[230]</a>, әҙәбиәт ғилеме<a href="#cite_note-ReferenceD-232">[224]</a>, философия<a href="#cite_note-239">[231]</a>, социология<a href="#cite_note-eaw8-9-240">[232]</a>, демография<a href="#cite_note-demo1-241">[233]</a>, экономика<a href="#cite_note-ReferenceD-232">[224]</a>, генетика<a href="#cite_note-242">[234]</a>, педология<a href="#cite_note-blim-243">[235]</a>, тарих<a href="#cite_note-nekrich-244">[236]</a> һәм кибернетика кеүек дисциплиналарға ҡағыла. Үҙәк статистик идаралығының билдәле демографтары<a href="#cite_note-demo1-241">[233]</a><a href="#cite_note-245">[237]</a>СССР-ҙа халыҡтың аслыҡтан бик күп юғалтыуҙарын күрһәткән<a href="#cite_note-sv-246">[238]</a> 1937 йылғы халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре Сталинға оҡшамағанлыҡтан атып үлтерелә<a href="#cite_note-247">[239]</a><a href="#cite_note-248">[240]</a><a href="#cite_note-249">[241]</a><a href="#cite_note-sv-246">[238]</a>. Һөҙөмтәлә 1950-се йылдар уртаһына тиклем Сооветтар Союзына нисә кеше йәшәгәнен бер кем белмәй<a href="#cite_note-sv-246">[238]</a>. <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Антисемитизм СССР-ҙа (был бит юҡ)">Антисемитизм СССР-ҙа</a> </div> Тарих фәндәре докторы Геннадий Костырченко, Сталинға шәхси антисемтиизм хас була, улар Октябрь революцияһына тиклем ук, 1920-се йылдарҙа троцкистар оппозицияһы меннә көрәштә күҙәтелә, тип раҫлай<a href="#cite_note-autogenerated3-250">[242]</a>. Сталиндың сәйәси эшмәкәрлеге башында уҡ шәхсән антисемитлығы хаҡында бер нисә шаһитлыҡ бар. Атап әйткәндә, Сталин менән революцияға тиклем бер һөргөндә булған <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Свердлов Яков Михайлович">Яков Свердловтың</a> ялыуы буйынса һөргөнсөләр намыҫы суды Сталинға антисеминтлыҡ өсөн шелтә яһай<a href="#cite_note-eleven-251">[243]</a>. Свердловтан тыш, Сталиндың антисеминтлығын үҙенең хәтирәләрендә уның ҡыҙы <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Аллилуева Светлана Иосифовна">Светлана Аллилуева</a><a href="#cite_note-252">[244]</a>, уның элекке секретары <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Бажанов Борис Георгиевич (был бит юҡ)">Борис Бажанов</a> һәм тағы ла уны яҡшы белгән бер нисә яҡын кешеләре билдәләй<a href="#cite_note-eleven-251">[243]</a>. Ошо хаҡта мемуарҙарында поляк генералы Владислав Андерс яҙа<a href="#cite_note-253">[245]</a>. Сталин үҙенең сәйәси оппоненттарының, мәҫәлән, Троцкийҙың, йәһүдлеген не телгә алырға тартынмай. Ҡыҫҡаса йәһүд энциклопедияһына ярашлы, 1927 йылда оппозицияны эҙәрлекләү өлөшләтә антисентлыҡ кампанияһы төҫөн ала<a href="#cite_note-eleven-251">[243]</a>. Күмәк кеше алдында Сталин 1931 йылда антисемитлыҡты ҡаты фашлаған рәсми белдереү менән сығыш яһай<a href="#cite_note-254">[246]</a>. <a href="/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Бөйөк Ватан һуғышы">Бөйөк Ватан һуғышынан</a> һуң 1948—1953 йылдарҙа СССР-ҙа бер нисә репрессив акция һәм кампания, тикшеренеүселәр фекеренсә, йәһүдтәргә ҡаршы төҫ ала. Бындай акциялар араһында иң билдәлеләре — «<a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BA%D3%A9%D1%80%D3%99%D1%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="Космополитизм менән көрәш (был бит юҡ)">космополитизм менән көрәш»</a>, <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D2%93%D0%B0_%D2%A1%D0%B0%D1%80%D1%88%D1%8B_%D0%B9%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D1%8D%D1%88%D0%B5" title="Фашизмға ҡаршы йәһүд комитеты эше">Фашизмға ҡаршы йәһүд комитеты эше</a> һәм «<a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%8D%D1%88%D0%B5" title="Табиптар эше">табиптар эше»</a><a href="#cite_note-CCCP-255">[247]</a><a href="#cite_note-256">[248]</a><a href="#cite_note-257">[249]</a><a href="#cite_note-rap1-258">[250]</a>. Геннадий Костырченко яҙыуынса, , «СССР-ҙа 1953 йылдың башындағы рәсми антисемитлыҡ күләмдәре ул ваҡытта рөхсәт ителгән сәйәси-идеологик системаһы сиктәрендә үткәрелә»<a href="#cite_note-259">[251]</a>. Әлеге акциялар хатта халыҡ-ара коммунистик хәрәкәте мөхитендә протесттар тыуҙыра. Шулай, Говард Фаст белдереүенсә, 1949 йылда АҠШ Коммуниар партияһының Милли Комитеты рәсми рәүештә Советтар Союзы компартияһын 1921—1941 йылдарҙағы «ҡот осҡос антисемитлыҡ акттарҙа» ғәйепләй<a href="#cite_note-260">[252]</a>. Профессор А. А. Кара-Мурза «<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D1%85%D0%BE_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Эхо Москвы (был бит юҡ)">Эхо Москвы»</a> радиостанцияһы эфирында, Сталин үҙе хакимлыҡ йылдары дауамында, 1953 йылдың мартына тиклем, Сталин культын булдырыу менән шәғәлләнгән, тип әйтә<a href="#cite_note-ReferenceA-119">[112]</a>. Профессор фекеренсә, культ биографияһын төҙәтеү, яңы дәреслектәр сығарыу, ниндәй булһа фәндәргә, сәнғәткә һәм мәҙәниәткә ҡыҫылыу юлы менән ойошторола<a href="#cite_note-ReferenceA-119">[112]</a>. Ю. Н. Жуков фекеренсә, КПСС -тың ХХ съезында «эволюция артҡа… барлыҡҡа килде. Консерватив партократия өлөшө шул тиклем нығына, хатта вафат булған диктатор культына бөтә яуызлыҡтары өсөн яуаплылыҡты бер үҙенә йөкмәтеп, үҙҙәрен ҡорбан сифатында күрһәтергә батырсылыҡ итә»<a href="#cite_note-Sabov-91">[84]</a>. Культ идеяһы<a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a> — бөтә совет халҡының бөтә нимә өсөн партияға, дәүләткә һәм үҙенең башлығына бурыслы булыуында<a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a>. Һәм Сталинға, мәҫәлән, социаль хеҙмәтләндереү өсөн һәм ғөмүмән һиндә булған бөтә нимә өсөн рәхмәт әйтеү кәрәклеге ошо система «бүләктәренең» бер аспекты булып тора<a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a>. Джонс Хопкинс университетының урыҫ тарихы профессоры Джеффри Брукс билдәләүенсә, «<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B8%D0%BF%D1%82%D3%99%D1%88%D0%BA%D3%99_%D0%B1%D0%B5%D2%99%D2%99%D0%B5%D2%A3_%D0%B1%D3%99%D1%85%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0%D2%A1_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD_%D1%80%D3%99%D1%85%D0%BC%D3%99%D1%82!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин иптәшкә беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн рәхмәт! (был бит юҡ)">Сталин иптәшкә беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн рәхмәт! »</a> тигән билдәле һүҙбәйләнеш, Сталин уларға бәхетле баласаҡты тәьмин иткән өсөн генә балалар бәхетле тигәнде аңлата<a href="#cite_note-autogenerated20130709-1-174">[167]</a>. «Рәсәйҙең иҡтисади үҫеше өсөн кәрәк булған микән Сталин?» исемле тикшеренеүендә иҡтисади фәндәр докторы Сергей Гуриев башҡа иҡтисадсылар менән берлектә, Сталин иҡтисады ҡыҫҡа перспективала һәм шулай уҡ оҙайлы перспективала ла альтернатив үҫеш сценарийҙарын уҙҙырмаған, тигән һығымтаға киләләр. Мәҫәлән, япон иҡтисады һуғышҡа тиклем сағыштырмаса шул уҡ кимәлдә була һәм СССР-ҙағы кеүек үҫеш темптарын күрһәтә. СССР-ҙан айырмалы рәүештә Япония индустриалләштереүҙе үткәрә һәм ошо уҡ ваҡытта репрессияларһыҙ һәм ауыл хужалығын емермәйенсә күпкә юғарыраҡ етештереү кимәленә һәм граждандарҙың етешлегенә өлгәшә<a href="#cite_note-261">[253]</a>. Ошоға оҡшаш фекерҙе Юғары иҡтисад мәктәбе профессоры Олег Вьюгин да әйтә, ул Сталин иҡтисад системаһын эффектив тип һанамай. Уның фекеренсә, Сталин иҡтисадын «һаҡһыҙ, маҡсаттарға ирешеү өсөн матди һәм кешелек ресурстарын ашаған» иҡтисад тип иҫәпләй, сөнки баҙар иҡтисадлы башҡа илдәр ошо уҡ маҡсаттарға күпкә әҙерәк юғалтыуҙарһыҙ<a href="#cite_note-262">[254]</a>. 1951—1952 йылдарҙа капиталь төҙөлөш программаларының сиктән тыш артыуы совет иҡтисадын инвестицион көрсөккә алып килә. Сығымдарҙы арттырыу тамамланмаған төҙөлөштә юғалтыуҙар менән оҙатыла. Капиталь төҙөлөшө пландары үтәлмәй, яңы предприятеларҙың асылыу сроктары һуҙыла. Ауыл хужалығы һәм социаль өлкәһендәге торғонлоҡ күренеште тулыландыра.<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a>. Сталин мобилизацион иҡтисади модель матди яҡтан тик өҫтөнлөклө йәмғиәт ҡатламдарына ярҙам итә, уларҙы ул үҙенең терәге тип (бюрократия, ижади һәм ғилми интеллигенция, производство алдынғылары)<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a> Ҡалған халыҡ, айырыуса ауыл халҡы, мәрхәмәтһеҙ иҙелә, хатта көслө аслыҡ ваҡытында ла<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Халыҡ дәүләт иҡтисады ресурсы булып тора (карточка тәьминәтендәге контингентты ҡыҫҡартыу, аҡса реформаһын үткәреү, хаҡтарҙы һәм тарифтарҙы арттырыу һәм башҡа саралар аша үткәрелә) һәм дәүләт килемен тулыландырыу сығанағы булған «ирекле-мәжбүри» заемдар<a href="#cite_note-:5-69">[63]</a> йәки халыҡтан аслыҡ йылдарында, мәҫәлән Торгсин аша, аҙыҡ-түлек һатыу иҫәбенә байлыҡтарын тартып алыуаша үткәрелә[72]. Халыҡ араһында ҡатламдар барлыҡҡа килә. Сталиндың вафатынан һуң ғына дәүләт социаль курсты бөтә граждандар мәнфәғәтенә бора<a href="#cite_note-:4-182">[174]</a> <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%86%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа коррупция (был бит юҡ)">СССР-ҙа коррупция</a> </div> Сталиндың массауи репрессиялар буйынса системалы рәүештә дәүләт органдарын ришүәтселәрҙән һәм ҡаҙна талаусыларҙан таҙартыу булараҡ киң таралған фекергә<a href="#cite_note-263">[255]</a>, коррупция менән көрәш Сталин дәүерендә башлыса декларатив төҫ ала. Совет һәм партия чиновниктары коррупция ғәйепләнеүҙәр менән судҡа киң матбуғат сараларында яҡтыртылған йәки оппоненттарҙы юҡҡа сығарыу өсөн сәйәси кампаниялар осраҡтарында эләгәләр. Номенклатура һәм яуаплы партия хеҙмәткәрҙәренең бик бәләкәй өлөшө генә коррупция һәм дәүләт мөлкәтен талау өсөн енәйәт язаһы ала. Йышыраҡ уларға шелтә бирәләр йәки вазифаһынан<a href="#cite_note-264">[256]</a><a href="#cite_note-:1-192">[184]</a>. Корупция при Сталине носила повседневный характер и считалась нормой<a href="#cite_note-265">[257]</a>. Номенлатура хеҙмәткәре өсөн төп сифат — Сталинға шәхсән сикһеҙ лояллек һәм һис һүҙһеҙ күрһәтмәләрҙе үтәү. О. Хлевнюк үҙенең «Сталин. Жизнь одного вождя» исемле китабында бер генә миҫал килтерә: Сталин Әзербайжан Үҙәк Комитетының беренсе секретары М. Д. Багировты Әзербайжан етәкселәренең массауи ришуәтлек һәм законһыҙ байыу факттары асыҡланғандан һуң, уны бер аҙ шелтәләү менән сикләнә (1948 йылда Дәүләт контроле министрлығы тикшереүенән һуң). Артабан Сталин әлеге министрлыҡтың ведомстволарҙы һәм төбәктәрҙе тикшергән саҡтағы хоҡуҡтарын бик ныҡ ҡыҫҡарта<a href="#cite_note-:0-179">[172]</a>. Ошоға оҡшаш осраҡ маршал Григорий Кулик менән дә була, Кулик Сталин менән Царицынды обороналаған саҡтан таныш була һәм генерал-майор дәрәжәһенә тиклем генә төшөрөлә һәм вазифаларынан бушатыла<a href="#cite_note-266">[258]</a>. Сталин осоро, дөйөм алғанда, ҙур демографик юғалтыуҙар менән ҡылыҡһырлана. Аслыҡ арҡаһында 1933 йылғы беренсе демографик көрсөк биш йыллыҡ тәбиғи тыуымды юғалтыуға килтерә (1935 йылда СССР халҡының һаны 1930 йылдағы күрһәткестәрҙән айырылмай)<a href="#cite_note-Нефёдов_-_итоги_коллективизации-75">[69]</a>. Шулай уҡ 1946—1947 йылдарҙағы аслыҡ былай ҙа һуғыш һөҙөмтәләре айҡанлы ауыр демографик эҙемтәләрен юғары сабый үлеме иҫәбенә киҫкенләштерә һәм яҡынса 1 миллион кеше үлеменә килтерә<a href="#cite_note-:10-267">[259]</a>. 1926 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, РСФСР-ҙа 100,9 млн кеше йәшәгән (һуңынан тапшырылған территориялар иҫәбе менән 92,7 млн). Массауи репрессиялар һөҙөмтәһендәге негатив демографик эҙемтәләр; лагерҙарҙа юғары үлем; кулактарҙы һөргөнгә ебәреү һәм халыҡтарҙы депортациялау; Икенсе донъя һуғышында бик ҙур юғалтыуҙар арҡаһында 100 млн кеше билдәһенә республика тик 1948 йылда ҡайта<a href="#cite_note-268">[260]</a> . 1926 йылда Сталин власҡа килгәндә Рәсәйҙә 93 млн кеше йәшәй, уның вафатына ҡарата барыһы 107 млн кеше иҫәпләнә. А. Вишневский баһалауынса, Сталин осоронда кәрәгенән артыҡ юғалтыуҙарһыҙ рәсәйлеләрҙең һаны 1953 йылда 40 миллионға артыҡ булыр ине. Сталин осоронда халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр дәүләт серенә әүерелә, халыҡ иҫәбе һөҙөмтәләре бер нисә тапҡыр үҙгәртелә (мәҫәлән, 1937 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр ҡортоҡос тип иғлан ителә)<a href="#cite_note-:9-206">[198]</a><a href="#cite_note-:10-267">[259]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Музейҙар_һәм_һәйкәлдәр">Музейҙар һәм һәйкәлдәр</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=29" title="Музейҙар һәм һәйкәлдәр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=29" title="Музейҙар һәм һәйкәлдәр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="dablink noprint">Төп мәҡәләләр: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D3%99%D0%B9%D0%BA%D3%99%D0%BB%D0%B4%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин һәйкәлдәре (был бит юҡ)">Сталин һәйкәлдәре</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Сталин музейҙары"> Сталин музейҙары</a> </div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Goristatue.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Goristatue.JPG/250px-Goristatue.JPG" decoding="async" width="250" height="182" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Goristatue.JPG/375px-Goristatue.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Goristatue.JPG/500px-Goristatue.JPG 2x" data-file-width="1080" data-file-height="787" /></a><figcaption>Сталин һәйкәле. Гори, <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F" title="Грузия">Грузия</a></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stalin_haus_in_Gori.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Stalin_haus_in_Gori.jpg/250px-Stalin_haus_in_Gori.jpg" decoding="async" width="250" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Stalin_haus_in_Gori.jpg/375px-Stalin_haus_in_Gori.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Stalin_haus_in_Gori.jpg/500px-Stalin_haus_in_Gori.jpg 2x" data-file-width="4608" data-file-height="3056" /></a><figcaption>Сталин йорто. Гори</figcaption></figure> Сталин йәшәгән ваҡытта совет пропагандаһы уның тирәләй «бөйөк юлбашсы һәм уҡытыусы» ореолын булдыра. Күп кенә предприятиелар үҙенең исеменә «И. В. Сталин исемендәге» тигән өҫтәмә ала; Сталиндың исемен 1930—1950-се йылдарҙа сығарылған совет техникаһы исемдәрендә осратып була (Сталинец-1, Паровозов ИС, Сталинец-60, ИС-1 һәм ИС-2 танкылары). Сталин осорондағы матбуғатта уның исеме Маркс, Энгельс һәм Ленин исемдәре менән бер рәттән телгә алына. Сталин тураһында йырҙар яҙыла: шағир А. А. Сурков һүҙҙәренә «Нас воля Сталина вела» йыр башҡарыла (композитор В. И. Мурадели) һәм «Сталин тураһында йыр» (М. И. Блантер музыкаһы). 1939 йылда композитор С. С. Прокофьев Сталинға арналған «Здравица» кантатаһын ижад итә. Сталин исеме бик күп әҙәби әҫәрҙәрҙә һәм нәфис фильмдарҙа телгә алына. Сталин исеме шулай уҡ күп кенә донъя илдәрендәге географик объекттарға бирелә. Сталиндың вафатынан һуң Сталин тураһындағы йәмғиәт фекере башлыса СССР һәм Рәсәй рәсми кешеләре ҡараштарына бәйле формалаша. КПСС-тың XX съезынан һуң совет тарихсылары Сталинға СССР идеологик органдары ҡараштары иҫәбенән сығып баһа бирәләр. 1974 йылда баҫтырылған Ленин әҫәрҙәренең тулы йыйынтығы исемлегендә Сталин тураһында ошолай яҙылған<a href="#cite_note-269">[261]</a>: <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Сталин эшмәкәрлегендә ыңғай яҡтары менән бер рәттән кире яғы ла була. Мөһим партия һәм дәүләт вазифаларын биләп, Сталин Ленин коллектив етәкселеге һәм партия тормошо нормалар принциптарын, социалистик законлығын тупаҫ боҙоуға, Советтар Союзының күренекле дәүләт, сәйәси һәм хәрби етәкселәренә һәм башҡа намыҫлы совет кешеләренә ҡаршы нигеҙләнмәгән массауи репрессияларға юл ҡуя. </div></blockquote> Карнеги Фонды докладында (2013), 1989 йылда иң бөйөк тарихи шәхестәр исемлегендә Сталиндың «рейтингы» минималь булһа (12 %, Ленин — 72 %, Пётр I — 38 %, Александр Пушкин — 25 %), 2012 йылда ул 49 % менән беренсе урынға сыға, тип яҙыла<a href="#cite_note-270">[262]</a>. 2006 йылдың 18 — 19 февралендә Фонды үткәргән йәмғиәт һорауламаһы мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәй халҡының 47 % Сталиндың тарихтағы ролен ыңғай яҡтан баһалай, 29 % — кире<a href="#cite_note-fom-271">[263]</a>. «Рәсәй» телеканалы Рәсәй тарихында иң баһаланған, күренекле һәм символик шәхесте билдәләү маҡсатында үткәрелгән йәмғиәт һорауламаһы барышында (2008 йылдың 7 майы — 28 декабре, Сталин ҙур айырма менән алдынғы урындарҙы биләй. Һөҙөмтәлә, ике тарихи шәхестән яҡынса 1 % тауышҡа ҡалышып, өсөнсө урын ала (ҡарағыҙ: «Имя Россия»). Заманса Рәсәйҙә һәм Кавказ аръяғында Сталин роленең баһаһы тураһындағы Карнеги Фонды докладында (2013)<a href="#cite_note-272">[264]</a> уның шәхесе әлегә тиклем постсовет киңлектәрендә бик күп кешене хайран ҡалдыра, тип билдәләнә. «Ниндәй һүҙҙәр менән һеҙҙең фекерҙе Сталинға ҡарата тасуирлай алаһығыҙ?» һорауға яуап биргәндә, күпселек рәсәйлеләр, әрмән һәм әзербайжан битарафлыҡ (32 %, 25 и 15 %) һүҙен һайлайҙар, грузиндар иһә — ихтирам (27 %), рәсәйлеләрҙә һәм әрмәндәрҙә ихтирам — 21 и 16 %. Доклад авторҙары, респонденттарҙың күпселеге Советтар Союфашистик германияны еңеүҙә сталиндың өлөшөн юғары баһалай, шул уҡ ваҡытта күпселек Сталин репрессияларына ҡырҡа кире ҡарашта — һорауламала ҡатнашыусыларҙың яртыһы тиерлек уларға аҡлау юҡ, тип һанай. Шулай булыуға ҡарамаҫтан яҡынса 20 %, репреесияларҙа, бәлки, сәйәси ихтыяж булғандыр, тип яуаплай. Докладта шулай уҡ ике ҡапма-ҡаршылыҡлы тенденция тураһында әйтелә: бер яҡтан, «Рәсәйҙә Советтар Союзы тарҡалғандан һуң Сталиндың роле арта», икенсе яҡтан — йәштәр бәхәс тыуҙырған тарихи шәхесенә индифферентлыҡ күрһәтә. 2015 йылдың башында «Левада-Центр», рәсәйлеләрҙең Иосиф Сталинға ыңғай ҡарашы үҙ максимумына етә (52 % респондент), тип билдәләй<a href="#cite_note-273">[265]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Психик_һаулығы">Психик һаулығы</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=30" title="Психик һаулығы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=30" title="Психик һаулығы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A2%D3%A9%D0%BF_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99:_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%BF%D1%81%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%BA_%D2%BB%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B%D2%93%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Төп мәҡәлә: Сталиндың психик һаулығы (был бит юҡ)">Ҡалып:Төп мәҡәлә: Сталиндың психик һаулығы</a> Психик һаулығы психоаналитиктар<a href="#cite_note-autogenerated10-274">[266]</a><a href="#cite_note-autogenerated15-275">[267]</a><a href="#cite_note-276">[268]</a>, психиатрҙар<a href="#cite_note-autogenerated15-275">[267]</a>, психотерапевтар<a href="#cite_note-autogenerated8-277">[269]</a>, неврологтар<a href="#cite_note-Hachinski-209">[201]</a>, социологтар<a href="#cite_note-278">[270]</a> һәм тарихсылар<a href="#cite_note-Шукман-279">[271]</a><a href="#cite_note-autogenerated12-280">[272]</a><a href="#cite_note-autogenerated14-281">[273]</a><a href="#cite_note-autogenerated11-282">[274]</a> кеүек эксперттарҙың тикшеренеү объекты булып тора. Тикшеренеүселәр Сталин характерында нарциссизм<a href="#cite_note-autogenerated13-283">[275]</a>, маһайыусанлыҡ<a href="#cite_note-284">[276]</a><a href="#cite_note-285">[277]</a><a href="#cite_note-286">[278]</a>, социопатия<a href="#cite_note-287">[279]</a>, садист ғәҙәттәре<a href="#cite_note-autogenerated13-283">[275]</a><a href="#cite_note-288">[280]</a><a href="#cite_note-289">[281]</a>, эҙәрлекләү манияһы<a href="#cite_note-290">[282]</a> һәм параноидаллек<a href="#cite_note-Hachinski-209">[201]</a><a href="#cite_note-autogenerated8-277">[269]</a><a href="#cite_note-autogenerated12-280">[272]</a><a href="#cite_note-autogenerated14-281">[273]</a><a href="#cite_note-autogenerated9-291">[283]</a><a href="#cite_note-292">[284]</a> кеүек һыҙаттарҙы билдәләйҙәр. Деструктивлыҡ һәм садизм кимәле буйынса Эрих Фромм Сталинды Гитлер һәм Гиммлер менән рәттән ҡуя<a href="#cite_note-autogenerated10-274">[266]</a>. Тарихсы Роберт Такер, Сталин аҡыл яғынан ауырыу<a href="#cite_note-autogenerated11-282">[274]</a><a href="#cite_note-293">[285]</a> («паранойя тип билдәләнгән патологик шәхес») булған тип раҫлай<a href="#cite_note-autogenerated9-291">[283]</a>. Ауырыу тарихы һәм үләкһә ярыу һөҙөмтәләре Сталин бер нисә ишемия инстультын үткәреүен күрһәтә, былар барыһы ла, Бөтә донъя неврологтар федерацияһы президенты Владимир Хачински фекере буйынса, когнитив үҙгәрештәрҙән тыш инсульттар психика боҙолоуына килтерә<a href="#cite_note-Hachinski-209">[201]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сталин_СССР_һәм_Рәсәй_етәкселәре_баһаһында"><span id=".D0.A1.D1.82.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BD_.D0.A1.D0.A1.D0.A1.D0.A0_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D0.A0.D3.99.D1.81.D3.99.D0.B9_.D0.B5.D1.82.D3.99.D0.BA.D1.81.D0.B5.D0.BB.D3.99.D1.80.D0.B5_.D0.B1.D0.B0.D2.BB.D0.B0.D2.BB.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0">Сталин СССР һәм Рәсәй етәкселәре баһаһында</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=31" title="Сталин СССР һәм Рәсәй етәкселәре баһаһында бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=31" title="Сталин СССР һәм Рәсәй етәкселәре баһаһында бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg/200px-Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg" decoding="async" width="200" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg/300px-Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg/400px-Dmitry_Medvedev_in_Kyiv_-_17_May_2010.jpeg 2x" data-file-width="866" data-file-height="1100" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%B2_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Медведев Дмитрий Анатольевич">Дмитрий Медведев</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BD%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Янукович Виктор Фёдорович (был бит юҡ)">Виктор Янукович</a> Украиналағы аслыҡ ҡорбандарын хөрмәтләп иҫкә ала, 2010 йыл</figcaption></figure> — ЦК КПСС Үҙәк Комитетының беренсе секретары Н. С. Хрущёв КПСС-тың XX съезында «Шәхес культы һәм уның эҙемтәләре» исемле докладында, Сталин «идея көрәше ҡарашынан административ баҫтырыу юлына, массауи репрессиялар юлына, террор юлына күсә. Ул каратель органдары аша киңерәк һәм ныҡышмалыраҡ эш итә, шул уҡ ваҡытта йыш бөтә булған әхләҡ нормаларын һәм совет закондарын» тип белдерә<a href="#cite_note-294">[286]</a>. — СССР экс-президенты М. С. Горбачёв позицияһына ярашлы, «Сталин — ҡанға батҡан кеше»<a href="#cite_note-295">[287]</a>. — 2009 йылда Рәсәй Хөкүмәте рәйесе В. В. Путин , Сталин етәкселегендә ил «аграрҙан индустриаль илгә әүерелә. Һүҙ юҡ, крәҫтиәнлек ҡалмай, әммә индустриаллек ысынлап та барлыҡҡа килә. Беҙ Бөйөк Ватан һуғышында еңдек. Һәм кем нимә тип кенә әйтмәһен, еңеүгә өлгәшелде.». шул уҡ ваҡытта Рәсәй Премьер-министры репрессияларҙы «дәүләт идараһының килешмәгән ысулы» тип атай<a href="#cite_note-296">[288]</a>. — Рәсәй Президенты Д. А. Медведев, Катынь фажиғәһе тураһында һөйләп, был «Сталиндың һәм уның ярандарының енәйәте» тине<a href="#cite_note-297">[289]</a>. Президент, «Сталин үҙ халҡына ҡаршы бик күп енәйәттәр эшләне… Һәм, күп эшләүенә ҡарамаҫтан, уның етәкселеге аҫтында ил уңыштарға өлгәшеүенә ҡарамаҫтан, үҙ кешеләренә ҡарата эшләнгәне ғәфү итерлек түгел» тип билдәләй<a href="#cite_note-medved-298">[290]</a><a href="#cite_note-rbc-299">[291]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Халыҡ-ара_ғәйепләү">Халыҡ-ара ғәйепләү</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=32" title="Халыҡ-ара ғәйепләү бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=32" title="Халыҡ-ара ғәйепләү бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> Шулай уҡ ҡарағыҙ: Европа сталинизм һәм нацизм ҡорбандары көнө — Украина: 2010 йылдың 13 ғиуарында Киев Апелляция суды<a href="#cite_note-300">[292]</a><a href="#cite_note-301">[293]</a><a href="#cite_note-302">[294]</a> Сталинды һәм башҡа совет етәкселерен 1932—1933 йылдарҙа украин халҡы геноцидында ғәйепле, тип таный, уның һөҙөмтәһендә, судья таныуы буйынса, Украинала 3 млн 941 тыс. Кеше һәләк була<a href="#cite_note-Суд-71">[65]</a><a href="#cite_note-303">[295]</a>. Суд, И. В. Сталин һәм башҡалар судҡа тиклемге тикшереү органы тарафынан ғәйепләнмәгән, ә ғәйепләү хөкөмө уларға ҡарата әлеге енәйәт эшенде сығарылмаған. Суд Сталин И. В. һәм башҡаларҙың вафаты айҡанлы геноцид факты буйынса асылған енәйәт эшен ябырға ҡарар итә<a href="#cite_note-Суд-71">[65]</a>. — Европа берлеге: Европейская организация ПАСЕ Европа ойошмаһы шулай уҡ Сталин сәйәсәтен хөкөм итә, ул, ПАСЕ фекеренсә, миллионлаған кешенең асылығына һәм һәләк булыуына килтерә<a href="#cite_note-304">[296]</a>. 2009 йылдың 2 апрелендә Европа парламенты 23 август көнөн Сталинизм һәм нацизм ҡорбандары иҫтәлеге көнө тип тәҡдим итеү тураһындағы Декларация ҡабул итә<a href="#cite_note-resolution-305">[297]</a>. Декларация «хәрби енәйәттәр һәм кешелелеккә ҡаршы категорияға ҡараған сталинизм һәм нацизм яғынан агрессия акттары контекстында башҡарылған массауи депортациялар, үлтереүҙәр һәм иҙеү акттарын исемләй. Халыҡ-ара хоҡуҡҡа ярашлы, юллау срогының һуҙымы хәрби енәйәттәргә һәм кешелеклеккә ҡаршы хәрби енәйәттәргә ҡарамай». <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Өҫтәмә_мәғлүмәт">Өҫтәмә мәғлүмәт</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=33" title="Өҫтәмә мәғлүмәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=33" title="Өҫтәмә мәғлүмәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> — Хәҙерге ваҡытта Сталин Ческе-Будеёвице (Чехия ҡалаһының почетлы гражданы тип иҫәпләнә)<a href="#cite_note-306">[298]</a>. 1947 йылдың 7 ноябренән 2004 йылдың 29 апреленә тиклем Сталин Будапешт ҡалаһының почетлы гражданы тип һанала<a href="#cite_note-autogenerated4-307">[299]</a><a href="#cite_note-autogenerated2-308">[300]</a><a href="#cite_note-309">[301]</a>. 1947 йылдан алып 2007 йылға тиклем шулай уҡ Кошице словак ҡалаһының почетлы гражданы була<a href="#cite_note-310">[302]</a>. — 1940 йылдың 1 ғинуарында американ журналы Time Сталинды «йыл кешеһе» (1939) тип иғлан итә. Журнал мөхәрриәте үҙенең һайлауын һөжүм итмәү тураһындағы «нацист-коммунистик» пактына ҡул ҡуйыуы һәм совет-фин һуғышын башлауы менән аңлата, уның һөҙөмтәһендә, Time фекеренсә, Сталин радикаль рәүештә сәйәси көстәр балансын үҙгәртә һәм агрессия буйынса Гитлерҙың партнерына әүрелә<a href="#cite_note-Time-1940-311">[303]</a>. 1943 йылдың 4 ғинуарында журнал икенсе тапҡыр Сталинды «йыл кешеһе» тип иғлан итә<a href="#cite_note-312">[304]</a>. Был ваҡиға тураһындағы мәҡәләлә ошолай яҙыла: «Ни тиклем Рәсәй 1942 йылда еңелеүгә яҡын булғанын тик Иосиф Сталин ғына белә. Һәм Рәсәй еңеп сыҡһын өсөн уға нимә эшләргә тура килгәнен тик Иосиф Сталин ныҡлап белә…»<a href="#cite_note-313">[305]</a><a href="#cite_note-314">[lower-alpha 9]</a> — Сталиндың туған теле грузин теле була. Урыҫ телен Сталин һуңғараҡ өйрәнә һәм һәр саҡ тиерлек билдәле грузин акценты менән һөйләшә. Сталин үҙе анкеталарҙа, немец һәм инглиз телдәрендә уҡыйым, тип яҙа<a href="#cite_note-315">[306]</a>. — 1942 йылда Америка индеецтары конфедерацияһы Сталинға «күренекле яугир» булараҡ индеецтар башлығының баш кейемен бүләк итә<a href="#cite_note-316">[307]</a><a href="#cite_note-317">[308]</a><a href="#cite_note-318">[309]</a><a href="#cite_note-319">[310]</a>. — Сталиндың иң яратҡан анекдоты. Анекдот геройҙары — профессор һәм фатир буйынса уның күршеһе, чекист. Бер саҡ профессор, күршеһенең наҙанлығын күреп, уға: "Их, һеҙ! Һеҙ бит «Евгений Онегинды» кем яҙғанын да белмәйһегеҙ! — тигән, ти. Чекист ысынлап белмәгән һәм үпкәләгән. Тиҙҙән ул профессрҙы ҡулға алған һәм таныштарына: «Ул таныны! Ул үҙе автор икән!» — тип һөйләгән<a href="#cite_note-320">[311]</a>. Шулай уҡ ҡарағыҙ: Совет фәнендә идеологик күҙәтеү һәм Лысенковсылыҡ <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Сталин исемлектәре">Сталин исемлектәре</a> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Шулай_уҡ_ҡарағыҙ">Шулай уҡ ҡарағыҙ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=34" title="Шулай уҡ ҡарағыҙ бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=34" title="Шулай уҡ ҡарағыҙ бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Иосиф Сталин библиографияһы (был бит юҡ)">Иосиф Сталин библиографияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D3%A9%D1%80%D0%BC%D3%99%D1%82%D0%B5%D0%BD%D3%99_%D2%A1%D1%83%D1%88%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин хөрмәтенә ҡушылған объекттар исемлеге (был бит юҡ)">Сталин хөрмәтенә ҡушылған объекттар исемлеге</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%B4%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин һәм дин (был бит юҡ)">Сталин һәм дин</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D1%88%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин һәм шахмат (был бит юҡ)">Сталин һәм шахмат</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Сталин премияһы">Сталин премияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%82%D3%99%D0%B1%D0%B8%D2%93%D3%99%D1%82%D1%82%D0%B5_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D0%BF_%D2%A1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%83_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың тәбиғәтте үҙгәртеп ҡороу планы (был бит юҡ)">Сталиндың тәбиғәтте үҙгәртеп ҡороу планы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%B4%D0%B0%D1%87%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың персональ дачалары исемлеге (был бит юҡ)">Сталиндың персональ дачалары исемлеге</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиниана (был бит юҡ)">И. В. Сталин образы совет сәнғәтендә</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D1%80%D1%91%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ерёмин хаты (был бит юҡ)">Ерёмин хаты</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Иҫкәрмәләр">Иҫкәрмәләр</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=35" title="Иҫкәрмәләр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=35" title="Иҫкәрмәләр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Комментарийҙар">Комментарийҙар</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=36" title="Комментарийҙар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=36" title="Комментарийҙар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="references-small" style=""> <ol class="references"> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> Существует версия, согласно которой фамилия Джугашвили — не грузинская, а <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Осетины (был бит юҡ)">осетинская</a>. Версии об осетинском происхождении семьи Сталина рассматриваются в работе российского историка <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">А. В. Островского</a> (см.: Островский А. В. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=uKzx-htVB0YC&pg=PA81&dq=%22Фамилия+Джугашвили+буквально+означает%22&cd=1#v=onepage&q=%22Фамилия%20Джугашвили%20буквально%20означает%22&f=false">Кто стоял за спиной Сталина?</a> — М.; СПб.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%B0_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Олма медиа групп (был бит юҡ)">Олма-Пресс</a>; Нева, 2002. — 638 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/576541771X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7654-1771-X</a> ; 5-224-02997-X.). Одноклассник Иосифа Джугашвили по семинарии <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Иремашвили, Иосиф (был бит юҡ)">И. Иремашвили</a> в своей книге «Сталин и трагедия Грузии», изданной в Германии на немецком в <a href="/w/index.php?title=1932_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1932 год (был бит юҡ)">1932 году</a> в издательстве <a href="/w/index.php?title=Verfasser&action=edit&redlink=1" class="new" title="Verfasser (был бит юҡ)">Verfasser</a>, утверждает, что отец Сталина Бесо Иванович Джугашвили «по национальности осетин» </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> Историк <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чернявский, Георгий Иосифович (был бит юҡ)">Г. И. Чернявский</a> пишет, что в книге регистраций Успенского собора в г. Гори значится имя Иосифа Джугашвили и далее следует запись: «1878. Родился 6 декабря. Крестился 17-го декабря. Родители — жители города Гори крестьянин Виссарион Иванов Джугашвили и его законная жена Екатерина Георгиевна. Крёстный отец — житель Гори крестьянин Цихатришвили». Им делается вывод, что подлинной датой рождения Сталина является <abbr title="юлиан календары буйынса">6</abbr> <a href="/wiki/18_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8F" class="mw-redirect" title="18 декабря">(18) декабря</a> <a href="/wiki/1878_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1878 йыл">1878</a> года. Отмечается, что, по сведениям Санкт-Петербургского губернского жандармского управления, датой рождения И. В. Джугашвили значится <a href="/wiki/6_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8F" class="mw-redirect" title="6 декабря">6 декабря</a> <a href="/w/index.php?title=1878_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1878 год (был бит юҡ)">1878 года</a>, а в документах Бакинского жандармского управления годом рождения помечен <a href="/w/index.php?title=1880_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1880 год (был бит юҡ)">1880 год</a>. В то же время встречаются документы полицейского ведомства, где годом рождения Иосифа Джугашвили значатся <a href="/wiki/1879" class="mw-redirect" title="1879">1879</a> и <a href="/w/index.php?title=1881_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1881 год (был бит юҡ)">1881 годы</a>. В документе, собственноручно заполненном И. В. Сталиным в декабре 1920 года, — анкете шведской газеты <a href="/w/index.php?title=Folkets_Dagblad_Politiken&action=edit&redlink=1" class="new" title="Folkets Dagblad Politiken (был бит юҡ)">Folkets Dagblad Politiken</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Folkets_Dagblad_Politiken" class="extiw" title="en:Folkets Dagblad Politiken">[en]</a> — значится год рождения — 1878-й. Существует мнение, что дата рождения была перенесена на год вперёд самим Сталиным, поскольку 1928 г. мало подходил для празднования 50-летнего юбилея: в стране происходили волнения крестьян в связи с <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B_%D1%86%D0%B5%D0%BD_(1923)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ножницы цен (1923) (был бит юҡ)">искусственным повышением цен на промышленные товары</a>, имелись и другие проблемы. Лишь к 1929 году Сталину удалось окончательно укрепить режим личной власти . Поэтому этот год и был выбран для празднования юбилея, соответственно чему была выбрана и подходящая официальная дата рождения(Марк Крутов. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.svoboda.org/content/article/1909503.html">Когда родился Сталин?</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE_%C2%AB%D0%A1%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B0%C2%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Радио «Свобода» (был бит юҡ)">Радио «Свобода»</a>, 14 апреля 2014.) </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> Михаил һәм Георгий </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> Финляндия ул ваҡытта Рәсәй империяһы составына инә </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> См.: Сталин И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.info/libris/stalin/3-76.html">Что нам нужно?</a> // www.hrono.info </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> В то время в партийной среде мало уделяли внимания формальностям. Брак официально был зарегистрирован только <a href="/wiki/24_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0" class="mw-redirect" title="24 марта">24 марта</a> <a href="/w/index.php?title=1919_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1919 год (был бит юҡ)">1919 года</a> </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Цифра ориентировочная: «…Реальное число людей в списках, по нашим подсчётам, — 43 768 (или меньше, так как часть повторов мы могли не обнаружить — например, из-за опечаток)». <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stalin.memo.ru/images/intro.htm">Состав и численность осуждённых по спискам в 1937—1938 гг.</a> </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> Как пример, настройщик Кузьмин в ноябре 1946 года заработал 246 руб., получил аванс 200 руб., вычет за заем и подоходный налог – 70 руб., остался должен цеху 31 руб </li> <li id="cite_note-314"><a href="#cite_ref-314">↑</a> Оригинал текста (англ.): «Only Joseph Stalin fully knew how close Russia stood to defeat in 1942, and only Joseph Stalin fully knew how he brought Russia through». </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сығанаҡтар">Сығанаҡтар</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=37" title="Сығанаҡтар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=37" title="Сығанаҡтар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <div class="references-small" style="column-count:2;-moz-column-count:2;-webkit-column-count:2;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-_6dd331997d246624-1"><a href="#cite_ref-_6dd331997d246624_1-0">↑</a> Stalin <Familie> // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pm20.zbw.eu/folder/pe/016952">https://pm20.zbw.eu/folder/pe/016952</a> — 1908. </li> <li id="cite_note-encyclopediae-2"><a href="#cite_ref-encyclopediae_2-0">↑</a> Большой энциклопедический словарь. / Под ред. А. М. Прохорова. 2-е изд. — М.: Норинт, 2004. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5771100048" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7711-0004-8</a> </li> <li id="cite_note-ReferenceE-4">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceE_4-0">3,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceE_4-1">3,1</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 12. </li> <li id="cite_note-Когда_родился_и._В._Сталин-5"><a href="#cite_ref-Когда_родился_и._В._Сталин_5-0">↑</a> Китаев И., Мошков Л., Чернев А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.ru/libris/stalin/16-17.php">Когда родился И. В. Сталин</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A6%D0%9A_%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Известия ЦК КПСС (был бит юҡ)">Известия ЦК КПСС</a>, 1990. № 11. </li> <li id="cite_note-chernyavskij-6"><a href="#cite_ref-chernyavskij_6-0">↑</a> Георгий Чернявский. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://kackad.com/kackad/когда-на-самом-деле-родился-сталин-и-по/">Когда на самом деле родился Сталин и почему это важно</a> 2019 йыл 2 июнь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190602172605/http://kackad.com/kackad/%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%B4%D0%B0-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BC-%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5-%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE/">архивланған</a>. // Каскад, № 210, 26.03.2004. </li> <li id="cite_note-autogenerated6-8">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated6_8-0">6,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated6_8-1">6,1</a> <a href="#cite_ref-autogenerated6_8-2">6,2</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%81,_%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Рыбас, Святослав Юрьевич (был бит юҡ)">Рыбас С. Ю.</a> Сталин. / 2-е изд. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%8F_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Молодая гвардия (издательство) (был бит юҡ)">Молодая гвардия</a>, 2010. — (<a href="/w/index.php?title=%D0%96%D0%97%D0%9B&action=edit&redlink=1" class="new" title="ЖЗЛ (был бит юҡ)">ЖЗЛ</a>) — С. 11. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785235032811" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-235-03281-1</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130422-1-9">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130422-1_9-0">7,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130422-1_9-1">7,1</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130422-1_9-2">7,2</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 68. </li> <li id="cite_note-Allilueva-10"><a href="#cite_ref-Allilueva_10-0">↑</a> Аллилуева С. Только один год. N.Y.: Harper & Row Publishers, 1969. С. 360. </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> Davrichewy J. Ah! Ce qu’on rigolait bien avec mon copain Staline. Paris, 1979. P. 36—37 </li> <li id="cite_note-rybas10-13">↑ <a href="#cite_ref-rybas10_13-0">10,0</a> <a href="#cite_ref-rybas10_13-1">10,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%81,_%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Рыбас, Святослав Юрьевич (был бит юҡ)">Рыбас С. Ю.</a> Сталин. / 2-е изд. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%8F_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Молодая гвардия (издательство) (был бит юҡ)">Молодая гвардия</a>, 2010. — (<a href="/w/index.php?title=%D0%96%D0%97%D0%9B&action=edit&redlink=1" class="new" title="ЖЗЛ (был бит юҡ)">ЖЗЛ</a>) — С. 10. </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> Аллилуева С. Двадцать писем к другу. N.Y.: Harper & Row, 1967. P. 145 </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> Davrichewy J. Ah! Ce qu’on rigolait bien avec mon copain Staline. Paris, 1979. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> Iremaschuiili J. Stalin und die Tragodie Georgiens: Erinnerungen. В., 1932. p. 10—12, 28. </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> Allilueva S. Only one year. N.Y., 1969., P. 360. </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> Allilueva S. Twenty letters to a friend. N.Y., 1967., P. 153. </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> Davrlchewy J. Ah! Ce qu’on rigolait bien avec mon copain Staline. P., 1979., P. 34. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>«Она осталась религиозной до последних своих дней и, когда отец навестил её, незадолго до её смерти, сказала ему: „А жаль, что ты так и не стал священником“… Он повторял эти её слова с восхищением; ему нравилось её пренебрежение к тому, чего он достиг — к земной славе, к суете…» — С. Аллилуева, Из воспоминаний. [history.wikireading.ru/195643]</div></blockquote> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> Сталин И. В. Сочинения. Т. 13. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Политиздат (был бит юҡ)">Государственное издательство политической литературы</a>, 1951. — С. 113. </li> <li id="cite_note-autogenerated20130630-6-22">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-0">19,00</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-1">19,01</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-2">19,02</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-3">19,03</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-4">19,04</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-5">19,05</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-6">19,06</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-7">19,07</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-8">19,08</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-9">19,09</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-10">19,10</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-11">19,11</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-12">19,12</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-13">19,13</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-14">19,14</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-15">19,15</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-6_22-16">19,16</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/panorama/20060728/229102.html">Секреты жизни и смерти Сталина</a>  (урыҫ). ИноСМИ.Ru (28 июль 2006). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-semanovkardashov-23">↑ <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-0">20,0</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-1">20,1</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-2">20,2</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-3">20,3</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-4">20,4</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-5">20,5</a> <a href="#cite_ref-semanovkardashov_23-6">20,6</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Семанов, Сергей Николаевич (был бит юҡ)">Семанов С. Н.</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кардашов, Владислав Иванович (был бит юҡ)">Кардашов В. И.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stalin-irk.narod.ru/index.files/STALIN_1/Stalin_5/I_Stalin/stalin.html">Иосиф Сталин: жизнь и наследие.</a> — М.: Новатор, 1997. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5858620574" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85862-057-4</a> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> Беседа Сталина с писателем Эмилем Людвигом // <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%91%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Огонёк (был бит юҡ)">Огонёк</a>, № 23, 1932 </li> <li id="cite_note-Островский-25"><a href="#cite_ref-Островский_25-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:Google_books&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Google books (был бит юҡ)">Ҡалып:Google books</a> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://simvolika.rsl.ru/index.php?doc=369">Всемирный биографический энциклопедический словарь.</a> — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998 </li> <li id="cite_note-ReferenceB-27"><a href="#cite_ref-ReferenceB_27-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F%D0%BD,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%90%D1%88%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Балаян, Лев Ашотович (был бит юҡ)">Лев Балаян</a>. Сталин и Хрущёв. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BC%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Эксмо (был бит юҡ)">Эксмо</a>; <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BC_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Алгоритм (издательство) (был бит юҡ)">Алгоритм</a>, 2009. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785699383313" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-699-38331-3</a> </li> <li id="cite_note-ReferenceC-28">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-0">25,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-1">25,1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-2">25,2</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-3">25,3</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-4">25,4</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_28-5">25,5</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чернобаев, Анатолий Александрович (был бит юҡ)">Чернобаев А. А.</a> Сталин Иосиф Виссарионович // Политические деятели России, 1917 г. Биографический словарь. / Ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D1%83%D0%B5%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Волобуев, Павел Васильевич (был бит юҡ)">П. В. Волобуев</a> и др. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Большая Российская энциклопедия (издательство) (был бит юҡ)">Большая Российская энциклопедия</a>, 1993. — 432 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5852701378" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85270-137-8</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated1-29">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated1_29-0">26,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated1_29-1">26,1</a> Под ред. Е. М. Жукова. Сталин // Советская историческая энциклопедия. — Советская энциклопедия (рус.). — М., 1973—1982. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Joseph-Stalin">Joseph Stalin | Biography, World War II, & Facts</a> (ингл.). Encyclopedia Britannica. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%81,_%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Рыбас, Святослав Юрьевич (был бит юҡ)">Рыбас С. Ю.</a> Сталин. / 2-е изд. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%8F_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Молодая гвардия (издательство) (был бит юҡ)">Молодая гвардия</a>. 2010. — С. 29. —(<a href="/w/index.php?title=%D0%96%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D1%8C_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B5%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Жизнь замечательных людей (был бит юҡ)">Жизнь замечательных людей</a>) — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785235034969" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-235-03496-9</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated5-33"><a href="#cite_ref-autogenerated5_33-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%AD%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Радзинский, Эдвард Станиславович (был бит юҡ)">Edvard Radzinsky</a>. Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia’s Secret Archives, Anchor, (1997) <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0385479549" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-385-47954-9</a>, p. 61 </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.politpros.com/journal/read/?ID=152&journal=33">З.Н.Мехреньгина. О музее И.В.Сталина в Сольвычегодске | POLITPROS.COM</a>  (билдәһеҙ). Онлайн-журнал Politpros.com. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> Торчинов В. А., Леонтюк А. М. Вокруг Сталина. Историко-биографический справочник. Санкт-Петербург, 2000. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.ru/biograf/bio_k/kuzakov.php">Константин Степанович Кузаков</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%81_(%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хронос (сайт) (был бит юҡ)">Хронос. Биографический указатель</a> </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> Гусляров Е. Н. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=ap9AOAFweE0C">Сталин в жизни : систематизированный свод воспоминаний современников, документов эпохи, версий историков:</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%B0_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Олма медиа групп (был бит юҡ)">Олма-Пресс</a>, 2003. — (Биографические хроники). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785948500348" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9785948500348</a>. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> Шубин С. И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cyberleninka.ru/article/n/solvychegodskaya-ssylka-stalina">Сольвычегодская ссылка Сталина</a> // Вестник Северного (Арктического) федерального университета. Серия: Гуманитарные и социальные науки. — 2009. — В. № 4. — С. 25—32. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> Сталин // Культурология. XX век. Энциклопедия (рус.). — 1998. </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.booksite.ru/localtxt/gra/nd/rus/sia/ns/7.htm">100 великих россиян (7)</a>  (билдәһеҙ). www.booksite.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://svom.info/events/">События — Свободная мысль</a> 2020 йыл 29 сентябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200929081842/http://svom.info/events/">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-psevd-42"><a href="#cite_ref-psevd_42-0">↑</a> Похлёбкин В. В. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080927230913/http://www.geocities.com/capitolhill/parliament/7231/pohleb/pohleb.htm">Великий псевдоним.</a>(недоступная ссылка — <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/http://www.geocities.com/capitolhill/parliament/7231/pohleb/pohleb.htm">история</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/20010406064035/http://www.geocities.com/capitolhill/parliament/7231/pohleb/pohleb.htm">копия</a>) — М.: ТОО «ЮДИТ», КП «Алтай», — 1996, 158 с. </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BB%D1%91%D0%B1%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Похлёбкин, Вильям Васильевич (был бит юҡ)">Похлёбкин В. В.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hrono.ru/biograf/bio_p/pohlebkin.php">Как случилось, что И. В. Джугашвили избрал себе псевдоним «Сталин»? </a> </li> <li id="cite_note-О_побеге_из_Нарыма-44">↑ <a href="#cite_ref-О_побеге_из_Нарыма_44-0">40,0</a> <a href="#cite_ref-О_побеге_из_Нарыма_44-1">40,1</a> Озолиньш, Эрнест. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://colonelcassad.livejournal.com/2422078.html">Как Сталин бежал из Нарыма.</a> Воспоминания старого большевика. (<a href="/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%B3%D0%B0" title="Рига">Рига</a>: «Латвиешу Балсс», 2002). </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tomsk.ru/news/view/122436">Фотопутешествие в Парабельский район: месторождения, ссылка, курорт...</a>  (урыҫ) Городской портал tomsk.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. 2018 йыл 3 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180203021839/http://www.tomsk.ru/news/view/122436">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parabel.tomsk.ru/polits.html">Парабельский район :: Нарымский музей политссылки</a>  (билдәһеҙ). www.parabel.tomsk.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%9F%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ричард Пайпс (был бит юҡ)">Ричард Пайпс</a>. Русская революция. Книга 2. Большевики в борьбе за власть 1917—1918. </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://statehistory.ru/books/pod-red--D--P--Nenarokova_Revvoensovet--Respubliki/24">под ред. Д. П. Ненарокова. Липицкий С. В. Сталин Иосиф Виссарионович. Реввоенсовет Республики. История России. Библиотека</a> </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> М. Гареев, президент Академии военных наук, генерал армии. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://vpk-news.ru/articles/779">Сталин как верховный главнокомандующий</a> 2018 йыл 25 май <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180525063904/https://vpk-news.ru/articles/779">архивланған</a>. // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8C%D0%B5%D1%80_(%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Военно-промышленный курьер (газета) (был бит юҡ)">ВПК</a>, 2 февраля 2005 </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://trst.narod.ru/rogovin/t1/xxxvi.htm#ftnref_03">XXXVI. Что осталось от «атмосферы горных высот» — Была ли альтернатива? — В. Роговин</a> </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%BC%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D0%BA,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B5%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Измозик, Владлен Семёнович (был бит юҡ)">Измозик В. С.</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Старков, Борис Анатольевич (был бит юҡ)">Старков Б. А.</a>, Рудник С., Павлов Б. А. Подлинная история РСДРП-РКПб-ВКПб. Краткий курс. Без умолчаний и фальсификаций. С. 275. </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D1%81,_%D0%A0%D0%B8%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пайпс, Ричард (был бит юҡ)">Ричард Пайпс</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.krotov.info/libr_min/16_p/ay/ps_43.htm">Русская революция</a> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> Заключительное слово по докладу о национальных моментах в партийном и государственном строительстве на XII съезде РКП(б) 25 апреля 1923 г. </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%84%D1%84%D0%B0,_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Боффа, Джузеппе (был бит юҡ)">Боффа Дж.</a> История Советского Союза. НЭП. Сталин. Генеральный секретарь. «Орден меченосцев» и «приводные ремни» </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mkonf.iriran.ru/papers.php?id=119">Гордина Елена Дмитриевна. (доктор исторических наук, профессор, завкафедрой «Методология, история и философия наук») «„Историческую науку — на уровень великих задач“: „поворот к патриотизму“ и советская историография в середине 1930-х годов»</a> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.com/books/edition/Кючук_кайнарджийский/A6MsDwAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&dq=Сталин+«О+внешней+политике+русского+царизма»&pg=PA8&printsec=frontcover">Дружинина Е. И. Кючук-кайнарджийский мир 1774 года (его подготовка и заключение)</a> </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> Романовский Н. В. (доктор исторических наук, профессор). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ecsocman.hse.ru/data/233/864/1217/006_romanovskij.pdf">«Сталин и Энгельс: забытый эпизод кануна Великой Отечественной»</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Социологические исследования (был бит юҡ)">Социологические исследования</a> 2005, № 5 </li> <li id="cite_note-kollektivizatsiya-60"><a href="#cite_ref-kollektivizatsiya_60-0">↑</a> Коллективизация СССР // Большой Энциклопедический словарь. — 2000. </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> Шишкин В.И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://zaimka.ru/shishkin-stalin/">Поездка И.В. Сталина в Сибирь (15 января - 6 февраля 1928 г.)</a>  (урыҫ). Сибирская Заимка (1 апрель 2013). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> Красильников Сергей. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/594569-echo/">Интервью / Сталинское раскрестьянивание. Политика. Практика. Цена / Сергей Красильников</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-vsrfraskulachivanie-63">↑ <a href="#cite_ref-vsrfraskulachivanie_63-0">57,0</a> <a href="#cite_ref-vsrfraskulachivanie_63-1">57,1</a> Определение Верховного Суда РФ от 30.03.1999 // «Бюллетень Верховного Суда РФ», 1999, № 7 </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> Куртуа С., Верт Н., Панне Ж-Л., Пачковский А., Бартосек К., Марголин Дж-Л. <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чёрная книга коммунизма (был бит юҡ)">Чёрная книга коммунизма</a> = Le Livre Noir du Communisme. — М.: «Три века истории», 2001. — С. 158. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/2221082044" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-221-08-204-4</a>. </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alexanderyakovlev.org/almanah/inside/almanah-doc/1003087">Шифротелеграмма секретаря Днепровского обкома КП(б)У М.М. Хатаевича секретарю ЦК ВКП(б) И.В. Сталину с просьбой выделить дополнительную продовольственную ссуду</a>  (билдәһеҙ). www.alexanderyakovlev.org. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-britannica-66"><a href="#cite_ref-britannica_66-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Ukraine">Ukraine | History, Geography, People, & Language</a> (ингл.). Encyclopedia Britannica. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> Данный абзац в статье «Украина», раздел «История» энциклопедии Брокгауз выглядит следующим образом (перевод с немецкого): <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> Сталин проводил насильственную коллективизацию сельского хозяйства в СССР (с 1929 года) с использованием государственного террора, что привело, особенно в УССР, к высоким потерям населения. После плохих урожаев 1931 и 1932 годов были произведены, часто с применением войск, изъятия запасов зерна, принадлежащего крестьянам. При этом от голода погибли от 4 до 7 млн человек.</div></blockquote> Brockhaus Enzyklopädie. 21. Aufl. in 30 Bde. Leipzig-Manheim, 2006. — Bd. 28, S.243. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/3765341282" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-7653-4128-2</a> </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.net/library/id_2241.html">3. Ложные утверждения // Александр Дюков</a>  (билдәһеҙ). scepsis.net. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-:5-69">↑ <a href="#cite_ref-:5_69-0">63,0</a> <a href="#cite_ref-:5_69-1">63,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%BE%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%B0,_%D0%95%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Осокина, Елена Александровна (был бит юҡ)">Осокина Е. А.</a> Алхимия советской индустриализации: время Торгсина. — М.: Новое литературное обозрение, 2019. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20120805081416/www.memory.gov.ua/ua/509.htm">Постановление Апелляционного Суда г. Киева</a> (укр.) </li> <li id="cite_note-Суд-71">↑ <a href="#cite_ref-Суд_71-0">65,0</a> <a href="#cite_ref-Суд_71-1">65,1</a> <a href="#cite_ref-Суд_71-2">65,2</a> <a href="#cite_ref-Суд_71-3">65,3</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://khpg.org/index.php?id=1266828078">Постановление апелляционного суда г. Киева по уголовному делу по факту совершения геноцида в Украине в 1932–1933 гг.</a>  (билдәһеҙ) Права Людини в Україні. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20120805081416/www.memory.gov.ua/ua/509.htm">Постановление Апелляционного Суда г. Киева</a> (укр.) </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> С. Рудник, Борис Арсеньевич Павлов, Борис Анатольевич Старков, Владлен Семёнович Измозик: «Подлинная история РСДРП-РКПб-ВКПб. Краткий курс. Без умолчаний и фальсификаций» с. 296 </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%84%D1%91%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Нефёдов, Сергей Александрович (историк) (был бит юҡ)">Нефёдов С. А.</a> О предпосылках сталинской коллективизации // Россия XXI. — 2012. — № 6. — С. 107. </li> <li id="cite_note-Нефёдов_-_итоги_коллективизации-75">↑ <a href="#cite_ref-Нефёдов_-_итоги_коллективизации_75-0">69,0</a> <a href="#cite_ref-Нефёдов_-_итоги_коллективизации_75-1">69,1</a> <a href="#cite_ref-Нефёдов_-_итоги_коллективизации_75-2">69,2</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%84%D1%91%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Нефёдов, Сергей Александрович (историк) (был бит юҡ)">Нефёдов С. А.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://book.uraic.ru/elib/Authors/NEFEDOV/Science/Russia/collectivization.pdf">Аграрные и демографические итоги сталинской коллективизации</a> / Ответственный редактор: доктор исторических наук, профессор В. В. Канищев. — Тамбов: Издательство ТГУ, 2013=. — С. 252. — 500 экз. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785890168832" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-89016-883-2</a>. </li> <li id="cite_note-autogenerated20130630-3-76">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-3_76-0">70,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-3_76-1">70,1</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-3_76-2">70,2</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-3_76-3">70,3</a> Профессор Принстонского университета Роберт Такер / Robert Tucker. «Сталин. История и личность. Путь к власти. 1879—1929. У власти. 1928—1941» / Весь мир, 2006. С. 383 </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> Baykov Alexander. Soviet Foreign Trade. Princeton. 1946. App.Table IV. </li> <li id="cite_note-Милов-78"><a href="#cite_ref-Милов_78-0">↑</a> История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков; А. И. Вдовин; С. В. Воронкова; под ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Милов, Леонид Васильевич (был бит юҡ)">Л. В. Милова</a>. — М.: Эксмо, 2006. — 960 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5699181598" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-699-18159-8</a>. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D1%86%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%BA,_%D0%A8%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фицпатрик, Шейла (был бит юҡ)">Sheila Fitzpatrick</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=oOYNAQAAMAAJ&dq=culture+revolution+ussr&hl=ru&source=gbs_book_similarbooks">Cultural revolution in Russia, 1928-1931</a>. — USA: <a href="/w/index.php?title=Indiana_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Indiana University Press (был бит юҡ)">Indiana University Press</a>, 1984. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0253203376" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-253-20337-6</a>. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> Мальцев А. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/forsirovannaya-modernizatsiya-sovetskoy-ekonomiki-demodernizatsiya-ili-industrialnyy-proryv">Форсированная модернизация советской экономики: «Демодернизация» или индустриальный прорыв?</a> // Известия Уральского государственного экономического университета. — 2010. — № 6. — С. 91—97. </li> <li id="cite_note-Проблемы_современной_экономики._2002-81">↑ <a href="#cite_ref-Проблемы_современной_экономики._2002_81-0">75,0</a> <a href="#cite_ref-Проблемы_современной_экономики._2002_81-1">75,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Колесов, Николай Дмитриевич (был бит юҡ)">Колесов Н. Д.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.m-economy.ru/art.php?nArtId=119">Экономический фактор победы в битве под Сталинградом</a> // Проблемы современной экономики. 2002. № 3. </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> Грамотность // Большая Советская Энциклопедия М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> Куртуа С., Верт Н., Панне Ж-Л., Пачковский А., Бартосек К., Марголин Дж-Л. Чёрная книга коммунизма = Le Livre Noir du Communisme. — М.: «Три века истории», 2001. — С. 36. — 864 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/2221082044" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-221-08-204-4</a>. </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC_%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Роговин, Вадим Захарович (был бит юҡ)">В. Роговин</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://trst.narod.ru/rogovin/t4/xlvi.htm">1937. XLVI. Причины расправы с генералами</a> </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Наумов, Леонид Анатольевич (историк) (был бит юҡ)">Наумов Л. А.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fedy-diary.ru/?page_id=4680">Сталин и НКВД. Ч. I.</a> </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> В.Н. Земсков. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.politpros.com/journal/read/?ID=783">О масштабах политических репрессий в СССР</a>  (билдәһеҙ). Онлайн-журнал Politpros.com, №1 (66). POLITPROS.COM (2012). Дата обращения: 19 февраль 2021. </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Материалы февральско-мартовского пленума ЦК ВКП (б) 1937 года. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://istmat.info/node/30245">3 марта 1937 г. Вечернее заседание. Доклад т. Сталина.</a>  (билдәһеҙ) istmat.info. Проект «Исторические Материалы», «Вопросы истории», 1995, № 3, стр. 3-15 (1995). Дата обращения: 19 февраль 2021. 2021 йыл 28 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210228071214/http://istmat.info/node/30245">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> Куртуа С., Верт Н., Панне Ж-Л., Пачковский А., Бартосек К., Марголин Дж-Л. <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чёрная книга коммунизма (был бит юҡ)">Чёрная книга коммунизма</a> = Le Livre Noir du Communisme. — М.: Три века истории, 2001. — С. 257. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/2221082044" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-221-08-204-4</a>. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stalin.memo.ru/images/intro.htm">Состав и численность осуждённых по спискам в 1937—1938 гг.</a>(недоступная ссылка) </li> <li id="cite_note-Sabov-91">↑ <a href="#cite_ref-Sabov_91-0">84,0</a> <a href="#cite_ref-Sabov_91-1">84,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stalinism.ru/stalin-i-gosudarstvo/zhupel-stalina.html">Жупел Сталина</a>  (билдәһеҙ). stalinism.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> Олег Хлевнюк. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.forbes.ru//mneniya-column/istoriya/305279-stalin-istoricheskii-mif-i-sotsialnaya-otvetstvennost">Сталин: исторический миф и социальная ответственность | Мнения</a>  (билдәһеҙ). Forbes.ru (11 ноябрь 2015). Дата обращения: 13 февраль 2021. </li> <li id="cite_note-autogenerated16-93">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated16_93-0">86,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated16_93-1">86,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://shalamov.ru/context/4/">Партия расстрелянных // Вадим Роговин</a>  (билдәһеҙ). shalamov.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-litvin-94"><a href="#cite_ref-litvin_94-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Литвин, Алтер Львович (был бит юҡ)">Алексей Литвин</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.infran.ru/vovenko/60years_ww2/demogr7.htm">Российская историография большого террора</a> </li> <li id="cite_note-vysshaya-95"><a href="#cite_ref-vysshaya_95-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2007/0313/tema02.php">"Высшая мера наказания"</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2007/0313/analit02.php">Статистика политических репрессий</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> Кудин В. А., Гутман М. Ю. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/profilaktika-beznadzornosti-i-prestupnosti-nesovershennoletnih-istoricheskiy-opyt-pravovogo-regulirovaniya/viewer">Профилактика безнадзорности и преступности несовершеннолетних: исторический опыт правового регулирования</a> // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России. — СПб.: Изд-во <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%9F%D0%B1%D0%A3_%D0%9C%D0%92%D0%94_%D0%A0%D0%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="СПбУ МВД РФ (был бит юҡ)">СПбУ МВД РФ</a>, 2016. — № 4 (72). — С. 20. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2071-8284&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2071-8284</a>. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> Окунева А. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-zakonodatelstva-ob-ugolovnoy-otvetstvennosti-nesovershennoletnih-v-sovetskoy-rossii-1918-1940-gody/viewer">Развитие законодательства об уголовной ответственности несовершеннолетних в советской России (1918—1940 годы)</a> // Историко-правовые проблемы: Новый ракурс. — Курск: Изд-во <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Курский государственный университет (был бит юҡ)">КГУ</a>, 2013. — В. 6. — С. 138—141. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2309-1592&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2309-1592</a>. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> Васильева Т. В., Мальцев Н. С. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://tksu.ru/upload/iblock/1af/1afa2ea09234515c060ba173b3cdbc99.pdf#page=10">Правовое регулирование смертной казни в СССР</a> // Вестник Калужского университета. — Калуга: <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%9A._%D0%AD._%D0%A6%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Калужский государственный университет имени К. Э. Циолковского (был бит юҡ)">КГУ им. К. Э. Циолковского</a>, 2018. — № 2. — С. 12. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=1819-2173&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">1819-2173</a>. </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> Крюкова Н. И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://правовая-наркология.рф/uu/doc/JJ-6-2013.pdf#page=23">История развития уголовного законодательства об ответственности несовершеннолетних</a> // Вопросы ювенальной юстиции. — М.: Юрист, 2013. — № 6 (50). — С. 25. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2072–3695&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2072–3695</a>. </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> Дынько А. П. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ksei.ru/netcat_files/userfiles/NAUKA/jounals/epp/Ekonomika._Pravo._Pechat_4722016.pdf#page=22">Законодательное регулирование юридической ответственности несовершеннолетних и предупреждение преступлений с их стороны в советском государстве</a> // Экономика. Право. Печать. Вестник КСЭИ. — Краснодар: Изд-во <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE-%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кубанский социально-экономический институт (был бит юҡ)"><abbr title="Кубанский социально-экономический институт">КСЭИ</abbr></a>, 2016. — № 4 (72). — С. 23—25. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2307-3209&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2307-3209</a>. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> Покончить с детской преступностью и её пособниками! // <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Правда (газета) (был бит юҡ)">Правда</a>. — М., 1935, 9 апреля. — № 98 (6344). — С. 1. </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> Беседа т. Сталина с Ромэн Ролланом // Источник: Документы русской истории / отв. ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D1%85%D0%BE%D1%8F,_%D0%A0%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%84_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пихоя, Рудольф Германович (был бит юҡ)">Р. Г. Пихоя</a>. — М.: Родина, 1996. — № 1 (20). — С. 146. </li> <li id="cite_note-Кардашов,_Семанов—1997——445—446-104"><a href="#cite_ref-Кардашов,_Семанов—1997——445—446_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFКардашов,_Семанов1997">Кардашов, Семанов, 1997</a>, с. 445—446 </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> The breaking of bodies and minds: Torture, psychiatric abuse, and the health professions / E. Stover, E. 0. Nightingale. N.Y., 1985. </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> Blackstock P. W. Agent of deceit: Frauds, forgeries and political intrigue among nations. Chicago, 1966. P. 48—83 </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> Peter E. Torture. N.Y., 1985. </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> Amnesty International. Torture in the eighties. L., 1984. </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161225060009/http://www.memorial.krsk.ru/DOKUMENT/USSR/530404.htm">Приказ министра внутренних дел СССР Л.П.Берии "О запрещении применения к арестованным каких-либо мер принуждения и физического воздействия"</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.memorial.krsk.ru/DOKUMENT/USSR/530404.htm">оригинала</a> 25 декабрь 2016 года. 2016 йыл 25 декабрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161225060009/http://www.memorial.krsk.ru/DOKUMENT/USSR/530404.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%B2,_%D0%A0%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Медведев, Рой Александрович (был бит юҡ)">Медведев Р.</a> К суду истории: генезис и последствия сталинизма / D. Joravsky, G. Haupt. N.Y., 1973. P. 296—297 </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D1%83%D1%89%D1%91%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хрущёв, Никита Сергеевич (был бит юҡ)">Хрущёв H. С.</a> Хрущёв о Сталине. — <a href="/wiki/%D0%9D%D1%8C%D1%8E-%D0%99%D0%BE%D1%80%D0%BA" title="Нью-Йорк">Нью-Йорк</a>, 1988. — С. 39. </li> <li id="cite_note-autogenerated20130425-1-112">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130425-1_112-0">105,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130425-1_112-1">105,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BC,_%D0%AD%D1%80%D0%B8%D1%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фромм, Эрих (был бит юҡ)">Эрих Фромм</a>. Анатомия человеческой деструктивности=The anatomy of human destractiveness. Holt Paperbacks 1973, С. 188. </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> Антонов-Овсеенко А. Портрет тирана. — Нью-Йорк, 1980. — C. 167. </li> <li id="cite_note-stroyka-114">↑ <a href="#cite_ref-stroyka_114-0">107,0</a> <a href="#cite_ref-stroyka_114-1">107,1</a> <a href="#cite_ref-stroyka_114-2">107,2</a> <a href="#cite_ref-stroyka_114-3">107,3</a> Бородкин Леонид. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/657435-echo/">Интервью / Гулаг на «Великих стройках коммунизма» / Леонид Бородкин</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2007/0313/tema03.php">Лагеря, колонии и тюрьмы</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> Голанд Юрий. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/662472-echo/">Интервью / Об альтернативах сталинской индустриализации / Юрий Голанд</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-autogenerated20130421-4-117"><a href="#cite_ref-autogenerated20130421-4_117-0">↑</a> Хлевнюк Олег. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/628849-echo/">Интервью / Иосиф Сталин: последние годы / Олег Хлевнюк</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-autogenerated7-118"><a href="#cite_ref-autogenerated7_118-0">↑</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 30. </li> <li id="cite_note-ReferenceA-119">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceA_119-0">112,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_119-1">112,1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_119-2">112,2</a> Кара-Мурза Алексей. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/620506-echo/">Интервью / Историческое наследие сталинской эпохи / Алексей Кара-Мурза</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8E%D0%BA,_%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3_%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хлевнюк, Олег Витальевич (был бит юҡ)">Хлевнюк О. В.</a> Хозяин. Сталин и утверждение сталинской диктатуры. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%9E%D0%A1%D0%A1%D0%9F%D0%AD%D0%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="РОССПЭН (был бит юҡ)">РОССПЭН</a>, 2012. — С. 12—13. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785824313147" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-8243-1314-7</a>. </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> Жуков Ю. Н. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nash-sovremennik.ru/p.php?y=2004&n=12&id=4">Сталин: иной взгляд</a> 2020 йыл 17 июль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200717190248/http://nash-sovremennik.ru/p.php?y=2004&n=12&id=4">архивланған</a>. // <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%88_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Наш современник (был бит юҡ)">Наш современник</a>, № 12, 2004. </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%95%D1%84%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Колодный, Лев Ефимович (был бит юҡ)">Лев Колодный</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070611183456/http://www.mk.ru/blogs/idmk/2006/04/06/mk-daily/72915/">Где стреляли в затылок, там должен быть музей Смерти</a> </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%84%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Великанов, Николай Тимофеевич (был бит юҡ)">Н. Великанов</a>. Измена маршалов. Ссылка на документ «Из акта судебно-медицинского исследования трупа заключённого № 11». </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://stalin.memo.ru/spiski/pg09211p.htm">«За расстрел всех 138 человек. Сталин» (Т. 9. Л. 211.)</a> 2013 йыл 13 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130313105545/http://stalin.memo.ru/spiski/pg09211p.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сувениров, Олег Федотович (был бит юҡ)">Сувениров О. Ф.</a> Трагедия РККА 1937—1938. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Терра (издательство) (был бит юҡ)">ТЕРРА</a>, 1998. — С. 3, 311. </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> Блюм Ален. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/630084-echo/">Интервью / Репрессированная статистика / Ален Блюм</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> Сувениров О. Ф. Трагедия РККА 1937—1938. — М.: ТЕРРА, 1998. — С. 315. </li> <li id="cite_note-repr-128"><a href="#cite_ref-repr_128-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091211111657/http://www.mubiu.ru/ogd/ISTORIA/17/Liter/20-30-1.pdf">Репрессии в Красной армии. Итоги новейших исследований</a> </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> Сувениров О. Ф. Трагедия РККА 1937—1938. — М.: ТЕРРА, 1998. — С. 298. </li> <li id="cite_note-aapronin-130"><a href="#cite_ref-aapronin_130-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пронин Александр Алексеевич (был бит юҡ)">Пронин А. А.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.studfiles.ru/preview/461145/">Советско-германские соглашения 1939 года. Истоки и последствия.</a> — <a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a>: Изд-во <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%8E%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Уральский государственный юридический университет (был бит юҡ)">УрГЮА</a>, 1998. — 136 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5784500716" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7845-0071-6</a> </li> <li id="cite_note-ahmann-131"><a href="#cite_ref-ahmann_131-0">↑</a> Рольф Аманн. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pereplet.ru/history/Author/Engl/A/Ahmann/Articles/pakt.htm">Пакт между Гитлером и Сталиным. Оценка интерпретаций советской внешней политики, включая новые вопросы и новые исследования</a> </li> <li id="cite_note-Coatney-132"><a href="#cite_ref-Coatney_132-0">↑</a> Louis Robert Coatney. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ibiblio.org/pub/academic/history/marshall/military/wwii/special.studies/katyn.massacre/katynlrc.txt">The Katyn massacre</a> </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> Приложение. Документ № 23. Из записи бесед И. фон Риббентропа с И. В. Сталиным и В. М. Молотовым // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/1012187">1941-й год. Книга вторая</a> / Сост.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%88%D0%B8%D0%BD,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Решин, Леонид Евгеньевич (был бит юҡ)">Л. Е. Решин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Безыменский, Лев Александрович (был бит юҡ)">Л. А. Безыменский</a>, В. К. Виноградов. — М.: МФД, 1998. — (Россия XX век). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5895110126" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-89511-012-6</a>. </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> Россия и Германия: в годы войны и мира (1941—1995) / Ред.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80,_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8%D0%BB_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Проэктор, Даниил Михайлович (был бит юҡ)">Д. М. Проэктор</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Прудков, Олег Николаевич (был бит юҡ)">О. Н. Прудков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D1%87,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%97%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Случ, Сергей Зиновьевич (был бит юҡ)">С. З. Случ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B7%D0%B5%D1%80,_%D0%99%D0%BE%D1%85%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лезер, Йохен (был бит юҡ)">Й. Лезер</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A5.-%D0%90._%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B1%D1%81%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Х.-А. Якобсен (был бит юҡ)">de</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B1%D1%81%D0%B5%D0%BD,_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%81-%D0%90%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Якобсен, Ханс-Адольф (был бит юҡ)">Hans-Adolf Jacobsen</a>). — М.: Гея, 1995. — С. 80. — 566 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5855890058" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85589-005-8</a>. </li> <li id="cite_note-hitlerstalin-135">↑ <a href="#cite_ref-hitlerstalin_135-0">128,0</a> <a href="#cite_ref-hitlerstalin_135-1">128,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.izvestia.ru/pobeda/article3103943/">Договаривались ли Генералиссимус и Гитлер о войне с союзниками?</a>  (билдәһеҙ) Известия (9 май 2007). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.is/WgFzR">Архивировано</a> 29 июнь 2013 года. </li> <li id="cite_note-krovyu-136">↑ <a href="#cite_ref-krovyu_136-0">129,0</a> <a href="#cite_ref-krovyu_136-1">129,1</a> Олег Хлебников. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.novayagazeta.ru/data/2009/092/22.html">Скреплённые кровью</a> 2010 йыл 22 август <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100822044337/http://www.novayagazeta.ru/data/2009/092/22.html">архивланған</a>. // <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Новая газета (был бит юҡ)">Новая газета</a>, № 92, 24 августа 2009 г. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> Norman Davies. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=jrVW9W9eiYMC&pg=RA1-PA1001&lpg">Europe: A History</a> (инг.). — Oxford University Press, 1996. — 1428 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780198201717" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-820171-7</a>. </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.ru/HISTORY/FELSHTINSKY/sssr_germany1939.txt">Оглашению подлежит: СССР-Германия 1939—1941 (Документы и материалы)</a> / Сост. <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%88%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фельштинский, Юрий Георгиевич (был бит юҡ)">Ю. Г. Фельштинский</a>. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%87%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Московский рабочий (был бит юҡ)">Московский рабочий</a>, 1991. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5239011540" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-239-01154-0</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130630-1-139">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-1_139-0">132,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130630-1_139-1">132,1</a> Случ Сергей. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/613969-echo/">Интервью / Пакт Молотова-Риббентропа / Сергей Случ</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gkaf.narod.ru/kirillov/ref-liter/hoffman.html">Хоффман И. Подготовка Советского Союза к наступательной войне. 1941 год.</a>  (билдәһеҙ) Дата обращения: 16 март 2012. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110726055131/http://gkaf.narod.ru/kirillov/ref-liter/hoffman.html">Архивировано</a> 26 июль 2011 года. 2011 йыл 26 июль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110726055131/http://gkaf.narod.ru/kirillov/ref-liter/hoffman.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> Яременко В. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ricolor.org/history/rsv/how/22_06/">Неуёмные амбиции Сталина. О них надо помнить в любом историческом споре о дне 22 июня.</a> // Военно-промышленный комплекс, № 25 (191), 4—10 июля 2007 г. </li> <li id="cite_note-Топтыгин-142">↑ <a href="#cite_ref-Топтыгин_142-0">135,0</a> <a href="#cite_ref-Топтыгин_142-1">135,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BF%D1%82%D1%8B%D0%B3%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Топтыгин, Алексей Васильевич (был бит юҡ)">А.В.Топтыгин</a>. Неизвестный Берия. — ОЛМА-Пресс, 2002. — С. 100—101. </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140325165606/http://svr.gov.ru/history/stage04.htm">Внешняя разведка в предвоенный период (1935—1941)</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 27 июнь 2013. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://svr.gov.ru/history/stage04.htm">оригинала</a> 25 март 2014 года. 2014 йыл 25 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140325165606/http://svr.gov.ru/history/stage04.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> Александр Витковский. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fsb.ru/fsb/history/author/single.htm!id%3D10318160@fsbPublication.html">Внезапность, которую ждали и… не верили</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Парламентская газета (был бит юҡ)">Парламентская газета</a>, 20.06.2001. </li> <li id="cite_note-hrono.info-145"><a href="#cite_ref-hrono.info_145-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.info/dokum/194_dok/19410617merk.php">Меркулов - Сталину</a>  (билдәһеҙ). www.hrono.info. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130629042925/www.izvestia.ru/hystory/article3143129/">Адольф Гитлер — Иосифу Сталину: О провокациях немедленно сообщайте мне…</a> </li> <li id="cite_note-memorial-147"><a href="#cite_ref-memorial_147-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://polit.ru/article/2008/03/19/katin/">Катынь: хроника событий - ПОЛИТ.РУ</a>  (билдәһеҙ). polit.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-BBC-148"><a href="#cite_ref-BBC_148-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/russian/russia/2010/11/101126_duma_katyn_statement.shtml">Дума признала расстрел в Катыни преступлением Сталина</a>  (урыҫ). BBC News Русская служба. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://polit.ru/article/2010/11/26/katyn/">О Катынской трагедии и её жертвах - ПОЛИТ.РУ</a>  (билдәһеҙ). polit.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">↑</a> На приёме у Сталина. Тетради (журналы) записей лиц, принятых И. В. Сталиным (1924—1953 гг.)]. — М.: Новый хронограф, 2008 </li> <li id="cite_note-151"><a href="#cite_ref-151">↑</a> Кудряшов Сергей. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/602468-echo/">Интервью / Сталин и начало Великой Отечественной Войны (1939-1941 гг.) / Сергей Кудряшов</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> McCauley M. Stalin and stalinism. Burnt Mill, England, 1983.. P. 45 </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> Medvedev A A On Stalin and stalinism. Oxford, 1979. P. 122 </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> UlamA. Stalin: The man an his era. N.Y., 1973. P. 540 </li> <li id="cite_note-autogenerated20130630-4-155"><a href="#cite_ref-autogenerated20130630-4_155-0">↑</a> Рангур-Лаферриер Д.: Психика Сталина. Прогресс-Академия. 1996. С. 173 </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> Whaley B. Codeword BARBAROSSA. Cambridge, 1973.. P. 218 </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">↑</a> Fromm E. The anatomy of human destractiveness. N.Y., 1973. P. 203 </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> Сергей Мироненко, научный рук. Госархива РФ (Эхо Москвы, 11.05.2021) </li> <li id="cite_note-kabinet-159">↑ <a href="#cite_ref-kabinet_159-0">152,0</a> <a href="#cite_ref-kabinet_159-1">152,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130219034218/http://ni-journal.ru/archive/2005/n3_05/dosie305/kabstal305">Кабинет Сталина. 22 июня 1941 года</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 11 май 2016. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ni-journal.ru/archive/2005/n3_05/dosie305/kabstal305/">оригинала</a> 19 февраль 2013 года. 2013 йыл 19 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130219034218/http://ni-journal.ru/archive/2005/n3_05/dosie305/kabstal305">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> Жуков Г. К. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/memo/russian/zhukov1/11.html">Воспоминания и размышления</a>  (билдәһеҙ). militera.lib.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. 2013 йыл 2 ғинуар <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130102114903/http://militera.lib.ru/memo/russian/zhukov1/11.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2013/03/13/jukov.html">Проект выступления Георгия Жукова на Пленуме ЦК КПСС 1956 года</a>  (урыҫ). Российская газета. Дата обращения: 15 ғинуар 2021. </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">↑</a> тигән һүҙҙәрҙән башлай<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130721130149/http://www.hrono.info/libris/stalin/15-7.html">Архивированная копия</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 29 март 2013. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.info/libris/stalin/15-7.html">оригинала</a> 21 июль 2013 года. </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> Указ Президиума Верховного Совета СССР «О назначении Председателя Совета народных комиссаров тов. И. В. Сталина народным комиссаром обороны СССР» от 19.07.1941 г. // «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0_(%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Правда (газета) (был бит юҡ)">Правда»</a>, № 199 (8607), 20.07.1941. </li> <li id="cite_note-164"><a href="#cite_ref-164">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://istmat.info/node/2117">На приёме у Сталина. Тетради (журналы) записей лиц, принятых И. В. Сталиным (1924—1953 гг.)</a> 2021 йыл 19 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210319060118/http://istmat.info/node/2117">архивланған</a>. — М.: Новый хронограф, 2008. </li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rusmi.su/news/10-2015/news6499.html">В 1941 году И.В. Сталин остался в Москве!</a>  (урыҫ) Русский Код. Дата обращения: 22 февраль 2019. 2019 йыл 23 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190223074304/http://rusmi.su/news/10-2015/news6499.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-Stalin_1941-11-06-166"><a href="#cite_ref-Stalin_1941-11-06_166-0">↑</a> Сталин И. В. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hrono.ru/libris/stalin/15-12.html">Доклад на торжественном заседании Московского совета депутатов трудящихся с партийными и общественными организациями города Москвы. 6 ноября 1941 года</a> // «Правда», 7.11.1941. </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> Энциклопедия МО РФ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=11203644@cmsArticle">Центральный штаб — партизанский</a>  (билдәһеҙ). encyclopedia.mil.ru. Дата обращения: 22 февраль 2019. </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%80,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Бивор, Энтони (был бит юҡ)">Beevor A.</a> The Fall of Berlin 1945 (инг.). — <abbr title="New York">N. Y.</abbr> — L.: <a href="/w/index.php?title=Viking_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Viking Press (был бит юҡ)">Viking Press</a>, 2002. — P. 84—85. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0670030414" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-670-03041-4</a>. </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> Folly M. H. The Palgrave Concise Historical Atlas of World War II (инг.). — <abbr title="New York">N. Y.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=Palgrave_Macmillan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Macmillan (был бит юҡ)">Palgrave Macmillan</a>, 2004. — P. 96—94. — (Palgrave Concise Historical Atlases). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/1403902852" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-4039-0285-2</a>. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/1403902860" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-4039-0286-0</a>. </li> <li id="cite_note-Ambrose—1967——53—55-170"><a href="#cite_ref-Ambrose—1967——53—55_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFAmbrose1967">Ambrose, 1967</a>, pp. 53—55 </li> <li id="cite_note-Ambrose—1967——88—89-171"><a href="#cite_ref-Ambrose—1967——88—89_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFAmbrose1967">Ambrose, 1967</a>, pp. 88—89 </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.net/library/id_3176.html">Победа и её теневые стороны</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%84%D1%84%D0%B0,_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Боффа, Джузеппе (был бит юҡ)">Боффа Д.</a> История Советского Союза: в 2-х тт. Т. 2. От Отечественной войны до положения второй мировой державы. Сталин и Хрущёв. 1941—1964 гг. — 2-е изд. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Международные отношения (издательство) (был бит юҡ)">Международные отношения</a>, 1994. — 632 с. </li> <li id="cite_note-Иванов—2005——418—419-173"><a href="#cite_ref-Иванов—2005——418—419_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFИванов2005">Иванов, 2005</a>, с. 418—419 </li> <li id="cite_note-autogenerated20130709-1-174">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-0">167,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-1">167,1</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-2">167,2</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-3">167,3</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-4">167,4</a> <a href="#cite_ref-autogenerated20130709-1_174-5">167,5</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=_tocHNH8bME">Иосиф Сталин - Величайшие злодеи мира</a>  (урыҫ). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/20091114/193419498.html">Депортация народов в СССР. Справка</a>  (урыҫ). <a href="/wiki/%D0%A0%D0%98%D0%90_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8" title="РИА Новости">РИА Новости</a> (20091114T1000+0300). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> Зельднер А.Г. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/selskoe-hozyaystvo-sssr-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny">Сельское хозяйство СССР в годы Великой Отечественной войны</a> // Вестник экономической безопасности. — 2010. — № 6. — С. 24—28. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=1997-1001&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">1997-1001</a>. </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> И.М.Волков <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070929204231/http://www.auditorium.ru/books/4521/ch1.pdf">Засуха, голод 1946-1947 годов. История СССР</a> // Наука. — 1991. — № 4. — С. 3—19. </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> В. Ф. Зима. Голод в СССР 1946—1947 годов: Происхождение и последствия. — Москва: Институт Российской истории РАН, 1996. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5201005950" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-201-00595-0</a>. </li> <li id="cite_note-:0-179">↑ <a href="#cite_ref-:0_179-0">172,0</a> <a href="#cite_ref-:0_179-1">172,1</a> <a href="#cite_ref-:0_179-2">172,2</a> <a href="#cite_ref-:0_179-3">172,3</a> <a href="#cite_ref-:0_179-4">172,4</a> <a href="#cite_ref-:0_179-5">172,5</a> <a href="#cite_ref-:0_179-6">172,6</a> <a href="#cite_ref-:0_179-7">172,7</a> Хлевнюк, О. В. Сталин. Жизнь одного вождя. — М: Corpus (АСТ), 2017. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785170877225" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-17-087722-5</a>. </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> Лапердин В. Б. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sibran.ru/upload/iblock/76b/76b2f89b05ab723d17710c518a638cc5.pdf">Последствия голода 1946—1947 гг. в Омской области</a> // Гуманитарные науки в Сибири. — 2013. — № 4. — С. 38—42. </li> <li id="cite_note-:4-182">↑ <a href="#cite_ref-:4_182-0">174,0</a> <a href="#cite_ref-:4_182-1">174,1</a> <a href="#cite_ref-:4_182-2">174,2</a> <a href="#cite_ref-:4_182-3">174,3</a> <a href="#cite_ref-:4_182-4">174,4</a> <a href="#cite_ref-:4_182-5">174,5</a> <a href="#cite_ref-:4_182-6">174,6</a> Клинова М.А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ihist.uran.ru/files/Klinova_dissertatsiya_na_sayt.pdf">Экономические стратегии городского населения РСФСР (1946–1956 ГГ.)</a>. — Екатеринбург, 2020. </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120214042305/http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=42378&PrintVersion=1">Постановление Совмина СССР, ЦК ВКП(б) от 14.12.1947 № 4004 // текст правового акта</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=42378&PrintVersion=1">оригинала</a> 14 февраль 2012 года. 2012 йыл 14 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120214042305/http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=42378&PrintVersion=1">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bonistikaweb.ru/KNIGI/den-20.htm">Денежная реформа 1947 г. в СССР и конфискационные денежные реформы в Европе 1944−1948 гг.</a> 2020 йыл 8 апрель <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200408092122/http://www.bonistikaweb.ru/KNIGI/den-20.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-:3-185">↑ <a href="#cite_ref-:3_185-0">177,0</a> <a href="#cite_ref-:3_185-1">177,1</a> Лазарева Л. Н. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/s-kazhdym-godom-zhit-vse-luchshe-fenomen-snizheniya-poslevoennyh-tsen">«С каждым годом жить все лучше…» (феномен снижения послевоенных цен)</a> // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: История и политические науки. — 2018. — № 3. — С. 138—146. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2072-8360&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2072-8360</a>. </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> Корняков В. И. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/o-sovremennom-sposobe-deystviya-zakona-rosta-proizvoditelnosti-truda-i-zabytom-ekonomicheskom-otkrytii-i-v-stalina">О современном способе действия закона роста производительности труда и забытом экономическом открытии И. В. Сталина</a> // Теоретическая экономика. — 2014. — № 3. — С. 8—21. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2221-3260&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2221-3260</a>. </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> Janet G. Chapman <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jstor.org/stable/1924665">Real Wages in the Soviet Union, 1928-1952</a> // The Review of Economics and Statistics. — 1954. — В. 2. — Т. 36. — С. 134—156. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=0034-6535&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">0034-6535</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Идентификатор цифрового объекта (был бит юҡ)">DOI</a>:<a href="//doi.org/10.2307/1924665" class="extiw" title="doi:10.2307/1924665">10.2307/1924665</a> </li> <li id="cite_note-:2-188">↑ <a href="#cite_ref-:2_188-0">180,0</a> <a href="#cite_ref-:2_188-1">180,1</a> Зубкова Е.Ю. Послевоенное советское общество: политика и повседневность, 1945-1953. — РОССПЭН, 1999. — С. 78—89. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5824300690" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-8243-0069-0</a>. </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> Жирнов Е. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/1129647">«Снижение цен в целях агитации»</a>  (урыҫ). Коммерсантъ Власть №10 с.56 (16 март 2009). Дата обращения: 20 апрель 2021. </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> Барсенков А. С., Вдовин А. И. История России. 1917–2009. — Аспект Пресс, 2010. </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> ЕВГЕНИЙ ЖИРНОВ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/2076507">Дело о подрыве денежной реформы</a>  (урыҫ). "Коммерсантъ Деньги" №49 (10 декабрь 2012). Дата обращения: 27 февраль 2021. </li> <li id="cite_note-:1-192">↑ <a href="#cite_ref-:1_192-0">184,0</a> <a href="#cite_ref-:1_192-1">184,1</a> Сластнёв С. Б. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/korruptsiya-na-srednem-urale-v-period-provedeniya-denezhnoi-reformy-1947-goda">Коррупция на Среднем Урале в период проведения денежной реформы 1947 года</a> // Актуальные проблемы научного обеспечения государственной политики Российской Федерации в области противодействия коррупции. — 2014. — В. 1. </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> В.С. Пушкарёв. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rgae.ru/publikacii/pushkarev-denezhnaya-reforma-1947-g-i-chernyi-rynok.shtml">Денежная реформа 1947 г. и "черный рынок"</a>  (урыҫ). rgae.ru. Российский государственный архив экономики, (2013). Дата обращения: 27 февраль 2021. </li> <li id="cite_note-Ханин-194">↑ <a href="#cite_ref-Ханин_194-0">186,0</a> <a href="#cite_ref-Ханин_194-1">186,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ханин, Григорий Исаакович (был бит юҡ)">Ханин Г. И.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://saint-juste.narod.ru/hanin_sov_chudo.htm">Советское экономическое чудо: миф или реальность?</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%8C_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Свободная мысль (журнал) (был бит юҡ)">Свободная мысль</a>, 2003, № 7, 8, 9, 11. </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> Потехин В.Н <a rel="nofollow" class="external text" href="http://avu.usaca.ru/ru/issues/69/articles/1666">Опыт развития государственного управления экономикой</a> // Аграрный вестник Урала. — 2014. — № 10 (128). — С. 98—104. </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ng.ru/science/2008-11-26/14_forests.html">Государственная лесополоса / Наука / Независимая газета</a>  (билдәһеҙ). www.ng.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D1%82%D0%BA%D1%80%D0%BE%D1%84%D1%82,_%D0%A1%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Уиткрофт, Стивен (был бит юҡ)">Stephen G. Wheatcroft</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014498308000259">The first 35 years of Soviet living standards: Secular growth and conjunctural crises in a time of famines</a> // Explorations in Economic History. — 2009-01-01. — В. 1. — Т. 46. — С. 24—52. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=0014-4983&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">0014-4983</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Идентификатор цифрового объекта (был бит юҡ)">DOI</a>:<a href="//doi.org/10.1016/j.eeh.2008.06.002" class="extiw" title="doi:10.1016/j.eeh.2008.06.002">10.1016/j.eeh.2008.06.002</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130427-4-198"><a href="#cite_ref-autogenerated20130427-4_198-0">↑</a> Маркевич Андрей. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/639907-echo/">Интервью / Цена достижений советской индустриализации / Андрей Маркевич</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков; А. И. Вдовин; С. В. Воронкова; под ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Милов, Леонид Васильевич (был бит юҡ)">Л. В. Милова</a>. — М.: Эксмо, 2006. — Глава 11, § 3. </li> <li id="cite_note-Shearer—2006——192-200"><a href="#cite_ref-Shearer—2006——192_200-0">↑</a> <a href="#CITEREFShearer2006">Shearer, 2006</a>, p. 192 </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков; А. И. Вдовин; С. В. Воронкова; под ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Милов, Леонид Васильевич (был бит юҡ)">Л. В. Милова</a>. — М.: Эксмо, 2006. — Глава 12, § 2. </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> Риер Яков Григорьевич. Историческая демография: учебное пособие. — 2-е изд. доп.. — Могилев: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D1%91%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Могилёвский государственный университет (был бит юҡ)">МГУ им. A. A. Кулешова</a>, 2006. — С. 134. — 160 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/985480206X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-480-206-X</a>. </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> Мотревич В. П. Историческая демография России. Екатеринбург: Изд-во Уральского университета, 2000. — С. 61. </li> <li id="cite_note-:8-204">↑ <a href="#cite_ref-:8_204-0">196,0</a> <a href="#cite_ref-:8_204-1">196,1</a> Авдеев А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2010/0433/analit03.php">Младенческая смертность и история охраны материнства и детства в России и СССР</a> / Историческая демография: Сборник статей; под ред. Денисенко М. Б., Троицкой И. А. — М.: МАКС Пресс, 2008. — С. 36. </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> Воронцов А. В., Глотов М. Б. Демография. — М.: Юрайт, 2017. — С. 158. </li> <li id="cite_note-:9-206">↑ <a href="#cite_ref-:9_206-0">198,0</a> <a href="#cite_ref-:9_206-1">198,1</a> Вишневский А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.infran.ru/vovenko/60years_ww2/demogr5.htm">ДЕМОГРАФИЧЕСКАЯ ИСТОРИЯ СССР И РОССИИ В ЗЕРКАЛЕ ПОКОЛЕНИЙ</a>  (билдәһеҙ). НАСЕЛЕНИЕ и ОБЩЕСТВО, № 70. Информационный бюллетень Центра демографии и экологии человека Института народнохозяйственного прогнозирования РАН (апрель 2003). Дата обращения: 14 май 2021. </li> <li id="cite_note-njГУБАРЕCjobvlb.ru-207"><a href="#cite_ref-njГУБАРЕCjobvlb.ru_207-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dya.ru/museum/mr8_01.phtml">Сталин и советский атомный проект. И. И. Никитчук</a> 2007 йыл 18 декабрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071218224457/http://www.dya.ru/museum/mr8_01.phtml">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-stalin-208"><a href="#cite_ref-stalin_208-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130509103030/http://www.stalin.su/hronology.php?action=period&id=9">ПОСЛЕДНИЕ ГОДЫ ЖИЗНИ И. В. СТАЛИНА (1950—1953)</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 1 май 2013. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stalin.su/hronology.php?action=period&id=9">оригинала</a> 9 май 2013 года. 2013 йыл 9 май <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130509103030/http://www.stalin.su/hronology.php?action=period&id=9">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-Hachinski-209">↑ <a href="#cite_ref-Hachinski_209-0">201,0</a> <a href="#cite_ref-Hachinski_209-1">201,1</a> <a href="#cite_ref-Hachinski_209-2">201,2</a> <a href="#cite_ref-Hachinski_209-3">201,3</a> Vladimir Hachinski <a rel="nofollow" class="external text" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1468-1331.1999.tb00004.x">Stalin's last years: delusions or dementia?</a> (инг.) // European Journal of Neurology. — 1999. — В. 2. — Т. 6. — С. 129—132. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=1468-1331&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">1468-1331</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Идентификатор цифрового объекта (был бит юҡ)">DOI</a>:<a href="//doi.org/10.1111/j.1468-1331.1999.tb00004.x" class="extiw" title="doi:10.1111/j.1468-1331.1999.tb00004.x">10.1111/j.1468-1331.1999.tb00004.x</a> </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130201195759/http://www.diletant.ru/articles/7800412/">Вынос тела Сталина из Мавзолея</a>  (билдәһеҙ) (31 октябрь 2012). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diletant.ru/articles/7800412/">оригинала</a> 1 февраль 2013 года. 2013 йыл 1 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130201195759/http://www.diletant.ru/articles/7800412/">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%A7%D0%B5%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D1%8C" title="Уинстон Черчилль">Уинстон Черчилль</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=XF_lAgAAQBAJ&pg=PT1583&dq=В+этот+момент+Сталин">Вторая Мировая война</a>. — Альпина Паблишер, 1998. — Т. 4. — С. 218. — 2636 с. </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> Г. К. Жуков. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?hl=ru&id=ICsWAQAAMAAJ&q=Обычно+спокойный+рассудительный">Воспоминания и размышления</a>. — Новости, 1992. — Т. 2. — С. 110. </li> <li id="cite_note-213"><a href="#cite_ref-213">↑</a> Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge. — <a href="/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%BD" title="Лондон">London</a>, 1956. — V. 21. — p.303 The year 1945 marked the climax in Stalin’s crowded and chequered career. As generalissimo and uncontested leader he was surrounded by an adulation and a cult which assumed its most grotesque forms toward the end of his life. Soviet scientists, writers, musicians, linguists, philosophers and others were made to accept his judgment as final. Underlying the bizarre cult were Stalin’s indubitable achievements. He was the originator of planned economy; he found Russia ivorking with wooden plows and left it equipped with atomic piles; and he was «father of victory.» </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">↑</a> М. М. Горинов. НЭП: поиски путей развития. — Москва: Знание, 1990. — 62 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5070007173" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-07-000717-3</a>. </li> <li id="cite_note-Kolesov-215">↑ <a href="#cite_ref-Kolesov_215-0">207,0</a> <a href="#cite_ref-Kolesov_215-1">207,1</a> Колесов Н. Д. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.m-economy.ru/art.php?nArtId=119">Экономический фактор победы в битве под Сталинградом</a> // Проблемы современной экономики. 2002. № 3. </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> Черемисинов Г. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/formirovanie-mobilizatsionnoy-modeli-i-makroekonomicheskaya-dinamika-sssr-v-gody-pervoy-pyatiletki-i-velikoy-otechestvennoy-voyny">Формирование мобилизационной модели и макроэкономическая динамика СССР в годы первой пятилетки и Великой отечественной войны</a> // Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 4: История. Регионоведение. Международные отношения. — 2015. — № 4 (34). — С. 19—35. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=1998-9938&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">1998-9938</a>. </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> Кондрашин М. В. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennaya-rossiyskaya-i-zarubezhnaya-istoriografiya-o-podgotovke-sovetskoy-ekonomiki-k-velikoy-otechestvennoy-voyne">Современная российская и зарубежная историография о подготовке советской экономики к Великой отечественной войне</a> // Вестник Самарского государственного университета. — 2015. — № 4 (126). — С. 127—133. </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">↑</a> Лев Лопуховский, Борис Кавалерчик. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=s25M7qTwco8C&pg=PT32&dq=%D0%B2%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%B0+1927&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwj41pKbnbjmAhVG_SoKHWs_AjsQ6AEINTAB#v=onepage&q=%D0%B2%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%B0%201927&f=false">Июнь 1941. Запрограммированное поражение</a>. — Litres, 2019-07-25. — 876 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785457243705" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-457-24370-5</a>. </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vlastitel.com.ru/stalin/itog/snou.html">Чарльз П. Сноу Сталин - Великие властители прошлого</a>  (билдәһеҙ). vlastitel.com.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-Volkogonov-220"><a href="#cite_ref-Volkogonov_220-0">↑</a> Волкогонов Д. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/bio/volkogonov_dv/05.html">Сталин. Политический портрет. В 2-х книгах. Гл. 5.</a> 2008 йыл 13 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080313155545/http://militera.lib.ru/bio/volkogonov_dv/05.html">архивланған</a>. — М.: Новости, 1992. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5702000978" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7020-0097-8</a> </li> <li id="cite_note-Bakunin-AV-221"><a href="#cite_ref-Bakunin-AV_221-0">↑</a> Бакунин А. В. История советского тоталитаризма. В 2-х кн. — <a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a>: <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%82_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%A3%D1%80%D0%9E_%D0%A0%D0%90%D0%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="Институт истории и археологии УрО РАН (был бит юҡ)">Институт истории и археологии УрО РАН</a>, 1996. Т. 1; 1997. Т. 2. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5785100533" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7851-0053-3</a> </li> <li id="cite_note-Khlevnuk-222"><a href="#cite_ref-Khlevnuk_222-0">↑</a> Хлевнюк О. В. 1937-й. Сталин, НКВД и советское общество. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Республика (издательство) (был бит юҡ)">Республика</a>, 1992. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5250015379" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-250-01537-9</a> </li> <li id="cite_note-Sabov_2002-11-18-223"><a href="#cite_ref-Sabov_2002-11-18_223-0">↑</a> Комсомольская правда | Сайт «Комсомольской правды». <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kp.ru/daily/22677/22077/">Жупел Сталина</a>  (урыҫ). KP.RU - сайт «Комсомольской правды» (19 ноябрь 2002). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-Khlevniuk-224">↑ <a href="#cite_ref-Khlevniuk_224-0">216,0</a> <a href="#cite_ref-Khlevniuk_224-1">216,1</a> Oleg Khlevniuk <a rel="nofollow" class="external text" href="https://muse.jhu.edu/article/234071">Stalinism and the Stalin Period after the "Archival Revolution"</a> (инг.) // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — 2001. — В. 2. — Т. 2. — С. 319—327. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=1538-5000&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">1538-5000</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Идентификатор цифрового объекта (был бит юҡ)">DOI</a>:<a href="//doi.org/10.1353/kri.2008.0052" class="extiw" title="doi:10.1353/kri.2008.0052">10.1353/kri.2008.0052</a> </li> <li id="cite_note-Britannica-225"><a href="#cite_ref-Britannica_225-0">↑</a> Hingley R. F. Stalin, Joseph. // <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0" class="mw-redirect" title="Энциклопедия Британника">Энциклопедия Британника</a>. <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE" title="Чикаго">Chicago</a>: Encyclopædia Britannica, 2007. Vol. 28, No. 628 </li> <li id="cite_note-Gregory-05-226"><a href="#cite_ref-Gregory-05_226-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8,_%D0%9F%D0%BE%D0%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Грегори, Пол (был бит юҡ)">Gregory P.</a>, Harrison M. Allocation under Dictatorship: Research in Stalin’s Archives // Journal of Economic Literature. 2005. Vol. 43. P. 721. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.nps.navy.mil/~relooney/00_New_631.pdf">Архивированная копия</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 26 март 2010. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100215145322/http://web.nps.navy.mil/~relooney/00_New_631.pdf">Архивировано</a> 15 февраль 2010 года. 2010 йыл 15 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100215145322/http://web.nps.navy.mil/~relooney/00_New_631.pdf">архивланған</a>. (инг.) </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vesti.ru/doc.html?id=357667">РПЦ считает, что победа состоялась не благодаря, а вопреки Сталину</a>  (урыҫ). vesti.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110819184203/http://novayagazeta.ru/data/2010/018/24.html">Письмо 25 деятелей советской науки, литературы и искусства</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2012. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.novayagazeta.ru/data/2010/018/24.html">оригинала</a> 19 август 2011 года. 2011 йыл 19 август <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110819184203/http://novayagazeta.ru/data/2010/018/24.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-pismoveteranov-229"><a href="#cite_ref-pismoveteranov_229-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://svpressa.ru/society/article/24241/">Ветераны назвали Сталина военным преступником</a>  (урыҫ). svpressa.ru (20 апрель 2010). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-230"><a href="#cite_ref-230">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mk.ru/social/article/2010/04/19/471339-portretam-stalina-ne-mesto-na-ulitsah-moskvyi.html">Портретам Сталина не место на улицах Москвы</a>  (урыҫ). <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="Московский комсомолец (был бит юҡ)">Московский комсомолец</a>. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> Ю. Левада Сталинские альтернативы // Осмыслить культ Сталина. — М., Прогресс, 1989. — Тираж 100000 экз. — с. 448 </li> <li id="cite_note-ReferenceD-232">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceD_232-0">224,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_232-1">224,1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_232-2">224,2</a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_232-3">224,3</a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_232-4">224,4</a> Куртуа С., Верт Н., Панне Ж.-Л., Пачковский А., Бартосек К., Марголин Дж.-Л. Чёрная книга коммунизма = Le Livre Noir du Communisme. — М.: Три века истории, 2001. — С. 12. — 864 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/2221082044" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-221-08-204-4</a>. </li> <li id="cite_note-Костырченко-233"><a href="#cite_ref-Костырченко_233-0">↑</a> Геннадий Костырченко. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.krotov.info/libr_min/11_k/os/tyrchenko_7.html">Тайная политика Сталина. Власть и антисемитизм</a> </li> <li id="cite_note-234"><a href="#cite_ref-234">↑</a> Барсенков А. С., Вдовин А. И. История России. 1917—2007. — М.: Аспект Пресс, 2008. — С. 417. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785756704914" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-7567-0491-4</a> </li> <li id="cite_note-sonin-235"><a href="#cite_ref-sonin_235-0">↑</a> Сонин А. С. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://russcience.euro.ru/papers/son91vr2.htm">Печальный юбилей одной кампании</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Вестник Российской академии наук (был бит юҡ)">Вестник РАН</a>. — 1991. — Т. 61. — № 8. — С. 96—107. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100505130538/http://russcience.euro.ru/papers/son91vr2.htm">Архивировано</a> из первоисточника 5 май 2010. </li> <li id="cite_note-236"><a href="#cite_ref-236">↑</a> Астрономия на крутых поворотах XX века. / Ред.-сост. А. И. Еремеева. — Дубна: Феникс+, 1997. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5879050262" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-87905-026-2</a> </li> <li id="cite_note-Alpatov-237"><a href="#cite_ref-Alpatov_237-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Алпатов, Владимир Михайлович (был бит юҡ)">Алпатов В. М.</a> История одного мифа. Марр и марризм. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Наука (издательство) (был бит юҡ)">Наука</a>, 1991. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5020171174" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-02-017117-4</a> </li> <li id="cite_note-238"><a href="#cite_ref-238">↑</a> David Salsburg. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=ej9xytYdkyAC&pg=PA147&dq=lady+with+tea+soviet+statistics&as_brr=3&ei=6FwMR7-yPIP06wLAy6DUCQ&sig=lFxEvOOxaGPB-mRsiVuhbJoENO8#PPA148,M1">The Lady Tasting Tea: How Statistics Revolutionized Science in the Twentieth Century</a>. — Macmillan, 2002-05. — 356 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780805071344" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8050-7134-4</a>. </li> <li id="cite_note-239"><a href="#cite_ref-239">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iphras.ru/institute.htm">Об Институте философии РАН</a>  (билдәһеҙ). iphras.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-eaw8-9-240"><a href="#cite_ref-eaw8-9_240-0">↑</a> Элизабетр Анн Вайнберг. Развитие социологии в Советском Союзе. Тэйлор & Френсис, 1974, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0710078765" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-7100-7876-5</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=RXwOAAAAQAAJ&pg=PA8&vq=sociology+disappeared&dq=sociology+%22Soviet+Union%22&lr=&as_brr=3&source=gbs_search_s&cad=0">Google Print, с. 8—9</a>. </li> <li id="cite_note-demo1-241">↑ <a href="#cite_ref-demo1_241-0">233,0</a> <a href="#cite_ref-demo1_241-1">233,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2003/0103/tema01.php">Время большой лжи</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-242"><a href="#cite_ref-242">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%BD_%D0%93%D1%80%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лорен Грэхэм (был бит юҡ)">Лорен Грэхэм</a>. Лысенкоизм после 1948 г. Гл. IV. Генетика // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.ru/library/id_800.html">Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе</a> / Послесл. <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D1%91%D0%BF%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Стёпин, Вячеслав Семёнович (был бит юҡ)">В. С. Стёпина</a>. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Политиздат (был бит юҡ)">Политиздат</a>, 1991. — 480 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5250007279" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-250-00727-9</a>. </li> <li id="cite_note-blim-243"><a href="#cite_ref-blim_243-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BB%D1%8E%D0%BC,_%D0%90%D1%80%D0%BB%D0%B5%D0%BD_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Блюм, Арлен Викторович (был бит юҡ)">Блюм А. В.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.index.org.ru/censor/297blum.html">Советская цензура эпохи большого террора</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%8C%D0%B5_%D0%BD%D0%B0_%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B7%D1%83%D1%80%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Индекс/Досье на цензуру (был бит юҡ)">Индекс/Досье на цензуру</a> : журнал. — 1997. — № 2. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=18133541&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">18133541</a>. </li> <li id="cite_note-nekrich-244"><a href="#cite_ref-nekrich_244-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%87,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Некрич, Александр Моисеевич (был бит юҡ)">Некрич А. М.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vivovoco.astronet.ru/VV/THEME/STOP/NEKRITCH.HTM">Отрешись от страха</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D0%B0_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Нева (журнал) (был бит юҡ)">Нева</a> : журнал. — 1995. — № 6. </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.library.yale.edu/slavic/microform/census3739.html">Microform Collection: The all-union population census, [1937 and] 1939 | Yale University Library Slavic and East European Collection</a>  (билдәһеҙ). www.library.yale.edu. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-sv-246">↑ <a href="#cite_ref-sv_246-0">238,0</a> <a href="#cite_ref-sv_246-1">238,1</a> <a href="#cite_ref-sv_246-2">238,2</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.svoboda.org/a/1602745.html">Руководитель Центра демографии и экологии человека Анатолий Вишневский</a>  (урыҫ). Радио Свобода. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2007/0275/nauka01.php">Создан Институт демографии ГУ-ВШЭ</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-248"><a href="#cite_ref-248">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/polka/gold_fund08.html">Перепись населения 1937 года: вымыслы и правда</a>  (билдәһеҙ). www.demoscope.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> Кваша А. Цена побед // СССР: демографический диагноз / Сост. <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%B7%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мукомель, Владимир Изявич (был бит юҡ)">В. И. Мукомель</a>. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Прогресс (издательство) (был бит юҡ)">Прогресс</a>, 1990. — С. 241—251. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5010025698" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-01-002569-8</a> </li> <li id="cite_note-autogenerated3-250"><a href="#cite_ref-autogenerated3_250-0">↑</a> Костырченко Геннадий. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://echo.msk.ru/programs/staliname/551813-echo/">Интервью / Сталин против космополитов / Геннадий Костырченко</a>  (урыҫ). Эхо Москвы. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-eleven-251">↑ <a href="#cite_ref-eleven_251-0">243,0</a> <a href="#cite_ref-eleven_251-1">243,1</a> <a href="#cite_ref-eleven_251-2">243,2</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eleven.co.il/article/13935">Сталин</a> — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.) </li> <li id="cite_note-252"><a href="#cite_ref-252">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070928201709/http://www.wonder.ru/alex/rogovin/t4/xix.htm">XIX. Антисемитский подтекст московских процессов - 1937 - В. Роговин</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wonder.ru/alex/rogovin/t4/xix.htm">оригинала</a> 28 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 28 сентябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070928201709/http://www.wonder.ru/alex/rogovin/t4/xix.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-253"><a href="#cite_ref-253">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%81,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Андерс, Владислав (был бит юҡ)">Андерс В.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?t=page&num=1345">Без последней главы</a> // Пер. с польск. Т. Уманской; послесл. Н. Лебедевой <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Иностранная литература (был бит юҡ)">Иностранная литература</a>. — 1990. — № 11. — С. 231—255. </li> <li id="cite_note-254"><a href="#cite_ref-254">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.magister.msk.ru/library/stalin/13-21.htm">«Правда», № 329, 30 ноября 1936 г.</a> 2007 йыл 5 ноябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071105005816/http://www.magister.msk.ru/library/stalin/13-21.htm">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-CCCP-255"><a href="#cite_ref-CCCP_255-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eleven.co.il/article/15418">Евреи в Советском Союзе в 1945—53 гг.</a> — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.) </li> <li id="cite_note-256"><a href="#cite_ref-256">↑</a> Кимерлинг А. С. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hse.ru/data/2011/10/05/1270325509/kimmerling.pdf">Террор на излёте. «Дело врачей» в уральской провинции</a>. — Пермь: Пермский государственный институт искусства и культуры, 2011. — 163 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785912010743" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-91201-074-3</a>. </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Смиловицкий, Леонид Львович (был бит юҡ)">Смиловицкий Л. Л.</a> «Дело врачей» в Белоруссии: политика властей и отношение населения (январь-апрель 1953) // Репрессивная политика Советской власти в Беларуси : Сборник научных работ. — <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB_(%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мемориал (организация) (был бит юҡ)">Мемориал</a>, 2007. — В. 2. — С. 270. </li> <li id="cite_note-rap1-258"><a href="#cite_ref-rap1_258-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%BF%D0%BF%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82,_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Раппопорт, Яков Львович (был бит юҡ)">Раппопорт Я. Л.</a> Предисловие автора // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101202045955/http://www.kuzbass.ru/moshkow/koi/MEMUARY/1953/rapoport.txt">На рубеже двух эпох. Дело врачей 1953 года</a>. — М.: Пушкинский Фонд, 2003. — 280 с. — (Время и судьбы). — 2000 экз. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5898031073" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-89803-107-3</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101202045955/http://www.kuzbass.ru/moshkow/koi/MEMUARY/1953/rapoport.txt">Архивированная копия</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 апрель 2013. Архивировано 2 декабрь 2010 года. 2010 йыл 2 декабрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101202045955/http://www.kuzbass.ru/moshkow/koi/MEMUARY/1953/rapoport.txt">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lechaim.ru/ARHIV/125/kost.htm">ДЕПОРТАЦИЯ – МИСТИФИКАЦИЯ Геннадий Костырченко</a>  (билдәһеҙ). lechaim.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B0%D1%81%D1%82,_%D0%93%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%9C%D0%B5%D0%BB%D0%B2%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фаст, Говард Мелвин (был бит юҡ)">Фаст Г.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://magazines.russ.ru/druzhba/2001/11/fast-pr.html">Как я был красным</a> </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> Сергей Гуриев, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mikhail_Golosov" class="extiw" title="en:Mikhail Golosov">Михаил Голосов</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Голосов, Михаил (был бит юҡ)">ru</a>en, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Aleh_Tsyvinski" class="extiw" title="en:Aleh Tsyvinski">Олег Цывинский</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8B%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Цывинский, Олег (был бит юҡ)">ru</a>en, Антон Черёмухин. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://republic.ru/posts/34931">Был ли нужен Сталин для экономического развития России?</a>  (урыҫ) republic.ru. Дата обращения: 20 сентябрь 2020. </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> Олег Вьюгин. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2017/08/02/727592-effektivnii-menedzher">Эффективный менеджер и выдающаяся историческая личность</a>  (урыҫ). Ведомости (2 август 2017). Дата обращения: 13 февраль 2021. </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> Сайт «Комсомольской правды». <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kp.ru/daily/26153.3/3041378/">Как Сталин победил коррупцию</a>  (билдәһеҙ). kp.ru - Сайт «Комсомольской правды» (31 октябрь 2013). Дата обращения: 21 сентябрь 2020. </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">↑</a> И. В. Говоров <a rel="nofollow" class="external text" href="http://modernhistory.ru/d/govorov.pdf">Коррупция в условиях послевоенного сталинизма (на материалах Ленинграда и Ленинградской области)</a> // Новейшая история России. — 2011. — № 1. — С. 66—81. </li> <li id="cite_note-265"><a href="#cite_ref-265">↑</a> Кимерлинг Анна Семеновна <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-provintsialnoy-sovetskoy-korruptsii-v-1946-1953-godah-na-materiale-molotovskoy-oblasti">Особенности провинциальной советской коррупции в 1946-1953 годах на материале Молотовской области</a> // Вестник Пермского университета. Серия: История. — 2012. — В. 3 (20). — С. 101–108. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=2219-3111&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">2219-3111</a>. </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> Е.Жирнов. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/1862626">"Злоупотребляя званием маршала Советского Союза"</a>  (урыҫ). Коммерсантъ Власть №7 (20 февраль 2012). Дата обращения: 11 ноябрь 2020. </li> <li id="cite_note-:10-267">↑ <a href="#cite_ref-:10_267-0">259,0</a> <a href="#cite_ref-:10_267-1">259,1</a> Вишневский А. (ред). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/modern/modernizacija_ch5.pdf">Демографическая модернизация России: 1900-2000</a>. — Новое издательство, 2006. — С. 406—444. </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://tass.ru/info/6036200">Динамика изменения населения России с 1897 года</a>  (билдәһеҙ). ТАСС. Дата обращения: 15 май 2021. </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> См. заметку о Сталине в указателе имён к изданию: Ленин В. И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vilenin.eu/t35/p540">Полное собрание сочинений.</a> 2011 йыл 20 июль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110720173430/http://vilenin.eu/t35/p540">архивланған</a>. — М: 1974, Т. 35, С. 540 </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsru.com/russia/04mar2013/stalin.html">Социологи порассуждали над загадкой Сталина в связи с годовщиной смерти - и "кровавый тиран", и "мудрый вождь"</a>  (билдәһеҙ). NEWSru.com (4 март 2013). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-fom-271"><a href="#cite_ref-fom_271-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bd.fom.ru/report/map/of060822">База данных ФОМ > XX съезд КПСС: разоблачение культа личности</a>  (билдәһеҙ). bd.fom.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://potok.ua/novost-dnya/56183-stalin-zhiv.html">Сталин жив? » ИИИ "Поток" | Главные новости дня</a>  (билдәһеҙ). potok.ua. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. 2019 йыл 17 ноябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191117054607/http://potok.ua/novost-dnya/56183-stalin-zhiv.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2015/01/21/za-stalina-carya-i-otechestvo">Россияне положительно оценивают и Сталина, и Николая II - «Левада-центр»</a>  (урыҫ). Ведомости. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-autogenerated10-274">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated10_274-0">266,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated10_274-1">266,1</a> Эрих Фромм (Erich Fromm). Анатомия человеческой деструктивности=The anatomy of human destractiveness. Holt Paperbacks 1973, С. 11. </li> <li id="cite_note-autogenerated15-275">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated15_275-0">267,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated15_275-1">267,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%8B%D1%85%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%93%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Быховский, Густав (был бит юҡ)">Bychowski G.</a> Dictators and disciples: From Caesar to Stalin. N.Y., 1969. P. 233. </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> Moraitis G. The psychoanalyst’s role in the biographer’s quest for self-awareness // Introspection in biography / S. Baron, C. Pletsch. Hillsdale, N.J., 1985. P. 336. </li> <li id="cite_note-autogenerated8-277">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated8_277-0">269,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated8_277-1">269,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=KpswwVICyCg">Кандидат психологических наук, член Европейской Ассоциации Психотерапии</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сосланд, Александр Иосифович (был бит юҡ)">Александр Сосланд</a> о параноидальности Сталина </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">↑</a> Lasswell H. D. Psychopathology and politics: A new edition with afterthoughts by the author. N.Y., 1960. </li> <li id="cite_note-Шукман-279"><a href="#cite_ref-Шукман_279-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=_tocHNH8bME">Старший научный сотрудник</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%82%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ноттингемский университет (был бит юҡ)">Ноттингемского университета</a> д-р <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D1%83%D0%BA%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Шукман, Гарольд (был бит юҡ)">Гарольд Шукман</a>. 2 минуты 42 секунды </li> <li id="cite_note-autogenerated12-280">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated12_280-0">272,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated12_280-1">272,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.echo.msk.ru/programs/staliname/582884-echo/">Профессор истории Института современной истории при</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Национальный центр научных исследований (был бит юҡ)">Национальном центре научных исследований</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%82,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Верт, Николя (был бит юҡ)">Николя Верт</a> в эфире программы «Именем Сталина» </li> <li id="cite_note-autogenerated14-281">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated14_281-0">273,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated14_281-1">273,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=_tocHNH8bME">Британский историк, специалист по русской истории, профессор</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B5%D1%81,_%D0%9E%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Файджес, Орландо (был бит юҡ)">Орландо Файджес</a>. 10 минут 57 секунд. </li> <li id="cite_note-autogenerated11-282">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated11_282-0">274,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated11_282-1">274,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%80,_%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Такер, Роберт Чарльз (был бит юҡ)">Tucker R. С.</a> A twentieth-century Ivan the Terrible // Stalin / Т. Н. Rigby. Englewood Cliffs, N.J., 1966. </li> <li id="cite_note-autogenerated13-283">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated13_283-0">275,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated13_283-1">275,1</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 60. </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Суварин, Борис (был бит юҡ)">Souvarine В.</a> Stalin: A critical survey of bolshevism N.Y., 1939. </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%81,_%D0%AE%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лайонс, Юджин (был бит юҡ)">Lyons E.</a> Assignment in Utopia. N.Y., 1937. </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">↑</a> Эрих Фромм (Erich Fromm). Анатомия человеческой деструктивности=The anatomy of human destractiveness. Holt Paperbacks 1973, С. 78. </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 12, 98. </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> Siomopoulos V., Goldsmith J. Sadism revisited // <a href="/w/index.php?title=American_Journal_of_Psychotherapy&action=edit&redlink=1" class="new" title="American Journal of Psychotherapy (был бит юҡ)">American Journal of Psychotherapy</a>. 1976. № 3U. </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D1%81%D1%81%D1%83%D1%8D%D0%BB%D0%BB,_%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B4_%D0%94%D1%83%D0%B0%D0%B9%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лассуэлл, Гарольд Дуайт (был бит юҡ)">Lasswell H. D.</a> Psychopathology and politics: A new edition with afterthoughts by the author. N.Y., 1960. P. 75. </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 33, 161. </li> <li id="cite_note-autogenerated9-291">↑ <a href="#cite_ref-autogenerated9_291-0">283,0</a> <a href="#cite_ref-autogenerated9_291-1">283,1</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%80,_%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Такер, Роберт Чарльз (был бит юҡ)">Tucker R. С.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/2009322">The dictator and totalitarianism</a> // Word politics. 1965. Vol. 17, No. 4. P. 555. </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">↑</a> Даниель Ранкур-Лаферриер. — Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 53. </li> <li id="cite_note-293"><a href="#cite_ref-293">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8,_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хорни, Карен (был бит юҡ)">Horney К.</a> The neurotic personality of our time. N.Y.: Norton, 1994. </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">↑</a> Хрущёв Н. С. О культе личности и его последствиях. Доклад XX съезду КПСС // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A6%D0%9A_%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Известия ЦК КПСС (был бит юҡ)">Известия ЦК КПСС</a>, 1989 г., № 3. </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=6XlkfHHJkuk">Горбачев о Сталине</a>  (урыҫ). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://premier.gov.ru/ru/events/news/8412/">Специальная программа «Разговор с Владимиром Путиным. Продолжение»</a>  (билдәһеҙ). АРХИВ САЙТА ПРЕДСЕДАТЕЛЯ ПРАВИТЕЛЬСТВА РФ В.В.ПУТИНА 2008-2012. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.is/GHfH">Архивировано</a> 13 июль 2012 года. 2012 йыл 13 июль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120713192644/http://premier.gov.ru/ru/events/news/8412/">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20100418213030.shtml">Д. Медведев: Трагедия с самолётом Л. Качиньского под Смоленском может сблизить Россию и Польшу.</a> 2017 йыл 17 август <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170817054304/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20100418213030.shtml">архивланған</a>. // www.rbc.ru </li> <li id="cite_note-medved-298"><a href="#cite_ref-medved_298-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://kremlin.ru/events/president/news/7659">Интервью Дмитрия Медведева газете «Известия»</a>  (урыҫ). Президент России. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-rbc-299"><a href="#cite_ref-rbc_299-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100511084907/http://top.rbc.ru/politics/08/05/2010/404058.shtml">Коммунисты установили бюст И. Сталина в Тамбове // Top.rbc.ru</a>  (билдәһеҙ). Дата обращения: 11 октябрь 2010. Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://top.rbc.ru/politics/08/05/2010/404058.shtml">оригинала</a> 11 май 2010 года. 2010 йыл 11 май <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100511084907/http://top.rbc.ru/politics/08/05/2010/404058.shtml">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsru.com/world/13jan2010/golodomor.html">Украинский суд признал Сталина, Молотова и других большевиков виновными в голодоморе. И закрыл дело</a>  (билдәһеҙ). NEWSru.com (13 ғинуар 2010). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-301"><a href="#cite_ref-301">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vened.org/world/3085-2010-01-14-04-22-36.html">Суд Киева признал Сталина виновным в геноциде украинского народа</a> 2012 йыл 24 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120324180309/http://www.vened.org/world/3085-2010-01-14-04-22-36.html">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-302"><a href="#cite_ref-302">↑</a> R. I. A. Novosti. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rian.com.ua/politics/20100114/78271622.html">Апелляционный суд Киева признал Сталина виновным в геноциде украинцев</a>  (урыҫ). РИА Новости Украина (20100114T0812+0200Z). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-303"><a href="#cite_ref-303">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kommersant.ru/news.aspx?DocsID=1303081">Киевский суд признал Сталина виновным в геноциде украинцев</a>  (билдәһеҙ). Ъ-Новости. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.is/SF4H">Архивировано</a> 4 август 2012 года. 2012 йыл 4 август <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120804011709/http://www.kommersant.ru/News/1303081">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-304"><a href="#cite_ref-304">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://top.rbc.ru/politics/29/04/2010/401008.shtml">ПАСЕ осудила политику Сталина, которая привела к голодомору</a> 2010 йыл 1 май <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100501133315/http://top.rbc.ru/politics/29/04/2010/401008.shtml">архивланған</a>. // top.rbc.ru </li> <li id="cite_note-resolution-305"><a href="#cite_ref-resolution_305-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2008-0439+0+DOC+XML+V0//EN">Texts adopted - Tuesday, 23 September 2008 - European Day of Remembrance for Victims of Stalinism and Nazism - P6_TA(2008)0439</a>  (билдәһеҙ). www.europarl.europa.eu. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apn-nn.com/news/gitler-stalin-i-slozhnosti-s-istoriey/">Гитлер, Сталин и сложности с историей</a>  (урыҫ). Агентство Политических Новостей - Нижний Новгород. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. 2019 йыл 2 февраль <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190202212146/http://apn-nn.com/news/gitler-stalin-i-slozhnosti-s-istoriey/">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-autogenerated4-307"><a href="#cite_ref-autogenerated4_307-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2004/04/09/Stalin.html">Сталина не могут лишить почётного гражданства</a>  (урыҫ). Российская газета. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-autogenerated2-308"><a href="#cite_ref-autogenerated2_308-0">↑</a> История. Большой справочник. / Под ред. Н. А. Полторацкой. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Дрофа (издательство) (был бит юҡ)">Дрофа</a>, 1998. — С. 90. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5710719161" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-7107-1916-1</a> </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsru.com/world/29apr2004/stalin.html">Сталина лишили звания Почётного гражданина Будапешта</a>  (билдәһеҙ). NEWSru.com (29 апрель 2004). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-310"><a href="#cite_ref-310">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://for-ua.com/world/2007/10/26/172041.html">Словацкий город исключил Сталина из списков почётных жителей (Законодательное собрание Кошице, Словакия, исключило Иосифа Сталина из числа почётных жителей города)</a>  (билдәһеҙ). for-ua.com. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-Time-1940-311"><a href="#cite_ref-Time-1940_311-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,763293,00.html">RUSSIA: Man of the Year, 1939</a> (инг.) // <a href="/w/index.php?title=Time&action=edit&redlink=1" class="new" title="Time (был бит юҡ)">Time</a> : magazine. — 1940-01-01. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=0040-781X&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">0040-781X</a>. </li> <li id="cite_note-312"><a href="#cite_ref-312">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,790648,00.html">INTERNATIONAL: Die, But Do Not Retreat</a> (инг.) // <a href="/w/index.php?title=Time&action=edit&redlink=1" class="new" title="Time (был бит юҡ)">Time</a> : magazine. — 1943-01-04. — <a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sigla.ru/table.jsp?f=8&t=3&v0=0040-781X&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false">0040-781X</a>. </li> <li id="cite_note-313"><a href="#cite_ref-313">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vokrugsveta.ru/chronograph/2306/">04 января 1943 года | Хронограф | Вокруг Света</a>  (билдәһеҙ). www.vokrugsveta.ru. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. 2013 йыл 10 май <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130510073644/http://vokrugsveta.ru/chronograph/2306/">архивланған</a>. </li> <li id="cite_note-315"><a href="#cite_ref-315">↑</a> Максименков Л. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ricolor.org/history/rsv/good/lit/">Очерки номенклатурной истории советской литературы. Западные пилигримы у сталинского престола (Фейхтвангер и другие)</a> </li> <li id="cite_note-316"><a href="#cite_ref-316">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.google.com/newspapers?nid=2506&dat=19420222&id=CpNIAAAAIBAJ&sjid=cgkNAAAAIBAJ&pg=4629,5228495">The News and Courier — Google News Archive Search</a>  (билдәһеҙ).(недоступная ссылка) </li> <li id="cite_note-317"><a href="#cite_ref-317">↑</a> Николай Молок. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iz.ru/news/273250">Сталин - вождь всех индейских племен</a>  (урыҫ). Известия (20 февраль 2003). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-318"><a href="#cite_ref-318">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gazeta.ru/2003/02/20/ivstalinvper.shtml">И. В. Сталин в перьях</a>  (урыҫ). <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0.Ru&action=edit&redlink=1" class="new" title="Газета.Ru (был бит юҡ)">Газета.Ru</a>. Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-319"><a href="#cite_ref-319">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/368877">У племени в плену</a>  (урыҫ). www.kommersant.ru (3 март 2003). Дата обращения: 25 ноябрь 2019. </li> <li id="cite_note-320"><a href="#cite_ref-320">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0,_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аллилуева, Светлана Иосифовна (был бит юҡ)">Аллилуева С. И.</a> Один год дочери Сталина. — М., Алгоритм, 2014. — с. 293 </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Әҙәбиәт">Әҙәбиәт</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=38" title="Әҙәбиәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=38" title="Әҙәбиәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <dl><dt>урыҫ телендә</dt></dl> <div class="reflist not-references columns" style="column-count:2;"> <ul><li>Сталин, Иосиф Виссарионович // Собаки — Струна. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — (<a href="/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F#Третье_издание" class="mw-redirect" title="Большая советская энциклопедия">Большая советская энциклопедия</a> : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 24; I).</li> <li>И. В. Сталин сам о себе. Редакционная правка собственной биографии // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A6%D0%9A_%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Известия ЦК КПСС (был бит юҡ)">Известия ЦК КПСС</a>. 1990. № 9.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8,_%D0%9B%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Белади, Ласло (был бит юҡ)">Белади Л.</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%83%D1%81,_%D0%A2%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="Краус, Тамаш (был бит юҡ)">Краус Т.</a> Сталин. М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Издательство политической литературы (был бит юҡ)">Издательство политической литературы</a>, 1989.</li> <li>Кардашов В. И., <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Семанов, Сергей Николаевич (был бит юҡ)">Семанов С. Н.</a> Иосиф Сталин: жизнь и наследие. — М.: Новатор, 1997. — 528 с. — (РОСС — Российские судьбы). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5858620574" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85862-057-4</a>. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5858620965" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85862-096-5</a>.</li> <li><a href="/wiki/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" class="mw-redirect" title="Иванов, Роберт Фёдорович">Иванов Р. Ф.</a> Сталин и союзники: 1941—1945 годы. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%87%D0%B5_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Вече (издательство) (был бит юҡ)">Вече</a>, 2005. — 480 с. — (Эпоха Сталина). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5953305176" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-9533-0517-6</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">Островский А. В.</a> Кто стоял за спиной Сталина? (статья) // Из глубины времён. Выпуск 1. СПб., 1992.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">Островский А. В.</a> Родственные связи первой жены Сталина (беседа с Р. М. Монаселидзе) (литературная запись и комментарии) // Из глубины времён. Выпуск 7. СПб., 1996.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">Островский А. В.</a> Джугашвили Мачабели (к биографии И. В. Сталина) // Известия Русского генеалогического общества. Выпуск 7. СПб., 1997.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">Островский А. В.</a> Предки Сталина // Генеалогический вестник. Выпуск 1. СПб., 2001. С. 39—47.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Владимирович (историк) (был бит юҡ)">Островский А. В.</a> Кто стоял за спиной Сталина? — (Серия «Архив») — М.: Нева: ОЛМА-пресс, 2002. — 638 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785765417713" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-7654-1771-3</a>. М.-СПб, 2003 (допечатка); 2-е изд. М.-СПб., 2004. — 642 с. (с именным указателем).</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%81,_%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Рыбас, Святослав Юрьевич (был бит юҡ)">Рыбас. С. Ю.</a> Сталин. — (Серия «Жизнь замечательных людей») М.: «Молодая гвардия», 2009. — 901 с. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785235032811" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-235-03281-1</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Спирин, Леонид Михайлович (был бит юҡ)">Спирин Л. М.</a> Когда родился Сталин: поправки к официальной биографии // Известия ЦК КПСС. 1990. № 11</li> <li>Секретно. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://istmat.info/files/uploads/36699/narodnoe_hozyaystvo_sssr_za_1913-1955_gg.pdf">Народное хозяйство СССР за 1913-1955 года</a>. — ЦСУ СССР, 1955. — 251 с.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%B2,_%D0%A0%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Медведев, Рой Александрович (был бит юҡ)">Медведев Р. А.</a> О Сталине и сталинизме. — М., Прогресс, 1990. — 488 c.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%80,_%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Такер, Роберт Чарльз (был бит юҡ)">Роберт Такер</a>. Сталин. Путь к власти. 1879—1929 = Tucker, R. C. Stalin as Revolutionary: 1879—1929 / В. С.Лелельчук. — М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Прогресс (издательство) (был бит юҡ)">Прогресс</a>, 1991. — 479 с. — 100 тыс. экз. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9854385914" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-438-591-4</a>.</li></ul> </div> <dl><dt>башҡа телдәрҙә</dt></dl> <div class="reflist not-references columns" style="column-count:2;"> <ul><li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_E._Ambrose" class="extiw" title="en:Stephen E. Ambrose">Ambrose S. E.</a> (инг.)<a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BC%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B7,_%D0%A1%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Амброз, Стивен (был бит юҡ)">баш.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/eisenhowerberlin00ambr">Eisenhower and Berlin, 1945: The Decision to Halt at the Elbe</a> (инг.) / Under the Gen. Editorship of <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Harold_Hyman" class="extiw" title="en:Harold Hyman">H. M. Hyman</a> (инг.)<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D0%BC,_%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Займам, Гарольд (был бит юҡ)">баш.</a>. — <abbr title="New York">N. Y.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=W._W._Norton_%26_Company&action=edit&redlink=1" class="new" title="W. W. Norton & Company (был бит юҡ)">W. W. Norton & Company</a>, 1967. — 119 p.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%82%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%A1%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Коткин, Стивен (был бит юҡ)">Kotkin S.</a> Stalin: Paradoxes of Power, 1878—1928. — London: Allen Lane, 2014. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780713999440" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7139-9944-0</a>.</li> <li>Kotkin, Stephen. Stalin: Waiting for Hitler, 1929—1941. — London: Allen Lane, 2017. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780713999457" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7139-9945-7</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0:_The_Cambridge_History_of_Russia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Книга: The Cambridge History of Russia (был бит юҡ)">Ҡалып:Книга: The Cambridge History of Russia</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һылтанмалар">Һылтанмалар</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&veaction=edit&section=39" title="Һылтанмалар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor">үҙгәртергә</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&section=39" title="Һылтанмалар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү">сығанаҡты үҙгәртеү</a>]</div> <ul><li>Калашников Ю. В. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bashenc.online/ba/articles/index.php/component/content/article/8-statya/11312-stalin-iosif-vissarionovich/">Сталин Иосиф Виссарионович</a> // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bashenc.online/ba/articles/"></a><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Башҡорт энциклопедияһы">Башҡорт энциклопедияһы</a>. — Өфө: <a href="/wiki/%C2%AB%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B%C2%BB_%D2%93%D0%B8%D0%BB%D0%BC%D0%B8-%D0%BD%D3%99%D1%88%D1%80%D0%B8%D3%99%D1%82_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%8B" class="mw-redirect" title="«Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы">БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы»</a>, 2015—2024. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785881851439" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-88185-143-9</a>.</li></ul> <table class="metadata plainlinks navigation-box ruwikiWikimediaNavigation" style="margin:0 0 1em 1em; clear:right; border:solid var(--border-color-base, #a2a9b1) 1px; background:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit; padding:1ex; font-size:90%; float:right;"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0" title="Портал:СССР"><img alt="П:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/20px-Portal.svg.png" decoding="async" width="20" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/30px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/40px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a> </th> <td>Портал «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Портал:СССР (был бит юҡ)">СССР»</a> </td></tr> <tr> <th><a href="https://ba.wikiquote.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="q:Иосиф Виссарионович Сталин"><img alt="q:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/20px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/40px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a> </th> <td><a href="https://ba.wikiquote.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" class="extiw" title="q:Иосиф Виссарионович Сталин">Иосиф Виссарионович Сталин</a> Викиөҙөмтәлә </td></tr> <tr> <th><a href="https://ba.wikisource.org/wiki/%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="s:Иосиф Виссарионович Сталин"><img alt="s:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/20px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a> </th> <td><a href="https://ba.wikisource.org/wiki/ba:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" class="extiw" title="s:ba:Иосиф Виссарионович Сталин">Иосиф Виссарионович Сталин</a> Викикитапханала </td></tr> <tr> <th><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Joseph_Stalin" title="commons:Category:Joseph Stalin"><img alt="commons:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </th> <td><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Joseph_Stalin?uselang=ru">Сталин Иосиф Виссарионович</a> Викимилектә </td></tr> <tr> <th><a href="https://ba.wikinews.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="n:Категория:Иосиф Сталин"><img alt="n:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/20px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/30px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/40px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a> </th> <td><a href="https://ba.wikinews.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" class="extiw" title="n:Категория:Иосиф Сталин">Сталин Иосиф Виссарионович</a> Викияңылыҡтарҙа </td></tr> </tbody></table> <ul><li>Сенников Е. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gorky.media/context/prochti-etu-knigu-obyazatelno/">Прочти эту книгу обязательно. Библиотека Иосифа Сталина</a> // «<a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9_(%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B5_%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Горький (сетевое издание) (был бит юҡ)">Горький»</a>, 04.10.2017</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.loc.gov/exhibits/archives/intro.html">Revelations from the Russian Archives</a> — <a href="/w/index.php?title=Library_of_Congress&action=edit&redlink=1" class="new" title="Library of Congress (был бит юҡ)">Library of Congress</a> (инг.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/reference/archive/stalin/">Electronic archive of Stalin’s letters and presentations</a> (инг.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spartacus-educational.com/RUSstalin.htm">Stalin Biography from Spartacus Educational</a> (инг.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldfuturefund.org/wffmaster/Reading/Total%20Biblio/Stalin%20Bibliography.htm">A List of Key Documentary Material on Stalin</a> (инг.)</li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-label="Навигационный шаблон" data-name="External links"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D1%8B%D0%BB_%D2%A1%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF%D1%82%D1%8B_%D2%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%83" title="Ҡалыпты ҡарау"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> </div>  Тематик сайттар</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nndb.com/people/418/000024346">Notable Names Database</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.allmovie.com/artist/p370159">AllMovie</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.allocine.fr/personne/fichepersonne_gen_cpersonne=538562.html">AlloCiné</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.csfd.cz/tvurce/20292">ČSFD</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imdb.com/name/nm0821672">Internet Movie Database</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://imslp.org/wiki/Category:Stalin,_Joseph">International Music Score Library Project</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/835254cb-e7ee-43ed-a751-c96ba5543f36">MusicBrainz</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ru.rodovid.org/wk/Person:126729">Родовод</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=970">Find a Grave</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciclopedia.cat/enciclopèdies/gran-enciclopèdia-catalana/EC-GEC-0064015.xml">Большая каталонская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eleven.co.il/article/13935">Краткая еврейская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://global.britannica.com/biography/Joseph-Stalin">Britannica (онлайн)</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="Норматив контроль (был бит юҡ)">Норматив контроль</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em">BAV: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/BAV%7CADV10072265">ADV10072265</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/BAV%7CADV11372466">ADV11372466</a> · BIBSYS: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ask.bibsys.no/ask/action/result?cmd=&kilde=biblio&cql=bs.autid+%3D+90055502&feltselect=bs.autid">90055502</a> · BNC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cantic.bnc.cat/registres/CUCId/a1043463x">a1043463x</a> · BNE: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX893792">XX893792</a> · BNF: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11925406n">11925406n</a> · CiNii: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ci.nii.ac.jp/author/DA00947887">DA00947887</a> · CONOR: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cobiss.si/scripts/cobiss?command=DISPLAY&base=CONOR&rid=6689379">6689379</a> · <a href="/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BA%D3%99%D0%BD%D0%B4%D3%99%D1%80%D0%B8%D3%99_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Искәндәриә китапханаһы">EGAXA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/EGAXA%7Cvtlsvtls001768310">vtls001768310</a> · GND: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/118642499">118642499</a> · ICCU: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://opac.sbn.it/opacsbn/opac/iccu/scheda_authority.jsp?bid=RAVV031308">RAVV031308</a> · ISNI: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni-url.oclc.nl/isni/0000000121457825">0000000121457825</a> · LCCN: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/n80044789">n80044789</a> · LNB: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/LNB%7CLNC10-000055010">000055010</a> · <a href="/wiki/%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Японияның милли парламент китапханаһы">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00457429">00457429</a> · NKC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/jn19990210582">jn19990210582</a> · <a href="/wiki/%D0%90%D0%B2%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Австралия милли китапханаһы">NLA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nla.gov.au/anbd.aut-an35519349">35519349</a> · NLG: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nlg.okfn.gr/resource/authority/record208215">208215</a> · NLR: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://alephnew.bibnat.ro:8991/F?func=find-b&request=000208412000354872&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=NLR10">000208412</a> · NSK: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/NSK%7C000007036">000007036</a> · NTA: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://opc4.kb.nl/PPN?PPN=068845324">068845324</a> · NUKAT: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/NUKAT%7Cn95000221">n95000221</a> · PTBNP: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/PTBNP%7C58692">58692</a> · <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй дәүләт китапханаһы">РГБ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aleph.rsl.ru/F?func=find-b&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=RSL11&request=000058540">000058540</a> · LIBRIS: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://libris.kb.se/auth/198411">198411</a> · SUDOC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027147029">027147029</a> · VIAF: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/101787139">101787139</a> · ULAN: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500256111">500256111</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Иосиф_Сталин" data-name="Иосиф Сталин"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="colgroup" class="navbox-title" colspan="3" style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Ҡалыпты ҡарау"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> <div id="Иосиф_Сталин" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a class="mw-selflink selflink">Иосиф Сталин</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сығышы, ғаиләһе</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джугашвили (был бит юҡ)">Джугашвили</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джугашвили Виссарион Иванович (был бит юҡ)">Атаһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джугашвили Екатерина Георгиевна (был бит юҡ)">Әсәһе</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Сванидзе Екатерина Семёновна">Беренсе ҡатыны</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аллилуева Надежда Сергеевна (был бит юҡ)">Икенсе ҡатыны</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B8%D2%AB%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың вариҫтары (был бит юҡ)">Вариҫтары</a> <ul><li><a href="/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Джугашвили Яков Иосифович">улы Яков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Василий Иосифович">улы Василий</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Аллилуева Светлана Иосифовна">ҡыҙы Светлана</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2_%D0%90%D1%80%D1%82%D1%91%D0%BC_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сергеев Артём Фёдорович (был бит юҡ)">Артём Сергеев</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джугашвили Галина Яковлевна (был бит юҡ)">ейәнсәре Галина</a></li></ul></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="9" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/50px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg" decoding="async" width="50" height="69" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/75px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg/100px-JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="4151" /></a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px"><a class="mw-selflink-fragment" href="#Биография">Биографияһы</a>: төп осорҙары</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%93%D0%B0_%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B3%D0%B5_%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың революцияға тиклемге биографияһы (был бит юҡ)">Сталиндың революцияға тиклемге биографияһы</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Тбилиси дини семинарияһы">Тбилиси дини семинарияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D1%84%D0%BB%D0%B8%D1%81_%D1%8D%D0%BA%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тифлис экспроприацияһы (был бит юҡ)">Тифлис экспроприацияһы</a></li> <li><a class="mw-selflink-fragment" href="#1917._Октябрь_революцияһы">Октябрь революцияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың Граждандар һуғышындағы роле (был бит юҡ)">Граждандар һуғышы</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Царицын конфликты (был бит юҡ)">Царицын конфликты</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B_(1922%E2%80%941953)&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР тарихы (1922—1953) (был бит юҡ)">СССР башында</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин Икенсе донъя һуғышында (был бит юҡ)">Икенсе донъя һуғышы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_%D0%B1%D0%B0%D1%88%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%83%D1%8B%D0%BD%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B0%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың Бөйөк Ватан һуғышы башланыуына реакцияһы (был бит юҡ)">Һуғыш башланыуына реакцияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%B2%D0%B0%D1%84%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың вафаты (был бит юҡ)">Үлеме</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B_%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталинды ерләү (был бит юҡ)">Ерләү</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%BF%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың наградалары һәм почетлы званиелары исемлеге (был бит юҡ)">Сталин наградалары</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталин осорондағы глобаль проекттар</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB" title="Коммунистик интернационал">Коммунистик интернационал</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%94%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D3%99_%D2%A1%D0%B0%D1%80%D1%88%D1%8B_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0" title="Дингә ҡаршы пропаганда">Дингә ҡаршы пропаганда</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8%D3%99%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%88%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B5%D2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа индустриәлләштереү (был бит юҡ)">Индустриәлләштереү</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%88%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа коллективлаштырыу (был бит юҡ)">Коллективлаштырыу</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Сталин репрессиялары">Сталин репрессиялары</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%82%D3%99%D0%B1%D0%B8%D2%93%D3%99%D1%82%D1%82%D0%B5_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың тәбиғәтте үҙгәртеү планы (был бит юҡ)">Сталиндың тәбиғәтте үҙгәртеү планы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D1%82%D3%A9%D2%99%D3%A9%D0%BB%D3%A9%D1%88%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Бөйөк коммунизм төҙөлөштәре (был бит юҡ)">Бөйөк коммунизм төҙөлөштәре</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тегеран конференцияһы (был бит юҡ)">Тегеран конференцияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D1%8C_%D0%94%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D2%99%D3%A9%D2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Израиль Дәүләтен төҙөү (был бит юҡ)">Израиль Дәүләтен төҙөү</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BC_%D0%B1%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Совет атом бомбаһын булдырыу (был бит юҡ)">Атом проекты</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталин осоро идеологияһы</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталинизм (был бит юҡ)">Сталинизм</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1_%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Халыҡ дошманы (был бит юҡ)">Халыҡ дошманы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="Бөйөк боролош (был бит юҡ)">Бөйөк боролош</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%96%D0%B8%D1%82%D1%8C_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BE_%D0%BB%D1%83%D1%87%D1%88%D0%B5,_%D0%B6%D0%B8%D1%82%D1%8C_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BE_%D0%B2%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Жить стало лучше, жить стало веселее (был бит юҡ)">Жить стало лучше, жить стало веселее</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Сталин исемлектәре">Сталин исемлектәре</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D2%99%D2%99%D0%B5%D2%A3_%D1%8D%D1%88%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D2%99_%D1%83%D2%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Беҙҙең эшебеҙ уң (был бит юҡ)">Беҙҙең эшебеҙ уң</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D2%99%D2%99%D0%B5%D2%A3_%D0%B1%D3%99%D1%85%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0%D2%A1_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD_%D0%B8%D0%BF%D1%82%D3%99%D1%88_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D2%93%D0%B0_%D1%80%D3%99%D1%85%D0%BC%D3%99%D1%82!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн иптәш Сталинға рәхмәт! (был бит юҡ)">Беҙҙең бәхетле баласаҡ өсөн иптәш Сталинға рәхмәт!</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B4_%D0%B2_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8,_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8B,_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Труд в СССР есть дело чести, славы, доблести и геройства (был бит юҡ)">Труд в СССР есть дело чести, славы, доблести и геройства</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=1936_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D1%8B_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="1936 йылғы Конституция (был бит юҡ)">Сталин Конституцияһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%9A%D0%9F(%D0%B1)_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%A1%D1%8B%D2%AB%D2%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0_%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%81%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="ВКП(б) тарихының ҡыҫҡаса курсы (был бит юҡ)">ВКП(б) тарихының ҡыҫҡаса курсы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BA%D3%A9%D1%80%D3%99%D1%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="Космополитизм менән көрәш (был бит юҡ)">Космополитизм менән көрәш</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лысенковсылыҡ (был бит юҡ)">Лысенковсылыҡ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_1941_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D2%A3_5_%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың 1941 йылдың 5 майындағы телмәре (был бит юҡ)">Сталиндың 1941 йылдың 5 майындағы телмәре</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_1941_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D2%A3_3_%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99%D0%B3%D0%B5_%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE_%D0%B0%D1%88%D0%B0_%D1%81%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың 1941 йылдың 3 июлендәге радио аша сығышы (был бит юҡ)">Сталиндың 1941 йылдың 3 июлендәге радио аша сығышы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D2%A1%D1%8B_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD!&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ халҡы өсөн! (был бит юҡ)">Урыҫ халҡы өсөн!</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталин һәм мәҙәниәт</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиниана (был бит юҡ)">Сталиниана</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин архитектураһы (был бит юҡ)">Сталин архитектураһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8:%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B6:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Категория:Книги:Персонаж:Сталин (был бит юҡ)">Сталин нәфис әҙәбиәттә</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D1%8B:%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B6:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Категория:Фильмы:Персонаж:Иосиф Сталин (был бит юҡ)">Сталин кинематографта</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B2_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Категория:Сталин в филателии (был бит юҡ)">Сталин филателияла</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px"><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Иосиф Сталиндың библиографияһы (был бит юҡ)">Библиографияһы</a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D2%A3%D1%8B%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%80%D2%99%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%88_%D3%99%D0%B9%D0%BB%D3%99%D0%BD%D0%B5%D2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Уңыштарҙан баш әйләнеү (был бит юҡ)">Уңыштарҙан баш әйләнеү</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D1%82%D0%B5%D0%BB_%D1%84%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D0%BC%D3%99%D1%81%D1%8C%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Марксизм һәм тел фәне мәсьәләләре (был бит юҡ)">Марксизм һәм тел фәне мәсьәләләре</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8_%D0%BC%D3%99%D1%81%D1%8C%D3%99%D0%BB%D3%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Марксизм һәм милли мәсьәлә (был бит юҡ)">Марксизм һәм милли мәсьәлә</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D0%B8_%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Диалектик һәм тарихи материализм тураһында (был бит юҡ)">Диалектик һәм тарихи материализм тураһында</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC_%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D2%99%D2%99%D3%99%D1%80%D0%B5_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ленинизм нигеҙҙәре тураһында (был бит юҡ)">Ленинизм нигеҙҙәре тураһында</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D2%99%D0%B0_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%B8%D2%A1%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%B4%D0%B8_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="СССР-ҙа социализмдың иҡтисади проблемалары (был бит юҡ)">СССР-ҙа социализмдың иҡтисади проблемалары</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталиндың рухи донъяһы</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%83%D2%A1%D1%8B%D1%83_%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D1%80%D3%99%D2%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың уҡыу даирәһе (был бит юҡ)">Уҡыу даирәһе</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%B4%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин һәм дин (был бит юҡ)">Дингә ҡарашы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D1%88%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин һәм шахмат (был бит юҡ)">Сталин һәм шахмат</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D0%BF%D1%81%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%BA_%D2%BB%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B%D2%93%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың психик һаулығы (был бит юҡ)">Психик һаулыҡ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталиндың көнкүреше</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D1%8F%D1%8F_%D0%B4%D0%B0%D1%87%D0%B0%D2%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ближняя дачаһы (был бит юҡ)">Ближняя дачаһы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B8%D0%B5_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B_(%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Долгие Бороды (резиденция) (был бит юҡ)">Долгие Бороды (резиденция)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A4%D0%BB%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Герцеговина Флор (был бит юҡ)">Герцеговина Флор</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Истомина Валентина Васильевна (был бит юҡ)">Валентина Истомина</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B5%D1%80_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Паукер Карл Викторович (был бит юҡ)">Карл Паукер</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BA_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A1%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Власик Николай Сидорович (был бит юҡ)">Николай Власик</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D2%BB%D0%B0%D2%93%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталиндың һағы (был бит юҡ)">шәхси һағы</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="text-align: center;;width:1px">Сталин һәм йәмғиәт аңы</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Десталинизация (был бит юҡ)">Десталинизация</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Неосталинизм (был бит юҡ)">Неосталинизм</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BC%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Имя Россия (был бит юҡ)">«Имя Россия» проекты</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D2%A3%D0%B5%D2%AF_%D0%B0%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%83%D1%81%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Еңеү автобусы (был бит юҡ)">Еңеү автобусы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B9%D3%99%D0%BC%D2%93%D0%B8%D3%99%D1%82%D0%B5_(%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сталин йәмғиәте (Бөйөк Британия) (был бит юҡ)">«Сталин йәмғиәте» Бөйөк Британияла</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Шәжәрә_(генеалогия ағасы)" style="padding:3px;"> <table class="collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit;table-layout: fixed;"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" style="background: #cfe3ff;" width="100%"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:Wikidata/FamilyTree" title="Просмотр этого шаблона"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Шәжәрә_(генеалогия_ағасы)" style="font-size:114%;margin:0 5em">Шәжәрә_(генеалогия ағасы)</div></th></tr><tr style="display: table-row;"><td class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px;overflow: auto;"><div style="padding:0em 0.25em; max-width: 100%; overflow: auto; max-height: 50em;"><div class="NavContent"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r899120">.mw-parser-output .wikidata-familyTree table{border-collapse:separate;border-spacing:0}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .Q{background-color:#f8f8f8;border:1px black solid;padding:.1em .25em;text-align:center}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-vertical .wikidata-familyTree .Z{min-width:1em;height:1em}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-horizontal .wikidata-familyTree .Z{min-width:1em;height:.25em}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-vertical .line{position:relative;height:0.5em}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-horizontal .line{position:relative;min-width:2em}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-horizontal .NS{min-width:.5em}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .Q .years{font-size:85%}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .line .N{background-color:#000;display:inline;position:absolute;height:calc(50% + 1px);width:1px;top:0;left:50%}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .line .E{background-color:#000;display:inline;position:absolute;height:1px;width:50%;top:50%;left:50%}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .line .S{background-color:#000;display:inline;position:absolute;height:calc(50% + 1px);width:1px;top:50%;left:50%}.mw-parser-output .wikidata-familyTree .line .W{background-color:#000;display:inline;position:absolute;height:1px;width:calc(50% + 1px);top:50%;left:0%}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen-4{background-color:#9fe}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen-3{background-color:#bfc}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen-2{background-color:#ffc}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen-1{background-color:#fb9}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen0{background-color:#fcc}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen1{background-color:#fb9}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen2{background-color:#ffc}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen3{background-color:#bfc}.mw-parser-output .wikidata-familyTree-decorate-by-generation .gen4{background-color:#9fe}</style> <table style="margin:auto"> <tbody><tr> <td> <div class="wikidata-familyTree wikidata-familyTree-horizontal wikidata-familyTree-decorate-none"><table> <tbody><tr><td></td><td colspan="32" class="Z"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a href="/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Джугашвили Яков Иосифович">Джугашвили Яков Иосифович</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="32" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line ES"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9A%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ3302174%7D%7D%0A%27%27%27%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD+%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%9A%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ3302174%5D%5D">Константин Степанович Кузаков</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3302174" class="extiw" title="d:Q3302174">[d]</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td class="Q gen-3" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B7%D0%B0_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ56231156%7D%7D%0A%27%27%27%D0%97%D0%B0%D0%B7%D0%B0+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ56231156%5D%5D">Заза Виссарионович Джугашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q56231156" class="extiw" title="d:Q56231156">[d]</a></td><td colspan="3" class="Z"></td><td class="Q gen-2" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%BD%D0%BE_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ56218448%7D%7D%0A%27%27%27%D0%92%D0%B0%D0%BD%D0%BE+%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ56218448%5D%5D">Вано Джугашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q56218448" class="extiw" title="d:Q56218448">[d]</a></td><td colspan="18" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="3" class="Z"></td><td colspan="18" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NE"></td><td colspan="17" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="3" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="Q gen-1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ717406%7D%7D%0A%27%27%27%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD+%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ717406%5D%5D">Виссарион Иванович Джугашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q717406" class="extiw" title="d:Q717406">[d]</a></td><td colspan="10" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%BA_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ108722703%7D%7D%0A%27%27%27%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9+%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%BA+%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B0+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ108722703%5D%5D">безымянный ребёнок Иосифа Сталина</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q108722703" class="extiw" title="d:Q108722703">[d]</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="3" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="10" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="13" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NE"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="Q gen-2" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%82%D1%8C_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ107291873%7D%7D%0A%27%27%27%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0+%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ107291873%5D%5D">мать Виссариона Джугашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q107291873" class="extiw" title="d:Q107291873">[d]</a></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line NW"></td><td colspan="7" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="Q gen0" colspan="5" rowspan="5"><a class="mw-selflink selflink">Сталин Иосиф Виссарионович</a></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%94%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%B4%D0%BE%D0%B2&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ105756206%7D%7D%0A%27%27%27%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80+%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%94%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%B4%D0%BE%D0%B2%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ105756206%5D%5D">Александр Яковлевич Давыдов</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q105756206" class="extiw" title="d:Q105756206">[d]</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="21" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NESW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="Q gen-2" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%BB%D0%B0%D1%85%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ56219116%7D%7D%0A%27%27%27%D0%93%D0%BB%D0%B0%D1%85%D0%B0+%D0%93%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ56219116%5D%5D">Глаха Геладзе</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q56219116" class="extiw" title="d:Q56219116">[d]</a></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line NE"></td><td colspan="7" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="Q gen-1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ241535%7D%7D%0A%27%27%27%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0+%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ241535%5D%5D">Екатерина Георгиевна Джугашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q241535" class="extiw" title="d:Q241535">[d]</a></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Сталин Василий Иосифович">Сталин Василий Иосифович</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="13" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td class="line NS"></td><td class="line NS"></td><td class="line NW"></td><td colspan="9" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="Q gen-2" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%B7%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ56231163%7D%7D%0A%27%27%27%D0%9C%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%B7%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%88%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ56231163%5D%5D">Мелания Хомезурашвили</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q56231163" class="extiw" title="d:Q56231163">[d]</a></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="10" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="2" class="Z"></td><td colspan="10" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td class="line NW"></td><td colspan="17" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td colspan="18" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a class="external text" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%82%D1%91%D0%BC_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2&action=edit&preload=%D0%A8%3APreload%2F%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5&preloadparams%5B%5D=%7B%7B%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0%7CQ4416801%7D%7D%0A%27%27%27%D0%90%D1%80%D1%82%D1%91%D0%BC+%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%27%27%27+%E2%80%94+%0A%0A%3D%3D+%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%3D%3D%0A%7B%7B%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%7D%7D%0A%5B%5B%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%3A%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%3A%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%8C+%D1%81+%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC+%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85%7CQ4416801%5D%5D">Артём Фёдорович Сергеев</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4416801" class="extiw" title="d:Q4416801">[d]</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="8" class="Z"></td><td colspan="18" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line ESW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td colspan="5" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td class="Q gen1" colspan="5" rowspan="5"><a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0" title="Аллилуева Светлана Иосифовна">Светлана Иосифовна Аллилуева</a></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line EW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="31" class="Z"></td><td class="line SW"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="32" class="Z"></td><td></td></tr> <tr><td></td><td colspan="32" class="Z"></td><td></td></tr> </tbody></table></div> </td></tr></tbody></table> </div></div></td></tr></tbody></table></div> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%B1%D0%B0%D1%88%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:СССР башлыҡтары (был бит юҡ)">Ҡалып:СССР башлыҡтары</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1_%D0%B5%D1%82%D3%99%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:КПСС етәкселәре (был бит юҡ)">Ҡалып:КПСС етәкселәре</a> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Советтар_Союзы_Маршалдары" data-name="Советтар Союзы Маршалдары"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="colgroup" class="navbox-title" colspan="4"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Ҡалыпты ҡарау"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> <div id="Советтар_Союзы_Маршалдары" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="Советтар Союзы Маршалы">Советтар Союзы Маршалдары</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0px 7px 0px 0px"><div><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:RA-SA_F10MarsSU_1955.png" class="mw-file-description" title="Маршал погоны"><img alt="Маршал погоны" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RA-SA_F10MarsSU_1955.png/30px-RA-SA_F10MarsSU_1955.png" decoding="async" width="30" height="74" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RA-SA_F10MarsSU_1955.png/45px-RA-SA_F10MarsSU_1955.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RA-SA_F10MarsSU_1955.png/60px-RA-SA_F10MarsSU_1955.png 2x" data-file-width="100" data-file-height="246" /></a></div></td><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><div class="NavContent"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D0%95%D1%84%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Ворошилов Климент Ефремович">Ворошилов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%85%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тухачевский Михаил Николаевич">Тухачевский</a>1,2</li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Будённый Семён Михайлович">Будённый</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87" title="Егоров Александр Ильич">Егоров</a>1,2</li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%BB%D1%8E%D1%85%D0%B5%D1%80_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Блюхер Василий Константинович">Блюхер</a>1,2</li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тимошенко Семён Константинович">Тимошенко</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Кулик Григорий Иванович">Кулик</a>1,2</li> <li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%88%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Шапошников Борис Михайлович">Шапошников</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%96%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Жуков Георгий Константинович">Жуков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Василевский Александр Михайлович">Василевский</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Сталин</a>3</li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%B2_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Конев Иван Степанович">Конев</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Говоров Леонид Александрович">Говоров</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Рокоссовский Константин Константинович">Рокоссовский</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Малиновский Родион Яковлевич">Малиновский</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D1%83%D1%85%D0%B8%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Толбухин Фёдор Иванович">Толбухин</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB_%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Мерецков Кирилл Афанасьевич">Мерецков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Берия Лаврентий Павлович">Берия</a>1</li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Соколовский Василий Данилович">Соколовский</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Булганин Николай Александрович">Булганин</a>1</li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Баграмян Иван Христофорович">Баграмян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D1%80%D1%8E%D0%B7%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Бирюзов Сергей Семёнович">Бирюзов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%BA%D0%BE_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Гречко Андрей Антонович">Гречко</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%95%D1%80%D1%91%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Ерёменко Андрей Иванович">Ерёменко</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Москаленко Кирилл Семёнович">Москаленко</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Чуйков Василий Иванович">Чуйков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Захаров Матвей Васильевич">Захаров</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Голиков Филипп Иванович">Голиков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Крылов Николай Иванович">Крылов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%AF%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%98%D0%B3%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Якубовский Иван Игнатьевич">Якубовский</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Батицкий Павел Фёдорович">Батицкий</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Кошевой Пётр Кириллович">Кошевой</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%B2_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87" title="Брежнев Леонид Ильич">Брежнев</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A3%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Устинов Дмитрий Фёдорович">Устинов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Куликов Виктор Георгиевич">Куликов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9E%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Огарков Николай Васильевич">Огарков</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Соколов Сергей Леонидович">Соколов</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%B5%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Ахромеев Сергей Фёдорович">Ахромеев</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Куркоткин Семён Константинович">Куркоткин</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BB)" title="Петров Василий Иванович (маршал)">Петров</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%AF%D0%B7%D0%BE%D0%B2_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%84%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Язов Дмитрий Тимофеевич">Язов</a></li></ul> 1 Исемдәренән мәхрүм ителгәндәр     2 Исемдәре тергеҙелгән     3 Артабан Советтар Союзы Генералиссимусы дәрәжәһен ала     </div></div></td><td class="navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Marshal_of_the_Soviet_Union.gif" class="mw-file-description" title="Погон Маршал погоны"><img alt="Погон Маршал погоны" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Marshal_of_the_Soviet_Union.gif/30px-Marshal_of_the_Soviet_Union.gif" decoding="async" width="30" height="69" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Marshal_of_the_Soviet_Union.gif/45px-Marshal_of_the_Soviet_Union.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Marshal_of_the_Soviet_Union.gif/60px-Marshal_of_the_Soviet_Union.gif 2x" data-file-width="106" data-file-height="245" /></a></div></td></tr></tbody></table></div> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%C2%AB%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B0%C2%BB_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:«Победа» ордены кавалерҙары (был бит юҡ)">Ҡалып:«Победа» ордены кавалерҙары</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8C%D0%B5%D1%80-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Рәсәй Премьер-министрҙары (был бит юҡ)">Ҡалып:Рәсәй Премьер-министрҙары</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BC%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Рәсәй Генералиссимустары (был бит юҡ)">Ҡалып:Рәсәй Генералиссимустары</a>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">«<a dir="ltr" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Сталин_Иосиф_Виссарионович&oldid=1277112">https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Сталин_Иосиф_Виссарионович&oldid=1277112</a>» битенән алынған</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Махсус:Категориялар">Категориялар</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:21_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D2%99%D3%99_%D1%82%D1%8B%D1%83%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:21 декабрҙә тыуғандар">21 декабрҙә тыуғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:1879_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0_%D1%82%D1%8B%D1%83%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:1879 йылда тыуғандар">1879 йылда тыуғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82_%D0%B1%D1%83%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%B0_%D1%88%D3%99%D1%85%D0%B5%D1%81%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:Алфавит буйынса шәхестәр">Алфавит буйынса шәхестәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0_%D1%82%D1%8B%D1%83%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:Грузияла тыуғандар">Грузияла тыуғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:5_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%B0%D1%84%D0%B0%D1%82_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:5 мартта вафат булғандар">5 мартта вафат булғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:1953_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0_%D0%B2%D0%B0%D1%84%D0%B0%D1%82_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:1953 йылда вафат булғандар">1953 йылда вафат булғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D2%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D0%B2%D0%B0%D1%84%D0%B0%D1%82_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:Мәскәү өлкәһендә вафат булғандар">Мәскәү өлкәһендә вафат булғандар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%8B_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Советтар Союзы Геройҙары">Советтар Союзы Геройҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%A5%D0%B5%D2%99%D0%BC%D3%99%D1%82_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары">Социалистик Хеҙмәт Геройҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%95%D2%A3%D0%B5%D2%AF%C2%BB_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:«Еңеү» ордены кавалерҙары">«Еңеү» ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Ленин ордены кавалерҙары">Ленин ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%91%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D2%A1_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары">Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:I_%D0%B4%D3%99%D1%80%D3%99%D0%B6%D3%99_%D0%A1%D1%83%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары">I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%AD%D1%88%D1%81%D0%B5-%D0%9A%D1%80%D3%99%D2%AB%D1%82%D0%B8%D3%99%D0%BD_%D2%A0%D1%8B%D2%99%D1%8B%D0%BB_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F%D2%93%D0%B0_XX_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар">«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D3%99%D2%AF%D2%99%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Категория:«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар">«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB1941%E2%80%941945_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D2%99%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%B1%D2%AF%D0%BB%D3%99%D0%BA%D0%BB%D3%99%D0%BD%D0%B5%D2%AF%D1%81%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр">«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар">«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D0%A5%D0%A0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B9%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:МХР Геройҙары">МХР Геройҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B_(%D0%A2%D1%8B%D0%B2%D0%B0)" title="Категория:Республика ордены кавалерҙары (Тыва)">Республика ордены кавалерҙары (Тыва)</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%83%D1%85%D1%8D-%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Сухэ-Батор ордены кавалерҙары">Сухэ-Батор ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%B1%D2%AF%D0%BB%D3%99%D0%BA%D0%BB%D3%99%D0%BD%D0%B5%D2%AF%D1%81%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80_(%D0%9C%D0%A5%D0%A0)" title="Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (МХР)">«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (МХР)</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1_%D0%A0%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B0_25_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%C2%BB_%D0%BC%D0%B8%D2%99%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D3%99%D0%BD_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Категория:«Монголия Халыҡ Революциһына 25 йыл» миҙалы менән наградланыусылар (был бит юҡ)">«Монголия Халыҡ Революциһына 25 йыл» миҙалы менән наградланыусылар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:I_%D0%B4%D3%99%D1%80%D3%99%D0%B6%D3%99_%D0%90%D2%A1_%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%AB%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_(%D0%A7%D0%A1%D0%A1%D0%A0)_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены (ЧССР) кавалерҙары">I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены (ЧССР) кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%C2%AB%D0%95%D2%A3%D0%B5%D2%AF_%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD%C2%BB_%D0%90%D2%A1_%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%AB%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:«Еңеү өсөн» Аҡ арыҫлан ордены кавалерҙары">«Еңеү өсөн» Аҡ арыҫлан ордены кавалерҙары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D1%8F_%D0%A5%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B8_%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5%D2%BB%D0%B5_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B_1939" title="Категория:Чехословакия Хәрби тәреһе ордены кавалерҙары 1939">Чехословакия Хәрби тәреһе ордены кавалерҙары 1939</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%93%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%98%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D2%A1%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%8B%D1%83%D1%81%D1%8B_%D0%B8%D0%BB%D0%B4%D3%99%D1%80_%D0%B1%D0%B0%D1%88%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Икенсе донъя һуғышында ҡатнашыусы илдәр башлыҡтары">Икенсе донъя һуғышында ҡатнашыусы илдәр башлыҡтары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:1-%D1%81%D0%B5_%D1%81%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88_%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%90%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D1%8B_%D0%AE%D2%93%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:1-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары">1-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:2-%D1%81%D0%B5_%D1%81%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88_%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%90%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D1%8B_%D0%AE%D2%93%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:2-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары">2-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:3-%D1%81%D3%A9_%D1%81%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88_%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%90%D0%A1%D0%A1%D0%A0-%D1%8B_%D0%AE%D2%93%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:3-сө саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары">3-сө саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D0%A1%D0%94%D0%A0%D0%9F_%D0%B0%D2%93%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:РСДРП ағзалары">РСДРП ағзалары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D0%9F%D0%A1%D0%A1_%D0%B0%D2%93%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:КПСС ағзалары">КПСС ағзалары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D3%99%D0%B9%D3%99%D1%81%D0%B8_%D0%BF%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Категория:Сәйәси псевдонимдар">Сәйәси псевдонимдар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Категория:Иосиф Сталин">Иосиф Сталин</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D0%BE%D1%87%D1%82%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D1%88%D3%99%D1%85%D0%B5%D1%81%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:Почта маркаларында шәхестәр">Почта маркаларында шәхестәр</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Йәшерелгән категориялар: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:ISBN_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B5_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD_%D2%A1%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр">ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Cite_web_(%D0%BD%D0%B5_%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA)" title="Категория:Википедия:Cite web (не указан язык)">Википедия:Cite web (не указан язык)</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D1%81_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%87%D0%B8%D0%BC%D0%B8_%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8" title="Категория:Википедия:Статьи с нерабочими ссылками">Википедия:Статьи с нерабочими ссылками</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:Formatnum_%D2%BB%D0%B0%D0%BD%D2%BB%D1%8B%D2%99_%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:Formatnum һанһыҙ аргументлы биттәр">Formatnum һанһыҙ аргументлы биттәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D1%81_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B8%D0%B7_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85" title="Категория:Википедия:Статьи с источниками из Викиданных">Википедия:Статьи с источниками из Викиданных</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D1%81%D0%BE_%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B1%D0%B5%D0%B7_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8" title="Категория:Википедия:Статьи со ссылками на элементы Викиданных без русской подписи">Википедия:Статьи со ссылками на элементы Викиданных без русской подписи</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D2%BB%D0%B0%D2%A1%D0%BB%D0%B0%D2%93%D1%8B%D1%81%D2%A1%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0" title="Категория:Википедия:Тура мәҡәләлә булған Викиһаҡлағысҡа һылтанма">Википедия:Тура мәҡәләлә булған Викиһаҡлағысҡа һылтанма</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%93%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D3%A9%D2%99%D3%A9%D0%BC%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Викиөҙөмтәгә һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Викиөҙөмтәгә һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D2%A3%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D2%93%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80:%D0%A2%D1%8B%D1%88%D2%A1%D1%8B_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Категория:Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар">Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Был бит һуңғы тапҡыр 03:44 23 август 2024 үҙгәртелгән.</li> <li id="footer-info-copyright">Текст <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> буйынса рөхсәт ителгән; өҫтәмә шарттар ҡулланылыуы мөмкин. Тулыраҡ мәғлүмәт алыу өсөн, <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Ҡулланыу шарттарын</a> ҡарағыҙ.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ru">Сер һаҡлау сәйәсәте</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D1%81%D1%83%D0%B8%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0">Википедия тураһында</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AF%D1%83%D0%B0%D0%BF%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%88_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D1%83">Яуаплылыҡтан баш тартыу</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Тәртип кодексы</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Эшләүселәр</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ba.wikipedia.org">Статистика</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie ҡулланыу тураһында белдереү</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ba.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобиль версия</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-mbngm","wgBackendResponseTime":249,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.967","walltime":"3.918","ppvisitednodes":{"value":39818,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":594570,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":174994,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":34,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":55,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":298844,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":57,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3300.757 1 -total"," 36.34% 1199.512 1 Ҡалып:Государственный_деятель2"," 26.31% 868.551 45 Ҡалып:Wikidata"," 24.14% 796.946 2 Ҡалып:Иҫкәрмәләр"," 12.35% 407.695 17 Ҡалып:If-wikidata"," 11.10% 366.505 1 Ҡалып:Государственный_деятель/Личные_данные"," 9.57% 315.808 1 Ҡалып:Wikidata/FamilyTree"," 9.25% 305.409 40 Ҡалып:Книга"," 9.10% 300.338 1 Ҡалып:Внешние_ссылки"," 8.46% 279.322 95 Ҡалып:Cite_web"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.271","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":15170951,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1559 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1559 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P18 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P18 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P2096 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P140 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P140 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P569 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P19 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P569 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P19 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P570 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P20 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P570 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P20 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P119 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P119 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P53 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P53 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1477 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1477 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P22 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P22 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P25 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P25 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P40 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P40 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P102 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P102 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P69 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P69 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P512 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype url of P856 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P241 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P241 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P410 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P410 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P607 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P607 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P109 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P109 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P1543 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n","limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","280","20.0"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","280","20.0"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","200","14.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","140","10.0"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getSiteLinkPageName","80","5.7"],["(for generator)","80","5.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getLabel","60","4.3"],["?","40","2.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","40","2.9"],["init \u003CМодуль:Languages/data\u003E","40","2.9"],["[others]","160","11.4"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-847495b4dd-9b6dv","timestamp":"20241128125921","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0421\u0442\u0430\u043b\u0438\u043d \u0418\u043e\u0441\u0438\u0444 \u0412\u0438\u0441\u0441\u0430\u0440\u0438\u043e\u043d\u043e\u0432\u0438\u0447","url":"https:\/\/ba.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q855","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q855","author":{"@type":"Organization","name":"\u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430 \u043f\u0440\u043e\u0435\u043a\u0442\u0442\u0430\u0440\u044b\u043d\u0434\u0430 \u04a1\u0430\u0442\u043d\u0430\u0448\u044b\u0443\u0441\u044b\u043b\u0430\u0440"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430 \u0424\u043e\u043d\u0434\u044b","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2012-08-22T08:42:17Z","dateModified":"2024-08-23T03:44:36Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/72\/JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg"}</script> </body> </html>