CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="nl" xml:lang="nl"> <head> <title>Over Vincent van Gogh, Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5 - DBNL</title> <meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1"/> <meta name="description" content="Op deze pagina lees je de tekst 'Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5' "/> <meta name="keywords" lang="nl" content="Over Vincent van Gogh, Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5"/> <meta name="dc.creator" content="DBNL"/> <meta name="dc.publisher" content="DBNL"/> <meta name="dc.subject" content="Letterkunde, 20e eeuw"/> <meta name="dc.language" content="nl"/> <meta name="title" content="Over Vincent van Gogh, Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5 - DBNL"/> <meta property="og:site_name" content="DBNL" /> <meta property="og:title" content="Over Vincent van Gogh, Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5 - DBNL" /> <meta name="twitter:card" content="summary" /> <meta name="twitter:site" content="@dbnl" /> <meta name="twitter:title" content="Over Vincent van Gogh, Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5 - DBNL" /> <link rel="apple-touch-icon" sizes="57x57" href="/apple-touch-icon-57x57.png" /> <link rel="apple-touch-icon-precomposed" sizes="57x57" href="/apple-touch-icon-precomposed.png" /> <link rel="apple-touch-icon" sizes="60x60" href="/apple-touch-icon-60x60.png" /> <link rel="apple-touch-icon" sizes="72x72" href="/apple-touch-icon-72x72.png" /> <link rel="apple-touch-icon" sizes="76x76" href="/apple-touch-icon-76x76.png" /> <link href="/css/print.css?20220928-1335" media="print" rel="stylesheet" /> <link href="/css/_settings.css?20230110-1233" media="screen" rel="stylesheet" /> <link href="/css/dbnl.css?20240730-1356" media="screen" rel="stylesheet" /> <link href="/css/header.css?20231026-1425" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/footer.css?20230530-1222" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/grid.css?20200730-1624" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/font.css?20240108-1242" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/subnav.css?20240108-1242" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/fixbox.css?20230327-1103" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/tabel.css?20240530-1439" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/form.css?20240902-900" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/titelpaginas.css?20220531-749" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/autocomplete.css?20220112-1144" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/magnific.css?20231026-1425" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/fixedsticky.css?20200826-1700" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/tekst.css?20240108-1242" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/chosen.css?20220928-1335" media="all" rel="stylesheet" /> <link href="/css/zoek.css?20231026-1425" media="all" rel="stylesheet" /> <script src="/js/jquery-3.5.0.min.js"></script> <script src="/js/jquery-ui.min.js"></script> <script src="/js/jquery.scrollto.js"></script> <script src="/js/fixedsticky.js"></script> <script src="/js/jquery.cycle.min.js"></script> <script src="/js/jwplayer/jwplayer.js"></script> <script src="/js/jquery.media.js"></script> <script src="/js/chosen.jquery.min.js"></script> <script src="/js/magnific.js"></script> <script src="/js/ajax-chosen.jquery.min.js"></script> <link rel="stylesheet" href="/css/jvectormap/jquery-jvectormap-2.0.3.css" /> <script src="/js/jvectormap/jquery-jvectormap-2.0.3.min.js"></script> <script src="/js/functions.js?20240304-1017"></script>  <script> var _paq = window._paq = window._paq || []; /* tracker methods like "setCustomDimension" should be called before "trackPageView" */ _paq.push(['trackPageView']); _paq.push(['enableLinkTracking']); (function() { var u="https://webstatistieken.kb.nl/"; _paq.push(['setTrackerUrl', u+'matomo.php']); _paq.push(['setSiteId', '13']); var d=document, g=d.createElement('script'), s=d.getElementsByTagName('script')[0]; g.async=true; g.src=u+'matomo.js'; s.parentNode.insertBefore(g,s); } )(); </script>  <script type="application/ld+json"> { "@context": "https://schema.org", "@type": "PublicationVolume", "@id": "https://www.dbnl.org/tekst/_ont001190501_01/_ont001190501_01_0072.php", "name": "Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5", "genre": ["proza", "po毛zie", "non-fictie"], "url": "https://www.dbnl.org/tekst/_ont001190501_01/_ont001190501_01_0072.php", "author": [ { "@type": "Organisation", "name": "tijdschrift Ontwaking [tijdschrift]", "url": "https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=_ont001" } ], "isPartOf": { "@type": "CreativeWork", "name": "Ontwaking", "url": "https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=_ont001ontw01" }, "image": "https://www.dbnl.org/tekst/_ont001190501_01/_ont001190501_01_tpg.png", "inLanguage": "nl", "datePublished": "1905", "identifier": "_ont001190501" } </script> </head> <body> <nav class="skiplinks" aria-labelledby="SkipNavigationHeading" > <h2 id="SkipNavigationHeading" >Skiplinks</h2> <ul> <li><a tabindex="1" href="#content" >Tekst</a></li> <li><a tabindex="1" href="#subnav" id="opensubnav" >Verantwoording en downloads</a></li> <li><a tabindex="1" href="#tekst_en_noten" >Doorverwijzing en noten</a></li> </ul> </nav> <div id="container" class="grid-container"> <header id="top" class="row"> <div class="header_logo"> <div> <a href="/" class="logo-dbnl" aria-labelledby="logodbnl labelhomepage" > <img id="logodbnl" src="/images/logo.svg" alt="Logo DBNL" width="360" height="52" aria-labelledby="logodbnl labelhomepage" > <span id="labelhomepage" class="hidden" >Ga naar de homepage</span> </a> </div> </div> <div class="header_logo_s"> <div> <a href="/" class="logo-dbnl" aria-labelledby="logodbnl labelhomepage" > <img src="/images/logoklein.svg" alt="Logo DBNL" width="130" height="52" aria-labelledby="logodbnl labelhomepage" > </a> </div> </div> <nav id="mainnav" aria-labelledby="mainmenu-heading"><h2 id="mainmenu-heading">Hoofdmenu</h2><button class="nav-trigger" aria-haspopup="true" aria-expanded="false" aria-label="menu openen">Menu <img alt="menu openen" class="icon-menu" src="/images/icons/dbnl-menu-icon-24x24-nomargins.svg" aria-hidden="true"/></button><div class="nav"><ul> <li id="Literatuur_&_taal"><a aria-haspopup="true" aria-expanded="false" href="#Literatuur_&_taal">Literatuur & taal</a><ul class="nav-dropdown" aria-label="Literatuur & taal"> <li><a href="/auteurs/index.php">Auteurs</a></li> <li><a href="/titels/index.php">Beschikbare titels</a></li> <li><a href="/letterkunde/index.php">Literatuur</a></li> <li><a href="/taalkunde/index.php">Taalkunde</a></li> <li><a href="/letterkunde/limburg/index.php">Collectie Limburg</a></li> <li><a href="/letterkunde/fries/index.php">Collectie Friesland</a></li> <li><a href="/letterkunde/suriname/index.php">Collectie Suriname</a></li> <li><a href="/letterkunde/zuidafrika/index.php">Collectie Zuid-Afrika</a></li> </ul></li> <li id="Selecties"><a aria-haspopup="true" aria-expanded="false" href="#Selecties">Selecties</a><ul class="nav-dropdown" aria-label="Selecties"> <li><a href="/onzekinderboeken/index.php">Collectie jeugdliteratuur</a></li> <li><a href="/basisbibliotheek/index.php">Basisbibliotheek</a></li> <li><a href="/titels/tijdschriften/titels_tijdschriften.php">Tijdschriften/jaarboeken</a></li> <li><a href="/titels/titels_naslagwerken.php">Naslagwerken</a></li> <li><a href="/letterkunde/ebooks/index.php">Collectie e-books</a></li> <li><a href="/letterkunde/pd/index.php">Collectie publiek domein</a></li> <li><a href="/calendarium/index.php">Calendarium</a></li> <li><a href="/atlas/index.php">Atlas</a></li> </ul></li> <li id="Periode"><a aria-haspopup="true" aria-expanded="false" href="#Periode">Periode</a><ul class="nav-dropdown" aria-label="Periode"> <li><a href="/titels/index.php?c=15">Middeleeuwen</a></li> <li><a href="/titels/index.php?c=17">Periode 1550-1700</a></li> <li><a href="/titels/index.php?c=18">Achttiende eeuw</a></li> <li><a href="/titels/index.php?c=19">Negentiende eeuw</a></li> <li><a href="/titels/index.php?c=20">Twintigste eeuw</a></li> <li><a href="/titels/index.php?c=21">Eenentwintigste eeuw</a></li> </ul></li> </ul> </div> </nav> </header> <main class="row"> <div class="subnav-trigger-label"><span class="subnav-label-head">Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5 <span>(1905)</span></span><div><button><span class="hide" id="subnav-label-sluit" aria-hidden="true">sluit </span>verantwoording en downloads</button></div></div>  <input type="checkbox" id="subnav-trigger"/> <aside id="site-nav" class="col-2 leeg"> <h2 class="hidden" >Informatie terzijde</h2> <nav id="subnav"> <div id="leftnavstickydiv"> <div class="tpg"> <figure><a href="index.php"><img src="_ont001190501_01_tpg.png" alt="Titelpagina van Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5"/></a> <div class="plus photoswipe" > <a href="_ont001190501_01_tpg.png" data-title="Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5" aria-labelledby="photoswipeplusbutton-label"><img src="/images/icons/dbnl-zoom-icon-normal-32x32.svg" alt="Afbeelding van Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5" aria-labelledby="photoswipeplusbutton-label" ><span class="sr-only" id="photoswipeplusbutton-label">Toon afbeelding van titelpagina van Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5</span></a> </div> </figure></div><hr/><ul class="nav"><li><a href="colofon.php">Verantwoording</a></li><li><a href="index.php">Inhoudsopgave</a> </li></ul><br/><div class="asiderow" ><h3 class="label">Downloads</h3><p><span class="icon-text goud"> </span><a href='/tekst/_ont001190501_01/_ont001190501_01.pdf' download>PDF van tekst (2.16 MB)</a> </p> <p><a href='/arch/_ont001190501_01/pag/_ont001190501_01.pdf' download><span class="icon-scan goud"> </span>Scans (587.08 MB) </a> </p><p> <a href="/tekst/_ont001190501_01/ebook/_ont001190501_01.epub" download><span class="icon-ebook goud"> </span>ebook (3.74 MB)</a> </p><p> <a href="/nieuws/xml.php?id=_ont001190501" download><span class="icon-xml goud" style="padding:4px 4px 4px 2px;"><svg viewBox="0 0 16 16" width="12" height="14" preserveAspectRatio="none" ><image xlink:href="/images/icons/icoon-xml_goud.svg#xml" alt="Download XML" width="16" height="16"/></svg></span>XML (0.72 MB)</a> </p><p> <a href="/nieuws/text.php?id=_ont001190501" download><span class="icon-xml goud" style="padding:4px 4px 4px 2px;"><svg viewBox="0 0 16 16" width="12" height="14" preserveAspectRatio="none" ><image xlink:href="/images/icons/icoon-textdoc_goud.svg#xml" alt="Download tekst" width="16" height="16"/></span></svg>tekstbestand</a> </p></div><br/><hr/><br/><form action="zoek.php" name="titel_keuze" id="titel_keuze" method="get" class="mainsearchform"><input type="hidden" value="1" name="page"/><input type="hidden" name="pageSize" value="50"/><input type="hidden" name="categorie" value="titel"/><input type="hidden" value="ti_id:_ont001190501" name="fq" id="fq"/><label class="hidden" for="searchquery">Vul zoekterm(en) in</label><span><input id="searchquery" type="search" name="zoek" class="titel_links" placeholder="Doorzoek de hele tekst" value=""></span><button class="icon-search"><img class="icon-search" alt="doorzoek de tekst" src="/images/icons/dbnl-search-icon-16x16-nomargins-white.svg" aria-hidden="true"><span class="hidden" >Doorzoek de hele tekst</span></button></form><br/><hr /><div class="asiderow" ><h3 class="label">Genre</h3>proza<br />po毛zie<br />non-fictie<br /></div><div class="asiderow" ><h3 class="label">Subgenre</h3>tijdschrift / jaarboek<br /></div><br/><hr/><p class="copyright small">© zie <a href="/titels/gebruiksvoorwaarden.php?id=_ont001190501">Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden</a>.</p> </div> </nav> </aside> <div class="col-1 leeg"> </div> <div id="right" class="col-9 "> <div class="mainsearch-wrapper"> <label id="prefilter_select_label" for="prefilter_select" class="hidden">Selecteer waarin je wilt zoeken</label> <select name="prefilter_select" id="prefilter_select" class="mainsearchselect"> <option data-value='' value="">Zoek alles</option> <option data-value='auteurs' value="auteurs">Zoeken naar auteurs</option> <option data-value='titels' value="titels">Zoeken naar titels</option> <option data-value='teksten' value="teksten">Zoeken in teksten</option> </select> <form method="get" onsubmit="submitZoek()" action="/zoeken/zoekeninteksten/index.php" class="mainsearch "> <div class="mainsearchform "> <span><label for="zoek">Zoek naar auteurs, titels en in teksten</label><input name="zoek" id="zoek" placeholder="Zoek naar auteurs, titels en in teksten" class="ui-autocomplete-input" autocomplete="off" type="search" value="" /></span> <button id="button-mainsearch"><img class="icon-search" alt="zoek" src="/images/icons/dbnl-search-icon-16x16-nomargins-white.svg" aria-hidden="true" /><span class="icon-search-label">Zoeken</span></button> </div> <input type="hidden" name="prefilter" value=""/><input type="hidden" id="subform_values" name="subform_values" value=""/><input type="hidden" name="f_id" id="f_id"/><input type="hidden" name="size" id="list_size" value="10" /><input type="hidden" name="sort" id="sort" value="relevantie" /><input type="hidden" name="weergave" id="weergave" value="lijst" /> </form> </div> <div class="row tekst"> <nav id="breadcrumbs" aria-label="Breadcrumb"> </nav> </div> <article id="content"> <div class="row tekst"> <header id="contentheader"> <h1 class="head1"><a id="contentanchor" href="index.php">Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5</a></h1>(1905)<span class="titelkaart_min">–</span><a href="/auteurs/auteur.php?id=_ont001"> [tijdschrift] Ontwaking</a><span class="titelkaart_min">–</span><a href="/titels/gebruiksvoorwaarden.php?id=_ont001190501"><img class="rechtenstatus" alt="rechtenstatus" src="/images/icons/icon_copyright_unspecified.svg" /> Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd</a><br/><h3>Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap</h3><br/> </header> <div class="prevnext justify fixedsticky"><a class="label" href="_ont001190501_01_0071.php">Vorige</a> <a class="label" href="_ont001190501_01_0073.php">Volgende</a></div> <table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" id="tekst_en_noten"> <tr> <td id="text"> <div class="contentholder"></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <interp type="primair" value="rome005"></interp> <interp type="secundair" value="gogh006"></interp> </div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 393] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p393">[p. 393]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <a name="72"></a> <h3>Over Vincent van Gogh</h3> <blockquote>Het hoogste goed nu is ons geworden, door dien waanzin, die een geschenk der goden is. <br> <span class="small-caps">Platoon Phaedrus</span>, 244 <span class="small-caps">a</span>.</blockquote> <p>Als een, die door zijn werkkring allicht meer dan vele anderen, er toe gekomen is, om de verschillen der waanzinnige en gezonde geesten te onderscheiden, wilde ik iets over den Meester schrijven, wiens werk ons in de hoofdstad nu zoo compleet getoond werd.</p> <p class="indent">Wij weten, dat de ouden met nadruk onderscheidden een waanzin, die 't geschenk der goden was, en een waanzin, de ziekte der menschen.</p> <p class="indent">De moderne mensch heeft geen goden meer, ja, zelfs niet eens een god, en kent geen goddelijken waanzin meer, en kan slechts ziek-zijn nu nog merken.</p> <p class="indent">De moderne mensch echter is niet waanzinnig, maar waan-wijs. O, ware er iets van den goddelijken waanzin in hem!</p> <p class="indent">Alleen in een gebied van 't geestesleven wordt nog ten deele iets dier vervoering, door god gegeven, door eenigen althans nog toegestaan: in het religieuse leven.</p> <p class="indent">Maar ook religie is den modernen mensch in Durchschnitt, ziekte en zieklijkheid: een bodem dus, waar krankzinnigheid rijk tieren kan.</p> <p class="indent">De schuld van veel hiervan, is waarlijk aan ons zielenartsen te verwijten, die den mensch slechts zagen, </p></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 394] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p394">[p. 394]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><p>als een zich voedend en zich in lichaamlijken zin alleen voortplantend dier.</p> <p class="indent">Zeker, dat is een mensch ook, maar bovendien is hij ook geestelijk levend, geestelijk beïnvloedend, wie om hem leven, geestelijk zich voortplantend: bezwangerend andere geesten met zijn zaad Gedachte en scheppend zoo een nieuwe generatie in aeternum.</p> <p class="indent">Wij, artsen, hebben door ons de systematiseeren en ons vermaledijd etiquetten-plakken op wat-verschijnselente-zamen-genomen, een heilloos verwarren verwekt, niet zoo zeer onder ons zelven, maar onder het groote publiek des te meer.</p> <p class="indent">Etiquetten hebben wij bij hoopen, maar ach, hoe bitter weinig kennen wij de ziel!</p> <p class="indent">Met mikroskoop en experimenten wordt dag in dag uit door heel de wetenschappelijke wereld heen de hersenen doorzocht, en ach, hoe weinig verder kwamen wij tot inzicht van het zielbewegen!</p> <p class="indent">Men denke niet, dat ik dit werken minacht of nutteloos meen: van onschatbare waarde schijnt me dit alles toe.</p> <p class="indent">Maar zoo weinig als het ons geeft, te weten hoe in een boek de verhouding van wit en letters is, en de chemische samenstelling van de gebruikte drukinkt en van het papier, voor het begrijpen wat de schrijver wilde, zoo weinig gaf dat andere ons voor 't begrijpen, wat emotie is en zielbewegen.</p> <p class="indent">En evenmin onomstootlijke gegevens voor het vaststellen van waanzinnigheid of gezondzijn. En ik zet u, van een onzer de streng geformuleerde definitie te vragen van wat 't eene is en wat 't andere in geestelijken zin.</p> </div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 395] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p395">[p. 395]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <p>Ja, de geweldige uitslagen, de krankzinnige zijde uit, die zijn wel te geven: maar verder!</p> <p class="indent">Liefde werd toch reeds als psychose opgevat. En is iemand, die een bepaalde opvatting streng huldigt of een levensleer volgt, of een idee nastreeft eigenlijk niet iemand, die een waangedachte en waansysteem heeft, terwijl 't ziekte-besef ontbreekt? Want al ons weten is toch slechts waan, en hypothese! Of zou er een zijn, die absolute waarheid wist?</p> <p class="indent">Zoo zou dus ieder mensch krankzinnig wezen, volgens wetenschaplijken zin, en valt het zieke en minderwaardige daarvan voor ons weg. En toch als men verklaart, dat een groot denker, of groot artist krankzinnig ten laatste was of werd, meent ieder van 't groote publiek het recht te hebben dien mensch als ‘quantité négligeable,’ te kunnen beschouwen: als iets dat men bespotten mag en beschimpen, opgeblazen in zelfgenoegzaamheid, dat men zelf zoo ‘gezond’ is.</p> <p class="indent">Met onze medische verklaring van pathologisch-zijn rukken wij de grootste geesten der menschheid omlaag in 't slijk, waarin de moderne mensch zich wentelt.</p> <p class="indent">Zoo hebben wij een pathologischen Goethe, een pathologischen Beethoven, een pathologischen Rousseau, een pathologischen Nietzsche, een pathologischen van Gogh!</p> <p class="indent">Wat doet 't er toe? Was hun werk goed, was hun kunst schoon, was hun leven heilig? Dat is de vraag alleen: en niets anders.</p> <p class="indent">Laten zij dégénérés zijn als geen ander, laten zij doof, gebocheld, verlamd zijn; laten zij krankzinnig, gek, stapelgek geweest zijn! Goed! maar hoe was hun werk? Hoe hun kunst? Hoe hun leer?</p> </div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 396] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p396">[p. 396]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <p>Ja, als psychiater, wil ik het goed recht dier pathologische groote geesten verdedigen; ja, wil ik het goed recht der waanzinnigen in bescherming nemen: zoo zij slechts groote geesten mogen zijn! Het waanzinnige genie, de geniaal waanzinnigen kunnen zijn coryphaeën der menschheid! Zouden wij alledaagsche Durchschnittmenschjes hun dit beletten willen? Dat heftig en vurig de bliksemschichten van dien goddelijken waanzin de menschheid slechts treffen mogen! dat zij de wensch, die wij, sidderend voor de grootheid der geesten, die ik noemde, moesten uiten.</p> <p class="indent">En ziet, ik wil u toonen, - vergeeft het mij, dat ik als leek over schilderijen oordeel: - maar ik zal niet spreken over techniek dier kunst, ik durf 't niet, omdat het buiten mijn kennen ligt, - doch alleen het psychologische wil ik u wijzen; daarvan versta ik iets; - ik wil u toonen, in de werken van v. Gogh den subliemen goddelijke waanzin: ja het sublieme, het sereene en 't goddelijke, maar ook den waanzin van den Meester.</p> <p class="indent">Verstaat mij wel: die waanzin is de Dionysische razernij, de Dionysische vreugde, die alles doortintelt en alle remming doorslaat; maar ook de Dionysische woede en smart, die scheurt en verbreekt, die raast en dondert, als iets, wat 't ook zij, zich verzetten wil!</p> <p class="indent">Welk een mensch, zou dit alles nu dragen kunnen, zonder schade voor zijn kleine mensch-bestaan: want dat is in iedren mensch gemengd!</p> <p class="indent">Die goden-waanzin was ook van Gogh te zwaar: dus werd hij ziek, en menschen-waanzin deed zich kennen, en uitte zich dus ook in zijn werk, zoo nu en dan. - Iets zal ik daarvan noemen. Dat zijn: N<sup>o</sup> 144<a href="#058" name="058T"><span class="hidden">Ga naar voetnoot</span><span class="notenr">(1)</span></a> , </p></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 397] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p397">[p. 397]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><p>Slaapkamer van Vincent, waarbij juist 't geciteerde uit een zijner brieven op page 50 het psychisch abnorm en onlogisch denken zoo goed demonstreert; N<sup>o</sup> 133, Le Café de Nuit; N<sup>o</sup> 149, Berceuse, en meerdere andere.</p> <p class="indent">Even wil ik deze beweringen motiveeren:</p> <p class="indent">Zeker, het kan mogelijk zijn, dat kleur alleen kan ‘faire la chose’, maar dan behoeft men niet met nadruk ieder vorm te misteekenen. Het schijnt me toe, dat dergelijke, misteekening alleen opzettelijk kan zijn: die zucht naar excentriciteit, dat onnoodig en onlogisch vechten tegen en absurd negeeren van iedere waarneming, zonder noodzakelijkheid, elken regel der perspektiviteit bijna omdraaiend, kan onmogelijk wezen, ‘suggestive du repos ou du sommeil en général’, maar moet noodwendig onrust verwekken, ja, bijna angst voor den drie meter langen reus, die voor dit bed nog te klein is.</p> <p class="indent">Zoo ook de idee, dat het moede, makke, doodvervelende van het ‘Café de Nuit’, zoo'n dorpsherberg, waar geen gasten, geen leven is, maar in monotone saaiheid de waard en zijn vrouw en 'n knecht versuffen, zou kunnen uitdrukken ‘un endroit, ou l'on peut se ruiner, devenir fou, commettre des crimes’, is in zulk een algemeenen vorm bepaald onlogisch gedachte.</p> <p class="indent">Het bovennatuurlijke der ‘Berceuse’ - deze hier kan zeer zeker niet vrees aanjagen, doch alleen meewarigheid met haar ziek-zijn opwekken, - vermocht ik niet te zien: de leverziekte waaraan zij lijdend is, kan 't toch niet wezen!</p> <p class="indent">Naar deze drie, die ik alleen hier noemen wilde, om 't ziek zijn aan te wijzen, zou men nog menig stuk kunnen plaatsen, dat blijk geeft van gebrek aan logisch </p></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 398] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p398">[p. 398]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><p>denken en aan zelfkritiek en van abnorm-groote excentriciteit.</p> <p class="indent">Maar nu dat andere, wat ik reeds boven schreef: Nu wil ik met u meeleven die momenten van goddelijke vervoering en razernij, die van Gogh, als bijna geen ander, gevoeld en ons weergegeven heeft.</p> <p class="indent">Ook daar is waanzin in, maar zulk een waanzin, die stil en ootmoedig ons bewonderen doet, of ook in diepe trilling onze zielen doet beven van ontroering, of sidderen in juichende ontzetting, en schateren van droevige vreugde, en mysterievol in ons deinen laat, wat Beethoven ons geeft in zyn negende, bij 't: Ahnst du den Schöpfer, Welt? - wat Nietzsche ons schenkt in zijn Zarathustra-idee, en Strauss in zijn symphonischen Commentaar daarop, en Mahler in zijn Derde, - en bij ons Couperus in zijn Dionyzos!</p> <p class="indent">Ziet, [Montmartre (n<sup>o</sup> 55)] hoe hei[l]ig-vroolijk, en lachend kleuren-schitterend trilt en beeft natuur, die rijkdom geeft en weelde, van genot en wellust beide. Wist gij dat zoo jubelend-zonnig wel de aarde was? - Maar, wist gij ook dat sterven feesten zijn kon, en gulden pracht en jubelen van geluk? Zegt nu dan, kan Herfst (N<sup>o</sup> 125) iets anders wezen, dan alleen het feest van het volbrachte leven, waar Zarathustra leert, dat een stervende de eeden en geloften der levenden wijden zal? Dit beide wist de Meester, die ons zijn mysterie gaf!</p> <p class="indent">Helaas, dat hoog-gepeupel en ook laag, bezwadderen en bezoedelen tracht, wat in sereene heiligheid hij hun gaf!</p> <p class="indent">En vreugde gaf hij ook, de onvermengde vreugde, de sublieme, heilig-schitterende vreugde, van 't nieuwe </p></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 399] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p399">[p. 399]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><p>leven, dat worden gaat! Zijn bloeiende boomgaarden, en perzikboomen, (n<sup>o</sup> 95-98), en bovenal in onnaakbare hoogheid zijn bloeiende amandelentak (n<sup>o</sup> 99). Dat is de geurende-kleurende zonneweelde, dat is de lachende en zingende profetie van 't komende jonge leven, van het Eeuwige, van 't Zijn.</p> <p class="indent">En stille rijkdom en groot belooven, dat ook waarheid wordt, der aarde luidt klankrijk ons tegen uit de ‘Korenschoven’ (n<sup>o</sup> 119), goud in vruchtbaarheid, en sterk zich schragend door belofte!</p> <p class="indent">En vredig gejuich van stille blijdschap trilt in zijn ‘Korenveld met Leeuwerik’ (n<sup>o</sup> 62). -</p> <p class="indent">‘Licht ben ik: dat ik nacht ware! Maar dit is mijn eenzaamheid, dat ik met licht omgord ben. Ach, dat ik donker ware en nachtelijk!</p> <p class="indent"> </p> <p>Vele zonnen kringen in leege ruimte: tot alles wat donker is spreken zij met haar licht, - mij zwijgen zij.</p> <p class="indent">O, dit is de vijandschap des lichts tegen 't lichtende: erbarmloos wentelt het zijn baan.</p> <p class="indent">Onbillijk tegen 't lichtende in 't diepste van 't hart koud tegen zonnen: - zoo wentelt iedere zon.</p> <p class="indent">Een storm gelijk vliegen de zonnen hare banen, dat is haar wentelen. Haar onverbiddelijken wil volgen zij, dat is haar koude.’</p> <p class="indent">Heeft van Gogh in zijn: ‘Sterren’ (n<sup>o</sup> 199) niet gegeven, wat Nietzsche in dit ‘Nachtlied’ schonk?</p> <p class="indent">Die razende ren van sterren, die toch een majestueuse rust voor ons zijn, aan den hemel, en ieder voor zich alleen, zonder invloed der andere.</p> <p class="indent">En Zarathustra zeide dan verder:</p> <p class="indent">‘Nacht is het: nu spreken luider alle springende </p></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 400] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p400">[p. 400]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><p>bronnen. En ook mijne ziel is een springende bronne.</p> <p class="indent">Nacht is het: nu ontwaken alle liedren der lievenden. En ook mijne ziel is het lied eens lievende’<a href="#059" name="059T"><span class="hidden">Ga naar voetnoot</span><span class="notenr">(1)</span></a> </p> <p class="indent">en van Gogh geeft ons de harmonie en eenwording van aarde en hemel, de ondeelbaarheid in waarheid van het heelal! -</p> <p class="indent">Ziet nu de beide werken: ‘Regen’! (n<sup>o</sup> 209 a, en 212)</p> <p class="indent">Ook andere Meesters gaven ons weer 't regenen, - maar hoe?</p> <p class="indent">Lam, miserig, ziekeneurig, (men denke aan de Dam met den laatsten tram van Breitner, of stormend kletsnat, plassend als een symbool van droefheid en verlating, (ik herinner mij een stuk voor jaren op Arti gezin te hebben, doch heb den schildernaam vergeten) maar van Gogh zag ook dààrin vreugde en grootheid! Zijn regen is geen droefheid, is geen dood, maar belofte van nieuw leven, van nieuw ontluiken, van verkwikking, en weelderige velden, en zwellend koren, en mollige weiden. -</p> <p class="indent">Door zou ik zoo willen gaan, de heele tentoonstelling en al die stukken waarin bloemen en bloesems trillen van heilig leven en die andere van sereene rust als ‘Hutten te Saintes Maries’ (N<sup>o</sup> 150) en 't vurige leven-wijken, b.v. ‘Boomen tegen avondlucht’ (n<sup>o</sup> 215), en die waarin bruisende vreugde in namenlooze droefheid jubelend weent (b.v. Oude wilgen, n<sup>o</sup> 128) één voor één doorleven willen, maar dit gaat niet: te groot zou deze essay dan worden.</p> </div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 401] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p401">[p. 401]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <p>Alleen het einde wil ik toonen, het mysterieuse, het ware tragische, verheven in zijn sublieme tegenstelling van daemonisch vernietingen van 't heilig rijke leven.</p> <p class="indent">In zijn ‘Velden met klaprozen’ (n<sup>o</sup> 232) komt het: iets dreigends, iets fanatieks daar in die vlekkende droeve luchten, aanwelvend over rijkdom van schitterend rood der papavers; die bloemen des doods, maar toch in 't lachend-blijde leven en jubelende kleurentinteling; maar dan zijn: ‘Velden met opkomend onweer’ (n<sup>o</sup> 233): Over 't vlakke rijke en weeldevolle veld, die loodzware, compacte, van vernietigen zwangere, in noodlottige stilte rijzende, strak-zwijgende wolken; en eindelijk het ‘Korenveld met zwarte vogels.’ (n<sup>o</sup> 234.)</p> <p class="indent">Met de razernij eens gods dondert neer het geweld van den storm, het rijke, van levenskiemen, die honderd, duizendvoudig weer 't nieuw leven schenken zouden, zware koren, en dreigend, angstig dreigend, vliegen de vogels, zwart, in siddering voor naderend, niet te keeren onheil.</p> <p class="indent">Indien van Gogh ook slechts dit doek alleen geschilderd had, en niets anders, dan was hij reeds een Meester, als maar weinigen.</p> <p class="indent">Dit zal nu met mij weten, wie, stralend van leven, scheppen-zuchtig, scheppen-krachtig, zooals het gulden koren, toch heeft voelen naderen, en kent 't met onwrikbare strengheid komen van den dood.</p> <p class="indent">Heilig is het leven en dartelend van blijde vreugde, maar heilig zij het sterven ook in stralende jubelende schoonheid, doch daar tusschen ligt waanzinnig-angstig verstijvende ontzetting: dat is wat de Meester hier ons schonk uit 't diepste zijner ziel als hoog mysterie.</p> </div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"><span class="hidden"> [pagina 402] </span> <div aria-hidden="true" class="pb" id="p402">[p. 402]</div></div></td><td name="right" id="right"></td></tr><tr><td id="text"><div class="contentholder"> <p>Ja, waanzin is het, die van Gogh ons gaf, maar 't is de waanzin eens scheppende, 't is waanzin der zieners, het is de waanzin der Phythia, het goden - geschenk! -</p> <p class="indent"> </p> <p>Vergeeft het mij, dat ik zoo schreef! Maar nu kunstbeoordeelaars een grooten Meester verwerpen met door hen onbegrepen psychiatrische opvattingen, nu voelde ik mijn plicht, om juist als psychiater, met alle vuur dat in mij is, te toonen het heilig recht van den goddelijken waanzin! En het hooge, dat van Gogh ons nagelaten heeft, als eeuwig, onverganklijk leven.</p> <p class="indent"> </p> <p> <span class="small-caps">L.S.A.M. von Römer</span>.</p> </div></td><td id="right" name="right"> <div ID="noten-kolom" class="noten-kolom"> <div class="noten-blok"> </div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"><div class="notes-container" id="noot-058"> <div class="note"> <dl> <dt> <a href="#058T" name="058"><span class="hidden">voetnoot</span><span class="notenr">(1)</span></a> </dt> <dd>Ik citeer volgens den catalogus der tentoonstelling.</dd> </dl> </div> </div></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"><div class="notes-container" id="noot-059"> <div class="note"> <dl> <dt> <a href="#059T" name="059"><span class="hidden">voetnoot</span><span class="notenr">(1)</span></a> </dt> <dd>Uit mijne, binnenkort bij van Looy te Amsterdam verschijnende vertaling van ‘Also sprach Zarathustra.’</dd> </dl> </div> </div></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div><div class="noten-blok"></div> </div> </td></tr></div> </td> </tr> </table> <br/> <div class="prevnext justify "><a class="label" href="_ont001190501_01_0071.php">Vorige</a> <a class="label" href="_ont001190501_01_0073.php">Volgende</a></div></div> </article> </div> </main> <footer class="row donkerblauw-bg"> <section> <h2 class="hidden" id="headerfooternavigation">Footer navigatie</h2> <div class="col-10"> <div class="footersection leftcolumn"> <span class="dbnllogospan"> <img class="dbnllogo compactlogo" alt="Logo DBNL" src="/images/DBNL-logo-compact-diapositief-RGB.svg"/> <img class="dbnllogo biglogo" src="/images/DBNL-logo-uitgebreid-compact-diapositief-RGB.svg" alt="Logo DBNL"/> </span> </div> <nav aria-labelledby="headerfooternavigation"> <div class="footersection"> <h3>Over DBNL</h3> <ul> <li> <a href="/overdbnl/index.php">Wat is DBNL?</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/organisatie.php">Over ons</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/selectie.php">Selectie- en editieverantwoording</a> </li> </ul> </div> <div class="footersection"> <h3>Voor gebruikers</h3> <ul> <li> <a href="/overdbnl/copyright.php">Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/rechthebbenden.php">Informatie voor rechthebbenden</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/disclaimer.php">Disclaimer</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/privacyverklaring.php">Privacy</a> </li> <li> <a href="/toegankelijkheid/index.php">Toegankelijkheid</a> </li> </ul> </div> <div class="footersection"> <h3>Contact</h3> <ul> <li> <a href="/overdbnl/vragen.php">Contactformulier</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/faq.php">Veelgestelde vragen</a> </li> <li> <a href="/overdbnl/stages.php">Vacatures</a> </li> </ul> <img class="dbnllogo compactlogo tablet" alt="Logo DBNL" src="/images/DBNL-logo-compact-diapositief-RGB.svg"/> </div> </nav> </div> <div class="col-10 partnerlogos"> <div class="footersection partners"> <h3>Partners</h3> </div> <div class="footersection"> <span class="partnerspan"> <a href="https://www.kb.nl"> <span class="hidden">Ga naar kb.nl</span> <img class="partnerlogo kblogo" alt="logo KB" aria-hidden="true" src="/images/logos_partners/KB_logo.svg"/> </a> </span> </div> <div class="footersection"> <span class="partnerspan"> <a href="https://www.taalunie.org"> <span class="hidden">Ga naar taalunie.org</span> <img class="partnerlogo tulogo" alt="logo TaalUnie" aria-hidden="true" src="/images/logos_partners/TaalUnie_logo.svg" width="100"/> </a> </span> </div> <div class="footersection"> <span class="partnerspan"> <a href="https://vlaamse-erfgoedbibliotheken.be"> <span class="hidden">Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be</span> <img class="partnerlogo veblogo" alt="logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken" aria-hidden="true" src="/images/logos_partners/Vlaamse_erfgoed_bieb_logo.svg" width="100"/> </a> </span> </div> </div> </section> </footer><div id="footerarrow"/> </div> <div id="interp"><div class="interp"><h3>Over dit hoofdstuk/artikel</h3><h4>auteurs</h4><ul><li><p> <a href="/auteurs/auteur.php?id=rome005" target="_blank">L.S.A.M. von R枚mer</a></p></li><li><p>over <a href="/auteurs/auteur.php?id=gogh006" target="_blank">Vincent van Gogh</a></p></li></ul><br/></div></div> </div> </body> </html>