CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs" lang="kk" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Қымыз — Уикипедия</title> <script>(function(){var className="client-js";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kkwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"ymd","wgMonthNames":["","қаңтар","ақпан","наурыз","сәуір","мамыр","маусым","шілде","тамыз","қыркүйек","қазан","қараша","желтоқсан"],"wgRequestId":"48066e5d-6f74-4cf6-a0ad-f7e315b2e232","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Қымыз","wgTitle":"Қымыз","wgCurRevisionId":3394654,"wgRevisionId":3394654,"wgArticleId":10934,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction": "view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер","Уикипедия:Алфавит бойынша таңдаулы мақалалар","Сүт","Сүт өнімдері","Қазақ асханасы","Қырғыз асханасы"],"wgPageViewLanguage":"kk","wgPageContentLanguage":"kk","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Қымыз","wgRelevantArticleId":10934,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"kk","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"kk"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000 ,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":true,"wgVector2022LanguageInHeader":false,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q61081","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.gadget.FreezeTopRow":"ready","ext.gadget.VectorClassic":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.styles.legacy":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready", "codex-search-styles":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.tmh.player","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.featured-articles-links","ext.gadget.edittop","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.QuestionForm","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=codex-search-styles%7Cext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cskins.vector.styles.legacy%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector"> <script async="" src="/w/load.php?lang=kk&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=ext.gadget.FreezeTopRow%2CVectorClassic&only=styles&skin=vector"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/4/49/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1125"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/4/49/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="750"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Қымыз — Уикипедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//kk.m.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Өңдеу" href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Уикипедия (kk)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//kk.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.kk"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Уикипедия Atom желісі" href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D1%83%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin-vector-legacy mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Қымыз rootpage-Қымыз skin-vector action-view"><div id="mw-page-base" class="noprint"></div> <div id="mw-head-base" class="noprint"></div> <div id="content" class="mw-body" role="main"> <a id="top"></a> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eжабу\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"kk\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv style=\"width: 100% ! important; border: solid 1px lightblue; border-radius: 10px; font-size: 120%; text-align: center;\"\u003E\n\u003Cp\u003EҚұрметті оқырман, қазақша Уикипедияның \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram\" title=\"Уикипедия:Telegram\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/25px-Telegram_logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"25\" height=\"25\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/38px-Telegram_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/50px-Telegram_logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"512\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram\" title=\"Уикипедия:Telegram\"\u003ETelegram арнасына\u003C/a\u003E жазыла аласыз\n\u003C/p\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> <div class="mw-indicators"> </div> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Қымыз</span></h1> <div id="bodyContent" class="vector-body"> <div id="siteSub" class="noprint">Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет</div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="contentSub2"></div> <div id="jump-to-nav"></div> <a class="mw-jump-link" href="#mw-head">Навигацияға өту</a> <a class="mw-jump-link" href="#searchInput">Іздеуге өту</a> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="kk" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/thumb/4/49/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg/240px-%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg" decoding="async" width="240" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/thumb/4/49/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg/360px-%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/4/49/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="375" /></a><figcaption>Дастарқан басында ұсынылған қымыз көрінісі</figcaption></figure> <p><b>Қымыз</b> — <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5" title="Бие">биенің</a> <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт">сүтінен</a> дайындалатын денсаулыққа шипалы әрі жұғымды <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Сусындар">сусын</a>.<sup id="cite_ref-Shanyraq_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Shanyraq-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Қымыз — <a href="/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96%D0%BB%D0%B5%D1%80" title="Түркілер">түркі</a> және <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D2%A3%D2%93%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Моңғолдар">моңғол</a> көшпелі халықтарының бірнеше мыңжылдықтан бері пайдаланып келе жатқан сусыны.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Дәстүрлі <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Қазақтар">қазақ</a> қоғамында қымыз ұлттық қадірлі сусын ретінде бағаланды, сонымен қатар күнделікті тұрмыста сусын ретінде кеңінен пайдаланылады. Кей жағдайда ауыл үйдің <a href="/wiki/%D3%98%D0%BB-%D0%B0%D1%83%D2%9B%D0%B0%D1%82" title="Әл-ауқат">әл-ауқаты</a> желіге байланған бие саны мен <a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D2%A3%D1%8B%D1%80%D0%B0%D2%9B" title="Шаңырақ">шаңырақтағы</a> саба арқылы өлшенді, яғни сусын мен азық рөлін бірдей атқаратын қымыздың, ағарғанның мол болуы молшылық пен тоқшылықтың белгісі саналды.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Қымыз ашыған күні қымыздың алды <a href="/wiki/%D0%90%D1%83%D1%8B%D0%BB" title="Ауыл">ауыл</a> адамдарына беріледі. Жазғытұрымда бие байланған кезден бастап, қазан айының басына дейін (бие ағытылғанша) қымыз үзілмейді. Қымыздың жақсы болуы ыдысына, ашытылуына, ұсталу бабына байланысты болады. Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"><input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none" /><div class="toctitle" lang="kk" dir="ltr"><h2 id="mw-toc-heading">Мазмұны</h2><span class="toctogglespan"><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label></span></div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#Тарихы"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Тарихы</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="#Дайындалуы"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Дайындалуы</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="#Құрамы"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Құрамы</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="#Сауылатын_биелердің_бөлінуі"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Сауылатын биелердің бөлінуі</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="#Қымыздың_түрлері"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Қымыздың түрлері</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="#Қымыздың_әлдендіретін_қасиеті"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Қымыздың әлдендіретін қасиеті</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="#Емдік_қасиеттері"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Емдік қасиеттері</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="#Қымызға_арналған_ыдыстар"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Қымызға арналған ыдыстар</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="#Әдебиетте_және_өнерде"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Әдебиетте және өнерде</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="#Дереккөздер"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Дереккөздер</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="#Сілтемелер"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">Сілтемелер</span></a></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тарихы"><span id=".D0.A2.D0.B0.D1.80.D0.B8.D1.85.D1.8B"></span>Тарихы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=1" title="Бөлімді өңдеу: Тарихы" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Тарихы"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: 25%; border: 1px solid #aaa; font-size: 90 %; padding: 4px; margin: 0.5em 0 0.8em 1.4em; float: right; clear: right; background-color: #f0f0f0;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left;"><div><br /> <p><i>Қымызды ойлап тапқан — көшпенділер. Көшпенді тұрмыста бұл жаңалыққа тап болу әсте қиын емес еді. Сауып алынған бие сүтін тері ыдысқа құйып, көшіп жүргенде ыстық күнде шайқалған сүт өзінен-өзі қымызға айналған. Шайқалған сүтті ішіп көрген көшпенді шөлін қандырып, жан сарайын ашып, денсаулығын нығайтып, көңілін көтергенін байқаған. Олар сөйтіп қымыз жасаудың әдістерін жетілдіре берген.</i> </p> <div align="right"><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9F%D0%BE%D1%82%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Леонид Павлович Потапов (мұндай бет жоқ)">Л.П. Потапов</a><sup id="cite_ref-egemen_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-egemen-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <div></div> </div></div></td></tr></tbody></table> <p><a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Бие сүті">Бие сүтінен</a> даярланатын қымызды көптеген көшпелі халықтар — <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Қазақтар">қазақтар</a>, <a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D1%80%D2%93%D1%8B%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Қырғыздар">қырғыздар</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Башқұрттар">башқұрттар</a> баяғы заманнан білген. Оны даярлау әдістерін ежелгі <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B8%D1%84%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Скифтер">скифтер</a> де білген екен. Біздің заманымызға дейінгі <a href="/wiki/V_%D2%93%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80" title="V ғасыр">V ғасырда</a> грек тарихшысы <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%82" title="Геродот">Геродот</a>, көшпелі скифтер бие сүтінен қымыз даярлаған, деп жазды. Олар бие сүтін ағаш <a href="/wiki/%D0%9A%D2%AF%D0%B1%D1%96" title="Күбі">күбіге</a> құйып ашытқан. Сол Геродоттың айтуынша, көшпелілер сүтті ұзақ уақыт сақтау әдістерін құпия ұстаған. </p><p>Ежелгі көшпелі халықтарда қымыздың кеңінен таралу себебі, жылқы олардың тек көлігі ғана емес, негізгі қорегі де еді, жылқының еті мен сүтін асқа пайдаланды. Алайда бие сүтін сол күйінде пайдаланғанда ішке жақпайтын болғандықтан, көшпелілер оны сусын ретінде <a href="/wiki/%D0%90%D1%88%D1%8B%D1%82%D1%83" title="Ашыту">ашыту</a> әдістерін үйренді, сонда ол тез сіңетін болды, дәмі де жақсара түсті, әрі сүтке қарағанда ұзақ сақтауға болды. </p><p>Қымызды даярлау, оның дәмі және адам ағзасына тигізетін әсері жөніндегі алғашқы жазба деректерді 1253 жылы татар жеріне саяхат жасаған <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D0%A0%D1%83%D0%B1%D1%80%D1%83%D0%BA" title="Виллем Рубрук">Виллем Рубрук</a> қалдырған. Ол өзінің естелігінде қымыздың адамның бойын қыздыратын және зәр айдайтын әсері бар екендігін атап көрсетті. Қымыз жөнінде <a href="/wiki/%D0%98%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%8F" title="Италия">Италия</a> саяхатшысы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE" title="Марко Поло">Марко Полоның</a> да естеліктері бар, ол қымызды <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Татарлар">татар халқының</a> ең нәрлі сусыны деп атады және қымыздың дәмділік қасиетін атап көрсете отырып, оны «ақ шарапқа» теңеді. </p><p>Ортаазиялық ғалым, дәрігер <a href="/wiki/%D0%98%D0%B1%D0%BD_%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Ибн Сина">Ибн Сина</a> (Авиценна) өзінің «<a href="/wiki/%D0%94%D3%99%D1%80%D1%96%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D2%93%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%96" title="Дәрігерлік ғылымның ережесі">Дәрігерлік ғылымның ережесі»</a> еңбегінде 1000 жыл бұрын зәр шығару түтігінің жарасына бие сүті ерекше көмектеседі деп атап көрсеткен, ал қымызбен ол <a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B0%D0%B7" title="Уролитиаз">несеп тас ауруына</a> шалдыққан уәзірді емдеген.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-assembly_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-assembly-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ипатьев шежіресінде князь <a href="/wiki/%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C_%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Игорь Святославич">Игорь Северский</a> <a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BF%D1%88%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Қыпшақтар">қыпшақтар</a> қолында тұтқында болған кезінде (1182 ж.) оның күзетшісі қымыз ішіп, мас болып қатты ұйықтап қалғаны, осы сәтті пайдаланған князь қашып құтылғаны жайында жазылады. Басқа бір шежіреде, Тверь князі <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%AF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Михаил Ярославич">Михаил</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B0" title="Алтын Орда">Алтын Ордада</a> татарлардың берген қымызын ішпегені үшін өлім жазасына кесілгендігі айтылады. XIII—XIV ғасырларда татар хандарында болған орыс елшілері өздеріне дәстүрлі сый ретінде қымыз ұсынғандығын айтады. Орыстың барлық көне шежірелерінде қымызды «сүт шарабы» деп атайды. </p><p>Орыс патшасының сыртқы істер жөніндегі елшісі <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Алексей Ираклиевич Левшин">А.И. Лёвшин</a> өзінің «Описание киргиз-кайсакских орд и степей» кітабында қымыздың басқа шипалы сусындарға қарағанда едәуір артықшылығы бар екендігін атап көрсетеді. Қазақтардың мәдениеті мен тұрмысын зерттей отырып, ол мынадай қорытындыға келді: олардың арасында кеуде, көкірек аурулары өте сирек кездеседі, бұл климаттың қолайлығынан және сусын ретінде қымызды пайдалануынан болса керек.<sup id="cite_ref-book_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-book-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>XVIII-XIX ғасыр аралығында көшпелілердің тұрмысын бақылаған <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%84%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%90%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сергей Тимофеевич Аксаков (мұндай бет жоқ)">С.Т. Аксаков</a> қымыздың шипалық қасиеті жөнінде былай деп жазады: </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:A_Treatise_on_Koumiss.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/A_Treatise_on_Koumiss.jpg/100px-A_Treatise_on_Koumiss.jpg" decoding="async" width="100" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/A_Treatise_on_Koumiss.jpg/150px-A_Treatise_on_Koumiss.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/A_Treatise_on_Koumiss.jpg/200px-A_Treatise_on_Koumiss.jpg 2x" data-file-width="575" data-file-height="1011" /></a><figcaption>А. Майерстің кітапшасы</figcaption></figure> <p>«Көктемде жер беті көк майсаға оранып, хош иісті балауса шөптер құлпырып өсе бастағанда, қыстан арып шыққан жылқылар көкке аузы тиісімен қоң ала бастайды. Дәл осы кезде барлық үйде бие байланып, қымыз ашытылады. Қымызды еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін түгел ішеді. Сөйтіп, аз уақыттың ішінде-ақ қыстан жадап-жүдеп шыққан адамдар бойына қуат жинап, көңілі көтеріліп, өңіне рең кіреді».<sup id="cite_ref-book_8-1" class="reference"><a href="#cite_note-book-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ағылшын тілді ортада қымыз жайлы алғаш мағлұматты Джон Грив есімді шотланд дәрігері таратқан.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ол 1784 жылы «Көшпенділердің қымыз деп аталатын шарапты дайындау тәсілдері және оны медицинада қолдану туралы есеп» деген шығарманы жариялайды.<sup id="cite_ref-assembly_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-assembly-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>1877 жылы АҚШ-та А. Майерс авторлығымен қымыз туралы ғылыми кітапша жарияланады.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>XIX ғасырдың соңына қарай <a href="/wiki/%D2%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Ұлыбритания">Ұлыбританияның</a> Ресейдегі елшісі, медицина ғылымдарының докторы <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%80%D0%B8%D0%BA_%D0%94%D0%B6%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B6" title="Каррик Джордж">Каррик Джордж</a> «Қымыз туралы және оның өкпе ауруы мен басқа да ауруларға қарсы қолданылуы» атты еңбегін жазады. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Дайындалуы"><span id=".D0.94.D0.B0.D0.B9.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D0.BB.D1.83.D1.8B"></span>Дайындалуы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=2" title="Бөлімді өңдеу: Дайындалуы" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Дайындалуы"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Қымыздың сапасы ең алдымен <i><a href="/wiki/%D2%B0%D0%B9%D1%8B%D1%82%D2%9B%D1%8B" title="Ұйытқы">ұйытқыдан</a></i> басталады. Қазiргi кезде қымыздың микрофлоры құрғақ түрде жақсы сақталады. Қымыздық ұйытқы ретiнде көктемде, қымыздық мезгiлдiң басында ұйытқы қолданылады. </p><p>Ұйытқыны күзде дайындау үшiн қымызды бiрнеше тәулiкке қалдырады және ол екiге - жоғарғы мөлдiр және төменгi <a href="/wiki/%D0%86%D1%80%D1%96%D0%BC%D1%88%D1%96%D0%BA" title="Ірімшік">ірімшіктiк</a> қабатқа бөледi. Бұл <a href="/wiki/%D0%A2%D2%B1%D0%BD%D0%B1%D0%B0" title="Тұнба">тұнбаны</a> селдiр матада сығып алады да, күнге кептiредi және келесi маусымға (мамыр) дейiн жабық ыдыста, салқын жерде сақтайды. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_0" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm/240px--Dimiscule_making_kumus.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="240" height="135" data-durationhint="14" data-mwtitle="Dimiscule_making_kumus.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Dimiscule_making_kumus.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm/Dimiscule_making_kumus.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="640" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm/Dimiscule_making_kumus.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="640" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="640" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm/Dimiscule_making_kumus.webm.144p.mjpeg.mov" type="video/quicktime" data-transcodekey="144p.mjpeg.mov" data-width="256" data-height="144" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/ce/Dimiscule_making_kumus.webm/Dimiscule_making_kumus.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="426" data-height="240" /></video></span><figcaption>Қымыз пісіру</figcaption></figure> <p>Ұйытқыны тiрiлту үшiн ұнтаққа буландырылған <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5" title="Бие">бие</a> сүтiн 3-4 ас қасығына есептей отырып, 5 литр сүтке араластырады және дүркiн-дүркiн араластырып отыру арқылы жылы жерде бiр тәулiк сақтайды. Бiр тәулiктен соң ұйытқыны қымыз дайындау үшiн пайдаланады. Одан әрi қарай қымызды жасап шығару үшiн ендi ұйытқыны емес, кәрi қымызды 1 литр қымызға 6-7 литр бие сүтiн есептей отырып пайдаланады. Қымызды әзiрлеу үшiн булы бие сүтiн ұйытқымен бiрге сабаға құяды да, түнге қалдырады. Келесi күнi әрбiр сауыннан аши бастаған сүтке бiрнеше жаңа бөлiктерiн қосады, жақсылап араластырады да, 10-15 сағат сақтайды. Дегенмен, мұндай әдiспен алынған қымыз әлi әлсiз және аз газдалған, қою болады. Ары қарай тағы да мұқият араластырады да бiр күн қоя тұрады. Мұндай өндеудiң нәтижесiнде екi күндiк орташа қымыз пайда болады. Дайын қымызды басқа ыдысқа құяды. Айта кету керек, сабадан барлығын емес, оның бөлiгiн (шамамен 1/5) қымызды ғана құйып алып, қалғанын ұйытқыға қалдырады. </p><p>10-15 күн өткеннен кейiн саба толығымен босатылады, қосымша сүрленедi және маймен сыланады. Сабаны қымыз дайындау үшiн бiр-ақ маусым пайдаланады. Сабада әзiрленген қымыз жоғары дәмдiк сапамен ерекшеленедi. Қазақтар қазымен үйлес майлы қымызды жақсы көредi.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Құрамы"><span id=".D2.9A.D2.B1.D1.80.D0.B0.D0.BC.D1.8B"></span>Құрамы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=3" title="Бөлімді өңдеу: Құрамы" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Құрамы"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1 литр қымызда 20 г қоректік <a href="/wiki/%D0%90%D2%9B%D1%83%D1%8B%D0%B7" title="Ақуыз">ақуыз</a> бар, ол орташа қоңдылықтағы сиырдың 100 г етіне тең келеді. Ақуыз <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D0%B8%D0%BD" title="Казеин">казеин</a>, <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D1%83%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80" title="Альбуминдер">альбуминдер</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80" title="Глобулиндер">глобулиндер</a> сияқты негізгі үш түрге бөлінеді, олардың әрқайсысы одан әрі бірнеше фракцияларға тарамдалады. Бие сүтінде 40% ақуыз еритін болып келеді.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Бие сүтінде және қымызда адамның денсаулығына керекті барлық <a href="/wiki/%D0%94%D3%99%D1%80%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD" title="Дәрумен">дәрумендер</a> бар. Әсіресе ол A, C және D дәрумендеріне бай. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Kumis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Kumis.jpg/240px-Kumis.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Kumis.jpg/360px-Kumis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Kumis.jpg/480px-Kumis.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>Құтыға құйылған қымыз</figcaption></figure> <p>Бір литр қымыз құрамында 200-260 мг <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B8%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D1%88%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D1%8B" title="Аскорбин қышқылы">С дәрумені</a> бар.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Сонымен қатар, B тобына жататын ең маңызды дәрумендер де бар: </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>B тобындағы дәрумендер </th> <th>Қымыздағы мөлшері, мкг/л<sup id="cite_ref-book_8-2" class="reference"><a href="#cite_note-book-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD" title="Тиамин">Тиамин</a> (B<sub>1</sub>) </td> <td>203,4 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%B1%D0%BE%D1%84%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Рибофлавин">Рибофлавин</a> (B<sub>2</sub>) </td> <td>375 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD" title="Кобаламин">B<sub>12</sub></a> </td> <td>2,1 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D1%88%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D1%8B" title="Пантотен қышқылы">Пантотен қышқылы</a> </td> <td>2010 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D2%9B%D1%8B%D1%88%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D1%8B" title="Фолий қышқылы">Фолий қышқылы</a> </td> <td>265 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%BD" title="Биотин">Биотин</a> </td> <td>1,2 </td></tr></tbody></table> <p>Қымыздың құрамында мынадай <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D2%9B_%D0%B7%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Минералдық заттар">минералдық заттар</a> бар: <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%BE%D1%82%D1%8B%D2%93%D1%8B" title="Кальций тотығы">кальций тотығы</a> — 48%, магний тотығы — 3,4%, фосфордың бес тотығы — 21,3%, хлор — 7,5%.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Қымызды ашытқанда, бие сүтіндегі <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Лактоза">лактоза</a> ұшпалы көмір қышқылына және спиртке айналады. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Көрсеткіш </th> <th>Ашымалы сүт </th> <th>Айран </th> <th>Қымыз<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <td>Майлығы </td> <td>≤10% </td> <td>≤10% </td> <td>≤10% </td></tr> <tr> <td>Жалпы қышқылдылығы </td> <td>мин. 0,3% </td> <td>мин. 0,6% </td> <td>мин. 0,7% </td></tr> <tr> <td>Құрамындағы <a href="/wiki/%D0%AD%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BB" class="mw-redirect" title="Этанол">этанол</a> </td> <td> </td> <td> </td> <td>мин. 0,5% </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сауылатын_биелердің_бөлінуі"><span id=".D0.A1.D0.B0.D1.83.D1.8B.D0.BB.D0.B0.D1.82.D1.8B.D0.BD_.D0.B1.D0.B8.D0.B5.D0.BB.D0.B5.D1.80.D0.B4.D1.96.D2.A3_.D0.B1.D3.A9.D0.BB.D1.96.D0.BD.D1.83.D1.96"></span>Сауылатын биелердің бөлінуі</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=4" title="Бөлімді өңдеу: Сауылатын биелердің бөлінуі" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Сауылатын биелердің бөлінуі"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Қымыз қазақ халқының ұлтық тағамдарының ішіндегі ең құрметті дастарқан дәмінің бірі. Ол тек қана <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Бие сүті">бие сүтінен</a> ашытылады. Әдетте сауылатын биелер сақа бие, қулық бие, қысырақ бие деп үшке бөлінеді. </p> <ul><li>Сақа бие — бірнеше кұлындаған, бұрыннан сауылып келген бие.</li></ul> <ul><li>Қулық — құнажын немесе дөнежін жасында алғаш құлындаған бие.</li></ul> <ul><li>Ал қысырақ бие деп, өткен жылы кейбір себептермен қысыр қалған, құлын орнына тайы (былтырғы құлыны) еміп жүрген биелерді айтады. Биыл құлындамағанмен тайы еміп жүргендіктен ондай биелер сауыла береді.</li></ul> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Mare_milking_Suusamyr.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Mare_milking_Suusamyr.jpg/240px-Mare_milking_Suusamyr.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Mare_milking_Suusamyr.jpg/360px-Mare_milking_Suusamyr.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Mare_milking_Suusamyr.jpg/480px-Mare_milking_Suusamyr.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption> Сусамыр</figcaption></figure> <p>Жыл мезгілдеріне, шөп шығымына, малдың күйіне қарай сауылатын биелерді мал иесі мен жылқышы іріктеп алады. Онда биелердің ауру-сырқаудан амандығы, құлындардың ширақылығы есепке алынады. Жадау биелер немесе қарақұлақ болып марқаймаған кұлындар белгілі бір мерзімге дейін байланбайды. </p><p><a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5_%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D1%83" title="Бие байлау">Бие байлау</a> деп енелері сауылатын құлындарды ноқталап, желіге байлап ұстауды айтады. Құлыны байланған биелер қашан құлыны ағытылғанға дейін ауыл маңына жайылады. Сондықтан тозған қоныс жиі-жиі ауыстырылып отырылады. </p><p>Жыл сайын алғаш бие байлаған күн «Бие байлар, желі майлар» деген дәстүрмен мереке сияқты өткізілген. Әдетте бұл күні <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80" title="Сүр">сүр</a> асып, мол <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D2%9B_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83" title="Табақ тарту">табақ тартылады</a>, желінің қазығына, айғырдың жалына май жағылады. </p><p>Бие байлау ел жазғы жайлауға шығып, шөптің нәрі толған кезде басталған. Дәлірек айтсақ бие байлау мерзімі — көкек (сәуір) айының аяғы мен мамырдың басы. Бұл кез кұлындар әбден марқайып жетіледі, 5—6 сағат байлауда ұсталады, сауым сайын емізіп, жетектеп жүріп сергітіледі. Көктемде және шілде айларында биелер жиі сауылады. </p><p>Биені бие <a href="/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D0%BA_(%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D1%81)" title="Көнек (ыдыс)">көнекке</a> немесе ағаштан істеп ысталған бие шелекке сауады, әдетте бие саууға бұрыннан үйренген әйелдер ғана шығады. Жаңа сауылған бие сүтін сүзгіден өткізіп, жылы кезінде күбідегі немесе сабадағы саумалдың үстіне құяды. Содан соң оны міндетті түрде 30—40 минут пісіп аузын байлап не тығындап ұстаған. Алғаш рет қымыз ашытарда бие сүті сабаға арнаулы ашытқының немесе <a href="/wiki/%D2%9A%D0%BE%D1%80_(%D0%B0%D1%88%D1%8B%D1%82%D2%9B%D1%8B)" title="Қор (ашытқы)">қордың</a> үстіне құйылады. Ашытқыны көбінесе сүр <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D1%8F" title="Жая">жаяның</a>, <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D1%8B_(%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BC)" title="Қазы (тағам)">қазының</a> сынық <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D0%BA" title="Сүйек">сүйегін</a> салып сүттен, ол жоқ болғанда сүтке <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BD" title="Нан">нан</a> ашытқысын езіп әзірлейді. Қор дегеніміз ескі қымыз, ол жақсы ашыған қымыздың саба түбінде қалатын, арнайы сақталған сарқыны. </p><p>Сары қымыз дертке шипа, денеге күш. Қымыз ерекше дәмді, кұнарлы, жан сарайыңды ашып, адамның зауқын келтіретін хош иісті және өте сіңімді сусын. Оның бұлай болу себебі жылқы жануардың өзіне ғана тән асыл қасиетінен болса керек. Адымы кең, өрісі ұзақ <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D3%99%D0%B9%D0%B3%D2%AF%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D1%81%D0%B0%D2%A3%D0%BB%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сәйгүлік саңлақтар (мұндай бет жоқ)">сәйгүлік саңлақтар</a> қазақ даласының кек байтақ жайлауын емін-еркіндеп, дәмдіден-дәмдіні, қоректі мен құнарлыны ғана тереді, өсімдіктің шұрайлысын ғана үзеді. Сөйтіп кең даланың сан алуан гүл-бәйшешектері мен мың түрлі дәрі-дәрмектік шөптерінен жылқы жарықтық адамға шипалы, жағымды тамақтық заттар әзірлейтін болса керек. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Қымыздың_түрлері"><span id=".D2.9A.D1.8B.D0.BC.D1.8B.D0.B7.D0.B4.D1.8B.D2.A3_.D1.82.D2.AF.D1.80.D0.BB.D0.B5.D1.80.D1.96"></span>Қымыздың түрлері</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=5" title="Бөлімді өңдеу: Қымыздың түрлері" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Қымыздың түрлері"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Көктем туып, құлындаған бие байланып, сауылады. Биенің ашымаған сүтін <i><b><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BB" title="Саумал">саумал</a></b></i> дейді. Оған арнайы ашытқы қосылып, екі-үш күннен кейін ашиды. Алғашқы қымызды үй иесі өзі ішпейді, дәстүр бойынша үлкендерін шақырып, ауыз тигізіп, батасын алады. Мұны <i><b><a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B" title="Қымызмұрындық">қымызмұрындық</a></b></i> дейді. </p><p>Қымыз дайындау шеберлігіне, сүттің тегіне, уақыт мезгіліне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Осыған орай оның аталуы да алуан түрлі: </p> <ul><li><i><b>Уыз қымыз</b></i> — биені алғаш байлағанда ашытылатын қымыз. Мұны <i>бие бау</i> деп те атайды.</li> <li><i><b>Бал қымыз</b></i> — әбден пісілген және бойына жылқының не қойдың майы сіңген бапты жұмсақ қымыз. Мұндай қымыздың өңі әдеттегі қымыздан көрі сары әрі қою болады.</li> <li><i><b>Бесті қымыз</b></i> — төрт түн асып, ашуы мейлінше жеткен қымыз.</li> <li><i><b>Дөнен қымыз</b></i> — үш түнегеннен кейін қотарылатын, мейлінше ашуы жеткен қымыз.</li> <li><i><b>Жуас қымыз</b></i> — үстіне саумал қосып жұмсартылған қымыз. Қымыз аса ашып кеткенше ішуге қолайлы болу үшін осылай істейді.</li> <li><i><b>Құнан қымыз</b></i> — екі түнегеннен кейін ғана қотарылатын қымыз. Бұл түнеме қымызға қарағанда күшті болады.</li> <li><i><b>Қысырақ қымыз</b></i> — бірінші рет құлындаған <a href="/wiki/%D2%9A%D1%83%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D0%B1%D0%B8%D0%B5" title="Қулық бие">қулық биенің</a> сүтінен ашытылатын қымыз. Қулық биенің сүті жылда сауылып жүрген сары қарын мама биелердің сүтіне қарағанда әлдеқайда қуатты болады. Бұны <i>ту қымыз</i> деп те атайды.</li> <li><i><b>Қысырдың қымызы</b></i> — бие ағытылып кеткеннен кейін, жем, шөбі дайын адамдар қысыр биелерді іріктеп алып қалып, қыстай қолда ұстап сауады. Сондықтан оны қысырдың қымызы дейді.</li> <li><i><b>Сары қымыз</b></i> — шөп пісіп, биенің сүті қойылған кезде ашылатын қымыз. Бұл жазды күнгі қымызға қарағанда қою әрі өңі сары болады.</li> <li><i><b>Сірге жияр қымыз</b></i> — бие ағытылар кездегі ең соңғы қымыз. Бие алғаш байланып, уыз қымыз ішерде бір той болса, бие ағытылып, сірге жияр қымызды ішерде тағы бір той болады.</li> <li><i><b>Түнеме қымыз</b></i> — ескі қымыздың үстіне саумал құйылып, келесі күні қотарылған қымыз.<sup id="cite_ref-Shanyraq_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Shanyraq-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <p>Қымыздың бабы пісу мен сапыруға байланысты. Жиі-жиі піскен қымыздың дәмі кіре береді. Ал, пісуі жетпеген қымыз ірімтіктеніп, суы бір бөлек, тұнбасы бір бөлек болып, бұзылып, сапасын жояды. Көбірек пісілсе тіпті күшті деген қымыздың өзі жұмсап, ішуге сүйкімді бола береді. Бал татыған барқыт қымыз осындай баппен дәмді. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Қымыздың_әлдендіретін_қасиеті"><span id=".D2.9A.D1.8B.D0.BC.D1.8B.D0.B7.D0.B4.D1.8B.D2.A3_.D3.99.D0.BB.D0.B4.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D1.96.D1.80.D0.B5.D1.82.D1.96.D0.BD_.D2.9B.D0.B0.D1.81.D0.B8.D0.B5.D1.82.D1.96"></span>Қымыздың әлдендіретін қасиеті</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=6" title="Бөлімді өңдеу: Қымыздың әлдендіретін қасиеті" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Қымыздың әлдендіретін қасиеті"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Сиыр немесе бие сүтіне қарағанда қымыздың <a href="/wiki/%D0%90%D1%81_%D2%9B%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%82%D1%83_%D0%B6%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D1%81%D1%96" title="Ас қорыту жүйесі">ас қорыту</a> жолдарындағы <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%B7" title="Без">бездердің</a> шырын бөлуіне өте күшті әсер ететіндігі қазіргі кезде толық анықталып отыр. <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD" title="Қарын">Қымыз қарынның</a> шырын бөлуіне әсер етумен қатар, оның жиырылып-созылуына, яғни ондағы қорытылған астың дер кезінде ішекке түсуіне ықпал етеді. </p><p>Қымыздағы <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82_%D2%9B%D1%8B%D1%88%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D1%8B" title="Сүт қышқылы">сүт қышқылдары</a> тағам құрамына жататын ақуыздардың, майлардың, әртүрлі қанттардың жақсы сіңуіне әсер етеді. Ал ондағы <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%82" title="Карбонат">көмір қышқылы</a> мен алкогольдің аз мөлшерінің өзі ас қорыту бездеріне әсер етіп, қарын шырынының бөлінуін күшейтеді. Сол себепті қымыз ішкен адамның тәбеті ашылып, ішек-қарын жолдарының қызметі жақсара түседі. </p><p>Жалпы, қымыз ағзаға жан-жақты әсер етеді. Оның ас қорыту мүшелерінің қызметіне, <a href="/wiki/%D0%96%D2%AF%D1%80%D0%B5%D0%BA-%D2%9B%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%B6%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D1%81%D1%96" title="Жүрек-қантамырлар жүйесі">жүрек-қантамырлары</a> аппаратына, <a href="/wiki/%D0%96%D2%AF%D0%B9%D0%BA%D0%B5_%D0%B6%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D1%81%D1%96" title="Жүйке жүйесі">жүйке жүйесіне</a> және басқа да дене мүшелеріне қолайлы әсері бар. </p><p>Адамның бұрын қандай індетке шалдыққанына, операция жасалғанына, қара жұмыстан не ой еңбегінен қалжырағанына қарамастан, қымызды күрт жүдеп арықтағандарға, қаны азайғандарға және әлсірегенде ағзаның жалпы күйін ескере отырып қолдану ұсынылады.<sup id="cite_ref-book_8-3" class="reference"><a href="#cite_note-book-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Емдік_қасиеттері"><span id=".D0.95.D0.BC.D0.B4.D1.96.D0.BA_.D2.9B.D0.B0.D1.81.D0.B8.D0.B5.D1.82.D1.82.D0.B5.D1.80.D1.96"></span>Емдік қасиеттері</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=7" title="Бөлімді өңдеу: Емдік қасиеттері" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Емдік қасиеттері"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle"><i>Толық мақаласы: <a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BD_%D0%B5%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%83" title="Қымызбен емдеу">Қымызбен емдеу</a></i></div> <p>Қазақтың халық медицинасында қымыз ең көне шипалы тағамдардың бірі болып саналады. Оны өкпе ауруын (<a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B5%D0%B7" title="Туберкулез">туберкулез</a>), <a href="/wiki/%D2%9A%D2%B1%D1%80%D2%9B%D2%B1%D0%BB%D0%B0%D2%9B" title="Құрқұлақ">құрқұлақ</a> (цинга), <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D1%8B%D2%9B" title="Қаназдық">қаназдық</a>, асқазан ауруларын емдеуге пайдаланған. Ұсақ туралған <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D1%8B_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%B0%D2%9B" title="Жабайы сарымсақ">жабайы сарымсақты</a> қосып, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%81%D2%9B%D0%B0%D2%9B" title="Тырысқақ">тырысқақ</a> (холера) ауруына қарсы ем ретінде ішкен.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Халық емшілері қымызды адамның ішкі органдарын емдейтін айырықша дәрі деп санаған. Айталық, асқазан, тыныс жолдары, ішек ауруларының алдын алған екен. «Қымыз қырық ауруға ем» деген мақалдың шығуы да осыдан болар.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Қымыздың емдік қасиеті қазақтармен көршілес елдерде де белгілі болған. Мәселен, әйгілі жазушы <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9" title="Лев Николаевич Толстой">Лев Толстой</a> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самара</a> даласында қымызбен емделгені жөнінде көп дерек сақталған.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D0%B2" title="Антон Павлович Чехов">А.П. Чехов</a> та сол граф Толстойдың кеңесімен қымызбен емдейтін санаторийге барғаны тағы бар.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Қымызға_арналған_ыдыстар"><span id=".D2.9A.D1.8B.D0.BC.D1.8B.D0.B7.D2.93.D0.B0_.D0.B0.D1.80.D0.BD.D0.B0.D0.BB.D2.93.D0.B0.D0.BD_.D1.8B.D0.B4.D1.8B.D1.81.D1.82.D0.B0.D1.80"></span>Қымызға арналған ыдыстар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=8" title="Бөлімді өңдеу: Қымызға арналған ыдыстар" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Қымызға арналған ыдыстар"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Kimiz_toptama.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Kimiz_toptama.jpg/240px-Kimiz_toptama.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Kimiz_toptama.jpg/360px-Kimiz_toptama.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Kimiz_toptama.jpg/480px-Kimiz_toptama.jpg 2x" data-file-width="3968" data-file-height="2976" /></a><figcaption>Қымыз ыдыстары</figcaption></figure> <p>Қымыздың атам заманнан бергі өзіне тән ыдысының бірі — қазақтың <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B1%D0%B0_(%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D1%81)" title="Саба (ыдыс)">қара сабасы</a> тек қана жылқы терісінен тігіледі. Бұл бұдан бірнеше ғасыр бұрын, көшпелі дәуірде игерілген ыдыс болса керек. Сабаға ашытқан қымыз бір жағынан сүйкімді, дәмді болса, екінші жағынан көші-қон жағдайында алып жүруге өте қолайлы. </p><p>Қымыз ыдыстарының енді бір негізгі түрі — <a href="/wiki/%D0%9A%D2%AF%D0%B1%D1%96" title="Күбі">күбі</a>, ол отырықшылық жағдайға бейімделген. Күбі ауыз жағы тарлау, түп жағы кеңірек етіп еменнен жасалады. 60—70 және 100 литр кымыз сиғандай, әр түрлі мөлшерде болады. Оның іші де апта сайын жуып кептіріліп, сүр еттің майымен, қойдың құйрығымен майланып, тобылғы дүзгін, құлмұрын ағаштарының, қоғажай дейтін шөп түбінің түтінімен ысталып отырады. Күбіні баптай білген үйдің қымызы да дәмді болады. Қымыз еш уақытта темір ыдысқа құйылмайды. </p><p>Саба, күбі <a href="/wiki/%D0%9F%D1%96%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA" title="Піспек">піспегінің</a> басы аршаның қызылынан ойылып, саба да жақсы ағаштан жасалған және сүйек, күміспен өрнектелген. Піспек, бие сауатын шелек, қымыз тегене, шөміштер де жиі-жиі ысталып отырған. </p><p><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D1%81%D1%8B%D2%9B" title="Торсық">Торсық</a> — қымыз, <a href="/wiki/%D0%A8%D2%B1%D0%B1%D0%B0%D1%82" title="Шұбат">шұбат</a>, <a href="/wiki/%D0%86%D1%80%D0%BA%D1%96%D1%82" title="Іркіт">іркіт</a> сияқты сүт тағамдарын құюға арналған, мал терісінен тігілетін ыдыс. Торсықтың түрлері көп: шимайторсық, өркешторсық, жанторсық, мүйізторсық, т.б. </p><p>Саба да, торсық та, көнек те көп мінілмеген, сөйтіп тер сіңбеген, ауру-сырқаудан аман, семіз жылқының терісінен жасалған.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Әдебиетте_және_өнерде"><span id=".D3.98.D0.B4.D0.B5.D0.B1.D0.B8.D0.B5.D1.82.D1.82.D0.B5_.D0.B6.D3.99.D0.BD.D0.B5_.D3.A9.D0.BD.D0.B5.D1.80.D0.B4.D0.B5"></span>Әдебиетте және өнерде</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=9" title="Бөлімді өңдеу: Әдебиетте және өнерде" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Әдебиетте және өнерде"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Қымыздың халық өмірінде алатын ерекше орны жайында қазақ әдебиетінде сонау жыраулар заманынан бері айтылады. </p><p>Мысалы, <a href="/wiki/%D0%90%D2%9B%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%96_%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%B1%D0%BB%D1%8B" title="Ақтамберді Сарыұлы">Ақтамберді жыраудың</a> келесі айтқаны бар:<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i>Арудан асқан жар бар ма,<br /></i> <i>Жылқыдан асқан мал бар ма?!<br /></i> <i>Биенің сүті сары бал,<br /></i> <i>Қымыздан асқан дәм бар ма?!<br /></i> </p><p>Абайдың «<a href="/wiki/%D0%9E%D1%81%D1%8B_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_%D2%9B%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D2%9B%D0%B0" title="Осы қымыз қазаққа">Осы қымыз қазаққа»</a><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D2%93%D0%B6%D0%B0%D0%BD_%D0%96%D2%B1%D0%BC%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-redirect" title="Мағжан Жұмабай">Мағжан Жұмабайдың</a> «Ал ішіңдер, бұл — қымыз»<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/%D0%A1%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D1%85%D0%BC%D2%B1%D1%82_%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B9%D2%93%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B2" title="Сұлтанмахмұт Торайғыров">Сұлтанмахмұт Торайғыровтың</a> «Қымыз»<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> деген өлеңдері осы қатардан табылады. </p> <p><a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%BB_%D0%96%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D2%B1%D0%BB%D1%8B" title="Жамбыл Жабайұлы">Жамбыл Жабайұлы</a> да кезінде қымызға арнап ода шығарған:<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/thumb/3/39/%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg/180px-%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg" decoding="async" width="180" height="234" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/thumb/3/39/%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg/270px-%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/kk/thumb/3/39/%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg/360px-%D0%90._%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7_1967_%D0%B6..jpg 2x" data-file-width="472" data-file-height="614" /></a><figcaption>А. Ғалымбаева салған суреттің айналық проекциясы</figcaption></figure> <p><i>Үйірілген қышқыл, тәтті сары қымыз,<br /></i> <i>Ауруға — ем, сауға — қуат, дәрі қымыз,<br /></i> <i>Ыстықта ұрттар сусын таппағанда,<br /></i> <i>Ерте-кеш байлар ішкен кәрі қымыз.<br /></i> </p><p><a href="/wiki/%D0%96%D2%AF%D1%81%D1%96%D0%BF%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D0%90%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D1%83%D1%8B%D1%82%D0%BE%D0%B2" title="Жүсіпбек Аймауытов">Жүсіпбек Аймауытов</a> өзінің <a href="/wiki/%D0%90%D2%9B%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%BA_(%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD)" title="Ақбілек (роман)">«Ақбілек» романында</a> сусынның сырбаз кейпін, сырлы дәмін әдемі суреттеп жеткізеді: «Тұтам емшек жануардың бауырынан сүт сорғалап, сүт емес-ау, құт сорғалап, көнек-көнек лықылдайды, қара саба емізіктеп, қою, салқын, сары қымыз, быжылдаған дәрі қымыз шара-шара шыпылдайды. Бір шарасын ішкен адам дәл қор қызын құшқандай боп, беті шиқан дуылдайды, аузы қобыз гуілдейді, мас болады, жас болады: жел жетпеске мініп алып, Алтай тауын дүсірлетіп, таудың тасын күтірлетіп, көкпар, жарыс, алыс-жұлыс, асыр салып жатқаны».<sup id="cite_ref-egemen_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-egemen-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Қазақ даласында <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Кескіндеме">кескіндеме</a> өнерінің дамуымен ұлттық дастарқан тақырыбы жаңа қырынан танылғандай болды. Бұл бағытта әсіресе <a href="/wiki/%D0%90%D0%B9%D1%88%D0%B0_%D2%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%84%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D1%8B_%D2%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0" title="Айша Ғарифқызы Ғалымбаева">Айша Ғалымбаева</a> мол еңбек етті. Оның 1967 жылы жазылған «<a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B5_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Бір кесе қымыз">Бір кесе қымыз»</a> суретінде тұрмыстық көрініс арқылы жанұялық жарасымдылық көрсетілен.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ал <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D3%98%D0%B1%D0%B4%D1%96%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D2%9B%D2%B1%D0%BB%D1%8B_%D0%90%D0%B9%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2" title="Салихитдин Әбдісадықұлы Айтбаев">Салихитдин Айтбаевтың</a> «<a href="/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D2%9B_%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B4%D1%96" title="Қонақ келді">Қонақ келді»</a> суретінде қымыз жеке архетип әрі қонақжайлылық нышаны ретінде бейнеленген.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Дереккөздер"><span id=".D0.94.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BA.D0.BA.D3.A9.D0.B7.D0.B4.D0.B5.D1.80"></span>Дереккөздер</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=10" title="Бөлімді өңдеу: Дереккөздер" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Дереккөздер"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist columns" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Shanyraq-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Shanyraq_1-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Shanyraq_1-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D2%A3%D1%8B%D1%80%D0%B0%D2%9B_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Шаңырақ энциклопедиясы">Шаңырақ энциклопедиясы</a>. Алматы, 1989 ж. 198-бет.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7926235.stm">Horses tamed earlier than thought</a> — <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8-%D0%91%D0%B8-%D0%A1%D0%B8" title="Би-Би-Си">Би-Би-Си</a>, 5.03.2009.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD._%D2%B0%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F" title="Қазақстан. Ұлттық энциклопедия">Қазақстан. Ұлттық энциклопедия</a>, 6-том.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.</span> </li> <li id="cite_note-egemen-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-egemen_5-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-egemen_5-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><i>М. Күмісбек.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://egemen.kz/article/241210-ult-tarbiesininh-ozegi-%E2%80%93-ulttyq-tagham">Ұлт тәрбиесінің өзегі – ұлттық тағам</a> — «<a href="/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Егемен Қазақстан">Егемен Қазақстан»</a>, 3.07.2020.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/125519/">Секреты казахского кумыса</a> — Exclusive.kz, 03.09.2021.</span> </li> <li id="cite_note-assembly-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-assembly_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-assembly_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://assembly.kz/ru/analitika/ymyz-ly-dalany-ly-azynasy/">Қымыз: аңыздар мен әфсана</a>.</span> </li> <li id="cite_note-book-8"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-book_8-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-book_8-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-book_8-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-book_8-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><i>В. Черепанова, Ә. Хасенов, З. Сейітов, К. Дүйсенбаев, В. Белокобыленко.</i> Қымыз және шұбат. Алматы: «Қайнар», 1971.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://universitystory.gla.ac.uk/biography/?id=WH11541&type=P">Biography of John Grieve</a> <small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221001080848/https://universitystory.gla.ac.uk/biography/?id=WH11541&type=P">Мұрағатталған</a> 1 қазанның 2022 жылы.</small> — University of Glasgow</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">A. Myers. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.kz/books/about/A_Treatise_on_koumiss_or_milk_champagne.html?id=1Mp7L8NteWUC&redir_esc=y">A Treatise on koumiss; or, milk champagne</a> — <a href="/wiki/Google_Books" title="Google Books">Google Books</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова</i> Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/9965752060" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9965-752-06-0</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Қ. Бозымов.</i> Жылқы және түйе шаруашылығы. Алматы: «Қайнар», 1993 ж. 61-бет.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://anatili.kazgazeta.kz/news/8723">Қымыздан асқан дәм бар ма?</a> — «Ана тілі», 15.03.2012.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://el.kz/news/archive/s-t_ta-amdaryny-_paydasy/">Сүт тағамдарының пайдасы</a> — El.kz, 15.10.2015.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Encyclopedia of Food Microbiology, 2014. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B978012384730000121X?via%3Dihub">Fermented Milks and Yogurt</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Очерки по истории народной медицины Казахстана. Алматы: 1978. 96-шы және 107-ші беттер.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://el.kz/news/zdorove/ymyz_-_-yry-_auru-a_em/">Қымыз қырық ауруға ем</a> — El.kz, 18.07.2020.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.samara.kp.ru/daily/26822.5/3860000/">Лев Толстой любил кумыс</a></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ufa-gid.com/ocherki/i-ponravilsya-chekhovu-bashkirskiy-kumys.html">И понравился Чехову башкирский кумыс...</a></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Б. Садықов, И. Сарыев, А. Отарбаев. Ақ дастарқан. Алматы: «Қайнар», 1987.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://melimde.com/tairibiimiz-dajindau-tehnologiyasi-orindafan-berikali-daulet.html?page=8">Қымыз дайындау технологиясы</a> <small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221001085612/https://melimde.com/tairibiimiz-dajindau-tehnologiyasi-orindafan-berikali-daulet.html?page=8">Мұрағатталған</a> 1 қазанның 2022 жылы.</small></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://didar-gazeti.kz/tehnikaly-mamandytar-oytylady/">Саржалдың қымызы сары бал</a> — «Дидар» газеті</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bilim-all.kz/olen/537-Osy-qymyz-qazaqqa">Абайдың өлеңі</a> — <a href="/wiki/Bilim-all.kz" title="Bilim-all.kz">Bilim-all.kz</a></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bilim-all.kz/olen/1208-Al-ishinder-bul---qymyz">М. Жұмабаевтың өлеңі</a> — Bilim-all.kz</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bilim-all.kz/olen/931-Qymyz">С. Торайғыровтың өлеңі</a> — Bilim-all.kz</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bilim-all.kz/olen/6863-Qymyz">Ж. Жабаевтың өлеңі</a> — Bilim-all.kz</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mysl.kazgazeta.kz/news/11214">Её призвание – живопись</a> — «Мысль», 13.06.2018.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bstudy.net/876978/iskusstvo/ekzistentsialnye_intentsii_tvorchestva_salihitdina_aytbaeva_shaymerdena_sarieva">Экзистенциальные интенции творчества Салихитдина Айтбаева и Шаймердена Сариева</a></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сілтемелер"><span id=".D0.A1.D1.96.D0.BB.D1.82.D0.B5.D0.BC.D0.B5.D0.BB.D0.B5.D1.80"></span>Сілтемелер</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit&section=11" title="Бөлімді өңдеу: Сілтемелер" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Сілтемелер"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox sisterproject" style="width: 240px; float: right; border:1px solid #aaa; background-color:#f9f9f9;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="margin-left: 5px;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></div></td> <td class="mbox-text" style="font-size: 95%;"> <div style="margin-left: 5px;"><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%B0%D2%9B%D2%9B%D0%BE%D1%80" title="Ортаққор">Ортаққорда</a> бұған қатысты медиа файлдар бар: <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kymyz" class="extiw" title="commons:Category:Kymyz">Қымыз</a></b></i></div> </td> </tr> </tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zheruiyq.kz/12912/ymyz-haly-meditsinasyny-atasy/">Қымыз — халық медицинасының атасы</a> <small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211110123356/https://zheruiyq.kz/12912/ymyz-haly-meditsinasyny-atasy/">Мұрағатталған</a> 10 қарашаның 2021 жылы.</small></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://okzhetpes-burabay.kz/kumys-nabor-poleznyh-svojstv/">Қымыз — пайдалы дәрумендер жиынтығы</a></li></ul> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Бұл үлгіні қарау"><img alt="Бұл үлгіні қарау" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Magnifying_glass_icon.svg/14px-Magnifying_glass_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Magnifying_glass_icon.svg/21px-Magnifying_glass_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Magnifying_glass_icon.svg/28px-Magnifying_glass_icon.svg.png 2x" data-file-width="490" data-file-height="490" /></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Бұл үлгіні талқылау"><img alt="Бұл үлгіні талқылау" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comment_alt_font_awesome.svg/14px-Comment_alt_font_awesome.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comment_alt_font_awesome.svg/21px-Comment_alt_font_awesome.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comment_alt_font_awesome.svg/28px-Comment_alt_font_awesome.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="//kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D0%A1%D2%AF%D1%82&action=edit" title="Бұл үлгіні өңдеу"><img alt="Бұл үлгіні өңдеу" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Template_alt_full_black_22.svg/16px-Template_alt_full_black_22.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Template_alt_full_black_22.svg/24px-Template_alt_full_black_22.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Template_alt_full_black_22.svg/32px-Template_alt_full_black_22.svg.png 2x" data-file-width="160" data-file-height="160" /></a></span></span><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт">Сүт</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Төрт түлік сүті</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт">Сиыр сүті</a> • <a href="/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Бие сүті">Бие сүті</a> • <a href="/wiki/%D0%A2%D2%AF%D0%B9%D0%B5_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Түйе сүті">Түйе сүті</a> • <a href="/wiki/%D0%95%D1%88%D0%BA%D1%96_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Ешкі сүті">Ешкі</a> мен <a href="/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Қой сүті">Қой сүті</a></div></td><td class="navbox-image" rowspan="7" style="width:1%;padding:0px 0px 0px 7px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Milk_glass.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Milk_glass.jpg/85px-Milk_glass.jpg" decoding="async" width="85" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Milk_glass.jpg/128px-Milk_glass.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Milk_glass.jpg/170px-Milk_glass.jpg 2x" data-file-width="568" data-file-height="640" /></a></span></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Сүт түрлері</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> Жай сүт • <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Пастеризация">Пастерленген сүт</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%83" title="Қайнату">Қайнатылған сүт</a> • <a href="/wiki/%D0%9F%D1%96%D1%81%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D1%81%D2%AF%D1%82" title="Піскен сүт">Піскен сүт</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D1%82%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D1%81%D2%AF%D1%82" title="Қойытылған сүт">Қойытылған сүт</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D2%B1%D1%80%D2%93%D0%B0%D2%9B_%D1%81%D2%AF%D1%82" title="Құрғақ сүт">Құрғақ сүт</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D2%9B" title="Қатық">Ұйыған сүт</a> • <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%8B%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%83" title="Майсыздандыру">Майсыздандырылған сүт</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Сүт өнімдері</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Айран">Айран</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D2%9B" title="Қаймақ">Қаймақ</a> • <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%B9" title="Кілегей">Кілегей</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Сары май">Сары май</a> • <a href="/wiki/%D0%86%D1%80%D1%96%D0%BC%D1%88%D1%96%D0%BA" title="Ірімшік">Ірімшік</a> • <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D1%82%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Балқытылған сыр">Балқытылған сыр</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D2%AF%D0%B7%D0%B1%D0%B5" title="Сүзбе">Сүзбе</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BB" title="Саумал">Саумал</a> • <a class="mw-selflink selflink">Қымыз</a> • <a href="/wiki/%D0%A8%D2%B1%D0%B1%D0%B0%D1%82" title="Шұбат">Шұбат</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D1%80%D1%82%D0%BF%D0%B0%D2%9B" title="Қойыртпақ">Қойыртпақ</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D2%9B" title="Қатық">Қатық</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D2%B1%D1%80%D1%82_(%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BC)" title="Құрт (тағам)">Құрт</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%83_(%D1%81%D2%AF%D1%82_%D3%A9%D0%BD%D1%96%D0%BC%D1%96)" title="Сарысу (сүт өнімі)">Сарысу</a> • <a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BF" title="Шалап">Шалап</a> • <a href="/wiki/%D0%86%D1%80%D0%BA%D1%96%D1%82" title="Іркіт">Іркіт</a> • <a href="/wiki/%D0%90%D2%9B%D0%BB%D0%B0%D2%9B" title="Ақлақ">Ақлақ</a> • <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D2%B1%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D2%9B" title="Балмұздақ">Балмұздақ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D2%AF%D1%82_%D0%BA%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сүт коктейлі (мұндай бет жоқ)">Сүт коктейлі</a> • <a href="/w/index.php?title=%D0%99%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%80%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Йогурт (мұндай бет жоқ)">Йогурт</a> • <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%86" title="Варенец">Варенец</a> • <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ряженка (мұндай бет жоқ)">Ряженка</a> • <a href="/wiki/%D0%90%D1%86%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Ацидофилин">Ацидофилин</a> • <a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%A3_%D2%B1%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D1%81%D2%AF%D1%82_%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Қазақтың ұлттық сүт тағамдары">Қазақтың ұлттық сүт тағамдары</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Қосымша</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D1%83" title="Сауу">Сауу</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BD%D1%88%D1%8B" title="Сауыншы">Сауыншы</a> • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BD_%D0%B0%D0%BB%D1%83" title="Сауын алу">Сауын алу</a> • <a href="/wiki/%D0%A3%D1%8B%D0%B7" title="Уыз">Уыз</a> • <a href="/wiki/%D0%95%D0%BC%D1%88%D0%B5%D0%BA_%D1%81%D2%AF%D1%82%D1%96" title="Емшек сүті">Емшек сүті</a> • <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Лактация">Лактация</a> • <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Лактоза">Лактоза</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <div style="right:10px; display:none;" class="metadata topicon" id="featured-star"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D2%A3%D0%B4%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Бұл мақала таңдаулы мақалалар тізіміне енеді"><img alt="Таңдаулы мақала" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Gold_piece.png/18px-Gold_piece.png" decoding="async" width="18" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Gold_piece.png/27px-Gold_piece.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Gold_piece.png/36px-Gold_piece.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="595" /></a></span></div> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" role="presentation" style="border-left: 10px solid gold;"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div style="width:52px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D2%A3%D0%B4%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Уикипедия:Таңдаулы мақалалар"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Goldenwiki_2.png/30px-Goldenwiki_2.png" decoding="async" width="30" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Goldenwiki_2.png/45px-Goldenwiki_2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Goldenwiki_2.png/60px-Goldenwiki_2.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="787" /></a></span></div></td><td class="mbox-text"><span class="mbox-text-span">Бұл мақала қазақша Уикипедияның <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D2%A3%D0%B4%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Уикипедия:Таңдаулы мақалалар">таңдаулы мақалалар</a> тізіміне енеді.<span class="hide-when-compact"></span><span class="hide-when-compact"></span></span></td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">«<a dir="ltr" href="https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қымыз&oldid=3394654">https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қымыз&oldid=3394654</a>» бетінен алынған</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Арнайы:Санаттар">Санаттар</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Санат:Сүт">Сүт</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%A1%D2%AF%D1%82_%D3%A9%D0%BD%D1%96%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96" title="Санат:Сүт өнімдері">Сүт өнімдері</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D0%B0%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B" title="Санат:Қазақ асханасы">Қазақ асханасы</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D2%9A%D1%8B%D1%80%D2%93%D1%8B%D0%B7_%D0%B0%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B" title="Санат:Қырғыз асханасы">Қырғыз асханасы</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Жасырын санат: <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:ISBN_%D1%81%D0%B8%D2%9B%D1%8B%D1%80%D0%BB%D1%8B_%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96_%D2%9B%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Санат:ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер">ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82_%D0%B1%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%88%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D2%A3%D0%B4%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Санат:Уикипедия:Алфавит бойынша таңдаулы мақалалар">Уикипедия:Алфавит бойынша таңдаулы мақалалар</a></li></ul></div></div> </div> </div> <div id="mw-navigation"> <h2>Навигация мәзірі</h2> <div id="mw-head"> <nav id="p-personal" class="mw-portlet mw-portlet-personal vector-user-menu-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-personal-label" > <h3 id="p-personal-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Жеке құралдар</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anonuserpage" class="mw-list-item"><span title="Бұл IP мекенжайдың жеке беті">Кірмегенсіз</span></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BC" title="Бұл IP мекенжай өңдемелерін талқылау [n]" accesskey="n"><span>Талқылау</span></a></li><li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%AE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%96%D0%BC" title="Бұл IP мекенжаймен жасаған өңдемелер тізімі [y]" accesskey="y"><span>Үлесім</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D1%82%D1%96%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96&returnto=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Біз сізге есептік жазба бастауды және кіруді ұсынамыз,ол міндетті емес."><span>Тіркелу</span></a></li><li id="pt-login" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D0%BA%D1%96%D1%80%D1%83%D1%96&returnto=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Кіруіңізді ұсынамыз, ол міндетті емес. [o]" accesskey="o"><span>Кіру</span></a></li> </ul> </div> </nav> <div id="left-navigation"> <nav id="p-namespaces" class="mw-portlet mw-portlet-namespaces vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-namespaces-label" > <h3 id="p-namespaces-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Ат кеңістіктері</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Мазмұн бетін көру [c]" accesskey="c"><span>Бет</span></a></li><li id="ca-talk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83:%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" rel="discussion" title="Мағлұмат бетті талқылау [t]" accesskey="t"><span>Талқылау</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-variants" class="mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-variants-label" > <input type="checkbox" id="p-variants-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-variants" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-variants-label" > <label id="p-variants-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">kk</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation"> <nav id="p-views" class="mw-portlet mw-portlet-views vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-views-label" > <h3 id="p-views-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Көріністер</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7"><span>Оқу</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&veaction=edit" title="Бұл бетті өңдеу [v]" accesskey="v"><span>Өңдеу</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=edit" title="Бұл беттің қайнар мәтінін өңдеу [e]" accesskey="e"><span>Қайнарын өңдеу</span></a></li><li id="ca-history" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=history" title="Бұл беттін соңғы нұсқалары. [h]" accesskey="h"><span>Өңделу тарихы</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-cactions" class="mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-cactions-label" title="More options" > <input type="checkbox" id="p-cactions-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-cactions" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-cactions-label" > <label id="p-cactions-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Тағы</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <h3 >Іздеу</h3> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="vector-search-box-form"> <div id="simpleSearch" class="vector-search-box-inner" data-search-loc="header-navigation"> <input class="vector-search-box-input" type="search" name="search" placeholder="Уикипедия жобасынан іздеу" aria-label="Уикипедия жобасынан іздеу" autocapitalize="sentences" title="Уикипедия жобасында іздеу [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <input type="hidden" name="title" value="Арнайы:Іздеу"> <input id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton" type="submit" name="fulltext" title="Осы мәтіні бар бетті іздеу" value="Іздеу"> <input id="searchButton" class="searchButton" type="submit" name="go" title="Егер дәл осы атауымен болса бетке өтіп кету" value="Өту"> </div> </form> </div> </div> </div> <div id="mw-panel" class="vector-legacy-sidebar"> <div id="p-logo" role="banner"> <a class="mw-wiki-logo" href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82" title="Басты бетті көру"></a> </div> <nav id="p-navigation" class="mw-portlet mw-portlet-navigation vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-navigation-label" > <h3 id="p-navigation-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Шарлау</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82" title="Басты бетті көру [z]" accesskey="z"><span>Басты бет</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%9A%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BC_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="Жоба туралы, мұнда немен айналысуға болатыны туралы, қай жерде не бары туралы"><span>Қауымдастық порталы</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D1%83%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Осы уикидегі жуықтағы өзгерістер тізімі. [r]" accesskey="r"><span>Жуықтағы өзгерістер</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Соңғы бір айдағы басталған беттер тізімі, есім кеңістігі бойынша сүзгілеп көре аласыз."><span>Жаңа беттер</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BE%D2%9B" title="Кездейсоқ бет жүктеу [x]" accesskey="x"><span>Кездейсоқ бет</span></a></li><li id="n-videolesson" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Уикипедияны үйренуге қатысты YouTube-тағы видео сабақтар"><span>Видео сабақтар</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BD%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0" title="Анықтама табу орны."><span>Анықтама</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC" title="Уикипедия қатысушыларының форумы."><span>Форум</span></a></li><li id="n-general-discussion" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83_%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D1%96" title="Flow жұмыс легінде жұмыс істейтін Уикипедияның негізгі талқылау беті [4]" accesskey="4"><span>Талқылау легі</span></a></li><li id="n-telegram" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram" title="Қазақша Уикипедияға қатысты ең маңызды жаңалықтар мен мақалалар"><span>Телеграм арна</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC/%D2%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%83" title="Бұл беттегі қатені хабарлау"><span>Қателер туралы хабарлау</span></a></li><li id="n-sitesupport" class="mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_kk.wikipedia.org&uselang=kk" title="Демеу беріңіз"><span>Демеу беру</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-tb" class="mw-portlet mw-portlet-tb vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-tb-label" > <h3 id="p-tb-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Құралдар</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9C%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Мұнда сілтейтін барлық бет тізімі [j]" accesskey="j"><span>Мұнда сілтейтін беттер</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%96%D2%A3_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%96/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" rel="nofollow" title="Осы жерден сілтенген беттердің жуықтағы өзгерістері [k]" accesskey="k"><span>Қатысты өзгерістер</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Барлық арнайы беттер тізімі [q]" accesskey="q"><span>Арнайы беттер</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&oldid=3394654" title="Мына беттің осы нұсқасының тұрақты сілтемесі"><span>Тұрақты сілтеме</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=info" title="Бұл бет туралы көбірек мәлімет"><span>Бет ақпараты</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:CiteThisPage&page=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&id=3394654&wpFormIdentifier=titleform" title="Бұл беттен қалай дәйексөз алуға болатыны туралы мәлімет"><span>Беттен дәйексөз алу</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D2%259A%25D1%258B%25D0%25BC%25D1%258B%25D0%25B7"><span>URL мекенжайын қысқарту</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:QrCode&url=https%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D2%259A%25D1%258B%25D0%25BC%25D1%258B%25D0%25B7"><span>QR код жүктеу</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading" class="mw-portlet mw-portlet-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading-label" > <h3 id="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Баспа/экспорт</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="electron-print_pdf" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:DownloadAsPdf&page=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&action=show-download-screen"><span>PDF ретінде жүктеп алу</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="javascript:print();" rel="alternate" title="Бұл беттің басып шығаруға арналған нұсқасы [p]" accesskey="p"><span>Басып шығару нұсқасы</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-wikibase-otherprojects" class="mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-wikibase-otherprojects-label" > <h3 id="p-wikibase-otherprojects-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Басқа жобаларда</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kymyz" hreflang="en"><span>Ортаққор</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q61081" title="Сілтеме дерек қойма данасымен байланысқан [g]" accesskey="g"><span>Уикидерек элементі</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-lang" class="mw-portlet mw-portlet-lang vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-lang-label" > <h3 id="p-lang-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Басқа тілдерде</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B5" title="قمارص – араб тілі" lang="ar" hreflang="ar" data-title="قمارص" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="араб тілі" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%B3" title="كوميس – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="كوميس" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Q%C4%B1m%C4%B1z" title="Qımız – әзірбайжан тілі" lang="az" hreflang="az" data-title="Qımız" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="әзірбайжан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B2" title="قیمیز – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="قیمیز" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D2%A0%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D2%99" title="Ҡымыҙ – башқұрт тілі" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ҡымыҙ" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="башқұрт тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Кумыс – беларусь тілі" lang="be" hreflang="be" data-title="Кумыс" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="беларусь тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Кумыс – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Кумыс" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B8%D1%81" title="Кумис – болгар тілі" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Кумис" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгар тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B3" title="Айраг – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Айраг" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – каталан тілі" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Kumis" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – чех тілі" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Kumys" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чех тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – дат тілі" lang="da" hreflang="da" data-title="Kumys" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="дат тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – неміс тілі" lang="de" hreflang="de" data-title="Kumys" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="неміс тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BC%CE%AF%CF%82" title="Κιμίς – грек тілі" lang="el" hreflang="el" data-title="Κιμίς" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="грек тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – ағылшын тілі" lang="en" hreflang="en" data-title="Kumis" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ағылшын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Kumiso" title="Kumiso – эсперанто тілі" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Kumiso" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – испан тілі" lang="es" hreflang="es" data-title="Kumis" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Kum%C3%B5ss" title="Kumõss – эстон тілі" lang="et" hreflang="et" data-title="Kumõss" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%B3" title="کومیس – парсы тілі" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کومیس" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="парсы тілі" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Kumissi" title="Kumissi – фин тілі" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Kumissi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="фин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Koumis" title="Koumis – француз тілі" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Koumis" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="француз тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%9E%D7%99%D7%A1" title="קומיס – иврит тілі" lang="he" hreflang="he" data-title="קומיס" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="иврит тілі" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%82%E0%A4%AE%E0%A5%80%E0%A4%B8" title="कूमीस – хинди тілі" lang="hi" hreflang="hi" data-title="कूमीस" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хинди тілі" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kumisz" title="Kumisz – венгр тілі" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kumisz" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгр тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB%D5%BD" title="Կումիս – армян тілі" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Կումիս" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армян тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kumis_(minuman)" title="Kumis (minuman) – индонезия тілі" lang="id" hreflang="id" data-title="Kumis (minuman)" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезия тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – итальян тілі" lang="it" hreflang="it" data-title="Kumis" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальян тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%A6%AC%E4%B9%B3%E9%85%92" title="馬乳酒 – жапон тілі" lang="ja" hreflang="ja" data-title="馬乳酒" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="жапон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – ява тілі" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kumis" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ява тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98)" title="კუმისი (სასმელი) – грузин тілі" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კუმისი (სასმელი)" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%81%AC%EB%AF%80%EC%A6%88" title="크므즈 – корей тілі" lang="ko" hreflang="ko" data-title="크므즈" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корей тілі" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Кымыз – қырғыз тілі" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Кымыз" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="қырғыз тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Cosmos_(potio)" title="Cosmos (potio) – латын тілі" lang="la" hreflang="la" data-title="Cosmos (potio)" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Kumysas" title="Kumysas – литва тілі" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Kumysas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литва тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Kumiss" title="Kumiss – латыш тілі" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Kumiss" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латыш тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B8%D1%81" title="Кумис – македон тілі" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Кумис" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B3" title="Айраг – моңғол тілі" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Айраг" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="моңғол тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Kumis_(minuman)" title="Kumis (minuman) – малай тілі" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Kumis (minuman)" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="малай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – төменгі саксон тілі" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Kumis" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="төменгі саксон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koemis" title="Koemis – нидерланд тілі" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Koemis" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нидерланд тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Kumiss" title="Kumiss – норвегиялық букмол тілі" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Kumiss" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвегиялық букмол тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8A%D1%83%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Хъуымыз – осетин тілі" lang="os" hreflang="os" data-title="Хъуымыз" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="осетин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – поляк тілі" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Kumys" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="поляк тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Koumyss" title="Koumyss – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Koumyss" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – португал тілі" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Kumis" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португал тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Cum%C3%A2s" title="Cumâs – румын тілі" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Cumâs" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Кумыс – орыс тілі" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Кумыс" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="орыс тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Кумыс – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Кумыс" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Кымыс – саха тілі" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Кымыс" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="саха тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – словак тілі" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Kumys" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словак тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – словен тілі" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Kumis" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словен тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B8%D1%81" title="Кумис – серб тілі" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Кумис" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="серб тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Kumys" title="Kumys – швед тілі" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Kumys" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="швед тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AF%81%E0%AE%AE%E0%AE%BF%E0%AE%B8%E0%AF%8D" title="குமிஸ் – тамил тілі" lang="ta" hreflang="ta" data-title="குமிஸ்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="тамил тілі" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%B7" title="Қимиз – тәжік тілі" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Қимиз" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="тәжік тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%B2" title="เหล้านมม้า – тай тілі" lang="th" hreflang="th" data-title="เหล้านมม้า" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1m%C4%B1z" title="Kımız – түрік тілі" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Kımız" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="түрік тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7" title="Кымыз – татар тілі" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Кымыз" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татар тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D1%81" title="Хымыс – тувин тілі" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Хымыс" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="тувин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B8%D1%81" title="Кумис – украин тілі" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Кумис" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Qimiz" title="Qimiz – өзбек тілі" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Qimiz" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="өзбек тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Kumis" title="Kumis – вьетнам тілі" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Kumis" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнам тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%A9%AC%E5%A5%B6%E9%85%92" title="马奶酒 – қытай тілі (У)" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="马奶酒" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="қытай тілі (У)" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98)" title="კუმისი (ოშუმალი) – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="კუმისი (ოშუმალი)" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%A9%AC%E5%A5%B6%E9%85%92" title="马奶酒 – қытай тілі" lang="zh" hreflang="zh" data-title="马奶酒" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="қытай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%A6%AC%E5%A5%B6%E9%85%92" title="馬奶酒 – кантон тілі" lang="yue" hreflang="yue" data-title="馬奶酒" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q61081#sitelinks-wikipedia" title="Тіларалық сілтемелерді өңдеу" class="wbc-editpage">Сілтемелерді өңдеу</a></span></div> </div> </nav> </div> </div> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Бұл беттің соңғы рет өзгертілген кезі: 2024 ж. қазанның 27, 22:27.</li> <li id="footer-info-copyright">Мәтін <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike лицензиясы</a> аясында қолжетімді; қосымша шарттар қолданылуы мүмкін. Бұл сайтты қолдану арқылы <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Қолдану шарты</a> және <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Құпиялық саясатымен</a> келісесіз. Wikipedia® <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> коммерциялық емес ұйымының тіркелген сауда маркасы.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Құпиялық саясаты</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B">Уикипедия туралы</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%96%D0%B0%D1%83%D0%B0%D0%BF%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%81_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83">Жауапкершіліктен бас тарту</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Тәртіп кодексі</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Әзірлеушілер</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/kk.wikipedia.org">Статистикалар</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie мәлімдемесі</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//kk.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобильді көрініс</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("This page is using the deprecated ResourceLoader module \"codex-search-styles\".\n[1.43] Use a CodexModule with codexComponents to set your specific components used: https://www.mediawiki.org/wiki/Codex#Using_a_limited_subset_of_components");mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-jhvjh","wgBackendResponseTime":162,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.179","walltime":"0.307","ppvisitednodes":{"value":874,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":16872,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1879,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":14,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":15223,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 145.629 1 -total"," 22.17% 32.292 1 Үлгі:Таңдаулы_мақала"," 20.05% 29.198 1 Үлгі:Quote_box"," 16.32% 23.763 1 Үлгі:Сүт"," 15.43% 22.471 1 Үлгі:Ambox"," 14.02% 20.414 1 Үлгі:Навигациялық_кесте"," 12.98% 18.906 1 Үлгі:Commons"," 11.50% 16.743 1 Үлгі:Дереккөздер"," 10.50% 15.298 1 Үлгі:Sister"," 8.27% 12.047 1 Үлгі:Side_box"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.015","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":965218,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-59856bd7d8-fmxhd","timestamp":"20241119180447","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u049a\u044b\u043c\u044b\u0437","url":"https:\/\/kk.wikipedia.org\/wiki\/%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q61081","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q61081","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-02-29T04:47:03Z","dateModified":"2024-10-27T17:27:26Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/kk\/4\/49\/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7.jpg"}</script> </body> </html>