CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Diáspora galega - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"4f4e4549-549f-47f9-9912-28471081ea3e","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Diáspora_galega","wgTitle":"Diáspora galega","wgCurRevisionId":6895620,"wgRevisionId":6895620,"wgArticleId":158738,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Artigos con imprecisións","Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con formato","Artigos de calidade","Artigos destacados sobre Galicia","Diáspora galega"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Diáspora_galega","wgRelevantArticleId":158738,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[], "wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":300000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q10267652","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/1200px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="609"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/800px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="406"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/640px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="325"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Diáspora galega - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Di%C3%A1spora_galega"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Di%C3%A1spora_galega"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Diáspora_galega rootpage-Diáspora_galega skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menú principal </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z">Portada</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas">Portal da comunidade</a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna">A Taberna</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade">Actualidade</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r">Cambios recentes</a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade">Artigos de calidade</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x">Páxina ao chou</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse">Axuda</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"> Procura </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Aparencia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class="">Doazóns</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Di%C3%A1spora+galega" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class="">Crear unha conta</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Di%C3%A1spora+galega" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class="">Acceder ao sistema</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Ferramentas persoais </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl">Doazóns</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Di%C3%A1spora+galega" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"> Crear unha conta</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Di%C3%A1spora+galega" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"> Acceder ao sistema</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición">máis información</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y">Contribucións</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Xénese_do_proceso" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xénese_do_proceso"> <div class="vector-toc-text"> 1 Xénese do proceso </div> </a> <ul id="toc-Xénese_do_proceso-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lugares_de_destino" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lugares_de_destino"> <div class="vector-toc-text"> 2 Lugares de destino </div> </a> <ul id="toc-Lugares_de_destino-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lugares_de_saída" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lugares_de_saída"> <div class="vector-toc-text"> 3 Lugares de saída </div> </a> <ul id="toc-Lugares_de_saída-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Perfil_do_emigrante" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Perfil_do_emigrante"> <div class="vector-toc-text"> 4 Perfil do emigrante </div> </a> <ul id="toc-Perfil_do_emigrante-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Causas_da_emigración" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Causas_da_emigración"> <div class="vector-toc-text"> 5 Causas da emigración </div> </a> <button aria-controls="toc-Causas_da_emigración-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Causas da emigración" </button> <ul id="toc-Causas_da_emigración-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Factores_económicos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Factores_económicos"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Factores económicos </div> </a> <ul id="toc-Factores_económicos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Factores_sociais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Factores_sociais"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Factores sociais </div> </a> <ul id="toc-Factores_sociais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Época_colonial:_séculos_XVI_a_XVIII" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Época_colonial:_séculos_XVI_a_XVIII"> <div class="vector-toc-text"> 6 Época colonial: séculos XVI a XVIII </div> </a> <button aria-controls="toc-Época_colonial:_séculos_XVI_a_XVIII-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Época colonial: séculos XVI a XVIII" </button> <ul id="toc-Época_colonial:_séculos_XVI_a_XVIII-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Migración_cara_á_Península_Ibérica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Migración_cara_á_Península_Ibérica"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Migración cara á Península Ibérica </div> </a> <ul id="toc-Migración_cara_á_Península_Ibérica-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Madrid" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Madrid"> <div class="vector-toc-text"> 6.1.1 Madrid </div> </a> <ul id="toc-Madrid-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Andalucía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Andalucía"> <div class="vector-toc-text"> 6.1.2 Andalucía </div> </a> <ul id="toc-Andalucía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_Rioxa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Rioxa"> <div class="vector-toc-text"> 6.1.3 A Rioxa </div> </a> <ul id="toc-A_Rioxa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Castela" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Castela"> <div class="vector-toc-text"> 6.1.4 Castela </div> </a> <ul id="toc-Castela-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Portugal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Portugal"> <div class="vector-toc-text"> 6.1.5 Portugal </div> </a> <ul id="toc-Portugal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Migración_cara_a_América" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Migración_cara_a_América"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Migración cara a América </div> </a> <ul id="toc-Migración_cara_a_América-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Gran_vaga_migratoria_a_América:_séculos_XIX_e_XX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Gran_vaga_migratoria_a_América:_séculos_XIX_e_XX"> <div class="vector-toc-text"> 7 Gran vaga migratoria a América: séculos XIX e XX </div> </a> <button aria-controls="toc-Gran_vaga_migratoria_a_América:_séculos_XIX_e_XX-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Gran vaga migratoria a América: séculos XIX e XX" </button> <ul id="toc-Gran_vaga_migratoria_a_América:_séculos_XIX_e_XX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cuba" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cuba"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Cuba </div> </a> <ul id="toc-Cuba-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arxentina" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Arxentina"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Arxentina </div> </a> <ul id="toc-Arxentina-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Venezuela" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Venezuela"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Venezuela </div> </a> <ul id="toc-Venezuela-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Brasil" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Brasil"> <div class="vector-toc-text"> 7.4 Brasil </div> </a> <ul id="toc-Brasil-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uruguai" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Uruguai"> <div class="vector-toc-text"> 7.5 Uruguai </div> </a> <ul id="toc-Uruguai-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-México" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#México"> <div class="vector-toc-text"> 7.6 México </div> </a> <ul id="toc-México-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Porto_Rico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Porto_Rico"> <div class="vector-toc-text"> 7.7 Porto Rico </div> </a> <ul id="toc-Porto_Rico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-República_Dominicana" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#República_Dominicana"> <div class="vector-toc-text"> 7.8 República Dominicana </div> </a> <ul id="toc-República_Dominicana-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Panamá" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Panamá"> <div class="vector-toc-text"> 7.9 Panamá </div> </a> <ul id="toc-Panamá-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chile"> <div class="vector-toc-text"> 7.10 Chile </div> </a> <ul id="toc-Chile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Perú" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Perú"> <div class="vector-toc-text"> 7.11 Perú </div> </a> <ul id="toc-Perú-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Estados_Unidos_de_América" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Estados_Unidos_de_América"> <div class="vector-toc-text"> 7.12 Estados Unidos de América </div> </a> <ul id="toc-Estados_Unidos_de_América-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Vagas_migratorias_no_século_XX:_Ultramar_e_Europa_Occidental" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vagas_migratorias_no_século_XX:_Ultramar_e_Europa_Occidental"> <div class="vector-toc-text"> 8 Vagas migratorias no século XX: Ultramar e Europa Occidental </div> </a> <button aria-controls="toc-Vagas_migratorias_no_século_XX:_Ultramar_e_Europa_Occidental-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Vagas migratorias no século XX: Ultramar e Europa Occidental" </button> <ul id="toc-Vagas_migratorias_no_século_XX:_Ultramar_e_Europa_Occidental-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Contexto_económico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Contexto_económico"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Contexto económico </div> </a> <ul id="toc-Contexto_económico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_emigración_galega_a_ultramar_mantense" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_emigración_galega_a_ultramar_mantense"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 A emigración galega a ultramar mantense </div> </a> <ul id="toc-A_emigración_galega_a_ultramar_mantense-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_vaga_migratoria_cara_a_Europa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_vaga_migratoria_cara_a_Europa"> <div class="vector-toc-text"> 8.3 A vaga migratoria cara a Europa </div> </a> <ul id="toc-A_vaga_migratoria_cara_a_Europa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Suíza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Suíza"> <div class="vector-toc-text"> 8.4 Suíza </div> </a> <ul id="toc-Suíza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alemaña" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alemaña"> <div class="vector-toc-text"> 8.5 Alemaña </div> </a> <ul id="toc-Alemaña-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Francia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Francia"> <div class="vector-toc-text"> 8.6 Francia </div> </a> <ul id="toc-Francia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Países_Baixos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Países_Baixos"> <div class="vector-toc-text"> 8.7 Países Baixos </div> </a> <ul id="toc-Países_Baixos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reino_Unido" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reino_Unido"> <div class="vector-toc-text"> 8.8 Reino Unido </div> </a> <ul id="toc-Reino_Unido-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liechtenstein" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liechtenstein"> <div class="vector-toc-text"> 8.9 Liechtenstein </div> </a> <ul id="toc-Liechtenstein-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Vaga_migratoria_á_Península:_século_XX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vaga_migratoria_á_Península:_século_XX"> <div class="vector-toc-text"> 9 Vaga migratoria á Península: século XX </div> </a> <button aria-controls="toc-Vaga_migratoria_á_Península:_século_XX-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Vaga migratoria á Península: século XX" </button> <ul id="toc-Vaga_migratoria_á_Península:_século_XX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cataluña" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cataluña"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Cataluña </div> </a> <ul id="toc-Cataluña-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Euskadi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Euskadi"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Euskadi </div> </a> <ul id="toc-Euskadi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Cambio_dos_movementos_migratorios:1973-2008" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cambio_dos_movementos_migratorios:1973-2008"> <div class="vector-toc-text"> 10 Cambio dos movementos migratorios:1973-2008 </div> </a> <ul id="toc-Cambio_dos_movementos_migratorios:1973-2008-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vaga_migratoria_no_século_XXI:_fuga_de_cerebros" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vaga_migratoria_no_século_XXI:_fuga_de_cerebros"> <div class="vector-toc-text"> 11 Vaga migratoria no século XXI: fuga de cerebros </div> </a> <ul id="toc-Vaga_migratoria_no_século_XXI:_fuga_de_cerebros-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diáspora_galega_na_cultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Diáspora_galega_na_cultura"> <div class="vector-toc-text"> 12 Diáspora galega na cultura </div> </a> <button aria-controls="toc-Diáspora_galega_na_cultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Diáspora galega na cultura" </button> <ul id="toc-Diáspora_galega_na_cultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Na_música" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_música"> <div class="vector-toc-text"> 12.1 Na música </div> </a> <ul id="toc-Na_música-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-No_cine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#No_cine"> <div class="vector-toc-text"> 12.2 No cine </div> </a> <ul id="toc-No_cine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> 13 Notas </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> 14 Véxase tamén </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén" </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> 14.1 Bibliografía </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> 14.2 Outros artigos </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> 14.3 Ligazóns externas </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mostrar ou agochar a táboa de contidos </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Diáspora galega</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 5 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-5" aria-hidden="true" > 5 linguas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Galician_diaspora" title="Galician diaspora – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Galician diaspora" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Di%C3%A1spora_gallega" title="Diáspora gallega – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Diáspora gallega" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Diaspora_galiziana" title="Diaspora galiziana – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Diaspora galiziana" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Galicische_diaspora" title="Galicische diaspora – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Galicische diaspora" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Di%C3%A1spora_galega" title="Diáspora galega – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Diáspora galega" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target">Português</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q10267652#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Di%C3%A1spora_galega" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c">Artigo</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Di%C3%A1spora_galega" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >galego </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Di%C3%A1spora_galega">Ler</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Ferramentas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Di%C3%A1spora_galega">Ler</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=history">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Di%C3%A1spora_galega" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j">Páxinas que ligan con esta</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Di%C3%A1spora_galega" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k">Cambios relacionados</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q">Páxinas especiais</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&oldid=6895620" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina">Ligazón permanente</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=info" title="Máis información sobre esta páxina">Información da páxina</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Di%C3%A1spora_galega&id=6895620&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina">Citar esta páxina</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FDi%25C3%25A1spora_galega">Xerar URL acurtado</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FDi%25C3%25A1spora_galega">Descargar o código QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Di%C3%A1spora+galega">Crear un libro</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Di%C3%A1spora_galega&action=show-download-screen">Descargar como PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p">Versión para imprimir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Galician_diaspora" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q10267652" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g">Elemento de Wikidata</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-01-Artigo_de_calidade" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade" title="Este é un artigo de calidade da Galipedia"><img alt="Este é un artigo de calidade da Galipedia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Fairytale_bookmark_gold.svg/20px-Fairytale_bookmark_gold.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Fairytale_bookmark_gold.svg/30px-Fairytale_bookmark_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Fairytale_bookmark_gold.svg/40px-Fairytale_bookmark_gold.svg.png 2x" data-file-width="100" data-file-height="100" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/300px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png" decoding="async" width="300" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/450px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg/600px-Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg.png 2x" data-file-width="2754" data-file-height="1398" /></a><figcaption>Galegos residentes fóra segundo o CERA, a 1/9/2023.<a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a>      + 100,000      + 10,000      + 1,000</figcaption></figure> Coñécese como diáspora galega o proceso de <a href="/wiki/Emigraci%C3%B3n" title="Emigración">emigración</a> masiva do <a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">pobo galego</a> que se produciu durante as tres últimas décadas do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> ata ben pasada a metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>. Así, entre <a href="/wiki/1850" title="1850">1850</a> e <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a> marcharon cara a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> máis de dous millóns de galegos e galegas. Cómpre destacar a importancia deste fenómeno nos contextos socioeconómico, político e cultural da Galicia territorial e da Galicia exterior.<a href="#cite_note-:5-2">[2]</a> Posteriormente, xa na segunda década do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XXI" title="Século XXI">século XXI</a>, por mor da crise en <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>, iniciouse unha segunda vaga de emigración galega, principalmente cara a países de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> (<a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a> e <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a>), formada normalmente por mozos con estudos e un nivel cultural medio-alto.<a href="#cite_note-3">[3]</a><table class="vertical-navbox" style="float:right;clear:right;width:22.0em;margin:0 0 1.0em 1.0em;color:#202122;background-color:#f8f9fa;border:1px solid #a2a9b1;padding:0.2em;border-spacing:0.4em 0;text-align:center;line-height:1.4em;font-size:88%"><tbody><tr><td style="padding-top:0.4em;line-height:1.2em;padding-top:0.4em;">Parte da serie sobre o</td></tr><tr><th style="padding:0.2em 0.4em 0.2em;padding-top:0;font-size:145%;line-height:1.2em;font-size:175%; line-height:1.0em; padding-bottom:0.4em;"><a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">Pobo galego</a></th></tr><tr><td style="padding:0.2em 0 0.4em;border:none; padding:0.6em 0.4em;"><a href="/wiki/Ficheiro:Escudo_de_Galicia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Escudo_de_Galicia.svg/100px-Escudo_de_Galicia.svg.png" decoding="async" width="100" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Escudo_de_Galicia.svg/150px-Escudo_de_Galicia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Escudo_de_Galicia.svg/200px-Escudo_de_Galicia.svg.png 2x" data-file-width="125" data-file-height="250" /></a></td></tr><tr><th style="padding:0.1em;padding:0.2em 0.4em 0; border-top:1px solid #aaa;"> Por país</th></tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em;padding:0 0.4em 0.6em; border-bottom:1px solid #aaa;"> <a href="/wiki/Demograf%C3%ADa_de_Galicia" title="Demografía de Galicia">Demografía de Galicia</a> <a class="mw-selflink selflink">Diáspora</a> <a href="/wiki/Galegos_en_Alema%C3%B1a" title="Galegos en Alemaña">Alemaña</a> · <a href="/wiki/Galegos_na_Arxentina" title="Galegos na Arxentina">Arxentina</a> · <a href="/wiki/Galegos_no_Brasil" title="Galegos no Brasil">Brasil</a> · <a href="/wiki/Galegos_en_Cuba" title="Galegos en Cuba">Cuba</a> · <a href="/wiki/Galegos_nos_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Galegos nos Estados Unidos de América">Estados Unidos de América</a> · <a href="/wiki/Galegos_en_Francia" title="Galegos en Francia">Francia</a> · <a href="/wiki/Galegos_en_M%C3%A9xico" title="Galegos en México">México</a> · <a href="/wiki/Galegos_no_Reino_Unido" title="Galegos no Reino Unido">Reino Unido</a> · <a href="/wiki/Galegos_en_Su%C3%ADza" title="Galegos en Suíza">Suíza</a> · <a href="/wiki/Galegos_no_Uruguai" title="Galegos no Uruguai">Uruguai</a> · <a href="/wiki/Galegos_en_Venezuela" title="Galegos en Venezuela">Venezuela</a></td> </tr><tr><th style="padding:0.1em;padding:0.2em 0.4em 0; border-top:1px solid #aaa;"> <a href="/wiki/Cultura_de_Galicia" title="Cultura de Galicia">Cultura</a></th></tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em;padding:0 0.4em 0.6em; border-bottom:1px solid #aaa;"> <a href="/w/index.php?title=Arquitectura_de_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arquitectura de Galicia (a páxina aínda non existe)">Arquitectura</a> · <a href="/wiki/Arte_de_Galicia" title="Arte de Galicia">Arte</a> · <a href="/w/index.php?title=Baile_tradicional_galego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baile tradicional galego (a páxina aínda non existe)">Baile</a> · <a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa_de_Galicia" title="Gastronomía de Galicia">Gastronomía</a> · <a href="/wiki/Literatura_galega" title="Literatura galega">Literatura</a> · <a href="/wiki/Loita_tradicional_galega" title="Loita tradicional galega">Loita</a> · <a href="/wiki/M%C3%BAsica_tradicional_galega" title="Música tradicional galega">Música</a> · <a href="/wiki/Mitolox%C3%ADa_galega" title="Mitoloxía galega">Mitoloxía</a> · <a href="/w/index.php?title=Relixi%C3%B3n_en_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Relixión en Galicia (a páxina aínda non existe)">Relixión</a> · <a href="/wiki/S%C3%ADmbolos_de_Galicia" title="Símbolos de Galicia">Símbolos</a> · <a href="/wiki/Traxe_galego" title="Traxe galego">Traxe</a></td> </tr><tr><th style="padding:0.1em;padding:0.2em 0.4em 0; border-top:1px solid #aaa;"> Linguas</th></tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em;padding:0 0.4em 0.6em; border-bottom:1px solid #aaa;"> <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">Galego</a> <a href="/wiki/Dialecto_berciano" title="Dialecto berciano">Dialecto berciano</a> Xergas: <a href="/wiki/Barallete" title="Barallete">Barallete</a> · <a href="/wiki/Verbo_dos_arxinas" title="Verbo dos arxinas">Verbo dos arxinas</a></td> </tr><tr><td style="padding:0.3em 0.4em 0.3em;font-weight:bold;border-top: 1px solid #aaa; border-bottom: 1px solid #aaa;border-top:none; border-bottom:1px solid #aaa;"> <a href="/wiki/Historia_de_Galicia" title="Historia de Galicia">Historia de Galicia</a></td></tr><tr><td style="text-align:right;font-size:115%;padding-top: 0.6em;padding-top:0;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:Pobo_galego" title="Modelo:Pobo galego"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/w/index.php?title=Conversa_modelo:Pobo_galego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conversa modelo:Pobo galego (a páxina aínda non existe)"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:Pobo_galego&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div></td></tr></tbody></table> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xénese_do_proceso">Xénese do proceso</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Xénese do proceso»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Xénese do proceso">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg/300px-Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg" decoding="async" width="300" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg/450px-Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg/600px-Obreros_gallegos_al_servicio_de_la_Edison_Portland_Cement_C._de_New-Village_1910.jpg 2x" data-file-width="932" data-file-height="702" /></a><figcaption>Obreiros galegos ao servizo da Edison Portland Cement Company de New Village, <a href="/wiki/Nova_Jersey" title="Nova Jersey">Nova Jersey</a>, en <a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a>.<a href="#cite_note-4">[4]</a></figcaption></figure> Nas súas orixes obedeceu a razóns económicas e sociais, especialmente á <a href="/wiki/Pobreza" title="Pobreza">pobreza</a> como consecuencia da falta de <a href="/wiki/Traballo_(sociolox%C3%ADa)" title="Traballo (socioloxía)">traballo</a>, a isto sumáronselle razóns políticas, orixinadas na <a href="/wiki/Represi%C3%B3n" title="Represión">represión</a> do país polos <a href="/wiki/Reis_Cat%C3%B3licos" title="Reis Católicos">Reis Católicos</a> e aínda moi presente no momento da chegada da <a href="/wiki/Franquismo" title="Franquismo">represión franquista</a>,<a href="#cite_note-5">[5]</a> que en Galicia comezou en xullo de 1936, ó pouco de estalar a <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">guerra civil</a>.<a href="#cite_note-:5-2">[2]</a><a href="#cite_note-6">[6]</a><a href="#cite_note-7">[7]</a> Para <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares">Ramón Villares</a>:<a href="#cite_note-8">[8]</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6856698">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border-left:3px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);border-top:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Con todo, é a emigración o factor máis definitorio da poboación galega contemporánea, tanto pola cantidade como pola calidade: é un dous poucos elementos que sitúa a Galicia, ben que a un custo en exceso alto, no ritmo evolutivo do capitalismo a nivel mundial.</div> </div> </blockquote> Para <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Ram%C3%B3n_Barreiro" title="Xosé Ramón Barreiro">Xosé Ramón Barreiro</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">O galego non fai a revolución, fai a maleta. El gallego no hace la revolución, hace la maleta (Orixinal en castelán).<a href="#cite_note-9">[9]</a></div> </div> </blockquote> <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Xosé Manuel Beiras</a><a href="#cite_note-10">[10]</a> foi un dos intelectuais que mellor sintetizou a importancia da emigración galega. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">«Dende un punto de vista demográfico, a emigración galega ven sustituir, no ciclo moderno, a función desempeñada no ciclo antigo pola mortalidade catastrófica —pestes, guerras e fames, frecuentemente ensarilladas. »Dende un punto de vista económico, a emigración galega representa un dobre e constante desaxuste: por unha banda antre a presión demográfica e a estrutura do sistema produtivo; por outra banda, antre a capacidade de xeneración de escedente polo sistema e o uso ou destino do escedente realmente xenerado. »Dende un punto de vista social, a emigración galega constitue a manifestación masive dunha forma de escravitude que pervive deica o noso século. »Dende un punto de vista ético, a emigración galega significa a negación constante do dereito máis elemental da persoa: o dereito á propia vida no propio país. »Dende un punto de vista político, a emigración galega supon a renuncia á révolta».</div> </div> </blockquote> A emigración foi un factor estrutural da economía e da sociedade galega contemporánea pois o 30 % dos migrantes españois nas décadas finais do século XIX procedían de Galicia segundo as Estatísticas de Pasaxeiros estudadas;<a href="#cite_note-11">[11]</a> logo da <a href="/wiki/Primeira_guerra_mundial" title="Primeira guerra mundial">Primeira Guerra Mundial</a> tiñan orixe galega o 50 % e un 40 % durante os anos 1940 a 1970.<a href="#cite_note-12">[12]</a> En 1993, dez anos despois da entrada en vigor da Lei de recoñecemento da galeguidade de 1983,<a href="#cite_note-13">[13]</a> a <a href="/wiki/Xunta_de_Galicia" title="Xunta de Galicia">Xunta de Galicia</a>, cuantificou o número total de emigrantes nacidos en Galicia en 1,3 millóns<a href="#cite_note-14">[14]</a> (sen contar os seus fillos e netos). Así a distribución foi a seguinte: <ul><li>En América, 554 100 (190 000 na <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a>, 100 000 en <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> e 95 000 no <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a>)</li> <li>Na <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Europea" title="Unión Europea">Unión Europea</a> e Suíza 248 500 (90 000 en <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a>, 55 000 en <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a> e 50 000 en <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a>)</li> <li>No resto de España 525 000</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lugares_de_destino">Lugares de destino</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Lugares de destino»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Lugares de destino">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sierra_C%C3%B3rdoba,_Bremen._Vigo,_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg/300px-Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg" decoding="async" width="300" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg/450px-Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg/600px-Sierra_C%C3%B3rdoba%2C_Bremen._Vigo%2C_zarpando_para_Am%C3%A9rica_con_emigrantes.jpg 2x" data-file-width="904" data-file-height="600" /></a><figcaption>O Sierra Córdoba (<a href="/wiki/Bremen" title="Bremen">Bremen</a>) en <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a>, zarpando para <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> con emigrantes.</figcaption></figure> Os principais países receptores da emigración galega a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> e principios do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">XX</a> foron <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a>, <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a>, <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> e <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a>, países necesitados de <a href="/w/index.php?title=Man_de_obra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Man de obra (a páxina aínda non existe)">man de obra</a> barata e persoal nos servizos e <a href="/wiki/Industria" title="Industria">industrias</a> que se estaban creando. Ademais, son sociedades dunha gran permeabilidade social.<a href="#cite_note-15">[15]</a><a href="#cite_note-16">[16]</a> Polo que se refire aos destinos, as catro provincias galegas mostran comportamentos diferenciados: mentres que a maior parte dos emigrantes lucenses se dirixiron a Cuba e os de <a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Ourense</a> ao Brasil, os de <a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Pontevedra</a> preferiron a Arxentina e os coruñeses tamén <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a>,<a href="#cite_note-17">[17]</a> o que indica a existencia en Galicia dunha cultura migratoria moi antiga xa especializada, onde as cadeas migratorias e as redes de axentes seguen desempeñando un papel de grande importancia. As provincias interiores incorporáronse máis tarde ó fenómeno migratorio ultramariño<a href="#cite_note-:23-18">[18]</a> xa que no século XIX seguirán alimentando a corrente migratoria do interior peninsular, pero aínda así pódese observar como a participación conxunta da Galicia interior na emigración a América xa se aproxima a unha cuarta parte do total da emigración galega. Por exemplo, no período 1885-1895<a href="#cite_note-:23-18">[18]</a> dos 62 273 galegos que chegaron á Arxentina (dun total de 167 575 emigrantes), as provincias atlánticas son as que achegan máis poboación: 54 954 persoas, que ven a ser un 88,2 % dos emigrantes galegos no país (24 043 da <a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Coruña</a> e 30 911 de Pontevedra), mentres que das interiores son 7 339, representando o 11 % dos galegos na Arxentina (4 008 de <a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Lugo</a> e 3 331 de Ourense). Outro exemplo salientable sobre o destino dos migrantes galegos é o estudo realizado entre os anos 1900 e 1904 dende o porto de Vigo,<a href="#cite_note-19">[19]</a> así dos 2 982 migrantes dos que coñecemos o seu destino: a Brasil van o 20.4% (607), ao <a href="/wiki/R%C3%ADo_da_Prata" title="Río da Prata">Río da Prata</a> o 63.8% (1.904), e á illa de Cuba o 15.8% (471). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lugares_de_saída">Lugares de saída</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Lugares de saída»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Lugares de saída">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG/300px-Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG/450px-Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG/600px-Ram%C3%B3n_Conde_2010_conxunto.JPG 2x" data-file-width="3090" data-file-height="2060" /></a><figcaption>Esculturas de <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Conde" title="Ramón Conde">Ramón Conde</a> no <a href="/wiki/Porto_de_Vigo" title="Porto de Vigo">Porto de Vigo</a>.</figcaption></figure> Os portos de saída foron A Coruña, Vigo e <a href="/wiki/Vilagarc%C3%ADa_de_Arousa" title="Vilagarcía de Arousa">Vilagarcía de Arousa</a>.<a href="#cite_note-:8-20">[20]</a> O primeiro ten maior volume de pasaxeiros ata principios do século XX, concretamente ata os anos 20<a href="#cite_note-21">[21]</a> cando <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a> se converte no porto máis importante a partir de entón. Da <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a> sae maior número de emigrantes cara a Cuba (80 % entre 1912-18 e 62,8 % en 1920-30), <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a> e <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>. A maioría proceden das provincias da Coruña e Lugo. De Vigo parten cara a Arxentina (66 % en 1912-18, 69,6 % en 1920-30), <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> e <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a>, por este porto saen ourensáns e pontevedreses. Polo que a proximidade do porto vai influír na elección do país de destino. Segundo unha mostra<a href="#cite_note-22">[22]</a> de inmigrantes do noroeste hispánico que chegaron a <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a> no primeiro trimestre de 1949 e 1950, o 97 % proveu de Vigo, o 2 % de <a href="/wiki/Xibraltar" title="Xibraltar">Xibraltar</a> e o 1 % de <a href="/wiki/Barcelona" title="Barcelona">Barcelona</a>. Calculouse que en Vigo embarcou case o 50 % da totalidade da emigración peninsular<a href="#cite_note-23">[23]</a><a href="#cite_note-24">[24]</a> cara ao exterior, entre 1946 e 1954. Hai que salientar a importancia dos portos portugueses<a href="#cite_note-:30-25">[25]</a> de <a href="/w/index.php?title=Leix%C3%B5es&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leixões (a páxina aínda non existe)">Leixões</a> (<a href="/wiki/Matosinhos" title="Matosinhos">Matosinhos</a>) e de <a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a>, como lugar de saída da emigración galega. Así o <a href="/wiki/Vicec%C3%B3nsul" class="mw-redirect" title="Vicecónsul">vicecónsul</a> de España en Lisboa, Ramón de Ozorno, informa o 30 de agosto de 1861 ó primeiro Secretario de Estado en <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a> da seguinte maneira:<a href="#cite_note-26">[26]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Muchos ni se dan a conocer como españoles, pues logran burlar la vigilancia de los encargados de la frontera pasando el río a altas horas de la noche, no encontrando dificultad para continuar su viaje al punto más conveniente para celebrar contratos para el Brasil y otros puntos de América, no pudiendo los cónsules evitarlo por ignorarlos completamente</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Perfil_do_emigrante">Perfil do emigrante</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Perfil do emigrante»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Perfil do emigrante">editar a fonte</a>]</div> <a href="/wiki/Nicol%C3%A1s_S%C3%A1nchez-Albornoz" title="Nicolás Sánchez-Albornoz">Nicolás Sánchez-Albornoz</a> caracterizou á emigración española da seguinte maneira:<a href="#cite_note-27">[27]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">(...) un home novo, solteiro, de baixa liñaxe e agricultor de ocupación, tan novo que apenas era máis ca un adolescente, (...) un hombre joven, soltero, de extracción baja y agricultor de ocupación, tan joven que apenas era más que un adolescente,(Orixinal en castelán)</div> </div> </blockquote> Dentro do perfil medio do emigrante galego, moi parecido ó anterior, é preciso salientar as seguintes características:<a href="#cite_note-:8-20">[20]</a> Preferentemente masculina: Máis do 70 % dos emigrantes de América foron homes,<a href="#cite_note-28">[28]</a> diminuíndo a porcentaxe a partir da segunda década do s. XX cando a muller se incorpora definitivamente ao éxodo.<a href="#cite_note-29">[29]</a> As mulleres teñen menos mobilidade que os homes debido á estrutura patriarcal existente na sociedade e nas ofertas de traballo. Cabe mencionar como excepción a esta masculinidade a emigración insular -sobre todo a de Lanzarote e Forteventura-, xa que contou cunha ampla participación feminina que tivo a súa orixe nas frecuentes recrutas de colonos efectuadas en chan canario mediante o sistema de contratas. Nos emigrantes canarios arribados a Venezuela entre 1830 e 1845 algo máis do 40 % eran mulleres.<a href="#cite_note-30">[30]</a> A muller irase incorporando progresivamente á emigración adquirindo esta un carácter máis familiar. Dende que a emigración se xeneraliza e como consecuencia lóxica dunha emigración que afecta principalmente ós homes en idade de casar, a muller galega irá paulatinamente casando a idades máis tardías.<a href="#cite_note-31">[31]</a> A distribución segundo o sexo dos galegos emigrados a ultramar por vía marítima, 1946-1964<a href="#cite_note-:21-32">[32]</a> facía un total de 185 908 homes (55,89 %) e de 146 718 mulleres (44,10 %). Por exemplo: en Venezuela a partir de 1958 só se permitiu o reagrupamento familiar, polo que en 1961 o número de mulleres ceduladas chegou a ser superior ós dos homes,<a href="#cite_note-33">[33]</a> e no ano 1859 emigraría con destino a Cuba tan só unha muller por cada 24 emigrantes varóns<a href="#cite_note-34">[34]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg/250px-Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg/375px-Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg/500px-Moa%C3%B1a_al_emigrante_-_panoramio.jpg 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Ó emigrante, en <a href="/wiki/Moa%C3%B1a" title="Moaña">Moaña</a>.</figcaption></figure> A idade media oscila entre os 18 e os 20 anos. Máis do 50 % é menor de 23 anos (entre 1917-21, o 39 % dos emigrados teñen entre 15 e 23 anos). A idade media das mulleres era de 22 anos e a dos varóns de 20,<a href="#cite_note-BEIRASATRASO-35">[35]</a> ou incluso de 18 para os varóns chegados a Cuba entre o ano 1910 e 1929. Sendo a maioría homes solteiros. O 24 % dos que emigran de forma definitiva nas tres primeiras décadas do século XX,<a href="#cite_note-36">[36]</a> tiñan menos de vinte anos e, polo menos, as dúas terceiras partes tiñan menos de 25, sendo máis dun 83 % os que non superaban os trinta anos. Por exemplo o Rexistro da Matrícula do Consulado Xeral de España en Buenos Aires estableceu que no período 1887 - 1930 a media dos galegos (entre os chegados a <a href="/w/index.php?title=Lan%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lanús (a páxina aínda non existe)">Lanús</a> e <a href="/wiki/Avellaneda" title="Avellaneda">Avellaneda</a>) era de 22,9 anos.<a href="#cite_note-:20-37">[37]</a> Formación ou instrución: A meirande parte dos emigrantes eran <a href="/wiki/Analfabetismo" title="Analfabetismo">analfabetos</a>, non sabían nin ler nin escribir e cunha <a href="/wiki/Educaci%C3%B3n_primaria" title="Educación primaria">instrución primaria</a>, que non chegaba, na maioría dos casos á obtención do certificado de estudos primarios (supoñen o 94 % do total). De 1860, data do primeiro ano censal,<a href="#cite_note-38">[38]</a> a 1900 a taxa de alfabetización neta do conxunto da poboación galega pasou do 23 % ó 37 %. No ano 1860<a href="#cite_note-39">[39]</a> o 90,86 % das mulleres galegas non sabían ler nin escribir, reducíndose esta porcentaxe a un 62,66 % nos casos dos varóns. Podemos traer a modo de exemplo que os emigrantes chegados a Cuba entre 1910-29 practicamente a súa totalidade eran analfabetos: homes 87,3 %, mulleres 92,4 %. Inda que a nivel comparativo, os inmigrantes españois na Arxentina superaron ós italianos no seu grao de alfabetización,<a href="#cite_note-40">[40]</a> 56 % fronte ao 41 % en 1855, 79 % fronte ao 61 % en 1887, 74 % fronte ao 64 % en 1914, 88 % fronte ao 80 % en 1936, sendo a taxa galega incluso lixeiramente superior á española entre 1918 e 1934. Doutra banda, as taxas de alfabetización da emigración de cada provincia foron cada vez máis similares,<a href="#cite_note-41">[41]</a> isto é foron converxendo desde niveis próximos ao 80-87 % ao 86-89 %. Esta tendencia crecente e converxente mantívose,<a href="#cite_note-:21-32">[32]</a> e reflíctese para o período 1946-1964, nas Estatísticas de Emigración Exterior publicadas pola Dirección Xeral de Emprego do Ministerio de Traballo, que lanzan unha taxa de alfabetización dos emigrantes galegos a ultramar do 95,1 %, fronte á española do 94,8 %. Procedencia: A maioría proviña dunha contorna ou <a href="/wiki/Rural" title="Rural">medio rural</a> (máis do 80 %). Por exemplo a maior parte da poboación emigrante española que se dirixía a Alemaña a principios dos anos 60 procedían do sector agrícola.<a href="#cite_note-42">[42]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf/page1-220px-Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf.jpg" decoding="async" width="220" height="346" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf/page1-330px-Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf/page1-440px-Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf.jpg 2x" data-file-width="1179" data-file-height="1856" /></a><figcaption>Lei de Emigración de 1907 e Regulamento provisional para a súa execución (1908).</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Causas_da_emigración">Causas da emigración</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Causas da emigración»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Causas da emigración">editar a fonte</a>]</div> Os factores da emigración pódense analizar, seguindo a teoría económica de <a href="/w/index.php?title=Ersnt_Georg_Ravenstein&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ersnt Georg Ravenstein (a páxina aínda non existe)">Ersnt Georg Ravenstein</a> e posteriormente por Everett S. Lee, dende a perspectiva do país emisor da emigración (factores push ou de expulsión) e dende a perspectiva do país receptor (factores pull ou de atracción),<a href="#cite_note-43">[43]</a> ámbolos dous factores interactúan entre si. Esta teoría, non exenta de críticas,<a href="#cite_note-44">[44]</a> foi dominante ata os anos 60. Na década dos 60 xorden como contestación ao modelo anterior, un conxunto de teorías que, aínda presentando importantes diverxencias entre si, van coincidir nas súas premisas básicas: teoría do mercado de traballo fragmentado, teoría marxista da acumulación capitalista e a teoría do sistema mundial; teorías que se basean no pensamento neo marxista.<a href="#cite_note-45">[45]</a> Para estas proposicións os movementos migratorios forman parte non dunha etapa histórica conxuntural, senón estrutural. Na súa base está a división internacional do traballo que resulta dun réxime de intercambio desigual entre as economías dos países, segundo o sector ao que pertenzan –centro, semiperiferia ou periferia– do sistema capitalista mundial.<a href="#cite_note-46">[46]</a> Estas teorías encádranse, por tanto, dentro da vertente teórica que analiza a realidade dende a óptica da desigualdade, a explotación e o conflito.<a href="#cite_note-47">[47]</a> O historiador <a href="/wiki/Antonio_Eiras_Roel" title="Antonio Eiras Roel">Antonio Eiras Roel</a><a href="#cite_note-48">[48]</a> sinalou que a orixe das migracións no noroeste peninsular foi o resultado da unión de dous factores básicos sobre os que incidían en determinados momentos outras variables de maior ou menor duración. Por unha parte a alta <a href="/wiki/Densidade_de_poboaci%C3%B3n" title="Densidade de poboación">densidade demográfica</a>, que de por si non é determinante, combinada cunha economía agrícola de <a href="/w/index.php?title=Econom%C3%ADa_de_subsistencia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Economía de subsistencia (a páxina aínda non existe)">subsistencia</a> que é deficitaria e está sometida a un proceso de descapitalización permanente pola dobre vía do imposto e da renda. Galicia a nivel económico era o país do atraso agrario, incapaz de xerar un proceso de industrialización sostido e cun desequilibrio crecente con respecto á economía española.<a href="#cite_note-:22-49">[49]</a> Polo que a escaseza de emprego industrial, o raquitismo dos servizos e a alta densidade de poboación rural configuraron un espazo económico no que Galicia asumía o papel de subministradora de man de obra, de enerxía e de materias primas, ademais de recursos financeiros a través do aforro e das remesas de emigrantes. Así, considerando a Galicia como país emisor, podemos resumir os factores push ou de expulsión da emigración galega, nos seguintes:<a href="#cite_note-:8-20">[20]</a><a href="#cite_note-50">[50]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Factores_económicos">Factores económicos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Factores económicos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Factores económicos">editar a fonte</a>]</div> Escasa industrialización: a economía galega a finais do século XIX tiña unha base eminentemente agraria,<a href="#cite_note-51">[51]</a> precapitalista<a href="#cite_note-52">[52]</a> e escasamente industrializada,<a href="#cite_note-53">[53]</a> manifestada na crise da industria rural de tecidos, a base agraria estaba escasamente modernizada. Esta opinión seguiu vixente ata non vai moito tempo, así o xurista e profesor galego Xosé Vilas Nogueira,<a href="#cite_note-54">[54]</a> sinalou no ano 1975 que: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Galiza é un país precapitalista, povoado por traballadores que viven dun mísero xornal, que eles mesmos sacan da terra ou do mar; sen industrias dabondo pra ausorber o escendente de poboación labrega a mariñeira; cun paro forzoso e cun déficit pecuniario constante, que se resolve pacíficamente por medio da emigración</div> </div> </blockquote> Cara a mediados do século XIX , a economía de Galicia alcanzara os seus límites. Os trazos que a definían procedían do seu carácter preindustrial e tradicional.<a href="#cite_note-55">[55]</a> Preindustrial na medida en que predominaban as actividades rurais, en especial aínda que non unicamente, a <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a>. E tradicional, pola súa escasa orientación comercial. A revista <a href="/wiki/Alborada_(Buenos_Aires)" title="Alborada (Buenos Aires)">Alborada</a> sinalaba a este respecto o seguinte:<a href="#cite_note-56">[56]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Lo que existe en nuestra gente es falta de espíritu emprendedor y no porque no disponga de voluntad y denuedo para el sacrificio sino porque por condición natural es el gallego el primero en desconfiar de su propio mérito y valor... y lo más curioso resulta que esa cortedad, ese conservadurismo, esa desconfianza de su misma personalidad, se manifiesta más aún dentro de su propio país que en los extraños donde frecuentemente suele actuar. Substraer los capitales del empleo racional que merecen, para tenerlos en cambio estancados en los establecimientos bancarios a devengar una limitada renta es el más torpe de los atentados que cometer se puede contra la economía de los pueblos... Nuestra emigración jamás se conjurará mientras no se intensifiquen las empresas capitalistas en la industria y explotación de nuestro suelo...</div> </div> </blockquote> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Belesar,_Baiona.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Belesar%2C_Baiona.JPG/220px-Belesar%2C_Baiona.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Belesar%2C_Baiona.JPG/330px-Belesar%2C_Baiona.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Belesar%2C_Baiona.JPG/440px-Belesar%2C_Baiona.JPG 2x" data-file-width="2766" data-file-height="1844" /></a><figcaption>A agricultura galega caracterízase polo minifundismo.</figcaption></figure> Minifundismo: a excesiva atomización das terras supoñía por tanto que foran escasamente rendibles para o <a href="/w/index.php?title=Campesi%C3%B1o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Campesiño (a páxina aínda non existe)">campesiñado</a>. Uns autores como Jesús García Fernández<a href="#cite_note-:10-57">[57]</a> incidían nas miserias sociais dos sistemas agrarios minifundistas, mentres outros autores<a href="#cite_note-:10-57">[57]</a> como <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Xosé Manuel Beiras</a> (1981),<a href="#cite_note-BEIRASATRASO-35">[35]</a> <a href="/wiki/Abel_Bouhier" title="Abel Bouhier">Abel Bouhier</a> (1979)<a href="#cite_note-58">[58]</a> e <a href="/wiki/Lourenzo_Fern%C3%A1ndez_Prieto" title="Lourenzo Fernández Prieto">Lourenzo Fernández Prieto</a> (1995)<a href="#cite_note-59">[59]</a> xa deixaban entrever unha certa interpretación positiva criticando en certa medida a visión excesivamente economicista que se tiña do <a href="/wiki/Minifundio" title="Minifundio">minifundio</a>. Segundo os datos do Catastro de Rústica correspondentes a 1954, Galicia tiña a menor extensión media de terra por propietario de España (3,55 ha), o maior número de parcelas por propietario (16,59) e a menor superficie das mesmas (0,21 ha).<a href="#cite_note-60">[60]</a> Trátase dun minifundio “desesperante” con 530 000 hectáreas cultivadas, divididas en 15 millóns de parcelas, o que é indicador dun país cunha “miserable” economía agraria,<a href="#cite_note-61">[61]</a> onde o galego é “habitante pobre dunha terra rica”. Outro indicador posterior,<a href="#cite_note-62">[62]</a> concretamente o Censo Agrario do ano 1962, sinala o elevado número de explotacións agrarias menores de 5 ha e que representan o 76,16 % das explotacións totais. Sistema foral ou de rendas:<a href="#cite_note-63">[63]</a><a href="#cite_note-64">[64]</a> este sistema asfixiaba o campesiñado e sobreviviu ata ben entrado o primeiro terzo do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>. O réxime foral galego dividía a propiedade en dous dominios, o dominio directo dos propietarios ou rendistas e o dominio útil dos labregos, esta separación era considerada como "imperfecta" e contraria ó réxime liberal da libre circulación da propiedade que consideraba a esta como individual, plena, libre e perfecta.<a href="#cite_note-65">[65]</a><a href="#cite_note-66">[66]</a> O primeiro intento para rematar con esta situación foi a promulgación da Lei de redención foral do 20 de agosto de 1873 aprobada durante a <a href="/wiki/Primeira_Rep%C3%BAblica_Espa%C3%B1ola" title="Primeira República Española">I República</a> pero foi suspendida pouco despois o 20 de febreiro de 1874.<a href="#cite_note-67">[67]</a> Foi unha lei promulgada por <a href="/wiki/Miguel_Primo_de_Rivera" title="Miguel Primo de Rivera">Miguel Primo de Rivera</a> no 1926<a href="#cite_note-68">[68]</a> a que acabou definitivamente co Foro, dita lei obrigou a tódolos propietarios a vender os seus dereitos sobre a terra aos campesiños para que ao fin estes puidesen traballar a súa propia terra.<a href="#cite_note-69">[69]</a> O avogado, político e xornalista galego, <a href="/wiki/Prudencio_Rovira" title="Prudencio Rovira">Prudencio Rovira</a>,<a href="#cite_note-70">[70]</a> sinala o seguinte: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Se entiende por foro la entrega que se hace de una finca mediante determinada pensión o canon que de antemano se estipula. Implicaba una cesión a largo plazo pues solía hacerse por tres generaciones o «por la vida de tres señores Reyes y veintinueve años más», según la frase sacramental de las escrituras del siglo XVII; y supone una bifurcación del derecho de propiedad en dos ramas el dominio y la tenencia, de cuyo jugo vivieron dos antiguas castas, señoril y poderosa una, indigente y pechera otra. No es un arriendo, ni una venta, ni una enfiteusis pura, aunque a ésta se haya asimilado. De todo ello participa y de todo ello se aparta, formando un complejo jurídico social que ha suscitado en la esfera especulativa multitud de controversias, y dado origen en la práctica a una serie de trabas y vejaciones, inseguridades y peligros que impiden el progreso agrícola y el bienestar de los propietarios gallegos.</div> </div> </blockquote> A moderna historiografía<a href="#cite_note-71">[71]</a> galega concorda en destacar o importante peso do sistema foral sobre o conxunto, ata tal punto que ocupa case as 2/3 do total das terras de aproveitamento directo, a importancia afecta ás mellores terras xa que, dentro das cultivadas, o foro incide sobre máis das 3/4 partes do total. A plena propiedade campesiña, aparentemente considerable —máis dun 1/3 das terras— é en realidade feble, se pensamos que se trata de terras de baixa calidade, de terras subsidiarias das explotacións campesiñas<a href="#cite_note-72">[72]</a> Sistema de transporte:<a href="#cite_note-73">[73]</a> Non cabe dúbida de que, efectivamente, na Galicia daquel tempo as deficiencias da rede de camiños presentaba serios atrancos á expansión e á organización dos mercados ou, se se quere menos ampulosamente, ó aumento da produción e ó favorecemento da súa circulación, requisitos previos, á súa vez, para a remisión da <a href="/wiki/Pobreza" title="Pobreza">miseria</a>. A precariedade dos camiños era, dende logo, un feito agudo e xeneralizado, e moitas zonas do país carecían dalgún que fose apto tan sequera para o tráfico de <a href="/wiki/Carro_galego" title="Carro galego">carros campesiños</a>,<a href="#cite_note-74">[74]</a><a href="#cite_note-75">[75]</a> debendo realizarse a maior parte do transporte ó lombo dunha <a href="/wiki/Mula" title="Mula">mula</a>, incluso para acceder a <a href="/wiki/Castela" title="Castela">Castela</a> cos escasos produtos exportables que se lograban. <a href="/wiki/Pascual_Madoz" title="Pascual Madoz">Pascual Madoz</a><a href="#cite_note-76">[76]</a> sinala: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">“... los caminos, incluso los que comunican con La Coruña y Santiago, son de herradura y pésimos por el efecto de lo áspero y quebrado del terreno, y del abandono a que este ramo de la administración estuvo entregado...”</div> </div> </blockquote> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:UncinulaNecatorOnGrapes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/UncinulaNecatorOnGrapes.jpg/220px-UncinulaNecatorOnGrapes.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/UncinulaNecatorOnGrapes.jpg/330px-UncinulaNecatorOnGrapes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/UncinulaNecatorOnGrapes.jpg/440px-UncinulaNecatorOnGrapes.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption><a href="/wiki/Baga" title="Baga">Bagas</a> de <a href="/wiki/Uva" title="Uva">uvas</a> afectadas polo anamorfo de <a href="/wiki/O%C3%ADdio_da_vide" title="Oídio da vide">Uncinula necator</a>.</figcaption></figure> Economía de tipo primitivo:<a href="#cite_note-77">[77]</a> na que o <a href="/wiki/Di%C3%B1eiro" title="Diñeiro">diñeiro</a> apenas circulaba e os produtos da terra servían como pago e troco, polo que nos atopabamos ante unha economía moi pechada, autárquica.<a href="#cite_note-78">[78]</a> Usábanse técnicas de explotación moi arcaicas e pouco diversificadas. Estrutúrase en torno a tres núcleos esenciais: casa, parroquia e comarca, caracterizados pola esencia comunitaria.<a href="#cite_note-79">[79]</a> Así inda no ano 1958 existían en Galicia uns 400 000 arados romanos.<a href="#cite_note-80">[80]</a> Crise do viñedo: Esta situación víase agravada por exemplo coas malas colleitas como a crise do <a href="/wiki/O%C3%ADdio" title="Oídio">oídio</a><a href="#cite_note-81">[81]</a> que afectou especialmente ós <a href="/wiki/Vi%C3%B1a" title="Viña">viñedos</a> de Galicia a partir do 1853<a href="#cite_note-82">[82]</a> (coñecido como o ano da fame),<a href="#cite_note-83">[83]</a> a comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> o viñedo atravesou unha etapa de crise,<a href="#cite_note-84">[84]</a> que está ben documentada en toda Galicia,<a href="#cite_note-85">[85]</a> hai incluso campesiños que ante a perda continuada de colleitas víronse obrigados a arrincar as viñas para sementar no seu lugar <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">patacas</a> e <a href="/wiki/Millo" title="Millo">millo</a>.<a href="#cite_note-86">[86]</a> O oídio sería o responsable da extinción case total dos viñedos do norte de Lugo e das zonas máis expostas ó <a href="/wiki/Oc%C3%A9ano_Atl%C3%A1ntico" title="Océano Atlántico">Atlántico</a> da Coruña e Pontevedra. Tamén fixeron aparición nestes momentos a <a href="/wiki/Filoxera" title="Filoxera">filoxera</a> sobre todo a partir de 1882 no sur da <a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">provincia de Ourense</a>. Tras ser detectada en <a href="/wiki/Vilardev%C3%B3s" title="Vilardevós">Vilardevós</a>, en 1882, a filoxera estendeuse nos dous anos seguintes por toda a conca alta do <a href="/wiki/R%C3%ADo_T%C3%A1mega" title="Río Támega">Támega</a>, invadindo os viñedos de <a href="/wiki/Ver%C3%ADn" title="Verín">Verín</a>, <a href="/wiki/Monterrei" title="Monterrei">Monterrei</a> e <a href="/wiki/Ri%C3%B3s" title="Riós">Riós</a>, antes de salvar a Serra de Servoi e pasar en 1885 ao val do <a href="/wiki/R%C3%ADo_Bibei" title="Río Bibei">Bibei</a>, onde atacou os viñedos de <a href="/wiki/Viana_do_Bolo" title="Viana do Bolo">Viana do Bolo</a>. Seguindo o curso do val pronto chegou ás ribeiras do Sil á altura da <a href="/wiki/A_Pobra_de_Trives" title="A Pobra de Trives">Pobra de Trives</a>, onde se desdobrou en dous ramais.<a href="#cite_note-87">[87]</a> Un tomou río arriba polos viñedos do <a href="/wiki/O_Barco_de_Valdeorras" title="O Barco de Valdeorras">Barco de Valdeorras</a> (1887) e <a href="/wiki/O_Bierzo" title="O Bierzo">O Bierzo</a> (1889) e aínda seguiu ata as mesmas fontes do <a href="/wiki/R%C3%ADo_Sil" title="Río Sil">Río Sil</a> e cruzou o <a href="/wiki/Cordal_Cant%C3%A1brico" title="Cordal Cantábrico">Cordal Cantábrico</a>. O segundo ramal, tomando río abaixo desde Trives, invadiu os viñedos de <a href="/wiki/Quiroga" title="Quiroga">Quiroga</a> e <a href="/wiki/Monforte_de_Lemos" title="Monforte de Lemos">Monforte de Lemos</a> e chegou ó Ribeiro do Miño en 1887 (<a href="/wiki/Chantada" title="Chantada">Chantada</a> e <a href="/wiki/Ourense" title="Ourense">Ourense</a>), onde a filoxera freou a súa propagación ó atopar con chans pouco propicios para o seu desenvolvemento como eran as areas silíceas e xistos onde se cultivaban a viñas do Ribeiro, estendeuse con velocidade e intensidade variable por tódolos viñedos da Galicia meridional, afectados ademais periodicamente polo <a href="/wiki/Mildio" title="Mildio">mildiu</a> dende 1885.<a href="#cite_note-88">[88]</a> Crise do castiñeiro: Nesta época tamén os castiñeiros sufriron a praga da tinta que devastou os soutos de Galicia en 1875.<a href="#cite_note-89">[89]</a> Esta enfermidade criptogámica desprazara definitivamente a esa árbore do papel protagonista que tiña na economía rural tradicional de toda Galicia. A <a href="/wiki/Misi%C3%B3n_Biol%C3%B3xica_de_Galicia" title="Misión Biolóxica de Galicia">Misión Biolóxica de Galicia</a> aconsellou a prohibición da introdución de castiñeiros asiáticos polo risco de que á tinta se sumase o fungo Endothia parasitica, petición que nun principio foi atendida,<a href="#cite_note-90">[90]</a> posteriormente a introdución de sementes das especies asiáticas en 1920, desenvolvéronse técnicas de <a href="/wiki/H%C3%ADbrido_(biolox%C3%ADa)" title="Híbrido (bioloxía)">hibridación</a><a href="#cite_note-91">[91]</a><a href="#cite_note-92">[92]</a> que permitiron a obtención de híbridos C. crenata x C. sativa resistentes a esta praga <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg/220px-Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg/330px-Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg/440px-Antiga_porta_do_estaleiro_-_Ferrol.jpg 2x" data-file-width="1483" data-file-height="1113" /></a><figcaption>Porta do Estaleiro de Ferrol, de <a href="/wiki/1857" title="1857">1857</a>.</figcaption></figure> Crise da economía tradicional: Hai referencias abundantes sobre o cultivo do <a href="/wiki/Li%C3%B1o" title="Liño">liño</a> en Galicia dende o século XV, existindo unha importante industria a finais do século XVIII.<a href="#cite_note-93">[93]</a> A pesar da súa demanda non existiu un aumento da superficie cultivada o que supuxo depender en exceso das exportacións (o 80 % proviña de fóra, principalmente do Báltico vía <a href="/wiki/Bilbao" title="Bilbao">Bilbao</a>, a partir de 1770 a través dos portos de <a href="/wiki/Ribadeo" title="Ribadeo">Ribadeo</a>, <a href="/wiki/Carril" title="Carril">Carril</a> e <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a>,<a href="#cite_note-94">[94]</a>) ó que hai que engadir a aparición do <a href="/wiki/Algod%C3%B3n" title="Algodón">algodón</a> e das fibras sintéticas, o cal provocou unha crise a finais do século XIX, sobre todo a partir do 1885 cando a produción téxtil catalá completou a súa penetración en España, relegando a produción galega.<a href="#cite_note-95">[95]</a> Este contexto acelerou a desaparición paulatina do cultivo. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Coiros_en_Allariz.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Coiros_en_Allariz.jpg/220px-Coiros_en_Allariz.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Coiros_en_Allariz.jpg/330px-Coiros_en_Allariz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Coiros_en_Allariz.jpg/440px-Coiros_en_Allariz.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="683" /></a><figcaption>Fábrica de curtidos Nogueiras, en <a href="/wiki/Allariz" title="Allariz">Allariz</a>.</figcaption></figure> Crise do naval: Algo parecido aconteceu cos <a href="/wiki/Arsenal_de_Ferrol" title="Arsenal de Ferrol">arsenais de Ferrol</a>,<a href="#cite_note-96">[96]</a> moi activos na segunda metade do século XVIII chegando a botar 45 <a href="/w/index.php?title=Nav%C3%ADo_de_li%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Navío de liña (a páxina aínda non existe)">navíos de liña</a> entre 1752 e 1778. Así en 1749 Fernando VI decretou a creación do Real Estaleiro en Ferrol, extra muros do núcleo medieval ferrolán, que concentrará dende entón a construción naval militar na <a href="/wiki/R%C3%ADa_de_Ferrol" title="Ría de Ferrol">ría de Ferrol</a> e estimulará a construción en distintos puntos da ría de varios <a href="/wiki/Estaleiro" title="Estaleiro">estaleiros</a> de ribeira, industriais e artesanais, de apoio á construción, reparación e mantemento de embarcacións de diversos tamaños.<a href="#cite_note-97">[97]</a> A crise da Facenda e o declive da <a href="/wiki/Armada_(mari%C3%B1a)" title="Armada (mariña)">Armada</a> <a href="#cite_note-98">[98]</a> explican que <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a> fora visto no ano 1798 como un "espazoso hospital e vasto cemiterio onde moran espectros", despois de acadar unha poboación de 25 000 habitantes, a aglomeración urbana mais importante da Galicia da época. O devalo abarcou dende o desastre da <a href="/wiki/Batalla_de_Trafalgar" title="Batalla de Trafalgar">Batalla de Trafalgar</a> (1805) ata as reformas do <a href="/w/index.php?title=Mariano_Roca_de_Togores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mariano Roca de Togores (a páxina aínda non existe)">Marqués de Molíns</a> (<a href="/wiki/Ministerio_de_Mari%C3%B1a_de_Espa%C3%B1a" title="Ministerio de Mariña de España">Ministro de Mariña</a>) do 1847,<a href="#cite_note-99">[99]</a> durante esta época o Arsenal foi só apostadero sen actividade importante. En 1857 Ferrol volvía ser cabeceira da <a href="/wiki/Capitan%C3%ADa_Xeneral_de_Galicia" class="mw-redirect" title="Capitanía Xeneral de Galicia">Capitanía Xeneral</a> alternando momentos de crises e de reformas. Crise dos curtidoiros: A todo isto súmase o declive das abundantes<a href="#cite_note-100">[100]</a> ferrerías tradicionais ou dos <a href="/wiki/Curtume" title="Curtume">curtidoiros</a> pola falta de adaptación a técnicas de produción máis intensivas. A mediados do século XIX, cando se teñen os primeiros datos das estatísticas administrativas das contribucións industriais,<a href="#cite_note-101">[101]</a> un de cada catro <a href="/wiki/Coiro" title="Coiro">coiros</a> que se producían no estado fabricábase en Galicia.<a href="#cite_note-102">[102]</a> Esta situación cambia xa a partir do ano 1900, Galicia baixa, case que a metade, ao 14,75 % namentres que Cataluña medra máis do dobre e chega ao 30,67 % dos referidos pagamentos. O devalo de Galicia neste eido seguiu a comezos do século XX, non foi capaz de absorber parte da demanda internacional polo estoupido da <a href="/wiki/Primeira_guerra_mundial" title="Primeira guerra mundial">Primeira guerra mundial</a>, así as empresas máis beneficiadas foron as catalás e as do Levante español<a href="#cite_note-103">[103]</a> pois xa estaban en parte mecanizadas e adaptáronse axiña aos requirimentos da demanda. Amais, os beneficios obtidos investíronos na mellora dos seus procesos produtivos, sobre todo na minoración do tempo preciso para curtir unha pel.<a href="#cite_note-104">[104]</a> Crise gandeira: acentuada pola perda do mercado británico para a produción <a href="/wiki/Vaca" title="Vaca">bovina</a> galega<a href="#cite_note-105">[105]</a> na segunda metade do século XIX. A crise ocasionou unha superprodución en Galicia e foi relevante a partir do ano 1882,<a href="#cite_note-106">[106]</a> despois de que o goberno inglés prohibise por Decreto de 16 de maio de 1881, a introdución de gando vivo orixinario de Galicia e <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> en <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a>, <a href="/wiki/Gales" title="Gales">Gales</a> e <a href="/wiki/Escocia" title="Escocia">Escocia</a>. De case 20 000 cabezas de gando no 1882 cun valor de vinte millóns de reais, pasouse a apenas 8 000 cabezas no ano 1887.<a href="#cite_note-107">[107]</a> O factor causante da crise estaría, nas fortes <a href="/wiki/Chuvia" title="Chuvia">chuvias</a> caídas nos meses de <a href="/wiki/Agosto" title="Agosto">agosto</a>, <a href="/wiki/Setembro" title="Setembro">setembro</a> e <a href="/wiki/Outubro" title="Outubro">outubro</a> de 1852. Os temporais causaron a perda da <a href="/wiki/Colleita" title="Colleita">colleita</a> dese ano e mesmo unha boa parte da do 1853. A situación era descrita polo diario <a href="/w/index.php?title=El_Heraldo_(1842-1854)&action=edit&redlink=1" class="new" title="El Heraldo (1842-1854) (a páxina aínda non existe)">El Heraldo</a> de Madrid da seguinte maneira:<a href="#cite_note-108">[108]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Ha llovido tanto, tanto que el hambre ha venido nadando, como se dice en este país, donde las lluvias continuadas son un síntoma infalible de miseria. La que se experimenta en esta provincia y en la mayor parte de Galicia, especialmente en su montaña, es verdaderamente espantosa (…) ¡El Hambre! Desgraciadamente es cierto, terriblemente cierto, este azote con que nos aflige la Providencia, desgraciadamente podemos llamarnos hoy lo que nunca creimos llamarnos, los <a href="/wiki/Pobo_irland%C3%A9s" title="Pobo irlandés">irlandeses</a> de España.</div> </div><div class="cite"> El Heraldo, Madrid, 2 de marzo de 1853.<a href="#cite_note-109">[109]</a></div> </blockquote> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg/220px-Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg/330px-Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg/440px-Homenaxe_emigrantes_Dodro.jpg 2x" data-file-width="2806" data-file-height="4209" /></a><figcaption>Homenaxe aos emigrantes en <a href="/wiki/Dodro,_Arz%C3%BAa" title="Dodro, Arzúa">Dodro, Arzúa</a>.</figcaption></figure> Da penosa situación que atravesaba Galicia, fíxose eco a Junta de la Caridad de las Cuatro Provincias de Galicia no Memorial dirixido á raíña <a href="/wiki/Isabel_II_de_Espa%C3%B1a" title="Isabel II de España">Isabel II</a> en 1857:<a href="#cite_note-:12-110">[110]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">«Multitud de pueblos quedaron desiertos; no ya los mismos braceros, si que cultivadores de una riqueza relativa para las condiciones del país, abandonaban sus hogares; solo la muerte y la desolación habitaban en ellos; legiones de mendigos asaltaban las poblaciones de alguna importancia; las raíces de los campos suspendian por algunos momentos los terribles efectos de la inanición; en tropel emigraban á provincias y reinos extraños, sembrando por donde transitaban el gérmen de la epidemia que el hambre habia desarrollado en ellos, y los caminos públicos servían de lecho mortuorio á más de un desgraciado»</div> </div><div class="cite"> <a href="/wiki/El_Iris_de_Galicia_(1857)" title="El Iris de Galicia (1857)">El Iris de Galicia</a>, 22-VII-1857, p. 2.<a href="#cite_note-111">[111]</a></div> </blockquote> Crise do cereal:<a href="#cite_note-:14-112">[112]</a> o <a href="/wiki/Cereal" title="Cereal">cereal</a> vive neste período un momento de crise pola <a href="/wiki/Guerra_de_Crimea" title="Guerra de Crimea">guerra de Crimea</a>, este conflito bélico ocasionará o peche dos portos de <a href="/wiki/Odesa" title="Odesa">Odesa</a> e <a href="/wiki/Sebastopol" title="Sebastopol">Sebastopol</a>, e con iso, a imposibilidade de dar saída á produción do <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a> ruso. Ademais, os exércitos <a href="/w/index.php?title=Ex%C3%A9rcito_franc%C3%A9s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Exército francés (a páxina aínda non existe)">francés</a> e <a href="/wiki/Ex%C3%A9rcito_brit%C3%A1nico" class="mw-redirect" title="Exército británico">británico</a> necesitan grandes abastos que os seus fornecedores habituais non puideron satisfacer.<a href="#cite_note-113">[113]</a> A España, pois, preséntaselle unha conxuntura propicia que sabería aproveitar, pasando a ser, por primeira vez, unha potencia exportadora de cereais. No período 1853-1856 saíron de España cantidades inxentes de cereais: <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a>, <a href="/wiki/Centeo" title="Centeo">centeo</a>, <a href="/wiki/Millo" title="Millo">millo</a>, esta <a href="/wiki/Exportaci%C3%B3n" title="Exportación">exportación</a> masiva distorceu o mercado interior e provocou o desabastecemento da <a href="/wiki/Poboaci%C3%B3n" title="Poboación">poboación</a>. A partir de 1859 o escenario cambiou por completo, as exportacións reducíronse drasticamente, sendo só dalgunha significación en 1860 e 1861,<a href="#cite_note-114">[114]</a> e non volveron alcanzar os niveis de 1853-1856 ata 1866. Crise de prezos: Intimamente relacionado co anterior, Galicia sufriu unha suba importante dos <a href="/wiki/Prezo" title="Prezo">prezos</a> dos cereais, así a suba do prezo do millo<a href="#cite_note-:17-115">[115]</a> na <a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">provincia da Coruña</a> foi de 184 % e do 197 % (base 1850—1851=100) na <a href="/w/index.php?title=Provincia_de_Santiago_de_Compostela&action=edit&redlink=1" class="new" title="Provincia de Santiago de Compostela (a páxina aínda non existe)">provincia de Santiago de Compostela</a>, tendo en conta que este cereal era altamente consumido en Galicia. Hai que engadirlle un encarecemento do trigo (e por conseguinte o <a href="/wiki/Pan" title="Pan">pan</a>) debido á política proteccionista do Goberno de España que impedía a importación de trigo estranxeiro para favorecer aos cerealeiros casteláns. Crise de subsistencia:<a href="#cite_note-116">[116]</a> Na década de 1850 os <a href="/wiki/Tribunal" title="Tribunal">tribunais</a> galegos atopáronse cun importante incremento dos <a href="/wiki/Delito" title="Delito">delitos</a> contra a propiedade, que coincide coa crise de subsistencias e o aumento do prezo dos <a href="/wiki/Alimento" title="Alimento">alimentos</a>. Entre 1853 e 1859 os delitos económicos xa son maioría, entre o 54 e o 62,9 % do total. Nos anos centrais da década, 1853-1856, atopamos simultaneamente as cifras máis altas de causas vistas pola Audiencia de todo o período e as taxas máis altas de crime económico en relación ao total. Como afirma Enrique Martínez Ruiz<a href="#cite_note-117">[117]</a> "Os anos de crises de subsistencias, pois, son anos nos que os índices delituosos soben destacadamente". Crise sanitaria:<a href="#cite_note-:14-112">[112]</a> Despois dunha crise agrícola moi grave, orixinada por continuadas chuvias e baixas temperaturas estivais que podrecen a escasa colleita de cereais, sobre todo do millo, provocou unha <a href="/wiki/Epidemia" title="Epidemia">epidemia</a> de <a href="/wiki/C%C3%B3lera" title="Cólera">cólera</a> sobre unha poboación moi depauperada. O ano 1853 foi un ano de fame para Galicia, cumplíndose a vella sentenza de "post famen pestis",<a href="#cite_note-118">[118]</a> o 15 % da poboación española viuse afectada.<a href="#cite_note-119">[119]</a> O 19 de novembro de 1853 o <a href="/w/index.php?title=Isabel_la_Cat%C3%B3lica_(1851)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Isabel la Católica (1851) (a páxina aínda non existe)">Isabel la Católica</a>, vapor correo coa <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, chegou ao <a href="/wiki/Porto_de_Vigo" title="Porto de Vigo">porto de Vigo</a> con tres enfermos de cólera, polo que foi derivado ao <a href="/wiki/Lazareto" title="Lazareto">lazareto</a> da <a href="/wiki/Illa_de_San_Sim%C3%B3n" title="Illa de San Simón">illa de San Simón</a>,<a href="#cite_note-120">[120]</a> as malas condicións hixiénicas e o nulo illamento dos membros<a href="#cite_note-121">[121]</a> do Lazareto propagaron a epidemia, estendéndose primeiro a Redondela e as parroquias de Cedeira e Cesantes,<a href="#cite_note-122">[122]</a> para posteriormente facelo polo resto de España no 1854, sendo especialmente virulenta en <a href="/wiki/Febreiro" title="Febreiro">febreiro</a> de 1855,<a href="#cite_note-123">[123]</a> a este respecto o historiador Vicente Pérez Moreda<a href="#cite_note-124">[124]</a> sinala o ano 1855 como o único do século XIX do que se pode falar de “crise xeral de mortandade”, finalmente a comezos de xaneiro de 1857 xa non había ningunha localidade española sen o cólera. Ademais do cólera hai que engadir a <a href="/wiki/Febre_tifoide" title="Febre tifoide">febre tifoide</a>,<a href="#cite_note-125">[125]</a> que só en catro municipios galegos (<a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago de Compostela</a>, <a href="/wiki/Noia" title="Noia">Noia</a>, <a href="/wiki/Arz%C3%BAa" title="Arzúa">Arzúa</a> e <a href="/wiki/Betanzos" title="Betanzos">Betanzos</a>) no ano 1853 acabou coa vida de 947 persoas. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Factores_sociais">Factores sociais</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Factores sociais»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Factores sociais">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg/300px-Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg" decoding="async" width="300" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg/450px-Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg/600px-Embarque_de_tropas_para_%C3%81frica_en_el_puerto_de_Vigo_1921_archivo_Llanos_Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia.jpg 2x" data-file-width="1215" data-file-height="860" /></a><figcaption>Embarque de tropas no <a href="/wiki/Porto_de_Vigo" title="Porto de Vigo">porto de Vigo</a> en <a href="/wiki/1921" title="1921">1921</a>. <a href="/wiki/%C3%81ngel_Llanos" title="Ángel Llanos">Arquivo Llanos</a>. <a href="/wiki/Museo_Etnol%C3%B3xico_de_Ribadavia" title="Museo Etnolóxico de Ribadavia">Museo Etnolóxico de Ribadavia</a>.</figcaption></figure> Presión demográfica: o aumento da poboación galega supoñía un excedente de man de obra que a feble economía galega era incapaz de asumir ou facerlle fronte,<a href="#cite_note-126">[126]</a> o que provoca o chamado desequilibrio malthusiano entre o crecemento demográfico e as capacidades de absorber man de obra das economías orgánicas.<a href="#cite_note-127">[127]</a> No Censo de Floridablanca (1787) a provincia da Coruña era a máis poboada de toda España e a de Pontevedra a que maior densidade tiña con case 74 hab/km²,<a href="#cite_note-128">[128]</a> ocupando o quinto lugar en número de habitantes. Lugo e Ourense situábanse nos postos sexto e décimo desa mesma clasificación.<a href="#cite_note-129">[129]</a> A emigración, por tanto, foi unha vía de fuxida da poboación rural de Galicia ante o fracaso da modernización agraria e das experiencias industrializadoras e axudou a ralentizar o crecemento demográfico de Galicia (2,4 por mil) que foi inferior o de España (4,3 por mil).<a href="#cite_note-130">[130]</a> Obrigatoriedade do servizo militar: A partir da lei promulgada por <a href="/wiki/Antonio_C%C3%A1novas_del_Castillo" title="Antonio Cánovas del Castillo">Antonio Cánovas del Castillo</a> o 21 de xullo de 1876, o servizo militar estabeleceuse como obrigatorio.<a href="#cite_note-131">[131]</a> Esta lei afectou ós mozos novos e por tanto moitos ante esta situación decidiron fuxir clandestinamente de Galicia. Esta causa é fundamental no século XIX e a comezos do século XX particularmente pola <a href="/wiki/Guerra_do_Rif" title="Guerra do Rif">Guerra de Marrocos</a> 1907-1927,<a href="#cite_note-132">[132]</a> así: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">La huida del servicio militar ya tenía una importante repercusión en la emigración gallega intrapeninsular, cuando los mozos comenzaron a emigrar a Portugal (ciudades de Oporto o Lisboa) así como a otras regiones españolas como Andalucía, Castilla o la ciudad de Cádiz en el siglo XIX. Durante gran parte del periodo correspondiente a los años de 1830 a 1930 los prófugos gallegos continuaron emigrando intensamente a otras zonas de la Península Ibérica. Con la consolidación de América como destino migratorio preferente, los destinos de los prófugos se extendieron de forma masiva hacia los países de Ultramar. En las costas cantábrica y atlántica de Galicia las corrientes de prófugos que se encaminaban hacia las populosas ciudades castellanas o andaluzas comenzaron a ser substituidas, respectivamente, por destinos en Cuba y el Río de la Plata, a partir de la década de 1840.</div> </div> </blockquote> Segundo Moreno Fraginals e Moreno Masó,<a href="#cite_note-133">[133]</a> entre 1840 e 1859, os soldados galegos representaban o 27,87 % do total de soldados españois desprazados. Era unha proporción altísima que case dobraba ao grupo rexional seguinte, o de andaluces (14,75 %). Por mor desta situación, o Estado viuse na necesidade de ditar unha lei pola cal os emigrantes homes que non realizasen o servizo militar, en idade comprendida entre 16 e 20 anos, debían de deixar un depósito para poder saír de España<a href="#cite_note-134">[134]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Faro_de_Vigo,_1923,_6_de_junio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg/220px-Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg" decoding="async" width="220" height="322" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg/330px-Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg/440px-Faro_de_Vigo%2C_1923%2C_6_de_junio.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="1053" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Holland_America_Line&action=edit&redlink=1" class="new" title="Holland America Line (a páxina aínda non existe)">Holland America Line</a>. Servicio de vapores extra-rápidos á los puertos de Cuba y México. Para la <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a>, <a href="/wiki/Veracruz" title="Veracruz">Veracruz</a> y <a href="/w/index.php?title=Tampico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tampico (a páxina aínda non existe)">Tampico</a> saldrá de Vigo…. Anuncio na portada de <a href="/wiki/Faro_de_Vigo" title="Faro de Vigo">Faro de Vigo</a>, 6/6/1923.</figcaption></figure> Publicidade:<a href="#cite_note-135">[135]</a> A <a href="/wiki/Publicidade" title="Publicidade">publicidade</a> era especialmente a través dos <a href="/wiki/Peri%C3%B3dico" title="Periódico">periódicos</a> da época e dos chamados ganchos. A <a href="/wiki/Propaganda" title="Propaganda">propaganda</a> das compañías navieiras facíana os <a href="/wiki/Consignatario,_consignataria" title="Consignatario, consignataria">consignatarios</a> e axentes recrutadores co obxectivo de fomentar a emigración e captar pasaxeiros. A publicidade a través da prensa era controlada polos mesmos navieiros. En Galicia, os representantes das grandes <a href="/w/index.php?title=Empresa_navieira&action=edit&redlink=1" class="new" title="Empresa navieira (a páxina aínda non existe)">compañías navieiras</a> e dos axentes do transporte de emigrantes, formaban parte dos <a href="/wiki/Consello_de_administraci%C3%B3n" title="Consello de administración">consellos de administración</a> de diarios como <a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a>, El Eco de Galicia ou Faro de Vigo, o que lles facilitaba o control da propaganda e explica a abundante publicidade na prensa da época.<a href="#cite_note-FOOTNOTEVázquez_González200229-30-136">[136]</a> Os ganchos: Tamén chamados garroteros ou para Castro López «traficantes de carne humana»<a href="#cite_note-137">[137]</a> recorrían as aldeas de Galicia na procura de posibles emigrantes. Os ganchos ofrecían ós emigrantes todo tipo de facilidades para conseguir o <a href="/w/index.php?title=T%C3%ADtulo_de_transporte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Título de transporte (a páxina aínda non existe)">billete</a> de saída e os trámites para a partida cara a América. As contratas masivas puntuais e os programas de pasaxes subvencionadas polos gobernos arxentino (1889-1890) ou brasileiro (1880-1926) fracasaron, reduciuse a zonas do val de <a href="/wiki/Monterrei" title="Monterrei">Monterrei</a> en Ourense e outras zonas do interior de Lugo e Ourense onde non existían profundas cadeas migratorias.<a href="#cite_note-138">[138]</a> Así, a diferenza doutros emigrantes do <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">territorio peninsular</a>, os galegos adoitaban emprestar os cartos da familia, veciñanza e coñecidos para pagar a pasaxe, evitando as problemáticas proposicións dos ganchos e das recrutas de pranteis.<a href="#cite_note-139">[139]</a> As maiores recrutas ilegais tiveron lugar con relación a Brasil, a construción da <a href="/wiki/Canle_de_Panam%C3%A1" title="Canle de Panamá">canle de Panamá</a> e o traslado de emigrantes, andaluces na súa maioría, a <a href="/wiki/Hawai" title="Hawai">Hawai</a>. A desastrosa situación de moitos emigrantes españois en <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> e en <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a> e a odisea do vapor «Heliópolis» que en marzo de 1907 embarcou en <a href="/wiki/M%C3%A1laga" title="Málaga">Málaga</a> a 4 000 andaluces para Hawai, tiveron unha enorme resonancia na opinión pública e provocaron campañas de prensa en contra da emigración clandestina.<a href="#cite_note-140">[140]</a> Hai constancia de ganchos enviados polas compañías norteamericanas Ponupo Manganese Company e The Spanish American Iron Company para traballar nas minas de Daiquirí, Firmeza e El Cobre, situadas nas proximidades de <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>.<a href="#cite_note-:29-141">[141]</a> Cadeas migratorias:<a href="#cite_note-142">[142]</a><a href="#cite_note-143">[143]</a> o establecemento dos galegos nas Américas e que estes chamasen á súa vez os seus familiares ou veciños perpetuaba a corrente migratoria, así se incorporaban continuamente migrantes á emigración. Sobre o funcionamento deste mecanismo cabe traer a colación a seguinte pasaxe:<a href="#cite_note-144">[144]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">La importancia de las cadenas migratorias, como redes microsociales que difunden información, ofrecen asistencia material concreta y realimentan la tradición migratoria, mobilizando los recursos financieros y relacionales de aquellos que deciden emigrar y determinando la elección del destino, es patente en el caso de los inmigrantes gallegos en otras repúblicas de América Latina que sintetizamos a continuación. La práctica totalidad de los inmigrados gallegos en <a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a> procedían de la comarca pontevedresa de A Estrada, desempeñaban actividades comerciales en San José y fueron llegando a través de las redes microsociales que funcionaban a nivel parroquial y familiar. Un proceso migratorio que se explica por la actuación de algunos pioneros, que reclamaron a sus esposas, parientes y vecinos como hicieron los Pereira de Olives, los Boade de Lamas o los García Chamosa de Forcarei y que emparentaron luego entre ellos, reforzando los lazos étnicos de la parroquia de origen</div> </div> </blockquote> Imitación: nas zonas de tradición migratoria como Galicia, os retornados que volvían con riquezas, difunden a idea de emigrar entre a comunidade á que pertencen. Dos moitos exemplos cabe salientar a pasaxe do ex-emigrante Antonio Fernández Saavedra,<a href="#cite_note-145">[145]</a> que nas súas memorias narra a repercusión da chegada triunfal de dous "americanos" a <a href="/wiki/Sillobre,_Fene" title="Sillobre, Fene">Sillobre</a> (<a href="/wiki/Fene" title="Fene">Fene</a>) en 1923: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">A Sillobre habían llegado, procedentes de Cuba, Manuel de Casal y Pancho, el de Delfina. Hacía veinte años que se habían ausentado para Cuba y ahora regresaban convertidos en unos hombres muy ricos. Eran la admiración de toda la chiquillería y la envidia de muchos vecinos. Los elegantes trajes de los recién llegados, sus sombreros de pajilla, sus chalecos impolutamente blancos, sus lustrosos zapatos, sus relojes de oro macizo con aquellas leontinas que cruzaban sus abdómenes de lado a lado, sus monederos de plata repletos de monedas del mismo metal y sus ensortijados dedos, deslumbraban a los sencillos vecinos del pueblo, pero muy especialmente a los niños y mocitos, que los contemplábamos extasiados. [...] En la taberna de Paco "O Pendón", invitaban a todos los amigos y vecinos de Sillobre que se acercaban hasta allí, para verlos y saludarlos, convirtiéndose en la máxima atracción de la aldea. Allí, rodeados de niños y de adultos que les formaban corro, relataban, entre vaso y vaso de vino, sus andanzas y sus aventuras por tierras cubanas hasta lograr la inmensa fortuna que ahora poseían. Yo, de cativo, era muy impresionable [...] y esta vez se me había metido entre ceja y ceja, marcharme como emigrante a Cuba, probablemente influenciado por las cosas que de aquel país contaban los "Cubanos" que a Sillobre llegaban.</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Época_colonial:_séculos_XVI_a_XVIII">Época colonial: séculos XVI a XVIII</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Época colonial: séculos XVI a XVIII»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Época colonial: séculos XVI a XVIII">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Migración_cara_á_Península_Ibérica">Migración cara á Península Ibérica</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «Migración cara á Península Ibérica»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: Migración cara á Península Ibérica">editar a fonte</a>]</div> Entre finais do século XVI e durante as primeiras décadas do século XVII debéronse alcanzar grandes cotas de emigración protagonizadas polos galegos, ó igual que sucedeu noutras rexións do norte peninsular, tras este período observouse unha atonía migratoria que se mantería ata as décadas centrais da centuria.<a href="#cite_note-:13-146">[146]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Madrid">Madrid</h4>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Madrid»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Madrid">editar a fonte</a>]</div> O movemento migratorio galego cara Madrid foi realmente importante nesta época, así segundo Viñas e Mey,<a href="#cite_note-147">[147]</a> que se apoia en tratados e obras literarias da época, nos séculos XVI e XVII a poboación ocupada en servizos (escudeiros, criados e oficios domésticos), tan numerosa no Madrid dos Austrias, nutríase, sobre todo, de galegos e asturianos. Os galegos eran os que abarcaban unha gama máis variada de oficios<a href="#cite_note-148">[148]</a> (ferreiros, tecedores, albaneis), aínda que entre eles predominaban os ocupados como serventes. Algúns deles eran tratantes ou taberneiros. Entre os inmigrantes de procedencia galega que casaron en San Ginés entre os anos 1827 e 1832, podemos desagregar os seguintes oficios:<a href="#cite_note-149">[149]</a> <ul><li>O 16 % eran empregados en diferentes institucións públicas (case a metade deles nas Reais Loterías).</li> <li>O 13 % aparecen rexistrados como persoas «do comercio», pero chegaban a supoñer un 16,6 % as persoas que desenvolvían actividades, tamén, de tipo mercantil.</li> <li>O 10 % dos galegos aparecen dedicadas á construción, como mestres de obras ou albaneis.</li> <li>O 13 % das persoas que exercían un oficio como: xastre, zapateiro, prateiro e broncista e caldeireiro.</li> <li>Os restantes migrantes galegos desempeñaban actividades diversas (quitamanchas, labrador, mestre de coches e quincalleiro), sen que apareza ningún servente.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Andalucía">Andalucía</h4>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Andalucía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Andalucía">editar a fonte</a>]</div> A presenza de galegos en Andalucía documéntase desde os primeiros momentos da <a href="/wiki/Reconquista" title="Reconquista">repoboación</a>, achegando o 8% dos repoboadores do termo de <a href="/wiki/Xerez_da_Fronteira" title="Xerez da Fronteira">Xerez da Fronteira</a><a href="#cite_note-150">[150]</a> e ao igual participaron na repoboación doutras localidades andaluzas como <a href="/wiki/Alxeciras" title="Alxeciras">Alxeciras</a><a href="#cite_note-151">[151]</a> ou <a href="/wiki/El_Puerto_de_Santa_Mar%C3%ADa" title="El Puerto de Santa María">El Puerto de Santa María</a>.<a href="#cite_note-152">[152]</a> A partir da década dos 80, do século XVII, obsérvase nalgunhas zonas de Galicia, migracións cara ao sur, sendo <a href="/wiki/C%C3%A1diz" title="Cádiz">Cádiz</a> un destino privilexiado e substituíndo a <a href="/wiki/Sevilla" title="Sevilla">Sevilla</a>. En 1773, o 6,29 % da poboación masculina residente era natural de Galicia.<a href="#cite_note-153">[153]</a> Os factores que explican a importancia de Cádiz como punto de chegada da migración galega son os seguintes: conversión en capital do comercio con América desde <a href="/wiki/1680" title="1680">1680</a>, traslado da <a href="/wiki/Casa_da_Contrataci%C3%B3n_de_Indias" title="Casa da Contratación de Indias">Casa da Contratación de Indias</a> desde Sevilla en <a href="/wiki/1717" title="1717">1717</a>, a reactivación vinícola na zona e o dinamismo comercial como consecuencia da eliminación do sistema de frotas en 1730. Sobre a importante presenza dos galegos en Sevilla, cabe salientar que na rúa na que se vendía o <a href="/wiki/Peixe" class="mw-redirect" title="Peixe">peixe</a> denominábase "rúa dos galegos".<a href="#cite_note-154">[154]</a> Tamén tiveron un destacado papel na repoboación das <a href="/wiki/Alpujarras" title="Alpujarras">Alpujarras</a>.<a href="#cite_note-155">[155]</a> granadina trala revolución dos <a href="/wiki/Mourisco" title="Mourisco">mouriscos</a> en <a href="/wiki/1570" title="1570">1570</a>.<a href="#cite_note-156">[156]</a> As minas de <a href="/wiki/R%C3%ADo_Tinto" title="Río Tinto">Río Tinto</a> foron tamén un destino dos traballadores galegos,<a href="#cite_note-157">[157]</a> entre 1873 e 1923 chegan 1 127 inmigrantes procedentes de Zamora e 1 160 de Galicia, deles 731 procedentes de Ourense. Os galegos son os primeiros en chegar e en 1873 xa había 28 ourensáns na conca mineira. Os galegos tamén destacaron nos traballos agrícolas na Baixa Andalucía, así a partir de fontes documentais (como o libro do rexistro de matrimonios e enfermos nos hospitais) a presenza dos galegos é notoria, cabe salientar por exemplo:<a href="#cite_note-158">[158]</a> <ul><li>Na vila de Carmona, onde os galegos ingresados no seu hospital representan case o 45 % de todos os enfermos no último terzo do século XVIII e entre o 20 e o 25 % no século XIX.</li> <li>En <a href="/wiki/Utrera" title="Utrera">Utrera</a> os galegos representan o 29 % de todos os enfermos ingresados no hospital entre mediados do século XVII e mediados do século XIX</li> <li>En Xerez da Fronteira supoñen o 17 % dos ingresos entre mediados do século XVII e finais do século XVII.</li></ul> <table cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: auto; border:1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0.5em 0 0.8em 1.4em; float: right; clear: right; background: #F9F9F9;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left;"><div><div class="poem"> <big>25.</big>       Castellanos de Castilla,  Tratade ben ós gallegos;  Cando van, van como rosas,  Cando vên, vên como negros.       —Cando foi, iba sorrindo;  Cando veu, viña morrendo;  A luciña d'os meus ollos,  O amantiño do meu peito. </div></div><div style="text-align:right;">—"<a href="https://gl.wikisource.org/wiki/Cantares_gallegos/Castellanos_de_Castilla" class="extiw" title="s:Cantares gallegos/Castellanos de Castilla">Castellanos de Castilla</a>" <a href="/wiki/Cantares_gallegos" title="Cantares gallegos">Cantares gallegos</a>.<a href="#cite_note-159">[159]</a></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="A_Rioxa">A Rioxa</h4>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «A Rioxa»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: A Rioxa">editar a fonte</a>]</div> Outro lugar que recibiu a migración galega foi <a href="/wiki/A_Rioxa" title="A Rioxa">A Rioxa</a>, que durante os séculos XVII e XVIII aumentou significativamente a súa produción vinícola, isto supuxo a necesidade de aumentar os xornaleiros para a <a href="/wiki/Cava_(viticultura)" title="Cava (viticultura)">cava</a> e a <a href="/wiki/Vendima" title="Vendima">vendima</a>. A presenza dos galegos queda documentada a finais do século XVII e chegando a máximos nos 1750 e 1780-1799.<a href="#cite_note-160">[160]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Castela">Castela</h4>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Castela»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Castela">editar a fonte</a>]</div> <a href="/wiki/Castela" title="Castela">Castela</a> e incluso <a href="/wiki/Estremadura" title="Estremadura">Estremadura</a><a href="#cite_note-161">[161]</a> recibiron tamén importantes contixentes de galegos para traballar na <a href="/wiki/Colleita" title="Colleita">colleita</a> do cereal durante o verán, estes traballos eran estacionais ou por un período de tempo concreto, o que requiría a dispoñibilidade de grandes cantidades de forza laboral. As informacións sobre a existencia destes desprazamentos atopámolas na época moderna, principalmente no século XVIII.<a href="#cite_note-162">[162]</a> O propio <a href="/wiki/Benito_Xer%C3%B3nimo_Feijoo" title="Benito Xerónimo Feijoo">Benito Xerónimo Feijoo</a><a href="#cite_note-163">[163]</a> escribe sobre: "las tropas de gallegos que van a Castilla a la siega". A cantidade de galegos emigrados podemos estimala entre 25 000 e 30 000,<a href="#cite_note-:16-164">[164]</a> algunhas fontes do século XVIII elevan a cifra ata os 60 000.<a href="#cite_note-165">[165]</a> Procedían das localidades do centro e oriente do país galego as que proporcionaban o groso deste colectivo.<a href="#cite_note-:16-164">[164]</a> Desde os anos finais dos anos 1950 o número de segadores a Castela diminúe significativamente, situación que continúa nos anos 1960, nos que, a pesar de persistir algunhas cuadrillas, son un fenómeno anecdótico en comparación con outros períodos.<a href="#cite_note-166">[166]</a> O historiador galego <a href="/wiki/Antonio_Meijide_Pardo" title="Antonio Meijide Pardo">Antonio Meijide Pardo</a><a href="#cite_note-167">[167]</a> respecto ás dúas migracións anteriores comenta o seguinte: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">La mayoría de los emigrados abandonaron Galicia sólo por cierto tiempo, con el fin de ganar algún dinero para mejorar su endeble economía individual o familiar, permaneciendo en ambas Castillas el tiempo preciso que reclamaba la siega de las mieses o las faenas vinícolas</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Portugal">Portugal</h4>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Portugal»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Portugal">editar a fonte</a>]</div> As primeiras fontes documentadas sobre a presenza galega en <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> datan do século XIV (dos anos 1339 e 1354) nas que mariñeiros galegos ofrecen peixe salgado nas lonxas de <a href="/wiki/Porto,_Portugal" title="Porto, Portugal">Porto</a> e <a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a>. No 1371 residen en terras lusas unha colonia de "magarifes e guanha dinheiros galegos e doutras comarcas".<a href="#cite_note-:28-168">[168]</a> A presenza galega afianzouse a finais do século XV, converteu ós galegos nos principais provedores de peixe fresco e salgado e un dos principais animadores do comercio de sal de Aveiro e Setúbal.<a href="#cite_note-169">[169]</a> Portugal tamén ocuparía posteriormente un lugar destacado,<a href="#cite_note-:13-146">[146]</a> a presenza da emigración galega aparece no primeiro cuarto do século XVIII, debido principalmente ó <a href="/wiki/Ouro" title="Ouro">ouro</a> que recibe o país luso do <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> e o baleiro demográfico pola emigración portuguesa as súas colonias de ultramar. Así, a finais do século XVIII habitaban en Portugal uns 50 000 - 60 000 galegos, pasando en 1801 a pouco mais de 22 000 coincidindo coa <a href="/wiki/Guerra_das_Laranxas" title="Guerra das Laranxas">Guerra das Laranxas</a> entre ámbolos dous países.<a href="#cite_note-:28-168">[168]</a> A meirande parte deles proviñan das comarcas de <a href="/wiki/Comarca_de_Pontevedra" title="Comarca de Pontevedra">Pontevedra</a>, da <a href="/wiki/Comarca_da_Paradanta" title="Comarca da Paradanta">Paradanta</a> e do <a href="/wiki/Comarca_do_Condado" title="Comarca do Condado">Condado</a>, ademais dos concellos de <a href="/wiki/Pazos_de_Borb%C3%A9n" title="Pazos de Borbén">Pazos de Borbén</a>, <a href="/wiki/Fornelos_de_Montes" title="Fornelos de Montes">Fornelos de Montes</a>, <a href="/wiki/O_Porri%C3%B1o" title="O Porriño">O Porriño</a> e <a href="/wiki/Tui" title="Tui">Tui</a>, e dentro da <a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a>, da <a href="/wiki/Comarca_da_Terra_de_Celanova" title="Comarca da Terra de Celanova">comarca de Celanova</a>, do <a href="/wiki/Comarca_do_Carballi%C3%B1o" title="Comarca do Carballiño">Carballiño</a> e da <a href="/wiki/Comarca_de_Baixa_Limia" title="Comarca de Baixa Limia">Baixa Limia</a>.<a href="#cite_note-170">[170]</a><a href="#cite_note-171">[171]</a> A maioría da colonia española en Portugal era galega e na súa meirande parte residían nas áreas de <a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a> e <a href="/wiki/Porto,_Portugal" title="Porto, Portugal">Porto</a> (64 %). No ano 1890, os españois ascendían a un total de 27 138. Esta emigración a Portugal xa é comentada por <a href="/wiki/Mart%C3%ADn_Sarmiento" title="Martín Sarmiento">Martín Sarmiento</a>:<a href="#cite_note-172">[172]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">El año de 1725 ya en Galicia no se hallaba mozuelo que pudiese servir, ni un mozón que pudiese servir de jornalero, porque de quince años arriba casi todos se pasan a Portugal. De este modo aun siendo Galicia tan fecunda de gente, en especial en las costas marítimas, ya en estas cada día crece el número de mujeres y se minora el de hombres. A una mozona de puerto de mar oí disculparse de no estar ya casada porque en su pueblo había 300 mozas casaderas y que solo había siete hombres, y esos marineros, en estado de casarse. Pero tierra adentro de Galicia es mas visible la disminución de hombres, y aun de mujeres, por las cercanías a Portugal y Castilla.</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Migración_cara_a_América">Migración cara a América</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Migración cara a América»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Migración cara a América">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Monumento_aos_emigrantes.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Monumento_aos_emigrantes.JPG/300px-Monumento_aos_emigrantes.JPG" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Monumento_aos_emigrantes.JPG/450px-Monumento_aos_emigrantes.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Monumento_aos_emigrantes.JPG/600px-Monumento_aos_emigrantes.JPG 2x" data-file-width="3296" data-file-height="2472" /></a><figcaption>Monumento ós emigrantes en <a href="/wiki/O_Porto_de_Santa_Cruz,_Li%C3%A1ns,_Oleiros" title="O Porto de Santa Cruz, Liáns, Oleiros">Santa Cruz</a>, <a href="/wiki/Oleiros" title="Oleiros">Oleiros</a>, baseado nun deseño de <a href="/wiki/Lu%C3%ADs_Seoane" title="Luís Seoane">Luís Seoane</a>.</figcaption></figure> Os galegos teñen unha presenza case simbólica na <a href="/wiki/Colonizaci%C3%B3n_europea_de_Am%C3%A9rica" title="Colonización europea de América">colonización de América</a>. Segundo o hispanista norteamericano Peter Boyd-Bowman,<a href="#cite_note-173">[173]</a> dos 5 481 primeiros poboadores europeos de América entre 1493-1519, só 111 son galegos, o que supón o 2 % do total. Durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">século XVI</a>, esta proporción manteríase case inalterable, chegando ata o 2,5 %.<a href="#cite_note-:15-174">[174]</a> a distancia do porto de Sevilla, daquela o único habilitado legalmente para a saída, restrinxiu moi probablemente as cifras dos oriúndos de Galicia.<a href="#cite_note-175">[175]</a> En canto ás viaxes colombinas, sinala que ao parecer ningún galego ocupou postos claves na primeira viaxe (1492), con todo revela que a principal carabela, a Santa María, procedía de Galicia e levaba o sobrenome de La Gallega. Igualmente, na segunda e na cuarta viaxe menciona a presenza de naves de orixe galega.<a href="#cite_note-176">[176]</a> O historiador sueco Magnus Morner e o francés Pierre Chaunu<a href="#cite_note-177">[177]</a> calculan a emigración española no S. XVI en 250.000 individuos. Esta cifra obríganos a admitir unha cantidade enorme de emigración ilegal, feito, polo demais, recoñecido e denunciado polos propios contemporáneos e que quizais foi facilitado, no caso galego, pola autorización temporal concedida aos portos da Coruña e Baiona entre 1529 e 1573 para despachar navíos con destino ás Indias coa obriga de facelo retorno por Sevilla. Estes navíos só podían levar carga pero non pasaxeiros. Tense discutido a propósito da utilización deste permiso por parte de navieiros galegos.<a href="#cite_note-178">[178]</a> Os galegos non senten a necesidade de emigrar nesta <a href="/wiki/S%C3%A9culo" title="Século">centuria</a> ao vivirse unha etapa de expansión económica<a href="#cite_note-:15-174">[174]</a> debido a varios factores tales como; á posta en explotación de terras dispoñibles; a ampliación do espazo cultivado e a mellora nas técnicas (a integración do cultivo do <a href="/wiki/Millo_mi%C3%BAdo" title="Millo miúdo">millo miúdo</a> nunha rotación máis complexa que permitía a substitución do <a href="/wiki/Barbeito_(terra)" title="Barbeito (terra)">barbeito</a> por unha <a href="/w/index.php?title=Agricultura_intensiva&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agricultura intensiva (a páxina aínda non existe)">agricultura intensiva</a>; a xeneralización do cultivo dunha planta tipicamente americana e cuxa produción xa era moi común desde fins do século XVI nas comarcas atlánticas, o <a href="/wiki/Millo" title="Millo">millo</a> ou “millo graúdo”<a href="#cite_note-179">[179]</a> e por suposto a aparición da <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">pataca</a><a href="#cite_note-180">[180]</a> como alimento básico na Galicia do século XVI, cando o arzobispo Francisco Blanco (1574‑1581) mandou prantar o tubérculo americano nas hortas do mosteiro de Herbón<a href="#cite_note-181">[181]</a> . O historiador José Lucas Labrada<a href="#cite_note-182">[182]</a>, na súa obra Descripción Económica del Reino de Galicia destaca o punto de inflexión que a crise do ano 1768 supuxo para a extensión da pataca nos campos galegos: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">«...Antes del año de mil setecientos sesenta y ocho en el cual padeció Galicia los azotes del hambre y de la peste, sólo en esta provincia [Mondoñedo] se cultivaban las patatas, y en corta cantidad; pero desde aquella época se han ido extendiendo considerablemente por todas las demás provincias del reino [...]. En todas partes se dan, y es un excelente recurso para suplir la falta de granos, mayormente en Galicia, a donde las lluvias frecuentes son las que, por lo regular, ponen a riesgo las cosechas en el verano, pues estas mismas lluvias sirven para engordar las patatas…»</div> </div> </blockquote> A implantación e progresiva xeneralización do millo e da pataca, supuxo en Galicia unha fervenza de profundas transformacións no sistema agrario, que haberían de cobrar un destacado protagonismo nos procesos de intensificación agropecuaria e de crecemento da poboación experimentados en terras galegas ao longo dos séculos XVII‑XIX<a href="#cite_note-183">[183]</a><a href="#cite_note-184">[184]</a><a href="#cite_note-185">[185]</a> Así, a presenza galega no <a href="/wiki/Colonizaci%C3%B3n_espa%C3%B1ola_de_Am%C3%A9rica" title="Colonización española de América">imperio español americano</a> foi escasa e marxinal no período colonial e mais en comparación coas provincias andaluzas, estremeñas e manchegas.<a href="#cite_note-:12-110">[110]</a> Galicia tiña entón moi poucos contactos co <a href="/wiki/Novo_Mundo" title="Novo Mundo">Novo Mundo</a>, e durante os séculos XVI, XVII e a primeira metade do XVIII, a súa inserción no sistema colonial español foi indirecta, limitada a unha corrente minoritaria de individuos relacionados coas institucións imperiais (exploradores, militares, funcionarios, eclesiásticos etc.) alistados a través da <a href="/wiki/Burocracia" title="Burocracia">burocracia</a>, e que non pode considerarse migratoria<a href="#cite_note-:9-186">[186]</a> stricto sensu, pois o concepto remite necesariamente a traballadores libres que exercitan un acto de vontade. En todo caso, a situación cambia drasticamente a partir da segunda metade do século XVIII, os galegos fan presenza en América con carácter case torrencial. Entre 1749 e 1787 estimouse en 5 400 persoas/ano a media de saída do país, o que nos da para este período unha cantidade de 195 200 persoas. Entre 1788 e 1797, o número de individuos que emigran alcanza os 14 000 por ano.<a href="#cite_note-187">[187]</a> Estamos a falar, para contextualizar, que a poboación galega total era de 1 340 192 de acordo ao <a href="/w/index.php?title=Censo_de_Floridablanca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Censo de Floridablanca (a páxina aínda non existe)">Censo de Floridablanca</a> de 1787. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gran_vaga_migratoria_a_América:_séculos_XIX_e_XX">Gran vaga migratoria a América: séculos XIX e XX</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Gran vaga migratoria a América: séculos XIX e XX»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Gran vaga migratoria a América: séculos XIX e XX">editar a fonte</a>]</div> <table class="infobox" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold">Publicacións periódicas galegas editadas en <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> ata <a href="/wiki/1936" title="1936">1936</a>.<a href="#cite_note-188">[188]</a></th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/23px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/35px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/46px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a></th><td class="infobox-data"> <center>95</center></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/23px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/35px-Flag_of_Cuba.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/46px-Flag_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a></th><td class="infobox-data"><center>57</center></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/22px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/33px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/43px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /> <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a></th><td class="infobox-data"><center>1</center></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/23px-Flag_of_Chile.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/35px-Flag_of_Chile.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/45px-Flag_of_Chile.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a></th><td class="infobox-data"><center>1</center></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/23px-Flag_of_Uruguay.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/35px-Flag_of_Uruguay.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/45px-Flag_of_Uruguay.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /> <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a></th><td class="infobox-data"><center>22</center></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"> <center>T O T A L</center></th><td class="infobox-data"> <center>176</center></td></tr></tbody></table> A emigración galega a América nas súas diferentes fases dende 1835 a 1970 sumou uns 2 millóns de saídas, e unhas 870 000 entradas, o que supuxo unha perda demográfica neta de algo máis de 1 130 000 habitantes, unha enorme sangría xerada por unha poboación que pasou de 1,6 a 2,7 millóns entre 1826 e 1975.<a href="#cite_note-189">[189]</a> O historiador <a href="/wiki/Antonio_Eiras_Roel" title="Antonio Eiras Roel">Antonio Eiras Roel</a><a href="#cite_note-190">[190]</a> estima en 2 041 603 o número de galegos emigrados a América entre o 1836 e 1960, o 38,5 % do total de migrantes españois (5 311 906), o que supuxo que Galicia tivese unha taxa de saída por cada mil habitantes superior a <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a><a href="#cite_note-191">[191]</a> nos momentos álxidos das correntes migratorias, por exemplo a emigración galega ao Uruguai e á Arxentina restableceuse en 1840 e en 1860 a intensidade do éxodo nalgunhas comarcas atlánticas superaba a de moitos condados irlandeses.<a href="#cite_note-192">[192]</a> Segundo o historiador <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares">Ramón Villares</a>,<a href="#cite_note-193">[193]</a> das 357 000 cartas certificadas chegadas a España dende América no 1910, o 40 % tiña a Galicia como destino. A intensísima emigración galega representou o 2 % da emigración europea a América.<a href="#cite_note-194">[194]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cuba">Cuba</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Cuba»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Cuba">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_Cuba" title="Galegos en Cuba">Galegos en Cuba</a>.</dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg/300px-Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg" decoding="async" width="300" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg/450px-Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg/600px-Gran_Teatro_de_La_Habana_%22Alicia_Alonso%22_-_Flickr_-_Edgardo_W._Olivera.jpg 2x" data-file-width="4608" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Centro_Gallego_de_La_Habana" title="Centro Gallego de La Habana">Centro Gallego de La Habana</a>.</figcaption></figure> A mediados do S. XIX, a comunidade galaica representaba cos seus 8 463 compoñentes, o terceiro grupo rexional en <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> despois dos <a href="/wiki/Illas_Canarias" title="Illas Canarias">canarios</a> e dos <a href="/wiki/Pobo_catal%C3%A1n" title="Pobo catalán">cataláns</a> e por diante dos <a href="/wiki/Asturias" title="Asturias">asturianos</a>.<a href="#cite_note-195">[195]</a> O número de galegos embarcados cara a <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> entre 1800 e 1835 representaba tan só o 2,7 % do total de emigrantes españois, e a porcentaxe non cesou de aumentar ao longo do século ata chegar a converterse no principal colectivo peninsular. Pola importancia da presenza galega, creouse en 1804 outra institución de apoio mutuo: «La Santa Hermandad de Santiago el Mayor de los naturales y originarios del Reyno de Galicia». Entre 1790 e 1830, <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> estaba pasando dunha posición secundaria nos mercados do <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a> e do <a href="/wiki/Caf%C3%A9" title="Café">café</a> a ser o primeiro produtor mundial.<a href="#cite_note-:12-110">[110]</a> En 1841 o Xefe Político da Provincia de Pontevedra<a href="#cite_note-:17-115">[115]</a> informaba á Rexencia Provisional que: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">«Puede asegurarse que la cuarta parte o más de los hombres de la numerosa clase del común del pueblo emigra cada año... pero adonde con más frecuencia se dirigen prescindiendo de las provincias costeñas del mediodía de la Península, es a las Provincias del Rio de la Plata y a la Isla de Cuba con la pretensión, por lo general. de agregarse a parientes dedicados al comercio».</div> </div> </blockquote> O galego medraba escoitando falar de Cuba, formándose na súa mente unha imaxe idílica, a dunha terra de oportunidades onde "había dinero hasta en los racimos de uva".<a href="#cite_note-196">[196]</a> Ao final do s. XIX, os galegos representaban o 33,9 %<a href="#cite_note-:12-110">[110]</a> dos 130 000 residentes españois. Porcentualmente a colonia galaica incrementara a súa presenza, desde 1859 nun 300 %. Entre o ano 1899 e o ano 1910<a href="#cite_note-197">[197]</a> emigraron dende Galicia ata Cuba uns 84 260 galegos. A este número hai que engadir 293 669 persoas que o fixeron entre os anos 1911 e 1960 segundo as estatísticas oficiais españolas, o que dá un resultado total aproximado de 378 000 galegos emigrados a Cuba no século XX, o que supón o 45 % do continxente español. No período que abrangue os anos 1887-1895: Cuba recibe o maior número de galegos, seguida de preto pola Arxentina e o Brasil, en terceiro lugar. A emigración a Cuba sofre un forte receso pola crise de 1903 - 1904,<a href="#cite_note-:0-198">[198]</a> orixinada pola caída das exportacións de café debido á superprodución. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg/300px-La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg" decoding="async" width="300" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg/450px-La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg/600px-La_Voz_del_Agro_1928_10_10_foto_de_portada.jpg 2x" data-file-width="819" data-file-height="485" /></a><figcaption>Foto de portada do n.º 1 de <a href="/wiki/La_Voz_del_Agro_(Chantada)" title="La Voz del Agro (Chantada)">La Voz del Agro</a>. Chegada da viaxe á <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> de <a href="/wiki/Jes%C3%BAs_Fern%C3%A1ndez_Taboada" title="Jesús Fernández Taboada">Jesús Fernández Taboada</a>. <a href="/wiki/Chantada" title="Chantada">Chantada</a>, setembro de <a href="/wiki/1928" title="1928">1928</a>.</figcaption></figure> En Cuba os inmigrantes galegos concentráronse especialmente no sector do comercio e actividades de servizos, e na agricultura, desenrolando ademais oficios característicos como o de «bodeguero»,<a href="#cite_note-199">[199]</a> mentres que as mulleres, que foron numerosas a partir de 1920, empregáronse preferentemente no servizo doméstico da Habana, labor para a que eran preferidas ás propias cubanas<a href="#cite_note-:29-141">[141]</a> Neste sentido, a estrutura socio-profesional dos inmigrantes galegos asemellábase bastante á do resto de países de Suramérica, aínda que aquí a inmigración galaica posuía un carácter máis urbano. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Cuba por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">12 258 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">15 535 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">14 092 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">3 492 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Cuba</td> <td align="right">45 377 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Arxentina">Arxentina</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Arxentina»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Arxentina">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_na_Arxentina" title="Galegos na Arxentina">Galegos na Arxentina</a>.</dd></dl></div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Véxase tamén: <a href="/wiki/Inmigraci%C3%B3n_na_Arxentina" title="Inmigración na Arxentina">Inmigración na Arxentina</a>.</dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg/260px-Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg/390px-Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg/520px-Dia_del_Inmigrante_Buenos_Aires_2010_-_Galicia_02.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a><figcaption>Celebración do día do inmigrante en <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a>.</figcaption></figure> O comezo dos movementos migratorios cara a Arxentina dunha forma masiva ven marcado pola caída de <a href="/w/index.php?title=Juan_Manuel_de_Rosas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan Manuel de Rosas (a páxina aínda non existe)">Juan Manuel de Rosas</a> o 3 de febreiro de 1852.<a href="#cite_note-:23-18">[18]</a> No ano seguinte a propia <a href="/wiki/Constituci%C3%B3n_da_Naci%C3%B3n_Arxentina" title="Constitución da Nación Arxentina">Constitución da Nación Arxentina</a> no seu “Preámbulo” deixa ben claro que o fin da mesma ten que ser “promover el bienestar general, y asegurar los beneficios de la libertad, para nosotros, para nuestra posteridad y para todos los hombres del mundo que quieran habitar el suelo argentino”. Esta idea tamén é recollida polo político <a href="/w/index.php?title=Juan_Bautista_Alberdi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan Bautista Alberdi (a páxina aínda non existe)">Juan Bautista Alberdi</a>, na súa obra Bases y puntos de partida para la organización política de la República Argentina:<a href="#cite_note-200">[200]</a> Nestas bases do ano 1852 afírmase que: "gobernar es poblar". Entre os anos 1857 e 1962 chegaron ao país ao redor de 1 110 000 galegos,<a href="#cite_note-:9-186">[186]</a> dos que uns 610 000 radicáronse nel de maneira definitiva, converténdoo no principal destino mundial da súa emigración e ao galego no grupo étnico-rexional máis numeroso entre os que arribaron do <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Vello Continente</a> á <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">República Arxentina</a> (17 % dos inmigrantes europeos). Os andaluces chegaron a ser os primeiros migrantes españois nas provincias de <a href="/wiki/Provincia_de_Mendoza" title="Provincia de Mendoza">Mendoza</a><a href="#cite_note-201">[201]</a>, <a href="/wiki/Tucum%C3%A1n" title="Tucumán">Tucumán</a><a href="#cite_note-202">[202]</a> e <a href="/wiki/Provincia_de_Chubut" title="Provincia de Chubut">Chubut</a>.<a href="#cite_note-203">[203]</a> Dende o ano 1912, a maioría diríxese á Arxentina, que recibiu máis da metade da emigración galega a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>:<a href="#cite_note-:8-20">[20]</a> <ul><li>1912-1918: Arxentina o 56,5 % e a Cuba o 30,7 %</li> <li>1919-1930: Arxentina o 52,9 % e a Cuba o 32,9 %</li></ul> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega,_Buenos_Aires_1956.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg/300px-Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg" decoding="async" width="300" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg/450px-Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg/600px-Reuni%C3%B3n_dos_participantes_do_1%C2%BA_Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega%2C_Buenos_Aires_1956.jpg 2x" data-file-width="705" data-file-height="450" /></a><figcaption>Reunión dos participantes do 1º <a href="/wiki/Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega" title="Congreso da Emigración Galega">Congreso da Emigración Galega</a>. Sentados de esquerda a dereita: <a href="/wiki/Alberto_Vilanova" title="Alberto Vilanova">Alberto Vilanova</a>, <a href="/wiki/Xerardo_%C3%81lvarez_Gallego" title="Xerardo Álvarez Gallego">Xerardo Álvarez Gallego</a>, <a href="/wiki/Vicente_G%C3%B3mez_Paratcha" title="Vicente Gómez Paratcha">Vicente Gómez Paratcha</a>, <a href="/wiki/Alfonso_D%C3%ADaz_Trigo" title="Alfonso Díaz Trigo">Alfonso Díaz Trigo</a>, <a href="/wiki/Xavier_B%C3%B3veda" title="Xavier Bóveda">Xavier Bóveda</a>, <a href="/wiki/Rafael_Dieste" title="Rafael Dieste">Rafael Dieste</a> e <a href="/wiki/Laxeiro" title="Laxeiro">Laxeiro</a>. De pé: <a href="/wiki/Francisco_Comesa%C3%B1a_Rendo" title="Francisco Comesaña Rendo">Francisco Comesaña Rendo</a>, <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_de_Valenzuela" title="Ramón de Valenzuela">Ramón de Valenzuela</a>, <a href="/wiki/Lois_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez" title="Lois Tobío Fernández">Lois Tobío Fernández</a>, <a href="/wiki/Eduardo_Blanco_Amor" title="Eduardo Blanco Amor">Eduardo Blanco Amor</a>, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Velo" title="Xosé Velo">Xosé Velo</a>, <a href="/wiki/Roxelio_Rodr%C3%ADguez_de_Breta%C3%B1a" title="Roxelio Rodríguez de Bretaña">Roxelio Rodríguez de Bretaña</a>, <a href="/wiki/Lu%C3%ADs_Seoane" title="Luís Seoane">Luís Seoane</a>, <a href="/wiki/Marcial_Fern%C3%A1ndez_V%C3%A1zquez" title="Marcial Fernández Vázquez">Marcial Fernández Vázquez</a>, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_N%C3%BA%C3%B1ez_B%C3%BAa" title="Xosé Núñez Búa">Xosé Núñez Búa</a>, <a href="/wiki/Emilio_Gonz%C3%A1lez_L%C3%B3pez" title="Emilio González López">Emilio González López</a>, <a href="/w/index.php?title=Mar%C3%ADa_del_Carmen_Soler&action=edit&redlink=1" class="new" title="María del Carmen Soler (a páxina aínda non existe)">María del Carmen Soler</a>, <a href="/wiki/Mariv%C3%AD_Villaverde" title="Mariví Villaverde">Mariví Villaverde</a> e <a href="/wiki/Antonio_Baltar" title="Antonio Baltar">Antonio Baltar</a>. <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a>. <a href="/wiki/1956" title="1956">1956</a>.</figcaption></figure> Precisamente no ano 1912, alcanzouse a cota máxima de chegada de galegos, con 46.735, cifra que non tiña precedentes e que nunca sería igualada con posterioridade,<a href="#cite_note-204">[204]</a> sendo o ano no que tamén saen mais españois cara a América: 202 218.<a href="#cite_note-205">[205]</a> Cabe salientar a súa presenza en <a href="/wiki/Avellaneda" title="Avellaneda">Avellaneda</a>, zona fabril da Arxentina, o terceiro censo de 1914, realizado baixo o mandato de <a href="/wiki/Roque_S%C3%A1enz_Pe%C3%B1a" title="Roque Sáenz Peña">Roque Sáenz Peña</a>, estimou o colectivo de galegos en 20 000/22 000, iso equivalía ao 13-15 % da poboación total de Avellaneda,<a href="#cite_note-:20-37">[37]</a> unha proporción da sociedade local que en termos relativos era mesmo máis importante que a da colonia galega da cidade de <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a>, onde roldaba o 7-10 %, aproximadamente. Entre 1946 e 1950 a Arxentina acaparou o 55 % da emigración galega que se desprazou a América, a última vaga de emigración galega cara á Arxentina alcanzaría o seu pico máximo no ano 1950,<a href="#cite_note-206">[206]</a> para decaer progresivamente a partir de 1951. Segundo a enquisa realizada en 1961 e tomando en consideración dúas xeracións, tres cuartas partes da poboación tiña ascendencia europea (76 %). A achega demográfica e cultural da migración galega foi, sen dúbidas, moi significativa. Case un cuarto da poboación da AMBA (<a href="/w/index.php?title=Gran_Buenos_Aires&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gran Buenos Aires (a páxina aínda non existe)">Área Metropolitana de Buenos Aires</a>) era de orixe española (24 %) e ao redor de dous terzos (70 %)<a href="#cite_note-207">[207]</a> eran de orixe galega. Entre 1946 e 1962, chegaron á Arxentina uns 110 288 galegos.<a href="#cite_note-208">[208]</a> Na figura de <a href="/wiki/Alfonso_Daniel_Rodr%C3%ADguez_Castelao" title="Alfonso Daniel Rodríguez Castelao">Alfonso Daniel Rodríguez Castelao</a>, xornalista, escritor, médico, e artista plástico que morreu exiliado na Arxentina, atópase unha icona <a href="/wiki/Exilio_galego_de_1936" title="Exilio galego de 1936">deste proceso</a> e das súas consecuencias. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes na Arxentina por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">56 839 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">31 496 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">29 168 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">47 964 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos na Arxentina</td> <td align="right">165 467 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Venezuela">Venezuela</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Venezuela»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Venezuela">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_Venezuela" title="Galegos en Venezuela">Galegos en Venezuela</a>.</dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita,_de_p%C3%A9,_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg/250px-Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg" decoding="async" width="250" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg/375px-Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg/500px-Eduardo_Blanco-Amor_nunha_viaxe_a_Caracas._O_terceiro_pola_dereita%2C_de_p%C3%A9%2C_%C3%A9_Xos%C3%A9_Velo._1952.jpg 2x" data-file-width="662" data-file-height="535" /></a><figcaption><a href="/wiki/Eduardo_Blanco_Amor" title="Eduardo Blanco Amor">Blanco-Amor</a> nunha viaxe a <a href="/wiki/Caracas" title="Caracas">Caracas</a>, con <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Velo" title="Xosé Velo">Xosé Velo</a>, <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Noya" title="Xoán Noya">Xoán Noya</a>, <a href="/wiki/Mariano_Otero_Castelao" title="Mariano Otero Castelao">Mariano Otero Castelao</a> e <a href="/wiki/Manuel_Meil%C3%A1n" title="Manuel Meilán">Manuel Meilán</a>. <a href="/wiki/1952" title="1952">1952</a>.<a href="#cite_note-209">[209]</a></figcaption></figure> Na segunda metade do século XIX houbo algúns ensaios de <a href="/wiki/Colonizaci%C3%B3n" title="Colonización">colonización</a> con inmigrantes europeos que tiveron resultados moi pobres e desalentadores, polo que a comezos da centuria seguinte só quedaban uns poucos deses asentamentos como testemuño desa frustrada experiencia colonizadora. <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> non se incorporou ata o século XX ao grupo de países americanos receptores de inmigración masiva<a href="#cite_note-:0-198">[198]</a> especialmente a partir do goberno do xeneral <a href="/w/index.php?title=Marcos_P%C3%A9rez_Jim%C3%A9nez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marcos Pérez Jiménez (a páxina aínda non existe)">Marcos Pérez Jiménez</a> (1953) e a súa política de portas abertas á inmigración.<a href="#cite_note-210">[210]</a> O descubrimento e a explotación masiva de xacementos petrolíferos dende o segundo decenio do século XX supuxo unha profunda transformación da economía e da sociedade venezolanas. O petróleo converteuse na base económica do país e, dende 1926, o valor da produción petroleira superou ao dos produtos agrícolas tradicionais: <a href="/wiki/Cacao" title="Cacao">cacao</a> e <a href="/wiki/Caf%C3%A9" title="Café">café</a>. Venezuela pasou, así, dunha economía agro-exportadora a unha economía mineiro-exportadora ou simplemente petroleira, o que supuxo a revaloralización do bolívar<a href="#cite_note-:24-211">[211]</a> polo efecto do petróleo. A emigración cara a Venezuela intensificouse a partir de 1952 ata 1958, e dende 1954 excede á Arxentina como o país do continente americano de maior recepción de inmigrantes españois, ano no que tamén se converteu no país de maior recepción de inmigrantes de toda América Latina. O número de inmigrantes que ingresan a Venezuela entre 1952 e 1958, é 400 000, cifra significativa para un total de poboación en Venezuela de 5 003 438 habitantes para 1950,<a href="#cite_note-212">[212]</a> na súa maioría procedentes de España, Italia e Portugal. Simultaneamente creáronse os consulados venezolanos en <a href="/wiki/Santa_Cruz_de_Tenerife" title="Santa Cruz de Tenerife">Santa Cruz de Tenerife</a> e na <a href="/wiki/Coru%C3%B1a" class="mw-redirect" title="Coruña">Coruña</a> o que produciu unha gran vaga de inmigrantes españois. A metade de todos os españois chegados a Venezuela fíxoo nos seis anos comprendidos entre 1952 e 1958 (150 000 inmigrantes).<a href="#cite_note-:0-198">[198]</a> A emigración galega a Venezuela foi, dentro da española, a segunda máis numerosa, a pouca distancia da canaria. Berglund e Hernández Calimán afirman que dos españois chegados a Venezuela:<a href="#cite_note-213">[213]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:%C3%93_Emigrante,_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg/300px-%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg" decoding="async" width="300" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg/450px-%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg/600px-%C3%93_Emigrante%2C_Camilo_Nogueira_Mart%C3%ADnez_1904-1982.jpg 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption><center>AMIGO QUE POR EL MUNDO VAS EN BUSCA DE UNA LEJANA ESTRELLA VUELVE LA VISTA REGRESA A TU HOGAR DONDE EL CALOR DE LOS TUYOS TE ESPERA. <a href="/wiki/Hermandad_Gallega_de_Venezuela" title="Hermandad Gallega de Venezuela">HERMANDAD GALLEGA DE VENEZUELA</a>.</center></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Una tercera parte de ellos eran oriundos de las Islas Canarias y otro tercio de las provincias de Galicia</div> </div> </blockquote> Unha vez derrocado Pérez Jiménez estalou un clima de rexeitamento contra os estranxeiros. Producíronse algúns actos de xenofobia, sobre todo contra os italianos<a href="#cite_note-214">[214]</a>. Ademais, a esta situación de inseguridade hai que engadir unha conxuntura económica recesiva<a href="#cite_note-215">[215]</a> —descenso das rendas do petróleo, aumento do número de parados, folgas ou desvalorización da moeda—, polo que o novo goberno restrinxiu a inmigración, permitindo soamente o reagrupamento familiar<a href="#cite_note-216">[216]</a>. En Galicia, ós poucos, vilas como <a href="/wiki/A_Estrada" title="A Estrada">A Estrada</a>,<a href="#cite_note-:25-217">[217]</a> no interior da provincia de Pontevedra, convertéronse en focos da emigración cara Venezuela: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">A Estrada era neses anos a zona de forte emigración..., era un concello rural..., unha agricultura miserable..., o minifundismo... ó ser... pequenos propietarios, entonces, si había seis fillos nunha casa está claro que só un se podía quedar na casa, entonces os outros tiñan que emigrar ou no caso das fillas se casaban ben... inda así eu penso que era, isa era a razón principal</div> </div> </blockquote> Entre os anos 1948 e 1961 o número de galegos con cédula ascendeu a 78 698, o que supoñería o 36,42 % do total de españois chegados a Venezuela,<a href="#cite_note-:1-218">[218]</a> chegando a ser o 50 % no ano 1955.<a href="#cite_note-:1-218">[218]</a> <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Venezuela por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">8 695 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">2 660 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">8 206 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">7 053 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Venezuela</td> <td align="right">26 614 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Brasil">Brasil</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Brasil»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Brasil">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_no_Brasil" title="Galegos no Brasil">Galegos no Brasil</a>.</dd></dl></div> A emigración galega ao <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> comeza a cobrar importancia a partir da última década do século XIX. A abolición da <a href="/wiki/Escravitude" title="Escravitude">escravitude</a> (1888) provocou unha gran crise de man de obra, e a nivel federal comezan as estratexias que abrisen as portas á devandita inmigración. Por ese entón a máxima das políticas migratorias foi: “brazos para o café”.<a href="#cite_note-:4-219">[219]</a>Esta primeira emigración, a do ciclo do café, segue sendo unha gran descoñecida aínda que parece ser tamén a máis sórdida e terrible polo alto número de fracasados e explotados nas condicións inhumanas<a href="#cite_note-220">[220]</a>. a migración galega ao Brasil foi principalmente espontánea - a diferenza por exemplo da andaluza - e urbana<a href="#cite_note-221">[221]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg/220px-Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg" decoding="async" width="220" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg/330px-Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg/440px-Pasajes_gratuitos_para_el_Imperio_del_Brasil_1889_09_01.jpg 2x" data-file-width="673" data-file-height="544" /></a><figcaption>Pasajes gratuitos para el <a href="/wiki/Imperio_do_Brasil" title="Imperio do Brasil">Imperio del Brasil</a>. Anuncio publicado en <a href="/wiki/El_Danzante" title="El Danzante">El Danzante</a> (A Coruña) en <a href="/wiki/1889" title="1889">1889</a>.</figcaption></figure> Entre os anos 1880 e 1930 saen do <a href="/wiki/Porto_de_Vigo" title="Porto de Vigo">porto de Vigo</a> aproximadamente 500 000 galegos rumbo ao <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a>.<a href="#cite_note-:2-222">[222]</a> En cambio, a emigración galega cara ao Brasil nas décadas centrais do século XX foi menos importante, como consecuencia dunha política migratoria restritiva que se reflectiu nun sistema de cotas estabelecido na <a href="/w/index.php?title=Constituci%C3%B3n_brasileira_de_1934&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitución brasileira de 1934 (a páxina aínda non existe)">Constitución de 1934</a> e que se mantivo ata o ano 1937,<a href="#cite_note-223">[223]</a> pasouse dunha media anual de 80 000 emigrantes que recibía Brasil no período 1880-1929 ós 17 000 entre 1931-1936 explícase pola política restritiva do Estado Novo<a href="#cite_note-224">[224]</a> de <a href="/wiki/Get%C3%BAlio_Vargas" title="Getúlio Vargas">Getúlio Vargas</a>, antes mencionada. Os 750 000 inmigrantes españois a Brasil entre 1880 e 1970 constitúen o 15% dos cinco millóns de europeos -sobre todo italianos e portugueses- e asiáticos que entraron no país<a href="#cite_note-225">[225]</a> No século XIX estabeleceuse un gran continxente de galegos no norte do país, máis exactamente no estado de <a href="/wiki/Par%C3%A1" title="Pará">Pará</a>. Chegaron para traballar nas colonias agrícolas, pero finalmente estabelecéronse na cidade de <a href="/wiki/Bel%C3%A9m,_Par%C3%A1" title="Belém, Pará">Belém</a>, e dedicáronse a actividades dentro do <a href="/wiki/Sector_terciario" title="Sector terciario">sector terciario</a>; cara á década do trinta fundaron un Centro Galaico.<a href="#cite_note-:3-226">[226]</a> Tamén noutros estados houbo presenza galega: no de <a href="/wiki/Estado_do_Amazonas,_Brasil" title="Estado do Amazonas, Brasil">Amazonas</a> participaron na construción da <a href="/w/index.php?title=Ferrocarril_Madeira-Mamor%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ferrocarril Madeira-Mamoré (a páxina aínda non existe)">liña férrea Madeira-Mamoré</a>. Esta liña férrea foi un compromiso que asumiu o goberno brasileiro perante o Boliviano en 1903. A cambio Brasil incorporou, ao seu xa extenso territorio, o <a href="/wiki/Acre,_Brasil" title="Acre, Brasil">Acre</a>, ata entón chan boliviano. O tendido desta liña permitía a <a href="/wiki/Bolivia" title="Bolivia">Bolivia</a> unha saída ao mar, debido a que desde <a href="/wiki/Porto_Velho" title="Porto Velho">Porto Velho</a> accedíase ó <a href="/wiki/R%C3%ADo_Amazonas" title="Río Amazonas">río Amazonas</a>. Calculouse que na súa construción traballaron 24 000 obreiros, dos cales 12 000 eran españos. O recrutamento de traballadores realizouse de forma simultánea na Península: Coruña, Lugo, Ourense, Pontevedra, <a href="/wiki/Provincia_de_Zamora" title="Provincia de Zamora">Zamora</a>, <a href="/wiki/Provincia_de_Salamanca" title="Provincia de Salamanca">Salamanca</a> e <a href="/wiki/Provincia_de_Le%C3%B3n" title="Provincia de León">León</a>, e en Iberoamérica, Bos Aires, Montevideo, Colón, <a href="/wiki/Cartaxena_de_Indias" title="Cartaxena de Indias">Cartaxena de Indias</a>, <a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a> e Cuba<.ref><cite class="citation book">González Martínez, Elda E. (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://digital.csic.es/bitstream/10261/276319/3/Aporte_gallego-proceso_migratorio_brasile%C3%B1o.pdf">EL aporte gallego al proceso inmigratorio brasileño. 1890-1950</a> (PDF). <a href="/wiki/Consello_Superior_de_Investigaci%C3%B3ns_Cient%C3%ADficas" title="Consello Superior de Investigacións Científicas">CSIC</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Elda+E.&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Mart%C3nez&rft.btitle=EL+aporte+gallego+al+proceso+inmigratorio+brasile%C3%B1o.+1890-1950&rft.date=1990&rft.genre=book&rft.pub=CSIC&rft_id=https%3A%2F%2Fdigital.csic.es%2Fbitstream%2F10261%2F276319%2F3%2FAporte_gallego-proceso_migratorio_brasile%25C3%25B1o.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </ref> Sobre a situación destes migrantes cabe salientar as palabras do inspector de emigración Leopoldo D'Ozouville de Bardou y Cruz Álvarez:<a href="#cite_note-227">[227]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">De modo, que prescindindo de canto ocorrese no ano de 1908, en que morreron bastantes obreiros europeos, e prescindindo tamén dos brasileiros que morreron no ano de 1907, temos que durante os catro anos de 1909, 1910, 1911 e 1912 inclusive, deberon morrer 144.400 obreiros europeos. E como o número dos obreiros españois non foi en ningún caso inferior ao 50% de total, resulta que na obra ferroviaria faleceron 7.200 compatriotas nosos, o que dá unha media de 20 vida de españois por quilómetro de liña</div> </div> </blockquote> No <a href="/wiki/Estado_do_R%C3%ADo_de_Xaneiro" title="Estado do Río de Xaneiro">Estado do Río de Xaneiro</a> fundaron en 1900 un Centro Gallego, e constituíron unha colonia numerosa, de pontevedreses, na súa maioría, dedicados sobre todo ao comercio e negocios de hostalería. Cara a comezos do século XX, segundo os informes consulares, o 70 % dos 40 000 españois residentes no Río de Xaneiro eran galegos<a href="#cite_note-228">[228]</a> (o 30 % restante proviña principalmente de Andalucía). No censo do Estado de Río de Xaneiro de 1906, dos 210 515 migrantes, 133 000 eran portugueses, 25 557 italianos e máis de mil eran españois. No censo de 1920 os españois ocupaban tamén a terceira posición.<a href="#cite_note-229">[229]</a> A migración galega en Río de Xaneiro proviña principalmente de distintas vilas galegas, todas relacionadas previamente coa migración a Portugal; así cabe salientar <a href="/wiki/Ponte_Caldelas" title="Ponte Caldelas">Ponte Caldelas</a>, <a href="/wiki/Fornelos_de_Montes" title="Fornelos de Montes">Fornelos de Montes</a>, <a href="/wiki/Forcarei" title="Forcarei">Forcarei</a>, <a href="/wiki/A_Lama" title="A Lama">A Lama</a> e <a href="/wiki/Concello_de_Cotobade" title="Concello de Cotobade">Cotobade</a>;<a href="#cite_note-230">[230]</a> <a href="/wiki/Santa_Comba" title="Santa Comba">Santa Comba</a>,<a href="#cite_note-231">[231]</a> na provincia da Coruña; e o concello de <a href="/wiki/Mel%C3%B3n" title="Melón">Melón</a>,<a href="#cite_note-232">[232]</a> na provincia de Ourense. Con carácter xeral, estabelecéronse na súa maioría na cidade, dedicándose fundamentalmente ao comercio<a href="#cite_note-:30-25">[25]</a><a href="#cite_note-233">[233]</a> en pequenos almacéns de ultramarinos, panaderías, zapaterías e comercios de todo tipo, xa que o acceso a empregos administrativos en oficinas e postos técnicos nas industrias emerxentes dos anos sesenta era máis difícil por esixir unha cualificación da que os nosos emigrantes moitas veces carecían e, sobre todo, porque eses postos estaban case monopolizados polos italianos, que os consideraban unha excelente plataforma de ascenso social.<a href="#cite_note-234">[234]</a> Sen dúbida unha presenza galega singular é a de <a href="/wiki/Salvador,_Ba%C3%ADa" title="Salvador, Baía">Salvador</a>, capital do <a href="/wiki/Ba%C3%ADa,_Brasil" title="Baía, Brasil">Estado de Baía</a>. A corrente migratoria comezou a partir do ano 1880, e estendeuse ata a década do sesenta. Presenza galega, houbo tamén nos estados do sur, como en <a href="/wiki/Porto_Alegre" title="Porto Alegre">Porto Alegre</a><a href="#cite_note-:3-226">[226]</a> que, aínda que non é comparable á de Salvador, <a href="/wiki/R%C3%ADo_de_Xaneiro" title="Río de Xaneiro">Río de Xaneiro</a> ou <a href="/wiki/S%C3%A3o_Paulo" title="São Paulo">São Paulo</a>, foi significativa dado o seu carácter fronteirizo coa Arxentina e o Uruguai, neste último Estado brasileiro, os andaluces representaban o 60 % dos españois totais e os galegos o 20 %.<a href="#cite_note-235">[235]</a> Porén, na cidade portuaria de <a href="/wiki/Santos" title="Santos">Santos</a> e en <a href="/wiki/Campinas" title="Campinas">Campinas</a>, os galegos representaban unha ampla maioría (o 78 % dos españois), o 42 % proviñan de Pontevedra, o 31 % de Ourense e o 15 % da Coruña e o restante da provincia de Lugo. Os traballos escollidos por estes inmigrantes estaban todos relacionados coas actividades terciarias. A análise dos datos permítenos advertir que os condutores de tranvías, coches e carruaxes, sobre todo en Santos, foron galegos. Os traballadores ferroviarios de Campinas constituían un número non pouco importante. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes no Brasil por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">10 001 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">1 958 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">10 396 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">22 683 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos no Brasil</td> <td align="right">45 038 </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:O_Fungueiro_1918_07_5.pdf" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/O_Fungueiro_1918_07_5.pdf/page1-220px-O_Fungueiro_1918_07_5.pdf.jpg" decoding="async" width="220" height="324" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/O_Fungueiro_1918_07_5.pdf/page1-330px-O_Fungueiro_1918_07_5.pdf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/O_Fungueiro_1918_07_5.pdf/page1-440px-O_Fungueiro_1918_07_5.pdf.jpg 2x" data-file-width="758" data-file-height="1118" /></a><figcaption><a href="/wiki/O_Fungueiro_(Montevideo)" title="O Fungueiro (Montevideo)">O Fungueiro</a>, Montevideo, 1918.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Uruguai">Uruguai</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Uruguai»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Uruguai">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_no_Uruguai" title="Galegos no Uruguai">Galegos no Uruguai</a>.</dd></dl></div> Nos comezos, os canarios e os galegos foron os grandes protagonistas, coa fundación da cidade de <a href="/wiki/Montevideo" title="Montevideo">Montevideo</a><a href="#cite_note-236">[236]</a> en 1726. A idea orixinal era enviar cincuenta familias para poboar o recentemente conquistado porto de Montevideo, vinte e cinco familias serían galegas e vinte e cinco das Illas Canarias, dúas rexións que naquela época eran as máis densamente poboadas.<a href="#cite_note-237">[237]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg/220px-Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg/330px-Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg/440px-Centro_Gallego_de_Montevideo_en_2019.jpg 2x" data-file-width="3024" data-file-height="4032" /></a><figcaption>Centro Gallego de Montevideo.</figcaption></figure> No <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a>, a inmigración faise intensa a partir de 1835,<a href="#cite_note-:2-222">[222]</a> composta principalmente por españois: canarios, vascos e navarros, aos que se integrarían logo franceses, ingleses, italianos e máis españois: galegos, vascos e canarios. O crecemento de Montevideo como cidade-porto representaba un evidente atractivo para os inmigrantes de variadas procedencias, entre os cales dominaban italianos e españois, e dentro dos últimos os orixinarios de Galicia cuxa importancia neste período, aínda que descoñezamos as cifras exactas do seu volume, queda reflectida na fundación do Centro Gallego de Montevideo en 1879.<a href="#cite_note-:18-238">[238]</a> Estímase que aproximadamente entre 1860-1880 o 60,5 % dos españois radicados en Montevideo eran de procedencia galega e asturiana,<a href="#cite_note-239">[239]</a> mentres que outros cálculos estiman en 12 931 o número de galegos no <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a> á altura de 1878. No censo de 1908, o 82 % dos estranxeiros do país concentrábanse en Montevideo.<a href="#cite_note-:18-238">[238]</a> Á cabeza figuraban os italianos, que formaban entón a colonia máis numerosa (62 537), seguidos dos españois (54 885). Tras eles, e a bastante distancia, o resto das colectividades inmigrantes O <a href="/wiki/15_de_novembro" title="15 de novembro">15 de novembro</a> de <a href="/wiki/1944" title="1944">1944</a> constituíuse en Montevideo o <a href="/wiki/Consello_de_Galiza" title="Consello de Galiza">Consello de Galiza</a>, unha entidade política que pretendía aglutinar os <a href="/wiki/Deputado,_deputada" title="Deputado, deputada">deputados</a> galegos exiliados, que pretendía actuar na práctica como un goberno galego no <a href="/wiki/Exilio" title="Exilio">exilio</a>, lexitimado polo <a href="/wiki/Estatuto_de_autonom%C3%ADa_de_Galicia_de_1936" title="Estatuto de autonomía de Galicia de 1936">Estatuto de autonomía que se sometera a plebiscito en 1936</a>. En Uruguai, os galegos participaron no proceso de industrialización<a href="#cite_note-240">[240]</a> do país a través de diversas iniciativas relacionadas coa pequena e mediana <a href="/wiki/Empresa" title="Empresa">empresa</a>, chegando a conseguir o <a href="/wiki/Monopolio" title="Monopolio">monopolio</a> total ou parcial de determinadas actividades económicas<a href="#cite_note-:8-20">[20]</a> (panaderías, fábricas de bebidas, fábricas de mobles). Da importancia da emigración galega ao Uruguai, cabe salientar a cadea de almacéns máis importante do Uruguai; Manzanares S.A., que foi creada por galegos orixinarios de <a href="/wiki/Gondomar" title="Gondomar">Gondomar</a>.<a href="#cite_note-241">[241]</a> Dende o principio mantivo entre os seus empregados un volume considerable de galegos, entre o 70 % e o 80 %,<a href="#cite_note-242">[242]</a> o cal foi habitual en todos os negocios cuxos propietarios eran galegos <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes no Uruguai por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">19 152 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">2 783 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">3 043 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">12 037 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos no Uruguai</td> <td align="right">37 015 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="México">México</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «México»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: México">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_M%C3%A9xico" title="Galegos en México">Galegos en México</a>.</dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez,_Servicio_de_Migraci%C3%B3n,_M%C3%A9xico.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg/300px-Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg" decoding="async" width="300" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg/450px-Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg/600px-Luis_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez%2C_Servicio_de_Migraci%C3%B3n%2C_M%C3%A9xico.jpg 2x" data-file-width="1158" data-file-height="749" /></a><figcaption>Tarxeta de identificación expedida a <a href="/wiki/Lois_Tob%C3%ADo_Fern%C3%A1ndez" title="Lois Tobío Fernández">Lois Tobío Fernández</a> con carácter de asilado político polo Departamento de Migración de <a href="/wiki/Cidade_de_M%C3%A9xico" title="Cidade de México">México D.F.</a> en 1940.</figcaption></figure> A emigración galega a <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a> remóntase a principios do século XX. Procedía na súa maioría da costa cantábrica lucense e do interior pontevedrés. Ata a segunda guerra mundial a maior parte eran coruñeses e lucenses, substituídos máis tarde por pontevedreses e ourensáns; entre estes últimos o grupo máis representativo é o do concello ourensán de <a href="/wiki/Avi%C3%B3n" title="Avión">Avión</a>,<a href="#cite_note-:4-219">[219]</a> dedicándose principalmente ó sector servizos e ó comercio, concretamente á venda de <a href="/wiki/Mobiliario" title="Mobiliario">mobles</a>,<a href="#cite_note-243">[243]</a><a href="#cite_note-244">[244]</a> que foi un eido laboral exclusivo dos galegos. Cabe salientar que na cidade mexicana de <a href="/wiki/Guadalaxara,_M%C3%A9xico" title="Guadalaxara, México">Guadalaxara</a>, moitos <a href="/w/index.php?title=Motel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Motel (a páxina aínda non existe)">moteis</a> ou "hoteis do amor" estaban dirixidos por galegos debido a súa gran rendibilidade.<a href="#cite_note-245">[245]</a> Despois da <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">guerra civil española</a>, chegou un significativo grupo de exiliados políticos, moitos deles destacados intelectuais, estímase que entre os anos 1939 e 1942 atoparcon acubillo en México máis de 20 000 exiliados españois.<a href="#cite_note-246">[246]</a> Os exiliados galegos en México realizaron un labor destacado no eido cultural e, máis especificamente, dentro da <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a>, así cabe salientar o labor editorial levada a cabo polo Padroado dá Cultura Galega de México,<a href="#cite_note-247">[247]</a> que publicou obras de <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Neira_Vilas" title="Xosé Neira Vilas">Xosé Neira Vilas</a>, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_N%C3%BA%C3%B1ez_B%C3%BAa" title="Xosé Núñez Búa">Xosé Núñez Búa</a>, <a href="/wiki/Manuel_Mar%C3%ADa" title="Manuel María">Manuel María</a> e <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Lu%C3%ADs_M%C3%A9ndez_Ferr%C3%ADn" title="Xosé Luís Méndez Ferrín">Xosé Luís Méndez Ferrín</a>. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en México por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">2 009 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">986 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">6 290 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">3 494 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en México</td> <td align="right">12 779 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Porto_Rico">Porto Rico</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Porto Rico»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Porto Rico">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg/220px-Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg" decoding="async" width="220" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg/330px-Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg/440px-Vapores_correos_de_A._L%C3%B3pez_y_Compa%C3%B1%C3%ADa_para_Puerto-Rico_y_Habana._El_Porvenir_1876.jpg 2x" data-file-width="742" data-file-height="682" /></a><figcaption>Vapores correos de <a href="/w/index.php?title=Antonio_L%C3%B3pez_y_L%C3%B3pez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antonio López y López (a páxina aínda non existe)">A. López</a> y Compañía para Puerto-Rico y Habana. Anuncio publicado en <a href="/wiki/El_Porvenir_(1875)" title="El Porvenir (1875)">El Porvenir</a> (Santiago de Compostela) en <a href="/wiki/1876" title="1876">1876</a>.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a> recibiu uns catro ou cinco mil galegos oriúndos na súa maioría, da Coruña e Pontevedra.<a href="#cite_note-248">[248]</a> Traballaron principalmente no sector comercial de cidades como <a href="/w/index.php?title=Ponce&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ponce (a páxina aínda non existe)">Ponce</a> ou <a href="/wiki/San_Xo%C3%A1n,_Porto_Rico" title="San Xoán, Porto Rico">San Xoán</a>; foron pequenos comerciantes, dependentes de comercio e mesmo se integraron dentro dos oficios industriais. Moitos deles alcanzaron un importante <a href="/wiki/Status_social" title="Status social">status social</a>, chegando a ser donos de facendas e comerciantes de alto nivel. En cambio, outros seguiron diferentes camiños, como é o do coruñés <a href="/wiki/Santiago_Iglesias" title="Santiago Iglesias">Santiago Iglesias</a>,<a href="#cite_note-:4-219">[219]</a> que no século XIX traballou primeiro como <a href="/wiki/Carpintar%C3%ADa" title="Carpintaría">carpinteiro</a> e logo converteuse nun dos líderes obreiros máis importantes do país, baixo cuxa iniciativa se creou a Federación Libre de Traballadores (1909) que anos despois reorganízase no Partido Socialista, polo que foi <a href="/wiki/Senado" title="Senado">senador</a> entre os anos 1917 e 1932. Esta emigración iniciouse de forma regular a partir de 1821,<a href="#cite_note-249">[249]</a> tivo o seu pulo nas décadas de 1840 e 1850 e medrou de forma sostida ata a fin de século. A partir do cambio de soberanía de 1898 comezou o seu imparable descenso ata que se cortou definitivamente a partir da Lei de cotas de 1921 e se desviou á veciña República Dominicana. A presenza social definida da <a href="/wiki/Burgues%C3%ADa" title="Burguesía">burguesía</a> galega na sociedade portorriqueña mantívose ata a década de 1960, cando os peninsulares entran xa no seu ocaso biolóxico ao non teren continuidade as cadeas migratorias dende 1921. Por outro lado, dende comezos dos anos sesenta comezaron a arribar a Porto Rico outros galegos distintos aos da inmigración secular desta illa. Trátase dos galegos cubanos que viñan fuxindo da <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_Cubana" title="Revolución Cubana">revolución castrista</a> do ano 1959. Cabe salientar a orixe <a href="/wiki/A_Guarda" title="A Guarda">guardesa</a> de moitos migrantes que chegaron a Porto Rico, estes guardeses pioneiros que se beneficiaron da conxuntura económica favorable de mediados do século XIX, unha vez asentados na economía e na sociedade de acollida, comezaron a exercer a súa atracción sobre unha gran maioría de inmigrantes guardeses, dedicándose principalmente ó comercio.<a href="#cite_note-250">[250]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="República_Dominicana">República Dominicana</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «República Dominicana»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: República Dominicana">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg/220px-Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg" decoding="async" width="220" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg/330px-Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg/440px-Embajada_de_Espa%C3%B1a_en_Santo_Domingo_R.D._Certificado_de_Nacionalidad_1969_02_19.jpg 2x" data-file-width="1272" data-file-height="1576" /></a><figcaption>Certificado de nacionalidade dun <a href="/wiki/A_Guarda" title="A Guarda">guardés</a> na <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a>, expedido pola Embaixada de España en <a href="/wiki/Santo_Domingo_de_Guzm%C3%A1n" title="Santo Domingo de Guzmán">Santo Domingo</a>.</figcaption></figure> Un dos destinos da emigración galega foi a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a>.<a href="#cite_note-251">[251]</a> O auxe de desprazamentos de españois a esta illa sitúase nas dúas primeiras décadas do século XX. Por esas datas, os españois constituían o cuarto grupo en importancia numérica dentro dos inmigrantes en xeral, e o primeiro entre os inmigrantes europeos. A inmigración española por estes anos estaba composta na súa maioría por homes novos, oriúndos de Galicia e de Asturias, que chegaran ao país dende <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a> e <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a>, dedicados principalmente ao comercio. A importancia numérica e socioeconómica dos inmigrantes españois obsérvase en entidades como o Centro Benéfico Español (1894) e a Sociedade Benéfica Española (1908). No ano 1917, fundouse a Casa de España, o Centro Español e a Sociedade Española Mutua de Beneficencia (1922), e en Santiago creouse o Casino Español no ano 1927.<a href="#cite_note-:2-222">[222]</a> Un inventario dos intereses demográficos, económicos e culturais de España en <a href="/wiki/Santo_Domingo_de_Guzm%C3%A1n" title="Santo Domingo de Guzmán">Santo Domingo</a>, elaborado pola Legación Española<a href="#cite_note-252">[252]</a> en 1932, determinou que a procedencia maioritaria dos inmigrantes españois era asturiana (en primeiro lugar) e galega (en segundo lugar), quedando o País Vasco, Cataluña e Baleares relegadas a certa distancia. Despois da <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">guerra civil española</a>, arribaron á República (1939-1940) un grupo de entre tres a catro mil refuxiados políticos, que pronto fixeron notar a súa influencia cultural no novo país.<a href="#cite_note-253">[253]</a> <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes na República Dominicana por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">755 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">256 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">295 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">923 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos na República Dominicana</td> <td align="right">2 229 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Panamá">Panamá</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Panamá»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Panamá">editar a fonte</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg/300px-Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg" decoding="async" width="300" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg/450px-Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg/600px-Gallegas_working_on_Steam_Shovel.jpg 2x" data-file-width="1394" data-file-height="1106" /></a><figcaption>Galegos traballando na <a href="/wiki/Canle_de_Panam%C3%A1" title="Canle de Panamá">Canle de Panamá</a>, en <a href="/wiki/1908" title="1908">1908</a>.</figcaption></figure> A emigración galega a <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a> para traballar na construción da canle interoceánica foi un fenómeno limitado a un espazo temporal de oito anos de duración e, pola súa natureza estacional, non tivo unha continuidade significativa no tempo,<a href="#cite_note-254">[254]</a> o que a diferenza das principais correntes migratorias que se desenvolveron no período das grandes migracións a América, entre 1870 e 1930. A imaxe que ofreceron os principais xornais estadounidenses sobre os inmigrantes galegos que traballaron no <a href="/w/index.php?title=Istmo_de_Panam%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Istmo de Panamá (a páxina aínda non existe)">istmo</a> foi positiva,<a href="#cite_note-255">[255]</a> tal e como demostran as reportaxes e crónicas analizadas en <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a>, The Washington Herald, <a href="/wiki/The_Boston_Globe" title="The Boston Globe">The Boston Globe</a> ou The Outlook,<a href="#cite_note-256">[256]</a> este último diario americano describe así ós galegos: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Os mellores de todos os que se probaron ata agora son os galegos. Hai vida e espírito no seu sangue do norte de España. Orixinal en inglés: The best of all that have yet been tried are the Gallegos. There are life and spirit in their North Spanish blood.</div> </div> </blockquote> Desde o inicio de 1906 ata o final de 1908, partiron de maneira legal para o país centroamericano 8 298 españois<a href="#cite_note-257">[257]</a> dos cales 5 983 eran galegos, o 72,7 %, segundo os cálculos de Juan Manuel Pérez.<a href="#cite_note-258">[258]</a> Segundo as estimacións deste autor, a esta cifra habería que engadir uns 3 000 máis que, trala prohibición gobernamental de mediados de novembro de 1908, fixérono de forma ilegal dende diferentes portos de Francia e España, vía <a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a> e Cuba, ata finais de 1912, o que suma unha cifra total de 11 298, dos cales, de manterse a porcentaxe anterior, ao redor de 8 000 procederían de Galicia. O incremento da forza laboral importada pola Comisión da Canle de Panamá superou os 45 000 homes. Os obreiros españois constituíron un 19,50 % do total de obreiros estranxeiros importados pola ICC. Ocuparon o primeiro posto dentro do grupo de europeos, seguidos polos italianos e os gregos.<a href="#cite_note-259">[259]</a> A construción do <a href="/wiki/Canle_de_Panam%C3%A1" title="Canle de Panamá">canal de Panamá</a> foi complicada, tras varios intentos errados, primeiro á hora de contratar obreiros chineses e tralo recrutamento entre os inmigrantes europeos que chegaban a Nova York, a CCI (Comisión del Canal Ístmico) orientou a súa procura cara a Cuba, captando medio milleiro de inmigrantes españois, a meirande parte de Galicia, os informes dos administradores norteamericanos definían os galegos como brancos manexables, dóciles, bos traballadores, ambiciosos e intelixentes ata certo punto.<a href="#cite_note-260">[260]</a><a href="#cite_note-261">[261]</a> A CCI estableceu unha oficina de contratación en <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a>. Un dos seus lugares de recrutamento en Galicia foron as dependencias do consignatario de buques Estanislao Durán, no <a href="/wiki/Porto_de_Vigo" title="Porto de Vigo">porto de Vigo</a>, contando coa complicidade de <a href="/wiki/Eugenio_Montero_R%C3%ADos" title="Eugenio Montero Ríos">Eugenio Montero Ríos</a> e coas reticencias do seu sucesor <a href="/wiki/Segismundo_Moret" title="Segismundo Moret">Segismundo Moret</a>.<a href="#cite_note-262">[262]</a> O Goberno acordou a prohibición temporal de emigrar a Panamá, mediante a publicación do <a href="/wiki/Real_decreto" title="Real decreto">Real decreto</a> do 12 de novembro de 1908. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Panamá por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">566 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">167 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">1 890 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">674 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Panamá</td> <td align="right">3 297 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chile">Chile</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Chile»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Chile">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg/220px-Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg/330px-Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/62/Corporaci%C3%B3n_Lar_Gallego_de_Chile.jpg 2x" data-file-width="350" data-file-height="350" /></a><figcaption><a href="/wiki/Logotipo" title="Logotipo">Logotipo</a> do <a href="/wiki/Lar_Gallego_de_Chile" title="Lar Gallego de Chile">Lar Gallego de Chile</a>.</figcaption></figure> A primeira premisa destacada no estudo da emigración galega a <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a> é a da súa escasa importancia cuantitativa e cualitativa se é comparada cos fenómenos de migración galega a outros estados latinoamericanos<a href="#cite_note-263">[263]</a> como Arxentina, Cuba ou Uruguai, xa que este proceso caracterizouse por ser altamente selectivo,<a href="#cite_note-264">[264]</a> e ademais o continxente galego dentro do español era minoritario comparado co de <a href="/wiki/Catalu%C3%B1a" title="Cataluña">Cataluña</a>, <a href="/wiki/Castela_e_Le%C3%B3n" title="Castela e León">Castela e León</a> e sobre todo co do <a href="/wiki/Pa%C3%ADs_Vasco" title="País Vasco">País Vasco</a>. No 1822 cando se creou a Axencia Xeral de Colonización. A Axencia deseñou un contrato polo que se concedía a cada colono 38 hectáreas e 18 hectáreas máis por cada fillo home, ademais dos custos da viaxe xunto co diñeiro necesario para estabelecerse, estes dous últimos suxeitos a reembolso. Froito do traballo da Axencia, xa en 1883 sae de <a href="/wiki/Bordeos" title="Bordeos">Bordeos</a> o primeiro embarque de 200 colonos con destino a Chile.<a href="#cite_note-265">[265]</a> Destes 200, 185 eran españois procedentes das provincias vascas. Ata 1884 o número total de españois chegados Chile a través da Axencia é de 237 dun total de 2 000 emigrantes de diversas nacionalidades europeas. O fluxo continúa aumentando de forma tal que desde 1882 ata 1891, chegan a Chile un total de 9 500 emigrantes españois. Dos 2,069 socios rexistrados na Sociedade Española de Socorros Mutuos que comprende de 1895 ata 1965, o 39 % proviña de <a href="/wiki/Asturias" title="Asturias">Asturias</a>. Séguelle co 33,8 % Galicia.<a href="#cite_note-266">[266]</a> Os galegos tamén deixaron testemuños de redes, como ocorre no caso xerado por Antonio Bonzo Pérez orixinario de Ourense e que chegou a Santiago en 1916, procedente de <a href="/wiki/Mendoza,_Arxentina" title="Mendoza, Arxentina">Mendoza</a>. Casou con Manuela Pavón Pérez, tamén ourensá,<a href="#cite_note-267">[267]</a> e entre ámbolos dous contribuíron á chegada de case unha trintena de parentes e amigos, dende <a href="/wiki/A_Peroxa" title="A Peroxa">A Peroxa</a>. A emigración galega atópase espallada entre as cidades de <a href="/wiki/Antofagasta" title="Antofagasta">Antofagasta</a>, <a href="/wiki/Concepci%C3%B3n,_Chile" title="Concepción, Chile">Concepción</a>, e, en maior medida, <a href="/wiki/Valpara%C3%ADso" title="Valparaíso">Valparaíso</a> e <a href="/wiki/Santiago_de_Chile" title="Santiago de Chile">Santiago de Chile</a>. A comunidade galega en Santiago de Chile caracterízase polo seu asentamento na pequena e mediana industria e comercio, especialmente en torno ó sector panadeiro-confiteiro,<a href="#cite_note-268">[268]</a><a href="#cite_note-269">[269]</a> procedían na súa meirande parte da provincia de Ourense:<a href="#cite_note-270">[270]</a> <a href="/wiki/Celanova" title="Celanova">Celanova</a>, <a href="/wiki/Chaguazoso,_A_Mezquita" title="Chaguazoso, A Mezquita">Chaguazoso</a> e A Peroxa. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Chile por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">875 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">331 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">1 651 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">1 050 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Chile</td> <td align="right">3 907 </td></tr></tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Emigrantes_galegos_en_Chimbote,_Per%C3%BA,_20_de_novembro_de_1956.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg/250px-Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg" decoding="async" width="250" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg/375px-Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg/500px-Emigrantes_galegos_en_Chimbote%2C_Per%C3%BA%2C_20_de_novembro_de_1956.jpg 2x" data-file-width="789" data-file-height="634" /></a><figcaption>Emigrantes galegos en <a href="/wiki/Chimbote" title="Chimbote">Chimbote</a>, <a href="/wiki/Per%C3%BA" title="Perú">Perú</a>, en 1956.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Perú">Perú</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «Perú»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: Perú">editar a fonte</a>]</div> <a href="/wiki/Per%C3%BA" title="Perú">Perú</a> non foi un destino importante para a emigración galega.<a href="#cite_note-271">[271]</a> Con todo, cabe mencionar algúns períodos históricos: <ul><li>Durante a explotación do <a href="/wiki/Caucho" title="Caucho">caucho</a> na <a href="/wiki/Selva_amaz%C3%B3nica" title="Selva amazónica">Amazonía</a> (1870-1920). Entre os galegos dedicados á explotación do caucho, destacaron os irmáns Barcia Boente orixinarios do lugar de <a href="/wiki/Padr%C3%B3ns,_Ponteareas" title="Padróns, Ponteareas">Padróns</a> en <a href="/wiki/Ponteareas" title="Ponteareas">Ponteareas</a> (Pontevedra),<a href="#cite_note-272">[272]</a> que formaron unha das casas comerciais do caucho máis grandes do Perú. Os irmáns José, Benito e Generoso fundaron o seu propio reino nunha leira á que chamaron “Galicia”, que dividiron en catro provincias nomeadas como as galegas e nas que traballaban máis de 2 000 persoas entre nativos e veciños da súa parroquia natal. Mesmo chegaron a ter entre os seus empregados a <a href="/wiki/Llu%C3%ADs_Companys" title="Lluís Companys">Lluís Companys</a>,<a href="#cite_note-273">[273]</a> futuro presidente da <a href="/wiki/Generalitat_de_Catalu%C3%B1a" title="Generalitat de Cataluña">Generalitat de Cataluña</a>. Chegaron a exportar a Estados Unidos e ós principais países europeos polo que conseguiron unha gran fortuna, inda que esta situación rematou coa aparición do caucho artificial e co estalido da <a href="/wiki/Primeira_guerra_mundial" title="Primeira guerra mundial">Primeira guerra mundial</a>.</li> <li>Durante o auxe da industria pesqueira no Perú (1950-1970) coa explotación da <a href="/wiki/Fari%C3%B1a_de_peixe" title="Fariña de peixe">fariña de peixe</a>, desprazáronse moitos veciños de <a href="/wiki/Malpica_de_Berganti%C3%B1os" title="Malpica de Bergantiños">Malpica</a> na <a href="/wiki/Costa_da_Morte" title="Costa da Morte">Costa da Morte</a>. Perú chegou a ser unha potencia mundial neste eido.<a href="#cite_note-274">[274]</a> Os galegos fundaron e edificaron un centro social en <a href="/wiki/Chimbote" title="Chimbote">Chimbote</a>. Así, o 16 de outubro de 1960 fundaron a “Sociedade Española de Beneficencia”.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Emigrantes_residentes_en_Tampa,_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg/220px-Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg" decoding="async" width="220" height="269" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg/330px-Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg/440px-Emigrantes_residentes_en_Tampa%2C_cementerio_de_San_Bicente_de_la_Ba%C3%B1a_1907.jpg 2x" data-file-width="1400" data-file-height="1713" /></a><figcaption>Los Emigrantes Residentes en <a href="/wiki/Tampa" title="Tampa">Tampa</a> "<a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a>" que han Contribuido para la Construcción del Nuevo Cementerio de la Parroquia de <a href="/wiki/A_Ba%C3%B1a,_A_Ba%C3%B1a" title="A Baña, A Baña">San Bicente de la Baña</a>. <a href="/wiki/Tampa" title="Tampa">TAMPA</a> <a href="/wiki/Florida,_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Florida, Estados Unidos de América">FLORIDA</a> 30 DE AGOSTO DE <a href="/wiki/1907" title="1907">1907</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Estados_Unidos_de_América">Estados Unidos de América</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «Estados Unidos de América»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: Estados Unidos de América">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_nos_Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Galegos nos Estados Unidos de América">Galegos nos Estados Unidos de América</a>.</dd></dl></div> Dende a década de 1880 ata a <a href="/wiki/Primeira_guerra_mundial" title="Primeira guerra mundial">primeira guerra mundial</a>, máis de tres millóns de españois partiron cara a destinos estranxeiros, unha maioría deses emigrantes foron a Arxentina, Brasil, Cuba e Uruguai, entre 1900 e 1913, menos dun 2 %<a href="#cite_note-275">[275]</a> chegaron aos <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos de América</a>, o maior destino para a emigración europea en xeral.<a href="#cite_note-276">[276]</a> Entre os aproximadamente os 8,5 millóns de emigrantes que chegaron ao porto de <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a> dende a década de 1880 ata a de 1920 emigraron preto de 30 000 españois. A maioría destes inmigrantes eran homes novos e solteiros, principalmente galegos, asturianos e vascos.<a href="#cite_note-:26-277">[277]</a> As leis de cotas impostas durante os anos 20 do século XX reduciron a inmigración española en xeral e a galega en particular, así a lei de cotas de 1921 marcou o comezo do control exhaustivo da inmigración nos Estados Unidos e favoreceu a inmigración do norte de Europa mentres limitaba o número de inmigrantes españois a só 912 persoas. Cara ao final da década dos anos 30, á afluencia de inmigrantes galegos uniuse a dos exiliados políticos, que se instalaron en Astoria, <a href="/wiki/Queens" title="Queens">Queens</a>, e no sur de <a href="/wiki/Manhattan" title="Manhattan">Manhattan</a>.<a href="#cite_note-:7-278">[278]</a> De 1917 a 1941, Nova York foi o principal destino migratorio<a href="#cite_note-279">[279]</a> nas vilas de <a href="/wiki/Bueu" title="Bueu">Bueu</a>, <a href="/wiki/Boiro" title="Boiro">Boiro</a>, <a href="/wiki/Ribeira" title="Ribeira">Ribeira</a>, <a href="/wiki/Muros" title="Muros">Muros</a>, <a href="/wiki/Carnota" title="Carnota">Carnota</a>, <a href="/wiki/Bergondo" title="Bergondo">Bergondo</a>, <a href="/wiki/Sada" title="Sada">Sada</a> ou <a href="/wiki/Oleiros" title="Oleiros">Oleiros</a>. García-Rodeja e Pérez Rey<a href="#cite_note-280">[280]</a> apuntan que a porcentaxe de emigrantes a Nova York na zona da Mariña nesta época foi dun 36 % fronte a destinos normalmente máis habituais como <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a> (23 %) e <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">A Habana</a> (17,1 %). Salientan tamén que en <a href="/wiki/Sada" title="Sada">Sada</a>, no ano 1935, o 84 % dos emigrados desta vila estaban en Nova York. A maioría da emigración galega radicouse en Nova York e na súa área de influencia que inclúe tamén os concellos do centro-norte de Nova Jersey (Linden, Harrison, Kearny, North Arlington, Lyndhust, Elizabeth, Bayonne e Clark)<a href="#cite_note-281">[281]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg/200px-Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg" decoding="async" width="200" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg/300px-Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg/400px-Negreira_-_Monumento_al_emigrante_-_01.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="5184" /></a><figcaption>Ao emigrante en <a href="/wiki/Negreira" title="Negreira">Negreira</a>.</figcaption></figure> Juan Francisco de Cárdenas, <a href="/wiki/Embaixador" title="Embaixador">embaixador</a> de España nos Estados Unidos, nos seus diversos informes consulares especificou as orixes dentro de cada demarcación consular. No informe do embaixador ó <a href="/wiki/Ministro_(goberno)" title="Ministro (goberno)">ministro</a>, referido a 1935, e nos informes consulares de 1933, 1934 e 1935 ao embaixador, matízase máis ao distinguir por zonas actuais de asentamento divididas polas demarcacións consulares. Cabe salientar a importancia numérica dos galegos en Nova York (sobre unha base de 12 000 inscritos no consulado).<a href="#cite_note-282">[282]</a> Así Galicia (50 %) e Asturias (17 %) representan ás dúas terceiras partes dos españois. Os galegos son tamén os máis numerosos en <a href="/wiki/Filadelfia" title="Filadelfia">Filadelfia</a> e <a href="/wiki/Nova_Orle%C3%A1ns" title="Nova Orleáns">Nova Orleáns</a>, e os segundos mais numerosos despois dos asturianos en <a href="/wiki/Tampa" title="Tampa">Tampa</a>, <a href="/w/index.php?title=Galveston&action=edit&redlink=1" class="new" title="Galveston (a páxina aínda non existe)">Galveston</a> e <a href="/wiki/Chicago" title="Chicago">Chicago</a>. Cabe salientar a presenza galega en Tampa, así os libros de rexistro dos socios destes centros permítennos coñecer a orixe dos emigrantes galegos nesta cidade. De 1 474 galegos rexistrados no Centro Español e no Centro Asturiano entre 1902 e 1951, o 42 % procedía da provincia da Coruña e o 40 % da de Lugo. Aínda que máis da metade destes non especifica o lugar concreto da procedencia, a análise dos que si o fan indica que os concellos coruñeses máis representados eran <a href="/wiki/Ortigueira" title="Ortigueira">Ortigueira</a>, <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a> e <a href="/wiki/Mugardos" title="Mugardos">Mugardos</a> na zona costeira e <a href="/wiki/Bri%C3%B3n" title="Brión">Brión</a>, <a href="/wiki/A_Ba%C3%B1a" title="A Baña">A Baña</a> e <a href="/wiki/Negreira" title="Negreira">Negreira</a> no interior. En Lugo esta emigración procedía maioritariamente de <a href="/wiki/Viveiro" title="Viveiro">Viveiro</a>, <a href="/wiki/Foz" title="Foz">Foz</a>, <a href="/wiki/Barreiros" title="Barreiros">Barreiros</a>, <a href="/wiki/Ribadeo" title="Ribadeo">Ribadeo</a>, <a href="/wiki/Lourenz%C3%A1" title="Lourenzá">Lourenzá</a> e <a href="/wiki/A_Pontenova" title="A Pontenova">A Pontenova</a>. Os emigrantes de Lugo estaban máis representados entre os empregados das fábricas de tabaco, mentres os da Coruña adoitaban dedicarse ao comercio, traballando en fondas, bares ou tendas.<a href="#cite_note-283">[283]</a> Tamén cabe salientar, por descoñecida, a presenza galega en <a href="/wiki/Luisiana" title="Luisiana">Luisiana</a><a href="#cite_note-:26-277">[277]</a> para traballar nas plantacións da <a href="/wiki/Cana_de_azucre" title="Cana de azucre">cana de azucre</a>, así cabe poñer como exemplo a saída dende o <a href="/wiki/Porto_da_Coru%C3%B1a" title="Porto da Coruña">porto da Coruña</a> o 31 de agosto de 1880 de 300 galegos rumbo a este estado americano. A idea orixinal proviña dun axente chamado Charles Nathan, que quería organizar a emigración a Luisiana de adultos e nenos homes maiores de doce anos acollidos no Asilo de Mendicidad da cidade. En agosto de 1884 o cónsul español de novo daba a voz de alarma, informando ao Ministerio de que «continuamente se me presentan familias enteras de las que vinieron hace cuatro años con el contratista Charles Nathan en el Mississippi» e indicaba que «todos están en la mayor miseria y sin colocación» e solicitaban axuda para que os repatriasen. A maior parte deles decidiron dirixirse a Cuba en lugar de regresar a Galicia pois, segundo o cónsul, non querían volver porque «están tan pobres como cuando salieron de España». A presenza galega tamén foi importante no estado de <a href="/wiki/Virxinia_Occidental" title="Virxinia Occidental">Virxinia Occidental</a>,<a href="#cite_note-284">[284]</a><a href="#cite_note-285">[285]</a> os galegos dedicáronse a minería. En cidades como <a href="/w/index.php?title=Beckley_(Virxinia_Occidental)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Beckley (Virxinia Occidental) (a páxina aínda non existe)">Beckley</a>, ao sur do Estado, os españois que traballaban nas <a href="/w/index.php?title=Miner%C3%ADa_de_carb%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Minería de carbón (a páxina aínda non existe)">minas de carbón</a> eran orixinarios fundamentalmente de Galicia e <a href="/wiki/Andaluc%C3%ADa" title="Andalucía">Andalucía</a>. Nas décadas dos 60 e 70 a falta de estabilidade política e económica debida á crise petroleira en Cuba, México, Arxentina e Venezuela tamén conspirou para conducir a un número sen precedentes de galegos destes países aos Estados Unidos. A maioría destes novos inmigrantes, aínda principalmente da Coruña, seguiron traballando nos peiraos como mariñeiros, estibadores ou instaladores de <a href="/w/index.php?title=Calefacci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Calefacción (a páxina aínda non existe)">calefacción</a>. Ademais de <a href="/wiki/Manhattan" title="Manhattan">Manhattan</a> e <a href="/wiki/Brooklyn" title="Brooklyn">Brooklyn</a> en Nova York, <a href="/wiki/Newark,_Nova_Jersey" title="Newark, Nova Jersey">Newark</a> —en <a href="/wiki/Nova_Jersey" title="Nova Jersey">Nova Jersey</a>— converteuse no porto preferido de estibadores e mariñeiros procedentes da <a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">provincia de Ourense</a>, especialmente das municipalidades de <a href="/wiki/Ramir%C3%A1s" title="Ramirás">Ramirás</a>, <a href="/wiki/Celanova" title="Celanova">Celanova</a> e <a href="/wiki/O_Carballi%C3%B1o" title="O Carballiño">O Carballiño</a>.<a href="#cite_note-:7-278">[278]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Carballi%C3%B1o_02-05b,_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG/245px-Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG" decoding="async" width="245" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG/368px-Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG/490px-Carballi%C3%B1o_02-05b%2C_Monumento_%C3%B3_Emigrante.JPG 2x" data-file-width="3088" data-file-height="2056" /></a><figcaption>Monumento ó emigrante no <a href="/wiki/O_Carballi%C3%B1o" title="O Carballiño">Carballiño</a>.</figcaption></figure> <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes nos EEUU <a href="#cite_note-IPR-286">[286]</a> por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">10 343 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">2 999 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">4 297 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">5 280 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos nos Estados Unidos <a href="#cite_note-IPR-286">[286]</a></td> <td align="right">22 919 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vagas_migratorias_no_século_XX:_Ultramar_e_Europa_Occidental">Vagas migratorias no século XX: Ultramar e Europa Occidental</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «Vagas migratorias no século XX: Ultramar e Europa Occidental»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: Vagas migratorias no século XX: Ultramar e Europa Occidental">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Contexto_económico">Contexto económico</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «Contexto económico»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: Contexto económico">editar a fonte</a>]</div> Trala Guerra Civil, o proceso de modernización da agricultura galega iniciado a finais do século XIX estáncase,<a href="#cite_note-287">[287]</a> xa que o franquismo non soluciona ningún dos graves problemas endémicos de Galicia, máis ben agrávaos. As décadas de 1940 e 1950 poden considerarse as peores da historia económica e social do século XX, marcando unha importante regresión técnica e produtiva. Galicia sufriu un período de contración da súa economía, co estancamento do sector agrogandeiro e das iniciativas agroindustriais orixinadas nos anos vinte e trinta e o mesmo sucedeu cos sectores pesqueiro, conserveiro e da construción naval, mentres que os cambios ou melloras, coa excepción do sector hidroeléctrico e da minería do <a href="/wiki/Volframio" title="Volframio">volframio</a>,<a href="#cite_note-288">[288]</a> foron reducidos.<a href="#cite_note-:22-49">[49]</a> Todo isto viuse agravado coa ineficacia das políticas autárquicas vixentes no franquismo, ata o <a href="/wiki/Plan_de_Estabilizaci%C3%B3n_de_1959" title="Plan de Estabilización de 1959">Plan de Estabilización de 1959</a>, cuxo obxectivo estaba en captar <a href="/wiki/Divisa" class="mw-redirect" title="Divisa">divisas</a> para as arcas estatais a través de dúas vías: o turismo e a emigración.<a href="#cite_note-289">[289]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_emigración_galega_a_ultramar_mantense">A emigración galega a ultramar mantense</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «A emigración galega a ultramar mantense»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: A emigración galega a ultramar mantense">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Praza_Ana_Kiro_en_Mera,_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg/220px-Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg/330px-Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg/440px-Praza_Ana_Kiro_en_Mera%2C_Oleiros_-_Homenaxe_%C3%B3s_emigrantes.jpg 2x" data-file-width="3098" data-file-height="2042" /></a><figcaption>"Homenaxe ós emigrantes", título dunha canción de <a href="/wiki/Ana_Kiro" title="Ana Kiro">Ana Kiro</a>, nunha placa en <a href="/wiki/Serantes,_Oleiros" title="Serantes, Oleiros">Serantes, Oleiros</a>.</figcaption></figure> Entre 1946 e 1960, dun total de 634 604 españois que emigraron a América,<a href="#cite_note-290">[290]</a> Galicia forneceu ela soa case a metade: 292 399 emigrantes, cifra que alcanza o 46 % do total da emigración española. Por provincias, a emigración galega transoceánica repartiuse da seguinte maneira: Pontevedra: 95 038 (representa o 32,50 % do total galego e o 14,97 % sobre o total de España); A Coruña: 94 661 (32,37 % e 14,91 %); Ourense: 64 587 (22,08 % e 10,17 %) e Lugo: 41 995 (15,7 % e 7,25 %). Só dúas provincias galegas, A Coruña e Pontevedra achegan o 30 % da emigración española a ultramar. De tódalas rexións españolas, neste período só dúas presentan taxas elevadas de emigración:<a href="#cite_note-291">[291]</a> Galicia e Canarias, con índices medios anuais ao redor dos 75 emigrantes transoceánicos por cada dez mil habitantes dos seus respectivos censos de 1950. Esta emigración continuou sendo maioritariamente masculina pero as porcentaxes tenden a achegarse: o 55,9 % eran homes e as 44,1 % mulleres<a href="#cite_note-:21-32">[32]</a> ao que hai que engadir que en relación ao conxunto da poboación, as mulleres emigraron máis de Galicia que de calquera outra parte de España. O perfil do emigrante a América compleméntase cos seguintes datos: solteiro, ten entre 15 e 35 anos, sabe ler e escribir (porcentaxe de alfabetos: o 95,1 %, unhas décimas por encima da porcentaxe española) e é de orixe campesiña. A emigración a América nestes anos 40, e 50 diríxese con preferencia á Arxentina e Venezuela, ademais do Uruguai, o Brasil e Cuba en menor medida. É dicir, salvo Venezuela que a mediados dos anos cincuenta se converte no obxectivo preferente dos galegos que emigran a América,<a href="#cite_note-:24-211">[211]</a> trátase dos destinos tradicionais. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_vaga_migratoria_cara_a_Europa">A vaga migratoria cara a Europa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «A vaga migratoria cara a Europa»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: A vaga migratoria cara a Europa">editar a fonte</a>]</div> A partir de 1959, en Galicia produciuse unha inversión de correntes migratorias, ao abandonarse paulatinamente o tradicional desprazamento de poboación cara ao continente americano. Diríxese maioritariamente cara a aqueles países europeos que se atopaban en pleno desenvolvemento industrial e tecnolóxico e que precisaban man de obra estranxeira. Mentres que noutras zonas de España o corte do fluxo migratorio cara a América foi máis radical, o caso galego presentou un período en que se producían correntes simultáneas cara aos dous continentes.<a href="#cite_note-:5-2">[2]</a> Foi a única rexión na que coexistiron nos anos sesenta as dúas correntes migratorias exteriores: a transoceánica (xunto a <a href="/wiki/Provincia_de_Santa_Cruz_de_Tenerife" title="Provincia de Santa Cruz de Tenerife">provincia de Santa Cruz de Tenerife</a>) e a europea.<a href="#cite_note-292">[292]</a> Na etapa comprendida entre 1946 e 1973, mobilizou a 2 600 000 traballadores españois,<a href="#cite_note-:11-293">[293]</a> dos cales 2 000 0000 a partir de 1960, tiveron como destino os principais países europeos. Entre o ano 1961 e 1975 saíron de Galicia cara a Europa aproximadamente 350 000 persoas, isto é o 65 % da emigración galega total,<a href="#cite_note-:22-49">[49]</a> sendo <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a> e a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Federal_Alem%C3%A1_(1949%E2%80%931990)" title="República Federal Alemá (1949–1990)">República Federal Alemá</a> os principais países receptores representando o 80 % da migración galega,<a href="#cite_note-294">[294]</a> ou incluso chegando ó 90 % entre o 1961 e o 1980.<a href="#cite_note-295">[295]</a> Neste período (1961-1975), os emigrantes galegos representan o 23,14 % do total do continxente español (o segundo máis numeroso despois dos andaluces<a href="#cite_note-296">[296]</a>) e dentro dos galegos cabe salientar os ourensáns que representan o 42,10 % do continxente galego.<a href="#cite_note-297">[297]</a> Atopámonos cun movemento de carácter individual,<a href="#cite_note-298">[298]</a> netamente masculino (96,20 %), principalmente a Holanda e Francia (94,88 % e 93,31 % respectivamente). Como única excepción destaca o Reino Unido cunha participación feminina do 54,35 %, como resultado dunha normativa inmigratoria (Aliens Order 1953) contraria ás entradas masculinas ata 1962. Por grupos profesionais atopámonos cunha emigración composta principalmente por artesáns e traballadores industriais e peóns (Alemaña 59,36 %, Suíza 68,83 %, Francia 60,55 %) individualizándose a corrente dirixida a Gran Bretaña cun 50,76 % de traballadores dos servizos e un 22,31 % de mulleres sen profesión. O economista Antonio Taboada (30/11/1969),<a href="#cite_note-:25-217">[217]</a> Secretario Xeral da Cámara de Comercio da Coruña en 1969, afirmaba que Galicia achegaba á economía española: o 40 % das remesas de emigrantes, o 29 % das <a href="/wiki/Carne_bovina" title="Carne bovina">carnes de vacún</a>, o 19 % da <a href="/wiki/Madeira" title="Madeira">madeira</a>, o 34 % dos <a href="/wiki/Peixe" class="mw-redirect" title="Peixe">peixes</a> e <a href="/wiki/Marisco" title="Marisco">mariscos</a>, o 40 % das <a href="/wiki/Conservaci%C3%B3n_de_alimentos" title="Conservación de alimentos">conservas</a>, o 50 % de <a href="/w/index.php?title=Construcci%C3%B3n_naval&action=edit&redlink=1" class="new" title="Construcción naval (a páxina aínda non existe)">construcións navais</a> e o 15 % de <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa_el%C3%A9ctrica" title="Enerxía eléctrica">enerxía eléctrica</a>. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Emigrantes permanentes (1961-1980) <a href="#cite_note-299">[299]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a></td> <td align="right">58,76 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Federal_Alem%C3%A1_(1949%E2%80%931990)" title="República Federal Alemá (1949–1990)">República Federal Alemá</a></td> <td align="right">29,21 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a></td> <td align="right">5,90 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a></td> <td align="right">3,79 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a></td> <td align="right">2,12 % </td></tr> <tr> <td>Outros países</td> <td align="right">0,14 % </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_(1975).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg/220px-Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg" decoding="async" width="220" height="362" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg/330px-Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg/440px-Portada_da_novela_curta_%27A_terra_prometida%27_de_Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade_Paredes_%281975%29.jpg 2x" data-file-width="2382" data-file-height="3924" /></a><figcaption><a href="/wiki/Xes%C3%BAs_R%C3%A1bade" title="Xesús Rábade">Xesús Rábade</a> centrou o texto da súa novela <a href="/wiki/A_terra_prometida" title="A terra prometida">A terra prometida</a> (1975) nas lembranzas de <a href="/wiki/Infancia" title="Infancia">infancia</a> dun emigrado galego en <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Suíza">Suíza</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «Suíza»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: Suíza">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_Su%C3%ADza" title="Galegos en Suíza">Galegos en Suíza</a>.</dd></dl></div> En abril de 1959 <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a> e <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a> asinaron un convenio de supresión de visados entre ambos que daba impulso á incipiente emigración, sobre todo galega. Poucas semanas antes rubricouse outro sobre seguros sociais que daba mellor cobertura aos traballadores. A principios do 61, un tratado bilateral regulaba esas relacións laborais. Empezaba así a emigración masiva cara ao país Helvético, a meirande parte procedentes da <a href="/wiki/Costa_da_Morte" title="Costa da Morte">Costa da Morte</a> e comarcas limítrofes.<a href="#cite_note-300">[300]</a> No período 1961-1975, obsérvase un claro predominio de Suíza como país receptor (principalmente a partir do ano 1970) ao acoller a máis da metade dos emigrantes galegos (53,62 %), seguido de Alemaña con algo menos da terceira parte (32,96 %). O terceiro lugar ocúpao Francia cunha porcentaxe máis modesta (6,52 %) e o cuarto Holanda co (4,25 %). Neste período, a emigración galega a Suíza representou o 34,32 % da emigración española.<a href="#cite_note-:6-301">[301]</a> Nos anos sesenta e setenta as leis de inmigración facilitaban os permisos de residencia temporais ou de traballo. Conseguir un permiso de residencia permanente, con todo, era moito máis difícil.<a href="#cite_note-302">[302]</a> Por razóns económicas, sociais e políticas, que os inmigrantes fosen residentes permanentes non era de interese para os países como Suíza, senón máis ben o retorno da man de obra e a súa constante renovación; de aí saíu tamén o termo Gastarbeiter, que significa traballador hospedado ou convidado.<a href="#cite_note-303">[303]</a> Con esta política, Suíza marcaba as condicións das relacións laborais (curtos permisos de residencia renovables ou non, trabas á autorización de actividades autónomas, dificultades ó reagrupamento familiar por implicar maiores obrigacións), asegurándose así un máximo de rendibilidade e un mínimo de contraprestacións sociais e estatais (seguros, xubilación ou baixas laborais)<a href="#cite_note-:11-293">[293]</a> Tradicionalmente a man de obra galega estivo empregada no sector da construción, incluída a pintura e o xeso, e tamén no sector industrial,<a href="#cite_note-304">[304]</a> principalmente ós emigrantes da primeira xeración. No caso das persoas da segunda e da terceira xeración a situación é moi diferente, xa que son persoas altamente cualificadas que traballan, por exemplo, para empresas do sector farmacéutico. No ano 2010, os galegos eran uns 40 000 (55 % dos españois) e o galego era o quinto idioma estranxeiro mais falado co 0,7 %,<a href="#cite_note-305">[305]</a> despois do <a href="/wiki/Lingua_serbocroata" title="Lingua serbocroata">serbocroata</a> (1,4 %), o <a href="/wiki/Lingua_albanesa" title="Lingua albanesa">albanés</a> (1,3 %), o <a href="/wiki/Lingua_portuguesa" title="Lingua portuguesa">portugués</a> (1,2 %) e o <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a> (1 %). <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">He de decirte que Suiza me dio mucho, se lo debo todo y todavía hoy estoy contento y con ilusión por Suiza. Tengo lo que tengo gracias a Suiza y a mis padres que se quedaron con mis hijas. M. R. Pino Juste y C. Verde Diego (2006), p. 221.</div> </div> </blockquote> <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Suíza por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">16 491 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">2 757 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">7 879 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">6 743 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Suíza</td> <td align="right">33 870 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alemaña">Alemaña</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=34" title="Editar a sección: «Alemaña»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=34" title="Editar o código fonte da sección: Alemaña">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_Alema%C3%B1a" title="Galegos en Alemaña">Galegos en Alemaña</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania,_1963.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg/220px-Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg/330px-Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg/440px-Consejos_para_trabajadores_espa%C3%B1oles_empleados_en_la_Rep%C3%BAblica_Federal_de_Alemania%2C_1963.jpg 2x" data-file-width="514" data-file-height="726" /></a><figcaption>Consejos para trabajadores españoles empleados en la República Federal de Alemania, 1963.</figcaption></figure> Trala Segunda Guerra Mundial, a República Federal Alemá e Austria, viviron o período chamado Wirtschaftswunder,<a href="#cite_note-306">[306]</a> esta época estivo marcada pola rápida reconstrución e desenvolvemento das súas economías a consecuencia do Plan Marshall. En 1961, os emigrantes galegos permanentes e asistidos polo Instituto Español de Emigración dirixíronse exclusivamente a tres países, dos cales a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Federal_Alem%C3%A1_(1949%E2%80%931990)" title="República Federal Alemá (1949–1990)">República Federal Alemá</a> foi o máis importante ao absorber á case totalidade (87,74 %). Pouca importancia tiveron Francia (7,57 %) e Suíza (4,69 %).<a href="#cite_note-:6-301">[301]</a> Alemaña seguiu ocupando o primeiro posto na década dos 60, a excepción do ano 1967, no que foi o pais Helvético o primeiro nas preferencias galegas debido a crise momentánea de Alemaña. Porén, os españois no ano 1967 eran o segundo contixente estranxeiro mais importante despois dos italianos.<a href="#cite_note-307">[307]</a> A emigración galega a Alemaña representou a quinta parte do total estatal (20,78 %), estando abastecida fundamentalmente por ourensáns (11,82 % de España e 56,86 % de Galicia) e pontevedreses (4,52 % do total estatal e 21,77 % do total galego). Unha importancia lixeiramente máis feble tivo A Coruña (3,71 e 17,89 % respectivamente) e, case nula, Lugo (0,71 e 3,45 respectivamente). Tratábase dunha emigración fundamentalmente andaluza, galega, madrileña, estremeña, murciana e valenciana (por esta orde), orientada ao <a href="/w/index.php?title=Sector_industrial&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sector industrial (a páxina aínda non existe)">sector industrial</a>,<a href="#cite_note-:11-293">[293]</a> atraída polos landers de <a href="/wiki/Renania_do_Norte-Westfalia" title="Renania do Norte-Westfalia">Renania do Norte-Westfalia</a>, <a href="/wiki/Baden-W%C3%BCrttemberg" title="Baden-Württemberg">Baden-Württemberg</a> e <a href="/wiki/Hessen" title="Hessen">Hessen</a>, os máis industrializados do país.<a href="#cite_note-308">[308]</a> O sector industrial (do metal e da transformación) daba traballo ó 70 % dos españois emigrados a Alemaña.<a href="#cite_note-309">[309]</a> O declive desta corrente iniciouse no ano 1973 baixo os efectos do impacto da crise económica, pero tamén pola política alemá de dificultar e mesmo impedir a continuidade laboral deses traballadores, pretendendo así eludir prestacións sociais e substituírlles por outros máis baratos: iugoslavos, gregos e portugueses inicialmente, e turcos máis tarde. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Alemaña por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">3 896 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">836 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">4 795 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">5 763 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Alemaña</td> <td align="right">15 290 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Francia">Francia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=35" title="Editar a sección: «Francia»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=35" title="Editar o código fonte da sección: Francia">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_en_Francia" title="Galegos en Francia">Galegos en Francia</a>.</dd></dl></div> A emigración laboral a <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a> do século XX non é un feito novo, cabe salientar todo un fluxo de braceiros galegos, estremeños e andaluces do século XIX que abriron camiños na xeografía francesa.<a href="#cite_note-310">[310]</a> Polo que a emigración galega a Francia se refire, inda que non sendo tan masiva como a Alemaña ou Suíza, foi constante, así entre os anos 1960 e 1980 dirixíronse aproximadamente 289 792 galegos.<a href="#cite_note-311">[311]</a> os españois en Francia alcanzaron en 1968 o seu número máximo:<a href="#cite_note-312">[312]</a> máis de 600 000 censados, case un cuarto do total dos estranxeiros, e un 1,22 % da poboación total do país. Os galegos radicáronse principalmente nas áreas industriais especialmente na de <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a> onde chega haber ata 22 000 galegos.<a href="#cite_note-313">[313]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Yo me vine a Francia. En esa época, en mi pueblo <a href="/wiki/Becerre%C3%A1" title="Becerreá">Becerreá</a>, <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a> o marchabas a Francia, o a Argentina o a Venezuela. Yo preferí venirme a Francia porque estaba más cerca y el billete era más barato. Fernández Vicente (2007):Españoles fuera de España. Historia y memoria de la última ola migratoria española (1945-1980)</div> </div> </blockquote> A <a href="/w/index.php?title=Casa_Galicia_en_Par%C3%ADs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Casa Galicia en París (a páxina aínda non existe)">Casa Galicia en París</a> fúndase no ano 1958<a href="#cite_note-314">[314]</a> coa chegada dos primeiros emigrantes, e é recoñecida polas autoridades francesas en 1959. Esta é a primeira Asociación galega en París. A partir do ano 1974, primeiro ano da crise económica europea, o fluxo de chegadas minórase polo peche das <a href="/wiki/Fronteira" title="Fronteira">fronteiras</a>, ata minguar completamente nos anos 80. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes en Francia por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">4 258 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">2 317 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">5 219 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">5 536 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos en Francia</td> <td align="right">17 330 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Países_Baixos">Países Baixos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=36" title="Editar a sección: «Países Baixos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=36" title="Editar o código fonte da sección: Países Baixos">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Emigraciongallega.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Emigraciongallega.jpg/220px-Emigraciongallega.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Emigraciongallega.jpg/330px-Emigraciongallega.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Emigraciongallega.jpg/440px-Emigraciongallega.jpg 2x" data-file-width="1595" data-file-height="2392" /></a><figcaption>Monumento á emigración galega na <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a>.</figcaption></figure> A emigración galega ós <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a> foi minoritaria comparada co resto dos países europeos como Alemaña ou Suíza. Ámbolos dous países firmaron o 8 de abril de 1961 un Acordo para a Migración, Contratación e Colocación de Traballadores Españois iniciou unha relación bilateral entre os dous países que se insería dentro da política xeral de emigración española.<a href="#cite_note-315">[315]</a> A emigración ós Países Baixos é comezou a ser relevante ben entrados os anos 60.<a href="#cite_note-:11-293">[293]</a> No relativo á emigración asistida, o teito foi alcanzado en 1970 con 39 000 españois emigrados, pero a recesión económica, que non tardaría en manifestarse, afectou o colectivo español moito máis que en <a href="/wiki/B%C3%A9lxica" title="Bélxica">Bélxica</a>, por canto as súas actividades ocupacionais relacionábanse preferentemente coa industria. En 1975 compútanse 29 492 traballadores españois, 23 500 en 1980 e 17 381 en 1989. Nos anos 90 detéctase un lixeiro incremento, estabilizándose o colectivo laboral español ao redor das 21 000 unidades, cifra que non inclúe aos clandestinos. <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e <a href="/wiki/Andaluc%C3%ADa" title="Andalucía">Andalucía</a> foron sempre as rexións de máxima emigración ós Países Baixos, seguidas das Castelas e Estremadura. Como consecuencia desta emigración galega, creouse o centro galego “Semente Nova” en <a href="/wiki/%C3%81msterdam" title="Ámsterdam">Ámsterdam</a> no ano 1991 e a Sociedade Cultural e Recreativa “O Lar Galego” en <a href="/wiki/Rotterdam" title="Rotterdam">Rotterdam</a> no ano 1977, onde ten a súa sé social. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes nos Países Baixos por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">1 149 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">225 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">537 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">968 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos nos Países Baixos</td> <td align="right">2 879 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reino_Unido">Reino Unido</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=37" title="Editar a sección: «Reino Unido»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=37" title="Editar o código fonte da sección: Reino Unido">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Galegos_no_Reino_Unido" title="Galegos no Reino Unido">Galegos no Reino Unido</a>.</dd></dl></div> Dentro da emigración española ó <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, a galega foi a máis numerosa<a href="#cite_note-316">[316]</a> e a moita distancia da segunda, a canaria,<a href="#cite_note-:27-317">[317]</a> polo que a migración galega alcanzou aquí cotas cuantitativas mais elevadas,<a href="#cite_note-318">[318]</a> e de igual forma que en Bélxica, afectoulle menos a crise dos 70 por vincularse preferentemente a uns sectores concretos pouco danados: a <a href="/wiki/Hostalar%C3%ADa" title="Hostalaría">hostalería</a> e o <a href="/wiki/Servizo_dom%C3%A9stico" title="Servizo doméstico">servizo doméstico</a>. A importancia que ten a emigración galega a Gran Bretaña obsérvase en que representa o 45,97 % da española,<a href="#cite_note-:6-301">[301]</a> debido case exclusivamente ás provincias setentrionais: A Coruña (31,43 % do total nacional) e Lugo (12,60 %), neste caso as provincias do <a href="/wiki/Sur" title="Sur">sur</a>, Ourense e Pontevedra apenas teñen representación. En canto ó tipo de migración cabe salientar as seguintes palabras<a href="#cite_note-319">[319]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">“El emigrante español en el Reino Unido ha vivido siempre aislado, desinformado, desasistido, explotado, pluriempleado y solo.”</div> </div> </blockquote> As principais zonas de destino foron o <a href="/wiki/Gran_Londres" title="Gran Londres">Gran Londres</a> e a súa area metropolitana,<a href="#cite_note-:27-317">[317]</a> incluíndo varios condados como o de <a href="/wiki/Surrey" title="Surrey">Surrey</a> que atraeu a un importante volume de migrantes españois debido á forte concentración de hospitais existentes, sobre todo de <a href="/wiki/Psiquiatr%C3%ADa" title="Psiquiatría">psiquiatría</a> e <a href="/wiki/Xeriatr%C3%ADa" title="Xeriatría">xeriatría</a>; a banda costeira fronte á <a href="/wiki/Canal_da_Mancha" title="Canal da Mancha">Canle da Mancha</a>, de <a href="/wiki/Southampton" title="Southampton">Southampton</a> a <a href="/wiki/Dover" title="Dover">Dover</a>, ademais do condado de <a href="/wiki/Dorset" title="Dorset">Dorset</a>, con abundantes empregos en hostalería. Se en 1970 o número de traballadores españois residentes nese país cifrábase en 39 014, en 1975 eran 51 329, baixando aos 40 000 un lustro despois por causa dos desaxustes suscitados pola crise, remontada en anos posteriores, como o indica os 69 362 residentes computados en 1989. Na década última, despois de descender esa cifra por debaixo dos 50 000, superou ese máximo a partir de 1996. <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes no Reino Unido por provincia de inscrición, a 1/9/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">8 020 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">1 334 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">816 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">3 384 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos no Reino Unido</td> <td align="right">13 554 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liechtenstein">Liechtenstein</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=38" title="Editar a sección: «Liechtenstein»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=38" title="Editar o código fonte da sección: Liechtenstein">editar a fonte</a>]</div> A presenza dos galegos remóntase ós anos sesenta e está marcada por redes de contactos intensas e unha coherencia de grupo que mantén costumes e tradicións e que, así mesmo, tamén contribúe á conservación das linguas de orixe, o galego e o castelán. A presenza de galegos en <a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a> e importante, con máis de 300 persoas procedentes de <a href="/wiki/Mux%C3%ADa" title="Muxía">Muxía</a>, <a href="/wiki/Mazaricos" title="Mazaricos">Mazaricos</a> e outros puntos da <a href="/wiki/Costa_da_Morte" title="Costa da Morte">Costa da Morte</a><a href="#cite_note-320">[320]</a> que manteñen un centro social en <a href="/wiki/Schaan" title="Schaan">Schaan</a>,<a href="#cite_note-321">[321]</a> chamado Centro Apóstolo Santiago fundado no ano 1979 por uns cen socios,<a href="#cite_note-322">[322]</a> inda que actualmente posúen un novo local en <a href="/w/index.php?title=Bendern&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bendern (a páxina aínda non existe)">Bendern</a> dende o ano 2021. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vaga_migratoria_á_Península:_século_XX">Vaga migratoria á Península: século XX</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=39" title="Editar a sección: «Vaga migratoria á Península: século XX»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=39" title="Editar o código fonte da sección: Vaga migratoria á Península: século XX">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Centro_Gallego_de_Madrid_(32023091163).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg/220px-Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg/330px-Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg/440px-Centro_Gallego_de_Madrid_%2832023091163%29.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Centro Gallego de Madrid.</figcaption></figure> Na década dos 50, a provincia de Barcelona recibiu o 43 % do saldo inmigratorio total, Madrid un 39 %, e o País Vasco un 14 %, e as restantes provincias (Alacante, Xirona, <a href="/wiki/Illas_Baleares" title="Illas Baleares">Illas Baleares</a>, Oviedo e Tenerife) soamente un 4 %. É dicir, que un 4 % do territorio nacional absorbeu aproximadamente un 96 % da migración interior española.<a href="#cite_note-323">[323]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cataluña">Cataluña</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=40" title="Editar a sección: «Cataluña»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=40" title="Editar o código fonte da sección: Cataluña">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Centro_Galego_de_Barcelona.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Centro_Galego_de_Barcelona.jpg/220px-Centro_Galego_de_Barcelona.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Centro_Galego_de_Barcelona.jpg/330px-Centro_Galego_de_Barcelona.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Centro_Galego_de_Barcelona.jpg/440px-Centro_Galego_de_Barcelona.jpg 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption><a href="/wiki/Centro_Galego_de_Barcelona" title="Centro Galego de Barcelona">Centro Galego de Barcelona</a>.</figcaption></figure> <a href="/wiki/Catalu%C3%B1a" title="Cataluña">Cataluña</a> foi, desde sempre, un destino preferente para a emigración galega, polo que conta co seu <a href="/wiki/Centro_Galego_de_Barcelona" title="Centro Galego de Barcelona">Centro Galego de Barcelona</a>, nacido xa en 1923.<a href="#cite_note-324">[324]</a> Dicíase que despois do catalá e o castelán, o galego era a terceira lingua máis usada en Cataluña.<a href="#cite_note-325">[325]</a> A emigración galega a Cataluña inda sendo importante, non é comparable por exemplo coa andaluza,<a href="#cite_note-326">[326]</a> así dos 1,6 millóns de andaluces emigrados a outras Comunidades Autónomas máis da metade -850 000- residían en Cataluña, chegando a representar o 15 % da poboación da <a href="/wiki/Provincia_de_Barcelona" title="Provincia de Barcelona">provincia de Barcelona</a> ou case o 12 % de Xirona, e subindo considerablemente esa porcentaxe en poboacións como <a href="/wiki/Santa_Coloma_de_Gramenet" title="Santa Coloma de Gramenet">Santa Coloma de Gramenet</a>, <a href="/wiki/Cornell%C3%A0_de_Llobregat" title="Cornellà de Llobregat">Cornellà de Llobregat</a> e <a href="/wiki/L%27Hospitalet_de_Llobregat" title="L'Hospitalet de Llobregat">L'Hospitalet de Llobregat</a>. Os galegos na Área Metropolitana de Barcelona no 1970 representaban o 4,5 % da poboación inmigrante, mentres que os andaluces representaban o 42,5 %.<a href="#cite_note-327">[327]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Euskadi">Euskadi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=41" title="Editar a sección: «Euskadi»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=41" title="Editar o código fonte da sección: Euskadi">editar a fonte</a>]</div> A primeira gran vaga de galegos emigrados a <a href="/wiki/Pa%C3%ADs_Vasco" title="País Vasco">Euskadi</a> foi a finais do século XIX e a comezos do século XX, proviñan do interior e tiñan unha escasa cualificación.<a href="#cite_note-328">[328]</a> A segunda chegada masiva tivo lugar ao redor dos anos 1920-30 e a súa procedencia e asentamento foron ben distintos. Proviñan de poboacións moi concretas da costa galega: <a href="/wiki/Ribeira,_Ribeira" title="Ribeira, Ribeira">Santa Uxía de Ribeira</a>, <a href="/wiki/Corme_Porto,_Ponteceso" title="Corme Porto, Ponteceso">Corme</a>, <a href="/wiki/Corrubedo,_Ribeira" title="Corrubedo, Ribeira">Corrubedo</a>, <a href="/wiki/Porto_do_Son" title="Porto do Son">Porto do Son</a>, <a href="/wiki/Poio" title="Poio">Poio</a> e o seu lugar de asentamento foi <a href="/wiki/Pasaia" title="Pasaia">Pasaia</a>, creando un barrio, Trintxerpe, coñecido como a quinta provincia galega. E a terceira vaga acudiu ás terras éuscaras con motivo da segunda industrialización dos anos 1950-1970. Este fluxo migratorio foi moito maior en número que o de finais do XIX, e que durante esa década e a de 1960,<a href="#cite_note-329">[329]</a> chegou a <a href="/wiki/Biscaia" title="Biscaia">Biscaia</a> e <a href="/wiki/Guip%C3%BAscoa" title="Guipúscoa">Guipúscoa</a> principalmente,<a href="#cite_note-330">[330]</a> para posteriormente dirixirse a <a href="/wiki/%C3%81raba" title="Áraba">Áraba</a> e <a href="/wiki/Navarra" title="Navarra">Navarra</a>, aínda que nesta última resultou menos significativa. Concentráronse basicamente en zonas urbanas, onde foran atraídos tanto pola demanda de man de obra na puxante industria, como polas redes sociais establecidas por outros inmigrantes que, como é habitual, resultan tan importantes nos procesos migratorios. As maiores porcentaxes de inmigración, superior ao 30 %,<a href="#cite_note-331">[331]</a> déronse nas capitais e nas comarcas máis industrializadas, destacándose, entre outras, <a href="/wiki/Vitoria" title="Vitoria">Vitoria</a>, <a href="/wiki/Bilbao" title="Bilbao">Bilbao</a>, a Marxe Esquerda biscaíña ou <a href="/wiki/Ir%C3%BAn" title="Irún">Irún</a>. A inmigración galega é considerada como «inmigración amable», termo acuñado por José Ignacio Ruiz Olabuénaga.<a href="#cite_note-332">[332]</a> A cantidade máxima de galegos no País Vasco situouse cara a 1970, cuns 75 000 galegos, que se foi reducindo paulatinamente ata alcanzar os case 42 000 no 2018. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cambio_dos_movementos_migratorios:1973-2008">Cambio dos movementos migratorios:1973-2008</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=42" title="Editar a sección: «Cambio dos movementos migratorios:1973-2008»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=42" title="Editar o código fonte da sección: Cambio dos movementos migratorios:1973-2008">editar a fonte</a>]</div> A partir da década dos 1970, especialmente trala <a href="/wiki/Crise_do_petr%C3%B3leo_de_1973" title="Crise do petróleo de 1973">crise do petróleo</a>, a cifra de emigrantes españois e con ela a de galegos redúcese, xorde paulatinamente un novo e inédito escenario, pois ás correntes tradicionais súmase a inmigración de poboación latinoamericana e a propia inmigración de españois dende América Latina, non só a de retorno senón tamén a chamada migración diferida xeracionalmente.<a href="#cite_note-333">[333]</a> Ábrese con iso un período de transición na historia migratoria da maior parte dos países, dende a emigración á inmigración no caso de España, e desde a inmigración á emigración no de América Latina, aínda que con distintas pautas segundo de que países se trate. Algúns dos que recibiran moi poucos emigrantes españois converten a España nun destino alternativo a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a> (<a href="/wiki/Colombia" title="Colombia">Colombia,</a> <a href="/wiki/Ecuador" title="Ecuador">Ecuador</a>, <a href="/wiki/Bolivia" title="Bolivia">Bolivia</a> e <a href="/wiki/Paraguai" title="Paraguai">Paraguai</a>, entre outros); outros, cun pasado de gran atración inmigratoria, ven multiplicarse os fluxos en ambos os sentidos (<a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a>, <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a>, <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a>, <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>, <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a>, entre outros) e, finalmente, algúns outros se manteñen máis afastados de España como destino (países de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">Centroamérica</a> e o <a href="/wiki/Caribe_(rexi%C3%B3n)" title="Caribe (rexión)">Caribe</a>). Segundo fontes do Banco de España,<a href="#cite_note-334">[334]</a> no 2004, por primeira vez na historia, as transferencias enviadas polos inmigrantes superaron ás que envían os emigrantes no estranxeiro, en 74 millóns de euros. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vaga_migratoria_no_século_XXI:_fuga_de_cerebros">Vaga migratoria no século XXI: fuga de cerebros</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=43" title="Editar a sección: «Vaga migratoria no século XXI: fuga de cerebros»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=43" title="Editar o código fonte da sección: Vaga migratoria no século XXI: fuga de cerebros">editar a fonte</a>]</div> <table class="infobox" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold">Censo electoral de galegos residentes no estranxeiro a 1/7/2023 <a href="#cite_note-INECERA-1">[1]</a></th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/23px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/35px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/46px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a></th><td class="infobox-data">165 467</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/23px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/35px-Flag_of_Cuba.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/46px-Flag_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a></th><td class="infobox-data">45 377</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/22px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/33px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/43px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /> <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a></th><td class="infobox-data">45 038</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/23px-Flag_of_Uruguay.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/35px-Flag_of_Uruguay.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/45px-Flag_of_Uruguay.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /> <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a></th><td class="infobox-data">37 015</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/16px-Flag_of_Switzerland.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/24px-Flag_of_Switzerland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/32px-Flag_of_Switzerland.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" />  <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a></th><td class="infobox-data">33 870</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/23px-Flag_of_Venezuela.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/35px-Flag_of_Venezuela.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/45px-Flag_of_Venezuela.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a></th><td class="infobox-data">26 614</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/23px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/35px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/46px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">EEUU</a></th><td class="infobox-data">22 919</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/23px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/35px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/45px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a></th><td class="infobox-data">17 330</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/23px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/35px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/46px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a></th><td class="infobox-data">15 290</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/23px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/35px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/46px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a></th><td class="infobox-data">13 554</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/23px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/35px-Flag_of_Mexico.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/46px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="560" /> <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a></th><td class="infobox-data">12 779</td></tr></tbody></table> A emigración actual cara ao estranxeiro e a outras zonas de España aumentou de forma significativa tras a <a href="/wiki/Crise_econ%C3%B3mica_de_2008-2013" title="Crise económica de 2008-2013">crise económica do 2008</a><a href="#cite_note-335">[335]</a> e segue a ser unha das máis elevadas de España, pero perdeu o diferencial característico da historia migratoria galega e non constitúe agora un fenómeno tan extraordinario. Para <a href="/wiki/Isidro_Dubert" title="Isidro Dubert">Isidro Dubert</a>,<a href="#cite_note-336">[336]</a> Galicia sufriu cinco vagas migratorias, a última no período comprendido entre os anos 2002-2015, para el «a día de hoxe estímase que esta quinta vaga afectaba en 2015 a uns 380 000 mozos e mozas». Após desta crise, a vaga migratoria en Galicia tomou dous camiños. O exterior, principalmente a países europeos, e o interior. Ámbolos dous teñen unhas características comúns que se poden resumir nas seguintes: Factores económicos: Esta emigración foi principalmente por unha conxunción de diversas causas<a href="#cite_note-337">[337]</a><a href="#cite_note-338">[338]</a> de índole económica tales como: altísimos niveis de desemprego xuvenil, malas condicións laborais, alta temporalidade e baixos salarios. O impacto da crise económica mundial do ano 2008 deixouse notar nos saldos migratorios de España, <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> e <a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a>,<a href="#cite_note-339">[339]</a> países que pasaron de rexistrar saldos migratorios positivos dende finais da década dos anos noventa a rexistrar valores negativos no ano 2012. Lugares de destino: Os principais países de destino foron o <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>,<a href="#cite_note-340">[340]</a> <a href="/wiki/Su%C3%ADza" title="Suíza">Suíza</a>,<a href="#cite_note-341">[341]</a> <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a>,<a href="#cite_note-342">[342]</a> <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a><a href="#cite_note-343">[343]</a> e os <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos de América</a>.<a href="#cite_note-344">[344]</a> O interese deste problema trasladouse, as migracións internas e as súas consecuencias en termos de desequilibrio territorial. A idea dun gran centro, <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a>, que aglomera o conxunto de empregos de alta cualificación grazas a ser a localización predilecta das sedes das multinacionais e dos organismos públicos, drenando o talento das areas circundantes, está detrás de boa parte da narrativa sobre a <a href="/w/index.php?title=Espa%C3%B1a_baleira&action=edit&redlink=1" class="new" title="España baleira (a páxina aínda non existe)">España baleira</a>.<a href="#cite_note-345">[345]</a> De acordo coa clasificación dos traballadores inscritos nas oficinas de emprego de Galicia, contratados no resto de España e clasificados segundo a comunidade autónoma de destino, no período 2003-2010,<a href="#cite_note-:19-346">[346]</a> cabe salientar Madrid (22 %), Cataluña (12 %) e as <a href="/wiki/Illas_Canarias" title="Illas Canarias">Illas Canarias</a> (10 %) por mor da hostalería e a construción, seguida por <a href="/wiki/Castela_e_Le%C3%B3n" title="Castela e León">Castela e León</a> (7,93 %) como os lugares preferidos dos emigrantes galegos. Perfil do novo emigrante: Atopámonos con carácter xeral ante unha emigración con formación universitaria. Por exemplo case o 65 % dos emigrantes galegos no Reino Unido (un dos destinos paradigmáticos da vaga migratoria máis recente) contaría con estudos terciarios,<a href="#cite_note-347">[347]</a> por apenas un 13 % dos que residen na Arxentina e un 24 % dos que residen en Suíza (países clásicos da emigración galega). Esta emigración é esencialmente masculina,<a href="#cite_note-:19-346">[346]</a> o 68,49 % dos que saen a traballar son homes, por un 31,51 % que corresponde ao xénero feminino; ademais un 46,7 % do total ten menos de 29 anos de idade e un 39 % ten entre os 30 e os 44 anos. Practicamente un 40 % corresponde a contratados con estudos de <a href="/wiki/Formaci%C3%B3n_profesional" title="Formación profesional">formación profesional</a>, <a href="/wiki/Bacharelato" title="Bacharelato">bacharelato</a> e universitarios. A cifra de emigrantes con estudos superiores é moi alta (un 12,56 % do total e 39 581 persoas en termos absolutos). <table class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"> <tbody><tr> <th colspan="2">Censo electoral de galegos residentes no estranxeiro por provincias, a 1/7/2023 <a href="#cite_note-348">[348]</a> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_da_Coru%C3%B1a" title="Provincia da Coruña">Provincia da Coruña</a></td> <td align="right">163 215 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Lugo" title="Provincia de Lugo">Provincia de Lugo</a></td> <td align="right">69 070 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Ourense" title="Provincia de Ourense">Provincia de Ourense</a></td> <td align="right">102 839 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Provincia_de_Pontevedra" title="Provincia de Pontevedra">Provincia de Pontevedra</a></td> <td align="right">136 643 </td></tr> <tr> <td>Total de galegos residentes no estranxeiro</td> <td align="right">471 767 </td></tr></tbody></table> <table cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: auto; border:1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0.5em 0 0.8em 1.4em; float: right; clear: right; background: #F9F9F9;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left;"><div><div class="poem"> <big>"Un adiós a Mariquiña"</big> <table border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="background-color:transparent;table-layout:fixed;"> <tbody><tr valign="top"> <td><div style="margin-right:20px;"> Como ti vas pra lonxe Y eu vou pra vello Un adios, Mariquiña, Mandarche Quero. Que a morte é o diaño Y anda rondando ás tellas D’o meu tellado. Cando deixes as costas D’a nosa terra Nin luz nin poesía Quedarán n’elas. Cando te vayas Vaise conmigo O anxe d’a miña garda. Pombiña mensaxeira De branca pruma, Fálalle’os emigrados d’a patria súa: Dilles, mimosa, Que d’eles apartada Galicia chora. </div> </td> <td><div style="margin-right: 20px;"> Dille que pros seus lares Tornen axiña Que sin eles non queren Pintar as viñas, Regar os regos, Madurar as castañas Nos castiñeiros. Dilles que non hay terra Millor que a nosa Máis ridentes paisaxes, Máis frescas sombras, Máis puros ceos, Nin lúa máis lucente N’o firmamento. Dilles que suas obrigas Aquí os esperan, E si ond’elas non morren, Que se condenan. Y agora voa, Pombiña, e que te guíe Nosa Señora. </div> </td></tr></tbody></table></div> </div><div style="text-align:right;">— Letra: <a href="/wiki/Manuel_Curros_Enr%C3%ADquez" title="Manuel Curros Enríquez">Curros Enríquez</a>. Música: <a href="/wiki/Chan%C3%A9" title="Chané">Chané</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008392-349">[349]</a><a href="#cite_note-350">[350]</a></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Diáspora_galega_na_cultura">Diáspora galega na cultura</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=44" title="Editar a sección: «Diáspora galega na cultura»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=44" title="Editar o código fonte da sección: Diáspora galega na cultura">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Véxase tamén: <a href="/wiki/Literatura_galega_do_exilio" title="Literatura galega do exilio">Literatura galega do exilio</a>.</dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Na_música">Na música</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=45" title="Editar a sección: «Na música»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=45" title="Editar o código fonte da sección: Na música">editar a fonte</a>]</div> O tema da emigración está presente na música galega, do mesmo xeito que no conxunto das artes, dende o final do século XIX. Xeralmente o tema da emigración aparece en composicións con textos, sendo especialmente destacado o xénero da <a href="/wiki/Melod%C3%ADa_galega" title="Melodía galega">melodía galega</a>, iniciado por <a href="/wiki/Marcial_del_Adalid" title="Marcial del Adalid">Marcial del Adalid</a> e que ten os seus precedentes no <a href="/wiki/Lied" title="Lied">lied</a> alemán e, sobre todo na mélodie française. Este tipo de composicións de Adalid xiraban en torno ás paisaxes, o costumes e o entorno das xentes de <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a>.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008377-351">[351]</a><a href="#cite_note-352">[352]</a><a href="#cite_note-353">[353]</a> Posteriormente outros compositores ampliaron estas temáticas, pasando a retratar a realidade social galega.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008377-351">[351]</a> Os tres compositores máis destacados do xénero: <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Montes" title="Xoán Montes">Xoán Montes</a>, <a href="/wiki/Chan%C3%A9" title="Chané">Chané</a> e <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Baldomir" title="Xosé Baldomir">Xosé Baldomir</a>, empregaron numerosos textos de <a href="/wiki/Rosal%C3%ADa_de_Castro" title="Rosalía de Castro">Rosalía de Castro</a> e <a href="/wiki/Manuel_Curros_Enr%C3%ADquez" title="Manuel Curros Enríquez">Manuel Curros Enríquez</a>, ambos sensibilizados co fenómeno da emigración.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008381-354">[354]</a> Entre as melodías galegas que abordan esta temática poden salientarse "Un adiós a Mariquiña" de Chané, "Lonxe d’a terriña" de Montes, "O últemo adiós" e "Meus amores" de Baldomir.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008378-383-355">[355]</a> En xeral, a visión da emigración nas melodías galegas e pesimista e negativa.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008384-356">[356]</a> Outro xénero no que a emigración estivo moi presente foi a <a href="/wiki/Zarzuela" title="Zarzuela">zarzuela</a> galega, aínda que non chegou a ter a relevancia que acadou a melodía galega,<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008376-357">[357]</a> xa que o uso do <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">galego</a> nos escenarios comezou tarde e con pouca forza, polo que as primeiras representacións da escena lírica tiveron lugar precisamente na diáspora. A obra <a href="/wiki/%C2%A1Non_m%C3%A1is_emigraci%C3%B3n!" title="¡Non máis emigración!">¡Non máis emigración!</a>, con texto de <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Armada_Teixeiro" title="Ramón Armada Teixeiro">Ramón Armada Teixeiro</a> e música de Felisindo Rego, foi estreada na <a href="/wiki/A_Habana" title="A Habana">Habana</a> en <a href="/wiki/1886" title="1886">1886</a> e considerada a pioneira no xénero e o modelo, e tiña unha mensaxe en contra da emigración.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008386-358">[358]</a> Con todo, logo da obra de Armada, o tema da emigración deixou de aparecer como elemento principal no teatro e nas escasas zarzuelas galegas, sendo tan só nomeado como un feito illado ou como dato referencial ou anecdótico.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008387-359">[359]</a> As zarzuelas galegas non conseguiron polo tanto ser máis que un medio para recrear os sentimentos dos emigrantes e non como propagador de ideas e consignas favorables ou contrarias á emigración, e tanto músico como escritores limitáronse a crear espectáculos de música para os emigrantes.<a href="#cite_note-FOOTNOTEAlén2008389-360">[360]</a> Foron ademais moitos os músicos galegos que migraron a principios do século XX, principalmente a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>, como foi o caso do propio <a href="/wiki/Chan%C3%A9" title="Chané">Chané</a> ou <a href="/wiki/Andr%C3%A9s_Gaos_Berea" title="Andrés Gaos Berea">Andrés Gaos</a>, que morreron en <a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a> e a <a href="/wiki/Arxentina" title="Arxentina">Arxentina</a> respectivamente.<a href="#cite_note-361">[361]</a><a href="#cite_note-362">[362]</a> Máis recentemente, a banda galega <a href="/wiki/Siniestro_Total" title="Siniestro Total">Siniestro Total</a> tratou o tema na súa canción "<a href="/wiki/Mi%C3%B1a_terra_galega" title="Miña terra galega">Miña terra galega</a>", unha <a href="/w/index.php?title=Versi%C3%B3n_(m%C3%BAsica)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Versión (música) (a páxina aínda non existe)">versión</a> da canción "<a href="/w/index.php?title=Sweet_Home_Alabama&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sweet Home Alabama (a páxina aínda non existe)">Sweet Home Alabama</a>" do grupo estadounidense <a href="/wiki/Lynyrd_Skynyrd" title="Lynyrd Skynyrd">Lynyrd Skynyrd</a> e con letra, principalmente en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">lingua castelá</a> agás o verso que lle dá nome. Foi composta por <a href="/wiki/Juli%C3%A1n_Hern%C3%A1ndez" title="Julián Hernández">Julián Hernández</a>, daquela <a href="/wiki/Bater%C3%ADa_(instrumento_musical)" title="Batería (instrumento musical)">batería</a> do grupo <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">vigués</a>. A canción foi recollida no álbum de <a href="/wiki/1984" title="1984">1984</a> <a href="/wiki/Menos_mal_que_nos_queda_Portugal" title="Menos mal que nos queda Portugal">Menos mal que nos queda Portugal</a>.<a href="#cite_note-363">[363]</a> Case catro décadas despois, en <a href="/wiki/2022" title="2022">2022</a>, a banda <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">coruñesa</a> de <a href="/wiki/Punk_rock" class="mw-redirect" title="Punk rock">punk rock</a> <a href="/wiki/Radio_Oc%C3%A9ano" title="Radio Océano">Radio Océano</a> presentou unha canción homónima á de Siniestro Total na que aparecía novamente o tema da emigración, xa que o protagonista emigraba ás <a href="/wiki/Illas_Canarias" title="Illas Canarias">Illas Canarias</a>.<a href="#cite_note-364">[364]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="No_cine">No cine</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=46" title="Editar a sección: «No cine»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=46" title="Editar o código fonte da sección: No cine">editar a fonte</a>]</div> Entre os filmes e os documentais que narran a emigración ou a diáspora galega, cabe salientar os seguintes:<a href="#cite_note-365">[365]</a><a href="#cite_note-366">[366]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Memorias_dun_neno_labrego,_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg/220px-Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg" decoding="async" width="220" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg/330px-Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg/440px-Memorias_dun_neno_labrego%2C_rematouse_de_imprentar_en_Buenos_Aires_o_5_de_xaneiro_de_1961.jpg 2x" data-file-width="609" data-file-height="296" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Memorias_dun_neno_labrego" title="Memorias dun neno labrego">MEMORIAS DUN NENO LABREGO</a>, DE <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Neira_Vilas" title="Xosé Neira Vilas">XOSÉ NEIRA VILAS</a>, REMATOUSE DE IMPENTAR EN ... <a href="/wiki/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">BUENOS AIRES</a>, O 5 DE XANEIRO DO <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a>.</center></figcaption></figure> <ul><li><a href="/wiki/Camarote_de_luxo" title="Camarote de luxo">Camarote de luxo</a> (1957) é un filme dirixido por <a href="/wiki/Rafael_Gil" title="Rafael Gil">Rafael Gil</a>. O guión está baseado na novela Luz de luna de <a href="/wiki/Wenceslao_Fern%C3%A1ndez_Fl%C3%B3rez" title="Wenceslao Fernández Flórez">Wenceslao Fernández Flórez</a>.</li> <li>Un viaje por Galicia (1958),<a href="#cite_note-367">[367]</a> dirixida por <a href="/wiki/Manuel_Ar%C3%ADs_Torres" title="Manuel Arís Torres">Manuel Arís Torres</a>. O director filmou esta película entre 1953 e 1958 nas súas continuas viaxes a Galicia. Moi apreciada polos emigrados de ultramar, que podían ver o que pasaba no seu fogar e como estaba a cambiar grazas ás filmacións en 16 mm de Arís. Proba do seu éxito foi a explotación durante dezaoito semanas seguidas no Gran Cinema Mitre de Buenos Aires.</li> <li>Tierra de nuestros mayores (1960), película dirixida polo pontevedrés afincado en Uruguai <a href="/wiki/Manuel_Ar%C3%ADs_Torres" title="Manuel Arís Torres">Manuel Arís Torres</a>.</li> <li>O pai de Migueliño (1977) é unha curtametraxe dirixida por <a href="/wiki/Miguel_Castelo" title="Miguel Castelo">Miguel Castelo</a>, parte do relato do mesmo título que <a href="/wiki/Alfonso_Daniel_Rodr%C3%ADguez_Castelao" title="Alfonso Daniel Rodríguez Castelao">Castelao</a> incluiría na súa obra <a href="/wiki/Cousas" title="Cousas">Cousas</a>.</li> <li><a href="/wiki/Mamasunci%C3%B3n" title="Mamasunción">Mamasunción</a> (1984) é unha curtametraxe dirixida por <a href="/wiki/Chano_Pi%C3%B1eiro" title="Chano Piñeiro">Chano Piñeiro</a> e a primeira do director en 35 mm. Acadou o Gran Premio do Cine Español no 2º Certame Nacional de Cine de Bilbao, e o Trofeo de Prata do Instituto de Cooperación Iberoamericana no XXVI Certame Internacional de Cine de Bilbao (1984). A película foi rodada nos lugares de <a href="/wiki/Rubill%C3%B3n,_Ba%C3%ADste,_Avi%C3%B3n" title="Rubillón, Baíste, Avión">Rubillón</a> e <a href="/wiki/Ba%C3%ADste,_Ba%C3%ADste,_Avi%C3%B3n" title="Baíste, Baíste, Avión">Baíste</a> (<a href="/wiki/Avi%C3%B3n" title="Avión">Avión</a>).</li> <li><a href="/wiki/Galego_(filme_de_1988)" title="Galego (filme de 1988)">Gallego</a> (1988) é un filme hispano-cubano dirixido por <a href="/wiki/Manuel_Octavio_G%C3%B3mez" title="Manuel Octavio Gómez">Manuel Octavio Gómez</a>. Narra a historia de Manuel, un adolescente galego emigrado a Cuba a comezos do século XX.</li> <li><a href="/wiki/Sempre_Xonxa" title="Sempre Xonxa">Sempre Xonxa</a> (1989), unha das primeiras longametraxes de ficción en <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">galego</a> e está baseada nas historias da emigración que oíra relatar Chano Piñeiro no seu <a href="/wiki/Forcarei" title="Forcarei">Forcarei</a> natal. As localizacións do filme atopounas en <a href="/wiki/Santoalla,_Santoalla_do_Monte,_Pet%C3%ADn" title="Santoalla, Santoalla do Monte, Petín">Santoalla</a>, no concello de <a href="/wiki/Pet%C3%ADn" title="Petín">Petín</a>.</li> <li>Avión, el pueblo ausente (2012), é un documental dirixido por Marcos e María Hervera. Narra diversas historias da emigración a México.</li> <li>Sitio distinto (2017), é un documental que conta a historia das persoas que durante máis de cen anos emigraron dende Galicia a Euskadi.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=47" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=47" title="Editar o código fonte da sección: Notas">editar a fonte</a>]</div> <div style="height: 700px; overflow: auto; padding: 3px"> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-INECERA-1">↑ <a href="#cite_ref-INECERA_1-0">1,00</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-1">1,01</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-2">1,02</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-3">1,03</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-4">1,04</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-5">1,05</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-6">1,06</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-7">1,07</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-8">1,08</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-9">1,09</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-10">1,10</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-11">1,11</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-12">1,12</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-13">1,13</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-14">1,14</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-15">1,15</a> <a href="#cite_ref-INECERA_1-16">1,16</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ine.es/dyngs/CEL/es/index.htm?cid=77">"Censo Electoral de españoles residentes en el extranjero (CERA): Por provincia de inscripción y país de residencia"</a> Instituto Nacional de Estadística (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). </li> <li id="cite_note-:5-2">↑ <a href="#cite_ref-:5_2-0">2,0</a> <a href="#cite_ref-:5_2-1">2,1</a> <a href="#cite_ref-:5_2-2">2,2</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/especiais/historias-de-ida-e-volta/detalle.php?e=7099&c=7100">"Historias de ida e volta"</a>. <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">Consello da Cultura Galega</a>. Consultado o 25/9/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.btitle=Historias+de+ida+e+volta&rft.genre=unknown&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fespeciais%2Fhistorias-de-ida-e-volta%2Fdetalle.php%3Fe%3D7099%26c%3D7100&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <cite class="citation journal">Blanco Álvarez, José; González López, Manuel (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.usc.gal/index.php/rge/article/view/7961/11838">"Emigración y fuga de cerebros en Galicia, 2001-2019"</a>. Revista Galega de Economía (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 31 (1). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Emigraci%C3%B3n+y+fuga+de+cerebros+en+Galicia%2C+2001-2019&rft.au=Gonz%C3%A1lez+L%C3%B3pez%2C+Manuel&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=Blanco+%C3%81lvarez&rft.date=2022&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=1&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.volume=31&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.usc.gal%2Findex.php%2Frge%2Farticle%2Fview%2F7961%2F11838&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1170959&posicion=20&presentacion=pagina&registrardownload=0">"Obreros gallegos al servicio de "EdisonPortland Cement Company de New Village en "pose" para Vida Gallega"</a>. <a href="/wiki/Vida_Gallega" title="Vida Gallega">Vida Gallega</a> (21): 20. 31/5/1910.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Obreros+gallegos+al+servicio+de+%22EdisonPortland+Cement+Company+de+New+Village+en+%22pose%22+para+Vida+Gallega&rft.chron=31%2F5%2F1910&rft.genre=article&rft.issue=21&rft.jtitle=Vida+Gallega&rft.pages=20&rft_id=http%3A%2F%2Fbiblioteca.galiciana.gal%2Fgl%2Fcatalogo_imagenes%2Fgrupo.do%3Fpath%3D1170959%26posicion%3D20%26presentacion%3Dpagina%26registrardownload%3D0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Jes%C3%BAs_de_Juana_L%C3%B3pez" title="Jesús de Juana López">Juana López, Jesús de</a>; <a href="/wiki/Julio_Prada_Rodr%C3%ADguez" title="Julio Prada Rodríguez">Prada Rodríguez, Julio</a> (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.planetadelibros.com/libro-lo-que-han-hecho-en-galicia/17621">Lo que han hecho en Galicia: Violencia, represión y exilio, 1936-1939</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Barcelona: Ed. Crítica. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8432-782-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8432-782-0">978-84-8432-782-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Prada+Rodr%C3guez%2C+Julio&rft.aufirst=Jes%C3%BAs+de&rft.aulast=Juana+L%C3%B3pez&rft.btitle=Lo+que+han+hecho+en+Galicia%3A+Violencia%2C+represi%C3%B3n+y+exilio%2C+1936-1939&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8432-782-0&rft.place=Barcelona&rft.pub=Ed.+Cr%C3tica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.planetadelibros.com%2Flibro-lo-que-han-hecho-en-galicia%2F17621&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <cite class="citation journal"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manoel_N%C3%BA%C3%B1ez_Seixas" title="Xosé Manoel Núñez Seixas">Núñez Seixas, Xosé M.</a>; Farías, Ruy (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://arbor.revistas.csic.es/index.php/arbor/article/view/268">"Transterrados y emigrados: una interpretación sociopolítica del exilio gallego de 1936"</a>. ARBOR Ciencia, Pensamiento y Crítica (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (CSIC). CLXXXV (735): 113–127. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-1963">0210-1963</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Transterrados+y+emigrados%3A+una+interpretaci%C3%B3n+sociopol%C3tica+del+exilio+gallego+de+1936&rft.au=Far%C3as%2C+Ruy&rft.aufirst=Xos%C3%A9+M.&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+Seixas&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issn=0210-1963&rft.issue=735&rft.jtitle=ARBOR+Ciencia%2C+Pensamiento+y+Cr%C3tica&rft.pages=113-127&rft.volume=CLXXXV&rft_id=https%3A%2F%2Farbor.revistas.csic.es%2Findex.php%2Farbor%2Farticle%2Fview%2F268&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Martínez, David Miguel (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.uvigo.es/index.php/mns/article/view/3939">"A fuxida do exilio republicano cara Latinoamérica. Unha aproximación dos casos Mexicano e Arxentino en perspectiva comparada (1936-1945)"</a>. Minius (Universidade de Vigo) (26): 275–300. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1131-5989">1131-5989</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+fuxida+do+exilio+republicano+cara+Latinoam%C3%A9rica.+Unha+aproximaci%C3%B3n+dos+casos+Mexicano+e+Arxentino+en+perspectiva+comparada+%281936-1945%29&rft.aufirst=David+Miguel&rft.aulast=Rodr%C3guez+Mart%C3nez&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.issn=1131-5989&rft.issue=26&rft.jtitle=Minius&rft.pages=275-300&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.uvigo.es%2Findex.php%2Fmns%2Farticle%2Fview%2F3939&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares">Villares, Ramón</a> (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=RotYdunovwkC&newbks=1&newbks_redir=0&lpg=PA4&dq=Villares%2C%20Ram%C3%B3n%20(2004).%20Historia%20de%20Galicia&pg=PA267#v=onepage&q=%20o%20factor%20mais%20definitorio&f=false">Historia de Galicia</a>. Galaxia. p. 267. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8288-655-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8288-655-X">84-8288-655-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-8288-655-X&rft.pages=267&rft.pub=Galaxia&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DRotYdunovwkC%26newbks%3D1%26newbks_redir%3D0%26lpg%3DPA4%26dq%3DVillares%252C%2520Ram%25C3%25B3n%2520%282004%29.%2520Historia%2520de%2520Galicia%26pg%3DPA267%23v%3Donepage%26q%3D%2520o%2520factor%2520mais%2520definitorio%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Ram%C3%B3n_Barreiro" title="Xosé Ramón Barreiro">Barreiro Fernández, Xosé Ramón</a> (1984). Historia Contemporánea de Galicia. XVIII. Ediciones Gamma. p. 31. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-248-0442-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-248-0442-2">84-248-0442-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Barreiro+Fern%C3%A1ndez&rft.btitle=Historia+Contempor%C3%A1nea+de+Galicia&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.isbn=84-248-0442-2&rft.pages=31&rft.pub=Ediciones+Gamma&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <cite class="citation book">Beiras Torrado, Xosé Manuel (1984). Por unha Galicia Liberada: ensaios en economia e politica. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. p. 265. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7507-134-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7507-134-1">84-7507-134-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=Beiras+Torrado&rft.btitle=Por+unha+Galicia+Liberada%3A+ensaios+en+economia+e+politica&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.isbn=84-7507-134-1&rft.pages=265&rft.place=Vigo&rft.pub=Edici%C3%B3ns+Xerais+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Xos%C3%A9_Rodr%C3%ADguez_Galdo" title="María Xosé Rodríguez Galdo">Rodríguez Galdo, María Xosé</a> (1996). "Emigración y evolución de los indicadores demográficos en Galicia". Los movimientos migratorios en la construcción de las sociedades modernas (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Universidade_do_Pa%C3%ADs_Vasco" title="Universidade do País Vasco">Universidad del País Vasco</a>. p. 367. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7585-854-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7585-854-6">84-7585-854-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Emigraci%C3%B3n+y+evoluci%C3%B3n+de+los+indicadores+demogr%C3%A1ficos+en+Galicia&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=Los+movimientos+migratorios+en+la+construcci%C3%B3n+de+las+sociedades+modernas&rft.date=1996&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-7585-854-6&rft.pages=367&rft.pub=Universidad+del+Pa%C3s+Vasco&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <cite class="citation book">García Zarza, Eugenio (1991). La emigración española en Iberoamérica: 1946-1990, características geográficas. Encuentro de Americanistas Españoles. América Latina: pasado y presente.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Eugenio&rft.aulast=Garc%C3a+Zarza&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Iberoam%C3%A9rica%3A+1946-1990%2C+caracter%C3sticas+geogr%C3%A1ficas&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.pub=Encuentro+de+Americanistas+Espa%C3%B1oles.+Am%C3%A9rica+Latina%3A+pasado+y+presente&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.es.parlamentodegalicia.es/sitios/web/BibliotecaLeisdeGalicia/Lei4_1983.pdf">"Lei 4/1983, do 15 de xuño, de recoñecemento da galeguidade"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231027171900/https://www.es.parlamentodegalicia.es/sitios/web/BibliotecaLeisdeGalicia/Lei4_1983.pdf">Arquivado</a> 27 de outubro de 2023 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Esta lei foi derrogada pola <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2013/20130704/AnuncioC3B0-270613-0002_gl.pdf">"Lei 7/2013, do 13 de xuño, da galeguidade"</a> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <cite class="citation book">Nuñez Seixas, Xosé Manoel (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/10.2979/his.2002.14.1-2.229?typeAccessWorkflow=login">History and collective memories of migration in a land of migrants: the case of Iberian Galicia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 14. Indiana University Press. pp. 229–240. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1527-1994">1527-1994</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manoel&rft.aulast=Nu%C3%B1ez+Seixas&rft.btitle=History+and+collective+memories+of+migration+in+a+land+of+migrants%3A+the+case+of+Iberian+Galicia&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.issn=1527-1994&rft.pages=229-240&rft.pub=Indiana+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F10.2979%2Fhis.2002.14.1-2.229%3FtypeAccessWorkflow%3Dlogin&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation journal">Falleto, Enzo (agosto de 1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cepal.org/es/publicaciones/11905-formacion-historica-la-estratificacion-social-america-latina">"Formación histórica de la estratificación social en América Latina"</a>. Revista de la CEPAL (Santiago de Chile) (50): 163–180. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0252-0257">0252-0257</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Formaci%C3%B3n+hist%C3%B3rica+de+la+estratificaci%C3%B3n+social+en+Am%C3%A9rica+Latina&rft.aufirst=Enzo&rft.aulast=Falleto&rft.chron=agosto+de+1993&rft.genre=article&rft.issn=0252-0257&rft.issue=50&rft.jtitle=Revista+de+la+CEPAL&rft.pages=163-180&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cepal.org%2Fes%2Fpublicaciones%2F11905-formacion-historica-la-estratificacion-social-america-latina&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <cite class="citation journal">Morales, Juan Jesús (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0717-554X2012000300004">"De los Aspectos Sociales del Desarrollo Económico a la Teoría de la Dependencia: Sobre la gestación de un pensamiento social propio en Latinoamérica"</a>. Cinta de Moebio (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Universidad de Chile) (45). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0717-554X">0717-554X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=De+los+Aspectos+Sociales+del+Desarrollo+Econ%C3%B3mico+a+la+Teor%C3a+de+la+Dependencia%3A+Sobre+la+gestaci%C3%B3n+de+un+pensamiento+social+propio+en+Latinoam%C3%A9rica&rft.aufirst=Juan+Jes%C3%BAs&rft.aulast=Morales&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=0717-554X&rft.issue=45&rft.jtitle=Cinta+de+Moebio&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.scielo.cl%2Fscielo.php%3Fscript%3Dsci_arttext%26pid%3DS0717-554X2012000300004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <cite class="citation book">Villares, Ramón (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://libraria.xunta.gal/gl/historia-da-emigracion-galega-a-america">Historia da emigración galega a América</a>. Xunta de Galicia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1714-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1714-8">84-453-1714-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares&rft.btitle=Historia+da+emigraci%C3%B3n+galega+a+Am%C3%A9rica&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1714-8&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Flibraria.xunta.gal%2Fgl%2Fhistoria-da-emigracion-galega-a-america&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:23-18">↑ <a href="#cite_ref-:23_18-0">18,0</a> <a href="#cite_ref-:23_18-1">18,1</a> <a href="#cite_ref-:23_18-2">18,2</a> <cite class="citation book">Castiñeira Castro, Víctor Manuel; Martín García, Alfredo (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/es/conociendo-galicia/aprende/e-biblioteca-de-la-galleguidad/dun-finisterre-outro-emigracion-galega">Dun Finisterre a outro: A emigración galega á Patagonia</a>. Xunta de Galicia. pp. 218–219. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-2396-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-2396-2">84-453-2396-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Mart%C3n+Garc%C3a%2C+Alfredo&rft.aufirst=V%C3ctor+Manuel&rft.aulast=Casti%C3%B1eira+Castro&rft.btitle=Dun+Finisterre+a+outro%3A+A+emigraci%C3%B3n+galega+%C3%A1+Patagonia&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-2396-2&rft.pages=218-219&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fes%2Fconociendo-galicia%2Faprende%2Fe-biblioteca-de-la-galleguidad%2Fdun-finisterre-outro-emigracion-galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Ferreiro, Hilario Manuel (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.uvigo.es/index.php/mns/article/view/2860/2651">"La emigración a América por el Puerto de Vigo de 1900-1904"</a>. Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e Xeografía: 193–210. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1131-5989">1131-5989</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+a+Am%C3%A9rica+por+el+Puerto+de+Vigo+de+1900-1904&rft.aufirst=Hilario+Manuel&rft.aulast=Rodr%C3guez+Ferreiro&rft.date=1992&rft.genre=article&rft.issn=1131-5989&rft.jtitle=Minius%3A+Revista+do+Departamento+de+Historia%2C+Arte+e+Xeograf%C3a&rft.pages=193-210&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.uvigo.es%2Findex.php%2Fmns%2Farticle%2Fview%2F2860%2F2651&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:8-20">↑ <a href="#cite_ref-:8_20-0">20,0</a> <a href="#cite_ref-:8_20-1">20,1</a> <a href="#cite_ref-:8_20-2">20,2</a> <a href="#cite_ref-:8_20-3">20,3</a> <a href="#cite_ref-:8_20-4">20,4</a> <cite class="citation journal">Campos Álvarez, José Ramón (1993-1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.uvigo.es/index.php/mns/article/view/2880">"La emigración gallega a América (1880-1930) integración y retorno"</a>. Minius. II-III (Universidade de Vigo) (2-3): 133–145.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica+%281880-1930%29+integraci%C3%B3n+y+retorno&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Campos+%C3%81lvarez&rft.date=1993%2F1994&rft.genre=article&rft.issue=2-3&rft.jtitle=Minius&rft.pages=133-145&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.uvigo.es%2Findex.php%2Fmns%2Farticle%2Fview%2F2880&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <cite class="citation journal"><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Xos%C3%A9_Rodr%C3%ADguez_Galdo" title="María Xosé Rodríguez Galdo">Rodríguez Galdo, María Xosé</a>; <a href="/wiki/Abel_Losada" title="Abel Losada">Losada Álvarez, Abel</a> (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/19443">"Redes migratorias vs redes económicas. Inserción sociolaboral e contribución dos galegos ao desenvolvemento de México"</a>. Revista Galega de Economía (Universidade de Vigo) XIV (1): 393–420. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Redes+migratorias+vs+redes+econ%C3%B3micas.+Inserci%C3%B3n+sociolaboral+e+contribuci%C3%B3n+dos+galegos+ao+desenvolvemento+de+M%C3%A9xico&rft.au=Losada+%C3%81lvarez%2C+Abel&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=1&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.pages=393-420&rft.volume=XIV&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F19443&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <cite class="citation journal">De Cristóforis, Nadia (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cdsa.aacademica.org/000-038/698.pdf">"Los patrones emigratorios en el último ciclo de la inmigración gallega en Buenos Aires"</a> (PDF). X Jornadas de Sociología (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Facultad de Ciencias Sociales. Universidad de Buenos Aires). <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-950-29-1441-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-950-29-1441-1">978-950-29-1441-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Los+patrones+emigratorios+en+el+%C3%BAltimo+ciclo+de+la+inmigraci%C3%B3n+gallega+en+Buenos+Aires&rft.aufirst=Nadia&rft.aulast=De+Crist%C3%B3foris&rft.date=2013&rft.genre=article&rft.isbn=978-950-29-1441-1&rft.jtitle=X+Jornadas+de+Sociolog%C3a&rft_id=https%3A%2F%2Fcdsa.aacademica.org%2F000-038%2F698.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <cite class="citation book">Borregón Ribes, Vicente (1952). La emigración española a América (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Vigo: Patronato Fundación Marvá. p. [cómpre nº de páxina].</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Vicente&rft.aulast=Borreg%C3%B3n+Ribes&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Am%C3%A9rica&rft.date=1952&rft.genre=book&rft.pages=%3Csup%3E%27%27c%C3%B3mpre+n%BA+de+p%C3%A1xina%27%27%3C%2Fsup%3ECategor%C3a%3AWikipedia%3AArtigos+con+imprecisi%C3%B3ns&rft.place=Vigo&rft.pub=Patronato+Fundaci%C3%B3n+Marv%C3%A1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="citation book">Martí Bufill, Carlos (1955). Nuevas soluciones al problema migratorio (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Madrid: Ediciones Cultura Hispánica. p. [cómpre nº de páxina].</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Mart%C3+Bufill&rft.btitle=Nuevas+soluciones+al+problema+migratorio&rft.date=1955&rft.genre=book&rft.pages=%3Csup%3E%27%27c%C3%B3mpre+n%BA+de+p%C3%A1xina%27%27%3C%2Fsup%3ECategor%C3a%3AWikipedia%3AArtigos+con+imprecisi%C3%B3ns&rft.place=Madrid&rft.pub=Ediciones+Cultura+Hisp%C3%A1nica&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:30-25">↑ <a href="#cite_ref-:30_25-0">25,0</a> <a href="#cite_ref-:30_25-1">25,1</a> <cite class="citation journal">da Silva Sarmiento, Erica (2008). "Os galegos no Río de Xaneiro". Revista Galega de Estudos Migratorios I (2): 7–29. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1136-0291">1136-0291</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Os+galegos+no+R%C3o+de+Xaneiro&rft.aufirst=Erica&rft.aulast=da+Silva+Sarmiento&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.issn=1136-0291&rft.issue=2&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Estudos+Migratorios&rft.pages=7-29&rft.volume=I&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <cite class="citation book">Bollo Cabrios, Palmira S. (1972). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sedici.unlp.edu.ar/handle/10915/11647">América y la emigración española. Bosquejo de causas y consecuencias. Las agitaciones peninsulares</a> 21. p. 56.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Palmira+S.&rft.aulast=Bollo+Cabrios&rft.btitle=Am%C3%A9rica+y+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola.+Bosquejo+de+causas+y+consecuencias.+Las+agitaciones+peninsulares&rft.date=1972&rft.genre=book&rft.pages=56&rft_id=http%3A%2F%2Fsedici.unlp.edu.ar%2Fhandle%2F10915%2F11647&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <cite class="citation book">Sánchez-Albornoz, Nicolás (1988). "Medio siglo de emigración masiva de España hacia América". Españoles hacia América. La emigración en masa, 1880-1930 (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Alianza_Editorial" title="Alianza Editorial">Alianza Editorial</a>. p. 23. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-206-4220-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-206-4220-7">84-206-4220-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Medio+siglo+de+emigraci%C3%B3n+masiva+de+Espa%C3%B1a+hacia+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Nicol%C3%A1s&rft.aulast=S%C3%A1nchez-Albornoz&rft.btitle=Espa%C3%B1oles+hacia+Am%C3%A9rica.+La+emigraci%C3%B3n+en+masa%2C+1880-1930&rft.date=1988&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-206-4220-7&rft.pages=23&rft.pub=Alianza+Editorial&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <cite class="citation book">Vázquez González, Alejandro P. (1988). La emigración gallega. Migrantes, transportes y remesas. Españoles hacia América. La emigración en masa, 1880-1930. p. 85.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alejandro+P.&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega.+Migrantes%2C+transportes+y+remesas&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.pages=85&rft.series=Espa%C3%B1oles+hacia+Am%C3%A9rica.+La+emigraci%C3%B3n+en+masa%2C+1880-1930&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="citation book">Eiras Roel, Antonio (1993). La emigración gallega a América en los siglos XIX y XX. Nueva panorámica revisada. Aportaciones al estudio de la emigración gallega. Un enfoque comarcal. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Secretaría Xeral de Relacións coas Comunidades Galegas. p. 191.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica+en+los+siglos+XIX+y+XX.+Nueva+panor%C3%A1mica+revisada&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.pages=191&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft.pub=Xunta+de+Galicia%2C+Secretar%C3a+Xeral+de+Relaci%C3%B3ns+coas+Comunidades+Galegas&rft.series=Aportaciones+al+estudio+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega.+Un+enfoque+comarcal&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> Cagiao Vila (2008) - Acogida de la Emigración española y el retorno. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez Galdo, María Xosé (1993). Galicia, país de emigración. La emigración gallega a América hasta 1930. Xixón: Fundación Archivo de Indianos - Caja Asturias - Principado de Asturias. p. 59. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-88770-02-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-88770-02-2">84-88770-02-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=Galicia%2C+pa%C3s+de+emigraci%C3%B3n.+La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica+hasta+1930&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=84-88770-02-2&rft.pages=59&rft.place=Xix%C3%B3n&rft.pub=Fundaci%C3%B3n+Archivo+de+Indianos+-+Caja+Asturias+-+Principado+de+Asturias&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:21-32">↑ <a href="#cite_ref-:21_32-0">32,0</a> <a href="#cite_ref-:21_32-1">32,1</a> <a href="#cite_ref-:21_32-2">32,2</a> <cite class="citation book">Sánchez López, Francisco (1967). Movimientos migratorios de Galicia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Faro de Vigo. pp. 93–88.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=S%C3%A1nchez+L%C3%B3pez&rft.btitle=Movimientos+migratorios+de+Galicia&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.pages=93-88&rft.pub=%27%27Faro+de+Vigo%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <cite class="citation book">Cagiao Vila, María del Pilar (1997). Muller e Emigración. Xunta de Galicia. p. 183. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1991-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1991-4">84-453-1991-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.btitle=Muller+e+Emigraci%C3%B3n&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1991-4&rft.pages=183&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Galdo, María Xosé; Freire Esparís, María Pilar; Prada Castro, Ánxeles (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_1998_Estudios-Migratorios-No-6-decembro-de-1998.pdf">"Mulleres e emigración na historia contemporánea de Galicia, 1880-1930"</a> (PDF). Estudios Migratorios (6). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1136-0291">1136-0291</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Mulleres+e+emigraci%C3%B3n+na+historia+contempor%C3%A1nea+de+Galicia%2C+1880-1930&rft.au=Freire+Espar%C3s%2C+Mar%C3a+Pilar&rft.au=Prada+Castro%2C+%C3%81nxeles&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.issn=1136-0291&rft.issue=6&rft.jtitle=Estudios+Migratorios&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fmediateca%2Fextras%2FCCG_1998_Estudios-Migratorios-No-6-decembro-de-1998.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-BEIRASATRASO-35">↑ <a href="#cite_ref-BEIRASATRASO_35-0">35,0</a> <a href="#cite_ref-BEIRASATRASO_35-1">35,1</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Beiras Torrado, X. M.</a> (1981). <a href="/wiki/O_atraso_econ%C3%B3mico_de_Galicia" title="O atraso económico de Galicia">O atraso económico de Galicia</a>. Vigo: Galaxia.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=X.+M.&rft.aulast=Beiras+Torrado&rft.btitle=O+atraso+econ%C3%B3mico+de+Galicia&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.place=Vigo&rft.pub=Galaxia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez Galdo, María Xosé (1995). O fluxo migratorio dos séculos XVIII ó XX. Xunta de Galicia. p. 107. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1518-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1518-8">84-453-1518-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=O+fluxo+migratorio+dos+s%C3%A9culos+XVIII+%C3%B3+XX&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1518-8&rft.pages=107&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:20-37">↑ <a href="#cite_ref-:20_37-0">37,0</a> <a href="#cite_ref-:20_37-1">37,1</a> <cite class="citation book">Farías, Ruy (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2784">La inmigración gallega en el sur del Gran Buenos Aires, 1869-1960</a> (tese de doutoramento) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Servicio de Publicaciones de la Universidad de Santiago de Compostela.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ruy&rft.aulast=Far%C3as&rft.btitle=La+inmigraci%C3%B3n+gallega+en+el+sur+del+Gran+Buenos+Aires%2C+1869-1960&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.pub=Servicio+de+Publicaciones+de+la+Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F2784&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation journal">Martínez Domínguez, Blanca (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/755397.pdf">"La formación de Capital Humano en Galicia (1860-1900): Alfabetización y atraso económico"</a> (PDF). Revista Galega de Economía (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 12 (1): 1–22. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+formaci%C3%B3n+de+Capital+Humano+en+Galicia+%281860-1900%29%3A+Alfabetizaci%C3%B3n+y+atraso+econ%C3%B3mico&rft.aufirst=Blanca&rft.aulast=Mart%C3nez+Dom%C3nguez&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=1&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.pages=1-22&rft.volume=12&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fdescarga%2Farticulo%2F755397.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <cite class="citation book">de Gabriel, Narciso (2010). Emigración y alfabetización en Galicia. Universidade de Salamanca. p. 328.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Narciso&rft.aulast=de+Gabriel&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+y+alfabetizaci%C3%B3n+en+Galicia&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.pages=328&rft.pub=Universidade+de+Salamanca&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <cite class="citation book">Moya, José C. (1997). Cousins and strangers. Spanish inmigrants in Buenos Aires, 1850-1930. Berkeley. p. 221.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+C.&rft.aulast=Moya&rft.btitle=Cousins+and+strangers.+Spanish+inmigrants+in+Buenos+Aires%2C+1850-1930&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.pages=221&rft.pub=Berkeley&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <cite class="citation journal">Vázquez González, Alejandro P. (2002). "La Alfabetización de los emigrantes gallegos a América (1850-1960): Luces y sombras". Sarmiento (6): 135–161. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-5863">1138-5863</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+Alfabetizaci%C3%B3n+de+los+emigrantes+gallegos+a+Am%C3%A9rica+%281850-1960%29%3A+Luces+y+sombras&rft.aufirst=Alejandro+P.&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.issn=1138-5863&rft.issue=6&rft.jtitle=Sarmiento&rft.pages=135-161&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> <cite class="citation book">Farraco, C.; Castillo, E.; Krausslach, M.; Montero, M. (2013). Aproximación a la situación de la ciudadanía española en Alemania (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Colectivo de Estudios e Intervención Social (CEIS). Informe 1ª Fase.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Castillo%2C+E.&rft.au=Krausslach%2C+M.&rft.au=Montero%2C+M.&rft.aufirst=C.&rft.aulast=Farraco&rft.btitle=Aproximaci%C3%B3n+a+la+situaci%C3%B3n+de+la+ciudadan%C3a+espa%C3%B1ola+en+Alemania&rft.date=2013&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <cite class="citation journal">García Sánchez, Alberto (2017). "Revisión crítica de las principales teorías que tratan de explicar la migración". Revista internacional de Estudios Migratorios: 198–228. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2173-1950">2173-1950</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Revisi%C3%B3n+cr%C3tica+de+las+principales+teor%C3as+que+tratan+de+explicar+la+migraci%C3%B3n&rft.aufirst=Alberto&rft.aulast=Garc%C3a+S%C3%A1nchez&rft.date=2017&rft.genre=article&rft.issn=2173-1950&rft.jtitle=Revista+internacional+de+Estudios+Migratorios&rft.pages=198-228&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> O modelo push-pull non explica, por que os migrantes elixen uns destinos e non outros, e non ten en conta que as migracións non son individuais, senón sociais. Blanco, Cristina. Las migraciones contemporáneas (2000) </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <cite class="citation journal">Micolta León, Amparo (2005). "Teorías y conceptos asociados al estudio de las migraciones internacionales". Revista de Trabajo Social: 59–76. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0123-4986">0123-4986</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Teor%C3as+y+conceptos+asociados+al+estudio+de+las+migraciones+internacionales&rft.aufirst=Amparo&rft.aulast=Micolta+Le%C3%B3n&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issn=0123-4986&rft.jtitle=Revista+de+Trabajo+Social&rft.pages=59-76&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <cite class="citation book">Criado Calvo, María Jesús (2001). La línea quebrada. Historias de vida de migrantes. Colección Estudios 113. Madrid: Consejo Económico y Social.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Jes%C3%BAs&rft.aulast=Criado+Calvo&rft.btitle=La+l%C3nea+quebrada.+Historias+de+vida+de+migrantes&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.place=Madrid&rft.pub=Consejo+Econ%C3%B3mico+y+Social&rft.series=Colecci%C3%B3n+Estudios&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <cite class="citation journal">Laraña Rodríguez-Cabello, Enrique (1993). "Modelos de interpretación y cuestiones de método en el estudio de las migraciones españolas". Política y Sociedad (Universidad Complutense de Madrid) (12): 121–138. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-8001">1130-8001</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Modelos+de+interpretaci%C3%B3n+y+cuestiones+de+m%C3%A9todo+en+el+estudio+de+las+migraciones+espa%C3%B1olas&rft.aufirst=Enrique&rft.aulast=Lara%C3%B1a+Rodr%C3guez-Cabello&rft.date=1993&rft.genre=article&rft.issn=1130-8001&rft.issue=12&rft.jtitle=Pol%C3tica+y+Sociedad&rft.pages=121-138&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <cite class="citation book">Eiras Roel, Antonio (1989). Sobre las motivaciones de la emigración gallega a América y otros aspectos. Un enfoque comparativo (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 2. Revista Galega do V Centenario. pp. 67 e ss.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=Sobre+las+motivaciones+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica+y+otros+aspectos.+Un+enfoque+comparativo&rft.date=1989&rft.genre=book&rft.pages=67+e+ss&rft.pub=Revista+Galega+do+V+Centenario&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:22-49">↑ <a href="#cite_ref-:22_49-0">49,0</a> <a href="#cite_ref-:22_49-1">49,1</a> <a href="#cite_ref-:22_49-2">49,2</a> <cite class="citation book">Fernández Prieto, Lourenzo (2007). O franquismo. Atraso económico nunha sociedade destruída. A gran Historia de Galicia. Século XX. Unha economía: dúas sociedades II (XIII ed.). A Coruña: La Voz de Galicia. pp. 12–13.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lourenzo&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Prieto&rft.btitle=O+franquismo.+Atraso+econ%C3%B3mico+nunha+sociedade+destru%C3da&rft.date=2007&rft.edition=XIII&rft.genre=book&rft.pages=12-13&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft.series=A+gran+Historia+de+Galicia.+S%C3%A9culo+XX.+Unha+econom%C3a%3A+d%C3%BAas+sociedades&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <cite class="citation book">Leib, Juergen; Mertins, Guenter (1981). Repercusiones de la emigración y retorno de los trabajadores en la estructura de la población, espacial y económica de las regiones de origen y destino. Norba. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0211-0636">0211-0636</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Mertins%2C+Guenter&rft.aufirst=Juergen&rft.aulast=Leib&rft.btitle=Repercusiones+de+la+emigraci%C3%B3n+y+retorno+de+los+trabajadores+en+la+estructura+de+la+poblaci%C3%B3n%2C+espacial+y+econ%C3%B3mica+de+las+regiones+de+origen+y+destino&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.issn=0211-0636&rft.pub=Norba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Emilio_P%C3%A9rez_Touri%C3%B1o" title="Emilio Pérez Touriño">Pérez Touriño, Emilio</a> (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mapa.gob.es/ministerio/pags/Biblioteca/fondo/pdf/18371_8.pdf">La cuestión campesina en Galicia</a> (PDF). Sobre agricultores y campesinos: estudios de sociología rural de España (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). pp. 273–307. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7479-315-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7479-315-7">84-7479-315-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Emilio&rft.aulast=P%C3%A9rez+Touri%C3%B1o&rft.btitle=La+cuesti%C3%B3n+campesina+en+Galicia&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.isbn=84-7479-315-7&rft.pages=273-307&rft.series=Sobre+agricultores+y+campesinos%3A+estudios+de+sociolog%C3a+rural+de+Espa%C3%B1a&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mapa.gob.es%2Fministerio%2Fpags%2FBiblioteca%2Ffondo%2Fpdf%2F18371_8.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <cite class="citation book">Beiras Torrado, Xosé Manuel (1967). El problema del desarrollo en la Galicia rural. Galaxia. p. 29. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7154-022-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7154-022-5">978-84-7154-022-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=Beiras+Torrado&rft.btitle=El+problema+del+desarrollo+en+la+Galicia+rural&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7154-022-5&rft.pages=29&rft.pub=Galaxia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <cite class="citation book">Carmona Badía, Xan (1990). El atraso industrial de Galicia. Auge y liquidación de las manufacturas textiles (1750-1900). Ariel. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-344-6566-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-344-6566-3">84-344-6566-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xan&rft.aulast=Carmona+Bad%C3a&rft.btitle=El+atraso+industrial+de+Galicia.+Auge+y+liquidaci%C3%B3n+de+las+manufacturas+textiles+%281750-1900%29&rft.date=1990&rft.genre=book&rft.isbn=84-344-6566-3&rft.pub=Ariel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <cite class="citation book">Vilas Nogueira, X.R (1975). A relación vila-aldea: conflicto esplícito e implícito (A Galicia rural na encrucillada). Galaxia. p. 176.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=X.R&rft.aulast=Vilas+Nogueira&rft.btitle=A+relaci%C3%B3n+vila-aldea%3A+conflicto+espl%C3cito+e+impl%C3cito+%28A+Galicia+rural+na+encrucillada%29&rft.date=1975&rft.genre=book&rft.pages=176&rft.pub=Galaxia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <cite class="citation journal">Alonso Álvarez, Luis (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ojs.ehu.eus/index.php/HC/article/view/4701/4487">"La economía de Galicia, una panorámica c.1750-2010"</a>. Historia Contemporánea (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (42): 15–65. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-2402">1130-2402</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+econom%C3a+de+Galicia%2C+una+panor%C3%A1mica+c.1750-2010&rft.aufirst=Luis&rft.aulast=Alonso+%C3%81lvarez&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=1130-2402&rft.issue=42&rft.jtitle=Historia+Contempor%C3%A1nea&rft.pages=15-65&rft_id=https%3A%2F%2Fojs.ehu.eus%2Findex.php%2FHC%2Farticle%2Fview%2F4701%2F4487&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <cite class="citation journal">Asociación Benéfica Cultural Hijos del Partido de Corcubión (1928). "Las causas de nuestra emigración". Alborada (Bos Aires) (39).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+causas+de+nuestra+emigraci%C3%B3n&rft.au=Asociaci%C3%B3n+Ben%C3%A9fica+Cultural+Hijos+del+Partido+de+Corcubi%C3%B3n&rft.date=1928&rft.genre=article&rft.issue=39&rft.jtitle=Alborada&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:10-57">↑ <a href="#cite_ref-:10_57-0">57,0</a> <a href="#cite_ref-:10_57-1">57,1</a> <cite class="citation journal">Ferrás Sexto, Carlos; Macía Arce, Xosé Carlos; García Vázquez, María Yolanda; Armas Quintá, Francisco X. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/19352">"O minifundio sostible como un novo escenario para a economía galega"</a>. Revista Galega de Economía 13 (1-2): 1–25. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+minifundio+sostible+como+un+novo+escenario+para+a+econom%C3a+galega&rft.au=Armas+Quint%C3%A1%2C+Francisco+X.&rft.au=Garc%C3a+V%C3%A1zquez%2C+Mar%C3a+Yolanda&rft.au=Mac%C3a+Arce%2C+Xos%C3%A9+Carlos&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Ferr%C3%A1s+Sexto&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=1-2&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.pages=1-25&rft.volume=13&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F19352&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Bouhier, A. (1979). La Galice. Essai geographique d'analyse et interpretation d'un vieux complexe agrarie. La Roche Sur Yon. </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> Fernández Prieto, L. (1995): "O dominio da explotación agraria familiar na Galicia contemporánea", en X.A. Liñares [ed.]: Feiraco e o Val de Barcala, pp. 143-149. Santiago de Compostela: Feiraco. </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> <cite class="citation book">Míguez, Alberto (1967). Galicia: Éxodo y Desarrollo. Madrid: Cuadernos para el Diálogo. p. 73. <a href="/w/index.php?title=Amazon_Standard_Identification_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amazon Standard Identification Number (a páxina aínda non existe)">ASIN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.com/dp/B0068F8NCS">B0068F8NCS</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alberto&rft.aulast=M%C3guez&rft.btitle=Galicia%3A+%C3%89xodo+y+Desarrollo&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.pages=73&rft.place=Madrid&rft.pub=Cuadernos+para+el+Di%C3%A1logo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation book">Núñez Búa, José (15/10/1967). Minifundismo 48. Buenos Aires: Correo de Galicia.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+B%C3%BAa&rft.btitle=Minifundismo&rft.genre=book&rft.place=Buenos+Aires&rft.pub=Correo+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <cite class="citation book">López Suevos, Ramón (1975). Cara unha visión crítica da economía galega. Ed. do Rueiro. p. 60. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85220-02-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85220-02-1">84-85220-02-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=L%C3%B3pez+Suevos&rft.btitle=Cara+unha+visi%C3%B3n+cr%C3tica+da+econom%C3a+galega&rft.date=1975&rft.genre=book&rft.isbn=84-85220-02-1&rft.pages=60&rft.pub=Ed.+do+Rueiro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <cite class="citation web">Balchada, Sergio (24/10/2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://elgajedeloficio.wordpress.com/2014/10/24/o-sistema-foral-galego/">"O sistema foral galego"</a>. elgajedeloficio.wordpress.com.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+sistema+foral+galego&rft.aufirst=Sergio&rft.aulast=Balchada&rft.chron=24%2F10%2F2014&rft.genre=unknown&rft.jtitle=elgajedeloficio.wordpress.com&rft_id=https%3A%2F%2Felgajedeloficio.wordpress.com%2F2014%2F10%2F24%2Fo-sistema-foral-galego%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <cite class="citation book">Martínez López, Alberte (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mapa.gob.es/ministerio/pags/Biblioteca/fondo/pdf/4532_all.pdf">Cooperativismo y transformaciones agrarias en Galicia (1886 -1943)</a> (PDF). Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-491-0125-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-491-0125-5">84-491-0125-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alberte&rft.aulast=Mart%C3nez+L%C3%B3pez&rft.btitle=Cooperativismo+y+transformaciones+agrarias+en+Galicia+%281886+-1943%29&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=84-491-0125-5&rft.pub=Ministerio+de+Agricultura%2C+Pesca+y+Alimentaci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mapa.gob.es%2Fministerio%2Fpags%2FBiblioteca%2Ffondo%2Fpdf%2F4532_all.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Montero, Ramón P. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/2067/AD-4-46.pdf?sequence=1&isAllowed=y">"Del derecho privado en Galicia al Derecho privado de Galicia. Impresiones en torno a un proceso histórico"</a> (PDF). Anuario da Facultade de Dereito da Universidade da Coruña (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (4): 673–687. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-039X">1138-039X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Del+derecho+privado+en+Galicia+al+Derecho+privado+de+Galicia.+Impresiones+en+torno+a+un+proceso+hist%C3%B3rico&rft.aufirst=Ram%C3%B3n+P.&rft.aulast=Rodr%C3guez+Montero&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issn=1138-039X&rft.issue=4&rft.jtitle=Anuario+da+Facultade+de+Dereito+da+Universidade+da+Coru%C3%B1a&rft.pages=673-687&rft_id=https%3A%2F%2Fruc.udc.es%2Fdspace%2Fbitstream%2Fhandle%2F2183%2F2067%2FAD-4-46.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite class="citation journal">Artiaga Rego, María Aurora (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mapa.gob.es/ministerio/pags/Biblioteca/Revistas/pdf_ays%2Fa030_08.pdf">"La renta foral en Galicia a finales del siglo XIX"</a> (PDF). Agricultura y Sociedad (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (30): 207–237. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0211-8394">0211-8394</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+renta+foral+en+Galicia+a+finales+del+siglo+XIX&rft.aufirst=Mar%C3a+Aurora&rft.aulast=Artiaga+Rego&rft.date=1984&rft.genre=article&rft.issn=0211-8394&rft.issue=30&rft.jtitle=Agricultura+y+Sociedad&rft.pages=207-237&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mapa.gob.es%2Fministerio%2Fpags%2FBiblioteca%2FRevistas%2Fpdf_ays%252Fa030_08.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <cite class="citation journal">López Rodríguez, Pilar (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cervantesvirtual.com/portales/hemeroteca/obra/num-91-1986/">"A cuestión foral na Primeira República"</a>. Grial (91): 3–17. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0017-4181">0017-4181</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+cuesti%C3%B3n+foral+na+Primeira+Rep%C3%BAblica&rft.aufirst=Pilar&rft.aulast=L%C3%B3pez+Rodr%C3guez&rft.date=1986&rft.genre=article&rft.issn=0017-4181&rft.issue=91&rft.jtitle=Grial&rft.pages=3-17&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cervantesvirtual.com%2Fportales%2Fhemeroteca%2Fobra%2Fnum-91-1986%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite class="citation book">Balboa López, Xesús (2005). "La propiedad de la tierra en la Galicia contemporánea". Historia contemporánea de Galicia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). pp. 441–460. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-344-6790-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-344-6790-9">84-344-6790-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+propiedad+de+la+tierra+en+la+Galicia+contempor%C3%A1nea&rft.aufirst=Xes%C3%BAs&rft.aulast=Balboa+L%C3%B3pez&rft.btitle=Historia+contempor%C3%A1nea+de+Galicia&rft.date=2005&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-344-6790-9&rft.pages=441-460&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite class="citation journal">Villares Paz, Ramón (1978). "No cincuentenario da lei de redención de foros (1926-1976)". Grial (Galaxia) 54: 477-489.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=No+cincuentenario+da+lei+de+redenci%C3%B3n+de+foros+%281926-1976%29&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares+Paz&rft.date=1978&rft.genre=article&rft.jtitle=Grial&rft.pages=477-489&rft.volume=54&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <cite class="citation book">Rovira Pita, Prudencio (1904). El campesino gallego : (apuntes sobre su condición social) (1904). p. 149.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Prudencio&rft.aulast=Rovira+Pita&rft.btitle=El+campesino+gallego+%3A+%28apuntes+sobre+su+condici%C3%B3n+social%29+%281904%29&rft.date=1904&rft.genre=book&rft.pages=149&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Ennes, Luís (2002). "Sarmiento e o Dereito de Propiedade". Revista Galega do Ensino (35): 16. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1133-911X">1133-911X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Sarmiento+e+o+Dereito+de+Propiedade&rft.aufirst=Lu%C3s&rft.aulast=Rodr%C3guez+Ennes&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.issn=1133-911X&rft.issue=35&rft.jtitle=Revista+Galega+do+Ensino&rft.pages=16&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <cite class="citation book">Pérez García, José Manuel (1979). Un modelo de sociedad rural del Antiguo Régimen en la Galicia costera. Santiago de Compostela. p. 301. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-600-1403-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-600-1403-7">84-600-1403-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=P%C3%A9rez+Garc%C3a&rft.btitle=Un+modelo+de+sociedad+rural+del+Antiguo+R%C3%A9gimen+en+la+Galicia+costera&rft.date=1979&rft.genre=book&rft.isbn=84-600-1403-7&rft.pages=301&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <cite class="citation journal">Barreiro Gil, Manuel Jaime (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/19176">"O atraso económico e o sistema de transporte terrestre na Galicia do século XIX"</a>. Revista galega de economía (USC) 10 (1): 63–82. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+atraso+econ%C3%B3mico+e+o+sistema+de+transporte+terrestre+na+Galicia+do+s%C3%A9culo+XIX&rft.aufirst=Manuel+Jaime&rft.aulast=Barreiro+Gil&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=1&rft.jtitle=Revista+galega+de+econom%C3a&rft.pages=63-82&rft.volume=10&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F19176&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <cite class="citation book">García Fuentes, Manuel (1986). La red viaria gallega 1750 - 1850. Santiago de Compostela.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Manuel&rft.aulast=Garc%C3a+Fuentes&rft.btitle=La+red+viaria+gallega+1750+-+1850&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <cite class="citation book">García Fuentes, Manuel (1999). Galicia incomunicada por red viaria en el siglo XVIII (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). A Coruña: Universidade da Coruña. Servicio de publicacións.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Manuel&rft.aulast=Garc%C3a+Fuentes&rft.btitle=Galicia+incomunicada+por+red+viaria+en+el+siglo+XVIII&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=Universidade+da+Coru%C3%B1a.+Servicio+de+publicaci%C3%B3ns&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Pascual_Madoz" title="Pascual Madoz">Madoz, Pascual</a> (1845). <a href="/wiki/Diccionario_geogr%C3%A1fico-estad%C3%ADstico-hist%C3%B3rico_de_Espa%C3%B1a_y_sus_posesiones_de_Ultramar" title="Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar">Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar</a> 6. Madrid. p. 579.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Pascual&rft.aulast=Madoz&rft.btitle=Diccionario+geogr%C3%A1fico-estad%C3stico-hist%C3%B3rico+de+Espa%C3%B1a+y+sus+posesiones+de+Ultramar&rft.date=1845&rft.genre=book&rft.pages=579&rft.place=Madrid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Carlos_Sixirei" title="Carlos Sixirei">Sixirei Paredes, Carlos</a> (1988). A Emigración. <a href="/wiki/Biblioteca_B%C3%A1sica_da_Cultura_Galega" title="Biblioteca Básica da Cultura Galega">Biblioteca Básica da Cultura Galega</a>. Vigo: Galaxia. pp. 56–58.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Sixirei+Paredes&rft.btitle=A+Emigraci%C3%B3n&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.pages=56-58&rft.place=Vigo&rft.pub=Galaxia&rft.series=Biblioteca+B%C3%A1sica+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <cite class="citation book">García Fernández, Jesús (1975). Organización del espacio y economía rural en la España Atlántica. Siglo XXI de España. p. 192. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-323-0166-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-323-0166-3">84-323-0166-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jes%C3%BAs&rft.aulast=Garc%C3a+Fern%C3%A1ndez&rft.btitle=Organizaci%C3%B3n+del+espacio+y+econom%C3a+rural+en+la+Espa%C3%B1a+Atl%C3%A1ntica&rft.date=1975&rft.genre=book&rft.isbn=84-323-0166-3&rft.pages=192&rft.pub=Siglo+XXI+de+Espa%C3%B1a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <cite class="citation book">Pérez Touriño, Emilio (1983). Agricultura y capitalismo: análisis de la pequeña producción campesina (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Servicio de Publicaciones Agrarias. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7479-211-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7479-211-8">84-7479-211-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Emilio&rft.aulast=P%C3%A9rez+Touri%C3%B1o&rft.btitle=Agricultura+y+capitalismo%3A+an%C3%A1lisis+de+la+peque%C3%B1a+producci%C3%B3n+campesina&rft.date=1983&rft.genre=book&rft.isbn=84-7479-211-8&rft.pub=Servicio+de+Publicaciones+Agrarias&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> Banco da Coruña (1958) </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> <cite class="citation journal">Piqueras Haba, Juan (2010). "El Oidium en España: La primera gran plaga americana del viñedo. Difusión y consecuencias 1850-1870". Scripta Nova - Revista electrónica de Geografía y Ciencias Sociales (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Universidad de Barcelona ed.) 14 (332). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-9788">1138-9788</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+Oidium+en+Espa%C3%B1a%3A+La+primera+gran+plaga+americana+del+vi%C3%B1edo.+Difusi%C3%B3n+y+consecuencias+1850-1870&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Piqueras+Haba&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=1138-9788&rft.issue=332&rft.jtitle=Scripta+Nova+-+Revista+electr%C3%B3nica+de+Geograf%C3a+y+Ciencias+Sociales&rft.volume=14&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Galdo, María Xosé; G. Del Arroyo, Fausto Dopico (1978). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cervantesvirtual.com/portales/hemeroteca/obra/num-62-1978/">"A crise do viñedo a mediados do s. XIX e os problemas de monetización da economía galega"</a>. Grial (Galaxia) (62): 392–402. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0017-4181">0017-4181</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+crise+do+vi%C3%B1edo+a+mediados+do+s.+XIX+e+os+problemas+de+monetizaci%C3%B3n+da+econom%C3a+galega&rft.au=G.+Del+Arroyo%2C+Fausto+Dopico&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.date=1978&rft.genre=article&rft.issn=0017-4181&rft.issue=62&rft.jtitle=Grial&rft.pages=392-402&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cervantesvirtual.com%2Fportales%2Fhemeroteca%2Fobra%2Fnum-62-1978%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <cite class="citation web">Camargo, César (2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cuadernosdedomingofontan.com/2018/02/19/1853-ano-del-hambre-en-galicia/">"1853, año del hambre en Galicia"</a>. Cuadernos de Domingo Fontán. Consultado o 1/10/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=1853%2C+a%C3%B1o+del+hambre+en+Galicia&rft.aufirst=C%C3%A9sar&rft.aulast=Camargo&rft.date=2018&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Cuadernos+de+Domingo+Font%C3%A1n&rft_id=https%3A%2F%2Fcuadernosdedomingofontan.com%2F2018%2F02%2F19%2F1853-ano-del-hambre-en-galicia%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <cite class="citation book">Santos Solla, Xosé Manuel (1992). Geografía de la vid y el vino en Galicia. Servizo de Publicacións da Deputación de Pontevedra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-86845-95-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-86845-95-5">84-86845-95-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=Santos+Solla&rft.btitle=Geograf%C3a+de+la+vid+y+el+vino+en+Galicia&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=84-86845-95-5&rft.pub=Servizo+de+Publicaci%C3%B3ns+da+Deputaci%C3%B3n+de+Pontevedra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <cite class="citation journal">Rionegro Fariña, Isolina (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/197341.pdf">"La producción agraria de la Galicia interior a finales del antiguo régimen: Dos comarcas de Ourense"</a> (PDF). Historia Agraria (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (18): 181–199. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1139-1472">1139-1472</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+producci%C3%B3n+agraria+de+la+Galicia+interior+a+finales+del+antiguo+r%C3%A9gimen%3A+Dos+comarcas+de+Ourense&rft.aufirst=Isolina&rft.aulast=Rionegro+Fari%C3%B1a&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1139-1472&rft.issue=18&rft.jtitle=Historia+Agraria&rft.pages=181-199&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fdescarga%2Farticulo%2F197341.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <cite class="citation book">Villares Paz, Ramón (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sigloxxieditores.com/libro/la-propiedad-de-la-tierra-en-galicia-1500-1936_17041/">La propiedad de la tierra en Galicia. 1500-1936</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Siglo XXI. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-323-0437-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-323-0437-9">84-323-0437-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares+Paz&rft.btitle=La+propiedad+de+la+tierra+en+Galicia.+1500-1936&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-323-0437-9&rft.pub=Siglo+XXI&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sigloxxieditores.com%2Flibro%2Fla-propiedad-de-la-tierra-en-galicia-1500-1936_17041%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> <cite class="citation journal">Piqueras Haba, Juan (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.uv.es/cuadernosgeo/CG77_101_136.pdf">"La Filoxera en España y su difusión espacial: 1878-1926"</a> (PDF). Cuadernos de Geografía (77): 101–136. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-086X">0210-086X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+Filoxera+en+Espa%C3%B1a+y+su+difusi%C3%B3n+espacial%3A+1878-1926&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Piqueras+Haba&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issn=0210-086X&rft.issue=77&rft.jtitle=Cuadernos+de+Geograf%C3a&rft.pages=101-136&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.uv.es%2Fcuadernosgeo%2FCG77_101_136.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <cite class="citation book">Huetz de Lemps, A. (1967). Vignobles et vins du Nord-Ouest de l'Espagne. Burdeos: Institut de Geographie-Faculté de Lettres. p. 527-555.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=A.&rft.aulast=Huetz+de+Lemps&rft.btitle=Vignobles+et+vins+du+Nord-Ouest+de+l%27Espagne&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.pages=527-555&rft.place=Burdeos&rft.pub=Institut+de+Geographie-Facult%C3%A9+de+Lettres&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> <cite class="citation book">García Fernández, J. (1976). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sigloxxieditores.com/libro/organizacion-del-espacio-y-economia-rural-en-la-espana-atlantica_16839/">Organización del cultivo y de la economía en la España Atlántica</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Siglo XXI. pp. 214–216.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=J.&rft.aulast=Garc%C3a+Fern%C3%A1ndez&rft.btitle=Organizaci%C3%B3n+del+cultivo+y+de+la+econom%C3a+en+la+Espa%C3%B1a+Atl%C3%A1ntica&rft.date=1976&rft.genre=book&rft.pages=214-216&rft.pub=Siglo+XXI&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sigloxxieditores.com%2Flibro%2Forganizacion-del-espacio-y-economia-rural-en-la-espana-atlantica_16839%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <cite class="citation journal">Cabo Villaverde, Miguel (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://estudiosgallegos.revistas.csic.es/index.php/estudiosgallegos/article/view/219/222">"O labor da Misión Biolóxica de Pontevedra ata 1936 e a reforma da agricultura galega en Cruz Gallástegui Unamuno"</a>. Cuadernos de Estudios Galegos XLIV (109): 103–152. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-847X">0210-847X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+labor+da+Misi%C3%B3n+Biol%C3%B3xica+de+Pontevedra+ata+1936+e+a+reforma+da+agricultura+galega+en+Cruz+Gall%C3%A1stegui+Unamuno&rft.aufirst=Miguel&rft.aulast=Cabo+Villaverde&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issn=0210-847X&rft.issue=109&rft.jtitle=Cuadernos+de+Estudios+Galegos&rft.pages=103-152&rft.volume=XLIV&rft_id=https%3A%2F%2Festudiosgallegos.revistas.csic.es%2Findex.php%2Festudiosgallegos%2Farticle%2Fview%2F219%2F222&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <cite class="citation book">Míguez Soto, Beatriz (2017). Variabilidad adaptativa de poblaciones de castaño europeo (Castanea sativa Mill.) y estimación de parámetros genéticos para el desarrollo del Programa de Mejora Genética Forestal de Castaño en Galicia (tese)<code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|format=</code> require <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> (<a href="/wiki/Axuda:Erros_nas_referencias#format_missing_url" title="Axuda:Erros nas referencias">Axuda</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Universidade de Vigo.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Beatriz&rft.aulast=M%C3guez+Soto&rft.btitle=Variabilidad+adaptativa+de+poblaciones+de+casta%C3%B1o+europeo+%28Castanea+sativa+Mill.%29+y+estimaci%C3%B3n+de+par%C3%A1metros+gen%C3%A9ticos+para+el+desarrollo+del+Programa+de+Mejora+Gen%C3%A9tica+Forestal+de+Casta%C3%B1o+en+Galicia&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.pub=Universidade+de+Vigo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> <cite class="citation web">Fernández Prieto, Lourenzo. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=3974">"Pedro Urquijo. Álbum de Galicia"</a>. Consello da Cultura Galega. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.17075%2Fadg.2012.22441">10.17075/adg.2012.22441</a>. Consultado o 29/10/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lourenzo&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Prieto&rft.btitle=Pedro+Urquijo.+%C3%81lbum+de+Galicia&rft.genre=unknown&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Falbum-de-galicia%2Fdetalle.php%3Fpersoa%3D3974&rft_id=info%3Adoi%2F10.17075%2Fadg.2012.22441&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> <cite class="citation journal">López Castro, María Xosé (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/3146/pg_423-428_verba17.pdf?sequence=1&isAllowed=y">"O léxico do cultivo tradicional do liño en Sarria"</a> (PDF). Verbas (17): 421–426. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-377X">0210-377X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+l%C3%A9xico+do+cultivo+tradicional+do+li%C3%B1o+en+Sarria&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=L%C3%B3pez+Castro&rft.date=1990&rft.genre=article&rft.issn=0210-377X&rft.issue=17&rft.jtitle=Verbas&rft.pages=421-426&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fbitstream%2Fhandle%2F10347%2F3146%2Fpg_423-428_verba17.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> <cite class="citation journal">Piqueras Haba, Juan (1991). "El fomento de las plantas textiles en la España ilustrada". Cuadernos de Geografía (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Valencia): 247–262. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-086X">0210-086X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+fomento+de+las+plantas+textiles+en+la+Espa%C3%B1a+ilustrada&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Piqueras+Haba&rft.date=1991&rft.genre=article&rft.issn=0210-086X&rft.jtitle=Cuadernos+de+Geograf%C3a&rft.pages=247-262&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <cite class="citation journal">Carmona Badía, Xan (1984). "Clases sociales, estructuras agrarias e industria rural doméstica en la Galicia del siglo XVIII". Revista de Historia Económica = Journal of Iberian and Latin American Economic History (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (3): 35–50. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0212-6109">0212-6109</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Clases+sociales%2C+estructuras+agrarias+e+industria+rural+dom%C3%A9stica+en+la+Galicia+del+siglo+XVIII&rft.aufirst=Xan&rft.aulast=Carmona+Bad%C3a&rft.date=1984&rft.genre=article&rft.issn=0212-6109&rft.issue=3&rft.jtitle=Revista+de+Historia+Econ%C3%B3mica+%3D+Journal+of+Iberian+and+Latin+American+Economic+History&rft.pages=35-50&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> Villares Paz (2004), p.215 </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20240404214944/https://www.asociacionbuxa.com/patrimonio/detalle/179/lang-pref/es/">"Estaleiro da Graña"</a>. Asociación Buxa. Asociación Galega do Patrimonio Industrial. 2020. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.asociacionbuxa.com/patrimonio/detalle/179/lang-pref/es/">o orixinal</a> o 04/04/2024. Consultado o 4/4/2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Estaleiro+da+Gra%C3%B1a&rft.date=2020&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Asociaci%C3%B3n+Buxa.+Asociaci%C3%B3n+Galega+do+Patrimonio+Industrial&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.asociacionbuxa.com%2Fpatrimonio%2Fdetalle%2F179%2Flang-pref%2Fes%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <cite class="citation journal">Burgoa Fernández, Juan José (2007). "150 anos da cidade de Ferrol: foros, títulos e privilexios". Anuario Brigantino (30): 193–210. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-7625">1130-7625</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=150+anos+da+cidade+de+Ferrol%3A+foros%2C+t%C3tulos+e+privilexios&rft.aufirst=Juan+Jos%C3%A9&rft.aulast=Burgoa+Fern%C3%A1ndez&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.issn=1130-7625&rft.issue=30&rft.jtitle=Anuario+Brigantino&rft.pages=193-210&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez-Villasante Prieto, Juan Antonio (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/11201/CC-71%20art%201.pdf?sequence=1&isAllowed=y">El Arsenal de Ferrol: perspectiva de su patrimonio histórico</a> (PDF). pp. 9–28. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-9749-071-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-9749-071-1">84-9749-071-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Juan+Antonio&rft.aulast=Rodr%C3guez-Villasante+Prieto&rft.btitle=El+Arsenal+de+Ferrol%3A+perspectiva+de+su+patrimonio+hist%C3%B3rico&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=84-9749-071-1&rft.pages=9-28&rft_id=https%3A%2F%2Fruc.udc.es%2Fdspace%2Fbitstream%2Fhandle%2F2183%2F11201%2FCC-71%2520art%25201.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> <cite class="citation journal">Alonso Logroño, María del Pilar; Lois González, Rubén Camilo (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://repositori.udl.cat/server/api/core/bitstreams/786816ad-aea2-412d-b5cf-5153989fde4b/content">"Proceso de Industrialización y organización en un espacio periférico: Galicia"</a>. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (24): 153. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0212-9426">0212-9426</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Proceso+de+Industrializaci%C3%B3n+y+organizaci%C3%B3n+en+un+espacio+perif%C3%A9rico%3A+Galicia&rft.au=Lois+Gonz%C3%A1lez%2C+Rub%C3%A9n+Camilo&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Alonso+Logro%C3%B1o&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issn=0212-9426&rft.issue=24&rft.jtitle=Bolet%C3n+de+la+Asociaci%C3%B3n+de+Ge%C3%B3grafos+Espa%C3%B1oles&rft.pages=153&rft_id=https%3A%2F%2Frepositori.udl.cat%2Fserver%2Fapi%2Fcore%2Fbitstreams%2F786816ad-aea2-412d-b5cf-5153989fde4b%2Fcontent&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <cite class="citation book">Nadal Oller, J. (1990). Pautas regionales de la industrialización española: siglos XIX-XX. Ariel. pp. 27–35.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=J.&rft.aulast=Nadal+Oller&rft.btitle=Pautas+regionales+de+la+industrializaci%C3%B3n+espa%C3%B1ola%3A+siglos+XIX-XX&rft.date=1990&rft.genre=book&rft.pages=27-35&rft.pub=Ariel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> <cite class="citation journal">Otero Eiriz, Claudio (2018). "A industria dos curtumes en Galicia: unha visión sistemática sobre a súa implantación no territorio no século XX". Madrygal. Revista de Estudios Gallegos (Ediciones Complutense ed.) 21: 157–172. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-9664">1138-9664</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+industria+dos+curtumes+en+Galicia%3A+unha+visi%C3%B3n+sistem%C3%A1tica+sobre+a+s%C3%BAa+implantaci%C3%B3n+no+territorio+no+s%C3%A9culo+XX&rft.aufirst=Claudio&rft.aulast=Otero+Eiriz&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.issn=1138-9664&rft.jtitle=Madrygal.+Revista+de+Estudios+Gallegos&rft.pages=157-172&rft.volume=21&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> <cite class="citation book">Otero Eiriz, Claudio (2017). A industria dos coiros en Galicia. Historia e Patrimonio. Tese de Doutoramento da USC. p. 47.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Claudio&rft.aulast=Otero+Eiriz&rft.btitle=A+industria+dos+coiros+en+Galicia.+Historia+e+Patrimonio&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.pages=47&rft.pub=Tese+de+Doutoramento+da+USC&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> <cite class="citation book">Fernández Vázquez, María Teresa (2002). La industria del curtido en la Galicia contemporánea.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Teresa&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+V%C3%A1zquez&rft.btitle=La+industria+del+curtido+en+la+Galicia+contempor%C3%A1nea&rft.date=2002&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> <cite class="citation book">Hervés Sayar, Henrique; Fernández González, Ángel; Fernández Prieto, Lourenzo; Artiaga Rego, Aurora; Balboa López, Xesús L. (1997). Resistencia y organización. La conflictividad rural en Galicia desde la crisis del Antiguo Régimen al franquismo. Noticiario de Historia Agraria 13. p. 185. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-1261">1132-1261</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Artiaga+Rego%2C+Aurora&rft.au=Balboa+L%C3%B3pez%2C+Xes%C3%BAs+L.&rft.au=Fern%C3%A1ndez+Gonz%C3%A1lez%2C+%C3%81ngel&rft.au=Fern%C3%A1ndez+Prieto%2C+Lourenzo&rft.aufirst=Henrique&rft.aulast=Herv%C3%A9s+Sayar&rft.btitle=Resistencia+y+organizaci%C3%B3n.+La+conflictividad+rural+en+Galicia+desde+la+crisis+del+Antiguo+R%C3%A9gimen+al+franquismo&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.issn=1132-1261&rft.pages=185&rft.series=Noticiario+de+Historia+Agraria&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> <cite class="citation book">García-Lombardero y Viñas, Jaime (1979). Evidencias dunha crise agraria en Galicia:precios e exportación de gando a remates do século XIX I. Revista Galega de Estudios Agrarios. pp. 53–68.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jaime&rft.aulast=Garc%C3a-Lombardero+y+Vi%C3%B1as&rft.btitle=Evidencias+dunha+crise+agraria+en+Galicia%3Aprecios+e+exportaci%C3%B3n+de+gando+a+remates+do+s%C3%A9culo+XIX&rft.date=1979&rft.genre=book&rft.pages=53-68&rft.pub=Revista+Galega+de+Estudios+Agrarios&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <cite class="citation book">Allegue Otero, Gonzalo (1992). As mans de América. Vigo: Nigra. p. 14. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788487709128" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788487709128">9788487709128</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Gonzalo&rft.aulast=Allegue+Otero&rft.btitle=As+mans+de+Am%C3%A9rica&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=9788487709128&rft.pages=14&rft.place=Vigo&rft.pub=Nigra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez Galdo, María Xosé (1984). "Hambre, epidemia y crisis demográfica en la Galicia litoral a mediados del siglo XIX". Enfermedad y castigo 35. CSIC. pp. 53–68. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-00-05598-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-00-05598-5">84-00-05598-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Hambre%2C+epidemia+y+crisis+demogr%C3%A1fica+en+la+Galicia+litoral+a+mediados+del+siglo+XIX&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=Enfermedad+y+castigo&rft.date=1984&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-00-05598-5&rft.pages=53-68&rft.pub=CSIC&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hemerotecadigital.bne.es/hd/es/viewer?id=4857b061-19e6-44ca-8053-3780943427f3">"Correo de provincias". El Heraldo p. 2, Madrid, 2/3/1853</a> </li> <li id="cite_note-:12-110">↑ <a href="#cite_ref-:12_110-0">110,0</a> <a href="#cite_ref-:12_110-1">110,1</a> <a href="#cite_ref-:12_110-2">110,2</a> <a href="#cite_ref-:12_110-3">110,3</a> <cite class="citation journal"><a href="/wiki/Carlos_Sixirei" title="Carlos Sixirei">Sixirei Paredes, Carlos</a> (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ojs.ehu.eus/index.php/HC/article/view/16052">"Los gallegos en Cuba en el siglo XIX: Cultura y Regionalismo"</a>. Historia Contemporánea (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Universidad del País Vasco) (19): 197–212. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-2402">1130-2402</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Los+gallegos+en+Cuba+en+el+siglo+XIX%3A+Cultura+y+Regionalismo&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Sixirei+Paredes&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1130-2402&rft.issue=19&rft.jtitle=Historia+Contempor%C3%A1nea&rft.pages=197-212&rft_id=https%3A%2F%2Fojs.ehu.eus%2Findex.php%2FHC%2Farticle%2Fview%2F16052&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1144195&presentacion=pagina&posicion=2&registrardownload=0">El Iris de Galicia, 22-VII-1857, p. 2.</a> </li> <li id="cite_note-:14-112">↑ <a href="#cite_ref-:14_112-0">112,0</a> <a href="#cite_ref-:14_112-1">112,1</a> <cite class="citation journal">Vázquez Arias, Juan Carlos (2008). "A fame de 1853 en Pontedeume". Cátedra. Revista eumesa de estudios (Concello de Pontedeume) 15. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1133-9608">1133-9608</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+fame+de+1853+en+Pontedeume&rft.aufirst=Juan+Carlos&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Arias&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.issn=1133-9608&rft.jtitle=C%C3%A1tedra.+Revista+eumesa+de+estudios&rft.volume=15&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <cite class="citation book">Urquijo Goitia, José Ramón (1980). El bienio progresista en Madrid (tese de doutoramento inédita)<code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|format=</code> require <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> (<a href="/wiki/Axuda:Erros_nas_referencias#format_missing_url" title="Axuda:Erros nas referencias">Axuda</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Madrid. p. 79.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Urquijo+Goitia&rft.btitle=El+bienio+progresista+en+Madrid&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.pages=79&rft.place=Madrid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> <cite class="citation book">Montañés Primicia, Enrique (2006). Reformas arancelarias y comercio exterior de trigo en España: el fin de la prohibición de importar trigo (1849-1869) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 6. Investigaciones de Historia Americana. pp. 73–104. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1698-6989">1698-6989</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Enrique&rft.aulast=Monta%C3%B1%C3%A9s+Primicia&rft.btitle=Reformas+arancelarias+y+comercio+exterior+de+trigo+en+Espa%C3%B1a%3A+el+fin+de+la+prohibici%C3%B3n+de+importar+trigo+%281849-1869%29&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.issn=1698-6989&rft.pages=73-104&rft.pub=Investigaciones+de+Historia+Americana&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:17-115">↑ <a href="#cite_ref-:17_115-0">115,0</a> <a href="#cite_ref-:17_115-1">115,1</a> <cite class="citation book">Rodríguez Galdo, María Xosé; Dopico Gutiérrez del Arroyo, Fausto (1981). Crisis agrarias y crecimiento económico en Galicia en el S. XIX. A Coruña: <a href="/wiki/Edici%C3%B3s_do_Castro" title="Ediciós do Castro">Ediciós do Castro</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7492-056-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7492-056-6">84-7492-056-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Dopico+Guti%C3%A9rrez+del+Arroyo%2C+Fausto&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=Crisis+agrarias+y+crecimiento+econ%C3%B3mico+en+Galicia+en+el+S.+XIX&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.isbn=84-7492-056-6&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=Edici%C3%B3s+do+Castro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="citation journal">Carballo Gende, Enrique (2020). "El hambre le impulsara: La crisis de subsistencias y el auge de delitos contra la propiedad en Galicia durante la década de 1850". Hispania (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) LXXX (264): 169–199. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0018-2141">0018-2141</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+hambre+le+impulsara%3A+La+crisis+de+subsistencias+y+el+auge+de+delitos+contra+la+propiedad+en+Galicia+durante+la+d%C3%A9cada+de+1850&rft.aufirst=Enrique&rft.aulast=Carballo+Gende&rft.date=2020&rft.genre=article&rft.issn=0018-2141&rft.issue=264&rft.jtitle=Hispania&rft.pages=169-199&rft.volume=LXXX&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> <cite class="citation book">Martínez Ruiz, Enrique (1982). La delincuencia contemporánea. Introducción a la delincuencia isabelina (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Universidad de Granada. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-338-0195-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-338-0195-3">84-338-0195-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Enrique&rft.aulast=Mart%C3nez+Ruiz&rft.btitle=La+delincuencia+contempor%C3%A1nea.+Introducci%C3%B3n+a+la+delincuencia+isabelina&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-338-0195-3&rft.pub=Universidad+de+Granada&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> <cite class="citation journal">Carro Otero, Xosé; Fernández Fernández, Carlos (1989). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1989PDF/1989%20129_144.pdf">"La epidemia de "tifus", de 1853, en Betanzos"</a> (PDF). Anuario Brigantino (12): 129–144. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-7625">1130-7625</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+epidemia+de+%22tifus%22%2C+de+1853%2C+en+Betanzos&rft.au=Fern%C3%A1ndez+Fern%C3%A1ndez%2C+Carlos&rft.aufirst=Xos%C3%A9&rft.aulast=Carro+Otero&rft.date=1989&rft.genre=article&rft.issn=1130-7625&rft.issue=12&rft.jtitle=Anuario+Brigantino&rft.pages=129-144&rft_id=https%3A%2F%2Fanuariobrigantino.betanzos.net%2FAb1989PDF%2F1989%2520129_144.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <cite class="citation book">Latorre Zacarés, Ignacio (2014). Requena y su comarca en los tiempos del cólera: Una sociedad frente a la enfermedad. Cuadernos de Geografia. p. 95.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ignacio&rft.aulast=Latorre+Zacar%C3%A9s&rft.btitle=Requena+y+su+comarca+en+los+tiempos+del+c%C3%B3lera%3A+Una+sociedad+frente+a+la+enfermedad&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.pages=95&rft.pub=Cuadernos+de+Geografia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <cite class="citation web">Veiga Alonso, Xosé Ramón (27/07/2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://histagra.usc.es/es/blog/10/o-colera-morbo-na-galiza-de-1854">"O "cólera morbo" na Galiza de 1854"</a>. Histagra. Consultado o 24/01/2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+%22c%C3%B3lera+morbo%22+na+Galiza+de+1854&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Veiga+Alonso&rft.chron=27%2F07%2F2020&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Histagra&rft_id=https%3A%2F%2Fhistagra.usc.es%2Fes%2Fblog%2F10%2Fo-colera-morbo-na-galiza-de-1854&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> <cite class="citation journal">Urquijo Goitia, José Ramón (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://core.ac.uk/download/pdf/36040455.pdf">"Condiciones de vida y cólera: la epidemia de 1854-1856 en Madrid"</a> (PDF). Estudios de Historia Social (15): 63–139. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-1416">0210-1416</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Condiciones+de+vida+y+c%C3%B3lera%3A+la+epidemia+de+1854-1856+en+Madrid&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Urquijo+Goitia&rft.date=1980&rft.genre=article&rft.issn=0210-1416&rft.issue=15&rft.jtitle=Estudios+de+Historia+Social&rft.pages=63-139&rft_id=https%3A%2F%2Fcore.ac.uk%2Fdownload%2Fpdf%2F36040455.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> Dacordo co diario La España do 5 de febreiro de 1854, na vila de Cangas hai 200 atacados en xaneiro, e en febreiro son xa 147 os mortos en Galicia. </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> <cite class="citation book">González de Sámano, Mariano (1858). Memoria Histórica del cólera morbo-asiático en España (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) II. Madrid. p. 308-310.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mariano&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+de+S%C3%A1mano&rft.btitle=Memoria+Hist%C3%B3rica+del+c%C3%B3lera+morbo-asi%C3%A1tico+en+Espa%C3%B1a&rft.date=1858&rft.genre=book&rft.pages=308-310&rft.place=Madrid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <cite class="citation book">Pérez Moreda, Vicente; Nadal Oller, Jordi (1980). Las crisis de mortalidad en la España interior(siglo XVI-XIX). Siglo XXI de España. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-323-0380-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-323-0380-1">84-323-0380-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Nadal+Oller%2C+Jordi&rft.aufirst=Vicente&rft.aulast=P%C3%A9rez+Moreda&rft.btitle=Las+crisis+de+mortalidad+en+la+Espa%C3%B1a+interior%28siglo+XVI-XIX%29&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.isbn=84-323-0380-1&rft.pub=Siglo+XXI+de+Espa%C3%B1a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <cite class="citation journal">Pérez Díaz, Rafael Luís (2021). "El Cólera en España (1854 - 1856). Algunas consideraciones legales, sanitarias, sociales, económicas y demográficas". Brocar (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (45): 253–295. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1885-8309">1885-8309</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+C%C3%B3lera+en+Espa%C3%B1a+%281854+-+1856%29.+Algunas+consideraciones+legales%2C+sanitarias%2C+sociales%2C+econ%C3%B3micas+y+demogr%C3%A1ficas&rft.aufirst=Rafael+Lu%C3s&rft.aulast=P%C3%A9rez+D%C3az&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.issn=1885-8309&rft.issue=45&rft.jtitle=Brocar&rft.pages=253-295&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <cite class="citation journal">García-Lombardero y Viñas, Jaime (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.funcas.es/articulos/la-economia-de-galicia-en-los-siglos-xix-y-xx/">"La economía de Galicia en los siglos XIX y XX"</a>. Papeles de Economía Española. 20 (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (FUNCAS): 321. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-9107">0210-9107</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+econom%C3a+de+Galicia+en+los+siglos+XIX+y+XX&rft.aufirst=Jaime&rft.aulast=Garc%C3a-Lombardero+y+Vi%C3%B1as&rft.date=1984&rft.genre=article&rft.issn=0210-9107&rft.jtitle=Papeles+de+Econom%C3a+Espa%C3%B1ola&rft.pages=321&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.funcas.es%2Farticulos%2Fla-economia-de-galicia-en-los-siglos-xix-y-xx%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <cite class="citation book">Eiras Roel, Antonio (1998). "La corriente emigratoria de la sociedad industrial". Españoles de ambas orillas (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). pp. 71–100. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95152-10-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95152-10-X">84-95152-10-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+corriente+emigratoria+de+la+sociedad+industrial&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=Espa%C3%B1oles+de+ambas+orillas&rft.date=1998&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-95152-10-X&rft.pages=71-100&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> <cite class="citation news">Grandío, Pablo (14/08/2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elespanol.com/quincemil/articulos/cultura/cuando-uno-de-cada-ocho-espanoles-era-gallego-cronica-de-una-despoblacion">"Cuando uno de cada ocho españoles era gallego: crónica de una despoblación"</a>. El Español (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 27/05/2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Cuando+uno+de+cada+ocho+espa%C3%B1oles+era+gallego%3A+cr%C3%B3nica+de+una+despoblaci%C3%B3n&rft.aufirst=Pablo&rft.aulast=Grand%C3o&rft.chron=14%2F08%2F2021&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Espa%C3%B1ol&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elespanol.com%2Fquincemil%2Farticulos%2Fcultura%2Fcuando-uno-de-cada-ocho-espanoles-era-gallego-cronica-de-una-despoblacion&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> <cite class="citation news">Romero, Bieito (20/6/2023). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavozdegalicia.es/noticia/cultura/2023/06/20/censo-floridablanca/0003_202306G20P31993.htm">"Censo de Floridablanca"</a>. La Voz de Galicia. Consultado o 27/5/2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Censo+de+Floridablanca&rft.aufirst=Bieito&rft.aulast=Romero&rft.chron=20%2F6%2F2023&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Voz+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavozdegalicia.es%2Fnoticia%2Fcultura%2F2023%2F06%2F20%2Fcenso-floridablanca%2F0003_202306G20P31993.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> <cite class="citation journal">Soutelo Vázquez, Raúl (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.uvigo.es/index.php/mns/article/view/2992">"Nuevas fuentes, métodos y perspectivas en los estudios migratorios: la documentación epistolar"</a>. Minius (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Universidade de Vigo) (9): 143–196. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1131-5989">1131-5989</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Nuevas+fuentes%2C+m%C3%A9todos+y+perspectivas+en+los+estudios+migratorios%3A+la+documentaci%C3%B3n+epistolar&rft.aufirst=Ra%C3%BAl&rft.aulast=Soutelo+V%C3%A1zquez&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.issn=1131-5989&rft.issue=9&rft.jtitle=Minius&rft.pages=143-196&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.uvigo.es%2Findex.php%2Fmns%2Farticle%2Fview%2F2992&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> <cite class="citation journal">García Salgado, Mónica (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://santiago.uo.edu.cu/index.php/stgo/article/view/5152">"El ejército militar español: vía de inmigración gallega a la jurisdicción de Santiago de Cuba durante las guerras de independencia (1868-1898)"</a>. Santiago (Santiago de Cuba: Universidad de Oriente) (151): 272. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2227-6513">2227-6513</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+ej%C3%A9rcito+militar+espa%C3%B1ol%3A+v%C3a+de+inmigraci%C3%B3n+gallega+a+la+jurisdicci%C3%B3n+de+Santiago+de+Cuba+durante+las+guerras+de+independencia+%281868-1898%29&rft.aufirst=M%C3%B3nica&rft.aulast=Garc%C3a+Salgado&rft.date=2020&rft.genre=article&rft.issn=2227-6513&rft.issue=151&rft.jtitle=Santiago&rft.pages=272&rft_id=https%3A%2F%2Fsantiago.uo.edu.cu%2Findex.php%2Fstgo%2Farticle%2Fview%2F5152&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> <cite class="citation journal">Sarmiento, Érica; Álvarez Gila, Óscar (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://confluenze.unibo.it/article/view/9571">"Servicio militar y emigración. Reflexiones, posibilidades y problemas desde el caso español"</a>. Confluenze. Rivista di Studi Iberoamericani. 1 (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) XI: 293–311. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2036-0967">2036-0967</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Servicio+militar+y+emigraci%C3%B3n.+Reflexiones%2C+posibilidades+y+problemas+desde+el+caso+espa%C3%B1ol&rft.au=%C3%81lvarez+Gila%2C+%C3%93scar&rft.aufirst=%C3%89rica&rft.aulast=Sarmiento&rft.date=2019&rft.genre=article&rft.issn=2036-0967&rft.jtitle=Confluenze.+Rivista+di+Studi+Iberoamericani&rft.pages=293-311&rft.volume=XI&rft_id=https%3A%2F%2Fconfluenze.unibo.it%2Farticle%2Fview%2F9571&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> <cite class="citation book">Moreno Fraginals, Manuel R.; Moreno Masó, José J. (1993). Guerra, migración y muerte (el ejército español en Cuba como vía migratoria). Cruzar el charco (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Gijón: Júcar. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7286-336-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7286-336-0">84-7286-336-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Moreno+Mas%C3%B3%2C+Jos%C3%A9+J.&rft.aufirst=Manuel+R.&rft.aulast=Moreno+Fraginals&rft.btitle=Guerra%2C+migraci%C3%B3n+y+muerte+%28el+ej%C3%A9rcito+espa%C3%B1ol+en+Cuba+como+v%C3a+migratoria%29&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=84-7286-336-0&rft.place=Gij%C3%B3n&rft.pub=J%C3%BAcar&rft.series=Cruzar+el+charco&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> <cite class="citation journal">Naranjo Orovio, Consuelo (1984). "ANALISIS HISTORICO DE LA EMIGRACION ESPAÑOLA A CUBA, 1900-1959". Revista de Indias XLIV (174): 514.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=ANALISIS+HISTORICO+DE+LA+EMIGRACION+ESPA%C3%91OLA+A+CUBA%2C+1900-1959&rft.aufirst=Consuelo&rft.aulast=Naranjo+Orovio&rft.date=1984&rft.genre=article&rft.issue=174&rft.jtitle=Revista+de+Indias&rft.pages=514&rft.volume=XLIV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-135"><a href="#cite_ref-135">↑</a> <cite class="citation book">Azcárate Luxán, Blanca; Rodríguez, José Julio (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/files/publicacions/2020/04/pasajeros_de_tercera_clase._la_odisea_migratoria_transatlantica_a_traves_de_las_memorias_de_viaje_de_los_inspectores_de_emigracion.pdf">Pasajeros de tercera clase</a> (PDF). Ministerio de Trabajo, Migraciones y Seguridad Social. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8417-549-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8417-549-0">978-84-8417-549-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Rodr%C3guez%2C+Jos%C3%A9+Julio&rft.aufirst=Blanca&rft.aulast=Azc%C3%A1rate+Lux%C3%A1n&rft.btitle=Pasajeros+de+tercera+clase&rft.date=2019&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8417-549-0&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo%2C+Migraciones+y+Seguridad+Social&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Ffiles%2Fpublicacions%2F2020%2F04%2Fpasajeros_de_tercera_clase._la_odisea_migratoria_transatlantica_a_traves_de_las_memorias_de_viaje_de_los_inspectores_de_emigracion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVázquez_González200229-30-136"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVázquez_González200229-30_136-0">↑</a> <a href="#CITEREFVázquez_González2002">Vázquez González 2002</a>, pp. 29-30. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> <cite class="citation book">Castro López, Ramón (1923). La emigración en Galicia. El Noroeste. pp. 61–62.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Castro+L%C3%B3pez&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+en+Galicia&rft.date=1923&rft.genre=book&rft.pages=61-62&rft.pub=El+Noroeste&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">↑</a> <cite class="citation book">Soutelo Vázquez, Eduardo (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2019_Estudio-sobre-emigracion.pdf">Eduardo Vicenti, un publicista a prol da emigración</a> (PDF). Consello da Cultura Galega. p. 31. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-17802-08-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-17802-08-0">978-84-17802-08-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Eduardo&rft.aulast=Soutelo+V%C3%A1zquez&rft.btitle=Eduardo+Vicenti%2C+un+publicista+a+prol+da+emigraci%C3%B3n&rft.date=2019&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-17802-08-0&rft.pages=31&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fmediateca%2Fextras%2FCCG_2019_Estudio-sobre-emigracion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Martínez, David Miguel (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/files/publicacions/2022/12/6794-texto_do_artigo-41544-1-10-20201113.pdf">"As condicións de xénero no contexto migratorio galego ás Américas. Apuntamentos do caso mexicano (1880-1936)"</a> (PDF). Sémata. Ciencias Sociais e Humanidades 32: 273. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=As+condici%C3%B3ns+de+x%C3%A9nero+no+contexto+migratorio+galego+%C3%A1s+Am%C3%A9ricas.+Apuntamentos+do+caso+mexicano+%281880-1936%29&rft.aufirst=David+Miguel&rft.aulast=Rodr%C3guez+Mart%C3nez&rft.date=2020&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=S%C3%A9mata.+Ciencias+Sociais+e+Humanidades&rft.pages=273&rft.volume=32&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Ffiles%2Fpublicacions%2F2022%2F12%2F6794-texto_do_artigo-41544-1-10-20201113.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> <cite class="citation journal">Sánchez Alonso, Blanca (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://repositorioinstitucional.ceu.es/bitstream/10637/466/1/Visiones_B_Sanchez_2001.pdf">"Visiones de la emigración en el siglo XX: de emigrantes a inmigrantes"</a> (PDF) 6. Sociedad Estatal Nuevo Milenio: 101–118. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95486-24-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95486-24-5">84-95486-24-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Visiones+de+la+emigraci%C3%B3n+en+el+siglo+XX%3A+de+emigrantes+a+inmigrantes&rft.aufirst=Blanca&rft.aulast=S%C3%A1nchez+Alonso&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.isbn=84-95486-24-5&rft.pages=101-118&rft.volume=6&rft_id=https%3A%2F%2Frepositorioinstitucional.ceu.es%2Fbitstream%2F10637%2F466%2F1%2FVisiones_B_Sanchez_2001.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:29-141">↑ <a href="#cite_ref-:29_141-0">141,0</a> <a href="#cite_ref-:29_141-1">141,1</a> <cite class="citation journal">Vidal Rodríguez, José Antonio (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistadeindias.revistas.csic.es/index.php/revistadeindias/article/view/666">"Causas y factores posibilitadores del proceso migratorio en el discurso de los emigrantes: Gallegos en Cuba en la primera mitad del siglo XX"</a>. Revista de Indias (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) LXIX (245): 15–42. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0034-8341">0034-8341</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Causas+y+factores+posibilitadores+del+proceso+migratorio+en+el+discurso+de+los+emigrantes%3A+Gallegos+en+Cuba+en+la+primera+mitad+del+siglo+XX&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Antonio&rft.aulast=Vidal+Rodr%C3guez&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issn=0034-8341&rft.issue=245&rft.jtitle=Revista+de+Indias&rft.pages=15-42&rft.volume=LXIX&rft_id=https%3A%2F%2Frevistadeindias.revistas.csic.es%2Findex.php%2Frevistadeindias%2Farticle%2Fview%2F666&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> <cite class="citation book">Vázquez González, Alexandre (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fundacionbarrie.org/publicacions-detalle?756">Emigrantes galegos, transportes e remesas (1830-1930)</a>. Consello da Cultura Galega. <a href="/wiki/Fundaci%C3%B3n_Barri%C3%A9" title="Fundación Barrié">Fundación Barrié</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9752-140-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9752-140-6">978-84-9752-140-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alexandre&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=Emigrantes+galegos%2C+transportes+e+remesas+%281830-1930%29&rft.date=2015&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9752-140-6&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega.+Fundaci%C3%B3n+Barri%C3%A9&rft_id=https%3A%2F%2Ffundacionbarrie.org%2Fpublicacions-detalle%3F756&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> <cite class="citation book">Devoto, Fernando (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/4667">Las cadenas migratorias de Santiago de Compostela hacia las Américas. Un ejercicio metodológico</a>. Semata (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 11 (USC). pp. 299–315.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Fernando&rft.aulast=Devoto&rft.btitle=Las+cadenas+migratorias+de+Santiago+de+Compostela+hacia+las+Am%C3%A9ricas.+Un+ejercicio+metodol%C3%B3gico&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.pages=299-315&rft.pub=USC&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F4667&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> <cite class="citation journal">Marín Anaya, Giselle (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/4668">"Gallegos en Costa Rica a finales del siglo XIX"</a>. Semata (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (USC) 11: 317–344. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Gallegos+en+Costa+Rica+a+finales+del+siglo+XIX&rft.aufirst=Giselle&rft.aulast=Mar%C3n+Anaya&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=Semata&rft.pages=317-344&rft.volume=11&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F4668&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> <cite class="citation book">Fernández Saavedra, Antonio (1986). Antología de un hombre que perdió su futuro (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Sada: Ediciós do Castro. pp. 18–19. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7492-289-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7492-289-5">84-7492-289-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Saavedra&rft.btitle=Antolog%C3a+de+un+hombre+que+perdi%C3%B3+su+futuro&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.isbn=84-7492-289-5&rft.pages=18-19&rft.place=Sada&rft.pub=Edici%C3%B3s+do+Castro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:13-146">↑ <a href="#cite_ref-:13_146-0">146,0</a> <a href="#cite_ref-:13_146-1">146,1</a> <cite class="citation journal">González Lopo, Domingo L. (2003). "Migraciones Históricas de los Gallegos en el espacio Peninsular (siglos XVI - XIX)". Obradoiro de Historia Moderna (12): 167–182. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1133-0481">1133-0481</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Migraciones+Hist%C3%B3ricas+de+los+Gallegos+en+el+espacio+Peninsular+%28siglos+XVI+-+XIX%29&rft.aufirst=Domingo+L.&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Lopo&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.issn=1133-0481&rft.issue=12&rft.jtitle=Obradoiro+de+Historia+Moderna&rft.pages=167-182&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> <cite class="citation journal">Viñas y Mey, C. (1955). "Notas sobre la estructura social-demográfica del Madrid de los Austrias". Revista de la Universidad de Madrid: 466.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Notas+sobre+la+estructura+social-demogr%C3%A1fica+del+Madrid+de+los+Austrias&rft.aufirst=C.&rft.aulast=Vi%C3%B1as+y+Mey&rft.date=1955&rft.genre=article&rft.jtitle=Revista+de+la+Universidad+de+Madrid&rft.pages=466&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-148"><a href="#cite_ref-148">↑</a> <cite class="citation journal">Bravo Lozano, J. (1979). "Notas sobre la inmigración: Madrid, 1670. De Galicia a la parroquia de San Martín". Anales del Instituto de Estudios Madrileños XVI: 239–270.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Notas+sobre+la+inmigraci%C3%B3n%3A+Madrid%2C+1670.+De+Galicia+a+la+parroquia+de+San+Mart%C3n&rft.aufirst=J.&rft.aulast=Bravo+Lozano&rft.date=1979&rft.genre=article&rft.jtitle=Anales+del+Instituto+de+Estudios+Madrile%C3%B1os&rft.pages=239-270&rft.volume=XVI&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">↑</a> <cite class="citation journal">Carbajo Isla, María F. (1985). "La inmigración a Madrid (1600-1850)". Revista Española de Investigaciones Sociológicas (32): 97. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-5233">0210-5233</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+inmigraci%C3%B3n+a+Madrid+%281600-1850%29&rft.aufirst=Mar%C3a+F.&rft.aulast=Carbajo+Isla&rft.date=1985&rft.genre=article&rft.issn=0210-5233&rft.issue=32&rft.jtitle=Revista+Espa%C3%B1ola+de+Investigaciones+Sociol%C3%B3gicas&rft.pages=97&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">↑</a> <cite class="citation book">González Jimémez, Manuel (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/entornolosorigen0000gonz/page/58/mode/2up">En torno a los orígenes de Andalucía</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Universidad de Sevilla. p. 59. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7405-401-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7405-401-9">978-84-7405-401-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Manuel&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Jim%C3%A9mez&rft.btitle=En+torno+a+los+or%C3genes+de+Andaluc%C3a&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7405-401-9&rft.pages=59&rft.pub=Universidad+de+Sevilla&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fentornolosorigen0000gonz%2Fpage%2F58%2Fmode%2F2up&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-151"><a href="#cite_ref-151">↑</a> <cite class="citation book">Ocaña Torres, Mario Luís (2000). Repoblación y repobladores en la nueva ciudad de Algeciras en el siglo XVIII. p. 167.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mario+Lu%C3s&rft.aulast=Oca%C3%B1a+Torres&rft.btitle=Repoblaci%C3%B3n+y+repobladores+en+la+nueva+ciudad+de+Algeciras+en+el+siglo+XVIII&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.pages=167&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> <cite class="citation journal">Iglesias Rodríguez, Juan José (1991). "Una ciudad mercantil en el siglo XVIII: El Puerto de Santa María". Revista de Historia de El Puerto (7): 109–112. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-4340">1130-4340</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Una+ciudad+mercantil+en+el+siglo+XVIII%3A+El+Puerto+de+Santa+Mar%C3a&rft.aufirst=Juan+Jos%C3%A9&rft.aulast=Iglesias+Rodr%C3guez&rft.date=1991&rft.genre=article&rft.issn=1130-4340&rft.issue=7&rft.jtitle=Revista+de+Historia+de+El+Puerto&rft.pages=109-112&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> <cite class="citation book">Pascua Sánchez, Mª J. (1994). Los Gallegos en el Cádiz de la carrera de Indias. Balance secular de un proceso migratorio (1682-1778) 2. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-605-3435-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-605-3435-9">84-605-3435-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=M%AA+J.&rft.aulast=Pascua+S%C3%A1nchez&rft.btitle=Los+Gallegos+en+el+C%C3%A1diz+de+la+carrera+de+Indias.+Balance+secular+de+un+proceso+migratorio+%281682-1778%29&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-605-3435-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> <cite class="citation book">Antonio, Collantes de Terán Sánchez (1977). Sevilla en la Baja Edad Media. La ciudad y sus hombres. Ayuntamiento de Sevilla. p. 212. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-500-2380-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-500-2380-7">84-500-2380-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Collantes+de+Ter%C3%A1n+S%C3%A1nchez&rft.aulast=Antonio&rft.btitle=Sevilla+en+la+Baja+Edad+Media.+La+ciudad+y+sus+hombres&rft.date=1977&rft.genre=book&rft.isbn=84-500-2380-7&rft.pages=212&rft.pub=Ayuntamiento+de+Sevilla&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Fernando_Cabeza_Quiles" title="Fernando Cabeza Quiles">Cabeza Quiles, Fernando</a> (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.toxosoutos.com/detalle_producto.php?len=2&id=200">Galegos en Las Alpujarras granadinas</a>. <a href="/wiki/Editorial_Toxosoutos" title="Editorial Toxosoutos">Editorial Toxosoutos</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95622-81-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95622-81-5">84-95622-81-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Fernando&rft.aulast=Cabeza+Quiles&rft.btitle=Galegos+en+Las+Alpujarras+granadinas&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=84-95622-81-5&rft.pub=Editorial+Toxosoutos&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.toxosoutos.com%2Fdetalle_producto.php%3Flen%3D2%26id%3D200&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez Monteoliva, Faustino (1994). Los pobladores gallegos en la repoblación de la Alpujarra de Granada (1572-1577) II. pp. 811–827. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-605-3435-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-605-3435-9">84-605-3435-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Faustino&rft.aulast=Rodr%C3guez+Monteoliva&rft.btitle=Los+pobladores+gallegos+en+la+repoblaci%C3%B3n+de+la+Alpujarra+de+Granada+%281572-1577%29&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-605-3435-9&rft.pages=811-827&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">↑</a> <cite class="citation book">Florencio Puntas, Antonio; López Martínez, Antonio (1994). Migraciones estacionales y mercado de trabajo agrario en la Baja Andalucía en la primera mitad del siglo XIX. pp. 789–810. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-605-3435-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-605-3435-9">84-605-3435-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=L%C3%B3pez+Mart%C3nez%2C+Antonio&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Florencio+Puntas&rft.btitle=Migraciones+estacionales+y+mercado+de+trabajo+agrario+en+la+Baja+Andaluc%C3a+en+la+primera+mitad+del+siglo+XIX&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-605-3435-9&rft.pages=789-810&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> <cite class="citation book">López Martínez, Antonio Luís (2009). La presencia de gallegos en la Baja Andalucía (siglos XVII-XIX). pp. 197–222. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9887-124-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9887-124-1">978-84-9887-124-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio+Lu%C3s&rft.aulast=L%C3%B3pez+Mart%C3nez&rft.btitle=La+presencia+de+gallegos+en+la+Baja+Andaluc%C3a+%28siglos+XVII-XIX%29&rft.date=2009&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9887-124-1&rft.pages=197-222&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Rosal%C3%ADa_de_Castro" title="Rosalía de Castro">Castro de Murguía, Rosalía</a> (1863). <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cantares_Gallegos_1863_Rosal%C3%ADa_Castro_de_Murgu%C3%ADa.pdf" class="extiw" title="commons:File:Cantares Gallegos 1863 Rosalía Castro de Murguía.pdf">Cantares gallegos</a>. Establecimiento tipográfico de D. <a href="/wiki/Juan_Compa%C3%B1el" title="Juan Compañel">J. Compañel</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Rosal%C3a&rft.aulast=Castro+de+Murgu%C3a&rft.btitle=Cantares+gallegos&rft.date=1863&rft.genre=book&rft.pub=Establecimiento+tipogr%C3%A1fico+de+D.+J.+Compa%C3%B1el&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> <cite class="citation book">Gómez Urdáñez, José Luis (2002). Cambio económico y movimientos migratorios. Dos coyunturas demográficas en la Historia de la Rioja. p. 304. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-9750-127-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-9750-127-6">84-9750-127-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Luis&rft.aulast=G%C3%B3mez+Urd%C3%A1%C3%B1ez&rft.btitle=Cambio+econ%C3%B3mico+y+movimientos+migratorios.+Dos+coyunturas+demogr%C3%A1ficas+en+la+Historia+de+la+Rioja&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=84-9750-127-6&rft.pages=304&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> <cite class="citation book">Barreiro Fernández, Xosé R. (2003). Galicia e Castela.Orixe, evolución e fracaso do mito anticastelán. Actas VII Congreso Internacional de Estudos Galegos. Barcelona, 28 ó 31 de maio de 2003. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8485-266-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8485-266-7">978-84-8485-266-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+R.&rft.aulast=Barreiro+Fern%C3%A1ndez&rft.btitle=Galicia+e+Castela.Orixe%2C+evoluci%C3%B3n+e+fracaso+do+mito+anticastel%C3%A1n&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8485-266-7&rft.pub=Actas+VII+Congreso+Internacional+de+Estudos+Galegos.+Barcelona%2C+28+%C3%B3+31+de+maio+de+2003&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">↑</a> <cite class="citation book">Meijide Pardo, Antonio (1960). La emigración intrapeninsular gallega en el siglo XVIII IV. Estudios de Historia Social de España.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Meijide+Pardo&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+intrapeninsular+gallega+en+el+siglo+XVIII&rft.date=1960&rft.genre=book&rft.pub=Estudios+de+Historia+Social+de+Espa%C3%B1a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> <cite class="citation book">Benito Xerónimo, Feijoó y Montenegro (1781). Teatro Crítico Universal. Madrid. p. 94.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Feijo%C3%B3+y+Montenegro&rft.aulast=Benito+Xer%C3%B3nimo&rft.btitle=Teatro+Cr%C3tico+Universal&rft.date=1781&rft.genre=book&rft.pages=94&rft.place=Madrid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:16-164">↑ <a href="#cite_ref-:16_164-0">164,0</a> <a href="#cite_ref-:16_164-1">164,1</a> <cite class="citation journal">González Reboredo, Xosé Manuel (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=324">"Galicia e a sega en Castela ó longo dos tempos"</a>. Consello da Cultura Galega. Sección de antropoloxía cultural: 15. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95415-59-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95415-59-3">84-95415-59-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Galicia+e+a+sega+en+Castela+%C3%B3+longo+dos+tempos&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Reboredo&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.isbn=84-95415-59-3&rft.pages=15&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D324&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">↑</a> <cite class="citation book">Dalrymple, W. (1962). "Viaje a España y a Portugal". Viajes de extranjeros por España y Portugal III. Aguilar.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Viaje+a+Espa%C3%B1a+y+a+Portugal&rft.aufirst=W.&rft.aulast=Dalrymple&rft.btitle=Viajes+de+extranjeros+por+Espa%C3%B1a+y+Portugal&rft.date=1962&rft.genre=bookitem&rft.pub=Aguilar&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> <cite class="citation journal">Fernández Santiago, Marcelino (2015). "Os segadores da Terra Chá en Castela". Revista de Estudios Históricos e Locais (8). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1888-6183">1888-6183</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Os+segadores+da+Terra+Ch%C3%A1+en+Castela&rft.aufirst=Marcelino&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Santiago&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=1888-6183&rft.issue=8&rft.jtitle=Revista+de+Estudios+Hist%C3%B3ricos+e+Locais&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> <cite class="citation book">Meijide Pardo, Antonio (1960). La emigración gallega intrapeninsular en el siglo XVIII. IV II. Madrid: Estudios de Historia Social de España. p. 528.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Meijide+Pardo&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+intrapeninsular+en+el+siglo+XVIII&rft.date=1960&rft.genre=book&rft.pages=528&rft.place=Madrid&rft.pub=Estudios+de+Historia+Social+de+Espa%C3%B1a&rft.series=IV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:28-168">↑ <a href="#cite_ref-:28_168-0">168,0</a> <a href="#cite_ref-:28_168-1">168,1</a> <cite class="citation journal">Fernández Cortizo, Camilo (2006). "La emigración gallega a las provincias portuguesas de Miño, Tras os Montes y Alto Duero durante el siglo XVIII y primera mitad del XIX". Noroeste. Revista de Historia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Universidade do Minho) I (2). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0870-9874">0870-9874</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+las+provincias+portuguesas+de+Mi%C3%B1o%2C+Tras+os+Montes+y+Alto+Duero+durante+el+siglo+XVIII+y+primera+mitad+del+XIX&rft.aufirst=Camilo&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Cortizo&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issn=0870-9874&rft.issue=2&rft.jtitle=Noroeste.+Revista+de+Historia&rft.volume=I&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> <cite class="citation book">Ferreira Priegue, Elisa María (1988). Galicia en el comercio marítimo medieval (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Universidad de Santiago de Compostela. pp. 635–664.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Elisa+Mar%C3a&rft.aulast=Ferreira+Priegue&rft.btitle=Galicia+en+el+comercio+mar%C3timo+medieval&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.pages=635-664&rft.pub=Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> <cite class="citation journal">Leira, Xan (2007). "A emigración galega a Lisboa". Actas del Coloquio Internacional Santiago de Compostela, 22-23 de noviembre de 2007. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788461259823" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788461259823">9788461259823</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n+galega+a+Lisboa&rft.aufirst=Xan&rft.aulast=Leira&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.isbn=9788461259823&rft.jtitle=Actas+del+Coloquio+Internacional+Santiago+de+Compostela%2C+22-23+de+noviembre+de+2007&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> <cite class="citation book">Leira, Xan (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/files/HistoriasDunhaEmigracionDifusa.pdf">Historias dunha emigración difusa</a> (PDF). Acuarela Comunicación.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xan&rft.aulast=Leira&rft.btitle=Historias+dunha+emigraci%C3%B3n+difusa&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.pub=Acuarela+Comunicaci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Ffiles%2FHistoriasDunhaEmigracionDifusa.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> <cite class="citation book">Sarmiento, Martín (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">s. XVIII</a>). Obra llamada de 660 pliegos que trata de historia natural y de todo género de erudición. Biblioteca de la Real Academia de la Historia. pp. 557–558.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mart%C3n&rft.aulast=Sarmiento&rft.btitle=Obra+llamada+de+660+pliegos+que+trata+de+historia+natural+y+de+todo+g%C3%A9nero+de+erudici%C3%B3n&rft.genre=book&rft.pages=557-558&rft.pub=Biblioteca+de+la+Real+Academia+de+la+Historia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> <cite class="citation book">Boyd-Bowman, Peter (1967). La procedencia de los españoles de América.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Peter&rft.aulast=Boyd-Bowman&rft.btitle=La+procedencia+de+los+espa%C3%B1oles+de+Am%C3%A9rica&rft.date=1967&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:15-174">↑ <a href="#cite_ref-:15_174-0">174,0</a> <a href="#cite_ref-:15_174-1">174,1</a> <cite class="citation book">Sixirei Paredes, Carlos (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://shs.hal.science/halshs-00103072/document">Andalucía y Galicia. Dos modelos de emigración regional a América</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). XII Encuentro de Latinoamericanistas españoles. Santander, 21 al 23 de septiembre de 2006. pp. 184–194. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-89743-44-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-89743-44-4">84-89743-44-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Sixirei+Paredes&rft.btitle=Andaluc%C3a+y+Galicia.+Dos+modelos+de+emigraci%C3%B3n+regional+a+Am%C3%A9rica&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=84-89743-44-4&rft.pages=184-194&rft.pub=XII+Encuentro+de+Latinoamericanistas+espa%C3%B1oles.+Santander%2C+21+al+23+de+septiembre+de+2006&rft_id=https%3A%2F%2Fshs.hal.science%2Fhalshs-00103072%2Fdocument&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> <cite class="citation book">Cagiao Vila, María del Pilar (2021). La emigración gallega a América. A pioneira dos estudos americanistas en Galicia. Consello da Cultura Galega. p. 20. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-17802-40-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-17802-40-0">978-84-17802-40-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica.+A+pioneira+dos+estudos+americanistas+en+Galicia&rft.date=2021&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-17802-40-0&rft.pages=20&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> <cite class="citation journal">González Fernández, María del Pilar (2016). "De la aldea a América: Apuntes sobre la emigración gallega a Venezuela". Tiempo y Espacio 26. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1315-9496">1315-9496</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=De+la+aldea+a+Am%C3%A9rica%3A+Apuntes+sobre+la+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Venezuela&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Fern%C3%A1ndez&rft.date=2016&rft.genre=article&rft.issn=1315-9496&rft.jtitle=Tiempo+y+Espacio&rft.volume=26&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> <cite class="citation book">Chaunu, Pierre (1977). Sevilla y el Atlántico. Paris.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Pierre&rft.aulast=Chaunu&rft.btitle=Sevilla+y+el+Atl%C3%A1ntico&rft.date=1977&rft.genre=book&rft.place=Paris&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> <cite class="citation book">Sixirei Paredes, Carlos (1995). Galeguidade e cultura no exterior. p. 15.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Sixirei+Paredes&rft.btitle=Galeguidade+e+cultura+no+exterior&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.pages=15&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> <cite class="citation web">Montalvo, Javier; Ferreiro, Gabriel; Alonso, Joaquín. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fundacionmatrix.es/cultivo-de-maiz-en-galicia-importancia-estrategica-y-caracterizacion-pionera-de-variedades-tradicionales/">"Cultivo de maíz en Galicia: importancia estratégica y caracterización pionera de variedades tradicionales"</a>. Fundación Matrix. Investigación y desarrollo sostenible. Consultado o 18/10/2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Cultivo+de+ma%C3z+en+Galicia%3A+importancia+estrat%C3%A9gica+y+caracterizaci%C3%B3n+pionera+de+variedades+tradicionales&rft.au=Alonso%2C+Joaqu%C3n&rft.au=Ferreiro%2C+Gabriel&rft.aufirst=Javier&rft.aulast=Montalvo&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fundaci%C3%B3n+Matrix.+Investigaci%C3%B3n+y+desarrollo+sostenible&rft_id=https%3A%2F%2Ffundacionmatrix.es%2Fcultivo-de-maiz-en-galicia-importancia-estrategica-y-caracterizacion-pionera-de-variedades-tradicionales%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> <cite class="citation journal">Sobrado Correa, Hortensio (2018). "Algunas precisiones en torno al alcance de las consecuencias económicas, sociales y demográficas del cultivo de la patata en la Galicia de finales del Antiguo Régimen". Obradoiro de Historia Moderna (27): 139–176. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2340-0013">2340-0013</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Algunas+precisiones+en+torno+al+alcance+de+las+consecuencias+econ%C3%B3micas%2C+sociales+y+demogr%C3%A1ficas+del+cultivo+de+la+patata+en+la+Galicia+de+finales+del+Antiguo+R%C3%A9gimen&rft.aufirst=Hortensio&rft.aulast=Sobrado+Correa&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.issn=2340-0013&rft.issue=27&rft.jtitle=Obradoiro+de+Historia+Moderna&rft.pages=139-176&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> <cite class="citation book">del Hoyo, Jerónimo (2016). Memorias del Arzobispado de Santiago de Compostela. p. 187.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jer%C3%B3nimo&rft.aulast=del+Hoyo&rft.btitle=Memorias+del+Arzobispado+de+Santiago+de+Compostela&rft.date=2016&rft.genre=book&rft.pages=187&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">↑</a> <cite class="citation book">José, Lucas Labrada (1804). Descripción Económica del Reino de Galicia. pp. 21–22.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lucas+Labrada&rft.aulast=Jos%C3%A9&rft.btitle=Descripci%C3%B3n+Econ%C3%B3mica+del+Reino+de+Galicia&rft.date=1804&rft.genre=book&rft.pages=21-22&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <cite class="citation book">Pérez García, José Manuel (1981). Aproximación al estudio de la penetración del maíz en Galicia. pp. 117–159.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=P%C3%A9rez+Garc%C3a&rft.btitle=Aproximaci%C3%B3n+al+estudio+de+la+penetraci%C3%B3n+del+ma%C3z+en+Galicia&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.pages=117-159&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Ferreiro, Hilario (1995). "Economía y población rural en la Galicia atlántica: El Morrazo en los siglos XVII y XVIII". Minius IV: 89–98.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Econom%C3a+y+poblaci%C3%B3n+rural+en+la+Galicia+atl%C3%A1ntica%3A+El+Morrazo+en+los+siglos+XVII+y+XVIII&rft.aufirst=Hilario&rft.aulast=Rodr%C3guez+Ferreiro&rft.date=1995&rft.genre=article&rft.jtitle=Minius&rft.pages=89-98&rft.volume=IV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> <cite class="citation book">Saavedra, Pegerto (1999). Petite exploitation et changement agricole à l´interieur d´un vieux complexe agraire. Les campagnes de la Galice entre 1550 et 1850. Histoire & Sociétés Rurales. pp. 63–108.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Pegerto&rft.aulast=Saavedra&rft.btitle=Petite+exploitation+et+changement+agricole+%C3%A0+l%B4interieur+d%B4un+vieux+complexe+agraire.+Les+campagnes+de+la+Galice+entre+1550+et+1850&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.pages=63-108&rft.pub=Histoire+%26+Soci%C3%A9t%C3%A9s+Rurales&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:9-186">↑ <a href="#cite_ref-:9_186-0">186,0</a> <a href="#cite_ref-:9_186-1">186,1</a> <cite class="citation journal">Farías, Ruy (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1852-44782016000100008">"Migraciones y exilios gallegos en la Argentina (ss. XVIII-XXI): algunos comentarios a la bibliografía sobre el tema"</a>. Olivar (Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación. Universidad Nacional de la Plata) 17 (25). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1852-4478">1852-4478</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Migraciones+y+exilios+gallegos+en+la+Argentina+%28ss.+XVIII-XXI%29%3A+algunos+comentarios+a+la+bibliograf%C3a+sobre+el+tema&rft.aufirst=Ruy&rft.aulast=Far%C3as&rft.date=2016&rft.genre=article&rft.issn=1852-4478&rft.issue=25&rft.jtitle=Olivar&rft.volume=17&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.scielo.org.ar%2Fscielo.php%3Fscript%3Dsci_arttext%26pid%3DS1852-44782016000100008&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> <cite class="citation journal">Bustelo, Francisco (1974). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cervantesvirtual.com/portales/hemeroteca/obra/num-45-1974/">"Introducción ao estudo cuantitativo da poboación galega no S. XVIII"</a>. Grial (Vigo: Galaxia) 45. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0017-4181">0017-4181</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Introducci%C3%B3n+ao+estudo+cuantitativo+da+poboaci%C3%B3n+galega+no+S.+XVIII&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=Bustelo&rft.date=1974&rft.genre=article&rft.issn=0017-4181&rft.jtitle=Grial&rft.volume=45&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cervantesvirtual.com%2Fportales%2Fhemeroteca%2Fobra%2Fnum-45-1974%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2015_Galicia-imaxinada-nas-revistas-da-emigracion.pdf">Galicia imaxinada nas revistas da emigración</a> (catálogo de exposición). <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">Consello da Cultura Galega</a>. 2015. p. 29.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.btitle=Galicia+imaxinada+nas+revistas+da+emigraci%C3%B3n&rft.date=2015&rft.genre=book&rft.pages=29&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fmediateca%2Fextras%2FCCG_2015_Galicia-imaxinada-nas-revistas-da-emigracion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> <cite class="citation book">López Taboada, Xosé Antonio (1979). Economía e poboación en Galicia. Edicións do Rueiro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85220-27-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85220-27-7">84-85220-27-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Antonio&rft.aulast=L%C3%B3pez+Taboada&rft.btitle=Econom%C3a+e+poboaci%C3%B3n+en+Galicia&rft.date=1979&rft.genre=book&rft.isbn=84-85220-27-7&rft.pub=Edici%C3%B3ns+do+Rueiro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> <cite class="citation book">Eiras Roel, Antonio (1992). "La emigración gallega a las américas en los siglos XIX y XX: nueva panorámica revisada". Aportaciones al estudio de la emigración gallega. Un enfoque comarcal (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Xunta de Galicia. p. 189. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-0628-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-0628-6">84-453-0628-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+las+am%C3%A9ricas+en+los+siglos+XIX+y+XX%3A+nueva+panor%C3%A1mica+revisada&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=Aportaciones+al+estudio+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega.+Un+enfoque+comarcal&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-453-0628-6&rft.pages=189&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> <cite class="citation book">Eiras Roel, Antonio (2009). "Las grandes migraciones de la transición demográfica". La emigración en el cine (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Universidade_de_Santiago_de_Compostela" title="Universidade de Santiago de Compostela">Universidad de Santiago de Compostela</a>. pp. 54–56. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9887-124-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9887-124-1">978-84-9887-124-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+grandes+migraciones+de+la+transici%C3%B3n+demogr%C3%A1fica&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+en+el+cine&rft.date=2009&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-9887-124-1&rft.pages=54-56&rft.pub=Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> <cite class="citation book">Moya, José C. (2015). A emigración azoriana e galega: unha perspectiva comparada. Consello da Cultura Galega. p. 27. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-92923-63-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-92923-63-2">978-84-92923-63-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+C.&rft.aulast=Moya&rft.btitle=A+emigraci%C3%B3n+azoriana+e+galega%3A+unha+perspectiva+comparada&rft.date=2015&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-92923-63-2&rft.pages=27&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> <cite class="citation book">Villares Paz, Ramón (1984). El indiano Gallego. Servicio de Publicaciones, Caja de Ahorros de Asturias. p. 30.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares+Paz&rft.btitle=El+indiano+Gallego&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.pages=30&rft.pub=Servicio+de+Publicaciones%2C+Caja+de+Ahorros+de+Asturias&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> <cite class="citation book">Vázquez González, Alexandre. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://culturagalega.gal/albumdaemigracion/docs/migracions_masivas.pdf">As migracións masivas de galegos a América</a> (PDF). Universidade de Vigo.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alexandre&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=As+migraci%C3%B3ns+masivas+de+galegos+a+Am%C3%A9rica&rft.genre=book&rft.pub=Universidade+de+Vigo&rft_id=https%3A%2F%2Fculturagalega.gal%2Falbumdaemigracion%2Fdocs%2Fmigracions_masivas.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> <cite class="citation book">Maluquer de Motes Bernet, Jordi (1992). Nación e inmigración. Los españoles en Cuba (S. XIX-XX). Ediciones Júcar. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8472863328" title="Especial:Fontes bibliográficas/8472863328">8472863328</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jordi&rft.aulast=Maluquer+de+Motes+Bernet&rft.btitle=Naci%C3%B3n+e+inmigraci%C3%B3n.+Los+espa%C3%B1oles+en+Cuba+%28S.+XIX-XX%29&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=8472863328&rft.pub=Ediciones+J%C3%BAcar&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> <cite class="citation book">Barnet Lanza, Miguel (1987). Gallego. Alianza Editorial.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Miguel&rft.aulast=Barnet+Lanza&rft.btitle=Gallego&rft.date=1987&rft.genre=book&rft.pub=Alianza+Editorial&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> <cite class="citation book">Vidal Rodríguez, José Antonio (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=zwIQ_h_0eOAC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false">La emigración gallega a Cuba: trayectos migratorios, inserción y movilidad laboral, 1898 - 1968</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Consello_Superior_de_Investigaci%C3%B3ns_Cient%C3%ADficas" title="Consello Superior de Investigacións Científicas">Consejo Superior de Investigaciones Científicas</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-00-08351-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-00-08351-2">84-00-08351-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Antonio&rft.aulast=Vidal+Rodr%C3guez&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Cuba%3A+trayectos+migratorios%2C+inserci%C3%B3n+y+movilidad+laboral%2C+1898+-+1968&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=84-00-08351-2&rft.pub=Consejo+Superior+de+Investigaciones+Cient%C3ficas&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DzwIQ_h_0eOAC%26lpg%3DPP1%26pg%3DPP1%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:0-198">↑ <a href="#cite_ref-:0_198-0">198,0</a> <a href="#cite_ref-:0_198-1">198,1</a> <a href="#cite_ref-:0_198-2">198,2</a> <cite class="citation thesis">Campos Álvarez, José Ramón (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://docta.ucm.es/entities/publication/77971e06-4977-4511-9369-a925379a80b4">La emigración gallega a Venezuela</a> (Tese) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Universidad Complutense de Madrid. p. 142.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Campos+%C3%81lvarez&rft.date=2016&rft.inst=Universidad+Complutense+de+Madrid&rft.title=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Venezuela&rft_id=https%3A%2F%2Fdocta.ucm.es%2Fentities%2Fpublication%2F77971e06-4977-4511-9369-a925379a80b4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Adissertation" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> <cite class="citation book">Naranjo Orovio, Consuelo (1988). Del campo a la bodega. Recuerdos de gallegos en Cuba (siglo XX). Ediciós do Castro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7492-405-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7492-405-7">84-7492-405-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Consuelo&rft.aulast=Naranjo+Orovio&rft.btitle=Del+campo+a+la+bodega.+Recuerdos+de+gallegos+en+Cuba+%28siglo+XX%29&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=84-7492-405-7&rft.pub=Edici%C3%B3s+do+Castro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">↑</a> <cite class="citation journal">Subercaseaux, Bernardo (2016). "Juan Bautista Alberdi: modernidad y modernizaciones en el siglo XIX". Revista Estudios Avanzados XXV: 1–19. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0718-5014">0718-5014</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Juan+Bautista+Alberdi%3A+modernidad+y+modernizaciones+en+el+siglo+XIX&rft.aufirst=Bernardo&rft.aulast=Subercaseaux&rft.date=2016&rft.genre=article&rft.issn=0718-5014&rft.jtitle=Revista+Estudios+Avanzados&rft.pages=1-19&rft.volume=XXV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> <cite class="citation journal">Contreras Pérez, Francisco (1996). "Recluta masiva de emigrantes andaluces y su inserción social en Argentina (siglo XIX). Nuevas notas para su estudio". Anuario de Estudios Americanos 53 (2): 190. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-5810">0210-5810</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Recluta+masiva+de+emigrantes+andaluces+y+su+inserci%C3%B3n+social+en+Argentina+%28siglo+XIX%29.+Nuevas+notas+para+su+estudio&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=Contreras+P%C3%A9rez&rft.date=1996&rft.genre=article&rft.issn=0210-5810&rft.issue=2&rft.jtitle=Anuario+de+Estudios+Americanos&rft.pages=190&rft.volume=53&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> <cite class="citation book">Naessens, Sergio Francisco. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://observatoriogeograficoamericalatina.org.mx/egal8/Geografiasocioeconomica/Geografiadelapoblacion/10.pdf">Análisis del proceso migratorio de la colectividad española a la provincia de Tucumán (República Argentina) entre 1895-1914</a> (PDF). Universidad Nacional de Tucumán.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Sergio+Francisco&rft.aulast=Naessens&rft.btitle=An%C3%A1lisis+del+proceso+migratorio+de+la+colectividad+espa%C3%B1ola+a+la+provincia+de+Tucum%C3%A1n+%28Rep%C3%BAblica+Argentina%29+entre+1895-1914&rft.genre=book&rft.pub=Universidad+Nacional+de+Tucum%C3%A1n&rft_id=http%3A%2F%2Fobservatoriogeograficoamericalatina.org.mx%2Fegal8%2FGeografiasocioeconomica%2FGeografiadelapoblacion%2F10.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> <cite class="citation book">García-Abásolo González, Antonio Francisco (1992). Presencia andaluza en Argentina en la posguerra civil española (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Córdoba. pp. 115–128. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-604-3347-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-604-3347-1">84-604-3347-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Antonio+Francisco&rft.aulast=Garc%C3a-Ab%C3%A1solo+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=Presencia+andaluza+en+Argentina+en+la+posguerra+civil+espa%C3%B1ola&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=84-604-3347-1&rft.pages=115-128&rft.place=C%C3%B3rdoba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">↑</a> <cite class="citation book">Vázquez González, Alejandro P. (1999). La emigracion gallega a América 1830-1930 (<a href="/wiki/Tese_de_doutoramento" title="Tese de doutoramento">tese de doutoramento</a>)<code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|format=</code> require <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> (<a href="/wiki/Axuda:Erros_nas_referencias#format_missing_url" title="Axuda:Erros nas referencias">Axuda</a>) 2. Universidade de Santiago de Compostela. p. 513.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alejandro+P.&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=La+emigracion+gallega+a+Am%C3%A9rica+1830-1930&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.pages=513&rft.pub=Universidade+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> <cite class="citation book">Domínguez Villaverde, Mariana (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ciudadaniaexterior.inclusion.gob.es/documents/1638089/1684762/Reflejos+de+la+emigracion.pdf">Reflejos de la emigración. Las representaciones de la emigración española a Argentina en la prensa liberal. 1902-1923</a> (PDF) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Ministerio de Trabajo e Inmigración. p. 23. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8417-395-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8417-395-3">978-84-8417-395-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mariana&rft.aulast=Dom%C3nguez+Villaverde&rft.btitle=Reflejos+de+la+emigraci%C3%B3n.+Las+representaciones+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Argentina+en+la+prensa+liberal.+1902-1923&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8417-395-3&rft.pages=23&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo+e+Inmigraci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Fciudadaniaexterior.inclusion.gob.es%2Fdocuments%2F1638089%2F1684762%2FReflejos%2Bde%2Bla%2Bemigracion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> <cite class="citation book">Andrés Cristóforis, Nadia de (2010). La emigración gallega hacia Buenos Aires en el período de entreguerras y de la segunda posguerra: un enfoque municipal. Santiago de Compostela: XIV Encuentro de Latinoamericanistas Españoles: congreso internacional. pp. 1165–1185. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9887-290-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9887-290-3">978-84-9887-290-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Nadia+de&rft.aulast=Andr%C3%A9s+Crist%C3%B3foris&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+hacia+Buenos+Aires+en+el+per%C3odo+de+entreguerras+y+de+la+segunda+posguerra%3A+un+enfoque+municipal&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9887-290-3&rft.pages=1165-1185&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft.pub=XIV+Encuentro+de+Latinoamericanistas+Espa%C3%B1oles%3A+congreso+internacional&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">↑</a> <cite class="citation journal">Oso, Laura; Dalle, Pablo (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://papers.uab.cat/article/view/v104-n2-oso-dalle-boniolo">"Movilidad social de familias gallegas en Buenos Aires pertenecientes a la última corriente migratoria: estrategias y trayectorias"</a>. Papers (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (<a href="/wiki/Universidade_Aut%C3%B3noma_de_Barcelona" title="Universidade Autónoma de Barcelona">Universitat Autònoma de Barcelona</a>): 305–335. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-2862">0210-2862</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Movilidad+social+de+familias+gallegas+en+Buenos+Aires+pertenecientes+a+la+%C3%BAltima+corriente+migratoria%3A+estrategias+y+trayectorias&rft.au=Dalle%2C+Pablo&rft.aufirst=Laura&rft.aulast=Oso&rft.date=2019&rft.genre=article&rft.issn=0210-2862&rft.jtitle=Papers&rft.pages=305-335&rft_id=https%3A%2F%2Fpapers.uab.cat%2Farticle%2Fview%2Fv104-n2-oso-dalle-boniolo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">↑</a> <cite class="citation journal">Vázquez Gónzalez, Alejandro P. (2011). "Algunhas precisións cuantitativas sobre a última vaga emigratoria galego-arxentina". Santiago de Compostela: Sotelo Blanco Edicións.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Algunhas+precisi%C3%B3ns+cuantitativas+sobre+a+%C3%BAltima+vaga+emigratoria+galego-arxentina&rft.aufirst=Alejandro+P.&rft.aulast=V%C3%A1zquez+G%C3%B3nzalez&rft.date=2011&rft.genre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-209"><a href="#cite_ref-209">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://consellodacultura.gal/detalle-material.php?id=81081">"Eduardo Blanco-Amor nunha viaxe a Caracas…"</a> Consello da Cultura Galega. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <cite class="citation book">Hernández Arvelo, M.A. (1992). La presencia gallega en Venezuela. Consello da Cultura Galega. Galicia y América. Cinco Siglos de Historia (Xunta de Galicia. Consellería de Relacións Institucionais e Portavoz do Goberno. Comisionado Director del V Centenario ed.) (A Coruña).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=M.A.&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Arvelo&rft.btitle=La+presencia+gallega+en+Venezuela&rft.date=1992&rft.edition=Xunta+de+Galicia.+Conseller%C3a+de+Relaci%C3%B3ns+Institucionais+e+Portavoz+do+Goberno.+Comisionado+Director+del+V+Centenario&rft.genre=book&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.series=Galicia+y+Am%C3%A9rica.+Cinco+Siglos+de+Historia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:24-211">↑ <a href="#cite_ref-:24_211-0">211,0</a> <a href="#cite_ref-:24_211-1">211,1</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Valent%C3%ADn_Paz_Andrade" class="mw-redirect" title="Valentín Paz Andrade">Paz Andrade, Valentín</a> (1970). La marginación de Galicia. Madrid: <a href="/w/index.php?title=Siglo_XXI_de_Espa%C3%B1a_Editores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Siglo XXI de España Editores (a páxina aínda non existe)">Siglo XXI de España Editores</a>. p. 58. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788432300271" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788432300271">9788432300271</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Valent%C3n&rft.aulast=Paz+Andrade&rft.btitle=La+marginaci%C3%B3n+de+Galicia&rft.date=1970&rft.genre=book&rft.isbn=9788432300271&rft.pages=58&rft.place=Madrid&rft.pub=Siglo+XXI+de+Espa%C3%B1a+Editores&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> <cite class="citation book">Hurtado, Samuel (2001). "La época de la emigración y el aprendizaje social venezolano". Las inmigraciones a Venezuela en el siglo XX. Ponencia presentada en las Jornadas de la Fundación Francisco Herrera Luque. p. 8.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+%C3%A9poca+de+la+emigraci%C3%B3n+y+el+aprendizaje+social+venezolano&rft.aufirst=Samuel&rft.aulast=Hurtado&rft.btitle=Las+inmigraciones+a+Venezuela+en+el+siglo+XX&rft.date=2001&rft.genre=bookitem&rft.pages=8&rft.pub=Ponencia+presentada+en+las+Jornadas+de+la+Fundaci%C3%B3n+Francisco+Herrera+Luque&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-213"><a href="#cite_ref-213">↑</a> <cite class="citation book">Berglund, S; Hernández Calimán (1985). Los de afuera: un estudio analítico del proceso migratorio en Venezuela, Caracas, Centro de Estudios de Pastoral y Asistencia Migratoria (CEPAM).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Hern%C3%A1ndez+Calim%C3%A1n&rft.aufirst=S&rft.aulast=Berglund&rft.btitle=Los+de+afuera%3A+un+estudio+anal%C3tico+del+proceso+migratorio+en+Venezuela%2C+Caracas%2C+Centro+de+Estudios+de+Pastoral+y+Asistencia+Migratoria+%28CEPAM%29&rft.date=1985&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">↑</a> <cite class="citation book">de Vercoechea, Troconis (1986). El proceso de la inmigración en Venezuela. Caracas: Fuentes para la Historia de la República de Venezuela. p. 208.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Troconis&rft.aulast=de+Vercoechea&rft.btitle=El+proceso+de+la+inmigraci%C3%B3n+en+Venezuela&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.pages=208&rft.place=Caracas&rft.pub=Fuentes+para+la+Historia+de+la+Rep%C3%BAblica+de+Venezuela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">↑</a> Hernández Borge,1992:647-648 </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> Oficio de 18 de xullo de 1958 incluído na Memoria do Ministerio de Relacións Interiores do ano 1958. </li> <li id="cite_note-:25-217">↑ <a href="#cite_ref-:25_217-0">217,0</a> <a href="#cite_ref-:25_217-1">217,1</a> <cite class="citation journal">Campos Álvarez, Xosé Ramón (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.uvigo.es/index.php/mns/article/view/4411/3428">"As causas da emigración galega a Venezuela contadas polos seus protagonistas"</a>. Minius (27): 180. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1131-5989">1131-5989</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=As+causas+da+emigraci%C3%B3n+galega++a+Venezuela+contadas+polos+seus+protagonistas&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Campos+%C3%81lvarez&rft.date=2022&rft.genre=article&rft.issn=1131-5989&rft.issue=27&rft.jtitle=Minius&rft.pages=180&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.uvigo.es%2Findex.php%2Fmns%2Farticle%2Fview%2F4411%2F3428&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:1-218">↑ <a href="#cite_ref-:1_218-0">218,0</a> <a href="#cite_ref-:1_218-1">218,1</a> <cite class="citation book">Contiña, Ramón (1982). Gallegos en Venezuela. Caracas: Logos.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Conti%C3%B1a&rft.btitle=Gallegos+en+Venezuela&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.place=Caracas&rft.pub=Logos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:4-219">↑ <a href="#cite_ref-:4_219-0">219,0</a> <a href="#cite_ref-:4_219-1">219,1</a> <a href="#cite_ref-:4_219-2">219,2</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Pilar_Cagiao" title="Pilar Cagiao">Cagiao, Pilar</a> (1992). "Cinco siglos de emigración gallega a América". Historia general de la emigración española a Iberoamérica (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 2. Ministerio de Trabajo e Inmigración. pp. 293–316. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7679-231-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7679-231-X">84-7679-231-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Cinco+siglos+de+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Pilar&rft.aulast=Cagiao&rft.btitle=Historia+general+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Iberoam%C3%A9rica&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-7679-231-X&rft.pages=293-316&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo+e+Inmigraci%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">↑</a> <cite class="citation book">González Martínez, Elda (1990). El aporte gallego al proceso inmigratorio brasileño, (1890-1950). Galicia y América. El papel de la emigración: V Xornadas de Historia de Galicia. pp. 255–271. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87575-01-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87575-01-3">84-87575-01-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Elda&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Mart%C3nez&rft.btitle=El+aporte+gallego+al+proceso+inmigratorio+brasile%C3%B1o%2C+%281890-1950%29&rft.date=1990&rft.genre=book&rft.isbn=84-87575-01-3&rft.pages=255-271&rft.pub=Galicia+y+Am%C3%A9rica.+El+papel+de+la+emigraci%C3%B3n%3A+V+Xornadas+de+Historia+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">↑</a> <cite class="citation journal">Paschoal Guimaraes, Lucía María (1997). "Breves Reflexões Sobre o problema da Imigração Urbana. O caso dos espanhóis no Rio de Janeiro (1880-1914)". Acervo 10 (2): 85–98.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Breves+Reflex%C3%B5es+Sobre+o+problema+da+Imigra%C3%A7%C3%A3o+Urbana.+O+caso+dos+espanh%C3%B3is+no+Rio+de+Janeiro+%281880-1914%29&rft.aufirst=Luc%C3a+Mar%C3a&rft.aulast=Paschoal+Guimaraes&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Acervo&rft.pages=85-98&rft.volume=10&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:2-222">↑ <a href="#cite_ref-:2_222-0">222,0</a> <a href="#cite_ref-:2_222-1">222,1</a> <a href="#cite_ref-:2_222-2">222,2</a> <cite class="citation book">Samuelle Lamela, Cristina (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/es/conociendo-galicia/aprende/e-biblioteca-de-la-galleguidad/la-emigracion-gallega-al-rio-la-plata">La emigración gallega al Río de la Plata</a>. A Nosa Diáspora. <a href="/wiki/Xunta_de_Galicia" title="Xunta de Galicia">Xunta de Galicia</a>. p. 89. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-2964-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-2964-2">84-453-2964-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Cristina&rft.aulast=Samuelle+Lamela&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+al+R%C3o+de+la+Plata&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-2964-2&rft.pages=89&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft.series=A+Nosa+Di%C3%A1spora&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fes%2Fconociendo-galicia%2Faprende%2Fe-biblioteca-de-la-galleguidad%2Fla-emigracion-gallega-al-rio-la-plata&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <cite class="citation book">Hernández Borge, Julio (1992). "Factores de atracción de los paises de destino". Historia general de la emigración española a Iberoamérica (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 1. Ministerio de Trabajo e Inmigración. pp. 635–655. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7679-232-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7679-232-8">84-7679-232-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Factores+de+atracci%C3%B3n+de+los+paises+de+destino&rft.aufirst=Julio&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Borge&rft.btitle=Historia+general+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Iberoam%C3%A9rica&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-7679-232-8&rft.pages=635-655&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo+e+Inmigraci%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-224"><a href="#cite_ref-224">↑</a> <cite class="citation journal">Soutelo Vázquez, Raúl (1998). "Memoria oral e identidade étnica da inmigración española no século XX: Os galegos en Brasil: 1880-1970". Estudos Migratorios (6): 112. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1136-0291">1136-0291</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Memoria+oral+e+identidade+%C3%A9tnica+da+inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+no+s%C3%A9culo+XX%3A+Os+galegos+en+Brasil%3A+1880-1970&rft.aufirst=Ra%C3%BAl&rft.aulast=Soutelo+V%C3%A1zquez&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.issn=1136-0291&rft.issue=6&rft.jtitle=Estudos+Migratorios&rft.pages=112&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-225"><a href="#cite_ref-225">↑</a> <cite class="citation book">Klein, Herbert (1996). La inmigración española en Brasil (ss. XIX-XX). Xixón. p. 7. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-88770-09-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-88770-09-X">84-88770-09-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Herbert&rft.aulast=Klein&rft.btitle=La+inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Brasil+%28ss.+XIX-XX%29&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-88770-09-X&rft.pages=7&rft.place=Xix%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:3-226">↑ <a href="#cite_ref-:3_226-0">226,0</a> <a href="#cite_ref-:3_226-1">226,1</a> <cite class="citation book">Leal Braga, Celia (1992). "La presencia gallega en Brasil". <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2880">Galicia & América, cinco siglos de historia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consello da Cultura Galega. Xunta de Galicia. pp. 178–184. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87172-70-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87172-70-9">84-87172-70-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+presencia+gallega+en+Brasil&rft.aufirst=Celia&rft.aulast=Leal+Braga&rft.btitle=Galicia+%26+Am%C3%A9rica%2C+cinco+siglos+de+historia&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-87172-70-9&rft.pages=178-184&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega.+Xunta+de+Galicia&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D2880&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> <cite class="citation book">D'Ozouville de Bardou y Cruz Álvarez, Leopoldo (1916). Un viaje a Brasil. Información acerca de la situación de los emigrados españoles en los estados de Pará y Amazonas y zonas de trabajo del ferrocarril Madeira-Mamoré. Madrid: Consejo Superior de la Emigración. p. 181.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Leopoldo&rft.aulast=D%27Ozouville+de+Bardou+y+Cruz+%C3%81lvarez&rft.btitle=Un+viaje+a+Brasil.+Informaci%C3%B3n+acerca+de+la+situaci%C3%B3n+de+los+emigrados+espa%C3%B1oles+en+los+estados+de+Par%C3%A1+y+Amazonas+y+zonas+de+trabajo+del+ferrocarril+Madeira-Mamor%C3%A9&rft.date=1916&rft.genre=book&rft.pages=181&rft.place=Madrid&rft.pub=Consejo+Superior+de+la+Emigraci%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> <cite class="citation book">Blanco Rodríguez, Juan Andrés (2008). El asociacionismo en la emigración española a América. UNED. p. 384.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Juan+Andr%C3%A9s&rft.aulast=Blanco+Rodr%C3guez&rft.btitle=El+asociacionismo+en+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Am%C3%A9rica&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.pages=384&rft.pub=UNED&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-229"><a href="#cite_ref-229">↑</a> <cite class="citation book">Hesler Motta, Mary (1982). Imigração e trabalho industrial - Rio de Janeiro (1889-1930). Niterói: UFF - Disertación de Maestría. p. 141.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mary&rft.aulast=Hesler+Motta&rft.btitle=Imigra%C3%A7%C3%A3o+e+trabalho+industrial+-+Rio+de+Janeiro+%281889-1930%29&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.pages=141&rft.place=Niter%C3%B3i&rft.pub=UFF+-+Disertaci%C3%B3n+de+Maestr%C3a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-230"><a href="#cite_ref-230">↑</a> <cite class="citation journal">Lopo González, Domingo (1990). "Una aproximación a la emigración de la Galicia Occidental entre mediados del siglo XVII y el primer tercio del XX, a través de las fuentes protocolares y archivos parroquiales". Revista de la Comisión Gallega del Quinto Centenario (6): 135–169.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Una+aproximaci%C3%B3n+a+la+emigraci%C3%B3n+de+la+Galicia+Occidental+entre+mediados+del+siglo+XVII+y+el+primer+tercio+del+XX%2C+a+trav%C3%A9s+de+las+fuentes+protocolares+y+archivos+parroquiales&rft.aufirst=Domingo&rft.aulast=Lopo+Gonz%C3%A1lez&rft.date=1990&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Revista+de+la+Comisi%C3%B3n+Gallega+del+Quinto+Centenario&rft.pages=135-169&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> <cite class="citation journal">Mallón Barrero, Baudilio (1977). "La jurisdicción de Xallas en el siglo XVIII. Población, sociedad y economia". Secretariado de Publicaciones de la Universidad de Santiago de Compostela.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+jurisdicci%C3%B3n+de+Xallas+en+el+siglo+XVIII.+Poblaci%C3%B3n%2C+sociedad+y+economia&rft.aufirst=Baudilio&rft.aulast=Mall%C3%B3n+Barrero&rft.date=1977&rft.genre=article&rft.jtitle=Secretariado+de+Publicaciones+de+la+Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">↑</a> <cite class="citation book">Fernández Rodríguez, Manuel Ángel (1992). Evolución migratoria en el municipio de Melón: mediados del siglo XVII a comienzos del siglo XX. Aportaciones al estudio de la emigración gallega: un enfoque comarcal. pp. 167–176. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-0628-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-0628-6">84-453-0628-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Manuel+%C3%81ngel&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Rodr%C3guez&rft.btitle=Evoluci%C3%B3n+migratoria+en+el+municipio+de+Mel%C3%B3n%3A+mediados+del+siglo+XVII+a+comienzos+del+siglo+XX&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-0628-6&rft.pages=167-176&rft.pub=Aportaciones+al+estudio+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega%3A+un+enfoque+comarcal&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-233"><a href="#cite_ref-233">↑</a> <cite class="citation journal">Nunes de Azevedo, André; Sarmiento da Silva, Érica (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.redalyc.org/journal/127/12755958002/html/#fn31">"Las “parroquias” en la ciudad de Río de Janeiro: vivienda y trabajo de los gallegos en el barrio de Santo Antonio (1850-1930)"</a>. Andes (Instituto de Investigaciones en Ciencias Sociales y Humanidades) 28 (2).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+%9Cparroquias%9D++en+la+ciudad+de+R%C3o+de+Janeiro%3A+vivienda+y+trabajo+de+los+gallegos+en+el+barrio+de+Santo+Antonio+%281850-1930%29&rft.au=Sarmiento+da+Silva%2C+%C3%89rica&rft.aufirst=Andr%C3%A9&rft.aulast=Nunes+de+Azevedo&rft.date=2017&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Andes&rft.volume=28&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.redalyc.org%2Fjournal%2F127%2F12755958002%2Fhtml%2F%23fn31&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-234"><a href="#cite_ref-234">↑</a> <cite class="citation journal">Antunes Maciel, Laura; Marinez Antonacci, María Antonieta (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.pucsp.br/index.php/revph/article/view/11313/8294">"Espanhóis em São Paulo: modos de vida e experiencias de associação"</a>. Projeto Historia (en <a href="/wiki/Lingua_portuguesa" title="Lingua portuguesa">portugués</a>) (12).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Espanh%C3%B3is+em+S%C3%A3o+Paulo%3A+modos+de+vida+e+experiencias+de+associa%C3%A7%C3%A3o&rft.au=Marinez+Antonacci%2C+Mar%C3a+Antonieta&rft.aufirst=Laura&rft.aulast=Antunes+Maciel&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issue=12&rft.jtitle=Projeto+Historia&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.pucsp.br%2Findex.php%2Frevph%2Farticle%2Fview%2F11313%2F8294&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-235"><a href="#cite_ref-235">↑</a> Archivo del Ministerio de Asuntos Exteriores. Consulado de Sao Paulo. R 721. Ex 49 </li> <li id="cite_note-236"><a href="#cite_ref-236">↑</a> <cite class="citation journal">Samuelle Lamela, Cristina (1990). "Nuestros Gallegos". Nuestras Raíces 2 (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Editorial Nuestra Tierra: 26. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0797-3845">0797-3845</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Nuestros+Gallegos&rft.aufirst=Cristina&rft.aulast=Samuelle+Lamela&rft.date=1990&rft.genre=article&rft.issn=0797-3845&rft.pages=26&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-237"><a href="#cite_ref-237">↑</a> <cite class="citation book">Cuesta Gutiérrez, Luisa (1932). La emigración gallega a América. Seminario de Estudos Galegos. p. 157.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Luisa&rft.aulast=Cuesta+Guti%C3%A9rrez&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica&rft.date=1932&rft.genre=book&rft.pages=157&rft.pub=Seminario+de+Estudos+Galegos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:18-238">↑ <a href="#cite_ref-:18_238-0">238,0</a> <a href="#cite_ref-:18_238-1">238,1</a> <cite class="citation journal">Cagiao Vila, María del Pilar (2005). "La inmigración gallega en Uruguay (1870-1936)". Anuario americanista europeo (3): 93–112. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1729-9004">1729-9004</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+inmigraci%C3%B3n+gallega+en+Uruguay+%281870-1936%29&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issn=1729-9004&rft.issue=3&rft.jtitle=Anuario+americanista+europeo&rft.pages=93-112&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-239"><a href="#cite_ref-239">↑</a> <cite class="citation book">Camou, María M. (1997). Volumen y características demográficas de la inmigración española. Españoles en el Uruguay. Características demográficas, sociales y económicas de la inmigración masiva. FHUCE (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Montevideo: Carlos Zubillaga.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+M.&rft.aulast=Camou&rft.btitle=Volumen+y+caracter%C3sticas+demogr%C3%A1ficas+de+la+inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.place=Montevideo&rft.pub=Carlos+Zubillaga&rft.series=Espa%C3%B1oles+en+el+Uruguay.+Caracter%C3sticas+demogr%C3%A1ficas%2C+sociales+y+econ%C3%B3micas+de+la+inmigraci%C3%B3n+masiva.+FHUCE&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-240"><a href="#cite_ref-240">↑</a> <cite class="citation book">Beretta Curi, Alcides (1996). El imperio de la voluntad. Una aproximación al rol de la inmigración europea y al espíritu de empresa en el Uruguay de la temprana industrialización, 1875-1930. Fin de Siglo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/997449088X" title="Especial:Fontes bibliográficas/997449088X">997449088X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alcides&rft.aulast=Beretta+Curi&rft.btitle=El+imperio+de+la+voluntad.+Una+aproximaci%C3%B3n+al+rol+de+la+inmigraci%C3%B3n+europea+y+al+esp%C3ritu+de+empresa+en+el+Uruguay+de+la+temprana+industrializaci%C3%B3n%2C+1875-1930&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=997449088X&rft.pub=Fin+de+Siglo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-241"><a href="#cite_ref-241">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/conecendo-galicia/aprende/biografia/manuel-manzanares">"Manuel Manzanares"</a>. Secretaría Xeral de Emigración. Consultado o 6/10/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Manuel+Manzanares&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Secretar%C3a+Xeral+de+Emigraci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fconecendo-galicia%2Faprende%2Fbiografia%2Fmanuel-manzanares&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-242"><a href="#cite_ref-242">↑</a> <cite class="citation journal">Cagiao Vila, María del Pilar (1990). "Inmigración y cambio en las sociedades latinoamericanas: el caso de los gallegos en Uruguay". Galicia y América. El papel de la emigración: V Xornadas de Historia de Galicia: 213–228. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87575-01-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87575-01-3">84-87575-01-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Inmigraci%C3%B3n+y+cambio+en+las+sociedades+latinoamericanas%3A+el+caso+de+los+gallegos+en+Uruguay&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.date=1990&rft.genre=article&rft.isbn=84-87575-01-3&rft.jtitle=Galicia+y+Am%C3%A9rica.+El+papel+de+la+emigraci%C3%B3n%3A+V+Xornadas+de+Historia+de+Galicia&rft.pages=213-228&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-243"><a href="#cite_ref-243">↑</a> <cite class="citation book">Icazuriaga, Carmen (1979). "Españoles de Veracruz y vascos del Distrito Federal: su ubicación en la estructura económica de México". Inmigrantes y refugiados españoles en México (siglo XX) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Ed. de la Casa Chata. pp. 165–211.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Espa%C3%B1oles+de+Veracruz+y+vascos+del+Distrito+Federal%3A+su+ubicaci%C3%B3n+en+la+estructura+econ%C3%B3mica+de+M%C3%A9xico&rft.aufirst=Carmen&rft.aulast=Icazuriaga&rft.btitle=Inmigrantes+y+refugiados+espa%C3%B1oles+en+M%C3%A9xico+%28siglo+XX%29&rft.date=1979&rft.genre=bookitem&rft.pages=165-211&rft.pub=Ed.+de+la+Casa+Chata&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-244"><a href="#cite_ref-244">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Elixio_Villaverde" title="Elixio Villaverde">Villaverde García, Elixio</a> (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/files/ebiblioteca_files/Galegos_America_e_americanos_Galicia/files/assets/seo/page277.html">"Os galegos no estado e na cidade de Puebla á luz do Rexistro Nacional de Extranxeiros, (1878-1936)"</a>. Galegos en América e americanos en Galicia. pp. 275–309. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-2437-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-2437-3">84-453-2437-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Os+galegos+no+estado+e+na+cidade+de+Puebla+%C3%A1+luz+do+Rexistro+Nacional+de+Extranxeiros%2C+%281878-1936%29&rft.aufirst=Elixio&rft.aulast=Villaverde+Garc%C3a&rft.btitle=Galegos+en+Am%C3%A9rica+e+americanos+en+Galicia&rft.date=1999&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-453-2437-3&rft.pages=275-309&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Ffiles%2Febiblioteca_files%2FGalegos_America_e_americanos_Galicia%2Ffiles%2Fassets%2Fseo%2Fpage277.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> <cite class="citation journal">Ferrás Sexto, Carlos (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/4670/1/pg_385-398_semata11.pdf">"Desde Avión para Jalisco. Historia y perfil socieconómico de la emigración gallega hacia México en la segunda mitad del siglo XX"</a> (PDF). SEMATA. Ciencias Sociais e Humanidades 11: 387. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Desde+Avi%C3%B3n+para+Jalisco.+Historia+y+perfil+sociecon%C3%B3mico+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega+hacia+M%C3%A9xico+en+la+segunda+mitad+del+siglo+XX&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Ferr%C3%A1s+Sexto&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=SEMATA.+Ciencias+Sociais+e+Humanidades&rft.pages=387&rft.volume=11&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fbitstream%2Fhandle%2F10347%2F4670%2F1%2Fpg_385-398_semata11.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-246"><a href="#cite_ref-246">↑</a> <cite class="citation journal">Pla Brugat, David (1992). "Españoles en México, 1895-1980: Un recuento". Revista de Historia y Ciencias Sociales XXIV: 107–120.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Espa%C3%B1oles+en+M%C3%A9xico%2C+1895-1980%3A+Un+recuento&rft.aufirst=David&rft.aulast=Pla+Brugat&rft.date=1992&rft.genre=article&rft.jtitle=Revista+de+Historia+y+Ciencias+Sociales&rft.pages=107-120&rft.volume=XXIV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Xes%C3%BAs_Alonso_Montero" title="Xesús Alonso Montero">Alonso Montero, Xesús</a> (1992). "La literatura gallega en América". Galicia & América. Cinco siglos de historia. A Coruña: Xunta de Galicia. Consello da Cultura Galega. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87172-70-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87172-70-9">84-87172-70-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+literatura+gallega+en+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Xes%C3%BAs&rft.aulast=Alonso+Montero&rft.btitle=Galicia+%26+Am%C3%A9rica.+Cinco+siglos+de+historia&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-87172-70-9&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=Xunta+de+Galicia.+Consello+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-248"><a href="#cite_ref-248">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Antonio_Eiras_Roel" title="Antonio Eiras Roel">Eiras Roel, Antonio</a>; Rey Castelao, Ofelia (1992). Los gallegos y América (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Madrid: Colecciones MAPFRE 1492. pp. 231–265. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7100-540-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7100-540-9">84-7100-540-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Rey+Castelao%2C+Ofelia&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Eiras+Roel&rft.btitle=Los+gallegos+y+Am%C3%A9rica&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=84-7100-540-9&rft.pages=231-265&rft.place=Madrid&rft.pub=Colecciones+MAPFRE+1492&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> <cite class="citation journal">Villa Álvarez, Joaquín Miguel (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2010_Estudos-Migratorios-Revista-Galega-de-Analise-das-Migracions-V-II-No-2-2009.pdf">"As migracións selectivas do capitalismo comercial. O caso dos galegos de Porto Rico nos séculos XIX e XX"</a> (PDF). Revista Galega de Análise das Migracións. Nova Xeira II (2): 31–44. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1889-9609">1889-9609</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=As+migraci%C3%B3ns+selectivas+do+capitalismo+comercial.+O+caso+dos+galegos+de+Porto+Rico+nos+s%C3%A9culos+XIX+e+XX&rft.aufirst=Joaqu%C3n+Miguel&rft.aulast=Villa+%C3%81lvarez&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issn=1889-9609&rft.issue=2&rft.jtitle=Revista+Galega+de+An%C3%A1lise+das+Migraci%C3%B3ns.+Nova+Xeira&rft.pages=31-44&rft.volume=II&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fmediateca%2Fextras%2FCCG_2010_Estudos-Migratorios-Revista-Galega-de-Analise-das-Migracions-V-II-No-2-2009.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-250"><a href="#cite_ref-250">↑</a> <cite class="citation book">Villa Álvarez, Joaquin Miguel (1996). "El hombre de negocios guardés en Puerto Rico (1880-1930)". Galicia y Puerto Rico en sintonía (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Vicerectorado de Asuntos Exteriores de la Universidad de Santiago de Compostela. pp. 1–20.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+hombre+de+negocios+guard%C3%A9s+en+Puerto+Rico+%281880-1930%29&rft.aufirst=Joaquin+Miguel&rft.aulast=Villa+%C3%81lvarez&rft.btitle=Galicia+y+Puerto+Rico+en+sinton%C3a&rft.date=1996&rft.genre=bookitem&rft.pages=1-20&rft.pub=Vicerectorado+de+Asuntos+Exteriores+de+la+Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-251"><a href="#cite_ref-251">↑</a> <cite class="citation book">García Arévalo, Manuel Antonio (1989). "Inmigración española a Santo Domingo: Presencia gallega". Actas: 1as Jornadas. Presencia de España en América: Aportación gallega (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Deimos. pp. 337–372. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-86040-30-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-86040-30-2">84-86040-30-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Santo+Domingo%3A+Presencia+gallega&rft.aufirst=Manuel+Antonio&rft.aulast=Garc%C3a+Ar%C3%A9valo&rft.btitle=Actas%3A+1%3Csup%3Eas%3C%2Fsup%3E+Jornadas.+Presencia+de+Espa%C3%B1a+en+Am%C3%A9rica%3A+Aportaci%C3%B3n+gallega&rft.date=1989&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-86040-30-2&rft.pages=337-372&rft.pub=Deimos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-252"><a href="#cite_ref-252">↑</a> <cite class="citation book">Romero Valiente, Juan Ramón (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231029115039/https://www.embajadadominicana.es/assets/docs/emigracion-2.pdf">La inmigración española en la República Dominicana</a> (PDF) CCLX. Archivo General de la Nación. p. 131. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-9945-586-55-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-9945-586-55-8">978-9945-586-55-8</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.embajadadominicana.es/assets/docs/emigracion-2.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 29 de outubro de 2023. Consultado o 22 de outubro de 2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Juan+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Romero+Valiente&rft.btitle=La+inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+la+Rep%C3%BAblica+Dominicana&rft.date=2016&rft.genre=book&rft.isbn=978-9945-586-55-8&rft.pages=131&rft.pub=Archivo+General+de+la+Naci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.embajadadominicana.es%2Fassets%2Fdocs%2Femigracion-2.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-253"><a href="#cite_ref-253">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Isaac_D%C3%ADaz_Pardo" title="Isaac Díaz Pardo">Díaz Pardo, Isaac</a> (1992). "Exiliados gallegos en América". <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2880">Galicia & América, cinco siglos de historia</a>. Consello da Cultura Galega. Xunta de Galicia. pp. 192–199. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87172-70-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87172-70-9">84-87172-70-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Exiliados+gallegos+en+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Isaac&rft.aulast=D%C3az+Pardo&rft.btitle=Galicia+%26+Am%C3%A9rica%2C+cinco+siglos+de+historia&rft.date=1992&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-87172-70-9&rft.pages=192-199&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega.+Xunta+de+Galicia&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D2880&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-254"><a href="#cite_ref-254">↑</a> <cite class="citation book">Moya, J.C; Mckeon, A. (2011). World Migration in the Long Twentieth Century. Essays on Twentieth Century History. Temple University Press. p. 17.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Mckeon%2C+A.&rft.aufirst=J.C&rft.aulast=Moya&rft.btitle=World+Migration+in+the+Long+Twentieth+Century&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.pages=17&rft.pub=Temple+University+Press&rft.series=Essays+on+Twentieth+Century+History&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-255"><a href="#cite_ref-255">↑</a> <cite class="citation journal">Pena Rodríguez, Alberto; Formoso, David (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nuevaepoca.revistalatinacs.org/index.php/revista/article/view/70/3253">"The best workers. La imagen en la prensa estadounidense de los obreros gallegos en el canal de Panamá (1906-1915)"</a>. Revista Latina de Comunicación Social (Universidade de Vigo) (79). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-5820">1138-5820</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.4185%2FRLCS-2021-1490">10.4185/RLCS-2021-1490</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=The+best+workers.+La+imagen+en+la+prensa+estadounidense+de+los+obreros+gallegos+en+el+canal+de+Panam%C3%A1+%281906-1915%29&rft.au=Formoso%2C+David&rft.aufirst=Alberto&rft.aulast=Pena+Rodr%C3guez&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.issn=1138-5820&rft.issue=79&rft.jtitle=Revista+Latina+de+Comunicaci%C3%B3n+Social&rft_id=https%3A%2F%2Fnuevaepoca.revistalatinacs.org%2Findex.php%2Frevista%2Farticle%2Fview%2F70%2F3253&rft_id=info%3Adoi%2F10.4185%2FRLCS-2021-1490&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-256"><a href="#cite_ref-256">↑</a> <cite class="citation journal">Foster-Carr, John (19/5/1906). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdl.handle.net/2027/uc1.32106019606448?urlappend=%3Bseq=130%3Bownerid=9007199271942939-134">"The Panama Canal: the silver men"</a>. The Outlook (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>): 120.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=The+Panama+Canal%3A+the+silver+men&rft.aufirst=John&rft.aulast=Foster-Carr&rft.chron=19%2F5%2F1906&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Outlook&rft.pages=120&rft_id=https%3A%2F%2Fhdl.handle.net%2F2027%2Fuc1.32106019606448%3Furlappend%3D%253Bseq%3D130%253Bownerid%3D9007199271942939-134&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> The Canal Record 1914: p.3 </li> <li id="cite_note-258"><a href="#cite_ref-258">↑</a> <cite class="citation book">Pérez Río, Juan Manuel (2007). Pro mundi beneficio: los trabajadores gallegos en la construcción del Canal de Panamá, 1904-1914. <a href="/wiki/Fundaci%C3%B3n_Barri%C3%A9" title="Fundación Barrié">Fundación Pedro Barrié de la Maza</a>. p. 105. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-95892-56-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-95892-56-0">978-84-95892-56-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Juan+Manuel&rft.aulast=P%C3%A9rez+R%C3o&rft.btitle=Pro+mundi+beneficio%3A+los+trabajadores+gallegos+en+la+construcci%C3%B3n+del+Canal+de+Panam%C3%A1%2C+1904-1914&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-95892-56-0&rft.pages=105&rft.pub=Fundaci%C3%B3n+Pedro+Barri%C3%A9+de+la+Maza&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/especiais/historias-de-ida-e-volta/detalle.php?e=7099&c=10414">"Galegos na canle de Panamá, os mellores europeos da Silver Roll (1904-1914)"</a>. Consello da Cultura Galega. Consultado o 31/10/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Galegos+na+canle+de+Panam%C3%A1%2C+os+mellores+europeos+da+Silver+Roll+%281904-1914%29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fespeciais%2Fhistorias-de-ida-e-volta%2Fdetalle.php%3Fe%3D7099%26c%3D10414&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">↑</a> <cite class="citation book">Greene, Julie (2011). Los constructores del canal. Radom House Mondadori. p. 205. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8420611948" title="Especial:Fontes bibliográficas/8420611948">8420611948</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Julie&rft.aulast=Greene&rft.btitle=Los+constructores+del+canal&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=8420611948&rft.pages=205&rft.pub=Radom+House+Mondadori&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> <cite class="citation journal">Marco Serra, Yolanda (2012). "Son blancos, manejables, y capaces de desarrollarse e integrarse. Obreros españoles en el Canal de Panamá, 1904-1914". Tiempos de América: Revista de historia, cultura y territorio (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (19): 71. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1138-1310">1138-1310</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Son+blancos%2C+manejables%2C+y+capaces+de+desarrollarse+e+integrarse.+Obreros+espa%C3%B1oles+en+el+Canal+de+Panam%C3%A1%2C+1904-1914&rft.aufirst=Yolanda&rft.aulast=Marco+Serra&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=1138-1310&rft.issue=19&rft.jtitle=Tiempos+de+Am%C3%A9rica%3A+Revista+de+historia%2C+cultura+y+territorio&rft.pages=71&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> <cite class="citation book">Varela-Lago, Ana María (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://escholarship.org/uc/item/4m7181hk">Conquerors, immigrants, exiles: the Spanish diaspora in the United States (1848-1948)</a> (tese de doutoramento) (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>). UC San Diego. p. 193.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Ana+Mar%C3a&rft.aulast=Varela-Lago&rft.btitle=Conquerors%2C+immigrants%2C+exiles%3A+the+Spanish+diaspora+in+the+United+States+%281848-1948%29&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.pages=193&rft.pub=UC+San+Diego&rft_id=https%3A%2F%2Fescholarship.org%2Fuc%2Fitem%2F4m7181hk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> <cite class="citation book">Rodríguez Lago, José Ramón (1999). "De Galicia ós Andes. Aproximación ó fenómeno da emigración galega a Chile". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/conecendo-galicia/aprende/e-biblioteca-da-galeguidade/galegos-america-e-americanos-galicia">Galegos en América e americanos en Galicia</a>. A Nosa Diáspora. Estudios. Xunta de Galicia. pp. 311–335. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-2437-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-2437-3">84-453-2437-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=De+Galicia+%C3%B3s+Andes.+Aproximaci%C3%B3n+%C3%B3+fen%C3%B3meno+da+emigraci%C3%B3n+galega+a+Chile&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Rodr%C3guez+Lago&rft.btitle=Galegos+en+Am%C3%A9rica+e+americanos+en+Galicia&rft.date=1999&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-453-2437-3&rft.pages=311-335&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft.series=A+Nosa+Di%C3%A1spora.+Estudios&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fconecendo-galicia%2Faprende%2Fe-biblioteca-da-galeguidade%2Fgalegos-america-e-americanos-galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">↑</a> <cite class="citation book">Stabili, M. (1989). Las políticas migratorias de los gobiernos chilenos desde la segunda mitad del siglo pasado hasta la década de 1920. Estudios Migratorios Latinoamericanos (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 12. Bos Aires.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=M.&rft.aulast=Stabili&rft.btitle=Las+pol%C3ticas+migratorias+de+los+gobiernos+chilenos+desde+la+segunda+mitad+del+siglo+pasado+hasta+la+d%C3%A9cada+de+1920&rft.date=1989&rft.genre=book&rft.place=Bos+Aires&rft.series=Estudios+Migratorios+Latinoamericanos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-265"><a href="#cite_ref-265">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mites.gob.es/es/mundo/consejerias/chile/emigracion/contenidos/datossoc.htm">"Datos sociológicos de la colonia española en Chile"</a>. Ministerio de Trabajo y Economía Social. Consultado o 2/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Datos+sociol%C3%B3gicos+de+la+colonia+espa%C3%B1ola+en+Chile&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Ministerio+de+Trabajo+y+Econom%C3a+Social&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mites.gob.es%2Fes%2Fmundo%2Fconsejerias%2Fchile%2Femigracion%2Fcontenidos%2Fdatossoc.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> <cite class="citation book">Martinic, Mateo (1994). Estrada, Baldomero, ed. Inmigración Española en Magallanes. Nuevo Mundo: Cinco Siglos VIII. Universidad de Chile.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mateo&rft.aulast=Martinic&rft.btitle=Inmigraci%C3%B3n+Espa%C3%B1ola+en+Magallanes&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.pub=Universidad+de+Chile&rft.series=Nuevo+Mundo%3A+Cinco+Siglos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">↑</a> <cite class="citation journal">Norambuena Carrasco, Carmen (1987). "Presencia Gallega en Chile, 1880-1950. Características y Aporte". Actas Primeras Jornadas de España en América: Aportación gallega (A Coruña): 474.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Presencia+Gallega+en+Chile%2C+1880-1950.+Caracter%C3sticas+y+Aporte&rft.aufirst=Carmen&rft.aulast=Norambuena+Carrasco&rft.date=1987&rft.genre=article&rft.jtitle=Actas+Primeras+Jornadas+de+Espa%C3%B1a+en+Am%C3%A9rica%3A+Aportaci%C3%B3n+gallega&rft.pages=474&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> <cite class="citation journal">Núñez Seixas, Xoan Manuel (2018). "Nuevas y viejas diásporas gallegas: de la ‘galicia de alén mar’ a la galicia global". Migración y movilidad en la comunidad vasca en el exterior: 53.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Nuevas+y+viejas+di%C3%A1sporas+gallegas%3A+de+la+%98galicia+de+al%C3%A9n+mar%99+a+la+galicia+global&rft.aufirst=Xoan+Manuel&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+Seixas&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.jtitle=Migraci%C3%B3n+y+movilidad+en+la+comunidad+vasca+en+el+exterior&rft.pages=53&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> <cite class="citation journal">Estrada Turra, Baldomero (2005). "Urbanización e inmigración española en Chile a comienzos del siglo XX". Anuario Americanista Europeo (3): 7. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1729-9004">1729-9004</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Urbanizaci%C3%B3n+e+inmigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Chile+a+comienzos+del+siglo+XX&rft.aufirst=Baldomero&rft.aulast=Estrada+Turra&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issn=1729-9004&rft.issue=3&rft.jtitle=Anuario+Americanista+Europeo&rft.pages=7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.panarte.cl/post/losgallegosquellegaronaformarlapanader%C3%ADaenchile">"Los gallegos que llegaron a formar la panadería en Chile"</a>. Panarte. Consultado o 2/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Los+gallegos+que+llegaron+a+formar+la+panader%C3a+en+Chile&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Panarte&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.panarte.cl%2Fpost%2Flosgallegosquellegaronaformarlapanader%25C3%25ADaenchile&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-271"><a href="#cite_ref-271">↑</a> <cite class="citation journal">Valverde Erea, José A. (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://estudiosgallegos.revistas.csic.es/index.php/estudiosgallegos/article/view/388/395">"Los gallegos en el Perú: La migración de los malpicáns al puerto de Chimbote"</a>. <a href="/wiki/Cuadernos_de_Estudios_Gallegos" title="Cuadernos de Estudios Gallegos">Cuadernos de Estudios Gallegos</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) LXII (128): 249–279. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-847X">0210-847X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Los+gallegos+en+el+Per%C3%BA%3A+La+migraci%C3%B3n+de+los+malpic%C3%A1ns+al+puerto+de+Chimbote&rft.aufirst=Jos%C3%A9+A.&rft.aulast=Valverde+Erea&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=0210-847X&rft.issue=128&rft.jtitle=Cuadernos+de+Estudios+Gallegos&rft.pages=249-279&rft.volume=LXII&rft_id=https%3A%2F%2Festudiosgallegos.revistas.csic.es%2Findex.php%2Festudiosgallegos%2Farticle%2Fview%2F388%2F395&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">↑</a> <cite class="citation book">Candeira Carballido, Marta (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.calameo.com/read/001933963cdc6f54c01bc">Los hermanos Barcia: caucheros y filántropos</a>. Crónicas de la Emigración (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Galicia en el Mundo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-937683-7-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-937683-7-9">978-84-937683-7-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Marta&rft.aulast=Candeira+Carballido&rft.btitle=Los+hermanos+Barcia%3A+caucheros+y+fil%C3%A1ntropos&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-937683-7-9&rft.pub=Galicia+en+el+Mundo&rft.series=Cr%C3%B3nicas+de+la+Emigraci%C3%B3n&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.calameo.com%2Fread%2F001933963cdc6f54c01bc&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">↑</a> <cite class="citation news">Fernández Amil, Iván (2023). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elespanol.com/quincemil/articulos/cultura/los-tres-hermanos-que-llegaron-a-ser-los-reyes-gallegos-del-caucho">"Los tres hermanos que llegaron a ser los reyes gallegos del caucho"</a>. El Español. Consultado o 12/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Los+tres+hermanos+que+llegaron+a+ser+los+reyes+gallegos+del+caucho&rft.aufirst=Iv%C3%A1n&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Amil&rft.date=2023&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Espa%C3%B1ol&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elespanol.com%2Fquincemil%2Farticulos%2Fcultura%2Flos-tres-hermanos-que-llegaron-a-ser-los-reyes-gallegos-del-caucho&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-274"><a href="#cite_ref-274">↑</a> <cite class="citation web">Galicia en el Mundo (19/11/2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cronicasdelaemigracion.com/articulo/galicia/entrega-noviembre-especial-historias-ida-volta-muestra-emigracion-gallega-destinos-poco-frecuentes/20211119145720106273.html">"La entrega de noviembre del especial ‘Historias de ida e volta’ muestra la emigración gallega a destinos poco frecuentes"</a>. cronicasdelaemigracion.com (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+entrega+de+noviembre+del+especial+%98Historias+de+ida+e+volta%99+muestra+la+emigraci%C3%B3n+gallega+a+destinos+poco+frecuentes&rft.au=Galicia+en+el+Mundo&rft.chron=19%2F11%2F2021&rft.genre=unknown&rft.jtitle=cronicasdelaemigracion.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cronicasdelaemigracion.com%2Farticulo%2Fgalicia%2Fentrega-noviembre-especial-historias-ida-volta-muestra-emigracion-gallega-destinos-poco-frecuentes%2F20211119145720106273.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-275"><a href="#cite_ref-275">↑</a> <cite class="citation journal">Sánchez Alonso, Blanca (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/2566436">"Those Who Left and Those Who Stayed Behind: Explaining Emigration from the Regions of Spain, 1880-1914"</a>. The Jounal of economic History (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (3): 730–755.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Those+Who+Left+and+Those+Who+Stayed+Behind%3A+Explaining+Emigration+from+the+Regions+of+Spain%2C+1880-1914&rft.aufirst=Blanca&rft.aulast=S%C3%A1nchez+Alonso&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=The+Jounal+of+economic+History&rft.pages=730-755&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2566436&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> <cite class="citation journal">Álvarez Estévez, Mónica (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cervantesobservatorio.fas.harvard.edu/es/informes/entre-dos-orillas-la-inmigracion-gallega-en-nueva-york-morrina-e-identidades">"Entre dos orillas: la inmigración gallega en Nueva York. Morriña e identidades transnacionales"</a>. Estudios del Observatorio/Observatorio Studies (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (Instituto Cervantes at FAS - Harvard University ed.). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2688-2930">2688-2930</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Entre+dos+orillas%3A+la+inmigraci%C3%B3n+gallega+en+Nueva+York.+Morri%C3%B1a+e+identidades+transnacionales&rft.aufirst=M%C3%B3nica&rft.aulast=%C3%81lvarez+Est%C3%A9vez&rft.date=2020&rft.genre=article&rft.issn=2688-2930&rft.jtitle=Estudios+del+Observatorio%2FObservatorio+Studies&rft_id=https%3A%2F%2Fcervantesobservatorio.fas.harvard.edu%2Fes%2Finformes%2Fentre-dos-orillas-la-inmigracion-gallega-en-nueva-york-morrina-e-identidades&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:26-277">↑ <a href="#cite_ref-:26_277-0">277,0</a> <a href="#cite_ref-:26_277-1">277,1</a> <cite class="citation book">Delgado, Lorman (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/20038">Emigración Española a Estados Unidos (1870-1936)</a> (traballo fin de grao). UDC. p. 13.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lorman&rft.aulast=Delgado&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+Espa%C3%B1ola+a+Estados+Unidos+%281870-1936%29&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.pages=13&rft.pub=UDC&rft_id=https%3A%2F%2Fruc.udc.es%2Fdspace%2Fhandle%2F2183%2F20038&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:7-278">↑ <a href="#cite_ref-:7_278-0">278,0</a> <a href="#cite_ref-:7_278-1">278,1</a> <cite class="citation book">Pérez Rey, Nancy (2001). Panorama do exilio galego en Nova York. Actas do congreso internacional “O exilio galego". Xunta de Galicia. pp. 600–614.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Nancy&rft.aulast=P%C3%A9rez+Rey&rft.btitle=Panorama+do+exilio+galego+en+Nova+York.+Actas+do+congreso+internacional+%9CO+exilio+galego%22&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.pages=600-614&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-279"><a href="#cite_ref-279">↑</a> <cite class="citation web">Miranda Barreiro, David. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://newyork.gal/a-emigracion-galega-a-nova-york-e-nova-jersey/">"A emigración galega en Nova York e Nova Jersey"</a>. www.newyork.gal. Consultado o 28/9/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n+galega+en+Nova+York+e+Nova+Jersey&rft.aufirst=David&rft.aulast=Miranda+Barreiro&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.newyork.gal&rft_id=https%3A%2F%2Fnewyork.gal%2Fa-emigracion-galega-a-nova-york-e-nova-jersey%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-280"><a href="#cite_ref-280">↑</a> <cite class="citation book">García-Rodeja Arribí, Carmen; Pérez Rey, Nancy (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2943726.pdf">"Mulleres galegas na emigración das Mariñas a Nova York"</a> (PDF). VII Congreso Internacional de Estudos Galegos 2. Ediciós do Castro. pp. 425–435. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8485-266-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8485-266-7">978-84-8485-266-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Mulleres+galegas+na+emigraci%C3%B3n+das+Mari%C3%B1as+a+Nova+York&rft.au=P%C3%A9rez+Rey%2C+Nancy&rft.aufirst=Carmen&rft.aulast=Garc%C3a-Rodeja+Arrib%C3&rft.btitle=VII+Congreso+Internacional+de+Estudos+Galegos&rft.date=2007&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-8485-266-7&rft.pages=425-435&rft.pub=Edici%C3%B3s+do+Castro&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fdescarga%2Farticulo%2F2943726.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">↑</a> <cite class="citation book">Santos Rego, Miguel Anxo (2015). A Comunidade Galega en USA. Unha ruta de aculturación en perspectiva. Consello da Cultura Galega. p. 86. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-92923-63-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-92923-63-2">978-84-92923-63-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Miguel+Anxo&rft.aulast=Santos+Rego&rft.btitle=A+Comunidade+Galega+en+USA.+Unha+ruta+de+aculturaci%C3%B3n+en+perspectiva.&rft.date=2015&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-92923-63-2&rft.pages=86&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> <cite class="citation book">Rueda Hernanz, Germán (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larramendi.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1024523">La emigración contemporánea de españoles a Estados Unidos 1820-1950</a>. Fundación MAPFRE. pp. 63–64. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7100-617-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7100-617-0">84-7100-617-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Germ%C3%A1n&rft.aulast=Rueda+Hernanz&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+contempor%C3%A1nea+de+espa%C3%B1oles+a+Estados+Unidos+1820-1950&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=84-7100-617-0&rft.pages=63-64&rft.pub=Fundaci%C3%B3n+MAPFRE&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.larramendi.es%2Fes%2Fcatalogo_imagenes%2Fgrupo.do%3Fpath%3D1024523&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">↑</a> <cite class="citation journal">Varela-Lago, Ana (2008). "A emigración galega aos Estados Unidos: galegos en Luisiana, Florida e Nova York (1870-1940)". Revista Galega de Análise das Migracións I (2): 72.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n+galega+aos+Estados+Unidos%3A+galegos+en+Luisiana%2C+Florida+e+Nova+York+%281870-1940%29&rft.aufirst=Ana&rft.aulast=Varela-Lago&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Revista+Galega+de+An%C3%A1lise+das+Migraci%C3%B3ns&rft.pages=72&rft.volume=I&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">↑</a> <cite class="citation journal">Prieto Gascón, Patricia (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC074018">"Desde la otra orilla la experiencia migratoria de los españoles en Estados Unidos. 1880-1930"</a>. Publicaciones Didácticas. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC074018">074018</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Desde+la+otra+orilla+la+experiencia+migratoria+de+los+espa%C3%B1oles+en+Estados+Unidos.+1880-1930&rft.aufirst=Patricia&rft.aulast=Prieto+Gasc%C3%B3n&rft.date=2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Publicaciones+Did%C3%A1cticas&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC074018&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC074018&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <cite class="citation book">Hidalgo, Thomas Gene. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://tracesofspainintheus.files.wordpress.com/2012/12/hidalgowestvirginia.pdf">En las Montañas. Spaniards in Southern West Virginia</a> (PDF) (en inglés).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Thomas+Gene&rft.aulast=Hidalgo&rft.btitle=En+las+Monta%C3%B1as.+Spaniards+in+Southern+West+Virginia&rft.genre=book&rft_id=https%3A%2F%2Ftracesofspainintheus.files.wordpress.com%2F2012%2F12%2Fhidalgowestvirginia.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-IPR-286">↑ <a href="#cite_ref-IPR_286-0">286,0</a> <a href="#cite_ref-IPR_286-1">286,1</a> Inclúe Porto Rico. </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> Sixirei (1998): p.134 </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation book">Alonso Fernández, Bieito (1997). "Idade Contemporánea. Século XX". Historia Xeral de Galicia. Vigo: A Nosa Terra. pp. 342–344.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Idade+Contempor%C3%A1nea.+S%C3%A9culo+XX&rft.aufirst=Bieito&rft.aulast=Alonso+Fern%C3%A1ndez&rft.btitle=Historia+Xeral+de+Galicia&rft.date=1997&rft.genre=bookitem&rft.pages=342-344&rft.place=Vigo&rft.pub=A+Nosa+Terra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Lourenzo_Fern%C3%A1ndez_Prieto" title="Lourenzo Fernández Prieto">Fernández Prieto, Lourenzo</a> (2007). Dinamismo social e desenvolvemento económico. 29. 13 I (<a href="/wiki/A_gran_historia_de_Galicia" title="A gran historia de Galicia">A gran historia de Galicia</a>. Século XX. Unha economía: dúas sociedades ed.). La Voz de Galicia.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lourenzo&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez+Prieto&rft.btitle=Dinamismo+social+e+desenvolvemento+econ%C3%B3mico&rft.date=2007&rft.edition=A+gran+historia+de+Galicia.+S%C3%A9culo+XX.+Unha+econom%C3a%3A+d%C3%BAas+sociedades&rft.genre=book&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft.series=29.+13&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> <cite class="citation journal">Campos Álvarez, Xosé Ramón (2014). "Política Emigratoria Española entre 1945-1960: el caso gallego". Revista Gestao e Políticas Públicas: 417–438.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Pol%C3tica+Emigratoria+Espa%C3%B1ola+entre+1945-1960%3A+el+caso+gallego&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Campos+%C3%81lvarez&rft.date=2014&rft.genre=article&rft.jtitle=Revista+Gestao+e+Pol%C3ticas+P%C3%BAblicas&rft.pages=417-438&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-291"><a href="#cite_ref-291">↑</a> <cite class="citation journal">Palazón Ferrando, Salvador (1992). "La emigración española a América latina durante el primer franquismo (1939-1959). Interrupción y reanudación de una corriente tradicional". Anales de la Universidad de Alicante: Historia Contemporánea 8–9: 218–232. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0212-5080">0212-5080</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Am%C3%A9rica+latina+durante+el+primer+franquismo+%281939-1959%29.+Interrupci%C3%B3n+y+reanudaci%C3%B3n+de+una+corriente+tradicional&rft.aufirst=Salvador&rft.aulast=Palaz%C3%B3n+Ferrando&rft.date=1992&rft.genre=article&rft.issn=0212-5080&rft.jtitle=Anales+de+la+Universidad+de+Alicante%3A+Historia+Contempor%C3%A1nea&rft.pages=218-232&rft.volume=8-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">↑</a> <cite class="citation journal">Hernández Borge, Julio (2012). "Mujeres y niños en la última fase de la emigración española a América". SEMATA. Ciencias Sociais e Humanidades 24: 451–469. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Mujeres+y+ni%C3%B1os+en+la+%C3%BAltima+fase+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Julio&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Borge&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=SEMATA.+Ciencias+Sociais+e+Humanidades&rft.pages=451-469&rft.volume=24&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:11-293">↑ <a href="#cite_ref-:11_293-0">293,0</a> <a href="#cite_ref-:11_293-1">293,1</a> <a href="#cite_ref-:11_293-2">293,2</a> <a href="#cite_ref-:11_293-3">293,3</a> <cite class="citation journal">Vilar Ramírez, Juan Bautista (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2328092.pdf">"Las emigraciones españolas a Europa en el siglo XX. Algunas cuestiones a debatir"</a> (PDF). Migraciones & Exilios: Cuadernos de la Asociación para el estudio de los exilios y migraciones ibéricos contemporáneos (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (1): 131–159. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1577-3256">1577-3256</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+emigraciones+espa%C3%B1olas+a+Europa+en+el+siglo+XX.+Algunas+cuestiones+a+debatir&rft.aufirst=Juan+Bautista&rft.aulast=Vilar+Ram%C3rez&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issn=1577-3256&rft.issue=1&rft.jtitle=Migraciones+%26+Exilios%3A+Cuadernos+de+la+Asociaci%C3%B3n+para+el+estudio+de+los+exilios+y+migraciones+ib%C3%A9ricos+contempor%C3%A1neos&rft.pages=131-159&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fdescarga%2Farticulo%2F2328092.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">↑</a> <cite class="citation journal">Bertrand, Jean René (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/4673">"La emigración gallega, ¿Sistema original?"</a>. SEMATA, Ciencias Sociais e Humanidades (USC) 11: 439–455. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega%2C+%BFSistema+original%3F&rft.aufirst=Jean+Ren%C3%A9&rft.aulast=Bertrand&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=SEMATA%2C+Ciencias+Sociais+e+Humanidades&rft.pages=439-455&rft.volume=11&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F4673&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">↑</a> <cite class="citation book">Suárez Castiñeira, María Luz; Parrado Freire, Alexandre Gaiferos (2011). A integracion das linguas rexionais ou minoritarias no Espazo Europeo de Educación Superior. Letras 54. <a href="/wiki/Bilbao" title="Bilbao">Bilbao</a>: <a href="/wiki/Universidade_de_Deusto" title="Universidade de Deusto">Universidad de Deusto</a>. p. 44. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9830-310-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9830-310-0">978-84-9830-310-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Parrado+Freire%2C+Alexandre+Gaiferos&rft.aufirst=Mar%C3a+Luz&rft.aulast=Su%C3%A1rez+Casti%C3%B1eira&rft.btitle=A+integracion+das+linguas+rexionais+ou+minoritarias+no+Espazo+Europeo+de+Educaci%C3%B3n+Superior&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9830-310-0&rft.pages=44&rft.place=Bilbao&rft.pub=Universidad+de+Deusto&rft.series=Letras&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">↑</a> <cite class="citation book">Beiras Torrado, Xosé Manuel; López, Abel (1999). Os Movementos Migratorios” en A Poboación Galega no Século XX. Laiovento. p. 195. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788489896574" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788489896574">9788489896574</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=L%C3%B3pez%2C+Abel&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manuel&rft.aulast=Beiras+Torrado&rft.btitle=Os+Movementos+Migratorios%9D+en+A+Poboaci%C3%B3n+Galega+no+S%C3%A9culo+XX&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.isbn=9788489896574&rft.pages=195&rft.pub=Laiovento&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">↑</a> <cite class="citation book">González Parente, Mariluz; Lombán Pazos, Marta (2000). Nais, xornaleiras e emigrantes. Universidade de Santiago de Compostela. p. 33. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8121-845-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8121-845-6">84-8121-845-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Lomb%C3%A1n+Pazos%2C+Marta&rft.aufirst=Mariluz&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Parente&rft.btitle=Nais%2C+xornaleiras+e+emigrantes&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-8121-845-6&rft.pages=33&rft.pub=Universidade+de+Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-298"><a href="#cite_ref-298">↑</a> <cite class="citation book">Durán Villa, Francisco Ramón (1989). Veintiseis años de emigración gallega a Europa: de la estabilización a la integración en la C.E.E (1959-1986) (Actas do simposio internacional Otero Pedrayo e a Xeografía de Galicia ed.). A Coruña: Consello da Cultura Galega. p. 190. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87172-52-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87172-52-0">84-87172-52-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Dur%C3%A1n+Villa&rft.btitle=Veintiseis+a%C3%B1os+de+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Europa%3A+de+la+estabilizaci%C3%B3n+a+la+integraci%C3%B3n+en+la+C.E.E+%281959-1986%29&rft.date=1989&rft.edition=Actas+do+simposio+internacional+Otero+Pedrayo+e+a+Xeograf%C3a+de+Galicia&rft.genre=book&rft.isbn=84-87172-52-0&rft.pages=190&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">↑</a> <cite id="CITEREFAlonso1997" class="citation book"><a href="/wiki/Bieito_Alonso" title="Bieito Alonso">Alonso, Bieito</a> (1997). "Idade Contemporánea (século XXI)". Historia Xeral de Galicia. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_A_Nosa_Terra" title="Edicións A Nosa Terra">Edicións A Nosa Terra</a>. p. 338. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-89138-99-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-89138-99-0">84-89138-99-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Idade+Contempor%C3%A1nea+%28s%C3%A9culo+XXI%29&rft.aufirst=Bieito&rft.aulast=Alonso&rft.btitle=Historia+Xeral+de+Galicia&rft.date=1997&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-89138-99-0&rft.pages=338&rft.pub=Edici%C3%B3ns+A+Nosa+Terra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <cite class="citation news">Garrido Rial, Santiago (28/4/2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lavozdegalicia.es/noticia/galicia/2019/04/28/gran-exodo-suiza-cumple-60-anos/00031556450945399984932.htm">"El gran éxodo a Suíza cumple 60 años"</a>. La Voz de Galicia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 27/9/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+gran+%C3%A9xodo+a+Su%C3za+cumple+60+a%C3%B1os&rft.aufirst=Santiago&rft.aulast=Garrido+Rial&rft.chron=28%2F4%2F2019&rft.genre=article&rft.jtitle=La+Voz+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lavozdegalicia.es%2Fnoticia%2Fgalicia%2F2019%2F04%2F28%2Fgran-exodo-suiza-cumple-60-anos%2F00031556450945399984932.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:6-301">↑ <a href="#cite_ref-:6_301-0">301,0</a> <a href="#cite_ref-:6_301-1">301,1</a> <a href="#cite_ref-:6_301-2">301,2</a> <cite class="citation journal">Hernández Borge, Julio (1976). "La emigración gallega a Europa". 112 2. Boletín de la Real Sociedad Geográfica: 359–372. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0210-8577">0210-8577</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Europa&rft.aufirst=Julio&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Borge&rft.date=1976&rft.genre=article&rft.issn=0210-8577&rft.pages=359-372&rft.volume=2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-302"><a href="#cite_ref-302">↑</a> <cite class="citation journal">Rodríguez Carballo, Noelia (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.educacionyfp.gob.es/suiza/de_CH/dam/jcr:2afcabac-8d2a-4f7f-9e1f-7f58d12a1a03/alp-n--1.pdf">"La migración de la lengua gallega en Suíza"</a> (PDF). Revista de la Consejería de Educación en Suíza (Alp.es. Consejería de Educación en Suiza y Austria) (1): 37.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+migraci%C3%B3n+de+la+lengua+gallega+en+Su%C3za&rft.aufirst=Noelia&rft.aulast=Rodr%C3guez+Carballo&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Revista+de+la+Consejer%C3a+de+Educaci%C3%B3n+en+Su%C3za&rft.pages=37&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.educacionyfp.gob.es%2Fsuiza%2Fde_CH%2Fdam%2Fjcr%3A2afcabac-8d2a-4f7f-9e1f-7f58d12a1a03%2Falp-n--1.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-303"><a href="#cite_ref-303">↑</a> <cite class="citation book">Gessner, Volkmar (1974). Gastarbeiter in Gesellschaft und Recht (en alemán). C.H Beck.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Volkmar&rft.aulast=Gessner&rft.btitle=Gastarbeiter+in+Gesellschaft+und+Recht&rft.date=1974&rft.genre=book&rft.pub=C.H+Beck&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-304"><a href="#cite_ref-304">↑</a> <cite class="citation book">López González, Rosa María (2010). Galiza en Suíza: aspectos dunha emigración. Confederación Intersindical Galega. p. 126. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-614-0461-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-614-0461-2">978-84-614-0461-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Rosa+Mar%C3a&rft.aulast=L%C3%B3pez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=Galiza+en+Su%C3za%3A+aspectos+dunha+emigraci%C3%B3n&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-614-0461-2&rft.pages=126&rft.pub=Confederaci%C3%B3n+Intersindical+Galega&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-305"><a href="#cite_ref-305">↑</a> <cite class="citation news">Turmo, Iván (28/08/2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.swissinfo.ch/spa/medio-siglo-de-emigraci%C3%B3n-gallega-a-suiza/23067482">"Medio siglo de emigración gallega a Suíza"</a>. Swissinfo. Consultado o 1/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Medio+siglo+de+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Su%C3za&rft.aufirst=Iv%C3%A1n&rft.aulast=Turmo&rft.chron=28%2F08%2F2010&rft.genre=article&rft.jtitle=Swissinfo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.swissinfo.ch%2Fspa%2Fmedio-siglo-de-emigraci%25C3%25B3n-gallega-a-suiza%2F23067482&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">↑</a> <cite class="citation journal">Sanz Lafuente, Gloria (2015). "Emigrantes industriosos: los trabajadores españoles y el "milagro económico alemán", 1960-1985". Revista de Historia Industrial (60): 173–216. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-7200">1132-7200</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Emigrantes+industriosos%3A+los+trabajadores+espa%C3%B1oles+y+el+%22milagro+econ%C3%B3mico+alem%C3%A1n%22%2C+1960-1985&rft.aufirst=Gloria&rft.aulast=Sanz+Lafuente&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=1132-7200&rft.issue=60&rft.jtitle=Revista+de+Historia+Industrial&rft.pages=173-216&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-307"><a href="#cite_ref-307">↑</a> <cite class="citation book">Sánchez López, Francisco (1969). Emigración española a Europa. Madrid: Confederación Española de Cajas de Ahorro.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=S%C3%A1nchez+L%C3%B3pez&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Europa&rft.date=1969&rft.genre=book&rft.place=Madrid&rft.pub=Confederaci%C3%B3n+Espa%C3%B1ola+de+Cajas+de+Ahorro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-308"><a href="#cite_ref-308">↑</a> O 31 % dos traballadores da factoría Opel/Rüsselsheim en 1972 eran estranxeiros, deles, ao redor de 2 500 (un 26 %) procedían de España. Na empresa Bahlsen/Barsinghausen un 21 % do persoal (674) eran mulleres españolas en 1965. E no caso da factoría alimentaria Langnese-Iglo/Wunstorf dos 2 780 empregados o 47 % en 1970 eran estranxeiros, destes a metade turcos e a outra metade españois. Sanz Lafuente (2015), p.174 </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <cite class="citation journal">Muñoz Sánchez, Antonio (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.iai.spk-berlin.de/index.php/iberoamericana/article/view/472">"Una introducción a la historia de la emigración española en la República Federal de Alemania (1960-1980)"</a>. Iberoamericana (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). XII, número 46: 23–42.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Una+introducci%C3%B3n+a+la+historia+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+la+Rep%C3%BAblica+Federal+de+Alemania+%281960-1980%29&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Mu%C3%B1oz+S%C3%A1nchez&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.jtitle=Iberoamericana&rft.pages=23-42&rft.volume=XII%2C+n%C3%BAmero+46&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.iai.spk-berlin.de%2Findex.php%2Fiberoamericana%2Farticle%2Fview%2F472&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-310"><a href="#cite_ref-310">↑</a> <cite class="citation journal">Duroux, Rose (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hispania.revistas.csic.es/index.php/hispania/article/view/259">"La emigración a Francia (segunda mitad del siglo XX). Unas reflexiones sobre retornos y reintegraciones"</a>. Hispania (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (CSIC) 211: 577–596. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1988-8368">1988-8368</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+a+Francia+%28segunda+mitad+del+siglo+XX%29.+Unas+reflexiones+sobre+retornos+y+reintegraciones&rft.aufirst=Rose&rft.aulast=Duroux&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.issn=1988-8368&rft.jtitle=Hispania&rft.pages=577-596&rft.volume=211&rft_id=https%3A%2F%2Fhispania.revistas.csic.es%2Findex.php%2Fhispania%2Farticle%2Fview%2F259&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-311"><a href="#cite_ref-311">↑</a> <cite class="citation book">Alonso Antolín, María Cruz (1983). La emigración gallega asistida a la República Federal de Alemania, Francia y Suiza (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Ministerio de Trabajo y Seguridad Social. p. 14. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-500-9332-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-500-9332-5">84-500-9332-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Cruz&rft.aulast=Alonso+Antol%C3n&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+asistida+a+la+Rep%C3%BAblica+Federal+de+Alemania%2C+Francia+y+Suiza&rft.date=1983&rft.genre=book&rft.isbn=84-500-9332-5&rft.pages=14&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo+y+Seguridad+Social&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-312"><a href="#cite_ref-312">↑</a> <cite class="citation journal">Sempere Souvannavong, Juan David (2000). "La disminución de la inmigrantes españoles en Francia". Revista de Estudios Geográficos LXI (239).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+disminuci%C3%B3n+de+la+inmigrantes+espa%C3%B1oles+en+Francia&rft.aufirst=Juan+David&rft.aulast=Sempere+Souvannavong&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issue=239&rft.jtitle=Revista+de+Estudios+Geogr%C3%A1ficos&rft.volume=LXI&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-313"><a href="#cite_ref-313">↑</a> <cite class="citation journal">Xunta de Galicia (1994). "Informe. Colonia Gallega de residentes en países europeos. Evolución, repercusiones positivas de la Europa unida para los gallegos residentes en el exterior" (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Santiago de Compostela: Secretaria Xeral para as Relacións coas Comunidades Galegas: 4.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Informe.+Colonia+Gallega+de+residentes+en+pa%C3ses+europeos.+Evoluci%C3%B3n%2C+repercusiones+positivas+de+la+Europa+unida+para+los+gallegos+residentes+en+el+exterior&rft.au=Xunta+de+Galicia&rft.date=1994&rft.genre=article&rft.pages=4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-314"><a href="#cite_ref-314">↑</a> <cite class="citation book">Olveira Olveira, Esther (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231028184357/https://fudepa.org/Biblioteca/recursos/ficheros/BMI20070000381/Capitulo2.pdf">"A emigración española a Francia"</a> (PDF). O interculturalismo na nova Europa. Xunta de Galicia. pp. 105–160. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-2881-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-2881-6">84-453-2881-6</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fudepa.org/Biblioteca/recursos/ficheros/BMI20070000381/Capitulo2.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 28 de outubro de 2023. Consultado o 28 de outubro de 2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Francia&rft.aufirst=Esther&rft.aulast=Olveira+Olveira&rft.btitle=O+interculturalismo+na+nova+Europa&rft.date=2000&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-453-2881-6&rft.pages=105-160&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Ffudepa.org%2FBiblioteca%2Frecursos%2Fficheros%2FBMI20070000381%2FCapitulo2.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-315"><a href="#cite_ref-315">↑</a> <cite class="citation journal">Piera, Carlos (2012). "Cincuenta años de la emigración española en Holanda". Carta de España (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (686): 12–15. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0576-8233">0576-8233</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Cincuenta+a%C3%B1os+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Holanda&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Piera&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=0576-8233&rft.issue=686&rft.jtitle=Carta+de+Espa%C3%B1a&rft.pages=12-15&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-316"><a href="#cite_ref-316">↑</a> <cite class="citation book">Aragón Bombín, Raimundo (1986). Panorama de la emigración española en Europa (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Madrid: Centro de Publicaciones del Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Raimundo&rft.aulast=Arag%C3%B3n+Bomb%C3n&rft.btitle=Panorama+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Europa&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.place=Madrid&rft.pub=Centro+de+Publicaciones+del+Ministerio+de+Trabajo+y+Seguridad+Social&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:27-317">↑ <a href="#cite_ref-:27_317-0">317,0</a> <a href="#cite_ref-:27_317-1">317,1</a> <cite class="citation book">Durán Villa, Francisco Ramón (1985). La emigración gallega al Reino Unido. pp. 21–36. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8439852126" title="Especial:Fontes bibliográficas/8439852126">8439852126</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco+Ram%C3%B3n&rft.aulast=Dur%C3%A1n+Villa&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+al+Reino+Unido&rft.date=1985&rft.genre=book&rft.isbn=8439852126&rft.pages=21-36&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-318"><a href="#cite_ref-318">↑</a> <cite class="citation book">Luís Botín, Marga de (1989). Españoles en el Reino Unido: breve reseña, 1810-1988. Emigración (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 1. Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Marga+de&rft.aulast=Lu%C3s+Bot%C3n&rft.btitle=Espa%C3%B1oles+en+el+Reino+Unido%3A+breve+rese%C3%B1a%2C+1810-1988&rft.date=1989&rft.genre=book&rft.pub=Ministerio+de+Trabajo+y+Seguridad+Social&rft.series=Emigraci%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-319"><a href="#cite_ref-319">↑</a> <cite class="citation journal">Monasor, Pablo (1988). "Españoles en Londres". Revista Carta de España (370).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Espa%C3%B1oles+en+Londres&rft.aufirst=Pablo&rft.aulast=Monasor&rft.date=1988&rft.genre=article&rft.issue=370&rft.jtitle=Revista+Carta+de+Espa%C3%B1a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-320"><a href="#cite_ref-320">↑</a> <cite class="citation book">Kabatek, Johannes (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221108191946/https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/221900/1/Seiten_aus_el_espanol_en_el_mundo_anuario_instituto_cervantes_2022_1.pdf">El español en Suiza, con un apunte sobre su presencia en Liechtenstein</a> (PDF). Universidad de Zurich. Archived from the original on 8 de novembro de 2022. Consultado o 18 de novembro de 2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Johannes&rft.aulast=Kabatek&rft.btitle=El+espa%C3%B1ol+en+Suiza%2C+con+un+apunte+sobre+su+presencia+en+Liechtenstein&rft.date=2022&rft.genre=book&rft.pub=Universidad+de+Zurich&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.zora.uzh.ch%2Fid%2Feprint%2F221900%2F1%2FSeiten_aus_el_espanol_en_el_mundo_anuario_instituto_cervantes_2022_1.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-321"><a href="#cite_ref-321">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cvc.cervantes.es/lengua/espanol_europa/espanol_suiza/anexoi.htm">"Anexo I: El español en Liechtenstein"</a>. Centro Virtual Cervantes. Consultado o 18/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Anexo+I%3A+El+espa%C3%B1ol+en+Liechtenstein&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Centro+Virtual+Cervantes&rft_id=https%3A%2F%2Fcvc.cervantes.es%2Flengua%2Fespanol_europa%2Fespanol_suiza%2Fanexoi.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-322"><a href="#cite_ref-322">↑</a> <cite class="citation news">Plaza, Alejandra. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.quepasanacosta.gal/articulo/costa-da-morte/centro-espanol-apostolo-santiago-liechtenstein-cumpre-40-anos-marcado-acento-costeiro/20191118084709115098.html">"O centro español Apóstolo Santiago de Liechtenstein cumpre 40 anos cun marcado acento costeiro"</a>. Que pasa na Costa. Consultado o 18/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=O+centro+espa%C3%B1ol+Ap%C3%B3stolo+Santiago+de+Liechtenstein+cumpre+40+anos+cun+marcado+acento+costeiro&rft.aufirst=Alejandra&rft.aulast=Plaza&rft.genre=article&rft.jtitle=Que+pasa+na+Costa&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.quepasanacosta.gal%2Farticulo%2Fcosta-da-morte%2Fcentro-espanol-apostolo-santiago-liechtenstein-cumpre-40-anos-marcado-acento-costeiro%2F20191118084709115098.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-323"><a href="#cite_ref-323">↑</a> <cite class="citation book">Capel Sáez, Horacio (1967). Los estudios acerca de las migraciones interiores en España. p. 84.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Horacio&rft.aulast=Capel+S%C3%A1ez&rft.btitle=Los+estudios+acerca+de+las+migraciones+interiores+en+Espa%C3%B1a&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.pages=84&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-324"><a href="#cite_ref-324">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://culturagalega.gal/noticia.php?id=7896">"A acción cultural galega en Cataluña mantén desde hai anos unha vizosa actividade que renova os seus xeitos de actuación"</a>. Cultura Galega. Consultado o 29/09/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+acci%C3%B3n+cultural+galega+en+Catalu%C3%B1a+mant%C3%A9n+desde+hai+anos+unha+vizosa+actividade+que+renova+os+seus+xeitos+de+actuaci%C3%B3n&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fculturagalega.gal%2Fnoticia.php%3Fid%3D7896&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-325"><a href="#cite_ref-325">↑</a> <cite class="citation news">González, Xosé (17/08/2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/172163-galegos-catalunya">"Galegos en Catalunya"</a>. Galicia Confidencial. Consultado o 29/09/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Galegos+en+Catalunya&rft.aufirst=Xos%C3%A9&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez&rft.chron=17%2F08%2F2021&rft.genre=article&rft.jtitle=Galicia+Confidencial&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.galiciaconfidencial.com%2Fnoticia%2F172163-galegos-catalunya&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-326"><a href="#cite_ref-326">↑</a> <cite class="citation book">García Duarte, Francisco (2007). El ideal de Blas Infante en Cataluña. Centro de Estudios Históricos de Andalucía. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-930939-2-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-930939-2-1">978-84-930939-2-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=Garc%C3a+Duarte&rft.btitle=El+ideal+de+Blas+Infante+en+Catalu%C3%B1a&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-930939-2-1&rft.pub=Centro+de+Estudios+Hist%C3%B3ricos+de+Andaluc%C3a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-327"><a href="#cite_ref-327">↑</a> <cite class="citation book">García Manrique, E.; Ocaña Ocaña, C. La población inmigrante en en Área Metropolitana de Barcelona.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Oca%C3%B1a+Oca%C3%B1a%2C+C.&rft.aufirst=E.&rft.aulast=Garc%C3a+Manrique&rft.btitle=La+poblaci%C3%B3n+inmigrante+en+en+%C3%81rea+Metropolitana+de+Barcelona&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-328"><a href="#cite_ref-328">↑</a> <cite class="citation news">Estévez, Xosé (28/12/2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2018-12-26/hemeroteca_articles/la-inmigracion-gallega-en-euskal-herria">"La inmigración gallega en Euskal Herria"</a>. <a href="/wiki/Gara" title="Gara">Gara</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+inmigraci%C3%B3n+gallega+en+Euskal+Herria&rft.aufirst=Xos%C3%A9&rft.aulast=Est%C3%A9vez&rft.chron=28%2F12%2F2018&rft.genre=article&rft.jtitle=Gara&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.naiz.eus%2Feu%2Fhemeroteca%2Fgara%2Feditions%2F2018-12-26%2Fhemeroteca_articles%2Fla-inmigracion-gallega-en-euskal-herria&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-329"><a href="#cite_ref-329">↑</a> <cite class="citation book">Ruiz Olabuenaga, José Ignacio; Blanco, Cristina (1994). La inmigración vasca. Análisis trigeneracional de 150 años de inmigración. Universidad de Deusto. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7485-318-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7485-318-4">84-7485-318-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Blanco%2C+Cristina&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ignacio&rft.aulast=Ruiz+Olabuenaga&rft.btitle=La+inmigraci%C3%B3n+vasca.+An%C3%A1lisis+trigeneracional+de+150+a%C3%B1os+de+inmigraci%C3%B3n&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-7485-318-4&rft.pub=Universidad+de+Deusto&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-330"><a href="#cite_ref-330">↑</a> <cite class="citation journal">García-Sanz Marcotegui, Ángel; Mikelarena Peña, Fernando (2000). "Evolución de la población y cambios demográficos en Navarra durante el siglo XX". 16. Gerónimo de Uztáriz: 125–138. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1697-5081">1697-5081</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Evoluci%C3%B3n+de+la+poblaci%C3%B3n+y+cambios+demogr%C3%A1ficos+en+Navarra+durante+el+siglo+XX&rft.au=Mikelarena+Pe%C3%B1a%2C+Fernando&rft.aufirst=%C3%81ngel&rft.aulast=Garc%C3a-Sanz+Marcotegui&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issn=1697-5081&rft.pages=125-138&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-331"><a href="#cite_ref-331">↑</a> <cite class="citation journal">Iraola, Iker; Mateos, Txoli; Zabalo, Julen (2011). "Discursos sobre la integración. La inmigración al País Vasco en los años 1950-1970". Departamento de Sociología. Universidad del País Vasco 10 (3): 115–130. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1577-239X">1577-239X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Discursos+sobre+la+integraci%C3%B3n.+La+inmigraci%C3%B3n+al+Pa%C3s+Vasco+en+los+a%C3%B1os+1950-1970&rft.au=Mateos%2C+Txoli&rft.au=Zabalo%2C+Julen&rft.aufirst=Iker&rft.aulast=Iraola&rft.date=2011&rft.genre=article&rft.issn=1577-239X&rft.issue=3&rft.jtitle=Departamento+de+Sociolog%C3a.+Universidad+del+Pa%C3s+Vasco&rft.pages=115-130&rft.volume=10&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-332"><a href="#cite_ref-332">↑</a> <cite class="citation book">Ruiz Olabanuéga, José Ignacio (2001). Emigración gallega al País Vasco. Letras galegas en Deusto: dez anos de estudios galegos 1991-2001. p. 159-164. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7485-763-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7485-763-5">84-7485-763-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Ignacio&rft.aulast=Ruiz+Olabanu%C3%A9ga&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+gallega+al+Pa%C3s+Vasco&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.isbn=84-7485-763-5&rft.pages=159-164&rft.pub=Letras+galegas+en+Deusto%3A+dez+anos+de+estudios+galegos+1991-2001&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-333"><a href="#cite_ref-333">↑</a> <cite class="citation journal">Pérez-Caramés; et al. (2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://portalinvestigacion.udc.gal/documentos/608ca9d2af765575d40b1d6a">"La emigración española en tiempos de crisis (2008-2017): análisis comparado de los flujos a América Latina y Europa"</a>. Notas de Población (107): 11–40.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+tiempos+de+crisis+%282008-2017%29%3A+an%C3%A1lisis+comparado+de+los+flujos+a+Am%C3%A9rica+Latina+y+Europa&rft.au=P%C3%A9rez-Caram%C3%A9s&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.issue=107&rft.jtitle=Notas+de+Poblaci%C3%B3n&rft.pages=11-40&rft_id=https%3A%2F%2Fportalinvestigacion.udc.gal%2Fdocumentos%2F608ca9d2af765575d40b1d6a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-334"><a href="#cite_ref-334">↑</a> <cite class="citation journal">Pelliteiro, Lino (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.igadi.gal/ANTIGA/artigos/2006/lp_emigracion_inmigracion_e_viceversa.htm">"Emigración/inmigración e viceversa"</a>. IGADI.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Emigraci%C3%B3n%2Finmigraci%C3%B3n+e+viceversa&rft.aufirst=Lino&rft.aulast=Pelliteiro&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.jtitle=IGADI&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.igadi.gal%2FANTIGA%2Fartigos%2F2006%2Flp_emigracion_inmigracion_e_viceversa.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-335"><a href="#cite_ref-335">↑</a> <cite class="citation journal">Barbulescu, Roxana; Bermúdez, Anastasia; Brey, Elisa (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.funcas.es/wp-content/uploads/Migracion/Articulos/FUNCAS_PS/022art09.pdf">"¿Vente para Europa, Pepe? La nueva emigración desde España en tiempos de crisis económica"</a> (PDF). Panorama Social (22): 127–138. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1699-6852">1699-6852</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=%BFVente+para+Europa%2C+Pepe%3F+La+nueva+emigraci%C3%B3n+desde+Espa%C3%B1a+en+tiempos+de+crisis+econ%C3%B3mica&rft.au=Berm%C3%BAdez%2C+Anastasia&rft.au=Brey%2C+Elisa&rft.aufirst=Roxana&rft.aulast=Barbulescu&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=1699-6852&rft.issue=22&rft.jtitle=Panorama+Social&rft.pages=127-138&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.funcas.es%2Fwp-content%2Fuploads%2FMigracion%2FArticulos%2FFUNCAS_PS%2F022art09.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-336"><a href="#cite_ref-336">↑</a> <cite class="citation book">Dubert, Isidro (2019). "Agoiros e agoireiros da morte de Galicia". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.xerais.gal/libro.php?id=5590973">A morte de Galicia</a>. Xerais. p. 62. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9121-590-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9121-590-5">978-84-9121-590-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Agoiros+e+agoireiros+da+morte+de+Galicia&rft.aufirst=Isidro&rft.aulast=Dubert&rft.btitle=A+morte+de+Galicia&rft.date=2019&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-9121-590-5&rft.pages=62&rft.pub=Xerais&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.xerais.gal%2Flibro.php%3Fid%3D5590973&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-337"><a href="#cite_ref-337">↑</a> <cite class="citation journal">Bentolila, S.; Felgueroso, F.; Jansen, M.; Jimeno, J.F (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://link.springer.com/article/10.1007/s13209-021-00244-6">"Lost in recession: youth employment and earnings in Spain"</a>. SERIEs: Journal of the Spanish Economic Association (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 13 (1-2): 11–49. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1869-4195">1869-4195</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs13209-021-00244-6">10.1007/s13209-021-00244-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Lost+in+recession%3A+youth+employment+and+earnings+in+Spain&rft.au=Felgueroso%2C+F.&rft.au=Jansen%2C+M.&rft.au=Jimeno%2C+J.F&rft.aufirst=S.&rft.aulast=Bentolila&rft.date=2022&rft.genre=article&rft.issn=1869-4195&rft.issue=1-2&rft.jtitle=SERIEs%3A+Journal+of+the+Spanish+Economic+Association&rft.pages=11-49&rft.volume=13&rft_id=https%3A%2F%2Flink.springer.com%2Farticle%2F10.1007%2Fs13209-021-00244-6&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs13209-021-00244-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-338"><a href="#cite_ref-338">↑</a> <cite class="citation journal">Santos Ortega, Antonio (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://digitum.um.es/digitum/bitstream/10201/38467/1/Fuga%20de%20cerebros%20y%20crisis%20en%20Espa%c3%b1a%20los%20j%c3%b3venes%20en%20el%20punto%20de%20mira%20de%20los%20discursos%20empresariales.pdf">"Fuga de cerebros y crisis en España. Los jóvenes en el punto de mira de los discursos empresariales"</a> (PDF). AREAS. Revista Internacional de Ciencias Sociales (32): 125–137.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Fuga+de+cerebros+y+crisis+en+Espa%C3%B1a.+Los+j%C3%B3venes+en+el+punto+de+mira+de+los+discursos+empresariales&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Santos+Ortega&rft.date=2013&rft.genre=article&rft.issue=32&rft.jtitle=AREAS.+Revista+Internacional+de+Ciencias+Sociales&rft.pages=125-137&rft_id=https%3A%2F%2Fdigitum.um.es%2Fdigitum%2Fbitstream%2F10201%2F38467%2F1%2FFuga%2520de%2520cerebros%2520y%2520crisis%2520en%2520Espa%25c3%25b1a%2520los%2520j%25c3%25b3venes%2520en%2520el%2520punto%2520de%2520mira%2520de%2520los%2520discursos%2520empresariales.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-339"><a href="#cite_ref-339">↑</a> <cite class="citation book">Toxo Asorei, Rocío (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/29810">Factores determinantes da emigración rural da poboación moza en Galicia no século XXI</a> (tese). Universidade de Santiago de Compostela. Escola de Doutoramento Internacional (EDIUS). p. 120.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Roc%C3o&rft.aulast=Toxo+Asorei&rft.btitle=Factores+determinantes+da+emigraci%C3%B3n+rural+da+poboaci%C3%B3n+moza+en+Galicia+no+s%C3%A9culo+XXI&rft.date=2022&rft.genre=book&rft.pages=120&rft.pub=Universidade+de+Santiago+de+Compostela.+Escola+de+Doutoramento+Internacional+%28EDIUS%29&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F29810&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-340"><a href="#cite_ref-340">↑</a> <cite class="citation news">Vizoso, Sonia (12/07/2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/espana/2020-07-11/la-nueva-diaspora-gallega-huye-del-maltrato-laboral.html">"La nueva diáspora gallega huye de la precariedad laboral"</a>. El País (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 4/11/2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+nueva+di%C3%A1spora+gallega+huye+de+la+precariedad+laboral&rft.aufirst=Sonia&rft.aulast=Vizoso&rft.chron=12%2F07%2F2020&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fespana%2F2020-07-11%2Fla-nueva-diaspora-gallega-huye-del-maltrato-laboral.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-341"><a href="#cite_ref-341">↑</a> <cite class="citation book">Parcero Mariño, Sergio (2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/31261/ParceroMarino_Sergio_TFM_2022.pdf?sequence=3&isAllowed=y">Emigración galega en Suíza a partir de 2008: a cualificación no punto de mira</a> (PDF). Universidade da Coruña.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Sergio&rft.aulast=Parcero+Mari%C3%B1o&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+galega+en+Su%C3za+a+partir+de+2008%3A+a+cualificaci%C3%B3n+no+punto+de+mira&rft.date=2022&rft.genre=book&rft.pub=Universidade+da+Coru%C3%B1a&rft_id=https%3A%2F%2Fruc.udc.es%2Fdspace%2Fbitstream%2Fhandle%2F2183%2F31261%2FParceroMarino_Sergio_TFM_2022.pdf%3Fsequence%3D3%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-342"><a href="#cite_ref-342">↑</a> <cite class="citation journal">Capote Lama, Alberto; Fernández Suárez, Belén (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://recyt.fecyt.es/index.php/res/article/view/83042/65664">"La Nouvelle Vague de la emigración española en Francia: proyectos migratorios y tipos de migrantes"</a>. Revista Española de Sociología: 1–24. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1578-2824">1578-2824</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.22325%2Ffes%2Fres.2021.23">10.22325/fes/res.2021.23</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+Nouvelle+Vague+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Francia%3A+proyectos+migratorios+y+tipos+de+migrantes&rft.au=Fern%C3%A1ndez+Su%C3%A1rez%2C+Bel%C3%A9n&rft.aufirst=Alberto&rft.aulast=Capote+Lama&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.issn=1578-2824&rft.jtitle=Revista+Espa%C3%B1ola+de+Sociolog%C3a&rft.pages=1-24&rft_id=https%3A%2F%2Frecyt.fecyt.es%2Findex.php%2Fres%2Farticle%2Fview%2F83042%2F65664&rft_id=info%3Adoi%2F10.22325%2Ffes%2Fres.2021.23&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-343"><a href="#cite_ref-343">↑</a> <cite class="citation journal">Pérez-Caramés, Antía (2017). "Una nueva generación española en Alemania. Análisis de las motivaciones para la emigración bajo el manto de la crisis". Migraciones 43 (91-116). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2341-0833">2341-0833</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Una+nueva+generaci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+en+Alemania.+An%C3%A1lisis+de+las+motivaciones+para+la+emigraci%C3%B3n+bajo+el+manto+de+la+crisis&rft.aufirst=Ant%C3a&rft.aulast=P%C3%A9rez-Caram%C3%A9s&rft.date=2017&rft.genre=article&rft.issn=2341-0833&rft.issue=91-116&rft.jtitle=Migraciones&rft.volume=43&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-344"><a href="#cite_ref-344">↑</a> <cite class="citation journal">Alcalde; et al. (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ebuah.uah.es/dspace/bitstream/handle/10017/21915/migraciones_Alcalde_CR_2014_N9.pdf?sequence=1&isAllowed=y">"Las migraciones de españoles hacia los Estados Unidos en el siglo XXI: un análisis desde las migraciones cualificadas"</a> (PDF). Camino Real (9): 13–38. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1889-5611">1889-5611</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+migraciones+de+espa%C3%B1oles+hacia+los+Estados+Unidos+en+el+siglo+XXI%3A+un+an%C3%A1lisis+desde+las+migraciones+cualificadas&rft.au=Alcalde&rft.date=2014&rft.genre=article&rft.issn=1889-5611&rft.issue=9&rft.jtitle=Camino+Real&rft.pages=13-38&rft_id=https%3A%2F%2Febuah.uah.es%2Fdspace%2Fbitstream%2Fhandle%2F10017%2F21915%2Fmigraciones_Alcalde_CR_2014_N9.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-345"><a href="#cite_ref-345">↑</a> <cite class="citation journal">Izquierdo, Mario; Jimeno, Juan F.; Lacuesta, Aitor (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bde.es/f/webbde/SES/Secciones/Publicaciones/PublicacionesSeriadas/DocumentosTrabajo/15/Fich/dt1503e.pdf">"Spain: From immigration to emigration?"</a> (PDF). Documentos de trabajo (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (Banco de España) 1503: [cómpre nº de páxina]. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1579-8666">1579-8666</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Spain%3A+From+immigration+to+emigration%3F&rft.au=Jimeno%2C+Juan+F.&rft.au=Lacuesta%2C+Aitor&rft.aufirst=Mario&rft.aulast=Izquierdo&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=1579-8666&rft.jtitle=Documentos+de+trabajo&rft.pages=%3Csup%3E%27%27c%C3%B3mpre+n%BA+de+p%C3%A1xina%27%27%3C%2Fsup%3ECategor%C3a%3AWikipedia%3AArtigos+con+imprecisi%C3%B3ns&rft.volume=1503&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bde.es%2Ff%2Fwebbde%2FSES%2FSecciones%2FPublicaciones%2FPublicacionesSeriadas%2FDocumentosTrabajo%2F15%2FFich%2Fdt1503e.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-:19-346">↑ <a href="#cite_ref-:19_346-0">346,0</a> <a href="#cite_ref-:19_346-1">346,1</a> <cite class="citation journal">González Laxe, Fernando; Martín Bermúdez, Federico; Martín Palmero, Federico (2012). "Deficiencias estruturais, emigración interrexional e fuga de cerebros: O caso de Galicia". Revista Galega de Economía 22 (2): 9–30. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Deficiencias+estruturais%2C+emigraci%C3%B3n+interrexional+e+fuga+de+cerebros%3A+O+caso+de+Galicia&rft.au=Mart%C3n+Berm%C3%BAdez%2C+Federico&rft.au=Mart%C3n+Palmero%2C+Federico&rft.aufirst=Fernando&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+Laxe&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=2&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.pages=9-30&rft.volume=22&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-347"><a href="#cite_ref-347">↑</a> <cite class="citation journal">Blanco-Álvarez, José; González-López, Manuel (2022). "Emigration and brain drain in Galicia, 2001-2019". Revista Galega de Economía 31 (I). <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1132-2799">1132-2799</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.15304%2Frge.31.1.7961">10.15304/rge.31.1.7961</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Emigration+and+brain+drain+in+Galicia%2C+2001-2019&rft.au=Gonz%C3%A1lez-L%C3%B3pez%2C+Manuel&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=Blanco-%C3%81lvarez&rft.date=2022&rft.genre=article&rft.issn=1132-2799&rft.issue=I&rft.jtitle=Revista+Galega+de+Econom%C3a&rft.volume=31&rft_id=info%3Adoi%2F10.15304%2Frge.31.1.7961&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-348"><a href="#cite_ref-348">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ine.es/dyngs/CEL/es/index.htm?cid=77">"Censo Electoral de españoles residentes en el extranjero (CERA): Por provincias"</a> Instituto Nacional de Estadística (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008392-349"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008392_349-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 392. </li> <li id="cite_note-350"><a href="#cite_ref-350">↑</a> <a href="/wiki/Ficheiro:Un_adios_a_Mariqui%C3%B1a,_melod%C3%ADa_gallega,_letra_de_M._Curros_Enr%C3%ADquez,_m%C3%BAsica_de_J._C._Chan%C3%A9.pdf" title="Ficheiro:Un adios a Mariquiña, melodía gallega, letra de M. Curros Enríquez, música de J. C. Chané.pdf">Partitura. Publicación: Coruña (Calle Real, 38): Canuto Berea y Compañía. Fabricación: [Madrid] : F. Echevarría.</a>. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008377-351">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008377_351-0">351,0</a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008377_351-1">351,1</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 377. </li> <li id="cite_note-352"><a href="#cite_ref-352">↑</a> <cite class="citation web">Carreira, Xoan M. (29 de abril de 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mundoclasico.com/articulo/2966/La-canción-gallega-de-Ravel">"La canción gallega de Ravel"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). mundoclasico.com. Consultado o 19 de abril de 2020.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xoan+M.&rft.aulast=Carreira&rft.btitle=La+canci%C3%B3n+gallega+de+Ravel&rft.genre=unknown&rft.pub=mundoclasico.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mundoclasico.com%2Farticulo%2F2966%2FLa-canci%C3%B3n-gallega-de-Ravel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-353"><a href="#cite_ref-353">↑</a> <cite class="citation journal"><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Pilar_Al%C3%A9n" title="María Pilar Alén">Alén, María Pilar</a> (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://drive.google.com/file/d/1cDF0nCejhmNQ_a7O3mtLtvilPFaSYRTz/view?usp=drive_link">"Melodía galega na Belle Époque. Un proxecto en marcha: do sentimentalismo ó realismo"</a>. <a href="/wiki/Grial_(revista)" title="Grial (revista)">Grial</a> (138): 423–426. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0017-4181">0017-4181</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Melod%C3a+galega+na+Belle+%C3%89poque.+Un+proxecto+en+marcha%3A+do+sentimentalismo+%C3%B3+realismo&rft.aufirst=Mar%C3a+Pilar&rft.aulast=Al%C3%A9n&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.issn=0017-4181&rft.issue=138&rft.jtitle=Grial&rft.pages=423-426&rft_id=https%3A%2F%2Fdrive.google.com%2Ffile%2Fd%2F1cDF0nCejhmNQ_a7O3mtLtvilPFaSYRTz%2Fview%3Fusp%3Ddrive_link&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008381-354"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008381_354-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 381. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008378-383-355"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008378-383_355-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, pp. 378-383. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008384-356"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008384_356-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 384. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008376-357"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008376_357-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 376. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008386-358"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008386_358-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 386. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008387-359"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008387_359-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 387. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAlén2008389-360"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAlén2008389_360-0">↑</a> <a href="#CITEREFAlén2008">Alén 2008</a>, p. 389. </li> <li id="cite_note-361"><a href="#cite_ref-361">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/conecendo-galicia/aprende/biografia/jose-castro-gonzalez-chane">"José Castro González (Chané). Unha vida dedicada á música galega"</a>. <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">Consello da Cultura Galega</a>. Consultado o 18 de outubro de 2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.btitle=Jos%C3%A9+Castro+Gonz%C3%A1lez+%28Chan%C3%A9%29.+Unha+vida+dedicada+%C3%A1+m%C3%BAsica+galega&rft.genre=unknown&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fconecendo-galicia%2Faprende%2Fbiografia%2Fjose-castro-gonzalez-chane&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-362"><a href="#cite_ref-362">↑</a> <cite class="citation web">Serracanta i Giravent, Francesc. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historiadelasinfonia.es/naciones/la-sinfonia-en-espana/la-sinfonia-en-el-siglo-xx/gaos/">"GAOS"</a>. Historia de la sinfonia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 18 de outubro de 2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=GAOS&rft.aufirst=Francesc&rft.aulast=Serracanta+i+Giravent&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Historia+de+la+sinfonia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historiadelasinfonia.es%2Fnaciones%2Fla-sinfonia-en-espana%2Fla-sinfonia-en-el-siglo-xx%2Fgaos%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-363"><a href="#cite_ref-363">↑</a> <cite class="citation web">lafonoteca. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lafonoteca.net/discos/menos-mal-que-nos-queda-portugal">"Menos mal que nos queda Portugal"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 18 de outubro de 2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=lafonoteca&rft.btitle=Menos+mal+que+nos+queda+Portugal&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Flafonoteca.net%2Fdiscos%2Fmenos-mal-que-nos-queda-portugal&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-364"><a href="#cite_ref-364">↑</a> <cite class="citation news">Oliver, Juan (26 de abril de 2022). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.publico.es/culturas/himno-oficioso-galicia-radio-oceano-recicla-siniestro-total-version-punki-mina-terra-galega.html">"Radio Océano recicla a Siniestro Total con una versión aún más punki de 'Miña terra galega'"</a>. <a href="/wiki/P%C3%BAblico_(Espa%C3%B1a)" title="Público (España)">Público</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Consultado o 18 de outubro de 2024.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Radio+Oc%C3%A9ano+recicla+a+Siniestro+Total+con+una+versi%C3%B3n+a%C3%BAn+m%C3%A1s+punki+de+%27Mi%C3%B1a+terra+galega%27&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Oliver&rft.chron=26+de+abril+de+2022&rft.genre=article&rft.jtitle=P%C3%BAblico&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.publico.es%2Fculturas%2Fhimno-oficioso-galicia-radio-oceano-recicla-siniestro-total-version-punki-mina-terra-galega.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-365"><a href="#cite_ref-365">↑</a> <cite class="citation journal">Folgar de la Calle, José María; Martín Sánchez, Rita (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/4672/pg_425-442_semata11.pdf?sequence=1&isAllowed=y">"Miradas cinematográficas sobre a emigración galega"</a> (PDF). Semata. Ciencias Sociais e Humanidades (USC) 11: 421–438. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Miradas+cinematogr%C3%A1ficas+sobre+a+emigraci%C3%B3n+galega&rft.au=Mart%C3n+S%C3%A1nchez%2C+Rita&rft.aufirst=Jos%C3%A9+Mar%C3a&rft.aulast=Folgar+de+la+Calle&rft.date=1999&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.jtitle=Semata.+Ciencias+Sociais+e+Humanidades&rft.pages=421-438&rft.volume=11&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fbitstream%2Fhandle%2F10347%2F4672%2Fpg_425-442_semata11.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllowed%3Dy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-366"><a href="#cite_ref-366">↑</a> <cite class="citation journal">Tajes, María P. (decembro de 2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20240721222340/https://www.lehman.cuny.edu/ciberletras/v10/tajes.html">"El maquillaje de la emigración; Gallego de Miguel Barnet y su versión fílmica"</a>. CiberLetras: revista de crítica literaria y de cultura (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (10): 243–272. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1523-1720">1523-1720</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lehman.cuny.edu/ciberletras/v10/tajes.html">o orixinal</a> o 21 de xullo de 2024. Consultado o 23 de outubro de 2023.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+maquillaje+de+la+emigraci%C3%B3n%3B+Gallego+de+Miguel+Barnet+y+su+versi%C3%B3n+f%C3lmica&rft.aufirst=Mar%C3a+P.&rft.aulast=Tajes&rft.chron=decembro+de+2003&rft.genre=article&rft.issn=1523-1720&rft.issue=10&rft.jtitle=CiberLetras%3A+revista+de+cr%C3tica+literaria+y+de+cultura&rft.pages=243-272&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lehman.cuny.edu%2Fciberletras%2Fv10%2Ftajes.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-367"><a href="#cite_ref-367">↑</a> <cite class="citation book">Martín Pérez, Sonia (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.inclusion.gob.es/documents/1638089/1684762/La+representacion+social+de+la+emigracion+espanola+en+Europa+1956-1975.pdf/bc770594-b6ec-0d50-b7a0-d96c578be9c1?t=1662047750649">La representación social de la emigración española a Europa (1956-1975)</a> (PDF). Ministerio de Empleo y Seguridad Social. p. 159. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8417-440-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8417-440-0">978-84-8417-440-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Sonia&rft.aulast=Mart%C3n+P%C3%A9rez&rft.btitle=La+representaci%C3%B3n+social+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Europa+%281956-1975%29&rft.date=2012&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8417-440-0&rft.pages=159&rft.pub=Ministerio+de+Empleo+y+Seguridad+Social&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.inclusion.gob.es%2Fdocuments%2F1638089%2F1684762%2FLa%2Brepresentacion%2Bsocial%2Bde%2Bla%2Bemigracion%2Bespanola%2Ben%2BEuropa%2B1956-1975.pdf%2Fbc770594-b6ec-0d50-b7a0-d96c578be9c1%3Ft%3D1662047750649&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén">Véxase tamén</h2>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=48" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=48" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén">editar a fonte</a>]</div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Wikimedia Commons</a> ten máis contidos multimedia na categoría:  <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Galician_diaspora" class="extiw" title="commons:Category:Galician diaspora">Diáspora galega</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q10267652" title="Modificar a ligazón no Wikidata"><img alt="Modificar a ligazón no Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/12px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/18px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/24px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía">Bibliografía</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=49" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=49" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía">editar a fonte</a>]</div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/38px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="38" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/57px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/76px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></td> <td class="mbox-text plainlist">A <a href="https://gl.wikisource.org/wiki/Portada" class="extiw" title="s:Portada">Galifontes</a> posúe textos orixinais acerca de:  <a href="https://gl.wikisource.org/wiki/Di%C3%A1spora_galega" class="extiw" title="s:Diáspora galega">Diáspora galega</a></td></tr> </tbody></table> <div class="refbegin" style=""> <ul><li><cite class="citation encyclopaedia"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://egu.xunta.gal/gl/termo/118534/emigración">"emigración"</a>. <a href="/wiki/Enciclopedia_Galega_Universal" title="Enciclopedia Galega Universal">Enciclopedia Galega Universal</a> 8. <a href="/wiki/Ir_Indo" title="Ir Indo">Ir Indo Edicións</a>. 1999-2002. pp. 75–80. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7680-288-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7680-288-9">84-7680-288-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=emigraci%C3%B3n&rft.btitle=Enciclopedia+Galega+Universal&rft.date=1999%2F2002&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-7680-288-9&rft.pages=75-80&rft.pub=Ir+Indo+Edici%C3%B3ns&rft_id=https%3A%2F%2Fegu.xunta.gal%2Fgl%2Ftermo%2F118534%2Femigraci%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFAlén2008" class="citation journal"><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Pilar_Al%C3%A9n" title="María Pilar Alén">Alén, María Pilar</a> (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab2008PDF/2008%20375-398.pdf">"El tema de la emigración en los compositores gallegos (ca. 1880-1920)"</a> (PDF). <a href="/wiki/Anuario_Brigantino" title="Anuario Brigantino">Anuario Brigantino</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (31): 375–398. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1130-7625">1130-7625</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+tema+de+la+emigraci%C3%B3n+en+los+compositores+gallegos+%28ca.+1880-1920%29&rft.aufirst=Mar%C3a+Pilar&rft.aulast=Al%C3%A9n&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.issn=1130-7625&rft.issue=31&rft.jtitle=Anuario+Brigantino&rft.pages=375-398&rft_id=http%3A%2F%2Fanuariobrigantino.betanzos.net%2FAb2008PDF%2F2008%2520375-398.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation book">Álvarez, Patricia; Ruiz, Pedro <a href="/wiki/Et_alii" title="Et alii">et al.</a> (1996). "La emigración". Historia ilustrada de Vigo (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) II. <a href="/wiki/Faro_de_Vigo" title="Faro de Vigo">Faro de Vigo</a>. pp. 567–578. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87657-98-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87657-98-2">84-87657-98-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+emigraci%C3%B3n&rft.au=Ruiz%2C+Pedro+et+al.&rft.aufirst=Patricia&rft.aulast=%C3%81lvarez&rft.btitle=Historia+ilustrada+de+Vigo&rft.date=1996&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-87657-98-2&rft.pages=567-578&rft.pub=Faro+de+Vigo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFAzcárateRodríguez2017" class="citation book">Azcárate, B.; Rodríguez, J. J. (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/files/publicacions/2020/04/pasajeros_de_tercera_clase._la_odisea_migratoria_transatlantica_a_traves_de_las_memorias_de_viaje_de_los_inspectores_de_emigracion.pdf">Pasajeros de tercera clase. La odisea migratoria trasatlántica a través de las memorias de viaje…</a> (PDF) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Ministerio de Educación Cultura y Deporte. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8417-517-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8417-517-9">978-84-8417-517-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Rodr%C3guez%2C+J.+J.&rft.aufirst=B.&rft.aulast=Azc%C3%A1rate&rft.btitle=Pasajeros+de+tercera+clase.+La+odisea+migratoria+trasatl%C3%A1ntica+a+trav%C3%A9s+de+las+memorias+de+viaje%A6&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8417-517-9&rft.pub=Ministerio+de+Educaci%C3%B3n+Cultura+y+Deporte&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Ffiles%2Fpublicacions%2F2020%2F04%2Fpasajeros_de_tercera_clase._la_odisea_migratoria_transatlantica_a_traves_de_las_memorias_de_viaje_de_los_inspectores_de_emigracion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFBlanco_Campaña1995" class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Lu%C3%ADs_Blanco_Campa%C3%B1a" title="Xosé Luís Blanco Campaña">Blanco Campaña, Xosé Luís</a> (1995). Radio e prensa na Galicia exterior. <a href="/wiki/Xunta_de_Galicia" title="Xunta de Galicia">Xunta de Galicia</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1304-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1304-5">84-453-1304-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Lu%C3s&rft.aulast=Blanco+Campa%C3%B1a&rft.btitle=Radio+e+prensa+na+Galicia+exterior&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1304-5&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFBotana_Iglesias2014" class="citation book">Botana Iglesias, Rocío (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/12023">Pasaje para América. Microhistoria de la emigración gallega a ultramar en la segunda mitad del siglo XX: el caso de la comarca de Compostela</a> (<a href="/wiki/Tese_de_doutoramento" title="Tese de doutoramento">tese</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). USC.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Roc%C3o&rft.aulast=Botana+Iglesias&rft.btitle=Pasaje+para+Am%C3%A9rica.+Microhistoria+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega+a+ultramar+en+la+segunda+mitad+del+siglo+XX%3A+el+caso+de+la+comarca+de+Compostela&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.pub=USC&rft_id=https%3A%2F%2Fminerva.usc.es%2Fxmlui%2Fhandle%2F10347%2F12023&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFCagiao_Vila1997" class="citation book"><a href="/wiki/Pilar_Cagiao" title="Pilar Cagiao">Cagiao Vila, María del Pilar</a> (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/conecendo-galicia/aprende/publicacion/muller-e-emigracion">Muller e emigración</a>. A nosa diáspora. <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago de Compostela</a>: <a href="/wiki/Xunta_de_Galicia" title="Xunta de Galicia">Xunta de Galicia</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1991-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1991-4">84-453-1991-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.btitle=Muller+e+emigraci%C3%B3n&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1991-4&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft.series=A+nosa+di%C3%A1spora&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fconecendo-galicia%2Faprende%2Fpublicacion%2Fmuller-e-emigracion&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFCagiao_Vila2007" class="citation encyclopaedia">——— (2007). "Galegos de ultramar: de emigrados a emigrantes". <a href="/wiki/A_gran_historia_de_Galicia" title="A gran historia de Galicia">A gran historia de Galicia</a>. 20. 10. 1. <a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-96931-00-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-96931-00-8">978-84-96931-00-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Galegos+de+ultramar%3A+de+emigrados+a+emigrantes&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.btitle=A+gran+historia+de+Galicia&rft.date=2007&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-96931-00-8&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFCagiao_VilaNúñez2007" class="citation encyclopaedia">———; <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manoel_N%C3%BA%C3%B1ez_Seixas" title="Xosé Manoel Núñez Seixas">Núñez, Xosé M.</a> (2007). "Os galegos de ultramar: Galicia e o Río de la Plata". A gran historia de Galicia. 21. 10. 2. La Voz de Galicia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-96931-00-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-96931-00-8">978-84-96931-00-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Os+galegos+de+ultramar%3A+Galicia+e+o+R%C3o+de+la+Plata&rft.au=N%C3%BA%C3%B1ez%2C+Xos%C3%A9+M.&rft.aufirst=Mar%C3a+del+Pilar&rft.aulast=Cagiao+Vila&rft.btitle=A+gran+historia+de+Galicia&rft.date=2007&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-96931-00-8&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFConsejo_Superior_de_Emigración1908" class="citation book">Consejo Superior de Emigración (1908). <a href="/wiki/Ficheiro:Ley_de_Emigraci%C3%B3n_1907._Reglamento_provisional_para_su_ejecuci%C3%B3n_1908.pdf" title="Ficheiro:Ley de Emigración 1907. Reglamento provisional para su ejecución 1908.pdf">Ley de Emigración de 21 de diciembre de 1907. Reglamento provisional para su ejecución</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Imprenta de la Sucesora de M. Minuesa de los Ríos.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Consejo+Superior+de+Emigraci%C3%B3n&rft.btitle=Ley+de+Emigraci%C3%B3n+de+21+de+diciembre+de+1907.+Reglamento+provisional+para+su+ejecuci%C3%B3n&rft.date=1908&rft.genre=book&rft.pub=Imprenta+de+la+Sucesora+de+M.+Minuesa+de+los+R%C3os&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFCuesta_Gutiérrez2021" class="citation book"><a href="/wiki/Luisa_Cuesta_Guti%C3%A9rrez" title="Luisa Cuesta Gutiérrez">Cuesta Gutiérrez, Luisa</a> (2021) [1932]. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4445">La emigración gallega a América</a> (<a href="/wiki/Facs%C3%ADmile" title="Facsímile">facsímile</a>) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">Consello da Cultura Galega</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-17802-40-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-17802-40-0">978-84-17802-40-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Luisa&rft.aulast=Cuesta+Guti%C3%A9rrez&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+Am%C3%A9rica&rft.date=2021&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-17802-40-0&rft.pub=Consello+da+Cultura+Galega&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D4445&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFFeijóo_Sotomayor1853" class="citation book"><a href="/wiki/Urbano_Feijoo_Sotomayor" title="Urbano Feijoo Sotomayor">Feijóo Sotomayor, Urbano</a> (1853). <a href="/wiki/Ficheiro:Isla_de_Cuba._Inmigraci%C3%B3n_de_trabajadores_espa%C3%B1oles,_documentos_y_memoria_escrita_sobre_esta_materia_1853.pdf" title="Ficheiro:Isla de Cuba. Inmigración de trabajadores españoles, documentos y memoria escrita sobre esta materia 1853.pdf">Isla de Cuba: Inmigración de trabajadores españoles: documentos y memoria escrita sobre esta materia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Imprenta de J.M. Eleizegui.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Urbano&rft.aulast=Feij%C3%B3o+Sotomayor&rft.btitle=Isla+de+Cuba%3A+Inmigraci%C3%B3n+de+trabajadores+espa%C3%B1oles%3A+documentos+y+memoria+escrita+sobre+esta+materia&rft.date=1853&rft.genre=book&rft.pub=Imprenta+de+J.M.+Eleizegui&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFGandara_Feijóo1981" class="citation book">Gandara Feijóo, Alfonso (1981). La emigración gallega a través de la historia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Editorial Limbo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85457-04-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85457-04-8">84-85457-04-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Alfonso&rft.aulast=Gandara+Feij%C3%B3o&rft.btitle=La+emigraci%C3%B3n+gallega+a+trav%C3%A9s+de+la+historia&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.isbn=84-85457-04-8&rft.pub=Editorial+Limbo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFGonzález_López1980" class="citation book"><a href="/wiki/Emilio_Gonz%C3%A1lez_L%C3%B3pez" title="Emilio González López">González López, Emilio</a> (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pictures.abebooks.com/LIBRERIABIBLIOMANIA/13361585491.jpg">Historia de Galicia</a>. <a href="/wiki/Biblioteca_Gallega" title="Biblioteca Gallega">Biblioteca Gallega</a>. Serie Nova (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). La Voz de Galicia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85287-22-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85287-22-3">84-85287-22-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Emilio&rft.aulast=Gonz%C3%A1lez+L%C3%B3pez&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.isbn=84-85287-22-3&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft.series=Biblioteca+Gallega.+Serie+Nova&rft_id=https%3A%2F%2Fpictures.abebooks.com%2FLIBRERIABIBLIOMANIA%2F13361585491.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation journal">Hernández Borge, Julio (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.usc.gal/index.php/semata/article/view/1104">"Mujeres y niños en la última fase de la emigración española a América"</a>. Semata (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (<a href="/wiki/USC" class="mw-redirect" title="USC">USC</a>) (45): 451–469. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1137-9669">1137-9669</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Mujeres+y+ni%C3%B1os+en+la+%C3%BAltima+fase+de+la+emigraci%C3%B3n+espa%C3%B1ola+a+Am%C3%A9rica&rft.aufirst=Julio&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Borge&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=1137-9669&rft.issue=45&rft.jtitle=Semata&rft.pages=451-469&rft_id=https%3A%2F%2Frevistas.usc.gal%2Findex.php%2Fsemata%2Farticle%2Fview%2F1104&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFJuana_LópezFernández1991" class="citation encyclopaedia"><a href="/wiki/Jes%C3%BAs_de_Juana_L%C3%B3pez" title="Jesús de Juana López">Juana López, Jesús de</a>; Fernández, M. Á. (1991). "El papel de la emigración". <a href="/wiki/Historia_de_Galicia_(Faro_de_Vigo)" title="Historia de Galicia (Faro de Vigo)">Historia de Galicia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). 3 La época moderna. <a href="/wiki/Faro_de_Vigo" title="Faro de Vigo">Faro de Vigo</a>. pp. 732–744. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-404-9520-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-404-9520-X">84-404-9520-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+papel+de+la+emigraci%C3%B3n&rft.au=Fern%C3%A1ndez%2C+M.+%C3%81.&rft.aufirst=Jes%C3%BAs+de&rft.aulast=Juana+L%C3%B3pez&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1991&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-404-9520-X&rft.pages=732-744&rft.pub=%27%27Faro+de+Vigo%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Abel_Losada" title="Abel Losada">Losada, Abel</a> (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://emigracion.xunta.gal/es/conociendo-galicia/aprende/publicacion/relacions-economicas-entre-galicia-e-os-paises-destino">As relacións económicas entre Galicia e os países de destino da emigración</a>. Xunta de Galicia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1306-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1306-1">84-453-1306-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Abel&rft.aulast=Losada&rft.btitle=As+relaci%C3%B3ns+econ%C3%B3micas+entre+Galicia+e+os+pa%C3ses+de+destino+da+emigraci%C3%B3n&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1306-1&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_id=https%3A%2F%2Femigracion.xunta.gal%2Fes%2Fconociendo-galicia%2Faprende%2Fpublicacion%2Frelacions-economicas-entre-galicia-e-os-paises-destino&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFMíguez_Macho2011" class="citation book"><a href="/wiki/Antonio_M%C3%ADguez_Macho" title="Antonio Míguez Macho">Míguez Macho, A.</a> (2011). "La involución industrial de Galicia, la inercia agraria y la emigración". Historia breve de Galicia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Silex. pp. 153–163. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7737-507-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7737-507-4">978-84-7737-507-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=La+involuci%C3%B3n+industrial+de+Galicia%2C+la+inercia+agraria+y+la+emigraci%C3%B3n&rft.aufirst=A.&rft.aulast=M%C3guez+Macho&rft.btitle=Historia+breve+de+Galicia&rft.date=2011&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-7737-507-4&rft.pages=153-163&rft.pub=Silex&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFNeira_Vilas2011" class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Neira_Vilas" title="Xosé Neira Vilas">Neira Vilas, Xosé</a> (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cirp.es//publicacions/pub-0320.html">A prensa galega de Cuba</a>. <a href="/wiki/Centro_Ram%C3%B3n_Pi%C3%B1eiro_para_a_Investigaci%C3%B3n_en_Humanidades" title="Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades">Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-453-5020-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-453-5020-1">978-84-453-5020-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9&rft.aulast=Neira+Vilas&rft.btitle=A+prensa+galega+de+Cuba&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-453-5020-1&rft.pub=Centro+Ram%C3%B3n+Pi%C3%B1eiro+para+a+Investigaci%C3%B3n+en+Humanidades&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cirp.es%2F%2Fpublicacions%2Fpub-0320.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFNúñez_Seixas2002" class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manoel_N%C3%BA%C3%B1ez_Seixas" title="Xosé Manoel Núñez Seixas">Núñez Seixas, Xosé Manoel</a> (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=BLkNqGyEQBUC&newbks=1&newbks_redir=0&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false">O inmigrante imaxinario: estereotipos, representacións e identidades dos galegos na Arxentina, 1880-1940</a>. <a href="/wiki/Universidade_de_Santiago_de_Compostela" title="Universidade de Santiago de Compostela">USC</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8121-977-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8121-977-0">84-8121-977-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Manoel&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+Seixas&rft.btitle=O+inmigrante+imaxinario%3A+estereotipos%2C+representaci%C3%B3ns+e+identidades+dos+galegos+na+Arxentina%2C+1880-1940&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=84-8121-977-0&rft.pub=USC&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DBLkNqGyEQBUC%26newbks%3D1%26newbks_redir%3D0%26lpg%3DPP1%26pg%3DPP1%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation encyclopaedia">——— (2005). "EMIGRACIÓN". <a href="/wiki/Gran_Enciclopedia_Galega_Silverio_Ca%C3%B1ada" title="Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada">Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada</a> (<a href="/wiki/DVD" title="DVD">DVD</a>). <a href="/wiki/Grupo_El_Progreso" title="Grupo El Progreso">El Progreso</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87804-88-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87804-88-8">84-87804-88-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=EMIGRACI%C3%93N&rft.aufirst=Xos%C3%A9+M.&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+Seixas&rft.btitle=Gran+Enciclopedia+Galega+Silverio+Ca%C3%B1ada&rft.date=2005&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-87804-88-8&rft.pub=El+Progreso&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation journal">———; Farías, Ruy (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/3616978.pdf">"Las autobiografías de los inmigrantes gallegos en la Argentina (1860-2000)"</a> (PDF). Migraciones y Exilios (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (11): 57–80. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1577-3256">1577-3256</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Las+autobiograf%C3as+de+los+inmigrantes+gallegos+en+la+Argentina+%281860-2000%29&rft.au=Far%C3as%2C+Ruy&rft.aufirst=Xos%C3%A9+M.&rft.aulast=N%C3%BA%C3%B1ez+Seixas&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=1577-3256&rft.issue=11&rft.jtitle=Migraciones+y+Exilios&rft.pages=57-80&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fdescarga%2Farticulo%2F3616978.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFOtero_Pedrayo1954" class="citation book"><a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Otero_Pedrayo" title="Ramón Otero Pedrayo">Otero Pedrayo, R.</a> (1954). Vivencias, dolor y esperanza de la emigración gallega. Discurso inaugural leído en la Universidad de Santiago de Compostela (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Santiago de Compostela.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=R.&rft.aulast=Otero+Pedrayo&rft.btitle=Vivencias%2C+dolor+y+esperanza+de+la+emigraci%C3%B3n+gallega.+Discurso+inaugural+le%C3do+en+la+Universidad+de+Santiago+de+Compostela&rft.date=1954&rft.genre=book&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPenaMesquitaVicente2015" class="citation book">Pena, A.; Mesquita, M.; Vicente, P. (coord.) (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=3956">Emigración e exilio nos Estados Unidos de América: experiencias de Galicia e Azores</a>. Santiago de Compostela: CCG. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-92923-63-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-92923-63-2">978-84-92923-63-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.au=Mesquita%2C+M.&rft.au=Vicente%2C+P.+%28coord.%29&rft.aufirst=A.&rft.aulast=Pena&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+e+exilio+nos+Estados+Unidos+de+Am%C3%A9rica%3A+experiencias+de+Galicia+e+Azores&rft.date=2015&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-92923-63-2&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft.pub=CCG&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D3956&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPeña_Saavedra1998" class="citation book"><a href="/wiki/Vicente_Pe%C3%B1a_Saavedra" title="Vicente Peña Saavedra">Peña Saavedra, Vicente (dir.)</a> (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://consellodacultura.gal/fondos_documentais/hemeroteca/coleccion.php?id=406">Repertorio da prensa galega da emigración</a>. Santiago de Compostela: <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">CCG</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87172-30-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87172-30-X">84-87172-30-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Vicente+%28dir.%29&rft.aulast=Pe%C3%B1a+Saavedra&rft.btitle=Repertorio+da+prensa+galega+da+emigraci%C3%B3n&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=84-87172-30-X&rft.place=Santiago+de+Compostela&rft.pub=CCG&rft_id=https%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Ffondos_documentais%2Fhemeroteca%2Fcoleccion.php%3Fid%3D406&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPérez_Leira2009" class="citation book"><a href="/wiki/Lois_P%C3%A9rez_Leira" title="Lois Pérez Leira">Pérez Leira, Lois</a> (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.calameo.com/read/001933963668b616cb451">Protagonistas de una epopeya colectiva</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (2ª ed.). Vigo: Grupo de Comunicación Galicia en el Mundo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-936759-8-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-936759-8-1">978-84-936759-8-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lois&rft.aulast=P%C3%A9rez+Leira&rft.btitle=Protagonistas+de+una+epopeya+colectiva&rft.date=2009&rft.edition=2%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-936759-8-1&rft.place=Vigo&rft.pub=Grupo+de+Comunicaci%C3%B3n+Galicia+en+el+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.calameo.com%2Fread%2F001933963668b616cb451&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPérez_Leira2011" class="citation book">——— (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.calameo.com/read/001933963309ccc65359a">Protagonistas de una epopeya colectiva</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) 2. Vigo: Grupo de Comunicación Galicia en el Mundo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-938464-4-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-938464-4-2">978-84-938464-4-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Lois&rft.aulast=P%C3%A9rez+Leira&rft.btitle=Protagonistas+de+una+epopeya+colectiva&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-938464-4-2&rft.place=Vigo&rft.pub=Grupo+de+Comunicaci%C3%B3n+Galicia+en+el+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.calameo.com%2Fread%2F001933963309ccc65359a&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Xos%C3%A9_Rodr%C3%ADguez_Galdo" title="María Xosé Rodríguez Galdo">Rodríguez Galdo, María Xosé</a> (1996). O fluxo migratorio dos séculos XVIII ó XX. Xunta de Galicia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-453-1518-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-453-1518-8">84-453-1518-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Mar%C3a+Xos%C3%A9&rft.aulast=Rodr%C3guez+Galdo&rft.btitle=O+fluxo+migratorio+dos+s%C3%A9culos+XVIII+%C3%B3+XX&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-453-1518-8&rft.pub=Xunta+de+Galicia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite class="citation book">Sales de Bohigas, Nuria (1974). Sobre esclavos, reclutas y mercaderes de quintos (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Barcelona: Editorial Ariel.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Nuria&rft.aulast=Sales+de+Bohigas&rft.btitle=Sobre+esclavos%2C+reclutas+y+mercaderes+de+quintos&rft.date=1974&rft.genre=book&rft.place=Barcelona&rft.pub=Editorial+Ariel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFSánchez_López1967" class="citation book">Sánchez López, Francisco (1967). Movimientos migratorios de Galicia (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Faro de Vigo; <a href="/wiki/Editorial_Compostela" title="Editorial Compostela">Editorial Compostela</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=S%C3%A1nchez+L%C3%B3pez&rft.btitle=Movimientos+migratorios+de+Galicia&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.pub=%27%27Faro+de+Vigo%27%27%3B+Editorial+Compostela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVázquez_González2002" class="citation journal">Vázquez González, A. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=305">"Os novos señores da rede comercial da emigración a América por portos galegos…"</a>. <a href="/wiki/Estudos_Migratorios" title="Estudos Migratorios">Estudios Migratorios</a> (CCG) (13-14): 9–49. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1136-0291">1136-0291</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=Os+novos+se%C3%B1ores+da+rede+comercial+da+emigraci%C3%B3n+a+Am%C3%A9rica+por+portos+galegos%A6&rft.aufirst=A.&rft.aulast=V%C3%A1zquez+Gonz%C3%A1lez&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.issn=1136-0291&rft.issue=13-14&rft.jtitle=Estudios+Migratorios&rft.pages=9-49&rft_id=http%3A%2F%2Fconsellodacultura.gal%2Fpublicacion.php%3Fid%3D305&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVilavedra2015" class="citation book"><a href="/wiki/Dolores_Vilavedra" title="Dolores Vilavedra">Vilavedra, Dolores</a> (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/20038705/_A_emigraci%C3%B3n_cara_a_Europa_na_literatura_galega_en_Emigraci%C3%B3n_y_literatura_historias_experiencias_sentimientos">"A emigración cara a Europa na literatura galega"</a>. Emigración y literatura. USC. pp. 187–201. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-16533-07-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-16533-07-7">978-84-16533-07-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n+cara+a+Europa+na+literatura+galega&rft.aufirst=Dolores&rft.aulast=Vilavedra&rft.btitle=Emigraci%C3%B3n+y+literatura&rft.date=2015&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-16533-07-7&rft.pages=187-201&rft.pub=USC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F20038705%2F_A_emigraci%25C3%25B3n_cara_a_Europa_na_literatura_galega_en_Emigraci%25C3%25B3n_y_literatura_historias_experiencias_sentimientos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVillar_Ponte1959" class="citation journal"><a href="/wiki/Ant%C3%B3n_Villar_Ponte" title="Antón Villar Ponte">Villar Ponte, Antón</a> (1959). "El problema de la emigración". <a href="/wiki/Revista_de_Econom%C3%ADa_de_Galicia" title="Revista de Economía de Galicia">Revista de Economía de Galicia</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (11-12): 44–47. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0484-6990">0484-6990</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=El+problema+de+la+emigraci%C3%B3n&rft.aufirst=Ant%C3%B3n&rft.aulast=Villar+Ponte&rft.date=1959&rft.genre=article&rft.issn=0484-6990&rft.issue=11-12&rft.jtitle=Revista+de+Econom%C3a+de+Galicia&rft.pages=44-47&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVillares1980" class="citation book"><a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares">Villares, Ramón</a> (1980). "A emigración". Historia de Galiza. Caixa de Aforros de Galicia. Caja de Ahorros de Galicia. Editorial Alhambra. pp. 228–237. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-205-0758-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-205-0758-X">84-205-0758-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares&rft.btitle=Historia+de+Galiza&rft.date=1980&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-205-0758-X&rft.pages=228-237&rft.pub=Caixa+de+Aforros+de+Galicia.+Caja+de+Ahorros+de+Galicia.+Editorial+Alhambra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVillares1996" class="citation book">——— (1996). "A emigración". Nova historia de Galicia. Tambre. pp. 365–375. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-88681-27-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-88681-27-5">84-88681-27-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.atitle=A+emigraci%C3%B3n&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares&rft.btitle=Nova+historia+de+Galicia&rft.date=1996&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-88681-27-5&rft.pages=365-375&rft.pub=Tambre&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVincenti_Reguera1908" class="citation book"><a href="/wiki/Eduardo_Vincenti" title="Eduardo Vincenti">Vincenti Reguera, Eduardo</a> (1908). <a href="/wiki/Ficheiro:Estudio_sobre_emigraci%C3%B3n_1908.pdf" title="Ficheiro:Estudio sobre emigración 1908.pdf">Estudio sobre emigración</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a>: Imprenta de los Hijos de M. G. Hernández.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3ADi%C3%A1spora+galega&rft.aufirst=Eduardo&rft.aulast=Vincenti+Reguera&rft.btitle=Estudio+sobre+emigraci%C3%B3n&rft.date=1908&rft.genre=book&rft.place=Madrid&rft.pub=Imprenta+de+los+Hijos+de+M.+G.+Hern%C3%A1ndez&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=50" title="Editar a sección: «Outros artigos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=50" title="Editar o código fonte da sección: Outros artigos">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Congreso_da_Emigraci%C3%B3n_Galega" title="Congreso da Emigración Galega">Congreso da Emigración Galega</a></li> <li><a href="/wiki/Literatura_galega_do_exilio" title="Literatura galega do exilio">Literatura galega do exilio</a></li> <li><a href="/wiki/Exilio_galego_de_1936" title="Exilio galego de 1936">Exilio galego de 1936</a></li> <li><a href="/wiki/Pangaleguismo" title="Pangaleguismo">Pangaleguismo</a></li> <li><a href="/wiki/Estudos_Migratorios" title="Estudos Migratorios">Estudos Migratorios</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81lbum_da_Emigraci%C3%B3n" title="Álbum da Emigración">Álbum da Emigración</a></li> <li><a href="/wiki/Publicaci%C3%B3ns_impresas_da_di%C3%A1spora_galega" title="Publicacións impresas da diáspora galega">Publicacións impresas da diáspora galega</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas">Ligazóns externas</h3>[<a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&veaction=edit&section=51" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&action=edit&section=51" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/High-contrast-camera-video.svg/20px-High-contrast-camera-video.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/High-contrast-camera-video.svg/30px-High-contrast-camera-video.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/High-contrast-camera-video.svg/40px-High-contrast-camera-video.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.agalega.gal/videos/category/14225-a-grande-epopea-de-galicia">A grande epopea de Galicia</a> (2022). Serie documental, de oito capítulos, da <a href="/wiki/Televisi%C3%B3n_de_Galicia" title="Televisión de Galicia">Televisión de Galicia</a>.</li></ul> <div class="noprint metadata navbox" role="navigation" aria-label="Portals" style="font-weight:bold;padding:0.4em 2em"><ul style="margin:0.1em 0 0"><li style="display:inline"><a href="/wiki/Ficheiro:Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg/22px-Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg.png" decoding="async" width="22" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg/34px-Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg/44px-Mapa_de_Galiza_con_bandeira.svg.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1900" /></a><a href="/wiki/Portal:Galicia" title="Portal:Galicia">Portal:Galicia</a></li></ul></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Temas_relacionados_con_Galicia" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:De_Galicia" title="Modelo:De Galicia"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/w/index.php?title=Conversa_modelo:De_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conversa modelo:De Galicia (a páxina aínda non existe)"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:De_Galicia&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Temas_relacionados_con_Galicia" style="font-size:114%;margin:0 4em">Temas relacionados con <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Agricultura_de_Galicia" title="Agricultura de Galicia">Agricultura</a></li> <li><a href="/wiki/Arte_de_Galicia" title="Arte de Galicia">Arte</a></li> <li><a href="/wiki/Clima_de_Galicia" title="Clima de Galicia">Clima</a></li> <li><a href="/wiki/Cultura_de_Galicia" title="Cultura de Galicia">Cultura</a></li> <li><a href="/wiki/Demograf%C3%ADa_de_Galicia" title="Demografía de Galicia">Demografía</a></li> <li><a href="/wiki/Dereito_civil_galego" title="Dereito civil galego">Dereito</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%ADa_das_Letras_Galegas" title="Día das Letras Galegas">Día das Letras</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Diáspora</a></li> <li><a href="/wiki/Econom%C3%ADa_de_Galicia" title="Economía de Galicia">Economía</a></li> <li><a href="/wiki/Galegofobia" title="Galegofobia">Galegofobia</a></li> <li><a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa_de_Galicia" title="Gastronomía de Galicia">Gastronomía</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_de_Galicia" title="Historia de Galicia">Historia</a></li> <li><a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">Lingua</a></li> <li><a href="/wiki/Literatura_galega" title="Literatura galega">Literatura</a></li> <li><a href="/wiki/Mitolox%C3%ADa_galega" title="Mitoloxía galega">Mitoloxía</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%BAsica_tradicional_galega" title="Música tradicional galega">Música</a></li> <li><a href="/wiki/Pesca_en_Galicia" title="Pesca en Galicia">Pesca</a></li> <li><a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">Pobo</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%ADmbolos_de_Galicia" title="Símbolos de Galicia">Símbolos</a></li> <li><a href="/wiki/Xeograf%C3%ADa_de_Galicia" title="Xeografía de Galicia">Xeografía</a></li> <li><a href="/wiki/Xeolox%C3%ADa_de_Galicia" title="Xeoloxía de Galicia">Xeoloxía</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diáspora_galega&oldid=6895620">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diáspora_galega&oldid=6895620</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categoría</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Di%C3%A1spora_galega" title="Categoría:Diáspora galega">Diáspora galega</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Artigos_con_imprecisi%C3%B3ns" title="Categoría:Wikipedia:Artigos con imprecisións">Wikipedia:Artigos con imprecisións</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_con_referencias_sen_URL_e_con_formato" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con formato">Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con formato</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_de_calidade" title="Categoría:Artigos de calidade">Artigos de calidade</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_destacados_sobre_Galicia" title="Categoría:Artigos destacados sobre Galicia">Artigos destacados sobre Galicia</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 25 de novembro de 2024 ás 02:38.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información. Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos. </li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Di%C3%A1spora_galega&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6d67bf974d-rfbh5","wgBackendResponseTime":167,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.419","walltime":"2.702","ppvisitednodes":{"value":22126,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":691454,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":31332,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":465291,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2020.079 1 -total"," 67.94% 1372.343 1 Modelo:Listaref"," 37.10% 749.542 209 Modelo:Cita_libro"," 22.12% 446.827 129 Modelo:Cita_publicación_periódica"," 3.30% 66.584 2 Modelo:Infobox"," 2.92% 59.053 19 Modelo:Cita_web"," 2.38% 48.076 15 Modelo:Flagcountry"," 2.35% 47.501 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 1.77% 35.731 1 Modelo:Commonscat"," 1.70% 34.435 2 Modelo:Irmáns"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.268","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3596516,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","260","20.3"],["?","160","12.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::preprocess","120","9.4"],["\u003Cmw.lua:694\u003E","80","6.2"],["assert","60","4.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","60","4.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","60","4.7"],["type","40","3.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","40","3.1"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","40","3.1"],["[others]","360","28.1"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-cc877b49b-qn4ws","timestamp":"20241127133144","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Di\u00e1spora galega","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Di%C3%A1spora_galega","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q10267652","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q10267652","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2010-09-02T18:33:20Z","dateModified":"2024-11-25T02:38:47Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/2\/2f\/Map_of_the_Galician_Diaspora_in_the_World.svg","headline":"proceso de emigraci\u00f3n masiva do pobo galego"}</script> </body> </html>