CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="sd" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ڪمپيوٽر - وڪيپيڊيا</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )sdwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy" ,"wgMonthNames":["","جنوري","فيبروري","مارچ","اپريل","مَئي","جُونِ","جُولاءِ","آگسٽ","سيپٽمبر","آڪٽوبر","نومبر","ڊسمبر"],"wgRequestId":"5aa7d27b-610f-4760-b720-3895ecfc7267","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ڪمپيوٽر","wgTitle":"ڪمپيوٽر","wgCurRevisionId":297092,"wgRevisionId":297092,"wgArticleId":4738,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["طرزيات","ڪمپيوٽر","اطلاقي سائنس","ڪمپيوٽر سائنس"],"wgPageViewLanguage":"sd","wgPageContentLanguage":"sd","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ڪمپيوٽر","wgRelevantArticleId":4738,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick": true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"sd","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"sd"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q68","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user" :"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.decodesummary","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=sd&modules=ext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=sd&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=sd&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/1200px-Computer.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/800px-Computer.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/640px-Computer.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ڪمپيوٽر - وڪيپيڊيا"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//sd.m.wikipedia.org/wiki/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="سنواريو" href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="وڪيپيڊيا (sd)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//sd.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.sd"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="وڪيپيڊيا اڻو روان رسد" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D9%8A%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ڪمپيوٽر rootpage-ڪمپيوٽر skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">مواد ڏانھن هلو</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="سائيٽ"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="مک مينيو" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">مک مينيو</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">مک مينيو</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">سائڊبار ڏانھن چوريو</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">لڪايو</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> رھنمائي </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88" title="مک صفحو گھمو [z]" accesskey="z"><span>مک صفحو</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7:%D8%A7%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%82" title="ھن رٿا بابت، توھان ڇا ٿا ڪري سگهو، شيون ڪٿي ڳولھجن"><span>اوطاق</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7:%DA%BE%D8%A7%DA%BB%D9%88%DA%AA%D8%A7_%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D8%A7" title="تازن واقعن تي تفصيلي ڄاڻ لھو"><span>هاڻوڪا واقعا</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D9%8A%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86" title="ھن وڪيءَ ۾ تازين تبديلين جي فھرست [r]" accesskey="r"><span>تازيون تبديليون</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%A8%D9%84%D8%A7_%D8%AA%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D8%A8" title="ڪو بلاترتيب صفحو اتاريو [x]" accesskey="x"><span>بلاترتيب صفحو</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AF:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="ڳولي لھڻ جي جاءِ"><span>مدد</span></a></li><li id="n-sandboxlink-portlet-label" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7:%D8%B1%D9%8A%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88"><span>مشق پٽي</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="وڪيپيڊيا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-sd.svg" style="width: 6.8125em; height: 1.75em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-sd.svg" width="135" height="23" style="width: 8.4375em; height: 1.4375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%DA%B3%D9%88%D9%84%D8%A7" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="۾ ڳوليو وڪيپيڊيا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ڳولا</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="وڪيپيڊيا ۾ ڳوليو" aria-label="وڪيپيڊيا ۾ ڳوليو" autocapitalize="sentences" title="۾ ڳوليو وڪيپيڊيا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="خاص:ڳولا"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ڳوليو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ذاتي اوزار"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ڏيک"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ڏيک" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ڏيک</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_sd.wikipedia.org&uselang=sd" class=""><span>امداد ڏيو</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88_%DA%A9%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%88&returnto=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="کاتو کولڻ ۽ داخل ٿيڻ تي توھان کي ھمٿايو وڃي ٿو؛ جيتوڻيڪ، اهو ضروري ناھي" class=""><span>کاتو کوليو</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%8A%D9%88%D8%B2%D8%B1_%D9%84%D8%A7%DA%AF_%D8%A7%D9%90%D9%86&returnto=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="توھان کي ھمٿائجي ٿو تہ توهان داخل ٿيو؛ بھرحال، اھو لازمي ناھي [o]" accesskey="o" class=""><span>داخل ٿيو</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="وڌيڪ چارا" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ذاتي اوزار" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ذاتي اوزار</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="واپرائيندڙ جو مينيو" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_sd.wikipedia.org&uselang=sd"><span>امداد ڏيو</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88_%DA%A9%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%88&returnto=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="کاتو کولڻ ۽ داخل ٿيڻ تي توھان کي ھمٿايو وڃي ٿو؛ جيتوڻيڪ، اهو ضروري ناھي"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>کاتو کوليو</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%8A%D9%88%D8%B2%D8%B1_%D9%84%D8%A7%DA%AF_%D8%A7%D9%90%D9%86&returnto=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="توھان کي ھمٿائجي ٿو تہ توهان داخل ٿيو؛ بھرحال، اھو لازمي ناھي [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>داخل ٿيو</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> ٻاھر نڪتل سنواريندڙن لاءِ صفحا <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AF:%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81" aria-label="سنوارڻ بابت وڌيڪ ڄاڻيو"><span>وڌيڪ ڄاڻيو</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%85%D9%86%D9%87%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%86_%DA%80%D8%A7%DA%B1%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86" title="ھن آئپي پتي کان ڪيل سنوارن جي فھرست [y]" accesskey="y"><span>ڀاڱيداريون</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D9%86_%DA%B3%D8%A7%D9%84%D9%87%D9%87" title="Discussion about edits from this IP address [n]" accesskey="n"><span>هن آءِ پِي سان ڳالهه</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eڪَڍو\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"sd\" dir=\"rtl\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Cbr /\u003E\n\u003C/p\u003E\n\u003Cdiv style=\"border: 2px dotted #800000; border-radius: 6px;\"\u003E\n\u003Ctable width=\"100%\"\u003E\n\n\u003Ctbody\u003E\u003Ctr align=\"center\"\u003E\n\u003Ctd\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7\" title=\"وڪيپيڊيا\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Wikipedia-logo-v2-sd.svg/100px-Wikipedia-logo-v2-sd.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"100\" height=\"115\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Wikipedia-logo-v2-sd.svg/150px-Wikipedia-logo-v2-sd.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Wikipedia-logo-v2-sd.svg/200px-Wikipedia-logo-v2-sd.svg.png 2x\" data-file-width=\"135\" data-file-height=\"155\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\n\u003C/td\u003E\n\u003Ctd\u003E\u003Cbig\u003E\u003Cb\u003Eسنڌي وڪيپيڊيا سٿ جو سنڌي قوم لاءِ سنهيو \u003Cbr /\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%8C%D9%8A_%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7\" title=\"سنڌي وڪيپيڊيا\"\u003Eسنڌي وڪيپيڊيا\u003C/a\u003E کي توهان جي گھُرج آهي!\u003Cbr /\u003Eپنهنجي مادري ٻوليءَ جي سڀ کان وڏي \u003Ca href=\"/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%8A%DA%AA%D9%84%D9%88%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7\" title=\"انسائيڪلوپيڊيا\"\u003Eآزاد انسائيڪلوپيڊيا\u003C/a\u003E (سنڌي وڪيپيڊيا) لاءِ اڳتي اچو ۽ ڀاڱيداريون ڪري سنڌي ڀاشا جي سيوا ڪريو.\u003C/b\u003E\u003C/big\u003E\u003Cb\u003E\u003Cbr /\u003E\u003C/b\u003E\u003Ci\u003Eوڪيپيڊيا تي توهان اسان جهڙا عام پر باشعور ماڻهو ڪم ڪن ٿا، جيڪي مختلف شعبن سان واڳيل پڻ هوندا آهن. سنڌي وڪيپيڊيا جي واڌاري لاءِ اسان سان سهڪار ڪريو ۽ اسان جا ٻانهن ٻيلي ٿيو.\u003C/i\u003E\u003Cb\u003E\u003C/b\u003E\n\u003C/td\u003E\u003C/tr\u003E\u003C/tbody\u003E\u003C/table\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="سائيٽ"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فھرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فھرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">سائڊبار ڏانھن چوريو</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">لڪايو</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">تعارف</div> </a> </li> <li id="toc-ايجاد_جو_سبب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ايجاد_جو_سبب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>ايجاد جو سبب</span> </div> </a> <ul id="toc-ايجاد_جو_سبب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بنياد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#بنياد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>بنياد</span> </div> </a> <ul id="toc-بنياد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جي_تاريخ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جي_تاريخ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>ڪمپيوٽر جي تاريخ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ڪمپيوٽر_جي_تاريخ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن ڪمپيوٽر جي تاريخ کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جي_تاريخ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-پسمنظر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پسمنظر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>پسمنظر</span> </div> </a> <ul id="toc-پسمنظر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جديد_تاريخ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جديد_تاريخ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>جديد تاريخ</span> </div> </a> <ul id="toc-جديد_تاريخ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽرن_جي_درجا_بندي" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽرن_جي_درجا_بندي"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>ڪمپيوٽرن جي درجا بندي</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ڪمپيوٽرن_جي_درجا_بندي-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن ڪمپيوٽرن جي درجا بندي کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-ڪمپيوٽرن_جي_درجا_بندي-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جو_پهريون_دور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جو_پهريون_دور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>ڪمپيوٽر جو پهريون دور</span> </div> </a> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جو_پهريون_دور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جو_ٻيون_دور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جو_ٻيون_دور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>ڪمپيوٽر جو ٻيون دور</span> </div> </a> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جو_ٻيون_دور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اليڪٽرڪ_۽_اليڪٽرانڪ_۾_فرق" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اليڪٽرڪ_۽_اليڪٽرانڪ_۾_فرق"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>اليڪٽرڪ ۽ اليڪٽرانڪ ۾ فرق</span> </div> </a> <ul id="toc-اليڪٽرڪ_۽_اليڪٽرانڪ_۾_فرق-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جو_ٽيون_دور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جو_ٽيون_دور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>ڪمپيوٽر جو ٽيون دور</span> </div> </a> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جو_ٽيون_دور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جو_چوٿون_دور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جو_چوٿون_دور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>ڪمپيوٽر جو چوٿون دور</span> </div> </a> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جو_چوٿون_دور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽر_جو_پنجون_۽_ڇهون_دور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽر_جو_پنجون_۽_ڇهون_دور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>ڪمپيوٽر جو پنجون ۽ ڇهون دور</span> </div> </a> <ul id="toc-ڪمپيوٽر_جو_پنجون_۽_ڇهون_دور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ڪمپيوٽرن_جا_قسم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ڪمپيوٽرن_جا_قسم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>ڪمپيوٽرن جا قسم</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ڪمپيوٽرن_جا_قسم-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن ڪمپيوٽرن جا قسم کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-ڪمپيوٽرن_جا_قسم-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ڊجيٽل_ڪمپيوٽر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڊجيٽل_ڪمپيوٽر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>ڊجيٽل ڪمپيوٽر</span> </div> </a> <ul id="toc-ڊجيٽل_ڪمپيوٽر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اينالاگ_ڪمپيوٽر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اينالاگ_ڪمپيوٽر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>اينالاگ ڪمپيوٽر</span> </div> </a> <ul id="toc-اينالاگ_ڪمپيوٽر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هاءِ_برائيڊ_ڪمپيوٽر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#هاءِ_برائيڊ_ڪمپيوٽر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>هاءِ برائيڊ ڪمپيوٽر</span> </div> </a> <ul id="toc-هاءِ_برائيڊ_ڪمپيوٽر-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ڊجيٽل_ڪمپيوٽرن_جا_قسم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ڊجيٽل_ڪمپيوٽرن_جا_قسم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.1</span> <span>ڊجيٽل ڪمپيوٽرن جا قسم</span> </div> </a> <ul id="toc-ڊجيٽل_ڪمپيوٽرن_جا_قسم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-پرسنل_ڪمپيوٽر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پرسنل_ڪمپيوٽر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>پرسنل ڪمپيوٽر</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-پرسنل_ڪمپيوٽر-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن پرسنل ڪمپيوٽر کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-پرسنل_ڪمپيوٽر-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-هارڊويئر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#هارڊويئر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>هارڊويئر</span> </div> </a> <ul id="toc-هارڊويئر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سافٽويئر/پروگرام" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سافٽويئر/پروگرام"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>سافٽويئر/پروگرام</span> </div> </a> <ul id="toc-سافٽويئر/پروگرام-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ڊيٽا_پروسيسنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ڊيٽا_پروسيسنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>ڊيٽا پروسيسنگ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن ڊيٽا پروسيسنگ کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ڊيٽا_جو_پسمنظر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ڊيٽا_جو_پسمنظر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>ڊيٽا جو پسمنظر</span> </div> </a> <ul id="toc-ڊيٽا_جو_پسمنظر-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-مينيوئل_ڊيٽا_پروسينگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#مينيوئل_ڊيٽا_پروسينگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.1</span> <span>مينيوئل ڊيٽا پروسينگ</span> </div> </a> <ul id="toc-مينيوئل_ڊيٽا_پروسينگ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.2</span> <span>مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</span> </div> </a> <ul id="toc-مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اليڪٽرو_مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#اليڪٽرو_مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.3</span> <span>اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</span> </div> </a> <ul id="toc-اليڪٽرو_مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پنچڊ_ڪارڊ_ڊيٽا_پروسيسنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پنچڊ_ڪارڊ_ڊيٽا_پروسيسنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.4</span> <span>پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ</span> </div> </a> <ul id="toc-پنچڊ_ڪارڊ_ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اليڪٽرانڪ_ڊيٽا_پروسيسنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#اليڪٽرانڪ_ڊيٽا_پروسيسنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.5</span> <span>اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ</span> </div> </a> <ul id="toc-اليڪٽرانڪ_ڊيٽا_پروسيسنگ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-مائڪرو_پروسيسر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#مائڪرو_پروسيسر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>مائڪرو پروسيسر</span> </div> </a> <ul id="toc-مائڪرو_پروسيسر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سليڪان_چپ_جو_انقلاب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سليڪان_چپ_جو_انقلاب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>سليڪان چپ جو انقلاب</span> </div> </a> <ul id="toc-سليڪان_چپ_جو_انقلاب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ميموري_ميئرمينٽ_يونٽس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ميموري_ميئرمينٽ_يونٽس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.4</span> <span>ميموري ميئرمينٽ يونٽس</span> </div> </a> <ul id="toc-ميموري_ميئرمينٽ_يونٽس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ميموري_يا_ياداشت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ميموري_يا_ياداشت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>ميموري يا ياداشت</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ميموري_يا_ياداشت-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن ميموري يا ياداشت کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-ميموري_يا_ياداشت-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-روم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#روم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>روم</span> </div> </a> <ul id="toc-روم-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-بايوز_(BIOS)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#بايوز_(BIOS)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.1</span> <span>بايوز (BIOS)</span> </div> </a> <ul id="toc-بايوز_(BIOS)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ريم_(RAM)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ريم_(RAM)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>ريم (RAM)</span> </div> </a> <ul id="toc-ريم_(RAM)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-اسٽوريج_ميڊيا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#اسٽوريج_ميڊيا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>اسٽوريج ميڊيا</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-اسٽوريج_ميڊيا-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>سبسيڪشن اسٽوريج ميڊيا کي ٽوگل ڪريو</span> </button> <ul id="toc-اسٽوريج_ميڊيا-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-اسٽوريج_ميڊيا_جا_قسم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اسٽوريج_ميڊيا_جا_قسم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>اسٽوريج ميڊيا جا قسم</span> </div> </a> <ul id="toc-اسٽوريج_ميڊيا_جا_قسم-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-پرائمري_يا_مين_اسٽوريج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پرائمري_يا_مين_اسٽوريج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.1</span> <span>پرائمري يا مين اسٽوريج</span> </div> </a> <ul id="toc-پرائمري_يا_مين_اسٽوريج-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سيڪنڊري_اسٽوريج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#سيڪنڊري_اسٽوريج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2</span> <span>سيڪنڊري اسٽوريج</span> </div> </a> <ul id="toc-سيڪنڊري_اسٽوريج-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ميگنيٽڪ_ڊسڪ_اسٽوريج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ميگنيٽڪ_ڊسڪ_اسٽوريج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.1</span> <span>ميگنيٽڪ ڊسڪ اسٽوريج</span> </div> </a> <ul id="toc-ميگنيٽڪ_ڊسڪ_اسٽوريج-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ڊسڪيٽ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ڊسڪيٽ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.2</span> <span>ڊسڪيٽ</span> </div> </a> <ul id="toc-ڊسڪيٽ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هارڊ_ڊسڪ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#هارڊ_ڊسڪ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.3</span> <span>هارڊ ڊسڪ</span> </div> </a> <ul id="toc-هارڊ_ڊسڪ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-آپٽيڪل_ڊسڪ_اسٽوريج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#آپٽيڪل_ڊسڪ_اسٽوريج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.4</span> <span>آپٽيڪل ڊسڪ اسٽوريج</span> </div> </a> <ul id="toc-آپٽيڪل_ڊسڪ_اسٽوريج-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-سي_ڊي_روم_ڊرائيو" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-5"> <a class="vector-toc-link" href="#سي_ڊي_روم_ڊرائيو"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.4.1</span> <span>سي ڊي روم ڊرائيو</span> </div> </a> <ul id="toc-سي_ڊي_روم_ڊرائيو-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ميگنيٽڪ_ٽيپ_اسٽوريج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ميگنيٽڪ_ٽيپ_اسٽوريج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.5</span> <span>ميگنيٽڪ ٽيپ اسٽوريج</span> </div> </a> <ul id="toc-ميگنيٽڪ_ٽيپ_اسٽوريج-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ملٽي_ميڊيا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-5"> <a class="vector-toc-link" href="#ملٽي_ميڊيا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2.5.1</span> <span>ملٽي ميڊيا</span> </div> </a> <ul id="toc-ملٽي_ميڊيا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-استعمال_ٿيل_لفظن_جي_لغت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#استعمال_ٿيل_لفظن_جي_لغت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>استعمال ٿيل لفظن جي لغت</span> </div> </a> <ul id="toc-استعمال_ٿيل_لفظن_جي_لغت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-حوالا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#حوالا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>حوالا</span> </div> </a> <ul id="toc-حوالا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فھرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="عنوانن جي فھرست کي ٽوگل ڪريو" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">عنوانن جي فھرست کي ٽوگل ڪريو</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ڪمپيوٽر</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="ڪنھن مضمون ڏانھن ڪنھن ٻي ٻوليءَ ۾ وڃو. 238 ٻولين ۾ موجود آھي" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-238" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">238 ٻوليون</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%B8%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Акомпиутер – ابقازیان" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Акомпиутер" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="ابقازیان" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – اچائينيز" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Komputer" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="اچائينيز" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Rekenaar" title="Rekenaar – آفريڪي" lang="af" hreflang="af" data-title="Rekenaar" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفريڪي" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – سوئس جرمن" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Computer" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="سوئس جرمن" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AE%E1%88%9D%E1%8D%92%E1%8B%A9%E1%89%B0%E1%88%AD" title="ኮምፒዩተር – امهاري" lang="am" hreflang="am" data-title="ኮምፒዩተር" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="امهاري" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Ordinador" title="Ordinador – ارگني" lang="an" hreflang="an" data-title="Ordinador" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="ارگني" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Spearctelle" title="Spearctelle – Old English" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Spearctelle" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Old English" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Akpatan%CC%84_nden%CC%84" title="Akpatan̄ nden̄ – اوبولو" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Akpatan̄ nden̄" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="اوبولو" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कंप्यूटर – انجيڪا" lang="anp" hreflang="anp" data-title="कंप्यूटर" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="انجيڪا" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="بهترين مضمون"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%A8" title="حاسوب – عربي" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حاسوب" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربي" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9A%DC%AB%DC%98%DC%92%DC%90_(%DC%A1%DC%90%DC%9F%DC%A2%DC%90)" title="ܚܫܘܒܐ (ܡܐܟܢܐ) – Aramaic" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܚܫܘܒܐ (ܡܐܟܢܐ)" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramaic" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1" title="أورديناطور – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="أورديناطور" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A8%D9%8A%D9%88%D8%AA%D8%B1" title="كومبيوتر – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="كومبيوتر" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A7%B0" title="কম্পিউটাৰ – آسامي" lang="as" hreflang="as" data-title="কম্পিউটাৰ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="آسامي" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Ordenador" title="Ordenador – اسٽورين" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Ordenador" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="اسٽورين" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कंप्युटर – اواڌي" lang="awa" hreflang="awa" data-title="कंप्युटर" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="اواڌي" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Qillaya_atamiri" title="Qillaya atamiri – ایمارا" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Qillaya atamiri" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="ایمارا" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Komp%C3%BCter" title="Kompüter – آزربائيجاني" lang="az" hreflang="az" data-title="Kompüter" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="آزربائيجاني" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%84%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="بیلگی‌سایار – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="بیلگی‌سایار" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – ڪينيڊا" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="ڪينيڊا" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Rechna" title="Rechna – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Rechna" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Kuompioteris" title="Kuompioteris – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Kuompioteris" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%BF%E2%80%99%D1%8E%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Камп’ютар – بيلاروسي" lang="be" hreflang="be" data-title="Камп’ютар" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="بيلاروسي" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Кампутар – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Кампутар" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Kumputer" title="Kumputer – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Kumputer" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8E%D1%82%D1%8A%D1%80" title="Компютър – بلغاريائي" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Компютър" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاريائي" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कंप्यूटर – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="कंप्यूटर" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Compter" title="Compter – بسلاما" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Compter" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="بسلاما" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%BD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%90%E1%80%AC" title="ကွန်ပျူတာ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ကွန်ပျူတာ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="কম্পিউটার – بنگلا" lang="bn" hreflang="bn" data-title="কম্পিউটার" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگلا" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%82%E0%BE%B3%E0%BD%BC%E0%BD%82%E0%BC%8B%E0%BD%80%E0%BE%B3%E0%BD%91%E0%BC%8D" title="གློག་ཀླད། – تبيتائي" lang="bo" hreflang="bo" data-title="གློག་ཀླད།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="تبيتائي" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="কম্পিউটার – Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="কম্পিউটার" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Urzhiataer" title="Urzhiataer – بريٽن" lang="br" hreflang="br" data-title="Urzhiataer" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="بريٽن" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="چونڊ مضمون"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%8Dunar" title="Računar – بوسنيائي" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Računar" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنيائي" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – بگنيز" lang="bug" hreflang="bug" data-title="Komputer" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="بگنيز" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Ordinador" title="Ordinador – ڪيٽالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ordinador" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="ڪيٽالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Di%C3%AAng-n%C5%8D%CC%A4" title="Diêng-nō̤ – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Diêng-nō̤" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – چیچن" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="چیچن" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Dagitabyan" title="Dagitabyan – سبوانو" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Dagitabyan" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="سبوانو" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/Ts%C3%A9ohketoetan%C3%B3to" title="Tséohketoetanóto – چايان" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Tséohketoetanóto" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="چايان" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%86%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D8%AA%DB%95%D8%B1" title="کۆمپیوتەر – مرڪزي ڪردش" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="کۆمپیوتەر" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="مرڪزي ڪردش" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – Crimean Tatar" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Crimean Tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8D%C3%ADta%C4%8D" title="Počítač – چيڪ" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Počítač" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چيڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/K%C3%B2mp%C3%B9ter" title="Kòmpùter – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Kòmpùter" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%89%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%94%D0%BB%D2%84%D1%8C" title="Ищислитєл҄ь – چرچ سلاوی" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Ищислитєл҄ь" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="چرچ سلاوی" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – چو واش" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="چو واش" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Cyfrifiadur" title="Cyfrifiadur – ويلش" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Cyfrifiadur" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ويلش" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – ڊينش" lang="da" hreflang="da" data-title="Computer" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="ڊينش" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – جرمن" lang="de" hreflang="de" data-title="Computer" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="جرمن" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Maku%C9%9B%CC%88n" title="Makuɛ̈n – Dinka" lang="din" hreflang="din" data-title="Makuɛ̈n" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="Dinka" class="interlanguage-link-target"><span>Thuɔŋjäŋ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Komputer" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Tokud" title="Tokud – Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Tokud" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कम्प्युटर – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="कम्प्युटर" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%82" title="Ηλεκτρονικός υπολογιστής – يوناني" lang="el" hreflang="el" data-title="Ηλεκτρονικός υπολογιστής" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="يوناني" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Zarvl%C3%A5n" title="Zarvlån – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Zarvlån" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – انگريزي" lang="en" hreflang="en" data-title="Computer" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگريزي" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Komputilo" title="Komputilo – ايسپرانٽو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Komputilo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="ايسپرانٽو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Computadora" title="Computadora – هسپانوي" lang="es" hreflang="es" data-title="Computadora" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="هسپانوي" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Arvuti" title="Arvuti – ايستونائي" lang="et" hreflang="et" data-title="Arvuti" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="ايستونائي" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Ordenagailu" title="Ordenagailu – باسق" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Ordenagailu" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسق" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Ordenaol" title="Ordenaol – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Ordenaol" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="رایانه – فارسي" lang="fa" hreflang="fa" data-title="رایانه" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="فارسي" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Tietokone" title="Tietokone – فنش" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Tietokone" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنش" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Puutri" title="Puutri – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Puutri" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Kompiuta" title="Kompiuta – فجي" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Kompiuta" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="فجي" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Teldur" title="Teldur – فيروايس" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Teldur" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="فيروايس" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Ordinateur" title="Ordinateur – فرانسيسي" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Ordinateur" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسيسي" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Kompjuuter" title="Kompjuuter – اترين فريسين" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Kompjuuter" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="اترين فريسين" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Ordenad%C3%B4r" title="Ordenadôr – فرائي لئين" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Ordenadôr" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="فرائي لئين" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADomhaire" title="Ríomhaire – آئرش" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Ríomhaire" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="آئرش" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E9%9B%BB%E8%85%A6" title="電腦 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="電腦" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Ordinat%C3%B2" title="Ordinatò – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Ordinatò" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Coimpiutair" title="Coimpiutair – اسڪاٽش گيلڪ" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Coimpiutair" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="اسڪاٽش گيلڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Ordenador" title="Ordenador – گليشئين" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Ordenador" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گليشئين" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%BE%D9%8A%DB%8A%D8%AA%D8%B1" title="کامپيۊتر – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="کامپيۊتر" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Kombutad%C3%B3ra" title="Kombutadóra – گواراني" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Kombutadóra" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="گواراني" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B2%F0%90%8C%B0%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B7%F0%90%8C%BD%F0%90%8C%BE%F0%90%8C%B0" title="𐌲𐌰𐍂𐌰𐌷𐌽𐌾𐌰 – Gothic" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌲𐌰𐍂𐌰𐌷𐌽𐌾𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothic" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%A3%E0%AA%95" title="સંગણક – گجراتي" lang="gu" hreflang="gu" data-title="સંગણક" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="گجراتي" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guc mw-list-item"><a href="https://guc.wikipedia.org/wiki/Komputatoora" title="Komputatoora – Wayuu" lang="guc" hreflang="guc" data-title="Komputatoora" data-language-autonym="Wayuunaiki" data-language-local-name="Wayuu" class="interlanguage-link-target"><span>Wayuunaiki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Co-earrooder" title="Co-earrooder – مينڪس" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Co-earrooder" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="مينڪس" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Komfuta" title="Komfuta – هوسا" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Komfuta" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="هوسا" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Thien-n%C3%B3" title="Thien-nó – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Thien-nó" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%97%D7%A9%D7%91" title="מחשב – عبراني" lang="he" hreflang="he" data-title="מחשב" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبراني" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कंप्यूटर – هندي" lang="hi" hreflang="hi" data-title="कंप्यूटर" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندي" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Computer" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%8Dunalo" title="Računalo – ڪروشيائي" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Računalo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ڪروشيائي" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/%C3%92dinat%C3%A8" title="Òdinatè – هيٽي ڪرولي" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Òdinatè" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="هيٽي ڪرولي" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Sz%C3%A1m%C3%ADt%C3%B3g%C3%A9p" title="Számítógép – هنگري" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Számítógép" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="هنگري" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%B9" title="Համակարգիչ – ارماني" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Համակարգիչ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارماني" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%B9" title="Համակարգիչ – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Համակարգիչ" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Computator" title="Computator – انٽرلنگئا" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Computator" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="انٽرلنگئا" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – ايبن" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Komputer" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ايبن" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – انڊونيشي" lang="id" hreflang="id" data-title="Komputer" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="انڊونيشي" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Computator" title="Computator – Interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Computator" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Orunotu" title="Orunotu – اگبو" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Orunotu" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="اگبو" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Qaqasauraq" title="Qaqasauraq – Inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Qaqasauraq" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="Inupiaq" class="interlanguage-link-target"><span>Iñupiatun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Kompiuter" title="Kompiuter – الوڪو" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Kompiuter" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="الوڪو" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Komputero" title="Komputero – ادو" lang="io" hreflang="io" data-title="Komputero" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ادو" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6lva" title="Tölva – آئيس لينڊڪ" lang="is" hreflang="is" data-title="Tölva" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="آئيس لينڊڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – اطالوي" lang="it" hreflang="it" data-title="Computer" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="اطالوي" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%96%83%E1%95%8B%E1%93%B4%E1%90%85%E1%94%AD%E1%96%85" title="ᖃᕋᓴᐅᔭᖅ – انو ڪتوت" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᖃᕋᓴᐅᔭᖅ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="انو ڪتوت" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%B3%E3%83%B3%E3%83%94%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%82%BF" title="コンピュータ – جاپاني" lang="ja" hreflang="ja" data-title="コンピュータ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="جاپاني" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Kompyuuta" title="Kompyuuta – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Kompyuuta" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/skami" title="skami – لوجبين" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="skami" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="لوجبين" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – جاونيز" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Komputer" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="جاونيز" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="კომპიუტერი – جارجيائي" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კომპიუტერი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="جارجيائي" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Aselkim" title="Aselkim – ڪبائل" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Aselkim" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="ڪبائل" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/%C6%86%C9%94r%C9%A9d%C9%A9nat%C9%9B%C9%9Br%C9%A9" title="Ɔɔrɩdɩnatɛɛrɩ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Ɔɔrɩdɩnatɛɛrɩ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Ludinatelo" title="Ludinatelo – Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Ludinatelo" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Kongo" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Kombuita" title="Kombuita – اڪويو" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Kombuita" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="اڪويو" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – قازق" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قازق" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%80%E1%9E%BB%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%99%E1%9E%BC%E1%9E%91%E1%9F%90%E1%9E%9A" title="កុំព្យូទ័រ – خمر" lang="km" hreflang="km" data-title="កុំព្យូទ័រ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="خمر" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%9F%E0%B2%B0%E0%B3%8D" title="ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ – ڪناڊا" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕಂಪ್ಯೂಟರ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="ڪناڊا" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%BB%B4%ED%93%A8%ED%84%B0" title="컴퓨터 – ڪوريائي" lang="ko" hreflang="ko" data-title="컴퓨터" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="ڪوريائي" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – ڪراچي بالڪر" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="ڪراچي بالڪر" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%8E%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%97%D9%B9%D9%8E%D8%B1" title="کَمپیوٗٹَر – ڪشميري" lang="ks" hreflang="ks" data-title="کَمپیوٗٹَر" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="ڪشميري" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – ڪردي" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Komputer" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="ڪردي" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – ڪومي" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="ڪومي" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Jynn_amontya" title="Jynn amontya – ڪورنش" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Jynn amontya" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="ڪورنش" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – ڪرغيز" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ڪرغيز" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Computatrum" title="Computatrum – لاطيني" lang="la" hreflang="la" data-title="Computatrum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="لاطيني" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Contador" title="Contador – لڊينو" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Contador" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="لڊينو" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – لگزمبرگ" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Computer" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="لگزمبرگ" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – ليزگهين" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="ليزگهين" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Computador" title="Computador – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Computador" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – لمبرگش" lang="li" hreflang="li" data-title="Computer" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="لمبرگش" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Computer" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Computer" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Es%C3%A1lela" title="Esálela – لنگالا" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Esálela" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="لنگالا" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%84%E0%BA%AD%E0%BA%A1%E0%BA%9E%E0%BA%B4%E0%BA%A7%E0%BB%80%E0%BA%95%E0%BA%B5" title="ຄອມພິວເຕີ – لائو" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຄອມພິວເຕີ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="لائو" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Kompiuteris" title="Kompiuteris – ليٿونيائي" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Kompiuteris" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ليٿونيائي" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Dators" title="Dators – لاتوين" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Dators" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="لاتوين" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कम्प्युटर – ميٿلي" lang="mai" hreflang="mai" data-title="कम्प्युटर" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="ميٿلي" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Komputer" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Solosaina" title="Solosaina – ملاگاسي" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Solosaina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="ملاگاسي" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – مناڪابوا" lang="min" hreflang="min" data-title="Komputer" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="مناڪابوا" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%87" title="Сметач – ميسي ڊونيائي" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Сметач" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="ميسي ڊونيائي" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%95%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%82%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%BC" title="കമ്പ്യൂട്ടർ – مليالم" lang="ml" hreflang="ml" data-title="കമ്പ്യൂട്ടർ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مليالم" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="چونڊ مضمون"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – منگولي" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="منگولي" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%90%E1%80%AC" title="ခမ်ပျူတာ – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ခမ်ပျူတာ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%A3%E0%A4%95_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="संगणक विज्ञान – مراٺي" lang="mr" hreflang="mr" data-title="संगणक विज्ञान" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="مراٺي" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – ملي" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Komputer" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="ملي" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Kompjuter" title="Kompjuter – مالٽي" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Kompjuter" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="مالٽي" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Cumputador" title="Cumputador – مرانڊيز" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Cumputador" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="مرانڊيز" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%BD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%90%E1%80%AC" title="ကွန်ပျူတာ – برمي" lang="my" hreflang="my" data-title="ကွန်ပျူတာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="برمي" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%81%D0%B8_%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C" title="Арси машинась – ايريزيا" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Арси машинась" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="ايريزيا" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D8%AA%D8%B1" title="کامپیوتر – مزيندراني" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="کامپیوتر" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="مزيندراني" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – نيپولٽن" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Computer" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="نيپولٽن" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Reekner" title="Reekner – لو جرمن" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Reekner" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="لو جرمن" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – Low Saxon" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Komputer" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Low Saxon" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कम्प्युटर – نيپالي" lang="ne" hreflang="ne" data-title="कम्प्युटर" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="نيپالي" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="कम्प्युटर – نيواري" lang="new" hreflang="new" data-title="कम्प्युटर" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="نيواري" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – ڊچ" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Computer" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ڊچ" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Datamaskin" title="Datamaskin – نارويائي نيوناسڪ" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Datamaskin" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نارويائي نيوناسڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Datamaskin" title="Datamaskin – نارويائي بوڪمال" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Datamaskin" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نارويائي بوڪمال" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%95%DF%9F%DF%8B%DF%AC%DF%93%DF%8A%DF%AE" title="ߕߟߋ߬ߓߊ߮ – نڪو" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߕߟߋ߬ߓߊ߮" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="نڪو" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Ordinator" title="Ordinator – آڪسيٽن" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Ordinator" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="آڪسيٽن" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Tiedokoneh" title="Tiedokoneh – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Tiedokoneh" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="چونڊ مضمون"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Kompitara" title="Kompitara – اورومو" lang="om" hreflang="om" data-title="Kompitara" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="اورومو" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AD%81%E0%AC%9F%E0%AC%B0" title="କମ୍ପ୍ୟୁଟର – اوڊيا" lang="or" hreflang="or" data-title="କମ୍ପ୍ୟୁଟର" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="اوڊيا" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – اوسيٽڪ" lang="os" hreflang="os" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="اوسيٽڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%95%E0%A9%B0%E0%A8%AA%E0%A8%BF%E0%A8%8A%E0%A8%9F%E0%A8%B0" title="ਕੰਪਿਊਟਰ – پنجابي" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਕੰਪਿਊਟਰ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="پنجابي" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – پيم پينگا" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Computer" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="پيم پينگا" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – پولش" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Komputer" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="پولش" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Ordinator" title="Ordinator – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Ordinator" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%B9%D8%B1" title="کمپیوٹر – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="کمپیوٹر" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD_%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%82" title="Ηλεκτρονικόν υπολογιστής – Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Ηλεκτρονικόν υπολογιστής" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%84%DA%AF%D8%B1" title="سولگر – پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="سولگر" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Computador" title="Computador – پورٽگليز" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Computador" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پورٽگليز" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Anta%C3%B1iqichaq" title="Antañiqichaq – ڪيچوا" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Antañiqichaq" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="ڪيچوا" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Ginepaskro" title="Ginepaskro – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Ginepaskro" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Calculator" title="Calculator – روماني" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Calculator" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="روماني" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8C%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компьютер – روسي" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Компьютер" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسي" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Компютер – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Компютер" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%A3%E0%A4%95%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="सङ्गणकम् – سنسڪرت" lang="sa" hreflang="sa" data-title="सङ्गणकम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="سنسڪرت" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BC%D0%BF%D2%AF%D2%AF%D1%82%D1%8D%D1%80" title="Көмпүүтэр – ساخا" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Көмпүүтэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="ساخا" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A0%E1%B1%9A%E1%B1%A2%E1%B1%AF%E1%B1%A9%E1%B1%B4%E1%B1%9A%E1%B1%A8" title="ᱠᱚᱢᱯᱩᱴᱚᱨ – سنتالي" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱠᱚᱢᱯᱩᱴᱚᱨ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="سنتالي" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – سارڊيني" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Computer" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="سارڊيني" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – سسلي" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Computer" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="سسلي" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – اسڪاٽس" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Computer" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="اسڪاٽس" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Kompjuter" title="Kompjuter – Serbo-Croatian" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Kompjuter" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Serbo-Croatian" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Amssuds" title="Amssuds – تيچل هاتي" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Amssuds" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="تيچل هاتي" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%9C%E0%B6%AB%E0%B6%9A%E0%B6%BA" title="පරිගණකය – سنهالا" lang="si" hreflang="si" data-title="පරිගණකය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="سنهالا" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Computer" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8D%C3%ADta%C4%8D" title="Počítač – سلواڪي" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Počítač" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="سلواڪي" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%B9%D8%B1" title="کمپیوٹر – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="کمپیوٹر" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%8Dunalnik" title="Računalnik – سلوويني" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Računalnik" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="سلوويني" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Komipiuta" title="Komipiuta – سموئا" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Komipiuta" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="سموئا" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Kombiyuta" title="Kombiyuta – شونا" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Kombiyuta" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="شونا" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Kumbuyuutar" title="Kumbuyuutar – سومالي" lang="so" hreflang="so" data-title="Kumbuyuutar" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="سومالي" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Kompjuteri" title="Kompjuteri – الباني" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Kompjuteri" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="الباني" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%87%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80" title="Рачунар – سربيائي" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Рачунар" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="سربيائي" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Khomputa" title="Khomputa – ڏکڻ سوٿي" lang="st" hreflang="st" data-title="Khomputa" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="ڏکڻ سوٿي" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Computer" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Komputer" title="Komputer – سوڊاني" lang="su" hreflang="su" data-title="Komputer" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="سوڊاني" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Dator" title="Dator – سويڊش" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Dator" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سويڊش" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Tarakilishi" title="Tarakilishi – سواحيلي" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Tarakilishi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="سواحيلي" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/K%C5%AFmputer" title="Kůmputer – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Kůmputer" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/tingnaw" title="tingnaw – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="tingnaw" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AE%A3%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AE%BF" title="கணினி – تامل" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கணினி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامل" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/tennaw" title="tennaw – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="tennaw" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%9F%E0%B2%B0%E0%B3%8D" title="ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಕಂಪ್ಯೂಟರ್" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%95%E0%B0%82%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%82%E0%B0%9F%E0%B0%B0%E0%B1%81" title="కంప్యూటరు – تلگو" lang="te" hreflang="te" data-title="కంప్యూటరు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="تلگو" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%91%D0%BD%D0%B0" title="Роёна – تاجڪ" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Роёна" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="تاجڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="คอมพิวเตอร์ – ٿائي" lang="th" hreflang="th" data-title="คอมพิวเตอร์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="ٿائي" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Komp%C3%BDuter" title="Kompýuter – ترڪمين" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Kompýuter" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترڪمين" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Kompjuter" title="Kompjuter – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Kompjuter" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgisayar" title="Bilgisayar – ترڪش" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bilgisayar" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترڪش" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Khompuyuta" title="Khompuyuta – سونگا" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Khompuyuta" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="سونگا" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="بهترين مضمون"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BA" title="Санак – تاتار" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Санак" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="تاتار" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D9%85%D9%BE%D9%8A%DB%87%D8%AA%DB%90%D8%B1" title="كومپيۇتېر – يوغور" lang="ug" hreflang="ug" data-title="كومپيۇتېر" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="يوغور" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%27%D1%8E%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Комп'ютер – يوڪراني" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Комп'ютер" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="يوڪراني" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%B9%D8%B1" title="کمپیوٹر – اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="کمپیوٹر" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – ازبڪ" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Computer" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Kompjuter" title="Kompjuter – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Kompjuter" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/M%C3%A1y_t%C3%ADnh" title="Máy tính – ويتنامي" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Máy tính" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ويتنامي" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Computer" title="Computer – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Computer" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Komp%C3%BCt%C3%B6m" title="Kompütöm – والپڪ" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Kompütöm" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="والپڪ" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Copiutrece" title="Copiutrece – ولون" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Copiutrece" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="ولون" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kompyuter" title="Kompyuter – واري" lang="war" hreflang="war" data-title="Kompyuter" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="واري" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Nosukaay" title="Nosukaay – وولوف" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Nosukaay" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="وولوف" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%94%B5%E5%AD%90%E8%AE%A1%E7%AE%97%E6%9C%BA" title="电子计算机 – وو چيني" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="电子计算机" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو چيني" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Ikhompyutha" title="Ikhompyutha – زھوسا" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Ikhompyutha" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="زھوسا" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="კომპიუტერი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="კომპიუტერი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%90%D7%9E%D7%A4%D7%99%D7%95%D7%98%D7%A2%D7%A8" title="קאמפיוטער – يدش" lang="yi" hreflang="yi" data-title="קאמפיוטער" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="يدش" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Dennauj" title="Dennauj – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Dennauj" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B5%8E%E2%B5%99%E2%B5%99%E2%B5%93%E2%B4%B7%E2%B5%99" title="ⴰⵎⵙⵙⵓⴷⵙ – معياري مراڪشي تامازائيٽ" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⵎⵙⵙⵓⴷⵙ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="معياري مراڪشي تامازائيٽ" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%94%B5%E5%AD%90%E8%AE%A1%E7%AE%97%E6%9C%BA" title="电子计算机 – چيني" lang="zh" hreflang="zh" data-title="电子计算机" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چيني" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E9%9B%BB%E8%85%A6" title="電腦 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="電腦" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ti%C4%81n-n%C3%A1u" title="Tiān-náu – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tiān-náu" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%9B%BB%E8%85%A6" title="電腦 – ڪينٽونيز" lang="yue" hreflang="yue" data-title="電腦" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="ڪينٽونيز" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/IsiCikizi" title="IsiCikizi – زولو" lang="zu" hreflang="zu" data-title="IsiCikizi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="زولو" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q68#sitelinks-wikipedia" title="بين‌الزباني ڳنڍڻا سنواريو" class="wbc-editpage">ڳنڍڻن کي سنواريو</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="نانءُپولارَ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="مواد جي صفحي کي ڏسو [c]" accesskey="c"><span>مضمون</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" rel="discussion" title="موادي صفحي تي بحث [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ٻولیء جو روپ بدلایو" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">سنڌي</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="ڏيٺون"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1"><span>پڙھو</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit" title="هن صفحي جو مصدر ڪوڊ سنواريو [e]" accesskey="e"><span>سنواريو</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=history" title="ھن صفحي جا اڳوڻا ڀيرا [h]" accesskey="h"><span>سوانح ڏسو</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="صفحاتِي اوزار"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="اوزارَ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">اوزارَ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">اوزارَ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">سائڊبار ڏانھن چوريو</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">لڪايو</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="وڌيڪ چارا" > <div class="vector-menu-heading"> عمل </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1"><span>پڙھو</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit" title="هن صفحي جو مصدر ڪوڊ سنواريو [e]" accesskey="e"><span>سنواريو</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=history"><span>سوانح ڏسو</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عام </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D9%87%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%B3%D9%86%DA%8D%D9%8A%D9%84_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="ھتان ڳنڍيل سمورن وڪي صفحن جي فھرست [j]" accesskey="j"><span>هتان ڳنڍيل صفحا</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:RecentChangesLinked/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" rel="nofollow" title="ويجھڙائيءَ ۾ صفحن ۾ ٿيل تبديليون هن صفحي سان ڳنڍيل آهن [k]" accesskey="k"><span>لاڳاپيل تبديليون</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=sd" title="فائيل چاڙهيو [u]" accesskey="u"><span>فائيل چاڙھيو</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%AE%D8%A7%D8%B5_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7" title="سڀني خاص صفحن جي فھرست [q]" accesskey="q"><span>خاص صفحا</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&oldid=297092" title="ھن صفحي جي ھن ورجاءَ ڏانھن مستقل ڳنڍڻو"><span>مستقل ڳنڍڻو</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=info" title="More information about this page"><span>صفحي جي معلومات</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:CiteThisPage&page=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&id=297092&wpFormIdentifier=titleform" title="ھن صفحي جو حوالو ڪيئن ڏجي بابت معلومات"><span>ھن صفحي جو حوالو ڏيو</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fsd.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25DA%25AA%25D9%2585%25D9%25BE%25D9%258A%25D9%2588%25D9%25BD%25D8%25B1"><span>مختصر یوآرایل وٺو</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:QrCode&url=https%3A%2F%2Fsd.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25DA%25AA%25D9%2585%25D9%25BE%25D9%258A%25D9%2588%25D9%25BD%25D8%25B1"><span>ڪيوآر ڪوڊ ڊائونلوڊ ڪريو</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> ڇاپيو/برآمديو </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:Book&bookcmd=book_creator&referer=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1"><span>ڪو ڪتاب سرجيو</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%B5:DownloadAsPdf&page=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=show-download-screen"><span>PDF طور اتاريو</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&printable=yes" title="ھن صفحي جو پرنٽ وٺو [p]" accesskey="p"><span>ڇپائتو مسودو</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> ٻيون رٿائون </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Computer" hreflang="en"><span>وڪيميڊيا العام</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q68" title="اعدادخاني ۾ موجود لاڳاپيل اسم سان ڳنڍيو [g]" accesskey="g"><span>وڪيڊيٽا اسم</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="صفحاتِي اوزار"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ڏيک"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ڏيک</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">سائڊبار ڏانھن چوريو</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">لڪايو</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="sd" dir="rtl"><p><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"> </font></p><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%A6%D9%84:Computer.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/220px-Computer.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/330px-Computer.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Computer.svg/440px-Computer.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></a><figcaption></figcaption></figure></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p><b>ڪمپيوٽر</b> یا <b>شمارندو</b> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AC%D9%84%D9%8A" class="mw-redirect" title="بجلي">بجليءَ</a> تي هلندڙ هڪ اهڙي مشين جو نالو آهي جيڪا مختلف ذريعن کان معلومات/ڊيٽا حاصل ڪري، ان کي پروسيس ڪري (ولوڙي) ۽ ان جو نتيجو ظاهر ڪري. ڪمپيوٽر (چاهي اهو ڪهڙي به قسم ۽ سائيز جو هجي) جي ڪم کي ٽن حصن ۾ ورهائي سگھجي ٿو: ڊيٽا حاصل ڪرڻ، ان ڊيٽا کي پري ڊفائينڊ رولس (ڪمپيوٽر کي اڳواٽ سمجھايل اصولن) وسيلي پروسيس ڪرڻ (ڪنهن مرحلي مان گذارڻ) ،بعد ۾ پروسيس ٿيل ڊيٽا يعني انفارميشن يا رزلٽ کي ظاهر ڪرڻ يا ياداشت ۾ محفوظ ڪرڻ. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><meta property="mw:PageProp/toc" /></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ايجاد_جو_سبب"><span id=".D8.A7.D9.8A.D8.AC.D8.A7.D8.AF_.D8.AC.D9.88_.D8.B3.D8.A8.D8.A8"></span>ايجاد جو سبب</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=1" title="هيءُ حصو ترميميو: ايجاد جو سبب"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>لفظ <i>ڪمپيوٽر</i> لاطيني ٻوليءَ جي لفظ ڪمپيوٽ Compute مان ورتل آهي جنهن جي معنى آهي حساب ڪتاب ڪرڻ ( to calculate). </p><p>ڪمپيوٽر جي ايجاد جو بنيادي مقصد حساب ڪتاب ڪرڻ هو، بعد ۾ انسان ان کي پنهنجي ڪم ۾ تيزي پيدا ڪرڻ لاءِ ڪم آندو. ڪمپيوٽر وسيلي انسان ڪنهن ڪمري جي هڪ ڪنڊ ۾ ويهي پوري دنيا جو سير ڪري سگھي ٿو، خبر چار لهي سگھي ٿو. ڪروڙين ميل پري ويٺل ٻئي انسان تائين پنهنجو نياپو يا پيغام سيڪنڊن ۾ پهچائي سگھي ٿو. نه صرف ايترو پر دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ ويٺل ماڻهوءَ کي ڪمپيوٽر تي لائيو Live يعني براه راست ڏسي ۽ ڳالهائي ٻولهائي سگھي ٿو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="بنياد"><span id=".D8.A8.D9.86.D9.8A.D8.A7.D8.AF"></span>بنياد</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=2" title="هيءُ حصو ترميميو: بنياد"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪمپيوٽر جو بنياد رياضيءَ جي اصولن تي رکيل آهي. آءِ – سي I.C = Integrated circuit سان ملي ٺهيو آهي ۽ مائڪروپروسيسر جي ذريعي ڪم ڪندو آهي. اڄ ڪمپيوٽر جيڪو ڪجھه به آهي اهو هارڊ ڊسڪ (ياداشت) جي بدولت آهي. ڪمپيوٽر ۾ موجود سمورا پروگرام ۽ فائيل هارڊ ڊسڪ ۾ ئي محفوظ هوندا آهن. هاڻي ڪمپيوٽر تاريخ جي مختلف دورن مان گذري پينٽيم (Pentium) 1،2،3،4 ۽ 5 (ڊيوئل پروسيسر) وغيره جي شڪل ۾ اسان جي آڏو آهر. لفظ پينٽيم مان مراد جديد دور جا ڪمپيوٽر آهن، جيڪي موجوده دور جون سموريون ضرورتون پوريون ڪرڻ جون صلاحيتون رکن ٿا. هي 1937 ۾ وجود ۾ آيو. هاڻي شايد ئي ڪو شعبو آهي جتي ڪمپيوٽر جو استعمال نه ٿيندو هجي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ڪمپيوٽر_جي_تاريخ"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.8A_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.8A.D8.AE"></span>ڪمپيوٽر جي تاريخ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=3" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جي تاريخ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پسمنظر"><span id=".D9.BE.D8.B3.D9.85.D9.86.D8.B8.D8.B1"></span>پسمنظر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=4" title="هيءُ حصو ترميميو: پسمنظر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>جڏهن انسان ۾ عددن ۽ ڳڻپ جو شعور پيدا ٿيو، يعني پنهنجي ارد گرد موجود شين کي جوڙ ۽ ڪٽ ڪرڻ جو خيال هن جي دماغ ۾ پيدا ٿيو، ته ان سوچيو ته ٻه ۽ ٻه چار ٿيندا ۽ چئن مان ٻه ڪٽ ڪبا ته باقي ٻه بچندا، جڏهن انسان پنهنجي زندگيءَ ۾ اهي اعداد و شمار باقاعده استعمال ڪرڻ شروع ڪيا ته اها ڳڻپ وڌندي وئي، ۽ وڌندي وڌندي سو، پنج سو، ۽ هزارن جي حساب ڪتاب ۾ اچي وئي. پوءِ انسان جي تخليقي ذهن هڪ اهڙي مشين جي ضرورت محسوس ڪئي جيڪا ان کي هن مشڪل مان ڪڍي سگھي. ان ئي سوچ ويچار ۾ هڪ چيني سائنسدان هن خواب کي حقيقت جو روپ ڏيندي هڪ اهڙي مشين ٺاهڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو جيڪا جوڙ، ڪٽ، ضرب ۽ ونڊ جا بنيادي عمل حل ڪرڻ جي اهليت رکندي هئي. هيءُ آلو (پرزو) چين ۾ ٺهيو، جنهن کي ايباڪس Abacus جو نالو ڏنو ويو. ان کان پوءِ انسان کي پنهنجي ڪم ۾ تيزيءَ جي ضرورت پئي، چائنا جو هي آلو ايباڪس حساب ڪتاب جي معاملن ۾ ڪافي عرصو مددگار ثابت ٿيو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جديد_تاريخ"><span id=".D8.AC.D8.AF.D9.8A.D8.AF_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.8A.D8.AE"></span>جديد تاريخ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=5" title="هيءُ حصو ترميميو: جديد تاريخ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>1642ع ۾ فرانسيسي سائنسدان بليس پاسڪل (Blaise pascal) هڪ ٻي تخليق دنيا جي سامهون آندي جنهن جو نالو پاسڪل ڪلڪيوليٽر هو. هيءَ مشين ڏهن مختلف حصن ۾ ورهائجي ڪم ڪندي هئي، هتان کان ئي اسان کي ڪمپيوٽر جي تاريخ جو پتو پوي ٿو. ان بعد پاسڪل جي تخليق کي اڳتي وڌائيندي هڪ رياضي دان 1673 ۾ پاسڪل جي ڪلڪيوليٽر کي بهتر بنائڻ جي ڪوشش ڪئي ته جيئن اهو صحيح طرح جوڙ، ڪٽ، ضرب ۽ ونڊ ڪري سگھي. پوءِ 1801 ۾ هڪ فرانسيسي سائنسدان جنهن جو نالو جولهس ميري جيڪورڊ هو، ان هڪ پنچ ڪارڊ ايجاد ڪيو، جيڪو مشين ۾ حساب ڪتاب کي سنڀاليندو هو، پر هي ڪارڊ صرف 1880 (هڪ هزار اٺ سو اسي) انگن تائين حساب ڪتاب ڪري سگھندو هو، معنى ته هن ڪارڊ ۾ 1880 عددن جي حساب ڪتاب جي صلاحيت هئي، جيڪي رياضيءَ جي ڪم ڪارين ۾ تمام گھٽ هيا. </p><p>ان بعد هڪ برطانوي رياضي دان چارلس بيبيج (Charles Babbage) هڪ اهڙي مشين ايجاد ڪئي جيڪا ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ (Input & Output) جو ڪم سرانجام ڏيندي هئي. هن مشين جي تخليق انسان جي ڪم ۾ ڪافي مدد ڪئي. </p><p>ان بعد هاورڊ يونيورسٽيءَ ۾ پهريون اليڪٽرو مڪينيڪل (Electro-mechanical) ڪمپيوٽر هاورڊ ايڪسن نالي سائنسدان بڻايو. ان ڪمپيوٽر تي ڪم جي شروعات 1837 ٿي ۽ 1944 تائين ٺهي مڪمل ٿيو. هي ڪمپيوٽر اليڪٽرو مڪينيڪل ڪمپيوٽر هيو، هن جو بنياد ويڪيوم ٽيوب(Vacuum tube) (ويڪيوم ٽيوب ڇاهي؟ هي ڌاتوءَ جي ڪنڊيڪٽرس جو سيٽ آهي جيڪو ڪنهن شيشي يا ڌاتوءَ جي ٽيوب تي مشتمل هوندو آهي، ان ٽيوب مان سموري هوا/گيس ڪڍي ويندي آهي، ۽ ان اندر لڳل گرڊ، وولٽيج ڪنڊڪٽرس جي وچ ۾ بجليءَ جي ڪرنٽ تي ضابطو رکندي آهي. ويڪيوم ٽيوبز، اليڪٽرڪ سرڪٽس جي سؤچنگ ۽ واڌاري (بجليءَ جي وهڪري جي) لاءِ استعمال ٿيندا هيا. اڄ ڪلهه ويڪيوم ٽيوبز، ڪيٿوڊ ري ٽيوب cathode ray tube يعني CRT ۾ استعمال ٿيندا آهن، سي آر ٽي ڪنهن ٽي وي سيٽ يا ڪمپيوٽر مانيٽر اندر گرافڪس ۽ تصويرون وغيره ڏيکارڻ لاءِ استعمال ٿيل هوندي آهي). بهرحال هي اليڪٽرو مڪينيڪل ڪمپيوٽر مارڪ ون جي نالي سان مشهور ٿيو، هي ڪمپيوٽر سائيز ۾ تمام وڏا هيا. </p><p>ان مان اسان اندازو لڳائي سگھون ٿا ته ڪمپيوٽر جي تاريخ ڪيتري پراڻي آهي، پر ان کي ويهين صدي عيسويءَ کان اڳ ڪمپيوٽر جو نالو نه ڏنو ويو هو. ان دوران ئي سائنسدان هڪ نئين مشين ٺاهڻ ۾ مصروف هيا، جهڙي طرح پاسڪل ايباڪس نالي پرزو ٺاهيو هو، جنهن جو ڪم حساب ڪتاب ڪرڻ هو، ڪمپيوٽر جو بنياد به پاسڪل جي بنايل پرزي ايباڪس جي اصولن سان لاڳاپيل هيو. </p><p><br /> </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ڪمپيوٽرن_جي_درجا_بندي"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1.D9.86_.D8.AC.D9.8A_.D8.AF.D8.B1.D8.AC.D8.A7_.D8.A8.D9.86.D8.AF.D9.8A"></span>ڪمپيوٽرن جي درجا بندي</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=6" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽرن جي درجا بندي"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪمپيوٽرن جي درجا بندي ڪيترن ئي حوالن سان ڪري سگھجي ٿي. جھڙوڪ تاريخ يعني جنريشن/دور جي حوالي سان درجا بندي (جنهن ۾ ڪمپيوٽر جي پهرين دور کان وٺي پنجين جنريشن تائين ۽ جديد يعني هلندڙ دور جي ڪمپيوٽرن ۽ انهن ۾ آيل تبديلين جو ذڪر اچي وڃي ٿو). ان سان گڏوگڏ پروسيسنگ (ڪم ۽ صلاحيت) جي حوالي سان درجا بندي جنهن ۾ ڊجيٽل ۽ اينالاگ ڪمپيوٽر اچي وڃن ٿا ۽ ڪمپيوٽر جي ڪلاس/قسم جي حوالي سان درجا بندي (جنهن ۾ مائڪرو ڪمپيوٽر کان سپرڪمپيوٽر تائين اچي وڃن ٿا). </p><p><br /> ڪمپيوٽر سائنس ۾ جيڪي باقاعدي تبديليون ۽ ترقيون ٿينديون رهيون آهن، انهن کي تاريخ جي حساب سان پنجن نسلن ۾ ورهائي سگھجي ٿو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڪمپيوٽر_جو_پهريون_دور"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.88_.D9.BE.D9.87.D8.B1.D9.8A.D9.88.D9.86_.D8.AF.D9.88.D8.B1"></span>ڪمپيوٽر جو پهريون دور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=7" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جو پهريون دور"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>1924ع کا 1954ع تائين جيڪي ڪمپيوٽر ٺهيا انهن کي ”پهرئين دور جا ڪمپيوٽر“ جو نالو ڏنو ويو آهي، هي اليڪٽرو مڪينيڪل ڪمپيوٽر هيا. هنن جو بنياد ويڪيوم ٽيوبز تي هو، هي ڪمپيوٽر سائيز ۾ تمام وڏا ها، ۽ تمام جلدي حرارت (گرمي) خارج ڪندا ها، انهن ۾ معلومات محفوظ ڪرڻ جي صلاحيت تمام گھٽ هئي، ۽ هي مڪينڪ ڊروماورڊ بلي لائينز ذريعي پنهنجي معلومات محفوظ ڪندا ها. هنن جي ڪم جي صلاحيت ملي سيڪنڊن milliseconds (هڪ سيڪنڊ جو هزارئين حصي) جي رينج ۾ هوندي هئي، هن دور جا ڪمپيوٽر تقريباََ 20 کان 25 سالن تائين استعمال هيٺ رهيا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڪمپيوٽر_جو_ٻيون_دور"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.88_.D9.BB.D9.8A.D9.88.D9.86_.D8.AF.D9.88.D8.B1"></span>ڪمپيوٽر جو ٻيون دور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=8" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جو ٻيون دور"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>1952ع کان 1956ع جي عرصي ۾ ٺهيل ڪمپيوٽر ٻئين نسل جا ڪمپيوٽر چورائيندا آهن. هي پهرين نسل جي ڪمپيوٽرن جي نسبت ڪجھه بهتر ثابت ٿيا، هنن جو بنياد ڪنڊڪٽرز ۽ ٽرانسسٽرز تي رکيو ويو، ۽ ان کان علاوه هي پهرين نسل جي ڪمپيوٽرن جي مقابلي ۾ سائيز ۾ ڪجھه ننڍا به هيا. ۽ هنن ۾ ويڪيوم ٽيوب جو استعمال نه ڪيو ويو هيو، جنهن سبب هي حرارت به گھٽ خارج ڪندا هيا، ۽ انهن جي ميموريءَ ۾ ڪور (ڪور جا هم معنى لفظ: non-volatile يا permanent يعني مستقل. ڪور معنى ڊيٽا کي مقناطيسي magnetic طريقي سان مستقل طور تي محفوظ ڪرڻ جو طريقو يا انگريزيءَ ۾ ان کي هيئن چئبو Core: non-volatile magnetic storage method used in old computers ) مطلب ته انهن جي ميمريءَ ۾ ڪور استعمال ڪرڻ جي ڪري انهن جي ڪم جي صلاحيت ڪافي وڌي وئي هئي. هنن ڪمپيوٽرن جي ڪم ڪرڻ جي رفتار مائڪرو سيڪنڊن (micro seconds) يعني سيڪنڊ جو ڏهه لکون حصو (one millionth of second) جي رينج ۾ هئي. ياد رهي ته هي ٻئين نسل جا ڪمپيوٽر اليڪٽرانڪ ڪمپيوٽر هيا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اليڪٽرڪ_۽_اليڪٽرانڪ_۾_فرق"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.8A.DA.AA.D9.BD.D8.B1.DA.AA_.DB.BD_.D8.A7.D9.84.D9.8A.DA.AA.D9.BD.D8.B1.D8.A7.D9.86.DA.AA_.DB.BE_.D9.81.D8.B1.D9.82"></span>اليڪٽرڪ ۽ اليڪٽرانڪ ۾ فرق</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=9" title="هيءُ حصو ترميميو: اليڪٽرڪ ۽ اليڪٽرانڪ ۾ فرق"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هي ٻئي اصطلاح بجليءَ تي هلندڙ شين لاءِ ئي استعمال ٿيندا آهن. فرق صرف ايترو هوندو آهي ته ”اليڪٽرانڪس“ جي شين ۾ اهڙا پرزا لڳل هوندا آهن جيڪي بجليءَ کي ضرورت مطابق گھٽ وڌ ڪندا رهندا آهن. جهڙوڪ: پکو، استري، آئرن، موٽر، بلب وغيره اهي سڀ شيون ”اليڪٽرڪ“ آهن، ڇو ته عام طور انهن ۾ بجليءَ کي گھٽائڻ وڌائڻ لاءِ ڪي به پرزا استعمال ٿيل نه هوندا آهن. بجلي صرف انهن ۾ موجود تارن وغيره مان گذرندي آهي ته اها شي پنهنجو ڪم ڪندي آهي. پر ”اليڪٽرانڪ“ شين جو بهترين مثال هڪ ٽيسٽر آهي جيڪو اسان بجليءَ جي ڪرنٽ ڏسڻ لاءِ استعمال ڪندا آهيون. جيڪڏهن ڪا سنهي کان سنهي ڌاتوءَ جي تار کڻي بجليءِ جي تار کي ڇهجي ته زوردار ڪرنٽ لڳي سگھي ٿو. پر ٽيسٽر کي بي خوف ٿي بجليءَ جي تارن سان لڳائي سگھبو آھي. ان جو ڪارڻ دراصل هي آهي ته ان اندر اليڪٽرانڪ جو ننڍڙو آلو ڊائيوڊ وغيره لڳل هوندو آهي، جيڪو بجليءَ جي زور کي ضرورت مطابق ايترو گھٽ ڪري ڇڏيندو آهي جو اها انساني جسم تي ڪو خاص اثر نه ڪندي آهي پر ان ۾ ايتري طاقت ضرور هوندي آهي جو نتيجي ۾ ٽيسٽر ۾ لڳل بلب کي ٻاري سگھي، اهڙي ريت ٽي وي، ريڊيو، ڪمپيوٽر وغيره اليڪٽرانڪ ڊوائيسز آهن ڇو ته انهن ۾ اليڪٽرانڪ پرزا جهڙوڪ ڊائيوڊس، ٽرانزسٽرس، چپس ۽ سرڪٽس وغيره لڳل هوندا آهن، جيڪي بجليءَ کي ضرورت مطابق ٻين پرزن تائين گھٽائي وڌائي پيش ڪندا آهن. پھتين فور جا ڪمپيوٽر اليڪٽرو مڪينيڪل ڪمپيوٽر هيا، جڏهن ته ٻئين دور کان وٺي هن وقت تائين هلندڙ ڪمپيوٽر اليڪٽرانڪ ڪمپيوٽر آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڪمپيوٽر_جو_ٽيون_دور"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.88_.D9.BD.D9.8A.D9.88.D9.86_.D8.AF.D9.88.D8.B1"></span>ڪمپيوٽر جو ٽيون دور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=10" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جو ٽيون دور"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>1964ع کان 1974ع جي عرصي ۾ ٺهيل ڪمپيوٽرن کي ”ٽئين نسل جا ڪمپيوٽرن“ جو نالو ڏنو ويو آهي، هي ڪمپيوٽر پنهنجي بهترين صلاحيتن جي ڪري ڪجھه جڳهن تي اڄ به استعمال ٿي رهيا آهن. انهن جو بنياد انٽيگريٽيڊ سرڪٽس (IC=Integrated circuits) تي رکيل هو. پهرين ٻنهي نسلن جي ڪمپيوٽرن جي نسبت هنن جي سائيز ڪافي ننڍي ڪئي وئي هئي ۽ هنن جي ڪم ڪرڻ جي صلاحيت نينو سيڪنڊن (Nano-seconds) يعني one billionth of second (سيڪنڊ جو هڪ اربون حصو. يا 1000000000/ حصو) هو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڪمپيوٽر_جو_چوٿون_دور"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.88_.DA.86.D9.88.D9.BF.D9.88.D9.86_.D8.AF.D9.88.D8.B1"></span>ڪمپيوٽر جو چوٿون دور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=11" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جو چوٿون دور"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>1975ع کان 1983ع جي عرصي دوران ٺهيل ڪمپيوٽرن کي چوٿين نسل جا ڪمپيوٽر چيو وڃي ٿو. هنن ڪمپيوٽرن جو بنياد مائڪرو پروسيسرز تي رکيل آهي. مائڪرو پروسيسر تمام ننڍڙو پرزو (ڊوائيز) آهي، ۽ مائڪروپروسيسر جي استعمال سان هن نسل جا ڪمپيوٽر بي حد مختصر ٿي ويا، ۽ انهن جي ڪم ڪرڻ جي صلاحيت ٽئين نسل جي ڪمپيوٽرن جي مقابلي ۾ پنج کان ڏهه ڀيرا وڌي وئي. چوٿين نسل جي ڪمپيوٽرن ۾ پهريون ڀيرو accept system متعارف ڪيو ويو. هنن ۾ مائڪرو پروسيسر استعمال ٿيڻ جي ڪري هنن کي مائڪرو ڪمپيوٽر به چيو وڃي ٿو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڪمپيوٽر_جو_پنجون_۽_ڇهون_دور"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1_.D8.AC.D9.88_.D9.BE.D9.86.D8.AC.D9.88.D9.86_.DB.BD_.DA.87.D9.87.D9.88.D9.86_.D8.AF.D9.88.D8.B1"></span>ڪمپيوٽر جو پنجون ۽ ڇهون دور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=12" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽر جو پنجون ۽ ڇهون دور"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>پنجين نسل جي ڪمپيوٽرن تي ڪم 1983ع ۾ شروع ٿيو، ڪمپيوٽرن جو هي نسل اڄ به عام آهي، ياد رهي ته پنجين نسل جا ڪمپيوٽر چوٿين نسل جي تيز ترين ڪمپيوٽرن کان به 30 کان 40 ڀيرا وڌيڪ تيز رفتاريءَ سان ڪم ڪن ٿا. هنن ڪمپيوٽرن ۾ ايڪسپرٽ سسٽم لڳل آهن جن ۾ هيءَ سهولت به موجود آهي ته هنن تي هڪ ئي وقت ڪيترين ئي ٻولين/زبانن ۾ ڪم ڪري سگھجي ٿو. هنن ۾ ميموريءَ يعني ياداشت جي گنجائش به شروعاتي چئن نسلن جي مقابلي ۾ ڪافي حد تائين، بلڪه تمام گھڻي آهي. چوٿين نسل کان پوءِ ڪمپيوٽر ٽيڪنالاجيءَ ۾ ايترو ته تيزيءَ سان تبديليون اينديون ويون ۽ هڪ ٻئي پويان بي انتها رفتار وارا ڪمپيوٽر مارڪيٽ ۾ ايندا ويا آهن. جن ۾ پينٽيم (Pentium) 1،2،3،4۽ 5 ڪمپيوٽرن جي اسپيڊ 300 ميگا هرٽز کان وٺي گيگا هرٽز تائين آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>mega hertz) (MHz ميگا هرٽز جي وصف هيءَ آهي (MHz= measure of frequency equal to one million cycles per second)</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>Giga hertz) (GHz گيگا هرٽز جي وصف هيءَ آهي (GHz= measure of frequency equal to one billion (or 1000 million) cycles per second)</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هي ڪمپيوٽر وڏي کان وڏي شيڊ يا گرافڪ نينو سيڪنڊز ۾ هڪ ملڪ کان ٻئي ملڪ تائين منتقل ڪري سگھن ٿا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ڪمپيوٽرن_جا_قسم"><span id=".DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1.D9.86_.D8.AC.D8.A7_.D9.82.D8.B3.D9.85"></span>ڪمپيوٽرن جا قسم</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=13" title="هيءُ حصو ترميميو: ڪمپيوٽرن جا قسم"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪمپيوٽر جا عام طور تي ھيٺيان ٽي قسم آھن: </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>ڊجيٽل ڪمپيوٽر Digital computers</li> <li>اينالاگ ڪمپيوٽر Analog Computers</li> <li>هاءِ برائيڊ ڪمپيوٽر Hybrid Computers</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڊجيٽل_ڪمپيوٽر"><span id=".DA.8A.D8.AC.D9.8A.D9.BD.D9.84_.DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1"></span>ڊجيٽل ڪمپيوٽر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=14" title="هيءُ حصو ترميميو: ڊجيٽل ڪمپيوٽر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>اڄ ڪلهه عام استعمال ٿيندڙ ڪمپيوٽر ڊجيٽل ڪمپيوٽر آهن، هي ڪمپيوٽر ايترا عام آهن جو اڄ ڪلهه لفظ ڪمپيوٽر مان هنن قسم جي ڪمپيوٽرن جي ئي معنى ورتي وڃي ٿي. هن قسم جي ڪمپيوٽرن کي ان ڪري ڊجيٽل ڪمپيوٽر چيو وڃي ٿو جو اهي ٻڙيءَ ۽ هڪ 0 ۽ 1 يعني ڊجيٽل سسٽم تي مشتمل ڊيٽا تي عمل ڪندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اينالاگ_ڪمپيوٽر"><span id=".D8.A7.D9.8A.D9.86.D8.A7.D9.84.D8.A7.DA.AF_.DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1"></span>اينالاگ ڪمپيوٽر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=15" title="هيءُ حصو ترميميو: اينالاگ ڪمپيوٽر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هي ڪمپيوٽر اهڙن طبعي مقدارن (Physical Values) لاءِ استعمال ٿيندا آهن، جيڪي هڪ مسلسل پيماني سان گڏ هوندا آهن، جهڙوڪ گرمي پد، پريشر يا دٻاءُ هي عام طور تي ڊائل يا گراف تي مشتمل آئوٽ پٽ ڏيندا آهن، وولٽيج، دٻاءُ، رفتار ۽ گرمي پد وغيره ڪجھه اهڙيون خاصيتون آهن جيڪي هن قسم جي ڪمپيوٽرن سان ماپيون وينديون آهن. هنن ڪمپيوٽرن جي مثال ۾ آٽوموبائيل، اسپيڊو ميٽر، ٿرماميٽر، ۽ بٺي ٿرماميٽر وغيره شامل آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="هاءِ_برائيڊ_ڪمپيوٽر"><span id=".D9.87.D8.A7.D8.A1.D9.90_.D8.A8.D8.B1.D8.A7.D8.A6.D9.8A.DA.8A_.DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1"></span>هاءِ برائيڊ ڪمپيوٽر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=16" title="هيءُ حصو ترميميو: هاءِ برائيڊ ڪمپيوٽر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هي ڪمپيوٽر ڊجيٽل ۽ اينالاگ جي گڏيل خصوصيتن تي مشتمل هوندا آهن، يعني هنن ۾ ڊجيٽل ۽ اينالاگ ٻنهي ڪمپيوٽرن جو صلاحيتون موجود هونديون آهن. مثال طور تي ڪنهن اسپتال جي انتهائي نگهداشت واري شعبي ICU (Intensive care Unit) ۾ مريض جون اهم علامتن جهڙوڪ: نبض، دل جي ڌڙڪڻ جي رفتار، ۽ رت جو وهڪرو/دٻاءُ (بلڊ پريشر) ماپڻ لاءِ استعمال ٿيندو آهي. هنن ۾ اهي شروعاتي ڪم ڪرڻ لاءِ اينالاگ ڊوائيسز استعمال ٿيندا آهن، پوءِ انهن تحت حاصل نتيجن کي ڊجيٽل فارم ۾ تبديل ڪيو ويندو آهي، ۽ ڊجيٽل فارم ۾ تبديل ٿيڻ کان پوءِ حاصل معلومات (يعني مريض جي مجموعي صورتحال) ڊجيٽل ڊوائيسز ڏانهن منتقل ٿيندي آهي، جيڪي (ڊجيٽل پرزا، داخل پروگرامن تحت) انهن جو جائزو وٺندا آهن، ۽ ضرورت وقت آٽوميٽڪ سسٽم تحت ڊاڪٽر تائين اطلاع پهچائيندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ڊجيٽل_ڪمپيوٽرن_جا_قسم"><span id=".DA.8A.D8.AC.D9.8A.D9.BD.D9.84_.DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1.D9.86_.D8.AC.D8.A7_.D9.82.D8.B3.D9.85"></span>ڊجيٽل ڪمپيوٽرن جا قسم</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=17" title="هيءُ حصو ترميميو: ڊجيٽل ڪمپيوٽرن جا قسم"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊجيٽل ڪمپيوٽرن کي مختلف حوالن جي بنياد تي مختلف درجن ۾ ورهايو ويو آهي، انهن ۾ پروسيسنگ پاور يعني عمل ڪرڻ جي سگھه، اسٽوريج يعني ذخيري جي گنجائش، ياداشت، جسامت وغيره شامل آهن. ھيٺ ڊجيٽل ڪميوٽر جا قسم ڏنل آھن: </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>سپر ڪمپيوٽر Super Computer</li> <li>مين فريم ڪمپيوٽر Mainframe Computer</li> <li>مني ڪمپيوٽر Mini Computer</li> <li>مائڪرو يا پرسنل ڪمپيوٽر Micro or personal computer</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p><b>سپر ڪمپيوٽر</b>: هي ڪمپيوٽر موجوده ڪمپيوٽرن ۾ سڀني کان مٿاهان آهن، پوري دنيا ۾ سپر ڪمپيوٽرن جو تعداد تمام گھٽ آهي، هي ڪمپيوٽر اهڙن سائنسي عملن لاءِ استعمال ٿيندا آهن جن ۾ وڌ کان وڌ رفتار واري پروسيسنگ جي ضرورت هوندي آهي. هنن جي رفتار ۽ طاقت عام ڪمپيوٽر کان 50000 ڀيرا وڌيڪ هوندي آهي. ۽ هڪ سيڪنڊ ۾ 18000000 (ارڙهن ڪروڙ) کان وڌيڪ حسابي ۽ سائنسي عمل ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو. (اڄ: جا سپر ڪمپيوٽر ان کان به تمام مٿاهان آهن) جهڙوڪ هي ڪمپيوٽر ملٽري آپريشنس، دفاع ۽ نيوڪليئر ريسرچ ۽ ٻين اهڙن اعلى سائنسي ڪارين لاءِ استعمال ٿيندا آهن </p><p><b>مين فريم ڪمپيوٽر</b>: هي ڪمپيوٽر به ڪافي وڏا هوندا آهن پر سپر ڪمپيوٽرن کان ننڍا هوندا آهن. هي ڪمپيوٽر بينڪن، انشورنس ڪمپنين، ايئر لائينز، ۽ وڏن وڏن سرڪاري ادارن ۾ استعمال ٿيندا آهن، جتي تمام گھڻي حسابي طاقت جي ضرورت هوندي آهي. هي ڪافي قيمتي هوندا آهن ۽ هنن کي آپريٽ ڪرڻ ۽ صحيح صورت ۾ رکڻ لاءِ ڪافي ماڻهن جي ضرورت هوندي آهي. هن قسم جي ڪمپيوٽرن لاءِ هڪ مخصوص ماحول ۽ ايئرڪنڊيشن ڪمرن جي ضرورت هوندي آهي. </p><p><b>مني ڪمپيوٽر</b>:'هي ڪمپيوٽرننڍي پيماني جي ڪاروبار وغيره ۾ استعمال ٿيندا آهن، هنن جي قيمت به نسبتاً گھٽ هوندي آهي، هي ننڍن ادارن جهڙوڪ بينڪن جي شاخن، يونيورسٽين ۽ اسپتالن وغيره ۾ استعمال ٿيندا آهن. </p><p><b>مائڪرو ڪمپيوٽر</b>: هنن ڪمپيوٽرن کي مائڪرو يا پرسنل ڪمپيوٽر به چيو ويندو آهي، هي ڪمپيوٽر 1970 ڏهاڪي جي آخري سالن ۾ ٺاهيو ويو. هنن ۾ مقبوليت خودڪار برقيات ۾ ترقيءَ ۽ خود ڪار مائڪرو چپ جي ايجاد ٿيڻ سان آئي. جيئن ته هن چپ جي قيمت گھٽ هجڻ جي ڪري پرسنل ڪمپيوٽرن جي قيمت به تمام گھٽجي وئي، ماڻهن جو وڏو تعداد ان لائق بڻيو جو هو هي ڪمپيوٽر خريد ۽ استعمال ڪري سگھن. هنن ڪمپيوٽرن جي ترقيءَ ۾ ڏينهون ڏينهن واڌارو ايندو رهي ٿو، جنهن جو هڪ مثال ليپ ٽاپ (Laptop) ڪمپيوٽر ۽ پرسنل ڊجيٽل اسسٽنٽز (PDAs) آهن، هي به پرسنل ڪمپيوٽر ئي آهن، پر انهن جي جسامت/سائيز ۽ گھٽ وزن جي ڪري انسان ان کي باآساني هر جاءِ کڻي ۽ ڪاٿي به رکي سگھي ٿو، ليپ ٽاپ جي سائيز هڪ ننڍڙي بريف ڪيس جيتري هوندي آهي، مطلب اسان ان کي ضرورت پوڻ وقت بغل ۾ به جھلي سگھون ٿا، جڏهن ته پرسنل ڊجيٽل اسسٽنٽ هڪ موبائيل جي سائيز ۾ اچن ٿا، جن کي هڪ هٿ ۾ کڻي ڪمپيوٽري عمل سرانجام ڏياري سگهجن ٿا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پرسنل_ڪمپيوٽر"><span id=".D9.BE.D8.B1.D8.B3.D9.86.D9.84_.DA.AA.D9.85.D9.BE.D9.8A.D9.88.D9.BD.D8.B1"></span>پرسنل ڪمپيوٽر</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=18" title="هيءُ حصو ترميميو: پرسنل ڪمپيوٽر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>موجوده ڪمپيوٽر جي ڍانچي کي تڏهن سمجھي سگھجي ٿو جڏهن انسان ۽ ٻين ساهوارن جي وجود ۽ ڍانچي کي سمجھڻ تي ٿورو زور ڏنو ويندو، ڇو ته انسان ڪمپيوٽر کي پنهنجي مشابهه يعني پنهنجو پاڻ کي سامهون رکي ٺاهيو آهي ۽ ان ڳالهه ۾ سائنسدان ڪافي حد تائين ڪامياب ٿي رهيا آهن ته ڪمپيوٽر کان هر اهو ڪم ڪرائين جيڪو انسان ڪري سگھي ٿو، يا وري ڪي اهڙا عمل به آهن جن کي سرانجام ڏيڻ لاءِ ماڻهن ۽ لاڳاپيل شين جي وڏي تعداد جي ضرورت پوي ٿي پر ڪمپيوٽر اهي سڀ ڪم جهڙوڪ 50 ماڻهن جو ڪم هو اڪيلي سر تمام مختصر وقت ۾ ڪري سگھي ٿو. </p><p>ڏٺو وڃي ته بنيادي طور انساني ڍانچو/وجود چئن شين تي مشتمل آهي، ۽ جيڪڏهن انهن چئن شين مان ڪا به هڪ شي کٽل آهي ته انسان نامڪمل آهي، جهڙوڪ </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>انساني جسم (فزيڪل باڊي).</li> <li>دماغ ۽ ان جا حصا جهڙوڪ ياداشت وغيره (پروسيسنگ، ميموري ۽ اسٽوريج).</li> <li>عقل يعني شعور جنهن ذريعي مليل مواد تي دماغ وسيلي سوچ ويچار ڪجي، نتيجو اخذ ڪرڻ جي سگھه، فيصلي يا ڊسيشن ميڪنگ جي سگھه (پروگرامنگ)</li> <li>زنده رهڻ لاءِ هوا/آڪسيجن، پاڻي ۽ ٻي کاڌ کوراڪ (توانائي، ان پٽ)</li> <li>انساني عمل، ڪم يا رد عمل (نتيجو/ آئوٽ پٽ)</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هڪ مڪمل ڪمپيوٽر به اهڙي ريت بنيادي ٽن شين تي مشتمل آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>فزيڪل باڊي ۽ ان جا حصا. جن کي هارڊويئر چيو وڃي ٿو(</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li><ul><li>پراسيسر: ڪمپيوٽر جو دماغ، هارڊ ڊسڪ</li> <li>اسٽوريج: ياداشت، جنهن ۾ معلومات ۽ پروگرامنگ (هدايتون) محفوظ هوندي، آهي،</li> <li>ان پٽ ڊوائيسز: مواد داخل ڪرڻ جا اوزار،</li> <li>آئوٽ پٽ ڊوائيز: معلومات/نتيجا/رد عمل ظاهر ڪندڙ اوزار) وغيره</li></ul></li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>ڪمپيوٽر پروگرام جن ۾ بيسڪ آپريٽنگ سسٽم، آپريٽنگ سسٽم ۽ ايپليڪيشن سافٽويئر (جن کي گڏيل نالو سافٽويئر/پروگرام/ هدايتون/ داخل پروگرامنگ تحت فيصلا ڪندڙ عملن جو نالو ڏنو ويو آهي)</li> <li>توانائي يعني بجلي يا اليڪٽرڪسٽي جنهن ذريعي ڪمپيوٽر کي هلائي سگھجي، ۽ ان ڪري ئي ڪمپيوٽر جي وصف ۾ لفظ اليڪٽرانڪ ڊوائيز استعمال ٿيندو آهي.</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="هارڊويئر"><span id=".D9.87.D8.A7.D8.B1.DA.8A.D9.88.D9.8A.D8.A6.D8.B1"></span>هارڊويئر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=19" title="هيءُ حصو ترميميو: هارڊويئر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>جهڙي ريت انساني جسم جي عضون تي غور ڪرڻ کان پوءِ اسان انهن کي ٽن بنيادي حصن ۾ ورهائي سگھون ٿا اهڙي ريت ڪمپيوٽر هارڊويئر به بنيادي ٽن حصن تي مشتمل آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li>ان پٽ ڊوائيسز (In Put Devices)</li> <li>پروسيسنگ ۽ ميموري اسٽوريج ڊوائيسز (Processing and memory storage Devices)</li> <li>آئوٽ پٽ ڊوائيسز(Out Put Devices)</li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li><ul><li><b>ان پٽ ڊوائيسز</b></li></ul></li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>مواد کي دماغ/پروسيسر تائين پهچائڻ جا عضوا/ڊوائيسز کي ان پٽ ڊوائيسز چيو ويندو آھي. انساني جسم ۾ اهي بنيادي پنج آهن، پر هڪ معياري ڪمپيوٽر ۾ (P.C جيڪو اڄ ڪلهه اسان وٽ عام استعمال ۾ آهي) انهن جو بنيادي تعداد به عام طور تي پنج آهي. ڪمپيوٽر ۾ ضرورت مطابق انهن جو تعداد گھٽائي توڙي وڌائي سگھجي ٿو. ھيٺ مختلف ان پٽ ڊوائسز ڏجن ٿيون: </p><p><b>ڪي بورڊ</b>: هي ٽائيپ رائيٽر جي ڪي بورڊ سان مشابهه آهي، البته هن ۾ ضرورت مطابق ڪافي بٽڻ/ ڪيز وڌيڪ (مخصوص ترتيب سان) شامل ڪيون ويون آهن جن جو گڏيل تعداد گھٽ ۾ گھٽ 110 تائين آهي، پر هاڻي اهڙا ڪي بورڊ به مارڪيٽ ۾ آيل آهن جن جي چاٻين/ڪيز جو تعداد ان کان وڌيڪ توڙي گهٽ به آهي، هن تي انگريزي الفابيٽ جا سمورا اکر، رياضيءَ جون مختلف نشانيون ۽ 0 کان 9 تائين انگ، ۽ ٻين مختلف ڪمن لاءِ ڪتب ايندڙ فنڪشن ڪيز شامل آهن). ڪي بورڊ هڪ بنيادي ان پٽ ڊوائيس آهي، جنهن جو ڪم ڊيٽا/مواد (انسان کان مليل پيغامن) کي سِي- پِي- يُو (سينٽرل پروسيسنگ يونٽ) يعني ڪمپيوٽر جي دماغ تائين پهچائڻ آهي. هن کان سواءِ عام ڪمپيوٽر سان ڪوبه رابطو قائم نٿو ڪري سگھجي. </p><p><b>مائوس</b>: هيءَ هڪ پوائنٽنگ ڊوائيز آهي، هن جو ڪم ڪمپيوٽر اسڪرين (مانيٽر) تي موجود پوائنٽر/ڪرسر/ايرو (تير جو نشان يا اشارو) ذريعي مختلف آپشنز تي ڪم ڪرڻ آهي، يعني مائوس کي ڪنهن سڌي (پلين) جڳهه تي رکي ان کي هڪ هٿ جي مدد سان جنهن طرف ڦيرائبو ته اهو اشارو يا پوائنٽر اسڪرين تي ان طرف ڦرندو رهندو. هن اوزار/ڊوائيز گرافڪس وغيره جي ڪم کي نهايت آسان ڪري ڇڏيو آهي، هن ڊوائيز کان سواءِ ڪمپيوٽر تي ڪم ڪرڻ انتهائي مشڪل ٿيو پوي، هڪ عام مائوس جي بناوٽ ۾ هڪ بال (جنهن ذريعي پوائنٽر کي گھڻ رخي Multidirectional پاسن ڏانهن موڙي سگھجي ٿو، مائوس کي گهمائڻ سان اهو بال به گهمندو، نتيجي ۾ اسڪرين تي پوائنٽر پڻ ساڳئي رخ ۾ چرپر ڪندو)، هن جي مٿاڇري تي ٻه بٽڻ (هڪ ساڄي ۽ هڪ کاٻي) به آهن جن کي رائيٽ بٽن ۽ ليفٽ بٽن جا نالا ڏنل آهن، هنن بٽڻن جو ڪم مختلف مرحلن ۾ مختلف هوندو آهي. اڄ ڪلهه مارڪيٽ ۾ ڪجھه ٻين قسمن جا جديد مائوس پڻ اچي چڪا آهن. </p><p><b>اسڪينر</b>: هي هڪ اهڙي ان پٽ ڊوائيز آهي، جنهن ذريعي ڪي به تصويرون، گرافَ، لکيل/ڇپيل مواد ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري سگھجي ٿو. هڪ عام اسڪينر جي بناوٽ هڪ فوٽو اسٽيٽ مشين جهڙي هوندي آهي، البته فوٽو اسٽيٽ مشين جي سائيز ڪافي وڏي هوندي آَهي پر ان جي نسبت اسڪينر جي بناوٽ ننڍي هوندي آهي، جهڙي ريت فوٽو اسٽيٽ مشين جي مٿاڇري شيشي تي ڪو به ڪاغذ يا فوٽو وغيره رکي ان جي فوٽو ڪاپي ڪبي آھي اهڙي طرح ئي ڪو به ڪاغذي مواد اسڪينر جي شيشي جي مٿان رکي ان کي ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪبو آھي. مائوس ۽ ڪيبورڊ وانگر هن جا به مختلف قسم مارڪيٽ ۾ موجود آهن. </p><p><b>مائڪروفون/ مائيڪ</b>: هن ان پٽ ڊوائيز جو ڪم آوازن کي ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪرڻ آهي. يعني هن وسيلي اسان پنهنجو آواز ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري محفوظ ڪري سگھون ٿا. جديد ڪمپيوٽرن ۾ اسان آواز ذريعي ڪمپيوٽر کي هدايتون پڻ ڏئي سگهون ٿا. </p><p><b>ڊجيٽل ڪيميرا</b>:هيءَ هڪ اهڙي قسم جي ڪيمرا آهي جنهن وسيلي مختلف شين، منظرن وغيره جون تصويرون ڪڍي بعد ۾(يا ساڳئي وقت) انهن کي ڪئبل/تار (يا بغير تار يا وئرليس سسٽم) وسيلي ڪمپيوٽر ۾ منتقل ڪري سگھجي ٿو، اڄ ڪلهه ڪافي اعلى معيار جون ڊجيٽل ڪيميرائون مارڪيٽ ۾ آيل آهن جن وسيلي نه صرف تصويرون پر مختلف ٽائيم ڊيوريشن تي مشتمل وڊيو رڪارڊنگز (فلم/مووي ميڪنگ آواز ۽ تصوير سان گڏ) به ڪمپيوٽر ۾ منتقل ڪري سگھجن ٿيون، اهي سهولتون ڪجھه جديد قسم جي موبائيل سسٽمز ۾ پڻ موجود آهن. </p><p>ان کان علاوه به ڪافي ان پٽ ڊوائيسز موجود آهن جن جو ڪم به اهڙي ئي قسم جو آهي، جهڙوڪ بارڪوڊ ريڊر، ڪارڊ ريڊر، لائيٽ پين، ٽچ اسڪرين، ڊرائنگ پيڊ، جواءِ اسٽڪ وغيره اهم آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li><ul><li><b>پروسيسنگ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز</b></li></ul></li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هن قسم جي ڊوائيسز جو ڪم (ان پٽ ڊوائيسز ذريعي) حاصل ڪيل ڊيٽا کي پروسيس ڪري انفارميشن ۾ تبديل ڪرڻ ۽ ميموريءَ ۾ محفوظ ڪرڻ آهي. ياد رهي ته ڪمپيوٽر جي ايجاد جو بنيادي مقصد پروسيسنگ ئي آهي ٻين لفظن ۾ هيءُ ته ڪمپيوٽر پروسيسنگ جي ڪم لاءِ ئي ٺهيل آهي. </p><p><br /> <b>پروسيس (عمل)</b>: جڏهن چانھ ٺاهي ويند آهي ته سڀ کان پهريان کير، پاڻي، پتي ۽ کنڊ ڪنهن ٿانوَ ۾ وجھبي آھي ”ان پٽ“ ڏبي آھي. پوءِ ان کي گئسن جي ميلاپ سان جنم وٺندڙ باهه يعني گرميءَ (پري ڊفائينڊ رول/”پروگرام“) جي ”پراسيس“ (عمل) مان گذاريو ويندو آھي. يعني خالي کير کنڊ ۽ پتيءَ (ڊيٽا) کي تيستائين چانهن (انفارميشن/آئوٽ پٽ) جو نالو نٿو ڏئي سگھجي جسيتائين ان کي گرميءَ جي ”پراسيس“ مان نه گذارجي. </p><p>اهڙي ريت جيڪڏهن رياضيءَ جي بنيادي حسابي عمل يعني جوڙ ڪٽ جي پروسيس تي غور ڪبو ته اسان کي پروسيس جو مطلب آسانيءَ سان سمجھه ۾ اچي ويندو. مثال طور پهريان ٻه مختلف عدد (ڊيٽا/ان پٽ) کڻجن، انهن کي پنهنجي ذهن وسيلي رياضيءَ جي پري ڊفائينڊ اصول جوڙ (پلس) جي عمل/پراسيس مان گذارجي ته نتيجو (انفارميشن/آئوٽ پٽ) ملندو. يعني گهربل انفارميشن/معلومات تيستائين نه ملندي جيستائين انهن عددن/مواد/ڊيٽا/ان پٽ کي پنهنجي ذهن ۾ محفوظ ٿيل پري ڊفائينڊ اصول (پروگرام) مان پروسيس نٿو ڪجي. </p><p>ڪپيوٽر پروسيسنگ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز به مختلف حصن تي مشتمل آهن، ڪمپيوٽر ۾ هنن جي اهميت ايتري آهي جيتري انساني جسم ۾ دماغ جي. جيڪڏهن هڪ سالم انساني دماغ تي غور ڪبو ته اسان کي معلوم ٿيندو ته اهو ڪم ۽ بناوٽ جي حساب سان ٽن شين تي مشتمل آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>هڪ هن جو فزيڪل وجود</li> <li>ٻيو ان ۾ ڪائنات طرفان بنيادي/فطري سمجھه، سڄي انساني جسم تي ڪنٽرول ۽ ضابطي جي سگھه. يعني هڪ مڪمل آپريٽنگ سسٽم جيڪو پوري انساني جسم تي ڪنٽرول ڪري ٿو.</li> <li>ٽيون انساني دماغ ۾ دنيا/معاشري ۾ اچڻ کان پوءِ مختلف قاعده قانون، اصول جهڙوڪ ڳالهائڻ لکڻ پڙهڻ يعني جن وسيلي انساني دماغ ۾ (اِف – دين/ جيڪڏهن…. ته پوءِ) ۽ ڊسيشن ميڪنگ/ فيصلا سازيءَ جي پيدا ٿيندڙ سگھه.</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>اهڙي نموني انساني دماغ به ڪمپيوٽر جي دماغ کي انهن ٽنهي شين تي مشتمل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. يعني پروسيسنگ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز جن ۾ سي پي يو يعني سينٽرل پروسيسنگ يونٽ اهم آهي، اهڙي قسم جي ساڳين ٽن خوبين تي مشتمل آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>هڪ ته هن جو هڪ مخصوص فزيڪل لي آئوٽ آهي.</li> <li>ٻيو ٺاهيندڙن (سائنسدانن) طرفان ان ۾ بنيادي اصول ۽ قاعده داخل/فيڊ ٿيل آهن جن کي بيسڪ آپريٽنگ سسٽم يا بايوز چئجي ٿو.</li> <li>ٽيون پنهنجي ضرورت مطابق ان ۾ داخل ڪيل مختلف ڪمن جا پروگرام (جنهن ۾ ڪمپيوٽر جي مڪمل هارڊويئر ۽ سافٽويئر تي ڪنٽرول ڪندڙ آپريٽنگ سسٽم ۽ ايپليڪيشن سسٽم سافٽويئر پروگرام اچي وڃن ٿا.)</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>پروسيسنگ ۽ ميمري ڊوائيسز جي فزيڪل بناوٽ ۽ انهن جا مختلف قسم/حصا </p><p><b>پراسيسنگ ڊوائيسز</b>:هن کي ڪمپيوٽر جو ڪنٽرول يونٽ به چئبو آهي. هن جي ڪم ۾ انپٽ ٿيل شي جو مقصد واضع ڪرڻ، ڊيٽا کي ٽرانسليٽ ڪرڻ مطلب انٽرپريئيٽ ڪرڻ، ايگزيڪيوٽيشن مطلب ان پٽ ٿيل ڊيٽا کي پروسيس ڪري نتيجي ۾ تبديل ڪرڻ آهي. وصف جي لحاظ کان سي پي يو هڪ قسم جي چپ chip آهي، جيڪا ڪمپيوٽر جي دماغ جو ڪم ڏيندي آهي، هيءَ چپ ٽن حصن تي مشتمل هوندي آهي 1. ڪنٽرول يونٽ 2. ارٿ ميٽڪ ۽ لاجڪ يونٽ (رياضيءَ جا/حسابي عمل) ۽ 3. ان پٽ آئوٽ/ پٽ يونٽ. سي پي يو چپ جي معيار جو دارومدار هن جي رفتار ۽ جسامت تي هوندو آهي، چپ جي رفتار ميگا هٽز (ڪمپيوٽر ميمري ماپڻ جو ايڪو) سان ماپي ويندي آهي. </p><p><br /> <i><b>نوٽ</b></i>: ياد رهي ته پرسنل ڪمپيوٽر جي پرزن ۾ جيڪو باڪس نما پرزو اسان کي نظر ايندو آهي ان کي به سِي پِي يو ئي چوندا آهن ، ڇو ته پروسينگ ۽ اسٽوريج وغيره جو سمورو ڪم ان ۾ اندر موجود مختلف پرزا ئي سر انجام ڏيندا آهن. هن دٻي ۾ هيٺيان خاص پرزا موجود هوندا آهن. </p><p>ّ<b>پاور سپلاءِ</b>: جيئن ته نالي مان ئي ظاهر آهي ته هي ڪمپيوٽر جي مختلف/مڙني پرزن کي ضرورت مطابق بجلي فراهم ڪندو آهي. </p><p><b>مڌر بورڊ</b>: سي پي يو جو مين بورڊ آهي جنهن سان/تي ڪمپيوٽر جا اندروني ۽ بيروني پرزا ڳنڍيل هوندا آهن. ان کان سواءِ هن دٻي ۾ ريم، سِي پِي يو چِپِ، هارڊ ڊسڪ ۽ تارون، وغيره وغيره موجود هونديون آهن. </p><p><b>اسٽوريج يا ميموري ڊوائيسز</b>: اسٽوريج ڊوائيز مان مراد آهي ته ڪا به اهڙي ڊوائيز جنهن ۾ ڪا ڊيٽا/انفارميشن ٻيهر استعمال لاءِ محفوظ ڪري سگھجي. مائڪروڪمپيوٽرس (پرسنل ڪمپيوٽرس) ۾ ٻن قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز هونديون آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>پرائمري/شروعاتي (مين/مکيه) اسٽوريج ڊوائيسز/ياداشتي پرزا ۽</li> <li>سيڪنڊري (سپورٽنگ/مددگار) اسٽوريج ڊوائيسز.</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p><b>پهرين قسم جي ميمريءَ ۾ ريم</b>: شامل آهي، هيءَ ڪمپيوٽر اندر ننڍي ۽ ترت پهچ واري ميمري آهي، عام طور تي هيءَ هلندڙ پروگرامن (ٿيندڙ ڪمن) جي هڪ ڀاڱي ٽي حصي کي تيستائين پاڻ وٽ محفوظ رکندي آهي جيستائين انهن کي باقاعده هارڊ ڊسڪ وغيره تي محفوظ نٿو ڪجي، ان ڪري هن کي ٽيمپرري ميمري (عارضي ياداشت) به چيو ويندو آهي. ڇو ته هن ۾ مواد تيستائين محفوظ هوندو جيستائين ڪمپيوٽر هلي رهيو آهي پر ڪمپيوٽر بند ٿيڻ کان پوءِ هن ۾ ڪابه ڊيٽا موجود نه هوندي آهي. </p><p><b>ٻئي قسم جي اسٽوريج ڊوائيسز</b>: سيڪنڊري اسٽوريج ۾ ڊسڪ ڊرائيوز جهڙوڪ هارڊ ڊسڪ ، فلاپي ڊسڪ، سي ڊي وغيره اچي وڃن ٿيون، جن ۾ محفوظ ڪيل ڊيٽا ڪنهن به وقت استعمال ڪري سگهجي ٿي. هيءَ ياداشت مستقل ياداشت هوندي آهي)، آپريٽنگ سسٽمز توڙي ايپليڪيشن پروگرام پڻ سيڪنڊري اسٽوريج ڊوائيسز ۾ محفوظ هوندا آهن). </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li><ul><li><b>آئوٽ پٽ ڊوائيسز</b></li></ul></li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪمپيوٽر جي هنن عضون/ڊوائيسز جو ڪم پراسيس ٿيل ڊيٽا کي استعماليندڙ (يوزر) تائين پهچائڻ آهي. </p><p><b>لفظ آئوٽ پٽ</b>: اهڙي قسم جي انفارميشن يا ڊيٽا (معلومات يا مواد) جيڪا سي پي يو يا مين ميمريءَ مان پراسيس ٿي (عملجي/مرحلجي) ٻئي ڪنهن ڊوائيز/پرزي جهڙوڪ مانيٽر (ڪمپيوٽر اسڪرين) يا سيڪنڊري اسٽوريج ڊوائيس جهڙوڪ فلاپي وغيره ڏانهن منتقل ٿئي، تنهن کي آئوٽ پٽ چئبو آهي. </p><p><i>ڪجھه اهم آئوٽ پٽ ڊوائيسز جو مختصر تعارف ۽ اهميت نمبر وار هيٺ بيان ڪجي ٿي.</i> </p><p><b>مانيٽر</b>: ڪمپيوٽر هارڊويئر جي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ۾ هيءَ ڊوائيس پنهنجي ڪم جي اهميت جي ڪري سر فهرست آهي. هن جي ظاهري بناوٽ عام ٽيليويزن جهڙي آهي ۽ هن کي ڪمپيوٽر اسڪرين يا ڊسپلي پڻ چئبو آهي. هن ڊوائيس جو ڪم پراسيس ٿيل انفارميشن جهڙوڪ ٽيڪسٽ (اکر/لکت)، گرافڪس (تصويرون وغيره) ۽ وڊيوز/اينيميشن (فلم ۽ چرندڙ پرندڙ تصويرون)، حسابي نتيجن ۽ اڪائونٽس جي ڪمن وغيره کي سِي آر ٽِي (ڪيٿوڊ ريز ٽيوب) ۽ ايل سِي ڊِي اسڪرين ذريعي استعماليندڙ تائين پهچائڻ آهي. مانيٽرس مختلف قسم ٿيندا آهن، هڪڙا ڊجيٽل مانيٽر جيڪي بهترين ڪوالٽيءِ جي رزلٽ ۽ رنگن جو تمام وڏو (پر محدود) ذخيرو ڊجيٽل فارم ۾ ڊسپلي ڪندا آهن. ۽ ٻيا اينالاگ مانيٽر جيڪي اڻ ڳڻيل (پر گهٽ معياري) رنگن ذريعي نتيجا ظاهر ڪندا/ڏيکاريندا آهن، وِي جِي اي (وزيوئل گرافڪ ايڊاپٽر) اينالاگ مانيٽر ۾ شمار ڪيا ويندا آهن. </p><p><b>پرنٽرس</b>: هي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ڪمپيوٽر ۾ موجود ڊيٽا يا انفارميشن جهڙوڪ ٽيڪسٽ، اميجز، گرافڪس وغيره کي ڪنهن پيپر (ڪاغذ يا پني)، شيٽ، پلاسٽڪ شيٽ، ٽرانسپيرنٽ شيٽ وغيره تي پرنٽ/ڇاپڻ لاءِ ڪتب آڻبيون آهن. ياد رهي ته ڪمپيوٽر ۾ موجود ڊيٽا کي سافٽ ڪاپي ۽ جڏهن ته پرنٽر ذريعي ڪاغذ وغيره تي پرنٽ/ڇپيل معلومات/مواد کي هارڊ ڪاپي چيو وڃي ٿو. هنن ۾ رنگين ۽ بليڪ ان وائيٽ پرنٽر مارڪيٽ ۾ موجود آهن. پرنٽرن جا ڪافي قسم ٿيندا آهن جن جي درجه بندي مختلف حوالن سان ڪري سگھجي ٿي، جهڙوڪ: قسم جي حوالي سان، امپيڪٽ ۽ نان امپيڪٽ پرنٽرس. معيار جي حوالي سان، پرنٽ ٽيڪنالاجيءَ جو استعمال. رفتار جي حوالي سان، ڪمپيوٽر کان پرنٽر تائين ڊيٽا جي منتقليءَ جي رفتار ۽ ڇاپڻ جي رفتار، ۽ پرنٽ ڪرڻ جي طريقن، پرنٽ ڪوالٽيءَ، رنگن ۽قيمتن جي حوالن وغيره سان پرنٽرن جي درجا بندي ڪري سگهجي ٿي. </p><p><b>امپيڪٽ پرنٽر</b>: هي پرنٽر ٽيڪسٽ (اکرن/لکڻين) ۽ سيمبلس (نشانين ۽ علامتن) وغيره کي سئيءَ نما چهنبدار شي سان، مس پٽيءَ (انڪ ربن) کي پني مٿان دٻائيندي ڇپيندا آهن، بلڪل ائين جيئن ٽائيپ رائيٽر ربن ذريعي پيپر تي پرنٽ ڇڏيندو آهي. هن قسم جي پرنٽرس ۾ ڊيزي ويل پرنٽر ۽ ڊاٽ ميٽرڪس پرنٽر عام آهن. ڊيزي ويل پرنٽرس ڊاٽ ميٽرڪس جي نسبت ڪافي بهتر ڪوالٽيءَ جي پرنٽ ڏيندا آهن. پر هنن جي رفتار ڊاٽ ميٽرڪس پرنٽرس جي نسبت گھٽ آهي. </p><p><b>نان امپيڪٽ پرنٽرس</b>: هنن قسم جي پرنٽرن ۾ ٻيا سڀئي پرنٽر اچي وڃن ٿا جهڙوڪ: ليزر پرنٽر، انڪ جيٽ پرنٽر ۽ ٿرمل پرنٽر. </p><p><i>ليزر پرنٽرس</i>:هي پرنٽر هاءِ ريزوليوشن (تمام گھڻن پگزلس جو تعداد، جن کي DPI يعني ڊاٽس پر انچ جي ايڪي سان ماپبو آهي) پرنٽرس آهن، هنن ۾ ليزر ٽيڪنالاجيءَ وسيلي ڊاٽ ميٽرڪس واري سسٽم تحت اعلى ڪوالٽيءَ جي پرنٽ ڪرڻ جي صلاحيت هوندي آهي. هنن جي ريزوليوشن عام پرنٽرن جي نسبت تمام گھڻي هوندي آهي، جيڪا عام طور 300 dpi هوندي آهي۔ </p><p><i>انڪ جيٽ پرنٽرز</i>:هي پرنٽرز ڪريڪٽرن يا نشانين/گرافڪس وغيره کي اليڪٽريڪلي چارج ٿيل مس جي تمام ننڍڙن ڦڙن جي وهڪري وسيلي ڪاغذ وغيره تي پرنٽ ڪندا آهن. مس جي انهن ننڍڙن ڦڙن جي چرپر بجليءَ جي اوزار وسيلي ڪنٽرول ٿيندي رهندي آهي. ياد رهي ته هي به نان امپيڪٽ پرنٽر آهي. </p><p><i>ٿرمل پرنٽرس</i>: هن پرنٽر جي ڪم ڪرڻ جو طريقو به بلڪل انڪ جيٽ پرنٽر جهڙو آهي، يعني مس جي سنهڙن ڦڙن ذريعي پرنٽ ڪرڻ، فرق صرف ايترو آهي ته هن پرنٽر ۾ استعمال ٿيندڙ مس جا سنهڙا ڦڙا مس کي گرم ڪرڻ جي ڪري پيدا ٿيندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ul><li><ul><li><b>اسپيڪرس</b></li></ul></li></ul></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هيءَ اهڙي آئوٽ پٽ ڊوائيد آهي جنهن وسيلي اسان ڪمپيوٽر ذريعي آواز ٻڌي سگھون ٿا، فلم ۽ گانا وغيره/ڏسي ٻڌي سگهون ٿا، مختلف گيمز مان لطف اندوز ٿي سگھون ٿا. هاڻي اهو پڻ ممڪن آهي ته اسان ڪمپيوٽر ذريعي مائيڪ تي ڪجھه ڳالهايون ۽ اهو ان وقت ئي لائوڊ اسپيڪر ذريعي ٻڌي سگھجي، يعني اسان ڪمپيوٽر جي سائونڊ سسٽم ذريعي تقرير، پريزنٽيشن وغيره به ڏئي سگھون ٿا. </p><p><i><b>نوٽ</b></i>: هن مرحلي تي ڪمپيوٽر جي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ ڊوائيسز بابت سکيو ويو، ان کان علاوه به هڪ قسم جون ڊوائيسز آهن جيڪي ٻئي ڪم يعني ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جو ڪم ڏينديون آهن، پر انهن جي لهه وچڙ سڌي سئين انسان سان نه هوندي آهي، پر اهي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جو ڪم ٻين لاڳاپيل پرزن ڏانهن منتقل ڪرڻ لاءِ هونديون آهن. اهڙي قسم جي ڊوائيسز کي سمجھڻ لاءِ انساني دماغ جو مثال وٺجي. انساني دماغ ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جا ٻئي ڪم سرانجام ڏئي ٿو، پر اهو سڌيءَ طرح پاڻ نه ئي ان پٽ حاصل ڪري ٿو ۽ نه ئي آئوٽ پٽ ڏئي ٿو. جهڙوڪ دماغ بذات خود ڪونه ٿو ڏسي پر اهو ڪم اکين کان ٿو وٺي، ۽ نه ئي وري بذات خود پاڻ ڳالهائي يا لکي ٿو پر اهو ڪم زبان ۽ هٿن کان ٿو وٺي. </p><p>ڪمپيوٽر جي اهڙي قسم جي ڊوائيسز ۾ موڊيم، پروسيسر، ريم وغيره اچي وڃن ٿيون. </p><p>هڪ ڪمپيوٽر جو جسم جنهن ۾ عام استعمال ٿيندڙ اوزارن کي ان پٽ، پروسيسنگ/اسٽوريج ۽ آئوٽ پٽ ڊوائيسز جي ڪئٽگريءَ / خانن ۾ ورهائي بيان ڪيو پيو. پر اهو نه وسارجي ته اهو صرف ڪمپيوٽر جو جسم ئي هو ۽ بس. ان کي ڪڏهن به مڪمل ڪمپيوٽر نه ٿا چئي سگھون. توڙي جو هو فزيڪلي طور تي هر لحاظ کان مڪمل آهي. ڇو ته ياد رهي ته ڪمپيوٽر پنهنجو پاڻ ڪابه شي، ڪو به عمل نه ڪندو آهي، هر شي هر ڳالهه هر عقل انسان ئي ان ۾ فيڊ/داخل ڪيو آهي. جڏهن ان ۾ ٻين ضروري شين سان گڏ دماغ ته هجي ئي پر ان ۾ سوچ ۽ عقل به ضرور هجي، سوچ ۽ عقل (يعني آپريٽنگ سسٽم) کان سواءِ انسان جهڙوڪ ڊيڊ باڊي (مئل/لاش) ئي آهي. اهڙي طرح ئي ڪمپيوٽر جو مڪمل جسم (هارڊويئر) توڙي جو اهو ڪيتري ئي ڳري قيمت جو ڇونه هجي پر سافٽ ويئر يعني آپريٽنگ سسٽم کان سواءِ نا مڪمل آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سافٽويئر/پروگرام"><span id=".D8.B3.D8.A7.D9.81.D9.BD.D9.88.D9.8A.D8.A6.D8.B1.2F.D9.BE.D8.B1.D9.88.DA.AF.D8.B1.D8.A7.D9.85"></span>سافٽويئر/پروگرام</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=20" title="هيءُ حصو ترميميو: سافٽويئر/پروگرام"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>سافٽ ويئر يا ڪمپيوٽر پروگرام جي وصف هيئن ڪري سگھجي ٿي ته ڪو به پروگرام يا پروگرامن جو گروپ (هدايت يا هدايتن جو سيٽ/جٿو/ميڙ) جيڪو هارڊ وئير (جسم ۽ ان جي حصن کي) موقعن جي مناسبت سان هدايتون جاري ڪندو رهي ته هاڻي ڪهڙي حصي کي ڪهڙو ڪم ڪرڻ گھرجي. سافٽ ويئر کي ٻن مکيه گروپن/قسمن ۾ ورهائي سگهون ٿا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>آپريٽنگ سسٽم يا سسٽم سافٽويئر</li> <li>ايپليڪيشن سافٽويئر</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p><b>سسٽم سافٽويئر</b>: سسٽم سافٽ ويئر (ڪمپيوٽري نظام هلائيندڙ هدايتون) سافٽ ويئر جو هي قسم ڪمپيوٽر ۽ ايپليڪيشن سافٽ ويئر (خاص مقصد لاءِ ڪتب ايندڙ هدايتن) کي ڪنٽرول ڪندو آهي. ۽ انهن کان مختلف ڪم وٺندو آهي، انهن کي حڪم جاري ڪندو رهندو آهي. هن سافٽ ويئر وسيلي انسان ان لائق بڻجندو آهي ته هو ڪمپيوٽر سان رابطو قائم ڪري سگھي، هي سافٽ ويئر بنيادي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جا ڪم سرانجام ڏياريندو آهي، ۽ ايپليڪيشن سافٽ ويئر (جهڙوڪ: ورڊ پروسيسرس (خط و ڪتابت جا پروگرام)، اسپريڊ شيٽس (رياضيءَ/حساب ڪتاب/اڪائونٽس بابت پروگرام) ۽ ڊيٽا بيس پروگرام (ڪنهن به مواد کي ٽيبل شيپ (کاتي واري طريقي/ ڳوڙهن انگن اکرن کي آسان طريقي) ۾ محفوظ ڪرڻ جو پروگرام) کي مختلف ڪم ڪرڻ ۾ هر وقت مدد ڪندو رهندو آهي. </p><p>سسٽم سافٽ ويئر جا ڪجھه مثال هي آهن. ڊوس يا ڊاس: ڊسڪ آپريٽنگ سسٽم (DOS – Disk Operating System)، ونڊوز (Windows)، لينڪس ۽ يونڪس (Linux & Unix) ۽ ايپل وغيره </p><p><b>ايپليڪيشن سافٽويئر</b>:سافٽويرس جو هي قسم مختلف (پر مخصوص) ڪمن لاءِ استعمال ٿيندو آهي، هن کي ڪنٽرول ڪندڙ سسٽم سافٽ ويئر هوندو آهي. ايپليڪيشن سافٽ ويئر انسان پنهنجي ضرورت مطابق ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندو آهي. جهڙوڪ جيڪڏهن ڪو اڪائونٽنٽ يا انجنيئر آهي يا ڪنهن کي رياضيءَ جا مختلف ڪم ڪرڻا آهن ته هو سپريڊ شيٽس ۽ ٻيا رياضيءَ بابت پروگرام ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري انهن تي ڪم ڪندو. اهڙي نموني ورڊ پروسيسرس ۾ مختلف قسم جي خط و ڪتابت، لک پڙهه، ياداشتون، ڪتاب لکڻ، مضمون يا آرٽيڪل وغيره مختلف ٻولين لکي سگھجي ٿو. ساڳئي طرح ڊيٽا بيس لاءِ ڌار سافٽ ويئر آهن، اسان کي جيڪڏهن تصويرن وغيره يعني گرافڪس تي ڪم ڪرڻو آهي ته اسان گرافڪس سافٽ ويئر استعمال ڪندا آهيون. شاگردن جي سکيا لاءِ مختلف موضوعن تي بهترين سکيا سافٽ ويئر مارڪيٽ ۾ موجود آهن ته جيئن هو گھر ويٺي پنهنجي سبجيڪٽ جي بهترين نموني تياري ڪري سگھن، جهڙوڪ انجنيئرنگ، ميڊيڪل سائنس، ڪمپيوٽر سائنس وغيره لاءِ اعلى معيار جا سکيا سافٽ ويئر (لرننگ ٽيوٽرس) تيار ٿيل آهن. اهڙي نموني انٽرنيٽ ، چيٽنگ، ويب ڊزائيننگ، موسيقي، فلم ، مووي ميڪنگ، اينيميشنس لاءِ به ڌار ڌار سافٽ ويئر موجود آهن. مطلب جنهن کي جهڙي قسم جو ڪم ڪرڻو آهي اهو ان ڪم لاءِ تيار ڪيل ايپليڪيشن سافٽ ويئر ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندو. اڄ ڪلهه مختلف ڪمن لاءِ مارڪيٽ ۾ بيشمار ايپليڪيشن سافٽ ويئر موجود آهن. </p><p>سافٽ ويئر جي ڪئٽگريءَ ۾ هڪڙا ٽئين قسم جا سافٽويئر به آهن جن ۾ مٿي ذڪر ڪيل ٻنهي سافٽويئر جون خوبيون آهن، يعني اهڙا پروگرام، سسٽم سافٽويئر ۽ ايپليڪيشن سافٽويئر ٻنهي جو ڪم ڏيندا آهن ، انهن ۾ نيٽورڪ سافٽ ويئر ۽ ڪمپيوٽر لئنگويجز شامل آهن. ياد رهي ته انگريزي لفظ سافٽ ويئر (software) جو ڪوبه جمع نه آهي، ان ڪري جمع طور به لفظ سافٽ ويئر ئي ڪتب آڻڻ بهتر ٿيندو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ڊيٽا_پروسيسنگ"><span id=".DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D9.86.DA.AF"></span>ڊيٽا پروسيسنگ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=21" title="هيءُ حصو ترميميو: ڊيٽا پروسيسنگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊيٽا ان مواد کي چئبو آهي جنهن تي ڪم ڪيو ويندو آهي، ۽ پروسيسنگ ان ڊيٽا ٿي ٿيندڙ ڪم يا عمل کي چئبو آهي، ڊيٽا ۽ ڊيٽا پروسيسنگ جي تاريخ به ايتري ئي پراڻي آهي جيترو انسان پاڻ. </p><p>“As a general rule, the most successful man in life is the man who has the best information.” - Benjamin Disraeli </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ڊيٽا_جو_پسمنظر"><span id=".DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D8.AC.D9.88_.D9.BE.D8.B3.D9.85.D9.86.D8.B8.D8.B1"></span>ڊيٽا جو پسمنظر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=22" title="هيءُ حصو ترميميو: ڊيٽا جو پسمنظر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>جڏهن کان دنيا وجود ۾ آئي آهي، علم ۽ عمل انسان ۾ پنهنجي لاءِ جڳهه ٺاهي آهي، ۽ هڪ انسان دنياداريءَ جي رشتن کي نڀائڻ خاطر يا پيار محبت خاطر ٻئي انسان بابت ڄاڻڻ لاءِ جيڪو مختصر خاڪو پنهنجي ذهن ۾ جوڙيو ان کي ڊيٽا جو نالو ڏنو. ان لاءِ ڊيٽا ان کي چئبو آهي جنهن ۾ ڪنهن شخص يا شيءِ بابت معلومات هجي. </p><p>ڪمپيوٽري ڊيٽا جا ٽي قسم هوندا آهن: </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>عددي مواد (Numeric Data) جهڙوڪ؛ 23،54،78 وغيره</li> <li>لفظي يا حرفي مواد (Alpha or alphabetic data) جهڙوڪ: ڪتاب، احمد، ڪراچي وغيره</li> <li>حرفي ۽ عددي مواد (alphanumeric data) جهڙوڪ: 2005-Q133, SLA35, 21-jan وغيره</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊيٽا پروسيسنگ اصطلاح جي سادن لفظن ۾ وصف هيءَ آهي ته ڪنهن به ڊيٽا يا مواد کي ڪنهن خاص مقصد لاءِ ڪنهن پروسيس يا عمل مان گذارجي. موجوده دور جي انسان وٽ ڊيٽا پروسيسنگ جا پنج قائده آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>مينيوئل ڊيٽا پروسيسنگ</li> <li>مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</li> <li>اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</li> <li>پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ</li> <li>اليڪٽرانڪس ڊيٽا پروسينگ</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="مينيوئل_ڊيٽا_پروسينگ"><span id=".D9.85.D9.8A.D9.86.D9.8A.D9.88.D8.A6.D9.84_.DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D9.86.DA.AF"></span>مينيوئل ڊيٽا پروسينگ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=23" title="هيءُ حصو ترميميو: مينيوئل ڊيٽا پروسينگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊيٽا پروسيس ڪرڻ جو هي اهڙو قاعدو آهي، جنهن سان مواد ۽ انگ اکر بغير ڪنهن مشين جي صرف هٿن ۽ ذهن ذريعي جوڙ، ڪٽ، ضرب، ونڊ، ۽ ٻيا رياضيءَ ۽ سائنس جا فارمولا وغيره حل ڪبو آھي. يعني هن قسم جي ڊيٽا پروسيسنگ ۾ ڪنهن مشين جو ڪوبه عمل دخل نه هوندو آهي، انسان هي ڪم صرف پنهنجي هٿن سان ڪندو آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ"><span id=".D9.85.DA.AA.D9.8A.D9.86.D9.8A.DA.AA.D9.84_.DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D9.86.DA.AF"></span>مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=24" title="هيءُ حصو ترميميو: مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊيٽا پروسيسنگ جي هن طريقي ۾ انسان مشين (مڪينيڪل ڊوائيز) جو استعمال ڪندو آهي، اهڙي قسم جي مشين بغير ڪنهن اندروني طاقت (سافٽ ويئر/ فيڊ ٿيل پروگرام) جي صرف انسان جي دماغ ۽ هٿن (انساني توانائيءَ) ذريعي ڪم ڪندي آهي، هن مشين ذريعي جيڪو مواد پروسيس ٿي حاصل ٿيندو آهي ان جي پوري عمل کي مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ چئبو آهي. مثال طور ايباڪس Abacus ذريعي حساب ڪتاب ڪرڻ. ياد رهي ته ايباڪس هزارين سال اڳ يعني 2200 ق م کان استعمال ٿيندو پيو اچي، چين ۾ هن کي سوان پان ۽ جاپان ۾ هن کي سورويان چوندا آهن. هن جو استعمال آسان هجڻ ڪري نابين ماڻهو به هن کي آسانيءَ سان استعمال ڪري سگھندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="اليڪٽرو_مڪينيڪل_ڊيٽا_پروسيسنگ"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.8A.DA.AA.D9.BD.D8.B1.D9.88_.D9.85.DA.AA.D9.8A.D9.86.D9.8A.DA.AA.D9.84_.DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D9.86.DA.AF"></span>اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=25" title="هيءُ حصو ترميميو: اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هن طريقي سان ڊيٽا کي بجليءَ ذريعي هلندڙ ڪنهن حسابي مشين ذريعي پروسيس ڪيو ويندو آهي. هن عمل کي اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ چئبو آهي. هن ڪم ۾ انسان جو عمل دخل 20 سيڪڙو ۽ مشين جو عمل دخل 80 سيڪڙو هوندو آهي. جهڙوڪ اليڪٽرڪ ٽائيپ رائيٽر. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پنچڊ_ڪارڊ_ڊيٽا_پروسيسنگ"><span id=".D9.BE.D9.86.DA.86.DA.8A_.DA.AA.D8.A7.D8.B1.DA.8A_.DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D9.86.DA.AF"></span>پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=26" title="هيءُ حصو ترميميو: پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هن طريقي سان پنچڊ ڪارڊ تي ڊيٽا کي پروسيس ڪيو ويندو آهي (هي هڪ قسم جو ڪارڊ آهي جيڪو ڊيٽا کي بٽس ذريعي ڪالمن ۾ محفوظ ڪندو آهي، جن تي پنچڊ هولز (سوراخ ٿيل) هوندا آهن).هن قسم جي پروسيسنگ سوراخن جي ذريعي جواب جي صورت ۾ اسان جي آڏو ايندي آهي، ۽ هڪ ڪارڊ ۾ عام طور تي 960 سوراخ پنچڊ ڪرڻ جي گنجائش هوندي آهي، ڪارڊ تي ڊيٽا مخصوص نشانن ۾ موجود هوندي آهي جنهن کي پنچنگ مشين ذريعي آپريٽر ڪارڊن کي ترتيب ڏيندو آهي، هن سڄي عمل کي پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ چئبو آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="اليڪٽرانڪ_ڊيٽا_پروسيسنگ"><span id=".D8.A7.D9.84.D9.8A.DA.AA.D9.BD.D8.B1.D8.A7.D9.86.DA.AA_.DA.8A.D9.8A.D9.BD.D8.A7_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D9.86.DA.AF"></span>اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=27" title="هيءُ حصو ترميميو: اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ يعني (EDP) هي طريقو ڊيٽا کي پروسيس ڪرڻ جو سڀ کان آسان، ڪامياب ۽ جديد طريقو آهي، هي ٻين ڊيٽا پروسيسنگ نظامن جي ڀيٽ ۾ ڪافي بهترين ۽ منفرد خصوصيتن تي مشتمل آهي، هن نظام تحت ڊيٽا کي اليڪٽرانڪ نظام تحت پروسيس ڪيو ويندو آهي، هن جو ڪافي خصوصيتون. </p><p><b>رفتار ۽ درستگي</b>:ڪمپيوٽر هڪ اليڪٽرانڪ مشين آهي، جنهن جي رفتار جو مقابلو بجليءَ/روشنيءَ جي وهڪري جي رفتار سان ڪري سگھجي ٿو. ڪمپيوٽر ذريعي پروسيس ٿيل ڊيٽا جا نتيجا سو سيڪڙو صحيح هوندا آهن، ڇو ته انسان کان غلطي ٿي سگھي ٿي پر ڪمپيوٽر غلطي نه ڪندو آهي جيستائين ان کي غلط هدايت يا حڪم نه ڏنو وڃي. <b>خود ڪار عمل</b>: ڪمپيوٽر ۾ يعني اليڪٽرانڪس ڊيٽا پروسيسنگ ۾ مختلف قسم جا عمل ڪمپيوٽر انسان جي مداخلت کان بغير يعني خود ڪار طريقي سان سرانجام ڏيندو آهي، اهي عمل ڪمپيوٽر ۾ فيڊ (اسٽور) ٿيل پروگرامن جي مدد سان ڪيا ويندا آهن. </p><p><b>فيصلو ڪرڻ جي صلاحيت</b>: هڪ ڪمپيوٽر مختلف قسم جا فيصلا خود ڪرڻ جي صلاحيت به رکندو آهي، مطلب ڪافي سارا عمل انسان جي سوچ جي بغير ئي طئي ڪندو آهي، اهو سڀ ڪجھه اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ جي ذريعي عمل ۾ ايندو آهي. ۽ اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ جو هي سڄو ڪرشمو سينٽرل پروسيسنگ يونٽ يعني سي پي يو چپ جو ئي آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="مائڪرو_پروسيسر"><span id=".D9.85.D8.A7.D8.A6.DA.AA.D8.B1.D9.88_.D9.BE.D8.B1.D9.88.D8.B3.D9.8A.D8.B3.D8.B1"></span>مائڪرو پروسيسر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=28" title="هيءُ حصو ترميميو: مائڪرو پروسيسر"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪافي عرصو اڳ ڪمپيوٽر ديون جهڙين وڏين الماڙين جي صورت ۾ هوندا هئا ۽ ڪمپيوٽر جو هر هڪ جزو مختلف ڪمرن ۾ رکڻ جو رواج پڻ هوندو هو، مثال طور: ان پٽ ڊوائيسز هڪ ڪمري ۾ ته پروسيسر وري ٻئي ڪمري ۾ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز وري ٽئين ڪمري ۾. اهڙي نموني ڪنهن وقت ۾ وڏن ڪمپيوٽرن لاءِ ٽن کان پنجن ڪمرن تي مشتمل جڳهه يعني هڪ مڪمل گھر جي ضرورت پوندي هئي، پر مائيڪرو چپ جي حيرت انگيز ايجاد سان اهو سڀ ڪجهه ايتري قدر ته مختصر ڪري ڇڏيو آهي جو هاڻي ليپ ٽاپ ۽ نوٽ بڪ جهڙن ڪمپيوٽرن کي هر جاءِ تي پاڻ سان گڏ کڻي وڃي سگھجي ٿو. ايتري قدر جو پنهنجي هنج ۾ رکي به استعمال ڪري سگهو ٿا. هنن جو وزن هڪ کان چئن ڪلن تائين ٿي سگھي ٿو، ۽ هڪ صحت مند انسان سولائيءَ سان کڻي سگھي ٿو. سو مائڪرو چپ هڪ پيچيده اوزار آهي، ۽ حيرت انگيز ڳالهه هيءَ آهي ته هن کي هڪ ننڍڙو ٻار به پنهنجي ننهن تي کڻي سگھي ٿو. هڪ مائڪرو چپ ۾ هڪ يا هڪ کان وڌيڪ انٽيگريٽيڊ سرڪٽ موجود هوندا آهن، انهيءَ ڪري کيس انٽيگريٽيڊ سرڪٽ به چيو ويندو آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سليڪان_چپ_جو_انقلاب"><span id=".D8.B3.D9.84.D9.8A.DA.AA.D8.A7.D9.86_.DA.86.D9.BE_.D8.AC.D9.88_.D8.A7.D9.86.D9.82.D9.84.D8.A7.D8.A8"></span>سليڪان چپ جو انقلاب</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=29" title="هيءُ حصو ترميميو: سليڪان چپ جو انقلاب"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>سليڪان هڪ نيم پسرائيندڙ (سيمي ڪنڊڪٽر) ڌاتو آهي، هن جي بنياد تي ايجاد ٿيندڙ سليڪان چپ (مائڪروپورسيسر) اليڪٽرانڪس کي هڪ نئين تازگي ڏني، ۽ نتيجي ۾ ٽئين نسل جا پورو حال ولاريندڙ ڊجيٽل ڪمپيوٽر جنهن ۾ سون جي تعداد ۾ ٽرانزسٽرس لڳل هوندا ها، انهن جي جڳهه هنن چپس ولاري. هن چپ جي تياريءَ ۾ گھٽ خرچ سبب ڪمپيوٽر وڌ کان وڌ مقبول ٿيڻ لڳا، ۽ جڏهن چوٿين نسل جي ڪمپيوٽرن ۾ هن چپ جي ٽيڪنالاجيءَ وڌيڪ ترقي ڪئي ته ڪمپيوٽر آهستي آهستي سستا ٿيندا ويا. هن چپ جا هيٺيان خاص فاعدا هيا/آهن: </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>جسامت بلڪل ننڍڙي</li> <li>تيز رفتار ڪارڪردگي</li> <li>توانائيءِ/بجليءَ جو گھٽ استعمال</li> <li>تياريءَ تي گھٽ خرچ</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>مائڪروڪمپيوٽر ۾ پروسيسر صرف هڪ چپ تي مشتمل هوندو آهي، ۽ هن چپ جي ايجاد ئي مائڪروڪمپيوٽر کي ممڪن بڻايو ۽ ڪمپيوٽر جي دنيا ۾ انقلابي تبديليون آنديون. چپ جي ايجاد کان پهريان ڪمپيوٽر جي ياداشت لاءِ معمولي تارون ۽ برقياتي نليون استعمال ٿينديون هيون، هي نليون بجليءَ جي وهڪري کي سوئچ سسٽم (کُلڻ-بندٿيڻ يا On-Off) ذريعي معلومات جو ذخيرو ڪنديون هيون. انهن ڪمپيوٽرن جو وزن سوين ٽنن تي مشتمل هوندو هيو. ٻئين نسل جي ڪمپيوٽرن ۾ برقياتي نلين جي جاءِ ٽرانزسٽرن ولاري، ٽرانزسٽرن جي جسامت هڪ ميٽر جي برابر هوندي هئي، ۽ بجلي به نسبتاً گھٽ استعمال ڪندا هيا. چپ ان وقت ٽرانزسٽرن جي جاءِ ولاري جڏهن سائنسدانن کي معلوم ٿي ويو ته ڪهڙي طرح هزارن جي تعداد ۾ ٽرانزسٽر هڪ ننڍڙي چپ ۾ سمائجي سگھجن ٿا. هنن چپين جي ننڍڙي سائيز جي ڪري اهي پروسيسر جيڪي ڪنهن زماني ۾ سڄي ڪمري کي گھيري ويندا ها، هاڻي انهن کي آڱر جي چوٽيءَ تي به رکي سگھجي ٿو. هن چپ جي استعمال سان ئي ڪمپيوٽر کي ذاتي ڪمپيوٽر (پرسنل ڪمپيوٽر) جو نالو ڏيڻ شروع ڪيو ويو. هاڻي ڪمپيوٽر صرف ڪيبورڊ ذريعي داخل يا انپٽ ٿيل مواد کي آواز ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ ئي استعمال نه ٿا ٿين پر، هاڻي اهڙا پروگرام به آهن جيڪي پين يا قلم سان لکيل اکرن کي، يا انسان طرفان ڳالهايل جملن کي ڪنهن به ٻوليءَ ۾ تبديل ڪري سگھن ٿا، ايتري قدر جو اها ٻولي نابين ۽ گونگا ٻوڙا به سمجھي سگھن. جهڙوڪ : بريلي Braille ٻوليءَ ۾ آئوٽ پٽ/پرنٽ وغيره يا وري اهڙا پروگرام جيڪي هڪ ئي وقت انڌي، ٻوڙي ۽ گونگي انسان سان رابطو ڪري سگهن ۽ انهن جون ضرورتون ٻين انسانن تائين انساني ٻوليءَ ۾ بيان ڪري سگهن يا پاڻ ئي پوريون ڪري سگهن. اهو سڀ ڪجھه زمان حال ۾ ۽ هتي ئي ٿي رهيو آهي، توهان سوچيو ته مستقبل ۾ ڪمپيوٽر انسان کي ڪهڙي مدد نه ٿو ڪري سگھي. </p><p>هاڻي مائڪروپروسيسر چپ صرف ڪمپيوٽر ۾ ئي نه ٿا استعمال ٿين پر ٻانهن تي ٻڌڻ وارين گھڙين، ٽيلي فون، ڪارين، رانديڪن وغيره ۾ به انهن جو استعمال روز به روز عام ٿيندو پيو وڃي ڇو ته انهن جي ننڍڙي جسامت جي ڪري هو ڪنهن به اليڪٽرانڪ اوزار ۾ فٽ ٿي سگھي ٿي. ۽ گھٽ قيمت جي ڪري ماڻهو ان کي خريد ڪري سگھن ٿا. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ميموري_ميئرمينٽ_يونٽس"><span id=".D9.85.D9.8A.D9.85.D9.88.D8.B1.D9.8A_.D9.85.D9.8A.D8.A6.D8.B1.D9.85.D9.8A.D9.86.D9.BD_.D9.8A.D9.88.D9.86.D9.BD.D8.B3"></span>ميموري ميئرمينٽ يونٽس</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=30" title="هيءُ حصو ترميميو: ميموري ميئرمينٽ يونٽس"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ميموريءَ کي ماپڻ جا ايڪا، ڪمپيوٽر جي ميموريءَ جي صلاحيت کي ماپڻ لاءِ جيڪي ايڪا يا يونٽ استعمال ٿيندا آهن. انهن مان بٽ (Bit) ننڍو ۽ بنيادي ايڪو آهي، بٽ بائينري ڊجٽ (Binary Digit) جو مخفف آهي (ياد رهي ته بائنري لفظ ٻن لفظن باءِ معنى ٻه ۽ نري معنى نمبر مان ورتل آهي اهڙي نموني بائنري جو مطلب ٿيو ته اهڙو نمبر سسٽم جيڪو صرف ٻن ايڪن يعني 0 ۽ 1 تي مشتمل هجي). اٺن بٽز تي مشتمل هڪ گروپ کي بائيٽ چيو ويندو آهي، ٻين لفظن ۾ هڪ بائيٽ اٺن بٽس تي مشتمل هوندو آهي، اهڙي نموني هنن بنيادي ايڪن مان ڪلو، ميگا، گيگا ۽ ٽيرا بائيٽس ٺاهيا ويندا آهن جن جي تفصيل هيٺ ڏجي ٿي. </p><p><b>بٽ</b>: هي ڪمپيوٽر ڊيٽا جو ننڍڙي ۾ ننڍڙو ايڪو آهي، هڪ بٽ ٻڙي 0 يا هڪ 1 (نمبرن جو طريقو) يا آن ۽ آف (لاجيڪل طريقو) تي مشتمل هوندو آهي. </p><p><b>بائيٽ</b>: اهڙي نموني 8 بٽس گڏجي هڪ بائيٽ ٺاهيندا آهن. هڪ بائيٽ مختلف قسم جي ڊيٽا تي مشتمل ٿي سگھي ٿو جهڙوڪ: الفابيٽ جو هڪ اکر، قدرتي عددن مان هڪ عدد، يا رياضيءَ جي نشانين وغيره مان ڪا نشاني. (ياد رهي ته اڌ بائيٽ half byte کي نبل nibble or nybble چئبو آهي، نبل 4 بٽس تي مشتمل هوندو آهي) </p><p><b>ڪلوبائيٽ</b>: عام طور ڪلو مان مراد هڪ هزار هوندي آهي، جهڙوڪ هڪ ڪلو گرام ۾ 1000گرام هوندا آهن اهڙي نموني هڪ ڪلو بائيٽ Kilo byte or KB هڪ هزار چوويهه 1024 بائيٽس تي مشتمل هوندو آهي. </p><p><b>ميگا بائيٽ</b>: ميگا مان مراد ڏه لک يا هڪ ملين آهي، اهڙي ريت هڪ ميگا بائيٽ Mega byte or MB وري هڪ هزار چوويهه 1024ڪلو بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي، يعني ان ۾ 1048576 پائيٽس هوندا آهن. </p><p><b>گيگا بائيٽ</b>:گيگا مان مراد هڪ بلين يا 1000 ملين (هڪ ارب) آهي، اهڙي ريت گيگا بائيٽ Giga Byte or GB وري 1024 ميگا بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي، يعني 1073741824 بائيٽس تي مشتمل هوندو آهي. </p><p><b>ٽيرا بائيٽ</b>: ٽيرا مان مراد هڪ ٽرلين يا one trillion (يعني هڪ کرب) جي هوندي آهي. ٽيرا بائيٽ Terabyte or TB وري 1024 گيگا بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي اهڙي ريت هڪ گ ب ۾ 1,099,511,627,776 بائيٽس هوندا آهن. ياد رهي ته ٽيرا بائيٽ تمام وڏن ڊجيٽل ذخيرن کي ماپڻ لاءِ ڪتب ايندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ميموري_يا_ياداشت"><span id=".D9.85.D9.8A.D9.85.D9.88.D8.B1.D9.8A_.D9.8A.D8.A7_.D9.8A.D8.A7.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA"></span>ميموري يا ياداشت</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=31" title="هيءُ حصو ترميميو: ميموري يا ياداشت"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ميمري مان مراد ڪمپيوٽر جي ياداشت آهي، اڄ ڪلهه جديد قسم جي ڪمپيوٽرن ۾ ڪافي طرز جون ميموريز (ياداشتون) استعمال ڪيون وينديون آهن، انهن مان ڪجھه خاص جا نالا ۽ وضاحتون هن ريت آهن: </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>روم (ROM) يعني Read only memory</li> <li>ريم (RAM) يعني Random access memory</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="روم"><span id=".D8.B1.D9.88.D9.85"></span>روم</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=32" title="هيءُ حصو ترميميو: روم"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هن قسم جي ميمريءَ مان مراد آهي ته اهڙي قسم جي ميموري جيڪا صرف پڙهي وڃي پر ان ۾ تبديلي يا موڊيفڪيشن/ڦير ڦار نه ڪئي وڃي. روم کي ڪمپيوٽر ٺاهڻ وقت ان اندر نصب ڪيو ويندو آهي، هيءَ ميموري مستقل هوندي آهي تنهن ڪري هن کي استعمال ڪندڙ مٽائي/ڊليٽ نه ٿو سگھي. چاهي ڪمپيوٽر بند ڪيو يا کوليو هن ميموريءَ تي ڪوبه اثر نه ٿيندو آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="بايوز_(BIOS)"><span id=".D8.A8.D8.A7.D9.8A.D9.88.D8.B2_.28BIOS.29"></span>بايوز (BIOS)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=33" title="هيءُ حصو ترميميو: بايوز (BIOS)"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>لفظ BIOS، Basic Input Output System جو مخفف آهي. ڪنهن به پرسنل ڪمپيوٽر تي شروعاتي پروگرامن جي روٽين جو سيٽ a set of essential software routine آهي، جيڪو ڪمپيوٽر اسٽارٽ ٿيڻ /هلائڻ وقت ڪمپيوٽر هارڊويئر کي ٽيسٽ يا چيڪ ڪندو آهي، بايوز آپريٽنگ سسٽم (سسٽم سافٽ ويئر) کي بنيادي هدايتون مهيا ڪري اسٽارٽ/چالو ڪندو آهي، ۽ مختلف ڊوائيسز جي وچ ۾ ڊيٽا/مواد کي منتقل ڪرڻ ۾ پڻ مدد ڪندو آهي. ان کان علاوه پروگرامن جي هن سيٽ ۾ تاريخ ۽ وقت جو نظام ڪنٽرول ڪرڻ جو پروگرام به هوندو آهي، مطلب ته آپريٽنگ سسٽم تاريخ ۽ ٽائيم بايوز مان ئي کڻندو آهي. ياد رهي ته بايوز ريڊ اونلي ميمري يا (ROM) آهي، پروگرامن جو هي سيٽ مين بورڊ تي لڳل هڪ ننڍڙي چپ ۾ مستقل محفوظ هوندو آهي. ياد رهي ته ڪمپيوٽر جي اصطلاحن ۾ عام استعمال ٿيندڙ لفظ سي ڊي روم مان مراد Compact Disk Read Only Memory جي هوندي آهي مطلب اهڙي ڊسڪ جنهن تان صرف مواد پڙهي سگھجي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ريم_(RAM)"><span id=".D8.B1.D9.8A.D9.85_.28RAM.29"></span>ريم (RAM)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=34" title="هيءُ حصو ترميميو: ريم (RAM)"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ريم مان مراد عارضي ميموريءَ جي هوندي آهي، يعني بجلي بند ٿي وڃڻ تي هن ۾ موجود سموري ڊيٽا ضايع ٿي ويندي آهي، هن جو ڪم هي آهي ته جڏھن ڪمپيوٽر چالو ڪبو آھي ته ريم اسان کي عارضي ميموريءَ جي جڳهه مهيا ڪندي آهي، جنهن جي گنجائش 4 ميگا بائيٽ کان 1 گيگا بائيٽ تائين يا ان کان به وڌيڪ ٿي سگھي ٿي. هن ميموريءَ ۾ اها خصوصيت پڻ آهي ته هيءَ ميموري ڪوبه هلندڙ پروگرام يا ان ۾ ٿيندڙ تبديليون پاڻ وٽ تيستائين محفوظ رکندي آهي جيستائين ان پروگرام يا فائيل کي باقاعده هارڊ ڊسڪ وغيره تي محفوظ نه ڪجي. اڄ ڪلهه انٽرنيٽ جو زمانو آهي ان ڪري انٽرنيٽ تي ڪافي اهڙا ڳرا پيڪيج /معلوماتي پيڪيٽ ايندا آهن جن کي لوڊ ڪرڻ لاءَ وڌيڪ ريم جي ضرورت پوندي آهي. ريم جي وڌيڪ وضاحت ڪجھه هن ريت ڪري سگھجي ٿي ته رستو جيترو ويڪرو هوندو ان مان هڪ ئي وقت اوتري وڌيڪ ٽريفڪ گذري سگهندي، اهڙي نموني ريم جي گنجائش جيتري وڌيڪ هوندي ڊيٽا اوترو ئي وڌيڪ ۽ تيزيءَ سان ڪمپيوٽر جي مختلف ڊوائيسز ڏانهن منتقل ٿي سگھندي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="اسٽوريج_ميڊيا"><span id=".D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC_.D9.85.D9.8A.DA.8A.D9.8A.D8.A7"></span>اسٽوريج ميڊيا</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=35" title="هيءُ حصو ترميميو: اسٽوريج ميڊيا"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڪمپيوٽر نظام ۾ مواد يا انفارميشن کي ذخيرو/محفوظ ڪرڻ لاءِ جيڪا شي (ميڊيا) استعمال ڪئي وڃي تنهن کي اسٽوريج ميڊيا چئبو آهي. (ميڊيا مان مراد ڪو به فزيڪل مٽيريل جهڙوڪ پيپر، ڊسڪ ۽ ٽيپ وغيره جيڪي ڪمپيوٽر ڊيٽا جي ذخيري کي محفوظ ڪرڻ لاءِ استعمال ۾ آڻجن. ياد رهي ته لفظ media جمع آهي ۽ ان جو واحد طور لفظ medium استعمال ڪبو آهي. جڏهن ته لفظ ميڊيم جو مفهوم هن ريت آهي ته اهڙو ذريعو جنهن مان مختلف قسم جا سگنلز يا لهرون هڪ شي کان ٻي شي ڏانهن منتقل ٿين. مثلاً هوا هڪ اهڙو ميڊيم آهي جنهن ذريعي آواز جون لهرون هڪ ماڻهوءَ کان ٻئي ماڻهوءَ ڏانهن منتقل ٿين ٿيون.) </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اسٽوريج_ميڊيا_جا_قسم"><span id=".D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC_.D9.85.D9.8A.DA.8A.D9.8A.D8.A7_.D8.AC.D8.A7_.D9.82.D8.B3.D9.85"></span>اسٽوريج ميڊيا جا قسم</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=36" title="هيءُ حصو ترميميو: اسٽوريج ميڊيا جا قسم"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پرائمري_يا_مين_اسٽوريج"><span id=".D9.BE.D8.B1.D8.A7.D8.A6.D9.85.D8.B1.D9.8A_.D9.8A.D8.A7_.D9.85.D9.8A.D9.86_.D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC"></span>پرائمري يا مين اسٽوريج</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=37" title="هيءُ حصو ترميميو: پرائمري يا مين اسٽوريج"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>پرائمري يا مين اسٽوريج مان مراد بنيادي اسٽوريج آهي. مين اسٽوريج، دراصل جنهن وقت ڪمپيوٽر ٺاهيا ويندا آهن، انهن ۾ هڪ اهڙو نظام مين بورڊ (مڌر بورڊ) يا سي پي يو باڪس ۾ ميگنيٽڪ ڪور ۾ نسب ڪيو ويندو آهي، جيڪو جيڪو ڪمپيوٽر کي هلائي، ان ۾ اهڙي صلاحيت پيدا ڪري جيڪا سافٽويئر (پروگرامن) ۽ اطلاعن يا پيغامن کي پروسيس ڪري سگھي. مين اسٽوريج سان رجسٽر به استعمال ڪيا ويندا آهن، جيڪي عارضي طور تي ڊيٽا کي محفوظ ڪرڻ جي ڪم ايندا آهن، مين اسٽوريج، ڊيٽا کي ان پٽ ڊوائيز کان وٺندي آهي، ان کي ميموريءَ ۾ نظر ثاني ڪري پروسيسر ڏانهن منتقل ڪندي آهي، جتي اها ڊيٽا پروسيس ٿي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ذريعي نتيجا مهيا ڪندي آهي، جن کي آئوٽ پٽ چيو ويندو آھي، بعد ۾ ان پروسيس ڪيل ڊيٽا يعني آئوٽ پٽ کي اسان سيڪنڊري اسٽوريج ڊوائيز ۾ محفوظ ڪندا آهيون. </p><p><i>نوٽ</i>: ريم به پرائمري اسٽوريج جو قسم آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="سيڪنڊري_اسٽوريج"><span id=".D8.B3.D9.8A.DA.AA.D9.86.DA.8A.D8.B1.D9.8A_.D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC"></span>سيڪنڊري اسٽوريج</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=38" title="هيءُ حصو ترميميو: سيڪنڊري اسٽوريج"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هن قسم جي اسٽوريج مان مراد ريم کان علاوه هر قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز آهن. هن قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز ڪمپيوٽر سيٽ يا مڌر بورڊ کان عليحده هونديون آهن سواءِ هارڊ ڊسڪ جي (هارڊ ڊسڪ سي پي يو اندر نسب ٿيل هوندي آهي)، جن کي ڊيٽا، فائيل، پروگرام يا سافٽويئر وغيره رکڻ/محفوظ ڪرڻ لاءِ استعمال ڪبو آھي. </p><p>سيڪنڊري اسٽوريج لاءِ ڊوائيسز استعمال ٿينديون آهن انهن مان ڪجهه اهم هيٺ ڏجن ٿيون. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li>ميگنيٽڪ ڊسڪ</li> <li>ڊسڪيٽس (فلاپي ڊسڪز)</li> <li>هارڊ ڊسڪ</li> <li>آپٽيڪل ڊسڪ</li> <li>ميگنيٽڪ ٽيپ يونٽ، وغيره</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ميگنيٽڪ_ڊسڪ_اسٽوريج"><span id=".D9.85.D9.8A.DA.AF.D9.86.D9.8A.D9.BD.DA.AA_.DA.8A.D8.B3.DA.AA_.D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC"></span>ميگنيٽڪ ڊسڪ اسٽوريج</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=39" title="هيءُ حصو ترميميو: ميگنيٽڪ ڊسڪ اسٽوريج"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊسڪيٽ ۽ هارڊ ڊسڪ هڪ قسم جون مقناطيسي ميڊيا آهن. ميگنيٽڪ ڊسڪ جي بناوٽ گولائيءَ ۾ حرڪت ڪندڙ/ڦرندڙ ڌاتوءَ جي پليٽ/ٿالهيءَ جهڙي هوندي آهي، هن ڊوائيس تي ڊيٽا لکڻ ۽ پڙهڻ يعني ريڊ ائنڊ رائيٽ جا ٻئي ڪم ڪري سگھجن ٿا. هن ڊوائيز تان جنهن وقت ڊيٽا پڙهي ويندي آهي ان وقت مقناطيسي ڊيٽا/مواد برقي لهرن ۾ تبديل ٿيندو آهي، جيڪو بعد ۾ پروسيسر ڏانهن منتقل ٿيندو آهي. پر هن ڊوائيز تي ڊيٽا جي لکجڻ جو عمل پڙهجڻ واري عمل جي بلڪل برعڪس هوندو آهي، مطلب ته هن تي پروسيس ٿيل برقي لهرن تي مشتمل ڊيٽا محفوظ ٿيڻ مهل مقناطيسي خالن (بلينڪس) ۾ تبديل ٿي هن ڊسڪ تي محفوظ ٿيندي آهي. </p><p>ياد رهي ته هنن قسمن جي اسٽوريج ڊوائيسز ۾ ڊيٽا جهڙوڪ: فائيلن، پروگرامن ۽ سافٽويئرن وغيره کي ڊسڪ تي جدا جدا بنايل ٽريڪس (دائرن ۾ بنايل رستن) ۾ محفوظيو (ڀريو) ويندو آهي. ڊسڪن جي ڪجھه تعداد کي عمودي شافٽ (Vertical Shaft) تي هڪ ٻئي جي مٿان مخصوص وٿيءَ تي رکيو/فٽ/نسب ڪيو ويندو آهي، هنن جي وچ ۾ ايتري وٿي هوندي آهي جو انهن جي وچ ۾ لکڻ ۽ پڙهڻ وارا هيڊز (Reading Writing heads) حرڪت ڪري سگهن (مطلب ڊيٽا کي ٽريڪس تان پڙهي لکي سگھن). جڏهن عمودي يا اڀي شافٽ حرڪت ڪندي آهي ته ڊسڪ به هڪ مقرر رفتار تي ڦرندي آهي. ۽ اهڙي نموني ڊيٽا جي ريڊنگ ۽ رائيٽنگ جو عمل ٿيندو رهندو آهي. </p><p>هيٺ ڏنل تصويرن ۾ هڪ طرف مڪمل ڊسڪ جو ڍانچو ڏيکاريل آهي جنهن ۾ مختلف ڊسڪز هڪ شافٽ تي/۾ رکيل/نسب ٿيل ڏيکاريل آهن، ۽ ٻئي طرف هڪ ڊسڪ جي مٿاڇري صطح ڏيکاريل آهي، جنهن ۾ ٽريڪز (بند گول دائرا) ڏيکاريل آهن، هي ٽريڪز ايترا ته سنهڙا هوندا آهن جو اسان کي ڏسڻ ۾ نه ايندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ڊسڪيٽ"><span id=".DA.8A.D8.B3.DA.AA.D9.8A.D9.BD"></span>ڊسڪيٽ</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=40" title="هيءُ حصو ترميميو: ڊسڪيٽ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ڊسڪيٽ هڪ پلاسٽڪ جيڪيٽ (ڪوَرَ) اندر بند هوندي آهي، هيءَ ننڍي ۽ لچڪدار پلاسٽڪ جي ڊسڪ هوندي آهي، جنهن جي مٿان ميگنيٽڪ آڪسائيڊ جو تهه چاڙهيو ويندو آهي، جنهن تي ڊيٽا محفوظ ٿيندي آهي. ڊسڪيٽس کي فلاپي ڊسڪ به چئبو آهي. هنن جو بنياد بلڪل وڊيو ڪيسيٽ جي اصولن تي رکيو ويو آهي. فلاپي ڊسڪس ٻن قسمن جون ٿينديون آهن، هڪ جو قطر ساڍا ٽي انچ ½ 3 هوندو آهي، (هيءَ اڄ ڪلهه عام استعمال ۾ هوندي آهي) ۽ ٻيءَ جو قطر ¼ 5 هوندو آهي. (هنن جو استعمال اڄ ڪلهه گھٽ ٿيندو پيو وڃي). هنن قسم جون ڊسڪون 1970 ۾ پهريون ڀيرو منظر عام تي آيون ۽ آءِ بي ايم يعني (International business machines) جي ڪمپيوٽرن ۾ استعمال ڪيون ويون. هنن کان پهريان هنن کان پنجوڻ (پنج دفعا) وڏي سائيز جون ڊسڪون هونديون هيون. هنن جو موجد ”ايل شورٽ“ آهي. هن کا علاوه هڪ قسم جي ٻي ڊسڪ به هوندي آهي جنهن کي ڪمپيڪٽ ڊسڪ (Compact Disk) يا سي ڊي چوندا آهن. ڊسڪيٽ ذريعي ڊيٽا کي هڪ ڪمپيوٽر کان ٻئي ڪمپيوٽر تائين آسانيءَ سان منتقل ڪري سگھجي ٿو. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="هارڊ_ڊسڪ"><span id=".D9.87.D8.A7.D8.B1.DA.8A_.DA.8A.D8.B3.DA.AA"></span>هارڊ ڊسڪ</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=41" title="هيءُ حصو ترميميو: هارڊ ڊسڪ"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>هارڊ ڊسڪ جنهن کي فڪسڊ ڊسڪ به چيو ويندو آهي. هن کي سي پي يو باڪس ۾ اندر مين بورڊ سان ڳنڍيو ويندو آهي، هڪ پيڪ (جنهن ۾ ڊسڪز يا پليٽرس/پليٽس جو مختلف تعداد (عموما ٻه کان اٺ هوندو آهي) ان سڄي پيڪ کي هارڊ ڊسڪ جو نالو ڏنو ويو آهي، هڪ هارڊ ڊسڪ ميگنيٽڪ آڪسائيڊ سان گڏ ڌاتوءَ جي پليئر ڪوٽ جي هوندي آهي، هارڊ ڊسڪون ڪيترن ئي مختلف سائيزن ۾ دستياب هونديو آهن، هر هڪ هارڊ ڊسڪ تي ايڪسيس آرم (Access Arms) تي ٻه پڙهڻ ۽ لکڻ جا هيڊز هوندا آهن. هنن کي ڌاتوئي ڪوَرَن ۾ اهڙي طرح محفوظ ڪيو ويندو آهي ته جيئن مٽي يا ڌوهين وغيره جو ننڍي کان ننڍو ذرڙو به هنن ۾ اندر داخل ٿي نه سگھي ۽ ڊسڪ تي مشتمل ٽريڪس وغيره کي نقصان نه پهچائي. هارڊ ڊسڪ جي اڄ ڪلهه پرسنل ڪمپيوٽرن ۾ گنجائش تمام وڌندي پئي وڃي، شروع شروع ۾ هارڊ ڊسڪ جي گنجائش 100 ميگا بائيٽس يا ايم بي هوندي هئي، پر هاڻي ته هارڊ ڊسڪ جي گنجائش گيگا بائيٽس ۽ ٽيرا بائيٽس تائين پهچي چڪي آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="آپٽيڪل_ڊسڪ_اسٽوريج"><span id=".D8.A2.D9.BE.D9.BD.D9.8A.DA.AA.D9.84_.DA.8A.D8.B3.DA.AA_.D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC"></span>آپٽيڪل ڊسڪ اسٽوريج</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=42" title="هيءُ حصو ترميميو: آپٽيڪل ڊسڪ اسٽوريج"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>اڄ ڪلهه زمانو ايترو ته تيزيءَ سان ترقي ڪري رهيو آهي جو هر سال يا هر ڇهن مهينن بعد هڪ نئين ٽيڪنالاجي اچي وڃي ٿي، خاص ڪري ڪمپيوٽر ٽيڪنالاجيءَ ۾ سافٽويئر ۽ هارڊ ويئر جي جوانيءَ واري عمر وڌ ۾ وڌ ڇهه مهينا يا هڪ سال هوندي آهي، يعني ان عرصي بعد/دوران انهن کان وڌيڪ صلاحيتن ۽ طاقت تي مشتمل ٻي پروڊڪٽ انهن جي جاءِ والاريندي آهي. اهڙي نموني ئي سيڪنڊري اسٽوريج جي لاءِ هڪ نئي ڊسڪ جنهن کي ڪمپيڪٽ ڊسڪ (compact Disk) چئجي، متعارف ٿي هئي. جنھن کي سي ڊي جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو. هن ڊسڪ کي آپٽيڪل ڊسڪ (Optical Disk) چوندا آهن، ڇو ته هن ڊسڪ کي بنائڻ لاءِ ليزر بيم (laser Beam) ٽيڪنالاجي استعمال ڪئي ويندي آهي، يعني ليزر هٽ جو ڌاتوئي ڪوٽ/ڪوَرُ/صطح ڊسڪ جي مٿان وڇايو ويندو آهي، جنهن جي صورت آئيني/شيشي جهڙي هوندي آهي. هن تان ڊيٽا کي ليزر جي ذريعي پڙهيو ۽ لکيو ويندو آهي، اهڙو ليزر ڊسڪ کي اسڪين ڪندو آهي، ۽ لينسز ذريعي مختلف روشنيءَ جا عڪس کڻندو/پڙهندو آهي، جهڙوڪ ڪنهن فلم يا ڊرامي وغيره جا عڪس، انهن جي گرافڪس به ايتري ئي صاف ۽ خوبصورت هوندي آهي. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading6"><h6 id="سي_ڊي_روم_ڊرائيو"><span id=".D8.B3.D9.8A_.DA.8A.D9.8A_.D8.B1.D9.88.D9.85_.DA.8A.D8.B1.D8.A7.D8.A6.D9.8A.D9.88"></span>سي ڊي روم ڊرائيو</h6><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=43" title="هيءُ حصو ترميميو: سي ڊي روم ڊرائيو"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>سي ڊي روم ڊرائيو ڪمپيڪٽ ڊسڪ (سي ڊيءَ) کي آپريٽ (هلائيندڙ) ڊوائيز جو نالو آهي. سي ڊي روم پراڻي زماني ۾ استعمال ٿيندڙ رڪارڊ (فونو) جي طرز جي ٺهيل هڪ ڊجيٽل ڪمپيوٽر ڊوائيز آهي. عام طور تي اسان ڪمپيوٽر جا مڙئي پروگرام جهڙوڪ آپريٽنگ سسٽم، ايپليڪيشن سافٽ ويئر، موسيقي، فلمون، ملٽيميڊيا، گيمز وغيره سي ڊي روم ڊرائيو ذريعي ئي ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندا آهيون. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ميگنيٽڪ_ٽيپ_اسٽوريج"><span id=".D9.85.D9.8A.DA.AF.D9.86.D9.8A.D9.BD.DA.AA_.D9.BD.D9.8A.D9.BE_.D8.A7.D8.B3.D9.BD.D9.88.D8.B1.D9.8A.D8.AC"></span>ميگنيٽڪ ٽيپ اسٽوريج</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=44" title="هيءُ حصو ترميميو: ميگنيٽڪ ٽيپ اسٽوريج"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ميگنيٽڪ ٽيپ پلاسٽڪ تي مشتمل هوندي آهي، جنهن کي آئرن آڪسائيڊ سان ڪوَر ڪيو (تهيو) ويندو آهي، ڪمپيوٽرن ۾ ميگنيٽڪ ٽيپ اسٽوريج، ڊيٽا کي پڙهڻ ۽ لکڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ٽيپ تي پڙهڻ يا لکڻ جو عمل هن طريقي سان ٿيندو آهي ته ٽيپ هيڊز (پڙهندڙ يا لکندڙ برقي اوزار) جي هيٺان گذرندي آهي، ۽ ڊيٽا ان جي ڊيگهه طرف متوازن ٽريڪس يا چينلن ۾ لکيو ويندو آهي. هن قسم جا ٽيپ عام طور تي مين فريم يا مني ڪمپيوٽرن ۾ استعمال ٿيندا آهن. </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading6"><h6 id="ملٽي_ميڊيا"><span id=".D9.85.D9.84.D9.BD.D9.8A_.D9.85.D9.8A.DA.8A.D9.8A.D8.A7"></span>ملٽي ميڊيا</h6><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=45" title="هيءُ حصو ترميميو: ملٽي ميڊيا"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><p>ملٽي ميڊيا ڇا آهي؟، ڪمپيوٽر جو ڪردار هر فيلڊ ۾ مختلف ۽ اهم آهي، پر هيءَ اهڙي مشين آهي جنهن کي جديد تعليم (علم) سان گڏ تفريح لاءِ به وڏي اهميت حاصل آهي. ان ڳالهه جو اندازو ان ڳالهه مان به خوبي لڳائي سگھجي ٿو ته ڪمپيوٽر جي چاهڻ وارن لاءِ اهي سڀئي تفريحون هن ۾ شامل ڪيون ويون آهن جيڪي روز مره جي زندگيءَ ۾ فارغ وقت ۾ پاڻ کي انٽرٽين ڪرڻ استعمال ڪيون وينديون آھن. مثلاً: صرف هڪ ڪمپيوٽر ٽيپ رڪارڊر، ٽيلي ويزن، وي سي آر، ايمپلي فائر، سي ڊي ۽ ڪئبل جون مڙئي سهولتون بهتر انداز ۾ مهيا ڪري ڏئي سگھي ٿو. ملٽي ميڊيا تي اهو نالو ان ڪري رکيو ويو آهي ته ڪمپيوٽر ۾ ملٽي ميڊيا جا مختلف ڪم آهن، جهڙوڪ: سائونڊ سسٽم، سي ڊي روم، ايم پي اي ۽ وي جي اي ڪارڊ (وڊيو ڊسپلي ڪارڊز)، اسپيڪر وغيره هن جا مکيه حصه آهن، ۽ انهن ملٽيميڊيا اوزارن تحت، مختلف ۽ دلچسپ گيمز، فلمون، اينيميشنز، پريزنٽيشنز، موسيقي، لک پڙهه وغيره ڪري سگھجي ٿي. </p><p>“I don’t see information technology as a stand-alone system. I see it as a great facilitator.” - Paul O’Neill, Chairman & CEO of Alcoa </p></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="استعمال_ٿيل_لفظن_جي_لغت"><span id=".D8.A7.D8.B3.D8.AA.D8.B9.D9.85.D8.A7.D9.84_.D9.BF.D9.8A.D9.84_.D9.84.D9.81.D8.B8.D9.86_.D8.AC.D9.8A_.D9.84.D8.BA.D8.AA"></span>استعمال ٿيل لفظن جي لغت</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=46" title="هيءُ حصو ترميميو: استعمال ٿيل لفظن جي لغت"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><ol><li><b>ڊيٽا(Data)</b>: هي لاطيني لفظ (Datum) جو جمع آهي. هي اسم جي واحد توڙي جمع جنس لاءِ استعمال ٿيندو آهي. هن جو مطلب اڻ پروسيس ٿيل (Raw) مواد آهي.</li> <li><b>پروسيس</b>: ڪنهن به عمل کي اسان پروسيس چئي سگھون ٿا، خاص ڪري ڪنهن شي مٿان ٿيندڙ عمل يا ڪو مرحلو.</li> <li><b>انفارميشن</b>: اهڙو مواد يا ڊيٽا جيڪا ڪنهن عمل (پروسيس/مرحلي) مان گذري ملي، يعني پروسيس ٿيل ڊيٽا، يا نتيجو.</li> <li><b>پروگرام</b>: اڳ ۾ ئي داخل/فيڊ ٿيل هدايتن/حڪمن جو سيٽ، جنهن تي عمل ڪندي ڪمپيوٽر مختلف ڪم ڪري.</li> <li><b>اينالاگ</b>: فزڪس جي اصولن تي مسلسل وهڪرو ڪندڙ مشينري عمل جهڙوڪ ڪانٽي/سئيءَ واري گھڙي، ريڊيوز، ٽيليويزنس (اينالاگ سگنلز جي بنياد تي هلندڙ)، بجليءَ جي وولٽيج جو وهڪرو، وغيره.</li> <li><b>ڊجيٽل</b>: بائينري نمبر سسٽم (0 & 1) يعني مشين لئنگويج تي ڪم ڪندڙ مشينري جهڙوڪ انگن واري گھڙي، ڪلڪيوليٽر، جديد پيٽرول پمپ، وغيره (بائنري مطلب ٻن نمبرن تي مشتمل، باءِ معنى ٻه، نري مطلب نمبر سسٽم)</li> <li><b>هارڊ ويئر</b>: ڪمپيوٽر جي فزيڪل باڊي ۽ ان جا حصا.</li> <li><b>سافٽ ويئر</b>: ڪمپيوٽر کي هلائيندڙ پروگرام</li> <li><b>پرسنل ڪمپيوٽر</b>: اسان وٽ عام استعمال ٿيندڙ ڪمپيوٽر هن کي مائڪرو ڪمپيوٽر به چئبو آهي.</li> <li><b>مشين لئنگويج</b>: يا بائينري لئنگويج، اسان جيڪا به ڊيٽا /حڪم ڪمپيوٽر کي پنهنجي ٻوليءَ يا انگريزيءَ (مطلب عام انساني سمجهه جوڳي طريقي ) ۾ ڏيندا آهيون، ته انٽرپريئيٽر (ترجميندڙ/منتقل ڪندڙ) ان کي مشين لئنگويج يعني صرف 0 ۽ 1 جي الف-بي تي مشتمل ٻوليءَ (ڪمپيوٽر هيءَ ٻولي سمجھندو آهي) ۾ تبديل ڪري پروسيس لاءِ موڪليندو آهي.</li> <li><b>ان پٽ ڊوائيز</b>: هر اهو پرزو جنهن ذريعي اسان ڪا به ڊيٽا ڪمپيوٽر ۾ داخل ڪيون.</li> <li><b>آئوٽ پٽ ڊوائيز</b>: ڪو به اهڙو پرزو جنهن ذريعي اسان ڪمپيوٽر کان معلومات حاصل ڪيون.</li> <li><b>پروسيس ڊوائيز</b>: هن ذريعي ڪمپيوٽر مختلف ڊيٽا کي پروسيس ڪندو آهي.</li> <li><b>اسٽوريج ڊوائيز</b>: هنن ڊوائيسز ۾ اسان ڪا به معلومات مستقبل ۾ ٻيهر استعمال ڪرڻ لاءِ محفوظ ڪندا آهيون.</li> <li><b>BIOS بايوز</b>: معنيٰ Basic Input Output System.</li> <li><b>بٽ ۽ بائيٽ</b>: ڪمپيوٽر ميمري ماپڻ جا بنيادي ايڪا.</li></ol></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="حوالا"><span id=".D8.AD.D9.88.D8.A7.D9.84.D8.A7"></span>حوالا</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&action=edit&section=47" title="هيءُ حصو ترميميو: حوالا"><span>سنواريو</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div></font><font face="MB Sindhi Sahat" size="3.5"><div class="references-small"> </div></font>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=ڪمپيوٽر&oldid=297092">https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=ڪمپيوٽر&oldid=297092</a>" تان ورتل</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%B5:%D8%B2%D9%85%D8%B1%D8%A7" title="خاص:زمرا">زمرا</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%B1%D9%88:%D8%B7%D8%B1%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%AA" title="زمرو:طرزيات">طرزيات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%B1%D9%88:%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1" title="زمرو:ڪمپيوٽر">ڪمپيوٽر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%B1%D9%88:%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%8A_%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%86%D8%B3" title="زمرو:اطلاقي سائنس">اطلاقي سائنس</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%B1%D9%88:%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%86%D8%B3" title="زمرو:ڪمپيوٽر سائنس">ڪمپيوٽر سائنس</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> هيءُ صفحو آخري ڀيرو 21:03، 20 نومبر 2024ع تي ترميميو ويو هو.</li> <li id="footer-info-copyright">ھي متن <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en">ڪريئيٽو ڪامنز انتساب-ھڪجھڙي ونڊ اجازتنامي</a> تحت موجود آھي؛ واڌو شرط لاڳو ٿي سگهن ٿا. تفصيل لاءِ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">استعمال جا شرط</a> ڏسو.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">نويڪلائي نِيَمَ</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7:%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%AA">وڪيپيڊيا بابت</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DA%AA%D9%8A%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7:%D8%B9%D8%A7%D9%85_%D8%BA%D9%8A%D8%B1%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88">غيرجوابدارينامو</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">ضابطہ اخلاق</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ڊويلپر</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/sd.wikipedia.org">انگ-اکر</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">ڪوڪي بيان</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//sd.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">موبائل ڏيک</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.canary-6cb65f6cd-vhmf5","wgBackendResponseTime":157,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.050","walltime":"0.063","ppvisitednodes":{"value":157,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":122,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":5,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 10.368 1 -total"," 64.47% 6.684 1 سانچو:حوالا"," 29.69% 3.078 1 سانچو:مبسس4"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-847495b4dd-brj96","timestamp":"20241128132202","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u06aa\u0645\u067e\u064a\u0648\u067d\u0631","url":"https:\/\/sd.wikipedia.org\/wiki\/%DA%AA%D9%85%D9%BE%D9%8A%D9%88%D9%BD%D8%B1","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q68","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q68","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2011-07-25T10:55:19Z","dateModified":"2024-11-20T21:03:05Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/d7\/Computer.svg","headline":"\u06b3\u06bb\u067e \u06fd \u0633\u0645\u062c\u06be \u062c\u0627 \u0639\u0645\u0644 \u06aa\u0631\u06bb \u0644\u0627\u0621 \u0633\u0627\u062f\u064a \u0639\u0627\u0645 \u0645\u0642\u0635\u062f \u0648\u0627\u0631\u064a \u0645\u0634\u064a\u0646"}</script> </body> </html>