CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"00465694-ec42-43fc-b03a-b3d5792713ca","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego","wgTitle":"Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego","wgCurRevisionId":74565947,"wgRevisionId":74565947,"wgArticleId":4889401,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Artykuły niezgodne z normami polskiego języka literackiego","Szablon cytowania używa pól opisowych","Bizancjum"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego","wgRelevantArticleId":4889401,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[], "wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":74565947,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q16085469","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site", "mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="555"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="370"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/640px-Byzantine_Empire_animated.gif"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="296"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego rootpage-Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Upadek+Cesarstwa+Bizanty%C5%84skiego" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Upadek+Cesarstwa+Bizanty%C5%84skiego" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Upadek+Cesarstwa+Bizanty%C5%84skiego" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Upadek+Cesarstwa+Bizanty%C5%84skiego" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Polityka_wewnętrzna_w_X_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka_wewnętrzna_w_X_wieku"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Polityka wewnętrzna w X wieku</span> </div> </a> <ul id="toc-Polityka_wewnętrzna_w_X_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kryzys_wewnętrzny_w_XI_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kryzys_wewnętrzny_w_XI_wieku"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Kryzys wewnętrzny w XI wieku</span> </div> </a> <ul id="toc-Kryzys_wewnętrzny_w_XI_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Problemy_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Problemy_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Problemy zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Problemy_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ostateczny_upadek_za_rządów_Paleologów" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ostateczny_upadek_za_rządów_Paleologów"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Ostateczny upadek za rządów Paleologów</span> </div> </a> <ul id="toc-Ostateczny_upadek_za_rządów_Paleologów-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 7 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-7" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">7 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="انحدار الإمبراطورية البيزنطية – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="انحدار الإمبراطورية البيزنطية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Declivi_de_l%27Imperi_Rom%C3%A0_d%27Orient" title="Declivi de l'Imperi Romà d'Orient – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Declivi de l'Imperi Romà d'Orient" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%BC%CE%AE_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AE%CF%82_%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82" title="Παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Decline_of_the_Byzantine_Empire" title="Decline of the Byzantine Empire – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Decline of the Byzantine Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Decadencia_bizantina" title="Decadencia bizantina – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Decadencia bizantina" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bizans_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu%27nun_gerilemesi" title="Bizans İmparatorluğu'nun gerilemesi – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bizans İmparatorluğu'nun gerilemesi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%9C%E5%8D%A0%E5%BA%AD%E5%B8%9D%E5%9C%8B%E7%9A%84%E8%A1%B0%E8%90%BD" title="拜占庭帝國的衰落 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="拜占庭帝國的衰落" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q16085469#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&oldid=74565947" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&id=74565947&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FUpadek_Cesarstwa_Bizanty%25C5%2584skiego"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FUpadek_Cesarstwa_Bizanty%25C5%2584skiego"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Upadek+Cesarstwa+Bizanty%C5%84skiego"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q16085469" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75298054">.mw-parser-output .mbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid var(--color-progressive,#36c);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%0.5em 10%;display:grid;padding:.3em;gap:.3em;grid-template-columns:60px 1fr;align-items:center;word-break:break-word}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:60px 1fr min-content}.mw-parser-output .mbox.without-icon{grid-template-columns:1fr}.mw-parser-output .mbox-iconright,.mw-parser-output .mbox-icon{justify-self:center}.mw-parser-output .mbox-icon img{max-width:100%;object-fit:contain}.mw-parser-output .mbox p{font-size:inherit}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .mbox{margin-left:0;margin-right:0}}@media(max-width:600px){.mw-parser-output .mbox{width:100%}}@media(max-width:450px){.mw-parser-output .mbox-iconright{grid-row:2;grid-column:1/span 2;justify-self:end}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:40px 1fr}.mw-parser-output .mbox{grid-template-columns:40px 1fr;font-size:0.85rem}}.mw-parser-output .mbox+.mbox{margin-top:calc(-0.5em - 1px)}.mw-parser-output .mbox.mbox-serious{border-left-color:#d33}.mw-parser-output .mbox.mbox-content{border-left-color:#f28500}.mw-parser-output .mbox.mbox-notice{border-left-color:var(--color-progressive,#36c)}.mw-parser-output .mbox.mbox-merge{border-left-color:#9932cc}body.ns-6 .mw-parser-output .mbox{width:unset;max-width:unset}</style> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Sprz%C4%85tanie_Wikipedii" title="Wikipedia:Sprzątanie Wikipedii"><img alt="Sprzątanie Wikipedii" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/35px-Broom_icon.svg.png" decoding="async" width="35" height="35" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/53px-Broom_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/70px-Broom_icon.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="400" /></a></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł należy dopracować<span class="hide-when-compact">:</span></b><div class="hide-when-compact"><i>od 2022-02 → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: <a href="/wiki/Pomoc:Powszechne_b%C5%82%C4%99dy_j%C4%99zykowe" title="Pomoc:Powszechne błędy językowe">powszechne błędy językowe</a>),<br /> uzupełnić: poprawić interpunkcję i literówki, a jednostronne ujęcie zweryfikować wg wiadomości z innych wiarygodnych publikacji drukowanych.</i><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" title="Dyskusja:Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Byzantine_Empire_animated.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/400px-Byzantine_Empire_animated.gif" decoding="async" width="400" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/600px-Byzantine_Empire_animated.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif 2x" data-file-width="800" data-file-height="370" /></a><figcaption>Animowana mapa pokazuje następujące epizody z dziejów Cesarstwa Bizantyńskiego: rok 476 – upadek <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">Cesarstwa zachodniorzymskiego</a> za rządów cesarza <a href="/wiki/Zenon_Izauryjczyk" title="Zenon Izauryjczyk">Zenona</a> na Wschodzie; 550 – największy zasięg terytorialny Bizancjum za rządów <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana Wielkiego</a>; 717 – rok <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(717%E2%80%93718)" title="Oblężenie Konstantynopola (717–718)">oblężenia Konstantynopola przez Arabów</a> za czasów <a href="/wiki/Leon_III_Izauryjczyk" title="Leon III Izauryjczyk">Leona III</a>; 867 – początek panowania <a href="/wiki/Bazyli_I_Macedo%C5%84czyk" title="Bazyli I Macedończyk">Bazylego I</a>; 1025 – śmierć <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazylego II</a>; 1095 – panowanie <a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksego I</a>; 1170 – rządy syna Aleksego, <a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuela I</a>; 1270 – rządy <a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michała VIII</a>; 1400 – rządy <a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuela II</a></figcaption></figure> <p><b>Upadek Cesarstwa Bizantyjskiego</b> – wielowiekowy proces, w wyniku którego przestało istnieć istniejące od 395 r. <a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Cesarstwo Bizantyńskie">Cesarstwo Wschodniorzymskie</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Polityka_wewnętrzna_w_X_wieku"><span id="Polityka_wewn.C4.99trzna_w_X_wieku"></span>Polityka wewnętrzna w X wieku</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Polityka wewnętrzna w X wieku" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polityka wewnętrzna w X wieku"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg/400px-Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg.png" decoding="async" width="400" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg/600px-Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg/800px-Map_Byzantine_Empire_1025-en.svg.png 2x" data-file-width="1963" data-file-height="1104" /></a><figcaption>Obszar Cesarstwa Bizantyńskiego za panowania Bazylego II</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bizancjum_1180.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/400px-Bizancjum_1180.svg.png" decoding="async" width="400" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/600px-Bizancjum_1180.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/800px-Bizancjum_1180.svg.png 2x" data-file-width="924" data-file-height="425" /></a><figcaption>Bizancjum w okresie największego zasięgu za rządów ostatnich Komnenów</figcaption></figure> <p>Bizancjum czasy swojej największej świetności osiągnęło w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a> na przełomie X i XI wieku, czyli w czasach panowania <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazylego II</a>. Wówczas państwo bizantyjskie obejmowało największy obszar od czasu rządów cesarza <a href="/wiki/Herakliusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Herakliusz (cesarz bizantyński)">Herakliusza</a> w VI wieku. Ekspansje Bazylego, prowadzone zarówno na wschodzie, jak i daleko na zachodzie, opierały się w dużej mierze na podporządkowaniu administracji wojsku. Na czele każdego okręgu wojskowego, czyli <a href="/wiki/Tem_(historia)" title="Tem (historia)">temu</a>, stał <a href="/wiki/Strateg_(Bizancjum)" title="Strateg (Bizancjum)">strateg</a>, a podstawę wojska stanowili <a href="/wiki/Stratioci" title="Stratioci">stratioci</a> - czyli chłopi wcieleni do wojska. W X wieku, wskutek wzbogacenia się arystokracji (<a href="/wiki/Dynatoi" title="Dynatoi">dynatoi</a>) i zubożenia stratiotów nasiliły się próby odebrania im majątku ziemskiego przez możnych. Chłopi, zbyt mocno obciążeni nadmiernym ciężarem podatkowym, często woleli sprzedać lub nawet oddać swoją ziemię bogatemu możnowładcy w zamian za uniknięcie płacenia podatków należnych państwu<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008280_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008280-1">[1]</a></sup>. Był to krok ku systemowi przypominającemu nieco zachodnioeuropejski <a href="/wiki/Feudalizm" title="Feudalizm">feudalizm</a>. Dodatkowo, działał on na niekorzyść dla cesarstwa, gdyż powodował zmniejszenie ilości żołnierzy. Członkowie dynastii w ten sposób nie tylko poszerzali swoje ziemie, ale przede wszystkim zabierali państwu poddanych rolników – wolnych chłopów i służących w wojsku stratiotów<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008281_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008281-2">[2]</a></sup>. Wielu cesarzy w X wieku starało się przeciwdziałać takim praktykom. Jednym z nich był <a href="/wiki/Roman_I_Lekapen" title="Roman I Lekapen">Roman I Lekapen</a>, który w 922 r. ustanowił zasady prawa pierwokupu działki stratiockiej, gdyby któryś stratiota chciał się wyzbyć swej ziemi z powodu niedomagań finansowych<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008278_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008278-3">[3]</a></sup>. W Noweli wymieniono kategorie osób, które mogą nabyć taką działkę i dopiero na ostatnim miejscu były osoby trzecie, w skład których mogli wchodzić przedstawiciele arystokracji. Nowela Romana nie wyeliminowała jednak całkowicie procederu skupywania ziem chłopskich przez Dynatów, wobec czego wydał on prawo, w którym zapisano zasadę zwrotu chłopu ziemi bez odszkodowania pieniężnego na rzecz kupującego wcześniej działkę arystokraty<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008279_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008279-4">[4]</a></sup>. Wiek X to okres rządów zarówno cesarzy sprzyjającymi arystokracji ziemskiej, jak i w większej mierze tych, którzy działali na rzecz małej własności chłopskiej. Do drugiej grupy należeli m.in. Roman Lekapen czy <a href="/wiki/Konstantyn_VII_Porfirogeneta" title="Konstantyn VII Porfirogeneta">Konstantyn VII Porfirogeneta</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008285_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008285-5">[5]</a></sup>. Ostatnim cesarzem wrogim polityce powiększania wielkich majątków ziemskich możnych był <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazyli II</a>. Po jego śmierci nastąpił stopniowy rozpad bizantyńskiego systemu politycznego. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kryzys_wewnętrzny_w_XI_wieku"><span id="Kryzys_wewn.C4.99trzny_w_XI_wieku"></span>Kryzys wewnętrzny w XI wieku</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Kryzys wewnętrzny w XI wieku" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kryzys wewnętrzny w XI wieku"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Byzantium-Angeloi.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Byzantium-Angeloi.JPG/400px-Byzantium-Angeloi.JPG" decoding="async" width="400" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Byzantium-Angeloi.JPG 1.5x" data-file-width="550" data-file-height="375" /></a><figcaption>Bizancjum pod panowaniem ostatnich Angelosów; widoczny tu <a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a> do nich nie należał, od 1184 rządzony samowładnie przez <a href="/wiki/Izaak_Komnen_(1155%E2%80%931195_lub_1196)" title="Izaak Komnen (1155–1195 lub 1196)">Izaaka Komnena</a>, a siedem lat później zajęty przez <a href="/wiki/Ryszard_I_Lwie_Serce" title="Ryszard I Lwie Serce">Ryszarda Lwie Serce</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:LatinEmpire2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/LatinEmpire2.png/400px-LatinEmpire2.png" decoding="async" width="400" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/LatinEmpire2.png/600px-LatinEmpire2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/LatinEmpire2.png/800px-LatinEmpire2.png 2x" data-file-width="1715" data-file-height="902" /></a><figcaption>Cesarstwo Nikejskie po opanowaniu większości terenów Bizancjum przez Wenecję i łacinników; rządzone przez <a href="/wiki/Laskarysowie" title="Laskarysowie">dynastię Laskarysów</a></figcaption></figure><p>Następcy Bazylego nie walczyli już z możnowładcami feudalnymi, a stratiockie dobra szybko się kurczyły<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008316_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008316-6">[6]</a></sup>. Nastąpiło wówczas również osłabienie autorytetu władzy - większość cesarzy z lat 1025-1081 nie potrafiła go utrzymać. Przykładowo, <a href="/wiki/Konstantyn_VIII" title="Konstantyn VIII">Konstantyn VIII</a> bardziej niż na rządzeniu skupiał się na zabawach i ucztach, podczas których trwonił publiczne pieniądze<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008317_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008317-7">[7]</a></sup>. Z kolei <a href="/wiki/Roman_III_Argyros" title="Roman III Argyros">Roman III Argyros</a> zrezygnował z <a href="/wiki/Allelengyon" title="Allelengyon">allelengyonu</a>, czyli podatku nakładanego na możnowładców oraz odwołał niegdysiejsze ustawy zakazujące przejmowanie członkom dynastii działek stratiockich<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008318_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008318-8">[8]</a></sup>. Wiek XI pełen był także intryg dworskich oraz wewnętrznej walki o władzę, co było tylko wzmacniane brakiem dostatecznie silnych jednostek u władzy. Pewnym symbolem obniżenia autorytetu władzy cesarskiej jest fakt, iż <a href="/wiki/Patriarcha_Konstantynopola" title="Patriarcha Konstantynopola">patriarcha Konstantynopola</a> <a href="/wiki/Micha%C5%82_I_Cerulariusz" title="Michał I Cerulariusz">Michał Kerulariusz</a> w czasach rządów <a href="/wiki/Izaak_I_Komnen" title="Izaak I Komnen">Izaaka Komnena</a> zaczął nosić purpurowe trzewiki, co przysługiwało dotąd jedynie cesarzowi<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008332_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008332-9">[9]</a></sup>. Oznaczało to wtedy w praktyce uniezależnienie w dużej mierze Kościoła od cesarza, który dotąd przez stulecia zgodnie z doktryną <a href="/wiki/Cezaropapizm" title="Cezaropapizm">cezaropapizmu</a> był podległy cesarzowi, a w myśl polityki Kerulariusza zrównywał się z nim. Kolejnym szkodliwym czynnikiem pojawiającym się w XI wieku był przywilej <i>ekskusji</i><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10">[10]</a></sup>, który polegał na zwalnianiu z podatków wielkich właścicieli ziemskich, przez co pieniądze płynęły na rzecz członków dynastii zamiast do kasy cesarskiej<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008323_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008323-11">[11]</a></sup>. Poza <a href="/wiki/Immunitet" title="Immunitet">immunitetem</a> podatkowym istniał również immunitet sądowy, gdzie możnowładca sprawował władzę sądowniczą nad parojkami, czyli swoimi poddanymi<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008324_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008324-12">[12]</a></sup>. W XI wieku upowszechniła się również <a href="/wiki/Pronoja" title="Pronoja">pronoja</a>, czyli własność ziemska oddawana możnowładcom za zasługi. Ten kolejny już krok w stronę feudalizmu różnił się tylko tym od zachodnioeuropejskich <a href="/wiki/Lenno" title="Lenno">lenn</a>, że Pronoja początkowo nie była nadawana na własność i na czas nieograniczony<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008324_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008324-12">[12]</a></sup>. W rzeczywistości praktyka nadawania Pronoj osłabiała scentralizowaną dotąd władzę cesarza oraz nasilała wspomniany proceder wydzierżawiania podatków, który w czasach ostatnich <a href="/wiki/Paleologowie" title="Paleologowie">Paleologów</a> doprowadził do kompletnej ruiny państwo bizantyńskie, ponieważ w XIV wieku nie było już prawie skąd czerpać podatków. Coraz mniej władzy mieli cesarscy urzędnicy, a coraz więcej możnowładcy<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008325_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008325-13">[13]</a></sup>. W sferze ekonomicznej od połowy XI wieku dało się odczuć w Bizancjum kryzys finansowy spowodowany spadkiem wartości pieniądza. Nomsima, czyli złota moneta, straciła na wartości poprzez domieszki mniej szlachetnych metali. W ciągu stu pięćdziesięciu następnych lat jej wartość spadła o dziesięć procent<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008450_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008450-14">[14]</a></sup>. Był to jednak zaledwie wstęp do dużo gorszych zjawisk, ponieważ wybijany od 1092 r. <a href="/wiki/Hyperpyron" title="Hyperpyron">hyperpyron</a> spadł o połowę nominalnej wartości w niewiele ponad dwieście lat. Pod koniec swojego istnienia Cesarstwo Bizantyjskie nie wytwarzało już w ogóle złotych monet. </p><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Problemy_zewnętrzne"><span id="Problemy_zewn.C4.99trzne"></span>Problemy zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Problemy zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Problemy zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1263_Mediterranean_Sea.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/1263_Mediterranean_Sea.svg/400px-1263_Mediterranean_Sea.svg.png" decoding="async" width="400" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/1263_Mediterranean_Sea.svg/600px-1263_Mediterranean_Sea.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/1263_Mediterranean_Sea.svg/800px-1263_Mediterranean_Sea.svg.png 2x" data-file-width="925" data-file-height="424" /></a><figcaption>Cesarstwo Bizantyńskie po odzyskaniu Konstantynopola przez Michała VIII, gdy państwo przejściowo odzyskało status lokalnego mocarstwa</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1328_Mediterranean_Sea.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/1328_Mediterranean_Sea.PNG/400px-1328_Mediterranean_Sea.PNG" decoding="async" width="400" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/1328_Mediterranean_Sea.PNG/600px-1328_Mediterranean_Sea.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/1328_Mediterranean_Sea.PNG/800px-1328_Mediterranean_Sea.PNG 2x" data-file-width="801" data-file-height="370" /></a><figcaption>Bizancjum (w kolorze szarym) na początku rządów Andronika III</figcaption></figure> <p>W XI w. następował stopniowy upadek wojskowej potęgi Bizancjum. Było to spowodowane zmniejszeniem się liczby <a href="/wiki/Stratioci" title="Stratioci">stratiotów</a>, a ci, którzy jeszcze pozostali mogli się sami zwolnić od służby wojskowej po uiszczeniu ustalonej opłaty<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008325_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008325-13">[13]</a></sup>. Z kolei temy zaczęły tracić swój militarny charakter, ponieważ strategowie utracili swoje dotychczasowe uprawnienia na rzecz zarządców prowincji. Upadek systemu stratiockiego zmusił cesarzy do powoływania różnego rodzaju <a href="/wiki/Wojsko_najemne" title="Wojsko najemne">wojsk najemnych</a>, składających się głównie z pochodzących z <a href="/wiki/Ru%C5%9B_(Litwa)" title="Ruś (Litwa)">Rusi</a> <a href="/wiki/Waregowie" title="Waregowie">Waregów</a> oraz Anglików z Europy Zachodniej<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008326_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008326-15">[15]</a></sup>. Po śmierci <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazylego II</a> nie od razu doszło do załamania się terytorialnej potęgi Bizancjum. Dzięki dobrym dowódcom wojskowym państwo było nawet w stanie odnosić zwycięstwa w czasie rządów słabych cesarzy. Przykładem tego są chociażby zwycięskie kampanie wybitnego wodza <a href="/wiki/Georgios_Maniakes" title="Georgios Maniakes">Jerzego Maniakesa</a>, który w 1032 roku zdobył położoną w Syrii <a href="/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa" title="Şanlıurfa">Edessę</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008317_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008317-7">[7]</a></sup>. Pod względem zagrożeń zewnętrznych od XI wieku wysuwają się najazdy <a href="/wiki/Po%C5%82owcy" title="Połowcy">Kumanów</a>, <a href="/w/index.php?title=Uzowie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uzowie (strona nie istnieje)">Uzów</a> i <a href="/wiki/Pieczyngowie" title="Pieczyngowie">Pieczyngów</a> z północy, <a href="/wiki/Normanowie" title="Normanowie">Normanów</a> z zachodu, a <a href="/wiki/Seld%C5%BCukidzi" title="Seldżukidzi">Turków Seldżuckich</a> ze wschodu. Ci ostatni byli całkowicie nowym przeciwnikiem. Seldżukowie w latach sześćdziesiątych XI wieku opanowali <a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenię</a>, <a href="/wiki/Cylicja" title="Cylicja">Cylicję</a> i weszli w głąb <a href="/wiki/Azja_Mniejsza" title="Azja Mniejsza">Azji Mniejszej</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008335_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008335-16">[16]</a></sup>. W 1071 roku próbował ich powstrzymać cesarz <a href="/wiki/Roman_IV_Diogenes" title="Roman IV Diogenes">Roman IV Diogenes</a>, jednak w słynnej <a href="/wiki/Bitwa_pod_Manzikertem" title="Bitwa pod Manzikertem">bitwie pod Manzikertem</a> poniósł porażkę i dostał się do niewoli<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008336_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008336-17">[17]</a></sup>. Bitwa ta jest dość powszechnie uważana za jeden z kamieni milowych w kilkusetletnim upadku Bizancjum. Polepszenie sytuacji politycznej Cesarstwa nastąpiło dopiero pod koniec długiego panowania <a href="/wiki/Komnenowie" title="Komnenowie">dynastii Komnenów</a> w latach 1181–1185. Jej najwybitniejszy przedstawiciel <a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I Komnen</a> nie zmniejszył jednak drastycznie nadań Pronojarnych, dlatego opierał się podobnie jak jego poprzednicy na wojskach najemnych. Jego apel o pomoc dla słabnącego militarnie Bizancjum zbiegł się z <a href="/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="I wyprawa krzyżowa">pierwszą wyprawą krzyżową</a>, która nieoczekiwanie pozwoliła mu ona na odzyskanie pewnych ziem od Turków w Azji Mniejszej jak na przykład zdobycie <a href="/wiki/%C4%B0znik" title="İznik">Nikei</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008351_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008351-18">[18]</a></sup>. Wśród błędów, jakie popełnił Aleksy w polityce zagranicznej, należy wymienić uzależnienie gospodarcze i wojskowe od Republiki Weneckiej, co ciągnęło się za Cesarstwem aż do jego upadku. W czasach Aleksego I, w wyniku niekorzystnych zjawisk, miała miejsce utrata znaczenia najwyższych urzędów państwowych Bizancjum, co trwało do samego upadku Cesarstwa. Politykę tego władcy kontynuowali jego dwaj następcy, jednak po stratowaniu <a href="/wiki/Andronik_I_Komnen" title="Andronik I Komnen">ostatniego z zasiadających na tronie Komnenów</a> na ulicach Konstantynopola władzę objęła <a href="/wiki/Dynastia_Angelos%C3%B3w" title="Dynastia Angelosów">dynastia Angelosów</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008382_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008382-19">[19]</a></sup>. Wówczas w ciągu niecałych dwudziestu lat Bizancjum zostało podbite przez łacinników w trakcie <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">czwartej wyprawy krzyżowej</a>, za sprawą <a href="/wiki/Republika_Wenecka" title="Republika Wenecka">Wenecji</a> wykorzystującej konflikty zaistniałe między Angelosami<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008395_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008395-20">[20]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ostateczny_upadek_za_rządów_Paleologów"><span id="Ostateczny_upadek_za_rz.C4.85d.C3.B3w_Paleolog.C3.B3w"></span>Ostateczny upadek za rządów Paleologów</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Ostateczny upadek za rządów Paleologów" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ostateczny upadek za rządów Paleologów"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Byzance_en_1367.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Byzance_en_1367.jpg/400px-Byzance_en_1367.jpg" decoding="async" width="400" height="314" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Byzance_en_1367.jpg 1.5x" data-file-width="530" data-file-height="416" /></a><figcaption>W kolorze czerwonym pozostałości Bizancjum za rządów Jana V (ok. 1369), po okresie wojen domowych i dalszych podbojów tureckich; widoczną Tesalonikę Bizancjum oddało Wenecji w 1422 (osiem lat później zajętą ostatecznie przez Osmanów)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Eastern_Mediterranean_1450.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/400px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png" decoding="async" width="400" height="379" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/600px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/800px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png 2x" data-file-width="2497" data-file-height="2369" /></a><figcaption>W kolorze fioletowym Bizancjum, czyli okolice Konstantynopola wraz z <a href="/wiki/Despotat_Morei" title="Despotat Morei">Despotatem Morei</a> należącym do Paleologów od 1383, zajętym przez Turków w 1460</figcaption></figure> <p>Po <a href="/wiki/Zdobycie_Konstantynopola_(1204)" title="Zdobycie Konstantynopola (1204)">zdobyciu</a> <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopola</a> przez łacinników w 1204 roku, Bizancjum przez prawie sześćdziesiąt lat nie było we władaniu własnej stolicy, a cesarze rezydowali w <a href="/wiki/%C4%B0znik" title="İznik">Nikei</a> (dzisiejszy <a href="/wiki/%C4%B0znik" title="İznik">İznik</a> w Turcji). Za rządów <a href="/wiki/Jan_III_Dukas_Watatzes" title="Jan III Dukas Watatzes">Jana Watatzesa</a> <a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">Cesarstwo Nicejskie</a> zostało zreorganizowane co umożliwiło zdobycie Konstantynopola przez jego następców. <a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michał VIII Paleolog</a> odnowił w pełni Bizancjum ze stolicą w Konstantynopolu nastąpiło ostatnie dwadzieścia lat świetności. Po śmierci Michała w 1282 r., panowanie jego syna <a href="/wiki/Andronik_II_Paleolog" title="Andronik II Paleolog">Andronika II</a> rozpoczęło okres ostatecznego rozkładu państwa. Pod jego władzą nastąpiło osłabienie autokratycznej władzy cesarskiej, co wyrażało się we wzroście rangi współcesarza<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008447_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008447-21">[21]</a></sup>. Władza zaczęła się coraz bardziej decentralizować na każdym szczeblu, a system administracyjny stracił swój hierarchiczny charakter<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008448_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008448-22">[22]</a></sup>. W dziedzinie gospodarki ziemskiej panuje stały się dziedziczne, co sprawiło, że najemnicy z obcych krajów stanowili większość bizantyńskiego wojska<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008449_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008449-23">[23]</a></sup>. Z powodu kryzysu finansowego i drastycznego osłabienia monety, Andronik II zdecydował się na znaczącą redukcję wojska. Zrezygnował w pewnym momencie nawet całkowicie z posiadania floty, ponieważ chciał oprzeć się na morskiej potędze <a href="/wiki/Republika_Genui" title="Republika Genui">Genui</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008450_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008450-14">[14]</a></sup>. Było to błędem, gdyż będąca wówczas w sojuszu z Bizancjum Genua nie działała w przyszłości w interesie Cesarstwa i tylko uzależniała je bardziej od siebie. Decyzje te skutkowały nagłymi stratami terytorialnymi zarówno w europejskiej, jak i azjatyckiej części Bizancjum. Od wschodu bez przeszkód wdzierali się <a href="/wiki/Seld%C5%BCukidzi" title="Seldżukidzi">seldżuccy Turkowie</a>, którzy u progu XIV stulecia zajęli prawie całą Azję Mniejszą z wyjątkiem pewnych, zwłaszcza nadmorskich miast. Jako ostatnia w Azji Mniejszej padła broniąca się przez dwanaście lat śródlądowa <a href="/wiki/Ala%C5%9Fehir" title="Alaşehir">Filadelfia</a> pod koniec 1390 roku<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008503_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008503-24">[24]</a></sup>. </p><p>Na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Bałkanach</a> w połowie XIV wieku potęgą stała się <a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbia</a> pod wodzą <a href="/wiki/Stefan_Urosz_IV_Duszan" title="Stefan Urosz IV Duszan">Stefana Duszana</a>, który wykorzystując słabość wewnętrzną Cesarstwa zagarnął większość bizantyńskich posiadłości w Europie, sięgając od <a href="/wiki/Belgrad" title="Belgrad">Belgradu</a> niemal do <a href="/wiki/Peloponez" title="Peloponez">Peloponezu</a>. Obrazu klęski dopełniły wojny domowe przetaczające się w słabym państwie. <a href="/wiki/Wojna_domowa_w_Bizancjum_(1321%E2%80%931328)" title="Wojna domowa w Bizancjum (1321–1328)">Pierwsza</a> rozegrała się między Andronikiem II a jego wnukiem <a href="/wiki/Andronik_III_Paleolog" title="Andronik III Paleolog">Andronikiem III</a>. <a href="/w/index.php?title=Wojna_domowa_w_Bizancjum_(1341-1347)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wojna domowa w Bizancjum (1341-1347) (strona nie istnieje)">Druga</a>, znacznie bardziej krwawa i zacięta, została zainicjowana pomiędzy <a href="/wiki/Regent" title="Regent">regentami</a> <a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jana V Paleologa</a> a ambitnym wojskowym <a href="/wiki/Jan_VI_Kantakuzen" title="Jan VI Kantakuzen">Janem VI Kantakuzenem</a>. W obu tych konfliktach ingerowały na prośbę różnych stron obce mocarstwa, dlatego upadające Bizancjum stało się odtąd zaledwie rozgrywką między Turkami, Serbami, Bułgarami, oraz republikami włoskimi – <a href="/wiki/Wenecja" title="Wenecja">Wenecją</a> i <a href="/wiki/Genua" title="Genua">Genuą</a>. <a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jan V</a>, a następnie jego syn <a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuel II Paleolog</a>, panowali na obszarze niewiele większym niż Konstantynopol. Bizancjum zaczęło być w drugiej połowie XIV wieku okrążane przez Turków Osmańskich, wezwanych przez Kantakuzena. Nie spodziewał się on jednak, że od 1352 roku ostaną się oni w Europie na dłużej i zaczną błyskawiczny podbój Półwyspu Bałkańskiego<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008488_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008488-25">[25]</a></sup>. Jan V, a następnie Manuel II, zmuszeni byli do odbywania podróży po Europie w celu ubiegania się o pomoc władców Zachodu, którzy jednak nie byli zainteresowani udzieleniem pomocy. <a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jan V</a> nawet był skłonny doprowadzić do unii <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">Kościoła prawosławnego</a> z katolickim pod przywództwem <a href="/wiki/Papie%C5%BC" title="Papież">papieża</a>. Temat ten podjął także jego wnuk <a href="/wiki/Jan_VIII_Paleolog" title="Jan VIII Paleolog">Jan VIII Paleolog</a>, który zawarł <a href="/wiki/Unia_florencka" title="Unia florencka">unię florencką</a>, jednak nie dość, że nie przyniosło to korzyści, zwróciło cesarzowi na siebie gniew ludności Konstantynopola, oraz wiernej ortodoksji <a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Moskiewskie" title="Wielkie Księstwo Moskiewskie">Wielkiego Księstwa Moskiewskiego</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008516_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008516-26">[26]</a></sup>. Jedyne dwie okazje do złamania rosnącej potęgi tureckiej na Bałkanach podjęte przez władców Europy Zachodniej nie powiodły się; w 1396 r. zachodnie rycerstwo pod wodzą <a href="/wiki/Zygmunt_Luksemburski" title="Zygmunt Luksemburski">króla Węgier</a> przegrało pod <a href="/wiki/Bitwa_pod_Nikopolis_(1396)" title="Bitwa pod Nikopolis (1396)">Nikopolis</a>, a w 1444 <a href="/wiki/Bitwa_pod_Warn%C4%85" title="Bitwa pod Warną">Warną</a> przegrały wojska dowodzone przez <a href="/wiki/J%C3%A1nos_Hunyady" title="János Hunyady">Jana Hunyadego</a> oraz króla <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie" class="mw-disambig" title="Królestwo Polskie">Polski</a> <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_III_Warne%C5%84czyk" title="Władysław III Warneńczyk">Władysława III</a>. Za czasów <a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jana V</a> i <a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuela II</a> Bizancjum stało się oficjalnie lennem tureckim, co na przykład oznaczało towarzyszenie <a href="/wiki/Su%C5%82tan" title="Sułtan">sułtanowi</a> w wyprawach wojennych Turcji przez ich obu, oraz dostarczanie posiłków wojskowych Osmanom, czy płacenie im <a href="/wiki/Danina" title="Danina">trybutu</a><sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008498_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008498-27">[27]</a></sup>. Na początku XV wieku zależność Bizancjum względem Turcji zelżała wskutek najazdu <a href="/wiki/Timur_Chromy" title="Timur Chromy">Timura Chromego</a>, w wyniku którego sułtan przegrał z mongolskimi najeźdźcami <a href="/wiki/Bitwa_pod_Ankar%C4%85" title="Bitwa pod Ankarą">bitwę pod Ankyrą</a> w 1402 roku. Okres spokoju nie potrwał jednak długo, ponieważ sułtan <a href="/wiki/Murad_II" title="Murad II">Murad II</a> <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(1422)" title="Oblężenie Konstantynopola (1422)">oblegał Konstantynopol w 1422 roku</a>, chcąc zemścić się na Manuelu za jego wsparcie dla swoich wrogów<sup id="cite_ref-CITEREFOstrogorski2008513_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008513-28">[28]</a></sup>. Nie udało mu się jednak zdobyć miasta. Ostatecznego <a href="/wiki/Upadek_Konstantynopola" title="Upadek Konstantynopola">podboju miasta</a> dokonał <a href="/wiki/Mehmed_II_Zdobywca" title="Mehmed II Zdobywca">Mehmed II Zdobywca</a> w 1453 roku, kładąc tym samym kres istnienia Bizancjum. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Myriokefalon" title="Bitwa pod Myriokefalon">Bitwa pod Myriokefalon</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Rumu" title="Sułtanat Rumu">Sułtanat Rumu</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Adrianopolem_(1365)" title="Bitwa pod Adrianopolem (1365)">Bitwa pod Adrianopolem (1365)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI Paleolog</a></li> <li><a href="/wiki/Bajazyd_I_B%C5%82yskawica" title="Bajazyd I Błyskawica">Bajazyd I Błyskawica</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_na_r%C3%B3wninie_Bafeus" title="Bitwa na równinie Bafeus">Bitwa na równinie Bafeus</a></li> <li><a href="/wiki/Kompania_Katalo%C5%84ska" title="Kompania Katalońska">Kompania Katalońska</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008280-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008280_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 280.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008281-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008281_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 281.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008278-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008278_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 278.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008279-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008279_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 279.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008285-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008285_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 285.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008316-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008316_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 316.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008317-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008317_7-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008317_7-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 317.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008318-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008318_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 318.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008332-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008332_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 332.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Ekskusja - (łac. excussio), postępowanie wierzyciela wobec dłużnika w celu uzyskania zaspokojenia pretensji; w szczególności obowiązek wniesienia skargi przeciwko dłużnikowi, przed zaskarżeniem osoby trzeciej, odpowiadającej obok dłużnika (ręczyciel). — Exceptio (beneficium) excussionis., Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna, Wydawnictwo Gutenberga, Kraków 1929, hasło: EKSUKSJA</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008323-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008323_11-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 323.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008324-12"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008324_12-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008324_12-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 324.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008325-13"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008325_13-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008325_13-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 325.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008450-14"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008450_14-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008450_14-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 450.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008326-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008326_15-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 326.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008335-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008335_16-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 335.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008336-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008336_17-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 336.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008351-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008351_18-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 351.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008382-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008382_19-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 382.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008395-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008395_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 395.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008447-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008447_21-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 447.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008448-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008448_22-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 448.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008449-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008449_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 449.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008503-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008503_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 503.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008488-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008488_25-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 488.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008516-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008516_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 516.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008498-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008498_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 498.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008513-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008513_28-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a></span>, s. 513.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFOstrogorski2008"><a href="/wiki/Georg_Ostrogorski" title="Georg Ostrogorski"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Gregorij</span><span class="cite-name-initials" title="Gregorij" style="display:none">G.</span> </span><span class="cite-lastname">Ostrogorski</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Gregorij</span><span class="cite-name-initials" title="Gregorij">G.</span></span></a>, <i>Dzieje Bizancjum</i>, przekład pod redakcją <a href="/wiki/Halina_Evert-Kappesowa" title="Halina Evert-Kappesowa">Haliny Evert-Kappesowej</a>, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Gregorij&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Dzieje+Bizancjum&rft.place=Warszawa&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.date=2008&rft.aulast=Ostrogorski" style="display:none"> </span>.</cite></li></ul></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego&oldid=74565947">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizantyńskiego&oldid=74565947</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Bizancjum" title="Kategoria:Bizancjum">Bizancjum</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_niezgodne_z_normami_polskiego_j%C4%99zyka_literackiego" title="Kategoria:Artykuły niezgodne z normami polskiego języka literackiego">Artykuły niezgodne z normami polskiego języka literackiego</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_u%C5%BCywa_p%C3%B3l_opisowych" title="Kategoria:Szablon cytowania używa pól opisowych">Szablon cytowania używa pól opisowych</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 18 sie 2024, 16:07.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-vlr7t","wgBackendResponseTime":157,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.269","walltime":"0.410","ppvisitednodes":{"value":5866,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":17165,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5614,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":16886,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 237.358 1 -total"," 45.44% 107.865 31 Szablon:Odn"," 31.35% 74.411 1 Szablon:Dopracować"," 20.85% 49.485 1 Szablon:Mbox"," 16.18% 38.410 1 Szablon:Cytuj"," 9.26% 21.990 31 Szablon:Odn/tekst"," 5.93% 14.082 62 Szablon:Odn/id"," 5.41% 12.852 1 Szablon:Przypisy"," 4.66% 11.060 1 Szablon:Ikona"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.053","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":2074669,"limit":52428800},"limitreport-logs":"ext = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-66695f89d8-w6pb2","timestamp":"20241119191446","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Upadek Cesarstwa Bizanty\u0144skiego","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q16085469","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q16085469","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2020-08-26T02:33:58Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/40\/Byzantine_Empire_animated.gif"}</script> </body> </html>