CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="tt" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Чирмеш теле — Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )ttwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","гыйнвар","февраль","март","апрель","май","июнь","июль","август","сентябрь","октябрь","ноябрь","декабрь"],"wgRequestId":"c50275d5-1890-4a1e-832e-f5eef6d8299a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Чирмеш_теле","wgTitle":"Чирмеш теле","wgCurRevisionId":4121818,"wgRevisionId":4121818,"wgArticleId":25004,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр","Калыпны чакыруда кабатлана торган аргументлар кулланган битләр","Әлифба буенча телләр һәм диалектлар","Сайланган мәкаләләр","Чирмеш теле","Фин-угыр телләре"], "wgPageViewLanguage":"tt","wgPageContentLanguage":"tt","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Чирмеш_теле","wgRelevantArticleId":25004,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"tt","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"tt"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q973685","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":[ "brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible" ,"mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tt&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=tt&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tt&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Mari_language.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="932"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Mari_language.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="621"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="497"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Чирмеш теле — Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//tt.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Үзгәртү" href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (tt)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//tt.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.tt"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Atom-каналы Wikipedia исемле сайт белән" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A1%D0%BE%D2%A3%D0%B3%D1%8B_%D2%AF%D0%B7%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%80&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Чирмеш_теле rootpage-Чирмеш_теле skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Эчтәлеккә күчү</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Төп меню" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Төп меню</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Төп меню</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">яшерү</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навигация </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" title="Баш биткә күчү [z]" accesskey="z"><span>Баш бит</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AD%D1%87%D1%82%D3%99%D0%BB%D0%B5%D0%BA"><span>Эчтәлек</span></a></li><li id="n-index" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8B%D0%BA_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%BB%D3%99%D1%80"><span>Исемлек</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9E%D1%87%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99" title="Очраклы битне карау [x]" accesskey="x"><span>Очраклы бит</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D3%99%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5_%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Хәзерге вакыйгалар турында мәгълүматны табу"><span>Агымдагы вакыйгалар</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Катнашу </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%96%D3%99%D0%BC%D0%B3%D1%8B%D1%8F%D1%82%D1%8C_%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%B3%D0%B5" title="Проект турында, биредә нәрсә белән шөгыльләнергә мөмкин һәм кайда кирәкле әйберләрне табу."><span>Җәмгыять үзәге</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%B1%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5:%D2%96%D3%99%D0%BC%D0%B3%D1%8B%D1%8F%D1%82%D1%8C_%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%B3%D0%B5"><span>Бәхәслек</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A1%D0%BE%D2%A3%D0%B3%D1%8B_%D2%AF%D0%B7%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Соңгы үзгәрешләр исемлеге [r]" accesskey="r"><span>Соңгы үзгәрешләр</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AF%D2%A3%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D1%82"><span>Яңа битләр</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AF%D1%80%D0%B4%D3%99%D0%BC" title="Белешмә алу өчен урын"><span>Ярдәм</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-tt.svg" style="width: 7.5em; height: 1.1875em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-tt.svg" width="116" height="13" style="width: 7.25em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AD%D0%B7%D0%BB%D3%99%D2%AF" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Wikipedia эчендә эзләү [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Эзләү</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Wikipedia эчендә эзләү" aria-label="Wikipedia эчендә эзләү" autocapitalize="sentences" title="Wikipedia эчендә эзләү [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Махсус:Эзләү"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Эзләү</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Шәхси кораллар"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Внешний вид"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Измените внешний вид страницы, размер, ширину и цвет шрифта." > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Внешний вид" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Внешний вид</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_tt.wikipedia.org&uselang=tt" class=""><span>Иганә итү</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BA%D3%99%D0%BB%D2%AF&returnto=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Сезгә аккаунт ясарга һәм системага керергә киңәш итәбез, әмма бу мәҗбүри түгел." class=""><span>Хисап язмасын төзү</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%87%D1%8B_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B5&returnto=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Сезгә системага керергә тәкъдим ителә, әмма бу мәҗбүри түгел [o]" accesskey="o" class=""><span>Керү</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Больше возможностей" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Шәхси кораллар" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Шәхси кораллар</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Кулланучы менюсы" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_tt.wikipedia.org&uselang=tt"><span>Иганә итү</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BA%D3%99%D0%BB%D2%AF&returnto=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Сезгә аккаунт ясарга һәм системага керергә киңәш итәбез, әмма бу мәҗбүри түгел."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Хисап язмасын төзү</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%87%D1%8B_%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B5&returnto=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Сезгә системага керергә тәкъдим ителә, әмма бу мәҗбүри түгел [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Керү</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Страницы для неавторизованных редакторов <a href="/wiki/%D0%AF%D1%80%D0%B4%D3%99%D0%BC:%D0%9A%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%88" aria-label="Подробнее о редактировании"><span>күбрәк белү</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9C%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4" title="Әлеге IP-адрестан кертелгән төзәтмәләр [y]" accesskey="y"><span>Кертемнәр</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Бу IP-адрестагы төзәтмәләр буенча фикер алышу [n]" accesskey="n"><span>Фикер алышу</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eяшерү\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"tt\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"plainlinks\" style=\"border: 1px solid #ddd; margin: 0 0 3px;\"\u003E\n\u003Cdiv style=\"color: grey; max-width:1280px; margin: 5px auto; font-family: Tahoma, \u0026#39;DejaVu Sans Condensed\u0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 10pt; position: relative;\"\u003E\u003Csmall\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B5\" title=\"Төркем:Татар мәдәнияте\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Sabantuy-emblem.jpg/12px-Sabantuy-emblem.jpg\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Sabantuy-emblem.jpg/18px-Sabantuy-emblem.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Sabantuy-emblem.jpg/24px-Sabantuy-emblem.jpg 2x\" data-file-width=\"1003\" data-file-height=\"1037\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B5\" title=\"Төркем:Татар мәдәнияте\"\u003EТатар дөньясын\u003C/a\u003E баетабыз: \u003Csmall\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://wikisource.org/wiki/Category:Tatar\" title=\"oldwikisource:Category:Tatar\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"13\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/18px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/24px-Wikisource-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"410\" data-file-height=\"430\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://wikisource.org/wiki/Category:Tatar\" class=\"extiw\" title=\"oldwikisource:Category:Tatar\"\u003EӘсәрләр\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://tt.wikibooks.org/wiki/\" title=\"Әсбаплар\"\u003E\u003Cimg alt=\"Әсбаплар\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/12px-Wikibooks-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/18px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/24px-Wikibooks-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"300\" data-file-height=\"300\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://tt.wikibooks.org/wiki/\" class=\"extiw\" title=\"b:\"\u003EӘсбаплар\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Community_portal/tt\" title=\"БелемБазасы\"\u003E\u003Cimg alt=\"БелемБазасы\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/12px-Wikidata-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"7\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/18px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/24px-Wikidata-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"1050\" data-file-height=\"590\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Community_portal/tt\" class=\"extiw\" title=\"d:Wikidata:Community portal/tt\"\u003EБелемБазасы\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tatar_people\" title=\"c:Category:Tatar people\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/12px-Commons-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"16\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/18px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/24px-Commons-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"1024\" data-file-height=\"1376\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tatar_people\" class=\"extiw\" title=\"c:Category:Tatar people\"\u003EМедиа\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wq/tt/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82\" title=\"Викиөзек\"\u003E\u003Cimg alt=\"Викиөзек\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Wikiquote-logo.png/12px-Wikiquote-logo.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"14\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Wikiquote-logo.png/18px-Wikiquote-logo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Wikiquote-logo.png/24px-Wikiquote-logo.png 2x\" data-file-width=\"95\" data-file-height=\"109\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wq/tt/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82\" class=\"extiw\" title=\"incubator:Wq/tt/Баш бит\"\u003EӨзекләр\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://tt.wiktionary.org/wiki/\" title=\"wikt:\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/12px-Wiktionary-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"11\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/18px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/24px-Wiktionary-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"370\" data-file-height=\"350\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://tt.wiktionary.org/wiki/\" class=\"extiw\" title=\"wikt:\"\u003EСүзлек\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wy/tt/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82\" title=\"Викисәфәр\"\u003E\u003Cimg alt=\"Викисәфәр\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Wikivoyage-logo.svg/12px-Wikivoyage-logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Wikivoyage-logo.svg/18px-Wikivoyage-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Wikivoyage-logo.svg/24px-Wikivoyage-logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"193\" data-file-height=\"193\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wy/tt/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82\" class=\"extiw\" title=\"incubator:Wy/tt/Баш бит\"\u003EЮлКүрсәткече\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://w.wiki/69UP\" title=\"Викихарита\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg alt=\"Викихарита\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Openstreetmap_logo.svg/12px-Openstreetmap_logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Openstreetmap_logo.svg/18px-Openstreetmap_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Openstreetmap_logo.svg/24px-Openstreetmap_logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"256\" data-file-height=\"256\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca rel=\"nofollow\" class=\"external text\" href=\"https://w.wiki/69UP\"\u003EКарта\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"http://www.wiki-atlas.org/\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Internet-web-browser.svg/12px-Internet-web-browser.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Internet-web-browser.svg/18px-Internet-web-browser.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Internet-web-browser.svg/24px-Internet-web-browser.svg.png 2x\" data-file-width=\"48\" data-file-height=\"48\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca rel=\"nofollow\" class=\"external text\" href=\"http://www.wiki-atlas.org/\"\u003EАтлас\u003C/a\u003E\u003C/small\u003E\u003Cbr /\u003E\u003Csmall\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Competition_Encyclopedia_Core_var2.png\" class=\"mw-file-description\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Competition_Encyclopedia_Core_var2.png/12px-Competition_Encyclopedia_Core_var2.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Competition_Encyclopedia_Core_var2.png/18px-Competition_Encyclopedia_Core_var2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Competition_Encyclopedia_Core_var2.png/24px-Competition_Encyclopedia_Core_var2.png 2x\" data-file-width=\"600\" data-file-height=\"600\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D0%AF%D1%80%D0%B4%D3%99%D0%BC:%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%87%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0_%D1%8F%D1%80%D0%B4%D3%99%D0%BC\" title=\"Ярдәм:Башлаучыларга ярдәм\"\u003EВикиҮзләштерү\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80\" title=\"Википедия:Проектлар\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/WikiProject_Council_with_transparent_background.svg/12px-WikiProject_Council_with_transparent_background.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"11\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/WikiProject_Council_with_transparent_background.svg/18px-WikiProject_Council_with_transparent_background.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/WikiProject_Council_with_transparent_background.svg/24px-WikiProject_Council_with_transparent_background.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"459\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80\" title=\"Википедия:Проектлар\"\u003EПроектлар\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E: \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/2024_%D0%B5%D0%BB#Вафатлар\" title=\"2024 ел\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Kerze.png/5px-Kerze.png\" decoding=\"async\" width=\"5\" height=\"19\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Kerze.png/8px-Kerze.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Kerze.png/10px-Kerze.png 2x\" data-file-width=\"218\" data-file-height=\"822\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cu\u003E\u003Ci\u003E\u003Ca href=\"/wiki/2024_%D0%B5%D0%BB#Вафатлар\" title=\"2024 ел\"\u003EХәтерТактасы\u003C/a\u003E\u003C/i\u003E\u003C/u\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D0%BB%D1%8B_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%95%D0%BB_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B\" title=\"Википедия:Акыллы Татарстан/Ел проекты\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/2021TatarstanYearLogo-1.jpg/12px-2021TatarstanYearLogo-1.jpg\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/2021TatarstanYearLogo-1.jpg/18px-2021TatarstanYearLogo-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/2021TatarstanYearLogo-1.jpg/24px-2021TatarstanYearLogo-1.jpg 2x\" data-file-width=\"1626\" data-file-height=\"1626\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D0%BB%D1%8B_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D0%95%D0%BB_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B\" title=\"Википедия:Акыллы Татарстан/Ел проекты\"\u003EЕлПроекты\u003C/a\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%80/%D0%90%D0%B3%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80\" title=\"Википедия:Марафоннар/Агымдагылар\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Olympic_pictogram_Athletics.png/12px-Olympic_pictogram_Athletics.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"12\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Olympic_pictogram_Athletics.png/18px-Olympic_pictogram_Athletics.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Olympic_pictogram_Athletics.png/24px-Olympic_pictogram_Athletics.png 2x\" data-file-width=\"300\" data-file-height=\"300\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%80/%D0%90%D0%B3%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80\" title=\"Википедия:Марафоннар/Агымдагылар\"\u003EАгымдагыМарафоннар\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E: \u003Ci\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%A2%D3%A9%D0%B1%D3%99%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8B\" title=\"Википедия:Проект:Төбәк тематик атналыгы\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/World_Map_%28political%29.svg/20px-World_Map_%28political%29.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"20\" height=\"10\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/World_Map_%28political%29.svg/30px-World_Map_%28political%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/World_Map_%28political%29.svg/40px-World_Map_%28political%29.svg.png 2x\" data-file-width=\"1920\" data-file-height=\"975\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cu\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%A2%D3%A9%D0%B1%D3%99%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8B\" title=\"Проект:Төбәк тематик атналыгы\"\u003EТөбәкАтналыгы\u003C/a\u003E\u003C/u\u003E\u003C/i\u003E \u003Ci\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%B5_2024\" title=\"Википедия:Проект:Азия ае 2024\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg/20px-Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"20\" height=\"22\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg/30px-Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg/40px-Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"555\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cu\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%B5_2024\" title=\"Проект:Азия ае 2024\"\u003EАзия ае 2024\u003C/a\u003E\u003C/u\u003E\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/small\u003E\u003C/div\u003E\u003Csmall\u003E\n\u003Cdiv style=\"clear: both;\"\u003E\u003C/div\u003E\n\u003C/small\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Эчтәлек" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Эчтәлек</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">яшерү</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Башы</div> </a> </li> <li id="toc-Җирле_сөйләмнәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Җирле_сөйләмнәр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Җирле сөйләмнәр</span> </div> </a> <ul id="toc-Җирле_сөйләмнәр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Таралышы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Таралышы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Таралышы</span> </div> </a> <ul id="toc-Таралышы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Әлифба" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Әлифба"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Әлифба</span> </div> </a> <ul id="toc-Әлифба-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кыскача_грамматик_белешмә" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Кыскача_грамматик_белешмә"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Кыскача грамматик белешмә</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Кыскача_грамматик_белешмә-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Кыскача грамматик белешмә</span> </button> <ul id="toc-Кыскача_грамматик_белешмә-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Исемнәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Исемнәр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Исемнәр</span> </div> </a> <ul id="toc-Исемнәр-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Тартым_кушымчалары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Тартым_кушымчалары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.1</span> <span>Тартым кушымчалары</span> </div> </a> <ul id="toc-Тартым_кушымчалары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Исем_төрләнешләре" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Исем_төрләнешләре"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.2</span> <span>Исем төрләнешләре</span> </div> </a> <ul id="toc-Исем_төрләнешләре-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тартымлы_исем_төрләнеше" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Тартымлы_исем_төрләнеше"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.3</span> <span>Тартымлы исем төрләнеше</span> </div> </a> <ul id="toc-Тартымлы_исем_төрләнеше-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Фигыльләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Фигыльләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Фигыльләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Фигыльләр-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Хикәя_фигыльләр_төрләнеше_кушымчалары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Хикәя_фигыльләр_төрләнеше_кушымчалары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.1</span> <span>Хикәя фигыльләр төрләнеше кушымчалары</span> </div> </a> <ul id="toc-Хикәя_фигыльләр_төрләнеше_кушымчалары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Хәзерге-киләчәк_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Хәзерге-киләчәк_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.2</span> <span>Хәзерге-киләчәк заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Хәзерге-киләчәк_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Боерык_фигыль_шәкелләре" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Боерык_фигыль_шәкелләре"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.3</span> <span>Боерык фигыль шәкелләре</span> </div> </a> <ul id="toc-Боерык_фигыль_шәкелләре-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Беренче_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Беренче_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.4</span> <span>Беренче үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Беренче_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Икенче_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Икенче_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.5</span> <span>Икенче үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Икенче_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Беренче_озайтылган_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Беренче_озайтылган_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.6</span> <span>Беренче озайтылган үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Беренче_озайтылган_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Икенче_озайтылган_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Икенче_озайтылган_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.7</span> <span>Икенче озайтылган үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Икенче_озайтылган_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Беренче_күптән_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Беренче_күптән_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.8</span> <span>Беренче күптән үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Беренче_күптән_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Икенче_күптән_үткән_заман" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Икенче_күптән_үткән_заман"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.9</span> <span>Икенче күптән үткән заман</span> </div> </a> <ul id="toc-Икенче_күптән_үткән_заман-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Теләк_фигыльләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Теләк_фигыльләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.10</span> <span>Теләк фигыльләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Теләк_фигыльләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сыйфат_фигыльләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Сыйфат_фигыльләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.11</span> <span>Сыйфат фигыльләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Сыйфат_фигыльләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Хәл_фигыльләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Хәл_фигыльләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.12</span> <span>Хәл фигыльләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Хәл_фигыльләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кайтым_юнәлеше" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Кайтым_юнәлеше"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.13</span> <span>Кайтым юнәлеше</span> </div> </a> <ul id="toc-Кайтым_юнәлеше-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Сыйфат" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сыйфат"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Сыйфат</span> </div> </a> <ul id="toc-Сыйфат-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Саннар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Саннар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Саннар</span> </div> </a> <ul id="toc-Саннар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Алмашлыклар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Алмашлыклар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Алмашлыклар</span> </div> </a> <ul id="toc-Алмашлыклар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Рәвешләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Рәвешләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Рәвешләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Рәвешләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cинтаксис" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cинтаксис"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>Cинтаксис</span> </div> </a> <ul id="toc-Cинтаксис-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Гади_сүзләр_таблицасы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Гади_сүзләр_таблицасы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Гади сүзләр таблицасы</span> </div> </a> <ul id="toc-Гади_сүзләр_таблицасы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Әдәбият" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Әдәбият"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Әдәбият</span> </div> </a> <ul id="toc-Әдәбият-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Моны_да_карагыз" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Моны_да_карагыз"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Моны да карагыз</span> </div> </a> <ul id="toc-Моны_да_карагыз-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Чыганаклар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Чыганаклар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Чыганаклар</span> </div> </a> <ul id="toc-Чыганаклар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тышкы_сылтамалар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Тышкы_сылтамалар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Тышкы сылтамалар</span> </div> </a> <ul id="toc-Тышкы_сылтамалар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Искәрмәләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Искәрмәләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Искәрмәләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Искәрмәләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Эчтәлек" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Отобразить/Скрыть содержание" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Отобразить/Скрыть содержание</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Чирмеш теле</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Перейти к статье на другом языке. Доступно на 75 языках" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-75" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">75 тел</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%B1%D1%8B%D0%B7%D1%88%D3%99%D0%B0" title="Амари бызшәа — абхазский" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Амари бызшәа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="абхазский" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mari" title="Mari — африкаанс" lang="af" hreflang="af" data-title="Mari" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="африкаанс" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A9" title="اللغة المارية — гарәп" lang="ar" hreflang="ar" data-title="اللغة المارية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="гарәп" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Idioma_mari" title="Idioma mari — астурийский" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Idioma mari" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурийский" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Mari_dili" title="Mari dili — әзәрбайҗан" lang="az" hreflang="az" data-title="Mari dili" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="әзәрбайҗан" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%84%DB%8C" title="ماری دیلی — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ماری دیلی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Мари теле — башкорт" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Мари теле" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="башкорт" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Mariu_kalba" title="Mariu kalba — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Mariu kalba" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Марыйская мова — белорусский (тарашкевица)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Марыйская мова" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="белорусский (тарашкевица)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%BA" title="Марийски език — болгар" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Марийски език" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгар" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Marieg" title="Marieg — бретон" lang="br" hreflang="br" data-title="Marieg" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="бретон" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D1%85%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BD" title="Марий хэлэн — бурятский" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Марий хэлэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="бурятский" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mari_(llengua)" title="Mari (llengua) — каталан" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mari (llengua)" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталан" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%BC%D0%BE%D1%82%D1%82" title="Марийн мотт — чеченский" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Марийн мотт" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="чеченский" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C3%87ermi%C5%9F_tili" title="Çermiş tili — крымско-татарский" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Çermiş tili" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="крымско-татарский" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Marij%C5%A1tina" title="Marijština — чех" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Marijština" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чех" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D1%87%C4%95%D0%BB%D1%85%D0%B8" title="Мари чĕлхи — чувашский" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Мари чĕлхи" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="чувашский" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mari_(Sprache)" title="Mari (Sprache) — алман" lang="de" hreflang="de" data-title="Mari (Sprache)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="алман" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mari_language" title="Mari language — инглиз" lang="en" hreflang="en" data-title="Mari language" data-language-autonym="English" data-language-local-name="инглиз" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Maria_lingvo" title="Maria lingvo — эсперанто" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Maria lingvo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Idioma_mari" title="Idioma mari — испан" lang="es" hreflang="es" data-title="Idioma mari" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испан" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Mari_keel" title="Mari keel — эстон" lang="et" hreflang="et" data-title="Mari keel" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстон" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Mariera" title="Mariera — баск" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Mariera" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баск" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="زبان ماری — фарсы" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زبان ماری" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="фарсы" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Marin_kieli" title="Marin kieli — фин" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Marin kieli" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="фин" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Mari_kiil" title="Mari kiil — выруский" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Mari kiil" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="выруский" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mari_(langue)" title="Mari (langue) — француз" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Mari (langue)" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="француз" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Mari" title="Mari — северный фризский" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Mari" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="северный фризский" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Lingua_mari" title="Lingua mari — галисия" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Lingua mari" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галисия" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Mareeish" title="Mareeish — мэнский" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Mareeish" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="мэнский" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="मरी भाषा — һинд" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मरी भाषा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="һинд" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Mari_bhasa" title="Mari bhasa — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Mari bhasa" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mari_nyelv" title="Mari nyelv — венгр" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Mari nyelv" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгр" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Mari" title="Bahasa Mari — индонезия" lang="id" hreflang="id" data-title="Bahasa Mari" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезия" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Lingua_mari" title="Lingua mari — итальян" lang="it" hreflang="it" data-title="Lingua mari" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальян" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AA%E8%AA%9E" title="マリ語 — япон" lang="ja" hreflang="ja" data-title="マリ語" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="япон" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="მარიული ენა — грузин" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მარიული ენა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузин" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Mari" title="Bahasa Mari — Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Bahasa Mari" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96" title="Мари тілі — казакъ" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Мари тілі" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="казакъ" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A7%88%EB%A6%AC%EC%96%B4" title="마리어 — корея" lang="ko" hreflang="ko" data-title="마리어" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корея" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%BA%D1%8B%D0%B2" title="Мари кыв — коми-пермяцкий" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Мари кыв" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="коми-пермяцкий" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%BA%D1%8B%D0%B2" title="Мари кыв — коми" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Мари кыв" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="коми" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%B8%D0%BB%D0%B8" title="Марий тили — кыргыз" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Марий тили" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="кыргыз" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Linguae_Mari" title="Linguae Mari — латин" lang="la" hreflang="la" data-title="Linguae Mari" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латин" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Mari%C5%B3_kalba" title="Marių kalba — литва" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Marių kalba" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литва" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Marie%C5%A1u_valoda" title="Mariešu valoda — латыш" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Mariešu valoda" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латыш" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D0%BC%D0%B5" title="Марий йылме — луговомарийский" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Марий йылме" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="луговомарийский" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D1%98%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BA" title="Мариски јазик — македон" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Мариски јазик" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македон" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B9%D3%B9%D0%BB%D0%BC%D3%B9" title="Мары йӹлмӹ — горномарийский" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Мары йӹлмӹ" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="горномарийский" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8C_%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Маринь кель — эрзянский" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Маринь кель" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="эрзянский" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mari_(taal)" title="Mari (taal) — голланд" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mari (taal)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="голланд" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Mariske_spr%C3%A5k" title="Mariske språk — нюнорск" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Mariske språk" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="нюнорск" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Mariske_spr%C3%A5k" title="Mariske språk — норвежский букмол" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Mariske språk" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвежский букмол" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%B0%D0%B3_%C3%A6%D0%B2%D0%B7%D0%B0%D0%B3" title="Марийаг æвзаг — осетинский" lang="os" hreflang="os" data-title="Марийаг æвзаг" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="осетинский" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_maryjski" title="Język maryjski — поляк" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Język maryjski" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="поляк" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Lenga_Mari_oriental" title="Lenga Mari oriental — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Lenga Mari oriental" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D9%84%DB%8C" title="ماری بولی — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ماری بولی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/L%C3%ADngua_mari" title="Língua mari — португал" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Língua mari" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португал" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Limba_mari" title="Limba mari — румын" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Limba mari" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румын" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA" title="Марийский язык — рус" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Марийский язык" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="рус" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Marigiella" title="Marigiella — төньяк саам" lang="se" hreflang="se" data-title="Marigiella" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="төньяк саам" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Marij%C5%A1%C4%8Dina" title="Marijščina — словен" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Marijščina" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словен" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Marikielah" title="Marikielah — инари-саам" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Marikielah" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="инари-саам" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mariska" title="Mariska — швед" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mariska" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="швед" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%BE%E0%AE%B0%E0%AE%BF_%E0%AE%AE%E0%AF%8A%E0%AE%B4%E0%AE%BF" title="மாரி மொழி — тамил" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மாரி மொழி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="тамил" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B5" title="ภาษามารี — тай" lang="th" hreflang="th" data-title="ภาษามารี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тай" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mari_dili" title="Mari dili — төрек" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Mari dili" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="төрек" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D1%8B%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D0%BB_%D0%BF%D0%BE%D1%80_%D0%BA%D1%8B%D0%BB" title="Улыг пал пор кыл — удмуртский" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Улыг пал пор кыл" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="удмуртский" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Марійська мова — украин" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Марійська мова" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украин" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="ماری زبان — урду" lang="ur" hreflang="ur" data-title="ماری زبان" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="урду" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Mariy_tili" title="Mariy tili — үзбәк" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Mariy tili" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="үзбәк" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Mari" title="Tiếng Mari — вьетнам" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tiếng Mari" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнам" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%A9%AC%E9%87%8C%E8%AF%AD" title="马里语 — у" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="马里语" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="у" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%A9%AC%E9%87%8C%E8%AF%AD" title="马里语 — кытай" lang="zh" hreflang="zh" data-title="马里语" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="кытай" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%A6%AC%E9%87%8C%E6%96%87" title="馬里文 — кантонский" lang="yue" hreflang="yue" data-title="馬里文" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантонский" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q973685#sitelinks-wikipedia" title="Башка телләргә сылтамалар өстәү" class="wbc-editpage">Сылтамалар өстәү</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Исемара"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Мәкаләнең эчтәлеге [c]" accesskey="c"><span>Мәкалә</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81:%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" rel="discussion" title="Төп бит турында фикер алышу [t]" accesskey="t"><span>Бәхәс</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Телне алмаштыру" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">татарча / tatarça</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Караулар"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5"><span>Уку</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit" title="Бу битне үзгәртү [v]" accesskey="v"><span>Үзгәртү</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit" title="Бу битнең чыгыш кодын үзгәртү [e]" accesskey="e"><span>Вики-текстны үзгәртү</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=history" title="Битнең төзәтмәләре исемлеге [h]" accesskey="h"><span>Тарихын карау</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Инструменты для страниц"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Кораллар" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Кораллар</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Кораллар</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">яшерү</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Өстәмә гамәлләр" > <div class="vector-menu-heading"> Гамәлләр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5"><span>Уку</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit" title="Бу битне үзгәртү [v]" accesskey="v"><span>Үзгәртү</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit" title="Бу битнең чыгыш кодын үзгәртү [e]" accesskey="e"><span>Вики-текстны үзгәртү</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=history"><span>Тарихын карау</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Гомуми </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D0%B8%D1%82%D0%BA%D3%99_%D1%8E%D0%BD%D3%99%D0%BB%D1%82%D2%AF%D1%87%D0%B5_%D1%81%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Бирегә сылтаган барлык битләрнең исемлеге [j]" accesskey="j"><span>Бу биткә сылтамалар</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D3%99%D0%B9%D0%BB%D3%99%D0%BD%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D1%81%D0%BE%D2%A3%D0%B3%D1%8B_%D2%AF%D0%B7%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%80/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" rel="nofollow" title="Бу биттән сылтамалар бирелгән битләрдә соңгы үзгәрешләр [k]" accesskey="k"><span>Бәйләнешле үзгәрешләр</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Барлык махсус битләр исемлеге [q]" accesskey="q"><span>Махсус битләр</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&oldid=4121818" title="Битнең бу редакциясенә даими сылтама"><span>Даими сылтама</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=info" title="Әлеге бит турында тулырак мәгълүмат"><span>Бит турында мәгълүмат</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A6%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0&page=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&id=4121818&wpFormIdentifier=titleform" title="Бу биткә (чыганак буларак) ничек җибәрергә турында мәгълүмат"><span>Бу биткә (чыганакка) җибәрү</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ftt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A7%25D0%25B8%25D1%2580%25D0%25BC%25D0%25B5%25D1%2588_%25D1%2582%25D0%25B5%25D0%25BB%25D0%25B5"><span>Кыска URL алу</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:QrCode&url=https%3A%2F%2Ftt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A7%25D0%25B8%25D1%2580%25D0%25BC%25D0%25B5%25D1%2588_%25D1%2582%25D0%25B5%25D0%25BB%25D0%25B5"><span>Скачать QR-код</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Бастыру/чыгару </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF&bookcmd=book_creator&referer=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5"><span>Китап булдыру</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:DownloadAsPdf&page=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=show-download-screen"><span>PDF форматында күчереп алу</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&printable=yes" title="Бу битнең басма юрамасы [p]" accesskey="p"><span>Бастыру юрамасы</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Башка проектларда </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mari_language" hreflang="en"><span>Викиҗыентык</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q973685" title="Үзара бәйләнгән мәгълүматләр репозиториясе элементларына сылтама [g]" accesskey="g"><span>Викимәгълүмат элементы</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Инструменты для страниц"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Внешний вид"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Внешний вид</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">яшерү</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чирмеш теле latin yazuında])</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="tt" dir="ltr"><table class="infobox" cellspacing="1" style="width: 270px; text-align: left; font-size: 85%; line-height: 1.5em; width:300px; background:#fff;"><tbody><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center; font-size: 120%; font-weight: bold; background:limegreen; padding:1px;">Чирмеш теле</td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Үзисем:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p>Марий йылме </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Илләр:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия">Россия</a> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Төбәкләр:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%98%D0%BB" title="Мари Ил">Мари Ил</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Башкортстан">Башкортстан</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Татарстан">Татарстан</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D1%81%D0%B5" title="Свердловск өлкәсе">Свердловск өлкәсе</a>, <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D1%81%D0%B5" title="Киров өлкәсе">Киров өлкәсе</a> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Рәсми халәт:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%98%D0%BB" title="Мари Ил">Мари Ил</a> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Сөйләшүчеләр саны:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1098">487 мең кеше</span> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;"><a href="/w/index.php?title=Tel_tezm%C3%A4se_tulay%C4%B1m_s%C3%B6yl%C3%A4%C5%9F%C3%BC%C3%A7e_san%C4%B1_buy%C4%B1n%C3%A7a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tel tezmäse tulayım söyläşüçe sanı buyınça (бит юк)">Дәрәҗә</a>:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p>таулы чирмеш теленә җитди куркыныч яный<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%BD%D0%B5%D2%A3_%D1%81%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D1%8B%D0%BA_%D0%B4%D3%99%D1%80%D3%99%D2%97%D3%99%D1%81%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Телләрнең сакланганлык дәрәҗәсе (бит юк)">Халәт</a>:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P1999" data-wikidata-claim-id="Q973685$a9624d5b-4b97-1238-6223-a1ea8eb347f2"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%87%D0%B0%D1%80_%D1%85%D3%99%D0%BB%D0%B4%D3%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Начар хәлдә (бит юк)">начар хәлдә</a><sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q20672088" class="extiw" title="d:Q20672088">[d]</a></sup></span></span> </p> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center; background:limegreen;"> <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%BD%D0%B5%D2%A3_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA_%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5" title="Телләрнең генетик классификациясе">Классификация</a></th></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Төркем:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <div class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P279"> <p><a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5_%D0%B3%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D3%99%D1%81%D0%B5" class="mw-redirect" title="Урал телләре гаиләсе">Урал телләре гаиләсе</a> </p> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD-%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Фин-угыр телләре">Фин-угыр төркеме</a></li></ul></div> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">Язу:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P282" data-wikidata-claim-id="Q973685$39d8782d-45aa-48a5-7ba7-f6bb7e20ebac"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D3%99%D0%BB%D0%B8%D1%84%D0%B1%D0%B0%D1%81%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Чирмеш әлифбасы (бит юк)">чирмеш әлифбасы</a><sup><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4281436" class="extiw" title="d:Q4281436">[d]</a></sup></span></span> һәм <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P282" data-wikidata-claim-id="Q973685$098246bd-4945-d627-a478-05d88c89a0fd"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B0" title="Кириллица">кирилл язуы</a></span></span> </p> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center; background:limegreen;">Тел кодлары</th></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;">ГОСТ 7.75–97:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P278" data-wikidata-claim-id="Q973685$D07B9009-9802-4AA0-997F-73C7F240FF65"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">мач 445</span></span> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;"><a href="/wiki/ISO_639#Альфа-2" title="ISO 639">ISO 639-1</a>:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p>— </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;"><a href="/wiki/ISO_639#Альфа-3" title="ISO 639">ISO 639-2</a>:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P219" data-wikidata-claim-id="q973685$29292F14-6EE0-4CE5-9B2D-ACD9885CA83F"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iso639-3.sil.org/code/chm">chm</a></span><sup id="cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-4" class="reference"><a href="#cite_note-_7a6826e69e61e703-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </p> </td></tr><tr><th style="background:#f9f9f9; text-align:right; font-weight:normal; vertical-align:top;"><a href="/wiki/ISO_639#Альфа-3" title="ISO 639">ISO 639-3</a>:</th><td class="" style="background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P220" data-wikidata-claim-id="q973685$01A01EBB-12FD-44AB-8D20-ED34C0A9D21D"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iso639-3.sil.org/code/chm">chm</a></span><sup id="cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-6" class="reference"><a href="#cite_note-_7a6826e69e61e703-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </p> </td></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center; background:#fff; text-align:left;"> <p><span class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1846"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mari_language.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Mari_language.png/250px-Mari_language.png" decoding="async" width="250" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Mari_language.png/375px-Mari_language.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Mari_language.png 2x" data-file-width="425" data-file-height="330" /></a></span></span> </p> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Чирмеш теле</b> (<a class="mw-selflink selflink">чир.</a> <i><span lang="chm">Марий йылме</span></i>, <a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Рус теле">рус.</a> <i><span lang="ru">Марийский язык</span></i>) – <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%8B" class="mw-redirect" title="Чирмеш халкы">чирмеш халкының</a> туган теле, <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD-%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Фин-угыр телләре">фин-угыр телләренең</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%BD-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фин-пермь телләре (бит юк)">фин-пермь телләре</a> төркеменә керә. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mari_language_dialect_map.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Mari_language_dialect_map.svg/400px-Mari_language_dialect_map.svg.png" decoding="async" width="400" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Mari_language_dialect_map.svg/600px-Mari_language_dialect_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Mari_language_dialect_map.svg/800px-Mari_language_dialect_map.svg.png 2x" data-file-width="697" data-file-height="466" /></a><figcaption>Чирмеш теленең 4 төп җирле сөйләме. <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:chocolate solid 1px; background-color:chocolate; color:chocolate;">    </span> Таулы чирмеш</span> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:#d7d700 solid 1px; background-color:#d7d700; color:#d7d700;">    </span> Төньяк-көнбатыш чирмеш</span> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:violet solid 1px; background-color:violet; color:violet;">    </span> Болын чирмеш</span> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:royalblue solid 1px; background-color:royalblue; color:royalblue;">    </span> Көнчыгыш (<i>урал</i>) чирмеш</span> </figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg/220px-%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg/330px-%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg/440px-%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%BD-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%BA.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="853" /></a><figcaption>Чирмеш мәҗүси дине каһиннәре (<i>карт</i>)</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Җирле_сөйләмнәр"><span id=".D2.96.D0.B8.D1.80.D0.BB.D0.B5_.D1.81.D3.A9.D0.B9.D0.BB.D3.99.D0.BC.D0.BD.D3.99.D1.80"></span>Җирле сөйләмнәр</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=1" title="«Җирле сөйләмнәр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=1" title="Редактировать код раздела «Җирле сөйләмнәр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Чирмеш телендә 2 төп сөйләм бар: <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%83_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Тау чирмеш теле (бит юк)">тау</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Болын чирмеш теле (бит юк)">болын</a> (яки болын-көнчыгыш). </p><p>Болын чирмеш теленең ике өч сөйләше бар: </p> <ul><li><b>Болын</b> сөйләше</li> <li><b>Көнчыгыш</b> (<i>урал</i>) сөйләше</li> <li><b>Төньяк-көнбатыш</b> сөйләше</li></ul> <p>Тау чирмеш теленең ике сөйләме бар: </p> <ul><li><b>Тау сөйләме</b> <ul><li><a href="/wiki/%D0%95%D0%BB%D0%B0%D1%81" title="Елас">Еласов</a> сөйләше — әдәби тел нигезе.</li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B7%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%A2%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B)" title="Кузнецово (Таулы Мари районы)">Кузнецов</a> сөйләше</li> <li><a href="/wiki/%D0%95%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B8" title="Емангаши">Емангаш</a> сөйләше</li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BE" title="Виловатово">Виловатов</a> сөйләше</li></ul></li> <li><b>Урман сөйләме</b> — урман чирмешләре теле, <a href="/wiki/%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BB" title="Идел">Иделнең</a> сул ярында таралыш алган. <ul><li>Кузьмин сөйләше</li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%80" title="Килемар">Килемар</a> сөйләше</li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0" title="Арда">Ардин</a> сөйләше</li> <li><a href="/wiki/%D0%AE%D0%BA%D1%81%D0%B0%D1%80" title="Юксар">Юксар</a> сөйләше</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Таралышы"><span id=".D0.A2.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D1.88.D1.8B"></span>Таралышы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=2" title="«Таралышы» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=2" title="Редактировать код раздела «Таралышы»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="standard"> <tbody><tr> <th>Федераль округ/РФ субъекты</th> <th>2002 елга <p>(%ларда) </p> </th></tr> <tr> <td>Идел буе ФО, шул исәптән </td> <td>413 209 (91,6 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BB" class="mw-redirect" title="Марий Ил">Марий Ил</a> </td> <td>254 108 (56,3 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Башкортстан">Башкортстан</a> </td> <td>95 405 (21,2 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Татарстан">Татарстан</a> </td> <td>15 435 (3,4 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D1%81%D0%B5" title="Киров өлкәсе">Киров өлкәсе</a> </td> <td>28 161 (6,2 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B4%D0%BC%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F" title="Удмуртия">Удмуртия</a> </td> <td>6 981 (1,6 %) </td></tr> <tr> <td>Урал ФО, шул исәптән </td> <td>21 818 (4,8 %) </td></tr> <tr> <td>- <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA_%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%99%D1%81%D0%B5" title="Свердловск өлкәсе">Свердловск өлкәсе</a> </td> <td>14 770 (3,2 %) </td></tr> <tr> <td>Көньяк ФО </td> <td>4 942 (1,1 %) </td></tr> <tr> <td>Себер ФО </td> <td>4 016 (0,9 %) </td></tr> <tr> <td>Үзәк ФО </td> <td>3 295 (0,7 %) </td></tr> <tr> <td>Төньяк-көнбатыш ФО </td> <td>2 783 (0,6 %) </td></tr> <tr> <td>Ерак көнчыгыш ФО </td> <td>970 (0,2 %) </td></tr> <tr> <td><b>Барлыгы</b> </td> <td>451 033 (100 %) </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Әлифба"><span id=".D3.98.D0.BB.D0.B8.D1.84.D0.B1.D0.B0"></span>Әлифба</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=3" title="«Әлифба» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=3" title="Редактировать код раздела «Әлифба»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"> <tbody><tr> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">А а </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ӓ ӓ* </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Б б </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">В в </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Г г </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Д д </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Е е </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ё ё </td></tr> <tr> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ж ж </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">З з </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">И и </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Й й </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">К к </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Л л </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">М м </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Н н </td></tr> <tr> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"><span class="Unicode">Ҥ ҥ</span> <p><br /> </p> </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">О о </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ö ö </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">П п </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Р р </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">С с </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Т т </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">У у </td></tr> <tr> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"><span class="Unicode">Ӱ ӱ</span> <p><br /> </p> </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ф ф </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Х х </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ц ц </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ч ч </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ш ш </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Щ щ </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ъ ъ </td></tr> <tr> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ы ы </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ӹӹ* </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ь ь </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Э э </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Ю ю </td> <td style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;">Я я </td></tr></tbody></table> <ul><li>Тау чирмеш диалекты хәрефләре</li></ul> <p><b>Чирмеш әлифбасы хәрефләренең укылышы</b> </p> <table class="wikitable" style="text-align:center"> <tbody><tr> <th>Хәреф</th> <th>Әйтелеше, охшашлыгы, искәрмәләр </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90" title="А">А а</a></td> <td>русча a </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D3%92_%D3%93&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ӓ ӓ (бит юк)">Ӓ ӓ</a></td> <td>татарча ә; IPA — 04D2 һәм 04D3 * </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%91" title="Б">Б б</a></td> <td>б </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92" title="В">В в</a></td> <td>в; ирен-ирен әйтелеше дә очрый </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%93" title="Г">Г г</a></td> <td>г; ике <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA_%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Сузык аваз">сузык аваз</a> уртасында — көньяк рус телендәгечә,<br />мәсәлән, тыгыде — вак, когарш — көя;<br />IPA тамгалары — ɣ (0262 Alt+X һәм 0263 Alt+X) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%94" title="Д">Д д</a></td> <td>д </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%95" title="Е">Е е</a></td> <td>йомык е </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%81" title="Ё">Ё ё</a></td> <td>русча йо </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%96" title="Ж">Ж ж</a></td> <td>ж </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%97" title="З">З з</a></td> <td>з </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%98" title="И">И и</a></td> <td>и </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%99" title="Й">Й й</a></td> <td>й </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A" title="К">К к</a></td> <td>к </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9B" title="Л">Л л</a></td> <td>л; калын “л” авазыннан аз гына йомшаграк </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C" title="М">М м</a></td> <td>м </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D" class="mw-redirect" title="Н">Н н</a></td> <td>н </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D2%A4" title="Ҥ">Ҥ ҥ</a></td> <td>татарча ң; IPA — 04A4 Alt+X һәм 04A5 Alt+X </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="О (бит юк)">О о</a></td> <td>йомык о </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D3%A6" class="mw-redirect" title="Ӧ">Ӧ ӧ</a></td> <td>татарча ө; IPA — 04E6 Alt+X һәм 04E7 Alt+X </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9F" title="П">П п</a></td> <td>п </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A0" class="mw-redirect" title="Р">Р р</a></td> <td>р </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="С (бит юк)">С с</a></td> <td>с </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Т (бит юк)">Т т</a></td> <td>т </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="У (бит юк)">У у</a></td> <td>у </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D3%B0" title="Ӱ">Ӱ ӱ</a></td> <td>татарча ү; IPA — 04F0 Alt+X һәм 04F1 Alt+X </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A4" title="Ф">Ф ф</a></td> <td>ф; ирен-ирен әйтелеше дә очрый </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Х (бит юк)">Х х</a></td> <td>х </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A6" title="Ц">Ц ц</a></td> <td>ц </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A7" title="Ч">Ч ч</a></td> <td>русча ч </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A8" title="Ш">Ш ш</a></td> <td>ш </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A9" title="Щ">Щ щ</a></td> <td>щ (рус алынмаларында) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AB" title="Ы">Ы ы</a></td> <td>чирмеш сүзләрендә — татарча ы,<br />рус алынмаларында — русча ы </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D3%B8" title="Ӹ">Ӹ ӹ</a></td> <td>татарча э; IPA — 04F8 һәм 04F9 * </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AA" title="Ъ">Ъ ъ</a></td> <td>ъ (алынмаларда) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AC" title="Ь">Ь ь</a></td> <td>ь (алынмаларда) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AD" title="Э">Э э</a></td> <td>э </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AE" title="Ю">Ю ю</a></td> <td>ю </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AF" title="Я">Я я</a></td> <td>я </td></tr></tbody></table> <ul><li>Тау чирмеш диалекты хәрефләре</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Кыскача_грамматик_белешмә"><span id=".D0.9A.D1.8B.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.87.D0.B0_.D0.B3.D1.80.D0.B0.D0.BC.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B8.D0.BA_.D0.B1.D0.B5.D0.BB.D0.B5.D1.88.D0.BC.D3.99"></span>Кыскача грамматик белешмә</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=4" title="«Кыскача грамматик белешмә» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=4" title="Редактировать код раздела «Кыскача грамматик белешмә»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>(<i><b>болын чирмеш теле үрнәгендә</b></i>) </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Исемнәр"><span id=".D0.98.D1.81.D0.B5.D0.BC.D0.BD.D3.99.D1.80"></span>Исемнәр</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=5" title="«Исемнәр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=5" title="Редактировать код раздела «Исемнәр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><b>(Лӱ́ммут-влак)</b><br /> Чирмеш (мари) телләрендә исемнәр сан, килеш, зат һәм тартым буенча төрләнә.<br /> Күплек сан категориясе башлыча “-влак” кушымчасы белән билгеләнә, “-шамыч” кушымчасы сирәгрәк кулланыла: <b>пӧрт-влак</b>, <b>пӧрт-шамыч</b> — өйләр; <b>ача-влак</b> — әтиләр; <b>пасу-влак</b>, <b>пасу-шамыч</b> — кырлар. Күмәк күплек сан кушымчасы <b>“мыт”</b> кеше исемнәренә, фамилияләргә һәм туганлык-кардәшлек атамаларына ялгана: <b>Сапаевмыт</b> — Сапаевлар; <b>Эчанмыт</b> — Эчаннар; <b>ачамыт</b> — әтиләр. Ә <b>“ла”</b> кушымчасы кайбер очракларда һәм башлыча күплек санның урын һәм юнәлтү килешләрендә генә актив кулланыла: <b>яллаште</b> — авылларда; <b>яллашке</b> — авылларга. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Тартым_кушымчалары"><span id=".D0.A2.D0.B0.D1.80.D1.82.D1.8B.D0.BC_.D0.BA.D1.83.D1.88.D1.8B.D0.BC.D1.87.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Тартым кушымчалары</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=6" title="«Тартым кушымчалары» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=6" title="Редактировать код раздела «Тартым кушымчалары»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i><b>Берлек сан</b></i> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Затлар</th> <th>Кушымчалар</th> <th>Мисал 1</th> <th>Мисал 2</th> <th>Мисал 3 </th></tr> <tr> <td>Беренче зат</td> <td>-м, -ем, -эм</td> <td>ачам (әтием)</td> <td>пӧртем (өем)</td> <td>пасуэм (кырым) </td></tr> <tr> <td>Икенче зат</td> <td>-т, -ет, -эт</td> <td>ачат (әтиең)</td> <td>пӧртет (өең)</td> <td>пасуэт (кырың) </td></tr> <tr> <td>Өченче зат</td> <td>-же, -жо, -жӧ,<br />-ше, -шо, -шӧ</td> <td>ачаже (әтисе)</td> <td>пӧртшӧ (өе)</td> <td>пасужо (кыры) </td></tr></tbody></table> <p><i><b>Күплек сан</b></i> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Затлар</th> <th>Кушымчалар</th> <th>Мисал 1</th> <th>Мисал 2</th> <th>Мисал 3 </th></tr> <tr> <td>Беренче зат</td> <td>-на</td> <td>ачана (әтиебез)</td> <td>пӧртна (өебез)</td> <td>пасуна (кырыбыз) </td></tr> <tr> <td>Икенче зат</td> <td>-да</td> <td>ачада (әтиегез)</td> <td>пӧртда (өегез)</td> <td>пасуда (кырыгыз) </td></tr> <tr> <td>Өченче зат</td> <td>-шт</td> <td>ачашт (әтиләре)</td> <td>пӧртышт (өйләре)</td> <td>пасушт (кырлары) </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Исем_төрләнешләре"><span id=".D0.98.D1.81.D0.B5.D0.BC_.D1.82.D3.A9.D1.80.D0.BB.D3.99.D0.BD.D0.B5.D1.88.D0.BB.D3.99.D1.80.D0.B5"></span>Исем төрләнешләре</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=7" title="«Исем төрләнешләре» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=7" title="Редактировать код раздела «Исем төрләнешләре»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i><b>Берлек сан</b></i> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Килешләр</th> <th>Сораулар</th> <th>Кушымчалар</th> <th>Мисал 1</th> <th>Мисал 2</th> <th>Мисал 3 </th></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>кӧ? мо? — кем? нәрсә?</td> <td>—</td> <td>ача — әти</td> <td>пӧрт — өй</td> <td>пасу — кыр </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>кӧн? мон? — кемнең? кемнеке?<br />нәрсәнең? нәрсәнеке?</td> <td>-н, ын</td> <td>ачан — әтинең</td> <td>пӧртын — өйнең</td> <td>пасун — кырның </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>кӧлан? молан? — кемгә? нәрсәгә?</td> <td>-лан</td> <td>ачалан — әтигә</td> <td>пӧртлан — өйгә</td> <td>пасулан — кырга </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>кӧм? мом? — кемне? нәрсәне?</td> <td>-м, -ым</td> <td>ачам — әтине</td> <td>пӧртым — өйне</td> <td>пасум — кырны </td></tr> <tr> <td>Чагыштыру килеше</td> <td>кöла? — кемдәй? кем кебек?<br />мола? — нәрсәдәй? нәрсә кебек?</td> <td>-ла</td> <td>ачала — әти шикелле</td> <td>пӧртла — өйдәй</td> <td>пасула — кыр кебек </td></tr> <tr> <td>Бергәлек килеше</td> <td>кӧге? моге? — кем белән? нәрcә белән?</td> <td>-ге</td> <td>ачаге — әти белән</td> <td>пӧртге — өй белән</td> <td>пасуге — кыр белән </td></tr> <tr> <td>Урын килеше</td> <td>кушто? — кайда?</td> <td>-ште, -што, -штӧ,<br />-ыште, -ышто, -ыштӧ</td> <td>—</td> <td>пӧртыштӧ — өйдә</td> <td>пасушто — кырда </td></tr> <tr> <td>Юнәлтү килеше</td> <td>кушко? (куш?) — кая (таба)? кайсы якка?</td> <td>-шке, -шко, -шкӧ,<br />-ышке, -ышко, -ышкӧ</td> <td>—</td> <td>пӧртыш(кӧ) — өйгә</td> <td>пасушко — кырга </td></tr> <tr> <td>Хәл килеше</td> <td>кушан? — кайдагы? кай җирдәге?</td> <td>-ш, -еш, -эш</td> <td>—</td> <td>пӧртеш — өйдәге</td> <td>пасуэш — кырдагы </td></tr></tbody></table> <p><i><b>Күплек сан</b></i> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Килешләр</th> <th>Сораулар</th> <th>Мисал 1</th> <th>Мисал 2</th> <th>Мисал 3 </th></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>кӧ? мо? — кем? нәрсә?</td> <td>пӧрт-влак — өйләр</td> <td>ялла — авыллар</td> <td>ачамыт — әтиләр </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>кӧн? мон? — кемнең? кемнеке?<br />нәрсәнең? нәрсәнеке?</td> <td>пӧрт-влакын — өйләрнең</td> <td>яллан — авылларның</td> <td>ачамытын — әтиләрнең </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>кӧлан? молан? — кемгә? нәрсәгә?</td> <td>пӧрт-влаклан — өйләргә</td> <td>яллалан — авылларга</td> <td>ачамытлан — әтиләргә </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>кӧм? мом? — кемне? нәрсәне?</td> <td>пӧрт-влакым — өйләрне</td> <td>яллам — авылларны</td> <td>ачамытым — әтиләрне </td></tr> <tr> <td>Чагыштыру килеше</td> <td>кöла? — кемдәй? кем кебек?<br />мола? — нәрсәдәй? нәрсә кебек?</td> <td>пӧрт-влакла — өйләр кебек</td> <td>яллала — авыллардай</td> <td>ачамытла — әтиләр шикелле </td></tr> <tr> <td>Бергәлек килеше</td> <td>кӧге? моге? — кем белән? нәрcә белән?</td> <td>пӧрт-влакге — өй белән</td> <td>яллаге — авыллар белән</td> <td>ачамытге — әтиләр белән </td></tr> <tr> <td>Урын килеше</td> <td>кушто? — кайда?</td> <td>пӧрт-влакыште — өйләрдә</td> <td>яллаште — авылларда</td> <td>— </td></tr> <tr> <td>Юнәлтү килеше</td> <td>кушко? (куш?) — кая (таба)? кайсы якка?</td> <td>пӧрт-влакыш(ке) — өйләргә</td> <td>яллаш(ке) — кырларга</td> <td>— </td></tr> <tr> <td>Хәл килеше</td> <td>кушан? — кайдагы? кай җирдәге?</td> <td>пӧрт-влакеш — өйләрдәге</td> <td>яллаш — авыллардагы</td> <td>— </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Тартымлы_исем_төрләнеше"><span id=".D0.A2.D0.B0.D1.80.D1.82.D1.8B.D0.BC.D0.BB.D1.8B_.D0.B8.D1.81.D0.B5.D0.BC_.D1.82.D3.A9.D1.80.D0.BB.D3.99.D0.BD.D0.B5.D1.88.D0.B5"></span>Тартымлы исем төрләнеше</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=8" title="«Тартымлы исем төрләнеше» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=8" title="Редактировать код раздела «Тартымлы исем төрләнеше»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i><b>(“пӧрт” (өй) сүзенең беренче заты үрнәгендә)</b></i> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Килешләр</th> <th>Берлек сан</th> <th>Күплек сан 1</th> <th>Күплек сан 2 </th></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>пӧртем — өем</td> <td>пӧрт-влакем — өйләрем</td> <td>пӧртем-влак — өйләрем </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>пӧртемын — өемнең</td> <td>пӧрт-влакемын — өйләремнең</td> <td>пӧртем-влакын — өйләремнең </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>пӧртемлан — өемә</td> <td>пӧрт-влакемлан — өйләремә</td> <td>пӧртем-влаклан — өйләремә </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>пӧртемым — өемне</td> <td>пӧрт-влакемым — өйләремне</td> <td>пӧртем-влакым — өйләремне </td></tr> <tr> <td>Чагыштыру килеше</td> <td>пӧртемла — өемдәй</td> <td>пӧрт-влакемла — өйләрем кебек</td> <td>пӧртем-влакла — өйләрем шикелле </td></tr> <tr> <td>Бергәлек килеше</td> <td>пӧртемге — өем белән</td> <td>пӧрт-влакемге — өйләрем белән</td> <td>пӧртем-влакге — өйләрем белән </td></tr> <tr> <td>Урын килеше</td> <td>пӧртыштем — өемдә</td> <td>пӧрт-влакыштем — өйләремдә</td> <td>пӧртем-влакыште — өйләремдә </td></tr> <tr> <td>Юнәлтү килеше</td> <td>пӧртышкем — өемә</td> <td>пӧрт-влакышкем — өйләремә</td> <td>пӧртем-влакыш(ке) — өйләремә </td></tr> <tr> <td>Хәл килеше</td> <td>пӧртешем — өемдәге</td> <td>пӧрт-влакешем — өйләремдәге</td> <td>пӧртем-влакеш — өйләремдәге </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Фигыльләр"><span id=".D0.A4.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Фигыльләр</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=9" title="«Фигыльләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=9" title="Редактировать код раздела «Фигыльләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Чирмеш (мари) телләрендә фигыльләр системы нык тармакланган, гаять төзек һәм татар теленекенә шактый охшаш.<br /> Чирмеш фигыльләре, хәзерге-киләчәк заманның берлек санында һәм беренче затында ялгана торган кушымчалары буенча, ике төрләнешкә аерымлана:<br /> 1) <b>–ам</b> кушымчасын ала торганнары;<br /> 2) <b>–ем</b> кушымчасын кабул итүчеләре.<br /> Башка грамматик шәкелләрдә кулланыла торган фигыль кушымчалары да шуңа бәйле. Бу кушымчалар, фигыльләрнең кайсы төрләнешкә каравын һәм, аерым очракларда, нинди мәгънәгә дә ия булуын күрсәтү өчен, белешмәләрдә һәм сүзлекләрдә җәя эчендә бирелә. Мәсәлән: <b>лудаш (-ам)</b> — укырга; <b>возаш (-ем)</b> — 1) язарга; 2) төшереп җибәрергә. Әмма <b>возаш (-ам)</b> сүзе “ятарга” дип тәрҗемә ителә. <b>Возаш</b> сүзенең ике төрләнешендә дә башка омонимик мәгънәләр бар. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Хикәя_фигыльләр_төрләнеше_кушымчалары"><span id=".D0.A5.D0.B8.D0.BA.D3.99.D1.8F_.D1.84.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C.D0.BB.D3.99.D1.80_.D1.82.D3.A9.D1.80.D0.BB.D3.99.D0.BD.D0.B5.D1.88.D0.B5_.D0.BA.D1.83.D1.88.D1.8B.D0.BC.D1.87.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Хикәя фигыльләр төрләнеше кушымчалары</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=10" title="«Хикәя фигыльләр төрләнеше кушымчалары» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=10" title="Редактировать код раздела «Хикәя фигыльләр төрләнеше кушымчалары»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td rowspan="2"><b>Фигыль заманнары</b> </td> <td rowspan="2"><b>Зат һәм сан</b> </td> <td colspan="2"><b>Төрләнеш үрнәкләре</b> </td></tr> <tr> <td><b>1 төрл.</b> </td> <td><b>2 төрл.</b> </td></tr> <tr> <td rowspan="6"><b>Хәзерге-киләчәк заман</b> </td> <td>1 зат, берлек сан </td> <td>-ам </td> <td>-ем </td></tr> <tr> <td>2 зат, берлек сан </td> <td>-ат </td> <td>-ет </td></tr> <tr> <td>3 зат, берлек сан </td> <td>-еш </td> <td>-а </td></tr> <tr> <td>1 зат, күплек сан </td> <td>-ына </td> <td>-ена </td></tr> <tr> <td>2 зат, күплек сан </td> <td>-ыда </td> <td>-еда </td></tr> <tr> <td>3 зат, күплек сан </td> <td>-ыт </td> <td>-ат </td></tr> <tr> <td rowspan="6"><b>Беренче үткән заман</b> </td> <td>1 зат, берлек сан </td> <td>-ым </td> <td>-ышым </td></tr> <tr> <td>2 зат, берлек сан </td> <td>-ыч </td> <td>-ышыч </td></tr> <tr> <td>3 зат, берлек сан </td> <td>-о (-ӧ, -е) </td> <td>-ыш </td></tr> <tr> <td>1 зат, күплек сан </td> <td>-на </td> <td>-ышна </td></tr> <tr> <td>2 зат, күплек сан </td> <td>-да </td> <td>-ышда </td></tr> <tr> <td>3 зат, күплек сан </td> <td>-ыч </td> <td>-ышт </td></tr> <tr> <td rowspan="6"><b>Икенче үткән заман</b> </td> <td>1 зат, берлек сан </td> <td>-ынам </td> <td>-енам </td></tr> <tr> <td>2 зат, берлек сан </td> <td>-ынат </td> <td>-енат </td></tr> <tr> <td>3 зат, берлек сан </td> <td>-ын </td> <td>-ен </td></tr> <tr> <td>1 зат, күплек сан </td> <td>-ынна </td> <td>-енна </td></tr> <tr> <td>2 зат, күплек сан </td> <td>-ында </td> <td>-енда </td></tr> <tr> <td>3 зат, күплек сан </td> <td>-ыныт </td> <td>-еныт </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Хәзерге-киләчәк_заман"><span id=".D0.A5.D3.99.D0.B7.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5-.D0.BA.D0.B8.D0.BB.D3.99.D1.87.D3.99.D0.BA_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD.C2.AD"></span>Хәзерге-киләчәк заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=11" title="«Хәзерге-киләчәк заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=11" title="Редактировать код раздела «Хәзерге-киләчәк заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудам — мин укыйм<br />мый ом луд — мин укымыйм</td> <td>мый возем — мин язам<br />мый ом возо — мин язмыйм </td></tr> <tr> <td>тый лудат — син укыйсың<br />тый от луд — син укымыйсың</td> <td>тый возет — син язасың<br />тый от возо — син язмыйсың </td></tr> <tr> <td>тудо лудеш — ул укый<br />тудо огеш (ок) луд — ул укымый</td> <td>тудо воза — ул яза<br />тудо огеш (ок) возо — ул язмый </td></tr> <tr> <td>ме лудына — без укыйбыз<br />ме огына (она) луд — без укымыйбыз</td> <td>ме возена — без язабыз<br />ме огына (она) возо — без язмыйбыз </td></tr> <tr> <td>те лудыда — сез укыйсыз<br />те огыда (ода) луд — сез укымыйсыз</td> <td>те возеда — сез язасыз<br />те огыда (она) возо — сез язмыйсыз </td></tr> <tr> <td>нуно лудыт — алар укый(лар)<br />нуно огыт луд — алар укымыйлар</td> <td>нуно возат — алар яза(лар)<br />нуно огыт возо — алар язмыйлар </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Боерык_фигыль_шәкелләре"><span id=".D0.91.D0.BE.D0.B5.D1.80.D1.8B.D0.BA_.D1.84.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C_.D1.88.D3.99.D0.BA.D0.B5.D0.BB.D0.BB.D3.99.D1.80.D0.B5.C2.AD"></span>Боерык фигыль шәкелләре</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=12" title="«Боерык фигыль шәкелләре» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=12" title="Редактировать код раздела «Боерык фигыль шәкелләре»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Боерык фигыльләрнең берлек сан икенче заттагы шәкеле нигез итеп алына, һәм ул кушымчалар ярдәмендә күп кенә грамматик формаларны ясауда катнаша: <b>луд</b> — укы; <b>возо</b> — яз; <b>нал</b> — ал; <b>полшо</b> — булыш; <b>код</b> — кал; <b>келше</b> — килеш; <b>туныкто</b> — укыт, өйрәт; <b>кошт</b> — бар; <b>муш</b> — ю; <b>шич</b> — утыр. Тамырны тәмамлаучы ике тартыкның берсе гадәттә төшереп калдырыла, мәсәлән: <b>шинчаш</b> (утырырга) — <b>шич</b> (утыр; <b>мушкаш</b> (юарга) — <b>муш</b> (ю). Ләкин бер искәрмә бар: <b>кошташ</b> (барырга) фигыле тамырындагы ике тартык та боерык шәкелендәгечә сакланып кала: <b>кошт</b> (бар).<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>луд! — укы! ит луд! — укыма!</td> <td>возо! — яз! ит возо! — язма! </td></tr> <tr> <td>лудса! — укыгыз! ида луд! — укымагыз!</td> <td>возыза! — языгыз! ида возо! —язмагыз! </td></tr> <tr> <td>айда луд! — әйдә, укы! айда лудса! — әйдәгез, укыгыз!</td> <td>айда возо! — әйдә, яз! айда возыза! — әйдәгез, языгыз! </td></tr> <tr> <td>айда (айста) лудына! — әйдәгез, укыйк!</td> <td>айда (айста) возена! — әйдәгез, языйк! </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Беренче_үткән_заман"><span id=".D0.91.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD.C2.AD"></span>Беренче үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=13" title="«Беренче үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=13" title="Редактировать код раздела «Беренче үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Беренче үткән заман фигыльләре хикәяләү вакыты белән бәйле һәм сөйләүчегә анык билгеле булган гамәлләрне чагылдыра. Мәсәлән: <b>Мый Йошкар-Олаште кок ий илышым.</b> — Мин Йошкар-Олада ике ел яшим. </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудым — мин укыдым<br />мый шым луд — мин укымадым</td> <td>мый возышым — мин яздым<br />мый шым возо — мин язмадым </td></tr> <tr> <td>тый лудыч — син укыдың<br />тый шыч луд — син укымадың</td> <td>тый возышыч — син яздың<br />тый шыч возо — син язмадың </td></tr> <tr> <td>тудо лудо — ул укыды<br />тудо ыш луд — ул укымады</td> <td>тудо возыш — ул язды<br />тудо ыш возо — ул язмады </td></tr> <tr> <td>ме лудна — без укыдык<br />ме ышна луд — без укымадык</td> <td>ме возышна — без яздык<br />ме ышна возо — без язмадык </td></tr> <tr> <td>те лудда — сез укыдыгыз<br />те ышда луд — сез укымадыгыз</td> <td>те возышда — сез яздыгыз<br />те ышда возо — сез язмадыгыз </td></tr> <tr> <td>нуно лудыч — алар укыды(лар)<br />нуно ышт луд — алар укымады(лар)</td> <td>нуно возышт — алар язды(лар)<br />нуно ышт возо — алар язмадылар </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Икенче_үткән_заман"><span id=".D0.98.D0.BA.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD.C2.AD"></span>Икенче үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=14" title="«Икенче үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=14" title="Редактировать код раздела «Икенче үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Икенче үткән заман фигыльләре актуаль булмаган һәм хикәяләү вакытына бәйсез гамәлләрне чагылдыра. Мәсәлән: <b>Тудо теҥгече толын, кызыт кинош кайыш. — Ул кичә килде, хәзер кинога китте.</b> Ягъни, кичә үк килгән иде (актуаль булмаган гамәл — икенче үткән заман), ләкин хәзер генә кинога китте (сөйләү вакыты белән бәйле гамәл — беренче үткән заман). Икенче үткән заман фигыленең нигезе итеп, хәл фигыль шәкеле алына (лудаш — лудын, возаш — возен), зат кушымчалары шуңа ялгана. Берлек сан өченче зат фигыле бернинди кушымча кабул итми. Бу заман фигыльләренең юклык шәкеле шул нигездән соң килә торган юклык кисәкчәләре аша тәгаенләнә.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудынам — мин укыганмын<br />мый лудын омыл — мин укымаганмын</td> <td>мый возенам — мин язганмын<br />мый возен омыл — мин язмаганмын </td></tr> <tr> <td>тый лудынат — син укыгансың<br />тый лудын отыл — син укымагансың</td> <td>тый возенат — син язгансың<br />тый возен отыл — син язмагансың </td></tr> <tr> <td>тудо лудын — ул укыган<br />тудо лудын огыл — ул укымаган</td> <td>тудо возен — ул язган<br />тудо возен огыл — ул язмаган </td></tr> <tr> <td>ме лудынна — без укыганбыз<br />ме лудын огынал (онал) — без укымаганбыз</td> <td>ме возенна — без язганбыз<br />ме возен огынал (онал) — без язмаганбыз </td></tr> <tr> <td>те лудында — сез укыгансыз<br />те лудын огыдал (одал) — сез укымадыгыз</td> <td>те возенда — сез язгансыз<br />те возен огыдал (одал) — сез язмагансыз </td></tr> <tr> <td>нуно лудыныт — алар укыганнар<br />нуно лудын огытыл — алар укымаганнар</td> <td>нуно возеныт — алар язганнар<br />нуно возен огытыл — алар язмаганнар </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Беренче_озайтылган_үткән_заман"><span id=".D0.91.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D0.BE.D0.B7.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.8B.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D0.BD_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD"></span>Беренче озайтылган үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=15" title="«Беренче озайтылган үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=15" title="Редактировать код раздела «Беренче озайтылган үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Беренче озайтылган үткән заман фигыльләре хикәяләү вакыты белән бәйле, озакка сузыла торган һәм вакыт кысалары чикләнмәгән гамәлләрне чагылдыра. Мәсәлән: <b>Ожно тиде верыште пеш кугу пӱнчӧ-влак <i>кушкыт ыле</i>. — Элек бу урында озын-озын нарат агачлары <i>үсә иде</i>.</b> “Кушкыт ыле” — үсә иде.<br /> Алар шулай ук башка үткән заманда тәгаенләнүче фигыльләр аша бирелгән хәлләр белән бергә булырга да мөмкин. Мәсәлән: <b>Мый книгам <i>лудам ыле</i>, тиде жапыште шольым <i>толын пурыш</i>. — Мин китап <i>укый идем</i>, шул вакытта энекәшем <i>килеп җитте</i>.</b> “Лудам ыле” (укый идем) беренче озайтылган үткән заманда куелган, ә “толын пурыш” (килеп җитте) — беренче (тәмамланган!) үткән заманда.<br /> Татар теленнән аермалы буларак, чирмеш теленең беренче озайтылган үткән заман фигыльләрендә зат кушымчалары хәзерге-киләчәк замандагы төп фигыльгә ялгана, ә берлек сан өченче затта куела торган ярдәмче фигыль үзгәрешсез кала (луда<b>м</b> ыле — укый иде<b>м</b>). Бу үзенчәлек алга таба бәян ителәчәк икенче озайтылган үткән заманга һәм кушма-тезмә фигыльләрнең башка грамматик күренешләренә дә кагыла.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудам ыле — мин укый идем<br />мый ом луд ыле — мин укымый идем</td> <td>мый возем ыле — мин яза идем<br />мый ом возо ыле — мин язмый идем </td></tr> <tr> <td>тый лудат ыле — син укый идең<br />тый от луд ыле — син укымый идең</td> <td>тый возет ыле — син яза идең<br />тый от возо ыле — син язмый идең </td></tr> <tr> <td>тудо лудеш ыле — ул укый иде<br />тудо огеш (ок) луд ыле — ул укымый иде</td> <td>тудо воза ыле — ул яза иде<br />тудо огеш (ок) возо ыле — ул язмый иде </td></tr> <tr> <td>ме лудына ыле — без укый идек<br />ме огына (она) луд ыле — без укымый идек</td> <td>ме возена ыле — без яза идек<br />ме огына (она) возо ыле — без язмый идек </td></tr> <tr> <td>те лудыда — сез укый идегез<br />те огыда (ода) луд ыле — сез укымый идегез</td> <td>те возеда ыле — сез яза идегез<br />те огыда (она) возо ыле — сез язмый идегез </td></tr> <tr> <td>нуно лудыт ыле — алар укый иде<br />нуно огыт луд ыле — алар укымый иде</td> <td>нуно возат ыле — алар яза иде<br />нуно огыт возо ыле — алар язмый иде </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Икенче_озайтылган_үткән_заман"><span id=".D0.98.D0.BA.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D0.BE.D0.B7.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.8B.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D0.BD_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD"></span>Икенче озайтылган үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=16" title="«Икенче озайтылган үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=16" title="Редактировать код раздела «Икенче озайтылган үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Беренче озайтылган үткән заман фигыльләре кебек үк, икенче озайтылган үткән заман фигыльләре дә озакка сузыла торган һәм вакыт кысалары чикләнмәгән гамәлләрне чагылдыра. Ләкин, беренчеләрдән аермалы буларак, икенчеләре актуаль булмаган һәм хикәяләү вакытына бәйсез вакыйгаларга карата кулланыла. Биредә дә төп фигыль төрләнә торган була, ягъни зат кушымчлары аңа ялгана, ә ярдәмче фигыль итеп, <b>улаш</b> (булырга) фигыленең икенче (тәмамланган) үткән замандагы берлек сан өченче зат шәкеле — <b>улмаш</b> (булды) сүзе алына. Ярдәмче фигыль, алдарак әйтелгәнчә, зат-сан буенча төрләндергәндә, үзгәрешсез кала.<br /> Икенче озайтылган үткән заман фигыльләренең юклык шәкеле, беренче озайтылган үткән замандагы кебек, төп фигыльнең юклык формасы аша тәгаенләнә.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудам улмаш — мин укыганмын<br />мый ом луд улмаш — мин укымаганмын</td> <td>мый возем улмаш — мин язганмын<br />мый ом возо улмаш — мин язмаганмын </td></tr> <tr> <td>тый лудат улмаш — син укыгансың<br />тый от луд улмаш — син укымагансың</td> <td>тый возет улмаш — син язгансың<br />тый от возо улмаш — син язмагансың </td></tr> <tr> <td>тудо лудеш улмаш — ул укыган<br />тудо огеш (ок) луд улмаш — ул укымаган</td> <td>тудо воза улмаш — ул язган<br />тудо огеш (ок) воза улмаш — ул язмаган </td></tr> <tr> <td>ме лудына улмаш — без укыганбыз<br />ме огына (она) луд улмаш — без укымаганбыз</td> <td>ме возена улмаш — без язганбыз<br />ме огына (она) возо улмаш — без язмаганбыз </td></tr> <tr> <td>те лудыда улмаш — сез укыгансыз<br />те огыда (ода) луд улмаш — сез укымагансыз</td> <td>те возеда улмаш — сез язгансыз<br />те огыда (ода) возо улмаш — сез язмагансыз </td></tr> <tr> <td>нуно лудыт улмаш — алар укыганнар<br />нуно огыт луд улмаш — алар укымаганнар</td> <td>нуно возат улмаш — алар язганнар<br />нуно огыт возо улмаш — алар язмаганнар </td></tr></tbody></table> <p>Беренче һәм икенче озайтылган үткән заманнарны тагын “тәмамланмаган үткән заманнар” дип тә атыйлар. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Беренче_күптән_үткән_заман"><span id=".D0.91.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D0.BA.D2.AF.D0.BF.D1.82.D3.99.D0.BD_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD"></span>Беренче күптән үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=17" title="«Беренче күптән үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=17" title="Редактировать код раздела «Беренче күптән үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Беренче күптән үткән заман фигыльләре үткән заманда хикәяләү вакытыннан алдарак булган гамәлләрне чагылдыра. Бу очракта “<b>ыле</b>” (иде) сүзе ярдәмче фигыль итеп алына һәм татар теле грамматик нормалары белән тулы тәңгәллек күзәтелә.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудынам ыле — мин укыган идем<br />мый лудын омыл ыле — мин укымаган идем</td> <td>мый возенам ыле — мин язган идем<br />мый возен омыл ыле — мин язмаган идем </td></tr> <tr> <td>тый лудынат ыле — син укыган идең<br />тый лудынат отыл ыле — син укымаган идең</td> <td>тый возенат ыле — син язган идең<br />тый возен отыл ыле — син язмаган идең </td></tr> <tr> <td>тудо лудын ыле — ул укыган иде<br />тудо лудын огыл ыле — ул укымаган иде</td> <td>тудо возен ыле — ул язган иде<br />тудо возен огыл ыле — ул язмаган иде </td></tr> <tr> <td>ме лудынна ыле — без укыган идек<br />ме лудын огынал (онал) ыле — без укымаган идек</td> <td>ме возенна ыле — без язган идек<br />ме возен огына (она) ыле — без язмаган идек </td></tr> <tr> <td>те лудында — сез укыган идегез<br />те лудын огыдал (одал) ыле — сез укымаган идегез</td> <td>те возенда ыле — сез язган идегез<br />те возен огыда (она) ыле — сез язмаган идегез </td></tr> <tr> <td>нуно лудыныт ыле — алар укыган иде<br />нуно лудын огытыл ыле — алар укымаган иде</td> <td>нуно возеныт ыле — алар язган иде<br />нуно возен огытыл ыле — алар язмаган иде </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Икенче_күптән_үткән_заман"><span id=".D0.98.D0.BA.D0.B5.D0.BD.D1.87.D0.B5_.D0.BA.D2.AF.D0.BF.D1.82.D3.99.D0.BD_.D2.AF.D1.82.D0.BA.D3.99.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BD"></span>Икенче күптән үткән заман</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=18" title="«Икенче күптән үткән заман» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=18" title="Редактировать код раздела «Икенче күптән үткән заман»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Чирмеш теленең икенче күптән үткән заман фигыльләре үткән заманда хикәяләнә торган вакыттан алдарак булган вакыйгаларга карата кулланыла. Беренче күптән үткән заманннан бердәнбер аермасы бар: бу очракта ярдәмче фигыль итеп <b>улаш</b> (булырга) фигыленең үткән замандагы берлек сан өченче зат шәкеле — <b>улмаш</b> (булды) сүзе алына. Бу категория фигыльләрне татар теленә шул ук “борынгы” рәвештә, ягъни  “булган” хәл фигыленең зат-сан төрләнешләре ярдәмендә тәрҗемә итеп булыр иде. Мәсәлән: “<i><b>укыган булганмын</b></i>“, “<i><b>язган булгансыз</b></i>” һ.б. Әмма хәзерге вакытта бу “архаик” форма татар телендә беренче-икенче затларда сирәк кулланыла, ә вакыйганың күптән үткән заманда һәм “тәмамланмаган” булуы башлыча җөмлә контексты аша аңлатыла. Чирмеш теле исә мондый һәм, әйтергә кирәк, бик урынлы төгәллекне әдәби норма буларак саклап калган.<br /> Икенче күптән үткән заман фигыльләренең юклык шәкеле, икенче озайтылган үткән замандагы кебек, төп фигыльнең юклык формасы аша тәгаенләнә.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый лудынам улмаш — мин укыганмын<br />мый лудын омыл улмаш — мин укымаганмын</td> <td>мый возенам улмаш — мин язганмын<br />мый возен омыл улмаш — мин язмаганмын </td></tr> <tr> <td>тый лудынат улмаш — син укыгансың<br />тый лудынат отыл улмаш — син укымагансың</td> <td>тый возенат улмаш — син язгансың<br />тый возен отыл улмаш — син язмагансың </td></tr> <tr> <td>тудо лудын улмаш — ул укыган (булган)<br />тудо лудын огыл улмаш — ул укымаган (булган)</td> <td>тудо возен улмаш — ул язган (булган)<br />тудо возен огыл улмаш — ул язмаган (булган) </td></tr> <tr> <td>ме лудынна улмаш — без укыганбыз<br />ме лудын огынал (онал) улмаш — без укымаганбыз</td> <td>ме возенна улмаш — без язганбыз<br />ме возен огына (она) улмаш — без язмаганбыз </td></tr> <tr> <td>те лудында — сез укыгансыз<br />те лудын огыдал (одал) улмаш — сез укымагансыз</td> <td>те возенда улмаш — сез язгансыз<br />те возен огыда (она) улмаш — сез язмагансыз </td></tr> <tr> <td>нуно лудыныт улмаш — алар укыганнар (укыган булганнар)<br />нуно лудын огытыл улмаш — алар укымаганнар (укымаган булганнар)</td> <td>нуно возеныт улмаш — алар язганнар (язган булганнар)<br />нуно возен огытыл улмаш — алар язмаганнар (язмаган булганнар) </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Теләк_фигыльләр"><span id=".D0.A2.D0.B5.D0.BB.D3.99.D0.BA_.D1.84.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Теләк фигыльләр</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=19" title="«Теләк фигыльләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=19" title="Редактировать код раздела «Теләк фигыльләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Чирмеш теленең теләк фигыльләр категориясе аерым фигыль юнәлеше буларак теркәлгән. Аларны татар теленә, эчтәлек контекстына бәйле рәвештә,  шартлы теләк юнәлешендәге кушма фигыль буларак та (“нидер эшлисе иде” сыман), “теләргә” фигыленең зат, сан һәм заман төрләнешләре аша да тәрҗемә итеп була. Теләк фигыль барлыкка китерү өчен, берлек сан икенче заттагы боерык фигыльгә башта <b>-не</b> кушымчасы ялгана, аннары зат-сан кушымчаcы өстәлә. Бу очракта икенче төрләнеш фигыльләренең соңгы <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA_%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Сузык аваз">сузык авазы</a> <b>“ы”</b> дип үзгәртелә.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Беренче төрләнеш<br />лудаш (-ам)</b></th> <th><b>Икенче төрләнеш<br />возаш (-ем)</b> </th></tr> <tr> <td>мый луднем — мин укыр идем (укырга телим)<br />мый ынем луд — мин укымас идем (укырга теләмим)</td> <td>мый возынем — мин язар идем (язарга телим)<br />мый ынем возо — мин язмас идем (язарга теләмим) </td></tr> <tr> <td>тый луднет — син укыр идең (укырга телисең)<br />тый ынет луд — син укымас идең</td> <td>тый возынет  — син язар идең (язарга телисең)<br />тый ынет возо — син язмас идең (язарга теләмисең) </td></tr> <tr> <td>тудо луднеже — ул укыр иде (укырга тели)<br />тудо ынеж луд — ул укымас иде</td> <td>тудо возынеже — ул язар иде (язарга тели)<br />тудо ынеж возо — ул язмас иде (язарга теләми) </td></tr> <tr> <td>ме луднена — без укыр идек (укырга телибез)<br />ме ынена луд — без укымас идек</td> <td>ме возынена  — без язар идек (язарга телибез)<br />ме ынена возо — без язмас идек (язарга теләмибез) </td></tr> <tr> <td>те луднеда — сез укыр идегез (укырга телисез)<br />те ынеда луд — сез укымас идегез</td> <td>те возынеда  — сез язар идегез (язарга телисез)<br />те ынеда возо — сез язмас идегез (язарга теләмисез) </td></tr> <tr> <td>нуно лудыт — алар укыр иде (укырга телиләр)<br />нуно ынешт луд — алар укымас иде</td> <td>нуно возынешт — алар язар иде (язарга телиләр)<br />нуно ынешт возо — алар язмас иде (язарга теләмиләр) </td></tr></tbody></table> <p>Теләкне шулай ук <b>шуэш</b> сүзенең <b>-ме</b> (<b>-мо</b>, <b>-мӧ</b>) кушымчалы сыйфат фигыль белән тоташтырмасын кулланып та белдерергә мөмкин: <b>Мыйын кочмо (кочмем) шуэш</b>. — Минем ашыйсым килә. <b>Мыйын кочмо (кочмем) ок шу.</b> — Минем ашыйсым килми. <b>Тыйын Эчан дене кутырет шуэш мо?</b> — Эчан белән сөйләшәсең киләме? <b>Шуэш</b> — күп омонимик мәгънәле <b>шуаш</b> (бу очракта — “теләргә” мәгънәсендә) фигыленең шартлы теләк шәкеле. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Сыйфат_фигыльләр"><span id=".D0.A1.D1.8B.D0.B9.D1.84.D0.B0.D1.82_.D1.84.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Сыйфат фигыльләр</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=20" title="«Сыйфат фигыльләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=20" title="Редактировать код раздела «Сыйфат фигыльләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Чирмеш (мари) телләрендә сыйфат фигыльләрнең актив һәм пассив төрләре аерымлана. Аларны барлык заманнарда да кулланып була.<br /> Актив сыйфат фигыль боерык шәкелендәге тамырга <b>–ше, –шо, -шӧ (–ыше, –ышо, -ышӧ)</b> кушымчаларының берсен сингармонизм һәм төрләнеш таләпләренә туры китереп ялгау аша барлыкка килә: <b>лудшо</b> — укучы, укый торган; <b>возышо</b> — язучы, яза торган; <b>лӱдшӧ</b> — куркучы, курка торган, куркак; <b>йӧратыше</b> — яратучы, ярата торган, сөяркә.<br /> Пассив сыйфат фигыль дә шул ук үрнәк буенча, ләкин –ме, –мо, -мӧ (–ыме, –ымо, -ымӧ) кушымчалары ярдәмендә ясала: <b>лудмо</b> — укылучы, укыла торган; <b>возымо</b> — язылучы, языла торган; <b>лӱдмӧ</b> — куркулы, куркыта торган; <b>йӧратыме</b> — яратылучы, яратыла торган.<br /> Һәм сыйфат, һәм фигыль билгеләрен туплаган сүзләрнең ике шәкеле дә җөмләдә төрлечә кулланылырга мөмкин:<br /> а) аергыч рәвешендә: <b>книгам лудшо йоча-влак</b> — китап укучы балалар; <b>диссертацийым возышо аспирант</b> — диссертация язучы аспирант.<br /> б) кушма хәбәрләрнең исем өлеше булып: <b>Кочам пеш шуко лудшо ыле.</b> — Бабам күп укый торган булган.<br /> в) субстантивлашкан хәлдә: <b>лудшо-влак</b> — укучылар; <b>туныктышо</b> — укытучы; <b>палыме</b> — таныш (билгеле булган).<br /> г) иясез җөмлә хәбәре буларак: <b>“Марий коммуна” газетеш Ивукын ачаж нерген возымо.</b> — “Марий коммуна” газетасында Ивукның әтисе турында язганнар.<br /> Сыйфат фигыльләрнең киләчәк заманга, башкарыласы гамәлгә юнәлтелгән төре дә бар, ул боерык шәкелендәге тамырга <b>–шаш (-ышаш)</b> кушымчаларын ялгап ясала. Аларны татар теленә төрлечә тәрҗемә итеп була. Мисаллар:<br /> Президентлан прошенийым <b>возышаш</b>! — Президентка үтенеч <b>язарга кирәк</b>!<br /> Тугеже гын композитор шке гыч нимомат <b>возышаш</b> огыл? — Алайса, композитор үзе берни дә <b>язарга тиеш</b> түгелме?<br /> Нимо <b>лӱдшашат</b> уке! — Бернинди куркыныч юк! (<b>куркытырлык</b> нәрсә юк). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Хәл_фигыльләр"><span id=".D0.A5.D3.99.D0.BB_.D1.84.D0.B8.D0.B3.D1.8B.D0.BB.D1.8C.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Хәл фигыльләр</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=21" title="«Хәл фигыльләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=21" title="Редактировать код раздела «Хәл фигыльләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Хәл фигыльләр дә берничә кушымча ярдәмендә барлыкка килә. Аларның иң киң таралганы <b>–ын</b> һәм <b>–ен</b> кушымчаларын өстәп ясала. Беренчесе — беренче төрләнеш фигыльләре өчен, икенчесе — икенче төрләнештәгеләр өчен. Болар татар теленә башлыча үтәлү рәвеше хәл фигыльләре ярдәмендә тәрҗемә ителә.<br /> Мисаллар — беренче төрләнештән: <b>лудаш</b> (укырга) — <b>лудын</b> (укып), <b>лекташ</b> (чыгарга) — <b>лектын</b> (чыгып), <b>колышташ</b> (тыңларга) — <b>колыштын</b> (тыңлап). Икенче төрләнештән: <b>йошкаргаш</b> (кызарырга) — <b>йошкарген</b> (кызарып), <b>эрташ</b> (үтәргә) — <b>эртен</b> (үтеп), <b>шулаш</b> (эрергә) — <b>шулен</b> (эреп).<br /> Татар телендәге кебек, чирмеш хәл фигыльләре кушма һәм тезмә фигыльләр ясауда актив катнаша. Мисаллар:<br /> —    <b>чоҥешташ</b> (очарга) — <b>чоҥештен толаш</b> (очып килергә) һәм <b>чоҥештен каяш</b> (очып китәргә);<br /> —    <b>лудаш</b> (укырга) — <b>лудын налаш</b> (укып алырга, укып чыгарга), <b>лудын керташ</b> (укый белергә, укый алырга);<br /> —    <b>возаш</b> (язарга) — <b>возен шындаш</b> (язып куярга);<br /> —    <b>лӱдаш</b> (куркырга) — <b>лӱдын ончаш</b> (куркып карарга).<br /> Хәл фигыльләрнең юклык шәкеле <b>–де</b> кушымчасы ярдәмендә ясала, бу сүзләрдәге басым нәкъ шул кушымчага төшә:<br /> —    <b>лудаш</b> — <b>луд</b> — <b>лудде</b> (укымыйча);<br /> —    <b>возаш</b> — <b>возо</b> — <b>возыде</b> (язмыйча);<br /> —    <b>лӱдаш</b> — <b>лӱд</b> — <b>лӱдде</b> (курыкмыйча);<br /> —    <b>ышташ</b> — <b>ыште</b> — <b>ыштыде</b> (эшләмичә);<br /> —    <b>чоҥешташ</b> — <b>чоҥешт</b> — <b>чоҥештыде</b> (очмыйча).<br /> Күргәнебезчә, икенче төрләнеш фигыльләренең (возаш — возо, ышташ — ыште) тамыр азагындагы <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA_%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Сузык аваз">сузык авазлар</a> (“о” һәм “е”) бу очракта да “ы” итеп үзгәртелә.<br /> Татар телендә “булдыру“ фигыле яки “... алу”, “... белү” тезмә фигыльләре ярдәмендә барлыкка килә торган сүзтезмәләр чирмеш телендә “хәл фигыль + <b>мошташ</b>” тоташтырмасы аша ясала. Мәсәлән: <b>Мый марла лудын моштем.</b> — Мин чирмешчә укый беләм. <b>Мый марла лудын ом мошто.</b> — Мин чирмешчә укый белмим.<br /> Хәл фигыльләрнең беришесе, тезмә фигыльләр составына кертелгәндә, сөйләм телен җиңеләйтү өчен, кыскартылган шәкелдә, ягъни –ын, –ен кушымчаларыннан башка да кулланылырга мөмкин. Мәсәлән: <b>кычал(ын) ончаш</b> — эзләп карарга; <b>кӱэшт(ын) ончаш</b> — пешереп карарга; <b>тӱҥал(ын) пуаш</b> — башлап җибәрергә.<br /> Бу күренеш тамырында сүз ясаучы <b>–ед</b> (<b>-эд</b>), <b>-ал</b> (<b>-ыл</b>), <b>-алт</b> (<b>-ылт</b>), <b>-ешт</b> (<b>-эшт</b>, <b>-ышт</b>) кушымчалар булган хәл фигыльләргә хас: <b>пургед</b>(ын) — болгатып, <b>коштал</b>(ын) — чумырып алып, <b>тӧргалт</b>(ын) — кубып төшеп, <b>руэшт</b>(ын) —чабып (турап, кисеп мәгънәсендә), <b>кӱрышт</b>(ын) — куптарып һ.б.<br /> Вакыт мөнәсәбәтләрен белдерүче хәл фигыльләр <b>-меке</b>, <b>-мешке</b>, <b>-шыла</b> кушымчалары белән ясала.<br /> Фигыль юнәлешләрен һәм башка формаларны ясауда <b>-ед</b> (<b>-эд</b>) кушымчалары да актив кулланыла. Мәсәлән: <b>лиедаш</b> (булырга — булгаларга), <b>пуаш</b> — <b>пуэдаш</b> (бирергә — өләшергә), <b>налаш</b> — <b>наледаш</b> (сатып алырга — күпләп сатып алырга), <b>кошташ</b> — <b>коштедаш</b> (йөрергә, килергә — йөргәләргә, килгәләргә).<br /> Төп фигыльдәгедән алдарак башкарыла торган гамәлләрне белдерү өчен, <b>-меке</b> кушымчасы кулланыла. Аларга тартым кушымчалары да өстәп була. Бу төр фигыльләр татар теленә –гач, -гәч, -кач, -кәч кушымчалы хәл фигыльләр, хәл әйләнмәләре яки иярчен җөмләләр аша тәрҗемә ителә. Мисаллар: <b>возымеке мием</b> — язгач барырмын; <b>сведенийым погымеке, нуно операцийлан ямдылалтыт</b> — мәгълүмат туплагач, алар операциягә әзерләнәләр; <b>школ гыч толмеке, ачалан полшыза</b> — мәктәптән кайткач, әтигә булышыгыз.<br /> Ә менә <b>-мешке</b> кушымчасы төп фигыльдәгедән соңрак башкарыла торган гамәлләрне белгертү өчен кирәк. Мәсәлән: <b>Занятий пыты<i>мешке</i>, тыште лийына.</b> — Дәрес бет<i><b>кәнче</b></i>, монда булырбыз. Хәлбуки, мондый хәл фигыльләр татар телендәге -ганчы, -гәнче, -канчы, -кәнче кушымчалы тәңгәллекләр белән тәрҗемә ителә.<br /> Кушымчасы <b>-шыла</b> булган хәл фигыльләр төп фигыльдәге белән бергә башкарыла торган гамәлләрне тасвирлый һәм татар телендә еш кына үз “туганы” аша да белгертелергә мөмкин: <b>Пашаш кайы<i>шыла</i>, йолташем деке пурышым.</b> — Эшкә бар<i><b>ышлый</b></i>, иптәшем янына кереп чыктым. Бу кушымча боерык фигыль нигезенә ялгана; толаш — тол — <b>толшыла</b> (барырга — бар — барышлый);  возаш — возо — <b>возышыла</b> (язарга — яз — язганда, язган вакытта). Ләкин чирмеш телендә <b>-шыла</b> кушымчасы ярдәмендә ясалган хәл фигыльләрнең зат һәм сан төрләнеше дә була, шуңа күрә мондый сүзләрне татар теленә сыйфат фигыль яки башка сүзтезмәләр аша тәрҗемә итәргә туры килә. Һәм иң кызыгы: бу очракта чирмеш теле зат-сан кушымчасы -шыла хәл фигыль кушымчасын икегә бүлә һәм аның уртасына кереп утыра, мәсәлән: <b>толшемла</b> — тол+ш+ем+ла (барган чагымда); <b>возышыштла</b> — возы+ш+ышт+ла (язган чакларында). </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td><b>Зат һәм сан</b> </td> <td><b>I төрләнеш</b> </td> <td><b>II төрләнеш</b> </td></tr> <tr> <td>1 нче зат, берлек сан </td> <td>толшемла </td> <td>возышемла </td></tr> <tr> <td>2 нче зат, берлек сан </td> <td>толшетла </td> <td>возышетла </td></tr> <tr> <td>3 нче зат, берлек сан </td> <td>толшыжла </td> <td>возышыжла </td></tr> <tr> <td>1 нче зат, күплек сан </td> <td colspan="2"><i><b>кулланылмый</b></i> </td></tr> <tr> <td>2 нче зат, күплек сан </td> <td>толшыдыла </td> <td>возышыдыла </td></tr> <tr> <td>3 нче зат, күплек сан </td> <td>толшыштла </td> <td>возышыштла </td></tr></tbody></table> <p>Әйтергә кирәк, -шыла — төп гамәл кушымчасы: <b>Паша гыч толшыжла, Ивук кевытыш пурыш.</b> — Эштән кайтышлый, Ивук кибеткә керде. Җөмлә кисәкләрендә гамәл башкаручылар үзгә булган очракта, <b>годым</b> бәйлеге ярдәмендә ясалган сыйфат фигыль конструкцияләре кулланыла: <b>Ивук толмо годым мый уремыште ыльым.</b> — Ивук кайткан вакытта мин урамда булдым. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Кайтым_юнәлеше"><span id=".D0.9A.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.8B.D0.BC_.D1.8E.D0.BD.D3.99.D0.BB.D0.B5.D1.88.D0.B5"></span>Кайтым юнәлеше</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=22" title="«Кайтым юнәлеше» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=22" title="Редактировать код раздела «Кайтым юнәлеше»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Фигыльнең кайтым юнәлешен һәм башка формаларын ясауда <b>-алт</b> һәм <b>-ылт</b> кушымчалары кулланыла. Мәсәлән: кылдаш — кылдалташ (бәйләргә — бәйләнергә, бәйләнгән булырга), ямдылаш — ямдылалташ (әзерләргә — әзерләнергә), возаш — возалташ (язарга — язылырга), канаш — каналташ (ял итәргә — ял итеп алырга), шонаш — шоналташ (уйларга — уйланырга), вучаш — вучалташ (көтәргә — көтеп торырга)<br /> Кайтым юнәлешендә гамәл башкаручы зат җөмләгә <b>дене</b> бәйлеге ярдәмендә кертелә: Мланде йӱр дене мушкылтеш. — Җир яңгыр белән (тарафыннан) юыла.<br /> Татар телендәге кебек үк, чирмеш телендә кайтым юнәлешенең кулланылышы, Европа һәм рус телләре белән чагыштырганда, шактый чикләнгән. Мәсәлән, Тиде паша йоча-влак дене ышталтеш (Бу эш балалар тарафыннан башкарыла), дип әйтергә ярамый. Йоча-влак тиде пашам ыштат (Бу эшне балалар башкара), дип әйтергә кирәк. Кайтым юнәлеше табигать күренешләренә һәм җансыз затларга карата шактый иркен кулланыла, ә менә җан ияләренә карата бу юнәлеш бөтенләй мөмкин түгел.<br /> Ләкин, гамәл башкаручы җөмләдә күрсәтелмәгән булса, кайтым юнәлеше кулланылырга мөмкин: Паша ышталтеш ынде (Эш эшләнә инде). Чирмеш телендә -алт, -ылт кушымчалары затланышсыз фигыльләр ясау өчен дә кулланыла: Ожно шуко лудалтын, кызыт шинча ок уж. — Элек күп укыла иде (укый идем), хәзер күз бетте (күзләрем күрми башлады) инде.<br /> Кайтым юнәлешен куллану мисаллары:<br /> 1) Аралаш — аралалташ: <b>Латкудымшо курым гыч тендан олаштыда могай шарныктыш-влак аралалт кодыныт?</b> — Сезнең шәһәрегездә уналтынчы гасырдан нинди истәлекләр сакланып калган?<br /> 2) Почаш — почылташ: <b>Кевыт индеш шагатлан почылтеш.</b> — Кибет сәгать тугызда ачыла.<br /> 3) Ямдылаш — ямдылалташ: <b>Кызыт ме экзаменлан ямдылалтына.</b> — Без хәзер имтиханга әзерләнәбез.<br /> 4) Ямдылаш — ямдылалташ: <b>Кас кочкышым мемнан толмашеш гына ямдылалташ кӱлеш.</b> — Кичке аш без кайтыр алдыннан гына әзерләнергә тиеш. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сыйфат"><span id=".D0.A1.D1.8B.D0.B9.D1.84.D0.B0.D1.82"></span>Сыйфат</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=23" title="«Сыйфат» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=23" title="Редактировать код раздела «Сыйфат»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Сыйфат (чирмешчә — палымут) әйберләрнең һәм төшенчәләрнең төрле үзлекләрен тасвирлый һәм җөмләдә исем янында аергыч яки кушма хәбәрнең исем өлеше буларак кулланыла.<br /> Чирмеш сыйфаты, татар телендәге кебек үк, билгеләнүче сүз алдында торганда, аңа яраклашып төрләнми, ягъни сан яки килеш кушымчалары кабул итми. Мәсәлән: <b>у книга</b> — яңа китап, <b>у книган</b> — яңа китапның, <b>у книга-влаклан</b> — яңа китапларга.<br /> Ләкин билгеләнүче исемнән соң килгәндә, сыйфат грамматик яктан шул сүз белән килештерелә. Ул шулай ук үзе исем булып киткәндә дә тиешле кушымчаларны кабул итә. Мәсәлән: <b>Нур ӱмбалне кажне ийын шурным, чаплым, куштена.</b> — Кырларда ел саен икмәкне мулдан игәбез. <b>Ме уым ыштена.</b> — Без яңаны булдырабыз. <b>Кевытышке кай, киндым нал, ик сукыр шемым да пел сукыр ошым.</b> — Кибеткә барып, ипи алып кайт, бер кирпеч караны һәм ярты кирпеч акны.<br /> Кайбер сыйфатларның һәм тулы, һәм кыскартылган шәкелләре була, мәсәлән: <b>ошо</b> — <b>ош</b> (ак), <b>шеме</b> — <b>шем</b> (кара), <b>йошкарге</b> — <b>йошкар</b> (кызыл), <b>ужарге</b> — <b>ужар</b> (яшел). Бу очракта билгеләнүче сүз алдыннан куелган сыйфатның кыска шәкеле кулланыла, арттан килгәндә яки исемләшеп киткән булса — тулысы: <b>ош кагаз</b> — ак кәгазь; <b>йошкар тисте</b> — кызыл байрак; <b>ошо-влак</b> — “аклар”, <b>йошкарге-влак</b> — “кызыллар”; <b>йошкаргеш чиялташ</b> — кызылга буяу; <b>вольыклан ужаргым пукшаш</b> — хайванга “яшел”не (димәк, яңа гына чабылган-урылган яшел үлән) ашату.<br /> Нисби сыйфатлар ясау өчен киң кулланыла торган кушымчалар: <b>-сы</b> (<b>-со</b>, <b>-сӧ</b>, <b>-сы</b>, <b>-ысы</b>, <b>-ысо</b>, <b>-ысӧ</b>) һәм <b>-ан</b> (<b>-ян</b>): <b>ял</b> — <b>ялысе</b> (авыл — авылныкы), <b>ола</b> — <b>оласе</b> (шәһәр — шәһәрнеке), <b>теҥгече</b> — <b>теҥгечысе</b> (кичә — кичәге), <b>эрла</b> — <b>эрласе</b> (иртәгә — иртәгесе); <b>вӱд</b> — <b>вӱдан</b> (су — сусыл), <b>пеледыш</b> — <b>пеледышан</b> (чәчәк — чәчәкле), <b>ӱй</b> — <b>ӱян</b> (май — майлы).<br /> Аергыч ролен сыйфат кына түгел, билгеләнүче сүз алдыннан килә торган башка исем дә үти ала. Бу очракта мондый исемнәр бернинди грамматик үзгәреш кичерми: <b>кӱртньӧ корно</b> — тимер юл; <b>шӱм йолташем</b> — җан дустым (йөрәк дустым).<br /> Чирмеш телләрендә дә сыйфатның чагыштыру һәм артыклык дәрәҗәләре була. Чагыштыру дәрәҗәсе татар телендәгегә тулысынча тәңгәл килә һәм <b>–рак</b> (<b>-ырак</b>), кушымчалары ярдәмендә ясала: <b>сай</b> (яхшы) — <b>сайрак</b> (яхшырак), <b>писе</b> (җитез) — <b>писырак</b> (җитезрәк). Ләкин бу очракта сингармония таләбе юк: <b>леве</b> (җылы) — <b>леверак</b> (җылырак).<br /> Кайвакыт чагыштыру сыйфаты ролен татар телендәге –дан, -дән, –тан, -тән, -нан, -нән исем кушымчаларына тәңгәл килүче <b>“деч”</b> бәйлеге дә үти: <b>Аван шомакше шӧртньӧ дечат шерге.</b> — Ана сүзе алтыннан да кадерлерәк.<br /> Артыклык дәрәҗәсен ясаганда да татар теле белән тулы тәңгәллек күзәтелә: <b>эн шерге</b> — иң кадерле.<br /> Сыйфатлар исем яки фигыль тамырына <b>–ан</b> кушымчасы ялгап та ясалырга мөмкин: <b>пылан</b> — болытлы; <b>мардежан</b> — җилле; <b>кечан</b> — кояшлы; <b>тӱтыран</b> — томанлы; <b>йӱран</b> — яңгырлы. Мондый сүзләр рәвеш буларак та кулланыла. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Саннар"><span id=".D0.A1.D0.B0.D0.BD.D0.BD.D0.B0.D1.80"></span>Саннар</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=24" title="«Саннар» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=24" title="Редактировать код раздела «Саннар»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Саннар (чирмешчә — <b>чотмут-влак</b>), татар телендәге кебек үк, мәгънәсе буенча микъдар, тәртип һәм вакланма саннар төркемнәренә бүленәләр. Төзелеше буенча алар гади, катлаулы һәм кушма рәвештә булырга мөмкин.<br /> Микъдар саннарының тулы һәм кыска шәкелләре була. Аергыч буларак килгәндә, аларның беркайчан да төрләнми торган кыска шәкеле кулланыла: <b>Ме куд шагат тунемына.</b> — Без алты сәгать укыйбыз. <b>Кандаш кече эртен.</b> — Сигез көн үтте. <b>Йӱр вич кече йӱреш.</b> — Биш көн (инде) яңгыр ява.<br /> Исем фигыль яки кушма хәбәрләрнең исем өлеше буларак, тулы саннар алына: <b>Куван ӱдыржӧ кумыт да эргыже нылыт.</b> — Карчыкның кызлары өчәү, уллары дүртәү.<br /> Исем ролен үтәгәндә, тулы саннар килеш буенча нәкъ исем кебек төрләнәләр, мәсәлән: <b>шымыт</b> — җиде(се), <b>шымытын</b> — җидесенең, <b>шымытлан</b> — җидесенә, <b>шымытым</b> — җидесен һ.б.<br /> Тәртип саннары кушма саннарның соңгы сүзенә сингармоник ярашлы <b>–ше</b>, <b>–шо</b>, <b>-шӧ</b> кушымчаларының берсен өстәү аша барлыкка килә: <b>коло ик</b> (21) — <b>коло икымше</b> (21 нче); <b>кумшӱдӧ витле кок</b> (352) — <b>кумшӱдӧ витле кокымшо</b> (352 нче).<br /> Тәртип саннары җөмләдә башлыча аергыч буларак кулланыла һәм <b>кудо?</b>, <b>могай?</b> сорауларына җавап бирә, мәсәлән:<br /> <b>Кокымшо арня канем.</b> — Икенче атна ял итәм (инде).<br /> <b>Ме нылымше классыште тунемына.</b> — Без дүртенче сыйныфта укыйбыз.<br /> Алар шулай ук кушма фигыльләрнең исем өлеше дә була алалар, мәсәлән:<br /> <b>Мемнан пӧртна кудымшо.</b> — Безнең өебез алтынчы (берәр җирдән санап киткәндә).<br /> Тәртип саннары бер үк төрдәге нәрсәләр арасында урынны һәм вакытны билгеләү өчен дә кулланыла, мәсәлән:<br /> <b>Нылымше кече йӱр йӱреш.</b> — Дүртенче көн (тоташ) яңгыр ява.<br /> <b>Визымше май</b> — бишенче май.<br /> Кушма санга, цифрлар белән язылган очракта, сызыкча аша тиешле кушымча ялгана, мәсәлән: <b>1956-шо ий</b> — 1956 (нчы) ел.<br /> Вакланмаларның санаучысы итеп микъдар саны алына, ваклаучысы итеп — тәртип саны, например: <b>ик кокымшо</b> — икедән бер, ярты (1/2); <b>ик кумшо</b> — өчтән бер (1/3); <b>ик нылымше</b> — дүрттән бер, чирек (1/4); <b>кум нылымше</b> — дүрттән өч (3/4); <b>ноль тичмашат коло вич шӱдымшӧ</b> — ноль бөтен йөздән егерме биш (0,25); <b>ик тичмашат кум луымшо</b> — бер бөтен уннан өч (1,3) һ.б.<br /> Башка сүз төркемнәрендәге кебек үк, килеш буенча төрләнгәндә, барлык саннарның да басым төшмәүче соңгы <b>е</b>, <b>о</b>, <b>ӧ</b> <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA" title="Сузык">сузыклары</a>  <b>“ы”</b> авазына үзгәртелә. Бары тик хәл килешендә генә бу кагыйдә үтәлми, чөнки аның килеш кушымчасы (<b>-еш</b>) үзе басым ала, мәсәлән: <b>кумытеш</b> — өченчедәге, <b>нылымшеш</b> — дүртенчедәге.<br /> Барлык очракларда да катлаулы һәм кушма саннарның соңгы өлеше генә төрләнә. </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Саннар</th> <th>Кыска шәкеле</th> <th>Тулы шәкеле</th> <th>Тәртип саннар </th></tr> <tr> <td>1</td> <td>ик</td> <td>икте</td> <td>икымше </td></tr> <tr> <td>2</td> <td>кок</td> <td>кокыт</td> <td>кокымшо </td></tr> <tr> <td>3</td> <td>кум</td> <td>кумыт</td> <td>кумшо </td></tr> <tr> <td>4</td> <td>ныл</td> <td>нылыт</td> <td>нылымше </td></tr> <tr> <td>5</td> <td>вич</td> <td>визыт</td> <td>визымше </td></tr> <tr> <td>6</td> <td>куд</td> <td>кудыт</td> <td>кудымшо </td></tr> <tr> <td>7</td> <td>шым</td> <td>шымыт</td> <td>шымше </td></tr> <tr> <td>8</td> <td>кандаш</td> <td>кандаше</td> <td>кандашымше </td></tr> <tr> <td>9</td> <td>индеш</td> <td>индеше</td> <td>индешымше </td></tr> <tr> <td>10</td> <td>лу</td> <td>лу</td> <td>луымшо </td></tr> <tr> <td>11</td> <td>латик</td> <td>латикте</td> <td>латикымше </td></tr> <tr> <td>12</td> <td>латкок</td> <td>латкокыт</td> <td>латкокымшо </td></tr> <tr> <td>13</td> <td>латкум</td> <td>латкумыт</td> <td>латкумшо </td></tr> <tr> <td>14</td> <td>латныл</td> <td>латнылыт</td> <td>латнылымше </td></tr> <tr> <td>15</td> <td>латвич</td> <td>латвизыт</td> <td>латвизымше </td></tr> <tr> <td>16</td> <td>латкуд</td> <td>латкудыт</td> <td>латкудымшо </td></tr> <tr> <td>17</td> <td>латшым</td> <td>латшымыт</td> <td>латшымше </td></tr> <tr> <td>18</td> <td>латкандаш</td> <td>латкандаше</td> <td>латкандашымше </td></tr> <tr> <td>19</td> <td>латиндеш</td> <td>латиндеше</td> <td>латиндешымше </td></tr> <tr> <td>20</td> <td>коло</td> <td>коло</td> <td>колымшо </td></tr> <tr> <td>30</td> <td>кумло</td> <td>кумло</td> <td>кумлымшо </td></tr> <tr> <td>40</td> <td>нылле</td> <td>нылле</td> <td>ныллымше </td></tr> <tr> <td>50</td> <td>витле</td> <td>витле</td> <td>витлымше </td></tr> <tr> <td>60</td> <td>кудло</td> <td>кудло</td> <td>кудлымшо </td></tr> <tr> <td>70</td> <td>шымлу</td> <td>шымлу</td> <td>шымлуымшо </td></tr> <tr> <td>80</td> <td>кандашлу</td> <td>кандашлу</td> <td>кандашлуымшо </td></tr> <tr> <td>90</td> <td>индешлу</td> <td>индешлу</td> <td>индешлуымшо </td></tr> <tr> <td>100</td> <td>шӱдӧ</td> <td>шӱдӧ</td> <td>шӱдымшӧ </td></tr> <tr> <td>200</td> <td>кокшӱдӧ</td> <td>кокшӱдӧ</td> <td>кокшӱдымшӧ </td></tr> <tr> <td>300</td> <td>кумшӱдӧ</td> <td>кумшӱдӧ</td> <td>кумшӱдымшӧ </td></tr> <tr> <td>900</td> <td>индешшӱдӧ</td> <td>индешшӱдӧ</td> <td>индешшӱдымшӧ </td></tr> <tr> <td>1000</td> <td>тӱжем</td> <td>тӱжем</td> <td>тӱжемшӧ </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Алмашлыклар"><span id=".D0.90.D0.BB.D0.BC.D0.B0.D1.88.D0.BB.D1.8B.D0.BA.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Алмашлыклар</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=25" title="«Алмашлыклар» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=25" title="Редактировать код раздела «Алмашлыклар»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>(чирмешчә — <i><b>олмештышмут-влак)</b></i><br /> <i><b>Зат алмашлыклары</b></i>: <b>мый</b> — мин; <b>тый</b> — син; <b>тудо</b> — ул; <b>ме</b> — без; <b>те</b> — сез; <b>нуно</b> — алар. Болар, исемнәрдәге кебек кушымчалар алып, ләкин шул рәвешчә алты килештә генә төрләнә. Урын, юнәлтү һәм хәл килешләрендәге алмашлыклар исә дене, деке, деран бәйлекләре ярдәмендә ясала, мәсәлән: <b>мый денем</b> — миндә; <b>мемнан дене</b> — бездә; <b>мый декем</b> — миңа (таба); <b>мемнан деке</b> — безгә (таба); <b>мый деранем</b> — миндәге; <b>мемнан деран</b> — бездәге.<br /> </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Килешләр</b></th> <th><b>Берлек сан</b></th> <th><b>Күплек сан</b> </th></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>мый — тый — тудо</td> <td>ме — те — нуно </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>мыйын — тыйын — тудын</td> <td>мемнан — тендан — нунын </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>мыланем — тыланет — тудлан</td> <td>мыланна — тыланда — нунылан </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>мыйым — тыйым — тудым</td> <td>мемнам — тендам — нуным </td></tr> <tr> <td>Чагыштыру килеше</td> <td>мыйла — тыйла — тудыла</td> <td>мела — тела — нуныла </td></tr> <tr> <td>Бергәлек килеше</td> <td>мыйге — тыйге — тудыге</td> <td>меге — теге — нуныге </td></tr></tbody></table> <p><i><b>Күрсәтү алмашлыклары</b></i>: <b>тиде</b> — бу; <b>тудо</b> — теге; <b>тыгай</b> —мондый; <b>тугай</b> — тегенди; <b>ты</b> — бу; <b>ту</b> — теге; <b>седе</b> — бу(сы); <b>саде</b> — теге(се); <b>нине</b> — болар(ы); <b>нуно</b> — тегеләр(е); <b>тынаре</b>, <b>тунаре</b> — шулкадәр.<br /> <b>Ты</b> һәм <b>ту</b> алмашлыклары аерым кулланылмый, алар бары тик исемнәргә ияреп кенә килә һәм үзгәртелми.<br /> <i><b>Сорау</b></i> алмашлыклары: <b>кӧ?</b> — кем? <b>мо?</b> — нәрсә? <b>кӧн</b> — кемнең? кемнеке? <b>мон?</b> — нәрсәнең? нәрсәнеке? <b>могай?</b> — нинди? <b>мыняр?</b> — күпме? <b>кудо?</b> — кайсы(сы)?<br /> Шул ук сорау алмашлыклары нисби алмашлыклар буларак та кулланыла, алар иярчен җөмләләрдә бәйлек сүз ролен үти. Төп җөмләләрдә аларның мөнәсәбәттәше булырга тиеш, моның өчен кӧ, тудо, мо, могай, тугай, кудо кебек алмашлыклар файдаланыла.<br /> Билгесезлек алмашлыклары <b>ала-</b> яки <b>иктаж-</b> кебек билгесезлек кисәкчәләренә сорау алмашлыкларын сызыкча аша ялгап ясала: <b>ала-кӧ</b> — кемдер; <b>ала-мо</b> — нәрсәдер; <b>ала-могай</b> — ниндидер; <b>ала-мыняр</b> — күпмедер; <b>ала-кудо</b> — кайсыдыр; <b>иктаж-кӧ</b> — кемдер (кем булса да); <b>иктаж-мо</b> — нәрсәдер (нәрсә булса да); <b>иктаж-могай</b> — ниндидер (нинди була да). Шул ук мәгънәдәге <b>кӧ-гынат</b>, <b>мо-гынат</b>, <b>кудо-гынат</b> алмашлыклары да кулланыла.<br /> <i><b>Юклык алмашлыклары</b></i> да шул ук юл белән, бу очракта <b>ни-</b> кисәкчәсенә сорау алмашлыклары өстәп ясала: <b>нигӧ</b> — һичкем; <b>нимо</b> — һичнәрсә, һични; <b>нигӧн</b> — һичкемнең (һичкемнеке); <b>нимон</b> — һичнәрсәнең (һичнәрсәнеке); <b>нимогай</b> — һичнинди; <b>нимыняр</b> — һичбер; <b>нигудо</b> — һичкем (беркем дә түгел); <b>иктат</b> — һичнәрсә (бернәрсә дә түгел).<br /> <i><b>Билгеләү алмашлыклары</b></i>: <b>керек-кӧ</b> — кем (генә) булса да; <b>керек-мо</b> — нәрсә (генә) булса да; <b>керек-кудо</b> — нинди (генә) булса да; <b>керек-мыняр</b> — күпме (генә) булса да; <b>чыла</b>, <b>чылан</b> — барысы (да); <b>весе</b>, <b>южо</b> — башка; <b>кажне</b> — һәркем. </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Килешләр</b></th> <th><b>кӧ</b></th> <th>ала-кӧ</th> <th>тиде</th> <th>тугай</th> <th>нимогай</th> <th>мо</th> <th>кудо</th> <th>кажне</th> <th>керек-мо <b></b> </th></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>кӧ</td> <td>ала-кӧ</td> <td>тиде</td> <td>тугай</td> <td>нимогай</td> <td>мо</td> <td>кудо</td> <td>кажне</td> <td>керек-мо </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>кӧн</td> <td>ала-кӧн</td> <td>тидын</td> <td>тугайын</td> <td>нимогайын</td> <td>мон</td> <td>кудын</td> <td>кажнын</td> <td>керек-мон </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>кӧлан</td> <td>ала-кӧлан</td> <td>тидылан</td> <td>тугайлан</td> <td>нимогайлан</td> <td>молан</td> <td>кудылан</td> <td>кажнылан</td> <td>керек-молан </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>кӧм</td> <td>ала-кӧм</td> <td>тидым</td> <td>тугайым</td> <td>нимогайым</td> <td>мом</td> <td>кудым</td> <td>кажным</td> <td>керек-мом </td></tr> <tr> <td>Чагыштыру килеше</td> <td>кӧла</td> <td>ала-кӧла</td> <td>тидыла</td> <td>тугайла</td> <td>нимогайла</td> <td>мола</td> <td>кудыла</td> <td>кажныла</td> <td>керек-мола </td></tr> <tr> <td>Бергәлек килеше</td> <td>кӧге</td> <td>ала-кӧге</td> <td>тидыге</td> <td>тугайге</td> <td>нимогайге</td> <td>моге</td> <td>кудыге</td> <td>кажныге</td> <td>керек-моге </td></tr> <tr> <td>Урын- килеше</td> <td>—</td> <td>—</td> <td>тидыныште</td> <td>тугайыште</td> <td>—</td> <td>мошто</td> <td>кудышто</td> <td>кажныште</td> <td>керек-мошто </td></tr> <tr> <td>Юнәлтү килеше</td> <td>—</td> <td>—</td> <td>тидынышке</td> <td>тугайышке</td> <td>—</td> <td>мошко</td> <td>кудышко</td> <td>кажнышке</td> <td>керек-мошко </td></tr> <tr> <td>Хәл килеше</td> <td>—</td> <td>—</td> <td>тидынеш</td> <td>тугаеш</td> <td>—</td> <td>моэш</td> <td>кудеш</td> <td>кажнеш</td> <td>керек-моэш </td></tr></tbody></table> <p><b>Шке</b> (үз) билгеләү алмашлыгының берничә мәгънәсе  һәм кулланылышы бар, ул, мәсәлән, кайтымлы һәм тартымлы алмашлык ролен үти ала. Әйтик, <b>шкенжым шке</b> “үзеңне үзең” дип тәрҗемә ителә. Җөмләдә исем яки ия булып торганда, аңа тартым кушымчалары ялгана, мәсәлән: <b>Шкеже изам шуко тидын нерген шонен.</b> — Абыем бу хакта үзе дә күп уйланган. </p> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th><b>Килешләр</b></th> <th><b>Берлек сан</b></th> <th><b>Күплек сан</b> </th></tr> <tr> <td>—</td> <td><b>Беренче зат</b></td> <td><b>Беренче зат</b> </td></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>(мый) шке — (мин) үзем</td> <td>(ме) шке — (без) үзебез </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>(мыйын) шкемын — үземнең (үземнеке)</td> <td>(мемнан) шкенан — үзебезнең (үзебезнеке) </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>(мыланем) шканем — үземә</td> <td>(мыланна) шканна — үзебезгә </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>(мыйым) шкемым — үземне</td> <td>(мемнам) шкенам — үзебезне </td></tr> <tr> <td>—</td> <td><b> Икенче зат</b></td> <td><b>Икенче зат</b> </td></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>(тый) шке — (син) үзең</td> <td>(те) шке — (сез) үзегез </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>(тыйын) шкендын — үзеңнең (үзеңнеке)</td> <td>(тендан) шкендан — үзегезнең (үзегезнеке) </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>(тыланет) шканет — үзеңә</td> <td>(тыланда) шканда — үзегезгә </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>(тыйым) шкендым — үзеңне</td> <td>(тендам) шкендам — үзегезне </td></tr> <tr> <td>—</td> <td><b>Өченче зат</b></td> <td><b>Өченче зат</b> </td></tr> <tr> <td>Баш килеш</td> <td>(тудо) шке — (ул) үзе</td> <td>(нуно) шке — (алар) үзләре </td></tr> <tr> <td>Иялек килеш</td> <td>(тудын) шкенжын — үзенең (үзенеке)</td> <td>(нунын) шкеныштын — үзләренең (үзләренеке) </td></tr> <tr> <td>Юнәлеш килеш</td> <td>(тудлан) шканже — үзенә</td> <td>(нунылан) шканышт — үзләренә </td></tr> <tr> <td>Төшем килеш</td> <td>(тудым) шкенжым — үзен</td> <td>(нуным) шкеныштым — үзләрен </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Рәвешләр"><span id=".D0.A0.D3.99.D0.B2.D0.B5.D1.88.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Рәвешләр</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=26" title="«Рәвешләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=26" title="Редактировать код раздела «Рәвешләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Мәгънәсе һәм кулланылышы буенча, рәвешләрнең берничә төркеме аерымлана.<br /> 1. <i><b>Урын рәвеше</b></i>: <b>тыште</b> — монда; <b>ончылно</b> — алда; <b>ӱмбалне</b> — өстә; <b>ӱмбак(е)</b> — өскә; <b>ӱмбалан</b> — өстә; <b>ӱмбач(ын)</b> — өстән (өстеннән); <b>йымалне</b> — аста; <b>йымак(е)</b> — аска; <b>йымалан</b> — аста; <b>йымач(ын)</b> — астан һ.б.<br /> 2. <i><b>Вакыт рәвешләре</b>, шул исәптән:<br /></i> а) <i>билгесез вакыт күрсәтүчеләре</i>: <b>ожно</b> — элек; <b>тунам</b> — ул чакта; <b>шукерте</b> — күптән һ.б.<br /> б) <i>билгеле вакыт күрсәтүчеләре</i>: <b>эрдене</b> — иртән; <b>эрла</b> — иртәгә; <b>кеҥежым</b> — җәй көне һ.б.<br /> 3. <i><b>Үтәлү үзлеге рәвешләре</b></i>: <b>тыге</b> — шулай; <b>вашке</b> — тиздән; <b>сайын</b> — яхшы һ.б.<br /> 4. <i><b>Үтәлү чамасы рәвешләре</b></i>: <b>шукын</b> — күп(ләп); <b>визытын</b> — бишәү(ләп) һ.б.<br /> 5. <i><b>Дәрәҗә рәвешләре</b></i>: <b>тӱрыснек</b> — тулысынча; <b>йӧршеш</b> — бөтенләй.<br /> 6. <i><b>Максат-сәбәп рәвешләре</b></i>: <b>лӱмын</b> — юри.<br /> 7. <b>“Ла”</b> кушымчасы ярдәмендә ясалган <i><b>чагыштыру һәм охшашлык рәвешләре</b></i>, мәсәлән: <b>Мый докладым татарла, рушла, англичанла ышташ туҥалам.</b> — Мин чыгышны татар, рус, инглиз телләрендә (татарча, русча, инглизчә) ясаячакмын.<br /> Төрле сүзтезмәләр рәвеш ролен үти, мәсәлән: <b>вий кертмын</b> — бар көчкә; <b>алал кумылын</b> — ихлас күңелдән.<br /> Сыйфатлар рәвешкә <b>-н</b> (<b>-ын</b>) кушымчалары ярдәмендә әверелә: <b>сай</b> — <b>сайын</b> (яхшы), <b>шокшо</b> — <b>шокшын</b> (җылы), <b>йӱштӧ</b> — <b>йӱштын</b> (салкын).<br /> Башка сүз төркемнәренең үзгәрешсез булып киткән берәмлекләре дә рәвеш булып хезмәт итә ала: <b>йӱдым</b> — төнлә; <b>телым</b> — кыш көне (кышын); <b>йолын</b> — җәяү (“аяк” сүзенең иялек килеше); <b>курымеш</b> — мәңгегә (“гасыр” сүзенең хәл килеше).<br /> Рәвешләрнең <b>-сек</b> һәм <b>-нек</b> кушымчалары белән ясала торганнары фигыль гамәленең башлангыч мизгелен күрсәтә. Мәсәлән: <b>ожно</b> — <b>ожнысек</b> (элек — электән, күптәннән бирле), <b>эрдене</b> — <b>эрденысек</b> (иртән — иртәннән бирле), <b>кунам?</b> — <b>кунамсек?</b> (кайчан? — кайчаннан бирле?), <b>изи</b> — <b>изинек</b> (кечкенә — кечкенәдән үк). Соңгы мисалда <b>изинек</b> урынына <b>изи годсек</b> дип no әйтергә мөмкин.<br /> Рәвешләрнең чагыштыру дәрәҗәсе <b>–рак</b> кушымчасы ялгап ясала, мәсәлән: <b>талын</b> (көчле) — <b>талынрак</b> (көчлерәк); <b>писын</b> (тиз) — <b>писынрак</b> (тизрәк); <b>вара</b> (соңыннан) — <b>варарак</b> (соңрак). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cинтаксис"><span id="C.D0.B8.D0.BD.D1.82.D0.B0.D0.BA.D1.81.D0.B8.D1.81"></span>Cинтаксис</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=27" title="«Cинтаксис» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=27" title="Редактировать код раздела «Cинтаксис»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Татар телен белгән кеше чирмеш теле синтаксисын җиңел үзләштерә. Чирмеш һәм татар телләре җөмләләренең гомуми төзелеше бик охшаш. Ике телдә дә фикер йөртү рәвеше бер үк табигый мантыйк калыбына салынган. Шагыйрь Равил Рахмани сүзләре белән әйтсәк: “Уйчан ул безнең җөмләләр — азакта тик фигыле; уйлап эшләмәгән эшнең азабы билгеле!” Гади җөмләләрдә дә, катлаулыракларында да хәбәрнең иң мөһим өлеше җөмлә азагында урнаштырыла: <b>Тудо книгам лудеш.</b> — Ул китап укый. <b>Ме чодыраш каена.</b> — Без урманга барабыз. <b>Тыйын йоратыме туныктышет кӧ?</b> — Синең яраткан укытучың кем?<br /> Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләр бәйлекләр ярдәмендә яки алардан башка, ике җөмлә кисәге арасында өтер куеп төзелә. Мәсәлән: <b>Волгенче волгалте, (да) кӱдырчӧ рашкалтыш.</b> — Яшен яшьнәде, (һәм) күк күкрәде. <b>Мучашыже уло гын, тӱҥалтышыжат уло.</b> — Ахыры булганның башы да бар. (Ахыры бар икән, башы да була). <b>Мардеж пуалеш, пушеҥге лышташ тарваныш.</b> — Җил исә, агач яфраклары шыбырдаша башлады.<br /> Иярченле кушма җөмләләрдә алмашлыклар һәм рәвешләр дә бәйлек булып китәргә мөмкин: <b>Кӧ пала, мом тудо шона.</b> — Кем белә аның ни уйлаганын. Алмашлыклар һәм рәвешләр парлашып та килә ала: кӧ... тудо — кем... шул; тудо... кудо — шул... кайсыки; кузе... туге — ничек... шулай; могай... тугай — нинди... шундый; кушто... тушто — кайда... шунда; кушан... тушан — кая... шунда. Мисаллар: <b>Кӧ колхозышто шога, тудо улан лийын ила.</b> — Колхозга кергән мул тормышта яши. <b>Кудо еҥым вучышна, тудо еҥ толын шуо.</b> — Кемне көткән булсалар, шул (кеше) килеп тә җитте. <b>Кайыкше могай, мурыжат тугаяк.</b> — Кошы нинди булса, җыры да шундый. <b>Кузе вашлийна, туге ужатена.</b> — Ничек каршылаган булсак, шулай озатабыз.<br /> Иярчен җөмлә гадәттә төп җөмләдән алда килә. Шарт иярчен җөмләләр <b>гын</b> бәйлеге белән бирелә, бәйлек үзе иярчен җөмлә азагында куела: <b>Тый кает гын, мый ом кай.</b> — Син барсаң, мин бармыйм. Әмма иярчен җөмләнең артта килә торган очраклары да бар. Әйтик, <b>садлан</b>, <b>сандене</b>, <b>садлан кӧра</b> кушымчалары белән ясала торган сәбәп-нәтиҗә иярчен җөмләләре катлаулы җөмләләрдә нәкъ шул тәртиптә урнаштырыла. Мәсәлән: <b>Ивук книгам налнеже, садлан</b> (сандене, садлан кӧра) <b>библиотекыш кая.</b> — Ивукның китап аласы килә, шуңа (шуңа күрә) ул китапханәгә бара.<br /> Башка телләргә башлыча максат иярчен җөмләләр буларак тәрҗемә ителүче чирмеш иярчен җөмләләре һәм сүзтезмәләре ясау өчен, фигыльләрнең <b>манын</b> бәйлеге кушып барлыкка килә торган инфинитив формалары кулланыла. Алар <b>молан?</b> (ни өчен?) дигән сорауга җавап бирә. Мәсәлән: <b>Тиде ола нерген шукырак палаш манын, мый альбомым нальым</b>. — Бу шәһәр турында күбрәк белер өчен, мин альбом сатып алдым. Бу инфинитив конструкция гадәттә үзе беркетелгән төп сүз яки җөмлә алдына куела: <b>Йылмым сайын палаш манын, изам кажне кечын лудеш</b>. — Телне яхшырак белер өчен, абыем көн саен укый. Ләкин <b>манын</b> бәйлеге ялганган сүз яки сүзтезмә җөмлә уртасына да кереп утырырга мөмкин: <b>Тудо ялышке аважлан полшаш манын кайыш.</b> — Ул авылга әнисенә булышыр өчен кайтып китте. Әлбәттә, әлеге максат белдергеч конструкцияләрне <b>манаш</b> (әйтергә, сөйләргә) фигыленең үз формалары белән бутарга ярамый. Әйтик, манын “бәйлеге” чынбарлыкта хәл фигыль булырга мөмкин: <b>“тау” манын каяш</b> — рәхмәт әйтеп китәргә. Туры сөйләмнән соң куелса, манын сүзен татар теленә “диеп (дип)” буларак тәрҗемә итәргә мөмкин: <b>манын возен</b> — дип язган; <b>манын умылтареш</b> — дип аңлатыла; <b>манын каласыш</b> — дип әйтә.<br /> Җөмлә кисәкләренең синтаксик роле аларның җөмләдәге урынына бәйле, шуңа күрә гадәти сүз тәртибен үзгәртү әйтелә торган фикерне дә үзгәртергә мөмкин. Мәсәлән: <b>Тудо сай пашам ышта.</b> — Ул яхшылык (яхшы эш) эшли. <b>Тудо пашам сай ышта.</b> — Ул эшне яхшы башкара.<br /> Берничә гадәти сүз тәртибен билгеләп үтәргә мөмкин:<br /> а) хәбәр иядән соң килә, кушма хәбәрнең бәйләвече — исем өлешеннән соң, мәсәлән: <b>Мый студент улам.</b> — Мин студент.<br /> б) аергыч үзе аныклаган сүздән алда куела: <b>Нормым эртарен темыше пашазе-влаклан премийым пуышт.</b> — Норманы арттырып үтәгән эшчеләргә премия бирделәр.<br /> в) урын һәм вакыт хәлләре җөмлә башында, иягә караган сүз төркеме алдыннан да, ия белән хәбәр арасында да куелырга мөмкин, мәсәлән: <b>Чодыраште кас марте ме коштна.</b> — Урманда кичкә кадәр йөрдек. <b>Ме чодыраште кос марте коштна.</b> — Кичкә кадәр урманда йөрдек.<br /> </p> <pre> <i><b>Гади кыска җөмлә:</b></i> <b>ия+хәбәр</b> яки <b>ия+исем фигыль+хәбәр бәйләвеч</b> <i><b>Гади җәенке җөмлә:</b></i> <b>урын яки вакыт хәле + аергыч + ия + тәмамлык + үтәлү рәвеше хәле + фигыль</b> </pre> <p>Тезмә кушма җөмләләргә кергән гади җөмләләрнең һәркайсында аларның мөстәкыйль булгандагы сүз тәртибе сакланып кала.<br /> Иярченле кушма җөмләдә иярчен җөмлә, кагыйдә буларак, беренче урында була, баш җөмлә — икенче урында.<br /> Бәйлекле яки бәйлексез иярчен җөмләләрдә фигыль ярдәмендә бирелгән хәбәр, татар телендәге кебек үк, соңгы урынга куела. Мантыйк басымын алган сүзләр генә беренче урында торырга мөмкин.<br /> Сүзләр арасындагы синтаксик элемтәләр шулай ук тезмә кушма һәм иярченле кушма була. Тезмә кушма җөмләләрдә сүзләр бер-берсенә бәйсез рәвештә бәйләнә һәм төрләнә. Иярченле кушма мөнәсәбәтләрдә сүзләр бер-берсе белән килештерелеп төрләнә.<br /> Чирмеш телендә сүз бәйләнешләренең дүрт төре бар:<br /> 1) Сан һәм килеш буенча яраштыру, мәсәлән: <b>Пеледышым, эн сылным, пӧлеклышым тылат.</b> — Чәчәкләрне, иң матурларын, бүләк иттем сиңа.<br /> 2) Башкарылыш мөнәсәбәтләре буенча бәйле сүзләр билгеле бер килештә куела: <b>Садерлаште кайык-влак мурат.</b> — Бакчаларда кошлар сайрый. <b>Мый письмам возем.</b> — Мин хат язам. Бу очракта, татарчадан аермалы буларак, төшем килеш кушымчасын ялгау мәҗбүри (<b>письмам возем</b> — хатны язам).<br /> 3) Янәшәлек бәйләнеше: <b>кугу армий</b> — зур армия; <b>вич книга</b> — биш китап.<br /> 4) Тартымлык яраштыруы. Бу төр буенча яраштырганда, бәйле сүз иялек килешендә куела, ә мөстәкыйль сүз тартым кушымчасы ала, мәсәлән: <b>мыйын эргым</b> — минем улым; <b>заводын тӱньыкшӧ</b> — завод торбасы. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Гади_сүзләр_таблицасы"><span id=".D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.B8_.D1.81.D2.AF.D0.B7.D0.BB.D3.99.D1.80_.D1.82.D0.B0.D0.B1.D0.BB.D0.B8.D1.86.D0.B0.D1.81.D1.8B"></span>Гади сүзләр таблицасы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=28" title="«Гади сүзләр таблицасы» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=28" title="Редактировать код раздела «Гади сүзләр таблицасы»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Башка фин-угыр телләре белән чагыштырма таблица: </p> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="4" class="wikitable"> <tbody><tr> <th></th> <th>ай</th> <th>яңа</th> <th>әни</th> <th>апа</th> <th>төн</th> <th>борын</th> <th>өч</th> <th>кара</th> <th>кызыл</th> <th>сары</th> <th>яшел</th> <th>бүре </th></tr> <tr> <th><b>Чирмеш теле</b></th> <th>тылзе</th> <th>у</th> <th>ава</th> <th>ака, шÿжар</th> <th>йÿд</th> <th>нер</th> <th>кум</th> <th>шем</th> <th>йошкар</th> <th>саре</th> <th>ужар</th> <th>пире </th></tr> <tr> <th colspan="13" style="text-align:center; background:#dedede">Башка <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD-%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Фин-угыр телләре">фин-угыр телләре</a> </th></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Фин теле">Фин теле</a></b></td> <td>kuu</td> <td>uusi</td> <td>äiti</td> <td>sisar, sisko</td> <td>yö</td> <td>nenä, nokka (<i>томшык</i>)</td> <td>kolme</td> <td>musta</td> <td>punainen</td> <td>keltainen</td> <td>vihreä</td> <td>susi </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Коми теле">Коми теле</a></b></td> <td>тӧлысь</td> <td>выль</td> <td>мам</td> <td>чой</td> <td>вой</td> <td>ныр</td> <td>куим</td> <td>сьӧд</td> <td>гӧрд</td> <td>виж</td> <td>турунвиж</td> <td>кӧин </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Коми-пермь теле">Коми-пермь теле</a></b></td> <td>месяц, тӧлісь</td> <td>виль</td> <td>мамö</td> <td>сой</td> <td>ой</td> <td>ныр</td> <td>куим</td> <td>сьӧд</td> <td>гӧрд</td> <td>веж</td> <td>зелёнӧй, турунвеж</td> <td>кӧин </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%90%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ар теле">ар теле</a></b></td> <td>толэзь</td> <td>выль</td> <td>мумы, нэнэ, анай</td> <td>сузэр</td> <td>уй</td> <td>ныр</td> <td>куинь</td> <td>сьӧд</td> <td>горд</td> <td>ӵуж</td> <td>вож</td> <td>кион </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%B7%D3%99_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Эрзә теле">Эрзә теле</a></b></td> <td>ков</td> <td>од</td> <td>ава</td> <td>патяй</td> <td>ве</td> <td>судо, нерь (хайваннарга кулланыла)</td> <td>колмо</td> <td>раужо</td> <td>якстере</td> <td>ожо</td> <td>пижэ</td> <td>верьгиз </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%BA%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Мукшы теле">Мукшы теле</a></b></td> <td>ков</td> <td>од</td> <td>тядяй</td> <td>сазор</td> <td>ве</td> <td>шалкха</td> <td>колма</td> <td>равжа</td> <td>якстерь</td> <td>тюжя</td> <td>пиже</td> <td>врьгаз </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BF%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Вепс теле">Вепс теле</a></b></td> <td>ku</td> <td>uz’</td> <td>mam</td> <td>sizar</td> <td>ö</td> <td>nena</td> <td>koume</td> <td>must</td> <td>rusked</td> <td>pakuine</td> <td>vihand, viher</td> <td>händikaz </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Карел теле">Карел теле</a></b></td> <td>kuu</td> <td>uuzi</td> <td>emä, muamo</td> <td>sizär, čikko</td> <td>yö</td> <td>nenä, nokka (<i>томшык</i>)</td> <td>kolme</td> <td>mušta</td> <td>ruskie</td> <td>keldaine</td> <td>vihrie</td> <td>hukka </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%AD%D1%81%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Эст теле">Эст теле</a></b></td> <td>kuu</td> <td>uus</td> <td>ema</td> <td>õde, sõsar</td> <td>öö</td> <td>nina, nokk (<i>томшык</i>)</td> <td>kolm</td> <td>must</td> <td>punane</td> <td>kollane</td> <td>roheline</td> <td>hunt </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B2_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Лив теле">Лив теле</a></b></td> <td>kū</td> <td>ūž</td> <td>jemā; ǟma</td> <td>sõzār</td> <td>īe</td> <td>nanā</td> <td>kuolm</td> <td>mustā</td> <td>punni</td> <td>vīri</td> <td>ōļaz; mõltsi</td> <td>suž <sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%98%D0%B6%D0%BE%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Ижор теле">Ижор теле</a></b></td> <td>kuu</td> <td>uuz</td> <td>emoi</td> <td>siar</td> <td>öö</td> <td>nenä</td> <td>kolt</td> <td>mussa</td> <td>punnain</td> <td>keltain</td> <td>haljaz, rohoin</td> <td>suzi <sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B4_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Вод теле">Вод теле</a></b></td> <td>kuu</td> <td>vassõn</td> <td>emä</td> <td>sõzar</td> <td>yy</td> <td>nenä, nokka (<i>томшык</i>)</td> <td>kõlmõd, kõm</td> <td>mussa</td> <td>kauniz</td> <td>kõltain</td> <td>rohoin</td> <td>susi <sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B0%D0%BC_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Саам теле">Саам теле</a></b></td> <td>ма̅нн</td> <td>о̅дт</td> <td>е̅ннҍ</td> <td>вуэррьпенҍ</td> <td>ыйй</td> <td>нюннҍ</td> <td>ко̅ллм</td> <td>чо̅а̅ххпесь</td> <td>ру̅ппьсесь</td> <td>руччкесь</td> <td>руэнн, руэнас</td> <td>пальтӭсь, чиррм, скуммьп </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Манси теле">Манси теле</a></b></td> <td>э̅тпос</td> <td>йильпи</td> <td>сянь, а̅ӈкв <i>уст.</i></td> <td>у̅вси, яныг яга̅ги (старшая); йигирись, мань яга̅ги, э̅сь (младшая)</td> <td>э̅т, э̅ти</td> <td>нёл</td> <td>ху̅рум (χūrəm)</td> <td>сэ̅мыл</td> <td>вы̅гыр, келп</td> <td>восьрамхарпа</td> <td>ня̅рппум оспа</td> <td>ха̅йтнут, са̅лыпурнуй, салыуй <sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Ханты теле">Ханты теле</a></b></td> <td>тылщ</td> <td>илуп</td> <td>анки</td> <td>упи</td> <td>атл</td> <td>нюл</td> <td>хэлум</td> <td>питы</td> <td>вырты</td> <td>вусы</td> <td>няртурн</td> <td>пастывой </td></tr> <tr> <td><b><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D2%97%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Маҗар теле">Маҗар теле</a></b></td> <td>hónap</td> <td>új</td> <td>anya</td> <td>lánytestvér</td> <td>éj</td> <td>orr</td> <td>három</td> <td>fekete</td> <td>vörös, piros</td> <td>sárga</td> <td>zöld</td> <td>farkas </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Әдәбият"><span id=".D3.98.D0.B4.D3.99.D0.B1.D0.B8.D1.8F.D1.82"></span>Әдәбият</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=29" title="«Әдәбият» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=29" title="Редактировать код раздела «Әдәбият»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>Зорина Г., Крылова Г. С., Якимова Э. С.</i>.- Марийский язык для всех. Часть I., 1990.</li> <li><i>Зорина Г., Крылова Г. С., Якимова Э. С.</i>.- Марийский язык для всех. Часть II., 1991.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Моны_да_карагыз"><span id=".D0.9C.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.B4.D0.B0_.D0.BA.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B3.D1.8B.D0.B7"></span>Моны да карагыз</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=30" title="«Моны да карагыз» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=30" title="Редактировать код раздела «Моны да карагыз»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint tright portal" style="border:solid var(--border-color-base, #a2a9b1) 1px; margin:0.5em 0 0.5em 1em;"> <table style="background:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit; font-size:85%; line-height:110%; max-width:175px;"> <tbody><tr> <td style="text-align: center;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Globe_of_letters.svg" class="mw-file-description"><img alt="Portal icon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Globe_of_letters.svg/28px-Globe_of_letters.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Globe_of_letters.svg/42px-Globe_of_letters.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Globe_of_letters.svg/56px-Globe_of_letters.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span> </td> <td style="padding: 0 0.2em; vertical-align: middle; font-style: italic; font-weight: bold"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A2%D0%B5%D0%BB" title="Портал:Тел">Тел  порталы</a> </td></tr> <tr valign="middle"> <td style="text-align: center;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:ParseTree.svg" class="mw-file-description"><img alt="Portal icon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/ParseTree.svg/28px-ParseTree.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/ParseTree.svg/42px-ParseTree.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/ParseTree.svg/56px-ParseTree.svg.png 2x" data-file-width="120" data-file-height="120" /></a></span> </td> <td style="padding: 0 0.2em; vertical-align: middle; font-style: italic; font-weight: bold"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A2%D0%B5%D0%BB_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Портал:Тел белеме">Тел белеме  порталы</a> </td></tr> </tbody></table></div> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Таулы чирмеш теле">Таулы чирмеш теле</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D1%8F%D0%B7%D1%83%D1%8B_%D0%BA%D3%A9%D0%BD%D0%B5" title="Мари язуы көне">Мари язуы көне</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Чыганаклар"><span id=".D0.A7.D1.8B.D0.B3.D0.B0.D0.BD.D0.B0.D0.BA.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Чыганаклар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=31" title="«Чыганаклар» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=31" title="Редактировать код раздела «Чыганаклар»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Рус Википедиясе</li> <li><a rel="nofollow" class="external free" href="http://grammar.marlamuter.com">http://grammar.marlamuter.com</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тышкы_сылтамалар"><span id=".D0.A2.D1.8B.D1.88.D0.BA.D1.8B_.D1.81.D1.8B.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Тышкы сылтамалар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=32" title="«Тышкы сылтамалар» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=32" title="Редактировать код раздела «Тышкы сылтамалар»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tatknigafund.ru/books/2487/read">Татарча-русча-марича сөйләүлек</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2015 елның 24 сентябрь көнендә <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150924113528/http://www.tatknigafund.ru/books/2487/read">архивланган</a>.</span></small></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rinfom.ru/slovari/661-tatarsko-marijskij-razgovornik">Татарча-русча-марича сөйләүлек</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Искәрмәләр"><span id=".D0.98.D1.81.D0.BA.D3.99.D1.80.D0.BC.D3.99.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Искәрмәләр</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&veaction=edit&section=33" title="«Искәрмәләр» исемле бүлекне үзгәртү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&section=33" title="Редактировать код раздела «Искәрмәләр»"><span>вики-текстны үзгәртү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <small><div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-427.html">UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. ЮНЕСКО Кызыл китабы</a><a href="/wiki/%D0%98%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B7_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Инглиз теле">ингл.</a> <i><span lang="en"></span></i></span> </li> <li id="cite_note-_7a6826e69e61e703-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-0">2,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-1">2,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-2">2,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-3">2,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-4">2,4</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-5">2,5</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-_7a6826e69e61e703_2-6">2,6</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="wikidata_cite citetype_Q16889133 citetype_Q8513 citetype_Q1469824" data-entity-id="Q75488338"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://op.europa.eu/web/eu-vocabularies/at-dataset/-/resource/dataset/language">Language</a><span class="wef_low_priority_links"></span></span><div style="display:none"><a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75488338https://wikidata.org/wiki/Track:Q75487064">https://wikidata.org/wiki/Track:Q75488338https://wikidata.org/wiki/Track:Q75487064</a></div></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070123230116/http://www.eraksti.lv/R013.php?gid=86"><i>Šuvcāne V., Ernštreite I, Latviešu-lībiešu-angļu sarunvārdnīca, 1999, 9984-771-74-1, 69</i></a>, archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eraksti.lv/R013.php?gid=86">the original</a> on 2007-01-23<span class="reference-accessdate">, retrieved <span class="nowrap">2020-03-12</span></span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Ftt.wikipedia.org%3A%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88+%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&rft.btitle=%C5%A0uvc%C4%81ne+V.%2C+Ern%C5%A1treite+I%2C+Latvie%C5%A1u-l%C4%ABbie%C5%A1u-ang%C4%BCu+sarunv%C4%81rdn%C4%ABca%2C+1999%2C+9984-771-74-1%2C+69&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eraksti.lv%2FR013.php%3Fgid%3D86&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Чернявский В.,Ижорский язык (Самоучитель),2005</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Чернявский В.,Водский язык (Самоучитель),2005, 162</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Афанасьева К.В.,Русско-мансийский тематический словарь</span> </li> </ol></div></div></small> <div class="navbox-styles nomobile"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4068112">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#CFE3FF}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#DCEBFF}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#F3F5F7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Русия_Федерациясе_субъектлары_дәүләт_һәм_рәсми_телләре" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background:#cfe3ff; border-bottom: 1px solid #fdfdfd;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" class="mw-redirect" title="Калып:Русия телләре"><abbr title="Бу калыпны карау" style=";background:#cfe3ff; border-bottom: 1px solid #fdfdfd;;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">к</abbr></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF_%D0%B1%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5:%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Калып бәхәсе:Русия телләре (бит юк)"><abbr title="Бу калыпның бәхәсе" style=";background:#cfe3ff; border-bottom: 1px solid #fdfdfd;;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">б</abbr></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5&action=edit"><abbr title="Бу калыпны үзгәртү" style=";background:#cfe3ff; border-bottom: 1px solid #fdfdfd;;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">ү</abbr></a></li></ul></div><div id="Русия_Федерациясе_субъектлары_дәүләт_һәм_рәсми_телләре" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5_%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D1%80%D3%99%D1%81%D0%BC%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" class="mw-redirect" title="Русия Федерациясе субъектлары дәүләт һәм рәсми телләре">Русия Федерациясе субъектлары дәүләт һәм рәсми телләре</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#dcebff; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 1px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em;">Русия Федерациясенең дәүләт теле</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Рус теле">рус</a></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag-map_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Русия Федерациясе байраклы харитасы"><img alt="Русия Федерациясе байраклы харитасы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag-map_of_Russia.svg/150px-Flag-map_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="150" height="87" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag-map_of_Russia.svg/225px-Flag-map_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag-map_of_Russia.svg/300px-Flag-map_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="1039" data-file-height="604" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#dcebff; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em;">Федерация субъектларының дәүләт телләре</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Абазин теле">абазин</a>  • <a href="/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Авар теле">авар</a>  • <a href="/wiki/%D0%90%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Агул теле">агул</a>  • <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Адыгэ теле">адыгэ</a>  • <a href="/wiki/%D3%98%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Әзери теле">әзери</a>  • <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Башкорт теле">башкорт</a>  • <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D1%80%D1%8F%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Бурят теле">бурят</a>  • <a href="/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Даргин теле">даргин</a>  • <a href="/wiki/%D0%98%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ингуш теле">ингуш</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0-%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BA%D3%99%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Кабарда-чиркәс теле">кабарда-чиркәс</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D1%8B%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Калмык теле">калмык</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%87%D0%B0%D0%B9-%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Карачай-балкар теле">карачай-балкар</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Коми теле">коми</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Комык теле">комык</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D1%8C%D1%8F%D0%BA_%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Көньяк Алтай теле">көньяк алтай</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Кырымтатар теле">кырымтатар</a>  • <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Лак теле">лак</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B7%D0%B3%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лезгин теле (бит юк)">лезгин</a>  • <a href="/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%BA%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Мукшы теле">мукшы</a>  • <a href="/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Нугай теле">нугай</a>  • <a href="/wiki/%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Осетин теле">осетин</a>  • <a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%82%D1%83%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Рутул теле">рутул</a>  • <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Табасаран теле">табасаран</a>  • <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Тат теле">тат</a>  • <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Татар теле">татар</a>  • <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8B%D0%B2%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Тыва теле">тыва</a>  • <a href="/wiki/%D0%90%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ар теле">удмурт</a>  • <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Украин теле">украин</a>  • <a href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Хакас теле">хакас</a>  • <a href="/wiki/%D0%A6%D0%B0%D1%85%D1%83%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Цахур теле">цахур</a>  • <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%87%D0%B5%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Чечен теле">чечен</a>  • <a class="mw-selflink selflink">чирмеш</a>  • <a href="/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%B0%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Чуаш теле">чуаш</a>  • <a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%B7%D3%99_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Эрзә теле">эрзә</a>  • <a href="/wiki/%D0%AF%D0%BA%D1%83%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Якут теле">якут</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#dcebff; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em;">Рәсми хәләтенә ия телләр</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BF%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Вепс теле">вепс</a>  • <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Долган теле">долган</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D1%8A_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Казакъ теле">казакъ</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Карел теле">карел</a>  • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Коми-пермяк теле">коми-пермяк</a>  • <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Манси теле">манси</a>  • <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%86_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ненец теле">ненец</a>  • <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D1%83%D0%BF_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Селькуп теле">селькуп</a>  • <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Фин теле">фин</a>  • <a href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Ханты теле">ханты</a>  • <a href="/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Чукот теле">чукот</a>  • <a href="/wiki/%D0%AD%D0%B2%D0%B5%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Эвен теле">эвен</a>  • <a href="/wiki/%D0%AD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Эвенк теле">эвенк</a>  • <a href="/wiki/%D0%AE%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Юкагир теле">юкагир</a></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background:#dcebff; padding: 0.3em 1em 0.3em 1em; border-top: 2px solid #fdfdfd; font-size: 97%!important; letter-spacing: 0.05em;"><div><b><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Төркем:Россия телләре">Русия телләре:</a></b> <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99%D0%B3%D0%B5_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Википедия:Русия халыклары телләрендәге Википедияләр">Русия халыклары телләрендәге Википедияләр</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%B1%D0%B8%D1%8F%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Төркем:Халыклары әдәбияты (бит юк)">Русия халыклары әдәбияты</a>  • <a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D2%97%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Төркем:Россия халыклары җырлары">Русия халыклары җырлары</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D1%81%D2%AF%D0%B7%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D3%99%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Төркем:Россия телләрендә сүзлекләр (бит юк)">Русия телләрендә сүзлекләр</a>  • <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D3%99_%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%BA%D2%AF%D0%BB%D3%99%D0%BC_%D0%BC%D3%99%D0%B3%D1%8A%D0%BB%D2%AF%D0%BC%D0%B0%D1%82_%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Төркем:Россия телләрендә массакүләм мәгълүмат чаралары (бит юк)">Русия телләрендә ММЧ</a></div></td></tr></tbody></table></div> <p><br /> </p> <div class="navbox-styles nomobile"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4068112"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Фин-угыр_телләре" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:Navbox/doc" title="Калып:Navbox/doc"><abbr title="Бу калыпны карау" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">к</abbr></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF_%D0%B1%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5:Navbox/doc&action=edit&redlink=1" class="new" title="Калып бәхәсе:Navbox/doc (бит юк)"><abbr title="Бу калыпның бәхәсе" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">б</abbr></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:Navbox/doc&action=edit"><abbr title="Бу калыпны үзгәртү" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;box-shadow:none;padding:0;">ү</abbr></a></li></ul></div><div id="Фин-угыр_телләре" style="font-size:114%;margin:0 4em">Фин-угыр телләре</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Угыр төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D2%97%D0%B0%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Маҗар теле">Маҗар теле</a> • <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Манси теле">Манси теле</a> • <a href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Хант теле">Хант теле</a></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="7" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Finno-Ugric_language.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Finno-Ugric_language.gif/90px-Finno-Ugric_language.gif" decoding="async" width="90" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Finno-Ugric_language.gif/135px-Finno-Ugric_language.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Finno-Ugric_language.gif/180px-Finno-Ugric_language.gif 2x" data-file-width="600" data-file-height="350" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Перем төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Коми теле">Коми теле</a> (<i>коми-зырян, <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B8-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Коми-пермь теле">коми-пермь</a></i>) • <a href="/wiki/%D0%90%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ар теле">Ар теле</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Чирмеш төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a class="mw-selflink selflink">Чирмеш теле</a> (<i>болын чирмеш теле, тау чирмеш теле</i>)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Мордва төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%BA%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Мукшы теле">Мукшы теле</a> • <a href="/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B7%D3%99_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ирзә теле">Ирзә теле</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Фин төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Фин теле">Фин теле</a> • <a href="/wiki/%D0%AD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Эстон теле">Эстон теле</a> • <a href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BF%D1%81_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Вепс теле">Вепс теле</a> • <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B4%D1%8C_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Водь теле">Водь теле</a> • <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Карел теле">Карел теле</a> • <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B2_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Лив теле">Лив теле</a> (†) • <a href="/wiki/%D0%98%D0%B6%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Ижора теле">Ижора теле</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Саам төркеме</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B0%D0%BC_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" class="mw-redirect" title="Саам теле">Саам теле</a> (<i>анараш саам теле, давви саам теле, кильдин саам теле, колтта сам теле, оарьел саам теле, юлев саам теле</i>)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Борынгы заман үле телләре</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%80%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Меря теле (бит юк)">Меря теле</a> (†) • <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%89%D1%91%D1%80%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мещёра теле (бит юк)">Мещёра теле</a> (†) • <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BC_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Муром теле (бит юк)">Муром теле</a>  (†)</div></td></tr></tbody></table></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1295972#.D0.A1.D0.BA.D0.BB.D0.BE.D0.BD.D0.B5.D0.BD.D0.B8.D0.B5_.D0.B8.D0.BC.D1.91.D0.BD_.D1.81.D1.83.D1.89.D0.B5.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.B8.D1.82.D0.B5.D0.BB.D1.8C.D0.BD.D1.8B.D1.85">[1]</a></li></ul> <p><br /> </p> <div style="position:absolute; z-index:50; right:0px; top:-20px;" class="metadata" id="floating_object"><div style="position: relative; width: 20px; height: 15px; overflow: hidden"><div style="position: absolute; top: 0px; left: 0px; font-size: 100px; overflow: hidden; line-height: 100px; z-index: 3"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Википедия:Сайланган мәкаләләр"><span title="Бу мәкалә сайланганнар рәтенә керә.">   </span></a></div><div style="position: absolute; top: -5px; left: 0px; z-index: 2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Featured_article_star_tt.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Featured_article_star_tt.svg/15px-Featured_article_star_tt.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Featured_article_star_tt.svg/23px-Featured_article_star_tt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Featured_article_star_tt.svg/30px-Featured_article_star_tt.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></span></div></div></div> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-good"> <tbody><tr> <td class="ambox-image"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Википедия:Сайланган мәкаләләр"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/20px-Green_star_boxed.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/30px-Green_star_boxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/40px-Green_star_boxed.svg.png 2x" data-file-width="24" data-file-height="24" /></a></span></div> </td> <td class="ambox-text">Бу мәкалә Татар Википедиясенең <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Википедия:Сайланган мәкаләләр">сайланган мәкаләләр</a> рәтенә керә. </td> <td class="widthhack"> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Чыганак — <a dir="ltr" href="https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чирмеш_теле&oldid=4121818">https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чирмеш_теле&oldid=4121818</a></div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%BD%D3%99%D1%80" title="Махсус:Төркемнәр">Төркемнәр</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF%D0%BD%D1%8B_%D1%87%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%B0_%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%BB%D3%99%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Төркем:Калыпны чакыруда кабатлана торган аргументлар кулланган битләр (бит юк)">Калыпны чакыруда кабатлана торган аргументлар кулланган битләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D3%98%D0%BB%D0%B8%D1%84%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D0%B5%D0%BD%D1%87%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Төркем:Әлифба буенча телләр һәм диалектлар">Әлифба буенча телләр һәм диалектлар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Төркем:Сайланган мәкаләләр">Сайланган мәкаләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5" title="Төркем:Чирмеш теле">Чирмеш теле</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%A4%D0%B8%D0%BD-%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%80_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Төркем:Фин-угыр телләре">Фин-угыр телләре</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Яшерен төркем: <ul><li><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D3%99%D0%B3%D1%8A%D0%BB%D2%AF%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D1%87%D1%8B%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр">Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Бу бит соңгы тапкыр 11 фев 2024 көнендә 07:43 вакытында үзгәртелде.</li> <li id="footer-info-copyright">Текст <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ru">Creative Commons Attribution-ShareAlike</a> лицензиясе буенча бирелә, аерым очракларда өстәмә шартлар булырга мөмкин. Өстәмә мәгълүматны <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Условия_использования">Куллану шартларында</a> карагыз.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ru">Конфиденциальлек сәясәте</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D1%81%D0%B2%D0%B8%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0">Wikipedia турында</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%96%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BF%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B3%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BC%D0%B8_%D0%B1%D0%B0%D1%88_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83">Җаваплылыктан баш тарту</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Кодекс поведения</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ясаучылар</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/tt.wikipedia.org">Статистика</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie турында белдерү</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//tt.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобиль юрама</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-f2wr6","wgBackendResponseTime":197,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.525","walltime":"0.852","ppvisitednodes":{"value":2751,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":76433,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":9766,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":16,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":8685,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":16,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 508.394 1 -total"," 70.67% 359.288 1 Калып:Тел"," 69.96% 355.653 1 Калып:Карточка"," 61.42% 312.233 15 Калып:Wikidata"," 9.92% 50.446 2 Калып:Navbox"," 9.87% 50.195 1 Калып:Искәрмәләр"," 9.66% 49.116 1 Калып:Россия_телләре"," 6.93% 35.222 1 Калып:Citation"," 4.11% 20.883 1 Калып:Фин-угыр_телләре"," 1.50% 7.629 1 Калып:Портал"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.238","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4806289,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype wikibase-item of P1018 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P1098 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1999 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P279 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P282 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P220 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P278 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P220 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P218 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P220 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P219 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P219 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P220 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P220 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P1846 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-5fd4fc67fd-64ldh","timestamp":"20241104220032","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0427\u0438\u0440\u043c\u0435\u0448 \u0442\u0435\u043b\u0435","url":"https:\/\/tt.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A7%D0%B8%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%88_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q973685","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q973685","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0424\u043e\u043d\u0434 \u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2009-02-12T08:25:42Z","dateModified":"2024-02-11T07:43:39Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/ee\/Mari_language.png"}</script> </body> </html>