CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Noc długich noży – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"17f9142c-861e-4abb-b1a0-ee602f49a611","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Noc_długich_noży","wgTitle":"Noc długich noży","wgCurRevisionId":75182534,"wgRevisionId":75182534,"wgArticleId":10265,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablony lokalizacyjne – brak współrzędnych – Zamach infobox","Artykuły z propozycjami tłumaczeń","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Sturmabteilung","Masakry","1934 w Niemczech"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Noc_długich_noży","wgRelevantArticleId":10265,"wgIsProbablyEditable": true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75182534,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q130783","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics": true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022", "ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="846"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="564"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg/640px-Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="451"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Noc długich noży – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Noc_długich_noży rootpage-Noc_długich_noży skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Noc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Noc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Noc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Noc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Tło_historyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tło_historyczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Tło historyczne</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tło_historyczne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Tło historyczne</span> </button> <ul id="toc-Tło_historyczne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Konflikt_SA_i_armii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Konflikt_SA_i_armii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Konflikt SA i armii</span> </div> </a> <ul id="toc-Konflikt_SA_i_armii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wystąpienie_Franza_von_Papena" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wystąpienie_Franza_von_Papena"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Wystąpienie Franza von Papena</span> </div> </a> <ul id="toc-Wystąpienie_Franza_von_Papena-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przygotowania_do_przeprowadzenia_czystki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przygotowania_do_przeprowadzenia_czystki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Przygotowania do przeprowadzenia czystki</span> </div> </a> <ul id="toc-Przygotowania_do_przeprowadzenia_czystki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Przebieg" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Przebieg"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Przebieg</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Przebieg-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Przebieg</span> </button> <ul id="toc-Przebieg-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Akcja_w_Hotelu_Hanselbauer" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Akcja_w_Hotelu_Hanselbauer"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Akcja w Hotelu Hanselbauer</span> </div> </a> <ul id="toc-Akcja_w_Hotelu_Hanselbauer-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Działania_Hermana_Göringa_w_Berlinie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Działania_Hermana_Göringa_w_Berlinie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Działania Hermana Göringa w Berlinie</span> </div> </a> <ul id="toc-Działania_Hermana_Göringa_w_Berlinie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ofiary_czystki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ofiary_czystki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Ofiary czystki</span> </div> </a> <ul id="toc-Ofiary_czystki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Skutki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Skutki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Skutki</span> </div> </a> <ul id="toc-Skutki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Noc długich noży</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 65 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-65" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">65 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Nag_van_die_lang_messe" title="Nag van die lang messe – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Nag van die lang messe" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%8A%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%83%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%88%D9%8A%D9%84%D8%A9" title="ليلة السكاكين الطويلة – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ليلة السكاكين الطويلة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_b%C4%B1%C3%A7aqlar_gec%C9%99si" title="Uzun bıçaqlar gecəsi – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Uzun bıçaqlar gecəsi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%87_%D0%B4%D0%BE%D1%9E%D0%B3%D1%96%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D0%B6%D0%BE%D1%9E" title="Ноч доўгіх нажоў – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Ноч доўгіх нажоў" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%87_%D0%B4%D0%BE%D1%9E%D0%B3%D1%96%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D0%B6%D0%BE%D1%9E" title="Ноч доўгіх нажоў – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Ноч доўгіх нажоў" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%89_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%8A%D0%BB%D0%B3%D0%B8%D1%82%D0%B5_%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D0%BE%D0%B2%D0%B5" title="Нощ на дългите ножове – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Нощ на дългите ножове" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Nozvezh_an_Hirgontilli" title="Nozvezh an Hirgontilli – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Nozvezh an Hirgontilli" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Nit_dels_ganivets_llargs" title="Nit dels ganivets llargs – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Nit dels ganivets llargs" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Noc_dlouh%C3%BDch_no%C5%BE%C5%AF" title="Noc dlouhých nožů – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Noc dlouhých nožů" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Noson_y_Cyllyll_Hirion" title="Noson y Cyllyll Hirion – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Noson y Cyllyll Hirion" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/De_lange_knives_nat" title="De lange knives nat – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="De lange knives nat" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6hm-Putsch" title="Röhm-Putsch – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Röhm-Putsch" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Pikkade_nugade_%C3%B6%C3%B6" title="Pikkade nugade öö – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Pikkade nugade öö" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%8D%CF%87%CF%84%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CF%89%CE%BD_%CE%9C%CE%B1%CF%87%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B9%CF%8E%CE%BD" title="Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Night_of_the_Long_Knives" title="Night of the Long Knives – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Night of the Long Knives" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Noche_de_los_cuchillos_largos" title="Noche de los cuchillos largos – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Noche de los cuchillos largos" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Nokto_de_la_longaj_tran%C4%89iloj" title="Nokto de la longaj tranĉiloj – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Nokto de la longaj tranĉiloj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Labana_Luzeen_Gaua" title="Labana Luzeen Gaua – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Labana Luzeen Gaua" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A8_%D8%AF%D8%B4%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF" title="شب دشنه‌های بلند – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="شب دشنه‌های بلند" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Nuit_des_longs_couteaux" title="Nuit des longs couteaux – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Nuit des longs couteaux" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Nacht_fan_de_Lange_Messen" title="Nacht fan de Lange Messen – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Nacht fan de Lange Messen" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Oie_ny_Skynnaghyn_Liaurey" title="Oie ny Skynnaghyn Liaurey – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Oie ny Skynnaghyn Liaurey" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Noite_dos_coitelos_longos" title="Noite dos coitelos longos – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Noite dos coitelos longos" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9E%A5%EA%B2%80%EC%9D%98_%EB%B0%A4" title="장검의 밤 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="장검의 밤" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D6%80_%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%B7%D5%A5%D6%80" title="Երկար դանակների գիշեր – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երկար դանակների գիշեր" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/No%C4%87_dugih_no%C5%BEeva" title="Noć dugih noževa – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Noć dugih noževa" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Nokto_di_longa_tranchili" title="Nokto di longa tranchili – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Nokto di longa tranchili" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Malam_Pisau_Panjang" title="Malam Pisau Panjang – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Malam Pisau Panjang" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/N%C3%B3tt_hinna_l%C3%B6ngu_hn%C3%ADfa" title="Nótt hinna löngu hnífa – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Nótt hinna löngu hnífa" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Notte_dei_lunghi_coltelli" title="Notte dei lunghi coltelli – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Notte dei lunghi coltelli" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9C%D7%99%D7%9C_%D7%94%D7%A1%D7%9B%D7%99%D7%A0%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%90%D7%A8%D7%95%D7%9B%D7%95%D7%AA" title="ליל הסכינים הארוכות – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="ליל הסכינים הארוכות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A6%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94" title="გრძელი დანების ღამე – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გრძელი დანების ღამე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BD_%D0%BF%D1%8B%D1%88%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%82%D2%AF%D0%BD%D1%96" title="Ұзын пышақтар түні – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ұзын пышақтар түні" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Nox_longorum_cultrorum" title="Nox longorum cultrorum – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Nox longorum cultrorum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Garo_na%C5%BEu_nakts" title="Garo nažu nakts – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Garo nažu nakts" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Ilg%C5%B3j%C5%B3_peili%C5%B3_naktis" title="Ilgųjų peilių naktis – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Ilgųjų peilių naktis" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Hossz%C3%BA_k%C3%A9sek_%C3%A9jszak%C3%A1ja" title="Hosszú kések éjszakája – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Hosszú kések éjszakája" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%9C_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B8%D1%82%D0%B5_%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D0%B8" title="Ноќ на долгите ножеви – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Ноќ на долгите ножеви" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Malam_Pisau_Panjang" title="Malam Pisau Panjang – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Malam Pisau Panjang" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nacht_van_de_Lange_Messen" title="Nacht van de Lange Messen – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Nacht van de Lange Messen" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%95%B7%E3%81%84%E3%83%8A%E3%82%A4%E3%83%95%E3%81%AE%E5%A4%9C" title="長いナイフの夜 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="長いナイフの夜" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/De_lange_knivers_natt" title="De lange knivers natt – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="De lange knivers natt" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Dei_lange_knivars_natt" title="Dei lange knivars natt – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Dei lange knivars natt" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Noite_das_Facas_Longas" title="Noite das Facas Longas – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Noite das Facas Longas" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Noaptea_cu%C8%9Bitelor_lungi" title="Noaptea cuțitelor lungi – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Noaptea cuțitelor lungi" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%87%D1%8C_%D0%B4%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%B9" title="Ночь длинных ножей – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Ночь длинных ножей" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Nicht_o_the_Lang_Knifes" title="Nicht o the Lang Knifes – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Nicht o the Lang Knifes" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Nata_e_Thikave_t%C3%AB_Gjata" title="Nata e Thikave të Gjata – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Nata e Thikave të Gjata" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Night_of_the_Long_Knives" title="Night of the Long Knives – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Night of the Long Knives" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Noc_dlh%C3%BDch_no%C5%BEov" title="Noc dlhých nožov – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Noc dlhých nožov" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/No%C4%8D_dolgih_no%C5%BEev" title="Noč dolgih nožev – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Noč dolgih nožev" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%95%D9%88%DB%8C_%DA%86%DB%95%D9%82%DB%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8E%DA%98%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="شەوی چەقۆ درێژەکان – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="شەوی چەقۆ درێژەکان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D1%9B_%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B8%D1%85_%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D0%B0" title="Ноћ дугих ножева – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Ноћ дугих ножева" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/No%C4%87_dugih_no%C5%BEeva" title="Noć dugih noževa – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Noć dugih noževa" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Pitkien_puukkojen_y%C3%B6" title="Pitkien puukkojen yö – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Pitkien puukkojen yö" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/L%C3%A5nga_knivarnas_natt" title="Långa knivarnas natt – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Långa knivarnas natt" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AF%80%E0%AE%B3%E0%AF%8D_%E0%AE%95%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AE%B3%E0%AF%81%E0%AE%9F%E0%AF%88%E0%AE%AF_%E0%AE%87%E0%AE%B0%E0%AE%B5%E0%AF%81" title="நீள் கத்திகளுடைய இரவு – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நீள் கத்திகளுடைய இரவு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%A6%E0%B1%80%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%98_%E0%B0%95%E0%B1%83%E0%B0%AA%E0%B0%BE%E0%B0%A3_%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%BF" title="దీర్ఘ కృపాణ రాత్రి – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="దీర్ఘ కృపాణ రాత్రి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%B7%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%94%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A7" title="คืนมีดยาว – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="คืนมีดยาว" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Uzun_B%C4%B1%C3%A7aklar_Gecesi" title="Uzun Bıçaklar Gecesi – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Uzun Bıçaklar Gecesi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%96%D1%87_%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%B8%D1%85_%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%96%D0%B2" title="Ніч довгих ножів – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Ніч довгих ножів" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%AAm_c%E1%BB%A7a_nh%E1%BB%AFng_con_dao_d%C3%A0i" title="Đêm của những con dao dài – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đêm của những con dao dài" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%95%BF%E5%88%80%E4%B9%8B%E5%A4%9C" title="长刀之夜 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="长刀之夜" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%95%B7%E5%88%80%E4%B9%8B%E5%A4%9C" title="長刀之夜 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="長刀之夜" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%95%BF%E5%88%80%E4%B9%8B%E5%A4%9C" title="长刀之夜 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="长刀之夜" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q130783#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&oldid=75182534" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&id=75182534&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNoc_d%25C5%2582ugich_no%25C5%25BCy"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNoc_d%25C5%2582ugich_no%25C5%25BCy"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Noc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Night_of_the_Long_Knives" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q130783" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="noprint noexcerpt disambig navigation-not-searchable" style="line-height:1.5em; padding: 3px 6px; background-color: var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); color: inherit; border-bottom: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); font-size: 95%; margin-bottom: 1em; display: flex; gap: 4px; align-items: center;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_ujednoznaczniaj%C4%85ca" title="Inne znaczenia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a></span><span>Zobacz też: <a href="/wiki/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy_(powie%C5%9B%C4%87)" title="Noc długich noży (powieść)">Noc długich noży (powieść)</a>.</span></div> <table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Noc długich noży</div> </caption> <tbody><tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_102-14886,_Kurt_Daluege,_Heinrich_Himmler,_Ernst_R%C3%B6hm.jpg" class="mw-file-description" title="Kurt Daluege, Heinrich Himmler, Ernst Röhm"><img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg/240px-Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg" decoding="async" width="240" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg/360px-Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg/480px-Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="564" /></a></span><br /><a href="/wiki/Kurt_Daluege" title="Kurt Daluege">Kurt Daluege</a>, <a href="/wiki/Heinrich_Himmler" title="Heinrich Himmler">Heinrich Himmler</a>, <a href="/wiki/Ernst_R%C3%B6hm" title="Ernst Röhm">Ernst Röhm</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo" title="Państwo">Państwo</a> </th> <td> <p><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg/22px-Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg/33px-Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg/44px-Flag_of_Germany_%281933%E2%80%931935%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></span></span> </span><a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzesza</a> </p> </td></tr> <tr> <th>Data </th> <td> <p>30 czerwca – 1 lipca 1934 </p> </td></tr> <tr> <th>Sprawca </th> <td> <p><a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">Schutzstaffel</a> </p> </td></tr> <tr> <th>Motyw </th> <td> <p>dążenia nazistów do zdobycia niepodzielnej władzy w Niemczech </p> </td></tr> <tr style="display:none;"> <th colspan="2">brak współrzędnych </th></tr> </tbody></table> <p><b>Noc długich noży</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> <em lang="de">Nacht der langen Messer</em>) – przeprowadzona w nocy z 30 czerwca na 1 lipca 1934 akcja schwytania i wymordowania przeciwników <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolfa Hitlera</a>, przede wszystkim wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego; tej nocy <a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">SS</a> z pomocą wojska zajęły główną siedzibę dowództwa <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">SA</a> i aresztowały jego dowódcę <a href="/wiki/Ernst_R%C3%B6hm" title="Ernst Röhm">Ernsta Röhma</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[1]</a></sup>. </p><p>Czystka została przeprowadzona na rozległą skalę. 13 lipca 1934 Hitler powiedział w <a href="/wiki/Reichstag" title="Reichstag">Reichstagu</a>, że zabito 74 osoby, a sam <a href="/wiki/Hermann_G%C3%B6ring" title="Hermann Göring">Hermann Göring</a> aresztował ponad tysiąc osób. Wiadomo, że przynajmniej 85 osób zabito doraźnie bez żadnego formalnego postępowania prawnego<sup id="cite_ref-CITEREFHöhne1984319–321_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHöhne1984319–321-2">[2]</a></sup>. Pretekstem do podjęcia tych działań miał być rzekomo planowany przez nich <a href="/wiki/Zamach_stanu" title="Zamach stanu">zamach stanu</a><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989215–216_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989215–216-3">[3]</a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tło_historyczne"><span id="T.C5.82o_historyczne"></span>Tło historyczne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Tło historyczne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tło historyczne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Konflikt_SA_i_armii">Konflikt SA i armii</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Konflikt SA i armii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konflikt SA i armii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609,_Schloss_Harnekop,_SA-F%C3%BChrerschule,_Marsch%C3%BCbung.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg/220px-Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg/330px-Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg/440px-Bundesarchiv_B_145_Bild-P049609%2C_Schloss_Harnekop%2C_SA-F%C3%BChrerschule%2C_Marsch%C3%BCbung.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="532" /></a><figcaption>Członkowie <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">SA</a>, 1932</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">Oddziały szturmowe</a> (<i>niem. Sturmabteilung, w skrócie SA</i>) były organizacją, której ideowo bliskie były hasła <a href="/wiki/Socjalizm" title="Socjalizm">socjalizmu</a> z programu <a href="/wiki/Narodowy_socjalizm" class="mw-redirect" title="Narodowy socjalizm">narodowego socjalizmu</a> <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a>. W 1933 było już jednak jasne, że Hitler wspiera inny kurs polityczny, a w SA zaczęło wzbierać niezadowolenie z takiego obrotu spraw. Jego członkowie wierzyli, że trzeba podejmować bardziej zdecydowane działania społeczne i ekonomiczne, by osiągnąć znaczący rozwój Niemiec. </p><p>Ernst Röhm, jako dowódca SA, w pierwszych miesiącach 1934 r. przemawiał podczas licznych wieców i pochodów, podkreślając w podobnym stylu rewolucyjną naturę nazizmu i wyprowadzając otwarte ataki na kierownictwo NSDAP, a zwłaszcza na niemiecką armię. SA obwiniało jej starszych oficerów za przejściową delegalizację organizacji w 1932 r., z rozkazu byłego kanclerza Rzeszy <a href="/wiki/Heinrich_Br%C3%BCning" title="Heinrich Brüning">Heinricha Brüninga</a>. Röhm wywołał poruszenie w hierarchii sił zbrojnych, kiedy ogłosił, że pragnie, aby oddziały SA stworzyły rdzeń gwardii narodowej, praktycznie omijając, a ostatecznie być może nawet zastępując armię. Hitler próbował zaspokoić jego ambicje, mianując go w grudniu 1933 r. <a href="/wiki/Minister_bez_teki" title="Minister bez teki">ministrem bez teki</a> z miejscem w gabinecie, lecz biorąc pod uwagę coraz mniejsze znaczenie rządu, krok ten miał minimalne znaczenie praktyczne i nie był w stanie spełnić ambicji Röhma, czyli objęcia władzy nad Ministerstwem Obrony, w którym w tym czasie zasiadał przedstawiciel armii, generał <a href="/wiki/Werner_von_Blomberg" title="Werner von Blomberg">Werner von Blomberg</a><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989179–188_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989179–188-4">[4]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504,_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg/170px-Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg" decoding="async" width="170" height="242" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg/255px-Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg/340px-Bundesarchiv_Bild_183-W0402-504%2C_Generaloberst_Werner_von_Blomberg.jpg 2x" data-file-width="542" data-file-height="770" /></a><figcaption><a href="/wiki/Werner_von_Blomberg" title="Werner von Blomberg">Werner von Blomberg</a></figcaption></figure> <p>Do 1934 Hitler zagarnął właściwie pełnię władzy politycznej, ale wciąż obawiał się utraty władzy w wyniku <a href="/wiki/Zamach" title="Zamach">zamachu</a>. By zachować kontrolę, pozwalał na wzajemne walki między swoimi podwładnymi. W rezultacie trwały polityczne przepychanki z <a href="/wiki/Hermann_G%C3%B6ring" title="Hermann Göring">Göringiem</a>, <a href="/wiki/Joseph_Goebbels" title="Joseph Goebbels">Goebbelsem</a>, <a href="/wiki/Heinrich_Himmler" title="Heinrich Himmler">Himmlerem</a> i <a href="/wiki/Reinhard_Heydrich" title="Reinhard Heydrich">Heydrichem</a> po jednej stronie, a <a href="/wiki/Ernst_R%C3%B6hm" title="Ernst Röhm">Röhmem</a> i jego SA z drugiej. Pozbawiony realnej władzy w centrum reżimu, Röhm zaczął budować kult własnego przywództwa w łonie SA i nadal głosił konieczność kontynuowania rewolucji<sup id="cite_ref-CITEREFHöhne1984127–128_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHöhne1984127–128-5">[5]</a></sup>. W styczniu 1934 r. szturmowcy SA wdarli się do hotelu <a href="/w/index.php?title=Hotel_Kaiserhof_(Berlin)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hotel Kaiserhof (Berlin) (strona nie istnieje)">Kaiserhof</a> w Berlinie i zakłócili obchody urodzin byłego cesarza, świętowane tam przez wielu oficerów armii<sup id="cite_ref-CITEREFWheeler-Bennett1953761_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWheeler-Bennett1953761-6">[6]</a></sup>. Nazajutrz Röhm przesłał Wernerowi von Blombergowi <a href="/w/index.php?title=Memorandum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Memorandum (strona nie istnieje)">memorandum</a>. Von Blomberg stwierdził, że Röhm pisał w nim, iż SA powinny zastąpić armię w roli głównej siły bojowej państwa, a tradycyjne wojsko powinno ograniczyć się do szkolenia oddziałów SA mających przejąć jego obowiązki<sup id="cite_ref-CITEREFvon_Fallois1994105–108_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFvon_Fallois1994105–108-7">[7]</a></sup>. </p><p>Von Blomberg doprowadził do spotkania z Hitlerem oraz kierownictwem SA i SS 28 lutego 1934 r., w czasie którego Röhm został zmuszony do podpisania porozumienia, że nie będzie starał się zastąpić armii swą gwardią w brunatnych koszulach. Hitler oświadczył stanowczo, że w przyszłości siłą zbrojną Niemiec będzie zawodowa, dobrze wyposażona armia, a brunatne koszule mogą jedynie sprawować względem niej funkcje pomocnicze, lecz gdy oficerowie armii wyszli ze zorganizowanego po spotkaniu przyjęcia, Röhm powiedział swoim ludziom, że nie zamierza słuchać „zabawnego kaprala” i zagroził, że wyśle Hitlera „na urlop”<sup id="cite_ref-CITEREFvon_Fallois1994131_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFvon_Fallois1994131-8">[8]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFO’Neill196638–42_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFO’Neill196638–42-9">[9]</a></sup>. </p><p>Podczas czterodniowego rejsu u wybrzeży <a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegii</a> na pokładzie okrętu marynarki <a href="/wiki/Kr%C4%85%C5%BCowniki_ci%C4%99%C5%BCkie_typu_Deutschland" title="Krążowniki ciężkie typu Deutschland">Deutschland</a> Hitler, von Blomberg i najważniejsi oficerowie doszli do porozumienia, iż SA należy usunąć<sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992447_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992447-10">[10]</a></sup>. Hitler nie wykonał jednak żadnego otwartego ruchu przeciwko SA do połowy czerwca 1934 r. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wystąpienie_Franza_von_Papena"><span id="Wyst.C4.85pienie_Franza_von_Papena"></span>Wystąpienie Franza von Papena</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Wystąpienie Franza von Papena" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wystąpienie Franza von Papena"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500,_Franz_v._Papen.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg/170px-Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg" decoding="async" width="170" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg/255px-Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg/340px-Bundesarchiv_Bild_183-1988-0113-500%2C_Franz_v._Papen.jpg 2x" data-file-width="2799" data-file-height="3796" /></a><figcaption><a href="/wiki/Franz_von_Papen" title="Franz von Papen">Franz von Papen</a></figcaption></figure> <p>17 czerwca 1934 r. <a href="/wiki/Franz_von_Papen" title="Franz von Papen">Franz von Papen</a> wygłosił publiczne przemówienie na <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Marburgu" title="Uniwersytet w Marburgu">Uniwersytecie w Marburgu</a>. Ostrzegał w nim przed „drugą rewolucją” i zaatakował kult jednostki otaczający Hitlera. Przyszedł czas, żeby nieustanne konwulsje nazistowskiej rewolucji dobiegły końca, stwierdził. W mowie, napisanej przez doradcę von Papena <a href="/wiki/Edgar_Julius_Jung" title="Edgar Julius Jung">Edgara Junga</a>, silnie zaatakował „samolubność, brak charakteru, nieszczerość, brak rycerskości i arogancję” tkwiące w sercu tak zwanej „niemieckiej rewolucji”. Słuchacze nagrodzili ją burzą oklasków. Wkrótce potem, pojawiwszy się na spotkaniu miłośników wyścigów konnych w <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburgu</a>, von Papen został przywitany brawami oraz dochodzącymi z tłumu okrzykami „Heil Marburg!”<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[11]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFvon_Papen1952307–311_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFvon_Papen1952307–311-12">[12]</a></sup>. Po powrocie ze spotkania z <a href="/wiki/Benito_Mussolini" title="Benito Mussolini">Mussolinim</a> w <a href="/wiki/Wenecja" title="Wenecja">Wenecji</a>, Hitler dał upust swej złości na aktywność von Papena jeszcze zanim dowiedział się o przemówieniu wicekanclerza w Marburgu. Zwracając się do wiernych zwolenników NSDAP w <a href="/wiki/Gera" title="Gera">Gerze</a>, Hitler zaatakował „małych pigmejów” próbujących powstrzymać zwycięstwo nazistowskiej idei. „To absurdalne, gdy taki nędzny robak stara się walczyć z ogromnym przebudzeniem narodu. Absurdalne, kiedy taki mały pigmej roi sobie, że jest w stanie stanąć na drodze gigantycznego odrodzenia narodu dzięki kilku pustym frazesom”. Zaciśnięta pięść narodu, zagroził, „zmiażdży każdego, kto poważy się choćby na najdrobniejszy akt sabotażu”<sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992463–464_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992463–464-13">[13]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przygotowania_do_przeprowadzenia_czystki">Przygotowania do przeprowadzenia czystki</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Przygotowania do przeprowadzenia czystki" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przygotowania do przeprowadzenia czystki"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hitler udał się na konsultacje z prezydentem Hindenburgiem. Przybywszy do <a href="/wiki/Ogrodzieniec_(wojew%C3%B3dztwo_warmi%C5%84sko-mazurskie)" title="Ogrodzieniec (województwo warmińsko-mazurskie)">Neudeck</a> 21 czerwca 1934 roku został skonfrontowany z von Blombergiem, który omawiał z prezydentem przemówienie von Papena. Szef armii postawił sprawę jasno – jeżeli brunatne koszule SA nie zostaną okiełznane, Hindenburg nie zawaha się wprowadzić stanu wyjątkowego i oddać władzy w ręce armii<sup id="cite_ref-CITEREFWheeler-Bennett1953319–320_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWheeler-Bennett1953319–320-14">[14]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFHöhne1984239–246_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHöhne1984239–246-15">[15]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-S38324,_Tag_von_Potsdam,_Adolf_Hitler,_Paul_v._Hindenburg.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-S38324%2C_Tag_von_Potsdam%2C_Adolf_Hitler%2C_Paul_v._Hindenburg.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="1400" /></a><figcaption><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> i <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a></figcaption></figure> <p>Hitler rozpoczął planowanie obalenia Röhma. Policja polityczna we współpracy z Himmlerem oraz jego zastępcą Reinhardem Heydrichem, szefem Służby Bezpieczeństwa SS, zaczęła fabrykować dowody świadczące o tym, że Röhm i jego SA szykują ogólnopaństwowy przewrót. 24 czerwca czołowym oficerom SS zaprezentowano owe „dowody” i poinstruowano ich jak mają rozprawić się z rzekomym <a href="/wiki/Pucz" class="mw-redirect" title="Pucz">puczem</a>. Sporządzono listy osób „niepewnych politycznie”, a lokalnych przywódców SS poinformowano, że gdy 30 czerwca nadejdzie czas działania, zostaną wezwani, by zabić wielu z nich, zwłaszcza wszystkich stawiających opór. Armia oddawała swoje zasoby do dyspozycji SS na wypadek poważnego konfliktu<sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989215–216_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989215–216-3">[3]</a></sup>. <a href="/wiki/Rudolf_He%C3%9F" title="Rudolf Heß">Rudolf Hess</a> ostrzegł w audycji radiowej z 25 czerwca, że każdego, kto zamierza sprzeniewierzyć się lojalności względem Führera i prowadzić oddolną agitację rewolucyjną, czeka marny los<sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992466_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992466-16">[16]</a></sup>. </p><p>27 czerwca 1934 r. Hitler spotkał się z von Blombergiem i <a href="/wiki/Walter_von_Reichenau" title="Walter von Reichenau">von Reichenauem</a>, żeby zagwarantować współpracę armii; w odpowiedzi dzień później wydalili Röhma ze Związku Oficerów Niemieckich i postawili armię w stan pełnego pogotowia. 29 czerwca von Blomberg opublikował artykuł w sztandarowym dzienniku nazistowskim, <a href="/wiki/V%C3%B6lkischer_Beobachter" title="Völkischer Beobachter">Völkischer Beobachter</a>, deklarując w nim absolutną lojalność armii wobec nowego reżimu. Wydaje się, że w międzyczasie Hitler dowiedział się, iż Hindenburg zgodził się udzielić audiencji von Papenowi. Zaplanowano ją na 30 czerwca, dzień planowanej akcji wymierzonej w SA. Utwierdziło to najważniejszych nazistów w przekonaniu, że należy wykorzystać okazję i uderzyć również w konserwatystów<sup id="cite_ref-CITEREFO’Neill196672–76_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFO’Neill196672–76-17">[17]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992466–467_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992466–467-18">[18]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989215–217_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989215–217-19">[19]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFHöhne1984239–246_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHöhne1984239–246-15">[15]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przebieg">Przebieg</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Przebieg" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przebieg"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Akcja_w_Hotelu_Hanselbauer">Akcja w Hotelu Hanselbauer</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Akcja w Hotelu Hanselbauer" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Akcja w Hotelu Hanselbauer"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>28 czerwca 1934 r. Hitler udał się na przyjęcie weselne <a href="/wiki/Josef_Terboven" title="Josef Terboven">Josefa Terbovena</a> do <a href="/wiki/Essen" title="Essen">Essen</a>, skąd zatelefonował do adiutanta Röhma, rozkazał wszystkim przywódcom SA zjawić się na spotkaniu w Hotelu Hanselbauer (obecnie Hotel Lederer am See) w <a href="/wiki/Bad_Wiessee" title="Bad Wiessee">Bad Wiessee</a> koło <a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a>. Następnie Hitler zorganizował pośpieszną naradę z Goebbelsem i <a href="/wiki/Josef_Dietrich" title="Josef Dietrich">Seppem Dietrichem</a>, oficerem SS dowodzącym jego osobistą ochroną, w <a href="/wiki/Bad_Godesberg" title="Bad Godesberg">Bad Godesberg</a>. Powiedział Goebbelsowi, który oczekiwał jedynie ciosu wymierzonego w „reakcjonistów” i do tej pory o niczym nie wiedział, że jutro zamierza podjąć działania przeciwko Röhmowi<sup id="cite_ref-CITEREFReuth1990313_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFReuth1990313-20">[20]</a></sup>. Göring został wysłany do Berlina, aby czuwał nad tamtejszymi wydarzeniami. Nocą 29 czerwca ulice Monachium zalało ok. 3000 „szturmowców” SA wykrzykujących, że obrócą w pył każdą próbę zdrady ich organizacji i potępiających Führera oraz armię. <a href="/wiki/Gauleiter" title="Gauleiter">Gauleiter</a> Monachium, Adolf Wagner, w końcu przywrócił porządek, lecz do podobnych demonstracji dochodziło również w innych częściach Niemiec. Gdy rankiem 30 czerwca 1934 r. o godzinie 4:30 Hitler dowiedział się o tych wydarzeniach po przylocie na lotnisko w Monachium, uznał, że nie może czekać do planowanej konferencji z dowódcami SA, od której miał rozpocząć czystkę<sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992468–469_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992468–469-21">[21]</a></sup>. </p><p>Hitler ze świtą udał się najpierw do bawarskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, gdzie stanął oko w oko z przywódcami ulicznych manifestacji SA z minionej nocy. Oznajmił im, że zostaną rozstrzelani, a następnie zerwał ich <a href="/wiki/Epolety" class="mw-redirect" title="Epolety">epolety</a>. Hitler zebrał grupę ochroniarzy z SS oraz policji, i w kawalkadzie limuzyn i kabrioletów ruszył do Bad Wiessee, gdzie wkroczyli do hotelu Hanselbauer. W towarzystwie swojego pierwszego szofera, <a href="/wiki/Julius_Schreck" title="Julius Schreck">Juliusa Schrecka</a>, i z grupą uzbrojonych detektywów, Hitler udał się na pierwsze piętro. <a href="/wiki/Erich_Kempka" title="Erich Kempka">Erich Kempka</a>, który wiózł Hitlera do Bad Wiesse, opisał dalsze wydarzenia: </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat środek"> <blockquote> <p>Nie zwracając na mnie uwagi, Hitler wchodzi do pokoju Obergruppenführera SA Heinesa. Słyszę jak krzyczy: ‘Heines, jeżeli za pięć minut nie będziesz ubrany, zastrzelę cię na miejscu!’. Cofam się o kilka kroków, a oficer policji szepcze do mnie, że Heines był w łóżku z 18-letnim Obertruppführerem. W końcu Heines wychodzi z pokoju wraz z dreptającym przed nim 18-letnim blondwłosym chłopcem. ‘Do pralni z nimi!’ rozkazuje Schreck. Tymczasem ze swojego pokoju wychodzi Röhm w niebieskim stroju, z cygarem w kąciku ust. Hitler spogląda nań ponuro, ale nic nie mówi. Dwóch detektywów zabiera Röhma do hotelowego holu, gdzie ten zwala się na fotel i zamawia u barmana kawę. Stoję w korytarzu nieco z boku, a detektyw opowiada mi, jak przebiegło aresztowanie Röhma. Hitler wkroczył do jego sypialni sam, z batem w ręce. Z tyłu stało w gotowości dwóch detektywów z odbezpieczonymi pistoletami. Hitler wykrzyczał: ‘Röhm, jesteś aresztowany’. Röhm uniósł zaspany wzrok spomiędzy poduszek na swoim łóżku. ‘Heil, mój Führerze’. ‘Jesteś aresztowany’, wyryczał Hitler po raz drugi. Odwrócił się na pięcie i wyszedł. Tymczasem na korytarzu na górze sprawy przybrały bardzo żywy obrót. Dowódcy SA wychodzili z pokojów i byli aresztowani. Hitler krzyczał na każdego z nich: ‘Czy miałeś cokolwiek wspólnego z machinacjami Röhma?’. Oczywiście żaden z nich się nie przyznał, ale niewiele im to pomogło. W większości przypadków Hitler znał odpowiedź; od czasu do czasu zwracał się do Goebbelsa lub Lutze’a z pytaniem. A potem podejmował decyzję: ‘aresztować!’”. </p> </blockquote> <div class="cytat-zrodlo">wspomnienia Ericha Kempki, opublikowane po raz pierwszy w niemieckim magazynie ilustrowanym „Quick”, 1954, nr 24</div> </div> <p>Brunatne koszule zostały zamknięte w hotelowych pralniach, a następnie zabrane do <a href="/wiki/Wi%C4%99zienie_Stadelheim" title="Więzienie Stadelheim">Stadelheim</a>. Hitler i jego towarzysze podążyli za nimi do Monachium. W międzyczasie najważniejsi członkowie SA przybywający na główny dworzec kolejowy w mieście zmierzając na zaplanowane spotkanie, od razu po opuszczeniu pociągów byli aresztowani przez SS<sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992470–471_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992470–471-22">[22]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989216–217_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989216–217-23">[23]</a></sup>. </p><p>Po powrocie do Monachium Hitler skierował się do siedziby partii nazistowskiej, zabezpieczonej przez regularne wojsko. Publicznie wypowiedział się przeciwko Röhmowi i przywódcom brunatnych koszul, ogłaszając, że zostali zdymisjonowani i czeka ich pluton egzekucyjny. „Niezdyscyplinowane oraz nieposłuszne osobniki i aspołeczne lub chore elementy” zostaną wyeliminowane. Hitler wyrażał się niechętnie o posłaniu Röhma, jednego z najdłużej służących mu zwolenników, na śmierć. Himmler i Göring podsunęli Hitlerowi wyjście z sytuacji; jako oficer Röhm powinien popełnić samobójstwo, a jeśli tego nie uczyni, będzie to oznaczać, że nie ma honoru i zasłużył na zastrzelenie<sup id="cite_ref-Wołoszański_str._1032_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-Wołoszański_str._1032-24">[24]</a></sup>. 1 lipca 1934 r. przesłał Röhmowi wiadomość, że może otrzymać pistolet i samemu się zabić. Kiedy ten nie skorzystał z tej możliwości, Hitler polecił wykonanie wyroku <a href="/wiki/Theodor_Eicke" title="Theodor Eicke">Theodorowi Eicke</a>, komendantowi <a href="/wiki/Dachau_(KL)" title="Dachau (KL)">Dachau</a><sup id="cite_ref-CITEREFDomarus1992472–477_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDomarus1992472–477-25">[25]</a></sup><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26">[26]</a></sup>. </p><p>Oprócz tego Hitler nakazał zabić śląskiego funkcjonariusza SA, <a href="/wiki/Edmund_Heines" title="Edmund Heines">Edmunda Heinesa</a>, który w 1932 r. przewodził rewolcie przeciwko partii nazistowskiej w Berlinie, a wraz z nim prowodyrów monachijskich zajść z poprzedniej nocy. Pozostałych członków SA wywieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zostali brutalnie pobici przez strażników z SS. O godzinie szóstej wieczorem Hitler odleciał do Berlina, aby przejąć kontrolę nad wydarzeniami w stolicy, gdzie Hermann Göring wprowadzał w życie jego wytyczne<sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989217–218_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989217–218-27">[27]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Działania_Hermana_Göringa_w_Berlinie"><span id="Dzia.C5.82ania_Hermana_G.C3.B6ringa_w_Berlinie"></span>Działania Hermana Göringa w Berlinie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Działania Hermana Göringa w Berlinie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Działania Hermana Göringa w Berlinie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504,_Berlin,_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-2004-1202-504%2C_Berlin%2C_Adolf_Hitler_und_Hermann_G%C3%B6ring.jpg 2x" data-file-width="795" data-file-height="599" /></a><figcaption><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> i <a href="/wiki/Hermann_G%C3%B6ring" title="Hermann Göring">Hermann Göring</a></figcaption></figure> <p>W Berlinie „akcja” miała inny charakter niż wydarzenia w Monachium, gdzie na rozkaz Hitlera zaczęli gromadzić się przywódcy SA z całych Niemiec. Tam głównym celem były brunatne koszule, w Berlinie konserwatyści. Akcja została przygotowana z wyprzedzeniem. 29 czerwca szef Służby Bezpieczeństwa SS z <a href="/wiki/Wroc%C5%82aw" title="Wrocław">Wrocławia</a>, Ernst Müller, otrzymał w Berlinie postdatowany, zapieczętowany list i wrócił do siebie prywatnym samolotem zapewnionym przez Göringa. Rankiem 30 czerwca Heydrich telefonicznie polecił mu otworzyć kopertę; zawierała listę liderów brunatnych koszul wytypowanych do „wyeliminowania”, a także polecenie zajęcia kwatery głównej policji i wezwania najważniejszych członków SA na spotkanie. Dalsze rozkazy przewidywały przejęcie magazynów broni SA, zabezpieczenie lotnisk i nadajników radiowych, a także zajęcie lokali brunatnych koszul. Müller postąpił zgodnie z wytycznymi zawartymi w liście. Heydrich wielokrotnie telefonował do Müllera domagając się egzekucji osób z listy, których do tej pory nie pozbyto się w Monachium. Zostali zabrani do siedziby SS, zdarto ich epolety, a następnie wywieziono do pobliskiego lasu i w środku nocy rozstrzelano<sup id="cite_ref-CITEREFBessel1984133–137_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBessel1984133–137-28">[28]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ofiary_czystki">Ofiary czystki</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Ofiary czystki" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ofiary czystki"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hitler wykorzystał czystkę SA także w celu wyrównania rachunków za <a href="/wiki/Pucz_monachijski" title="Pucz monachijski">pucz monachijski</a> i likwidację innych ważnych przeciwników i rywali politycznych – zamordowani zostali między innymi: <a href="/wiki/Gregor_Strasser" title="Gregor Strasser">Gregor Strasser</a>, były <a href="/wiki/Kanclerze_Niemiec" title="Kanclerze Niemiec">kanclerz</a> <a href="/wiki/Kurt_von_Schleicher" title="Kurt von Schleicher">Kurt von Schleicher</a> i były szef <a href="/wiki/Abwehra" title="Abwehra">Abwehry</a> <a href="/wiki/Ferdinand_von_Bredow" title="Ferdinand von Bredow">Ferdinand von Bredow</a>. Inny były kanclerz i urzędujący wicekanclerz w gabinecie Hitlera <a href="/wiki/Franz_von_Papen" title="Franz von Papen">Franz von Papen</a>, został umieszczony w <a href="/wiki/Areszt_domowy" title="Areszt domowy">areszcie domowym</a>. Czystka stała się pretekstem do ataku na krytycznych wobec Hitlera działaczy świeckich związanych z Kościołem katolickim: zginął były szef wydziału policji w pruskim ministerstwie spraw wewnętrznych i działacz <a href="/wiki/Akcja_Katolicka" title="Akcja Katolicka">Akcji Katolickiej</a> <a href="/wiki/Erich_Klausener" title="Erich Klausener">Erich Klausener</a>, <a href="/wiki/Rewolucja_konserwatywna" title="Rewolucja konserwatywna">konserwatywny rewolucjonista</a> <a href="/wiki/Edgar_Julius_Jung" title="Edgar Julius Jung">Edgar Jung</a>, wydawca czasopisma katolickiego <i>Prosta Droga</i> (niem. <i>Der Gerade Weg</i>) <a href="/wiki/Fritz_Gerlich" title="Fritz Gerlich">Fritz Gerlich</a>, przywódca katolickiej organizacji młodzieżowej <a href="/w/index.php?title=Adalbert_Probst&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adalbert Probst (strona nie istnieje)">Adalbert Probst</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q110339#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q110339">(inne języki)</a></span> i wydawca bawarskiej gazety <a href="/w/index.php?title=Bernhard_Stempfle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bernhard Stempfle (strona nie istnieje)">Bernhard Stempfle</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q90816#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q90816">(inne języki)</a></span><sup id="cite_ref-:0_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-29">[29]</a></sup>. </p><p>1 lipca 1934 roku, miały miejsce kolejne aresztowania i egzekucje. W Bawarii były premier <a href="/wiki/Gustav_von_Kahr" title="Gustav von Kahr">Gustav Ritter von Kahr</a>, który odegrał kluczową rolę w stłumieniu <a href="/wiki/Pucz_monachijski" title="Pucz monachijski">puczu Hitlera</a> w 1923 r., został zabity przez esesmanów. Zabito również krytyka muzycznego <a href="/w/index.php?title=Willi_Schmid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Willi Schmid (strona nie istnieje)">Wilhelma Eduarda Schmida</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q87381#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q87381">(inne języki)</a></span>, w błędnym przekonaniu, że jest Ludwigiem Schmidtem, dawnym zwolennikiem radykalnego brata <a href="/wiki/Gregor_Strasser" title="Gregor Strasser">Gregora Strassera</a>, <a href="/wiki/Otto_Strasser" title="Otto Strasser">Otto</a>, którego zmuszono do rezygnacji z członkostwa w partii ze względu na jego rewolucyjne poglądy. Od tego czasu Otto Strasser, przebywający na obczyźnie, stale zalewał Hitlera falą krytyki. Konserwatywny bawarski polityk, <a href="/w/index.php?title=Otto_Ballerstedt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Otto Ballerstedt (strona nie istnieje)">Otto Ballerstedt</a>, który z powodzeniem oskarżył Hitlera o zakłócenie spotkania politycznego, na którym przemawiał w 1921 r., przez co wódz nazistów spędził miesiąc w Stadelheim, został aresztowany i zastrzelony w Dachau 1 lipca. Wyższy oficer SS, <a href="/wiki/Erich_von_dem_Bach-Zelewski" title="Erich von dem Bach-Zelewski">Erich von dem Bach-Zelewski</a>, wykorzystał dogodny moment, żeby pozbyć się znienawidzonego rywala, oficera kawalerii SS <a href="/w/index.php?title=Anton_von_Hohberg_und_Buchwald&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anton von Hohberg und Buchwald (strona nie istnieje)">Antona Freiherra von Hohberg und Buchwald</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q324508#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q324508">(inne języki)</a></span>, zastrzelonego we własnym domu. Na Śląsku miejscowy szef SS <a href="/wiki/Udo_von_Woyrsch" title="Udo von Woyrsch">Udo von Woyrsch</a> kazał zabić swego dawnego przeciwnika <a href="/wiki/Emil_Sembach" title="Emil Sembach">Emila Sembacha</a>, pomimo wcześniejszej umowy z Himmlerem, że Sembach zostanie odesłany do Berlina, gdzie miano się nim zająć. Przemoc rozlała się również na inną, niezwiązaną ze sprawą płaszczyznę. W Hirschbergu aresztowano czterech Żydów i „zastrzelono ich, gdy próbowali ucieczki”. Lider żydowskiego związku weteranów z Głogowa został wywieziony do lasu i rozstrzelany<sup id="cite_ref-CITEREFBessel1984133–137_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBessel1984133–137-28">[28]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989218_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989218-30">[30]</a></sup>. </p><p>Przywódca katolickiej <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Centrum" title="Niemiecka Partia Centrum">Partii Centrum</a> i były kanclerz <a href="/wiki/Heinrich_Br%C3%BCning" title="Heinrich Brüning">Heinrich Brüning</a> ocalił życie, ponieważ znajdował się wówczas w Londynie<sup id="cite_ref-:0_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-29">[29]</a></sup>. Kapitan <a href="/wiki/Hermann_Ehrhardt" title="Hermann Ehrhardt">Hermann Ehrhardt</a>, przywódca <a href="/wiki/Freikorps" title="Freikorps">Wolnych Korpusów</a> w czasie <a href="/wiki/Pucz_Kappa-L%C3%BCttwitza" title="Pucz Kappa-Lüttwitza">puczu Kappa</a> z 1920 r., który pomógł Hitlerowi w roku 1923; uciekł gdy policja wtargnęła do jego domu i ostatecznie zdołał przedostać się przez granicę z <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrią</a><sup id="cite_ref-CITEREFHöhne1984247–296_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHöhne1984247–296-31">[31]</a></sup>. </p><p>Pomimo tak jednoznacznie personalnie motywowanych działań, naziści nie tracili czasu i zaczęli rozpowszechniać propagandowe usprawiedliwienia morderstw. Nazajutrz Goebbels nadał długą relację z „akcji”, utrzymując, że Röhm i Schleicher spiskowali w celu rozpętania „drugiej rewolucji”, która strąciłaby Niemcy w chaos. „Każda zaciśnięta pięść uniesiona przeciwko Führerowi i jego reżimowi”, ostrzegał, nadając całej akcji rzekomo wymierzonej w każdy przejaw oporu, bardziej ogólnego znaczenia, „zostanie rozwarta, jeżeli będzie trzeba, siłą”<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32">[32]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Skutki">Skutki</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Skutki" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Skutki"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zwracając się do gabinetu 3 lipca 1934 roku, Hitler oświadczył, że Röhm spiskował przeciwko niemu z <a href="/wiki/Kurt_von_Schleicher" title="Kurt von Schleicher">Kurtem von Schleicherem</a>, <a href="/wiki/Gregor_Strasser" title="Gregor Strasser">Gregorem Strasserem</a> i francuskim rządem od ponad roku. Został zmuszony do działania, ponieważ istniała groźba, że kulminacją owych intryg będzie pucz dnia 30 czerwca. Jeżeli istnieją jakieś prawne zarzuty odnośnie do przedsięwziętych przez niego działań, to on odpowiada, że w tych okolicznościach należyty proces nie był możliwy. „Gdy na pokładzie statku wybucha bunt, to kapitan nie tylko ma prawo, ale wręcz obowiązek, zgnieść go w zarodku”. A zatem nie miało dojść do żadnego procesu, jedynie do uchwalenia aktu prawnego wstecznie legalizującego akcję, z entuzjazmem popartego przez ministra sprawiedliwości <a href="/wiki/Franz_G%C3%BCrtner" title="Franz Gürtner">Gürtnera</a>. „Przykład jaki dał będzie pouczającą lekcją na całą przyszłość. Ugruntował władzę rządu Rzeszy po wsze czasy”<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33">[33]</a></sup><sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34">[34]</a></sup>. Tego samego dnia rząd Niemiec uchwalił „Prawo o środkach samoobrony Państwa” (<i>Gesetz über Maßnahmen der Staatsnotwehr</i>), które składało się z jednego artykułu stwierdzającego, że „podjęte środki były legalną samoobroną Państwa”. </p><p>Hitler poinformował opinię publiczną o czystce 13 lipca, utrzymując, że 61 osób zostało zgładzonych, 13 – zastrzelonych za opór przy aresztowaniu, a trzech popełniło samobójstwo<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35">[35]</a></sup>. Informując o czystce stwierdził: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat środek"> <blockquote> <p>Jeżeli ktokolwiek robi mi wyrzuty i pyta dlaczego nie odwołaliśmy się do normalnych sądów, by te wydały wyroki, moja jedyna odpowiedź brzmi: w tej godzinie byłem odpowiedzialny za los narodu niemieckiego i tym samym byłem Najwyższym Sędzią niemieckiego ludu! (…) Dałem rozkaz rozstrzelania owych stronnictw w największym stopniu odpowiedzialnych za zdradę (…). Naród powinien wiedzieć, że nikt nie może zagrozić jego istnieniu – gwarantowanemu przez prawo wewnętrzne i porządek – i uniknąć kary! Każdy człowiek powinien zapamiętać raz na zawsze, że jeżeli uniesie rękę na państwo, czeka go pewna śmierć! </p> </blockquote> <div class="cytat-zrodlo">Max Domarus, Hitler: Speeches and Proclamations, 1932–1945: The Chronicle of a Dictatorship, t. I, s. 498.</div> </div> <p>W prasie Goebbels skoncentrował się na akcentowaniu zakresu poparcia dla podjętych działań, co miało upewnić opinię publiczną, że porządek został właśnie przywrócony, a nie naruszony. Krzykliwe nagłówki odnotowały formalne wyrazy wdzięczności <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Hindenburga</a> oraz <a href="/wiki/Werner_von_Blomberg" title="Werner von Blomberg">von Blomberga</a>, podczas gdy inne teksty mówiły o „deklaracjach lojalności z całych Niemiec” oraz „powszechnej czci i szacunku dla Führera”. Ogólnie wydarzenia zostały przedstawione jako oczyszczenie ruchu nazistowskiego z groźnych i zdegenerowanych elementów. Prasa informowała, że niektórych liderów brunatnych koszul zastano „z homoseksualnymi kochankami”, a jeden „został zaskoczony podczas snu, w niezwykle odpychającej sytuacji”<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36">[36]</a></sup><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37">[37]</a></sup><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38">[38]</a></sup><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39">[39]</a></sup>. </p><p>Aresztowania i dymisje trwały w kolejnych dniach i tygodniach, kierowano je głównie przeciwko najbardziej awanturniczym i zepsutym elementom w szeregach SA. Pijaństwo, homoseksualizm, defraudacje, rozpusta, wszystko to, czym w minionych miesiącach brunatne koszule zdobyły sobie publiczną niesławę, było bezwzględnie eliminowane. Później również dochodziło do pijackich burd z udziałem nazistowskich „szturmowców”, ale już nigdy na niebezpieczną skalę znaną sprzed 30 czerwca 1934 roku. Nowym przywódca SA został <a href="/wiki/Viktor_Lutze" title="Viktor Lutze">Viktor Lutze</a>, który dostarczał Hitlerowi informacji na temat Röhma i towarzyszył mu w podróży do hotelu w Bad Wiessee. 26 lipca SS zostało wydzielone z SA, a <a href="/wiki/Heinrich_Himmler" title="Heinrich Himmler">Himmler</a>, będący od 1929 roku <i>Reichsführerem</i> SS, został awansowany na <a href="/wiki/Reichsleiter" title="Reichsleiter">reichsleitera</a> NSDAP (co oznaczało zrównanie formalne z przywódcą SA). „Szturmowcy” SA zaczęli masowo opuszczać organizację – 100 000 w samych tylko sierpniu i wrześniu. Z łącznej liczby 2,9 mln członków w sierpniu 1934 r., SA skurczyły się do 1,6 mln w październiku 1935 i 1,2 mln w kwietniu 1938 roku<sup id="cite_ref-CITEREFBessel1984147–148_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBessel1984147–148-40">[40]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLongerich1989223_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLongerich1989223-41">[41]</a></sup>. </p><p>Generał von Blomberg wyraził swoją wdzięczność i zapewnił Hitlera, że on i armia są mu lojalni. Pogratulował Hitlerowi „żołnierskiej decyzji” o rozprawieniu się ze „zdrajcami i mordercami”. Generał <a href="/wiki/Walter_von_Reichenau" title="Walter von Reichenau">von Reichenau</a> wytłumaczył popełnione z zimną krwią morderstwo na jednym z najwyższych stopniem i najszerzej znanym oficerze armii, Kurcie von Schleicherze, w komunikacie głoszącym, iż ten spiskował z Röhmem oraz obcymi mocarstwami, żeby obalić państwo, i został zastrzelony stawiając zbrojny opór próbie aresztowania. Nie mówił o tym, czy jego zabita żona także była uwikłana w spisek. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Noc_kryszta%C5%82owa" title="Noc kryształowa">noc kryształowa</a></li> <li><a href="/wiki/Nacht_und_Nebel" title="Nacht und Nebel">noc i mgła</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3948060"><i>„noc długich noży”</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a></i> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a><span class="accessdate"> [dostęp 2024-07-12]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=%E2%80%9Enoc+d%C5%82ugich+no%C5%BCy%E2%80%9D&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3948060" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHöhne1984319–321-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFHöhne1984319–321_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHöhne1984">Höhne 1984 ↓</a></span>, s. 319–321.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989215–216-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989215–216_3-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989215–216_3-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 215–216.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989179–188-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989179–188_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 179–188.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHöhne1984127–128-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFHöhne1984127–128_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHöhne1984">Höhne 1984 ↓</a></span>, s. 127–128.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWheeler-Bennett1953761-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWheeler-Bennett1953761_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWheeler-Bennett1953">Wheeler-Bennett 1953 ↓</a></span>, s. 761.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFvon_Fallois1994105–108-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFvon_Fallois1994105–108_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFvon_Fallois1994">von Fallois 1994 ↓</a></span>, s. 105–108.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFvon_Fallois1994131-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFvon_Fallois1994131_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFvon_Fallois1994">von Fallois 1994 ↓</a></span>, s. 131.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFO’Neill196638–42-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFO’Neill196638–42_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFO’Neill1966">O’Neill 1966 ↓</a></span>, s. 38–42.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992447-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992447_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 447.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Hans-Adolf Jacobsen i Werner</span><span class="cite-name-initials" title="Hans-Adolf Jacobsen i Werner" style="display:none">H.A.J.W.</span> </span><span class="cite-lastname">Jochmann</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Hans-Adolf Jacobsen i Werner</span><span class="cite-name-initials" title="Hans-Adolf Jacobsen i Werner">H.A.J.W.</span></span> (red.), <i>Ausgewählte Dokumente zur Geschichte des Nationalsozialismus, 1933-1945</i>, Bielefeld 1961<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ausgew%C3%A4hlte+Dokumente+zur+Geschichte+des+Nationalsozialismus%2C+1933-1945&rft.place=Bielefeld&rft.date=1961" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFvon_Papen1952307–311-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFvon_Papen1952307–311_12-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFvon_Papen1952">von Papen 1952 ↓</a></span>, s. 307–311.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992463–464-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992463–464_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 463–464.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWheeler-Bennett1953319–320-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWheeler-Bennett1953319–320_14-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWheeler-Bennett1953">Wheeler-Bennett 1953 ↓</a></span>, s. 319–320.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHöhne1984239–246-15"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFHöhne1984239–246_15-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFHöhne1984239–246_15-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHöhne1984">Höhne 1984 ↓</a></span>, s. 239–246.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992466-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992466_16-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 466.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFO’Neill196672–76-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFO’Neill196672–76_17-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFO’Neill1966">O’Neill 1966 ↓</a></span>, s. 72–76.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992466–467-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992466–467_18-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 466–467.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989215–217-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989215–217_19-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 215–217.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFReuth1990313-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFReuth1990313_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFReuth1990">Reuth 1990 ↓</a></span>, s. 313.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992468–469-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992468–469_21-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 468–469.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992470–471-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992470–471_22-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 470–471.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989216–217-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989216–217_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 216–217.</span> </li> <li id="cite_note-Wołoszański_str._1032-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Wołoszański_str._1032_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWołoszański2012">Wołoszański 2012 ↓</a></span>, s. 103</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomarus1992472–477-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDomarus1992472–477_25-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDomarus1992">Domarus 1992 ↓</a></span>, s. 472–477.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Karl Buchheim i Karl Otmar von</span><span class="cite-name-initials" title="Karl Buchheim i Karl Otmar von" style="display:none">K.B.K.O.</span> </span><span class="cite-lastname">Aretin</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Karl Buchheim i Karl Otmar von</span><span class="cite-name-initials" title="Karl Buchheim i Karl Otmar von">K.B.K.O.</span></span> (red.), <i>Krone und Ketten: Erinnerungen eines bayerischen Edelmannes</i>, München 1955, s. 365–366<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Krone+und+Ketten%3A+Erinnerungen+eines+bayerischen+Edelmannes&rft.place=M%C3%BCnchen&rft.date=1955" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989217–218-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989217–218_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 217–218.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBessel1984133–137-28"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFBessel1984133–137_28-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFBessel1984133–137_28-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBessel1984">Bessel 1984 ↓</a></span>, s. 133–137.</span> </li> <li id="cite_note-:0-29"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_29-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_29-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFConway1968">Conway 1968 ↓</a></span>, s. 92–93</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989218-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989218_30-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 218.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHöhne1984247–296-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFHöhne1984247–296_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHöhne1984">Höhne 1984 ↓</a></span>, s. 247–296.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>Goebbels erstattet Bericht: Die grosse Rede des Reichspropagandaministers</i>, „Berliner Tageblatt” (307), 2 lipca 1934, s. 3<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-02&rft.jtitle=Berliner+Tageblatt&rft.atitle=Goebbels+erstattet+Bericht%3A+Die+grosse+Rede+des+Reichspropagandaministers&rft.edition=307" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Karl-Heinz</span><span class="cite-name-initials" title="Karl-Heinz" style="display:none">K.H.</span> </span><span class="cite-lastname">Minuth</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Karl-Heinz</span><span class="cite-name-initials" title="Karl-Heinz">K.H.</span></span>, <i>Akten der Reichskanzlei: Die Regierung Hitler, 1933-1934</i>, t. I, s. 1354–1358<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Karl-Heinz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Akten+der+Reichskanzlei%3A+Die+Regierung+Hitler%2C+1933-1934&rft.aulast=Minuth" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>doniesienia prasowe</i>, „Berliner Tageblatt” (310), 4 lipca 1934<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-04&rft.jtitle=Berliner+Tageblatt&rft.atitle=doniesienia+prasowe&rft.edition=310" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w czasopiśmie</span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">William Shirer, <i>Powstanie i upadek Trzeciej Rzeszy</i>, Simon and Schuster, New York, 1959.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>doniesienia prasowe</i>, „Völkischer Beobachter” (182), 1 lipca 1934<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-01&rft.jtitle=V%C3%B6lkischer+Beobachter&rft.atitle=doniesienia+prasowe&rft.edition=182" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w czasopiśmie</span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>doniesienia prasowe</i>, „Völkischer Beobachter” (183), 2 lipca 1934<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-02&rft.jtitle=V%C3%B6lkischer+Beobachter&rft.atitle=doniesienia+prasowe&rft.edition=183" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w czasopiśmie</span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>doniesienia prasowe</i>, „Erste Beilage der Germania” (180), 2 lipca 1934<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-02&rft.jtitle=Erste+Beilage+der+Germania&rft.atitle=doniesienia+prasowe&rft.edition=180" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w czasopiśmie</span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><i>doniesienia prasowe</i>, „Erste Beilage der Germania” (181), 3 lipca 1934<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1934-07-03&rft.jtitle=Erste+Beilage+der+Germania&rft.atitle=doniesienia+prasowe&rft.edition=181" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w czasopiśmie</span></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBessel1984147–148-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBessel1984147–148_40-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBessel1984">Bessel 1984 ↓</a></span>, s. 147–148.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLongerich1989223-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLongerich1989223_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLongerich1989">Longerich 1989 ↓</a></span>, s. 223.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="citation book" id="CITEREFBessel1984">Richard Bessel: <i>Political Violence and the Rise of Nazism: The Storm Troopers in Eastern Germany, 1925-1934</i>. London: 1984. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780300031713" title="Specjalna:Książki/9780300031713">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-0300031713</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Political+Violence+and+the+Rise+of+Nazism%3A+The+Storm+Troopers+in+Eastern+Germany%2C+1925-1934&rft.aulast=Bessel&rft.aufirst=Richard&rft.place=London&rft.isbn=978-0300031713"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFConway1968">John S. Conway: <i>The Nazi persecution of the churches, 1933-1945</i>. New York: 1968.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Nazi+persecution+of+the+churches%2C+1933-1945&rft.aulast=Conway&rft.aufirst=John+S.&rft.place=New+York"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFDomarus1992">Max Domarus (red.): <i>Hitler: Speeches and Proclamations, 1932-1945: The Chronicle of a Dictatorship</i>. T. I. London: 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780865162280" title="Specjalna:Książki/9780865162280">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-0865162280</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler%3A+Speeches+and+Proclamations%2C+1932-1945%3A+The+Chronicle+of+a+Dictatorship&rft.aulast=Domarus+%28red.%29&rft.aufirst=Max&rft.place=London&rft.isbn=978-0865162280"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book">Richard J. Evans: <i>The Third Reich in Power</i>. Penguin Books, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780141009766" title="Specjalna:Książki/9780141009766">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-0141009766</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Third+Reich+in+Power&rft.aulast=Evans&rft.aufirst=Richard+J.&rft.pub=Penguin+Books&rft.isbn=978-0141009766"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFvon_Fallois1994">Immo von Fallois: <i>Kalkül und Illusion: Der Machtkampf zwischen Reichswehr und SA während der Röhm-Krise 1934</i>. Berlin: 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783428079759" title="Specjalna:Książki/9783428079759">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-3428079759</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Kalk%C3%BCl+und+Illusion%3A+Der+Machtkampf+zwischen+Reichswehr+und+SA+w%C3%A4hrend+der+R%C3%B6hm-Krise+1934&rft.aulast=von+Fallois&rft.aufirst=Immo&rft.place=Berlin&rft.isbn=978-3428079759"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHöhne1984">Heinz Höhne: <i>Mordsache Röhm: Hitlers Durchbruch zur Alleinherrschaft, 1933-1934</i>. Reinbek: 1984. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783499330520" title="Specjalna:Książki/9783499330520">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-3499330520</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mordsache+R%C3%B6hm%3A+Hitlers+Durchbruch+zur+Alleinherrschaft%2C+1933-1934&rft.aulast=H%C3%B6hne&rft.aufirst=Heinz&rft.place=Reinbek&rft.isbn=978-3499330520"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLongerich1989">Peter Longerich: <i>Die braunen Bataillone: Geschichte der SA</i>. München: 1989. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783406336249" title="Specjalna:Książki/9783406336249">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">978-3406336249</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Die+braunen+Bataillone%3A+Geschichte+der+SA&rft.aulast=Longerich&rft.aufirst=Peter&rft.place=M%C3%BCnchen&rft.isbn=978-3406336249"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFO’Neill1966">Robert J. O’Neill: <i>The German Army and the Nazi Party 1933-1939</i>. London: 1966.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+German+Army+and+the+Nazi+Party+1933-1939&rft.aulast=O%E2%80%99Neill&rft.aufirst=Robert+J.&rft.place=London"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book">Richard Overy: <i>Trzecia Rzesza Historia Imperium</i>. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 99–104. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376702902" title="Specjalna:Książki/9788376702902">ISBN <span class="isbn">978-83-7670-290-2</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Trzecia+Rzesza+Historia+Imperium&rft.aulast=Overy&rft.aufirst=Richard&rft.date=2012&rft.pub=Buchmann+Sp.+z+o.o.&rft.place=Warszawa&rft.pages=99%E2%80%93104&rft.isbn=978-83-7670-290-2"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFvon_Papen1952">Franz von Papen: <i>Memoirs</i>. London: Andre Deutsch, 1952.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Memoirs&rft.aulast=von+Papen&rft.aufirst=Franz&rft.pub=Andre+Deutsch&rft.place=London"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFReuth1990">Ralf Georg Reuth: <i>Goebbels: Eine Biographie</i>. München: 1990.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Goebbels%3A+Eine+Biographie&rft.aulast=Reuth&rft.aufirst=Ralf+Georg&rft.date=1990&rft.place=M%C3%BCnchen"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWheeler-Bennett1953">John W. Wheeler-Bennett: <i>The Nemesis of Power: The German Army in Politics 1918-1945</i>. London: 1953. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781403918123" title="Specjalna:Książki/9781403918123">ISBN <span class="isbn">978-1-4039-1812-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Nemesis+of+Power%3A+The+German+Army+in+Politics+1918-1945&rft.aulast=Wheeler-Bennett&rft.aufirst=John+W.&rft.place=London&rft.isbn=978-1-4039-1812-3"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWołoszański2012"><a href="/wiki/Bogus%C5%82aw_Wo%C5%82osza%C5%84ski" title="Bogusław Wołoszański">Bogusław Wołoszański</a>: <i>Największy wróg Hitlera</i>. Wydawnictwo Wołoszański, 2012. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788362770298" title="Specjalna:Książki/9788362770298">ISBN <span class="isbn">978-83-62770-29-8</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Najwi%C4%99kszy+wr%C3%B3g+Hitlera&rft.aulast=Wo%C5%82osza%C5%84ski&rft.aufirst=Bogus%C5%82aw&rft.pub=Wydawnictwo+Wo%C5%82osza%C5%84ski&rft.isbn=978-83-62770-29-8"></span></cite></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Niemiec" title="Szablon:Historia Niemiec"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Historia_Niemiec" title="Dyskusja szablonu:Historia Niemiec"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Niemiec&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Niemiec" title="Historia Niemiec">Historia Niemiec</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Historia Niemiec</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Germanie" title="Germanie">Germanie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Pragermanie" title="Pragermanie">Pragermanie</a></li> <li><a href="/wiki/Plemiona_germa%C5%84skie" title="Plemiona germańskie">Plemiona germańskie</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_German%C3%B3w" title="Religia Germanów">Religia Germanów</a></li> <li><a href="/wiki/Germania" title="Germania">Germania</a></li> <li><a href="/wiki/Furor_teutonicus" title="Furor teutonicus">Furor teutonicus</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Arausio" title="Bitwa pod Arausio">Bitwa pod Arausio</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_w_Lesie_Teutoburskim" title="Bitwa w Lesie Teutoburskim">Bitwa w Lesie Teutoburskim</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_w%C4%99dr%C3%B3wka_lud%C3%B3w" title="Wielka wędrówka ludów">Wielka wędrówka ludów</a></li> <li><a href="/wiki/Germania_Slavica" title="Germania Slavica">Germania Slavica</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_frankijskie" title="Państwo frankijskie">Państwo frankijskie</a><br /><a href="/wiki/Imperium_Karoli%C5%84skie" title="Imperium Karolińskie">Imperium Karolińskie</a><br /><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_wschodniofrankijskie" title="Państwo wschodniofrankijskie">Państwo wschodniofrankijskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Podboje_arabskie" title="Podboje arabskie">Podboje arabskie</a></li> <li><a href="/wiki/Renesans_karoli%C5%84ski" title="Renesans karoliński">Renesans karoliński</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_w_Verdun" title="Traktat w Verdun">Traktat w Verdun</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_nad_rzek%C4%85_Lech_(955)" title="Bitwa nad rzeką Lech (955)">Bitwa nad rzeką Lech</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Święte Cesarstwo Rzymskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Niemieckie" title="Królestwo Niemieckie">Królestwo Niemieckie</a></li> <li><a href="/wiki/Uniwersalizm_cesarski" title="Uniwersalizm cesarski">Uniwersalizm cesarski</a></li> <li><a href="/wiki/Sp%C3%B3r_o_inwestytur%C4%99" title="Spór o inwestyturę">Spór o inwestyturę</a></li> <li><a href="/wiki/Inkwizycja_w_Niemczech" title="Inkwizycja w Niemczech">Inkwizycja w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Krucjata" title="Krucjata">Wyprawy krzyżowe</a></li> <li><a href="/wiki/Krucjata_po%C5%82abska" title="Krucjata połabska">Krucjata połabska</a></li> <li><a href="/wiki/Krucjaty_p%C3%B3%C5%82nocne" title="Krucjaty północne">Krucjaty północne</a></li> <li><a href="/wiki/Zakon_krzy%C5%BCacki" title="Zakon krzyżacki">Zakon krzyżacki</a></li> <li><a href="/wiki/Krucjata_dzieci%C4%99ca" title="Krucjata dziecięca">Krucjata dziecięca</a></li> <li><a href="/wiki/Ostsiedlung" title="Ostsiedlung">Ostsiedlung</a></li> <li><a href="/wiki/Germanizacja" title="Germanizacja">Germanizacja</a></li> <li><a href="/wiki/Akt_Konfederacji_Szwajcarskiej" title="Akt Konfederacji Szwajcarskiej">Akt Konfederacji Szwajcarskiej</a></li> <li><a href="/wiki/Hanza" title="Hanza">Hanza</a></li> <li><a href="/wiki/Wielkie_bezkr%C3%B3lewie" title="Wielkie bezkrólewie">Wielkie bezkrólewie</a></li> <li><a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_1315%E2%80%931317" title="Wielki głód 1315–1317">Wielki głód 1315–1317</a></li> <li><a href="/wiki/Czarna_%C5%9Bmier%C4%87" title="Czarna śmierć">Czarna śmierć</a></li> <li><a href="/wiki/Z%C5%82ota_Bulla_Karola_IV" title="Złota Bulla Karola IV">Złota Bulla</a></li> <li><a href="/wiki/Wojny_husyckie" title="Wojny husyckie">Wojny husyckie</a></li> <li><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Szwabski" title="Związek Szwabski">Związek Szwabski</a></li> <li><a href="/wiki/Reforma_Rzeszy" title="Reforma Rzeszy">Reforma Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">Reformacja</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_ch%C5%82opska_w_Niemczech" title="Wojna chłopska w Niemczech">Wojna chłopska</a></li> <li><a href="/wiki/Klein-Venedig" title="Klein-Venedig">Klein-Venedig</a></li> <li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_augsburski" title="Pokój augsburski">Pokój augsburski</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_trzydziestoletnia" title="Wojna trzydziestoletnia">Wojna trzydziestoletnia</a></li> <li><a href="/wiki/Pok%C3%B3j_westfalski" title="Pokój westfalski">Pokój westfalski</a></li> <li><a href="/wiki/V_wojna_austriacko-turecka" title="V wojna austriacko-turecka">Wojna Ligi Świętej z Turcją</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_Francji_z_Lig%C4%85_Augsbursk%C4%85" title="Wojna Francji z Ligą Augsburską">Wojna palatynacka</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbiory_Polski" title="Rozbiory Polski">Rozbiory Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Mediatyzacja" title="Mediatyzacja">Mediatyzacja</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_o_sukcesj%C4%99_austriack%C4%85" title="Wojna o sukcesję austriacką">Wojna o sukcesję austriacką</a></li> <li><a href="/wiki/Wojny_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Wojny śląskie">Wojny śląskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_siedmioletnia" title="Wojna siedmioletnia">Wojna siedmioletnia</a></li> <li><a href="/wiki/Cud_domu_brandenburskiego" title="Cud domu brandenburskiego">Cud domu brandenburskiego</a></li> <li><a href="/wiki/Deklaracja_z_Pillnitz" title="Deklaracja z Pillnitz">Deklaracja z Pillnitz</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Wojny_napoleo%C5%84skie" title="Wojny napoleońskie">Wojny napoleońskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Republika_Cisre%C5%84ska" title="Republika Cisreńska">Republika Cisreńska</a></li> <li><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Re%C5%84ski" title="Związek Reński">Związek Reński</a></li> <li><a href="/wiki/III_koalicja_antyfrancuska" title="III koalicja antyfrancuska">III koalicja antyfrancuska</a></li> <li><a href="/wiki/IV_koalicja_antyfrancuska" title="IV koalicja antyfrancuska">IV koalicja antyfrancuska</a></li> <li><a href="/wiki/VI_koalicja_antyfrancuska" title="VI koalicja antyfrancuska">VI koalicja antyfrancuska</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Lipskiem" title="Bitwa pod Lipskiem">Bitwa pod Lipskiem</a></li> <li><a href="/wiki/Kongres_wiede%C5%84ski" title="Kongres wiedeński">Kongres wiedeński</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Przymierze" title="Święte Przymierze">Święte Przymierze</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Niemiecki" title="Związek Niemiecki">Związek Niemiecki</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Niemiecki_Zwi%C4%85zek_Celny" title="Niemiecki Związek Celny">Niemiecki Związek Celny</a></li> <li><a href="/wiki/Wiosna_Lud%C3%B3w" title="Wiosna Ludów">Wiosna Ludów</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja_marcowa" title="Rewolucja marcowa">Rewolucja marcowa</a></li> <li><a href="/wiki/I_wojna_o_Szlezwik" title="I wojna o Szlezwik">I wojna o Szlezwik</a></li> <li><a href="/wiki/Frankfurckie_Zgromadzenie_Narodowe" title="Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe">Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_du%C5%84ska_(1864)" title="Wojna duńska (1864)">II wojna o Szlezwik</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_prusko-austriacka" title="Wojna prusko-austriacka">Wojna prusko-austriacka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecki" title="Związek Północnoniemiecki">Związek Północnoniemiecki</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wojna_francusko-pruska" title="Wojna francusko-pruska">Wojna francusko-pruska</a></li> <li><a href="/wiki/Zjednoczenie_Niemiec_(1866%E2%80%931871)" title="Zjednoczenie Niemiec (1866–1871)">Zjednoczenie Niemiec (XIX wiek)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Cesarstwo_Niemieckie" title="Cesarstwo Niemieckie">Cesarstwo Niemieckie</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_7_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ostflucht" title="Ostflucht">Ostflucht</a></li> <li><a href="/wiki/Kulturkampf" title="Kulturkampf">Kulturkampf</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusz_Trzech_Cesarzy" title="Sojusz Trzech Cesarzy">Sojusz Trzech Cesarzy</a></li> <li><a href="/wiki/Dwuprzymierze" title="Dwuprzymierze">Dwuprzymierze</a></li> <li><a href="/wiki/Konferencja_berli%C5%84ska_(1884%E2%80%931885)" title="Konferencja berlińska (1884–1885)">Konferencja berlińska</a></li> <li><a href="/wiki/Tr%C3%B3jprzymierze" title="Trójprzymierze">Trójprzymierze</a></li> <li><a href="/wiki/Pangermanizm" title="Pangermanizm">Pangermanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Hakata" title="Hakata">Hakata</a></li> <li><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Wszechniemiecki" title="Związek Wszechniemiecki">Związek Wszechniemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/Weltpolitik" title="Weltpolitik">Weltpolitik</a></li> <li><a href="/wiki/Kolonie_niemieckie" title="Kolonie niemieckie">Ekspansja kolonialna</a></li> <li><a href="/wiki/Konflikty_maroka%C5%84skie" title="Konflikty marokańskie">Konflikty marokańskie</a></li> <li><a href="/wiki/Mitteleuropa" title="Mitteleuropa">Mitteleuropa</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_centralne" title="Państwa centralne">Państwa centralne</a></li> <li><a href="/wiki/Plan_Schlieffena" title="Plan Schlieffena">Plan Schlieffena</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_7_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojna światowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Front_zachodni_(I_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front zachodni (I wojna światowa)">Front zachodni</a> <ul><li><a href="/wiki/I_bitwa_nad_Marn%C4%85" title="I bitwa nad Marną">I bitwa nad Marną</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Verdun" title="Bitwa pod Verdun">Bitwa pod Verdun</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_nad_Somm%C4%85" title="Bitwa nad Sommą">Bitwa nad Sommą</a></li> <li><a href="/wiki/Kaiserschlacht" title="Kaiserschlacht">Kaiserschlacht</a></li> <li><a href="/wiki/II_bitwa_nad_Marn%C4%85" title="II bitwa nad Marną">II bitwa nad Marną</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Front_wschodni_(I_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (I wojna światowa)">Front wschodni</a> <ul><li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Tannenbergiem" title="Bitwa pod Tannenbergiem">Bitwa pod Tannenbergiem</a></li> <li><a href="/wiki/Ofensywa_Kiere%C5%84skiego" title="Ofensywa Kiereńskiego">Ofensywa Kiereńskiego</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kampania_serbska_(I_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Kampania serbska (I wojna światowa)">Kampania serbska</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_brzeski" title="Traktat brzeski">Traktat brzeski</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja_listopadowa" title="Rewolucja listopadowa">Rewolucja listopadowa</a></li> <li><a href="/wiki/Rozejm_w_Compi%C3%A8gne_(1918)" title="Rozejm w Compiègne (1918)">Rozejm w Compiègne</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Republika_Weimarska" title="Republika Weimarska">Republika Weimarska</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Legenda_o_ciosie_w_plecy" title="Legenda o ciosie w plecy">Legenda o ciosie w plecy</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_Ebert-Groener" title="Pakt Ebert-Groener">Pakt Ebert-Groener</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_Nadrenii" title="Okupacja Nadrenii">Okupacja Nadrenii</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_wielkopolskie" title="Powstanie wielkopolskie">Powstanie wielkopolskie</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_wersalski" title="Traktat wersalski">Traktat wersalski</a></li> <li><a href="/wiki/Plebiscyt_na_Warmii,_Mazurach_i_Powi%C5%9Blu" title="Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu">Plebiscyt w Prusach Wschodnich i Zachodnich</a> oraz <a href="/wiki/Plebiscyt_na_G%C3%B3rnym_%C5%9Al%C4%85sku" title="Plebiscyt na Górnym Śląsku">na Górnym Śląsku</a></li> <li><a href="/wiki/Wolne_Miasto_Gda%C5%84sk" title="Wolne Miasto Gdańsk">Wolne Miasto Gdańsk</a></li> <li><a href="/wiki/Terytorium_Saary" title="Terytorium Saary">Terytorium Saary</a></li> <li><a href="/wiki/Okr%C4%99g_K%C5%82ajpedy" title="Okręg Kłajpedy">Memelland</a></li> <li><a href="/wiki/Polityka_wype%C5%82niania" title="Polityka wypełniania">Polityka wypełniania</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_w_Rapallo" title="Układ w Rapallo">Układ w Rapallo</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_Zag%C5%82%C4%99bia_Ruhry" title="Okupacja Zagłębia Ruhry">Okupacja Zagłębia Ruhry</a></li> <li><a href="/wiki/Nazizm" title="Nazizm">Narodowy socjalizm</a></li> <li><a href="/wiki/Rasa_pan%C3%B3w" title="Rasa panów">Rasa panów</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników</a></li> <li><a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">Sturmabteilung</a></li> <li><a href="/wiki/Pucz_monachijski" title="Pucz monachijski">Pucz monachijski</a></li> <li><a href="/wiki/Lebensraum" title="Lebensraum">Lebensraum</a></li> <li><a href="/wiki/Goldene_Zwanziger" title="Goldene Zwanziger">Złote lata</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_celna_mi%C4%99dzy_Polsk%C4%85_a_Niemcami" title="Wojna celna między Polską a Niemcami">Wojna celna z Polską</a></li> <li><a href="/wiki/Liga_Narod%C3%B3w" title="Liga Narodów">Liga Narodów</a></li> <li><a href="/wiki/Wielki_kryzys" title="Wielki kryzys">Wielki kryzys</a></li> <li><a href="/wiki/Hiperinflacja_w_Republice_Weimarskiej" title="Hiperinflacja w Republice Weimarskiej">Hiperinflacja</a></li> <li><a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">Schutzstaffel</a></li> <li><a href="/wiki/Wybory_parlamentarne_w_Republice_Weimarskiej_w_marcu_1933_roku" title="Wybory parlamentarne w Republice Weimarskiej w marcu 1933 roku">Wybory parlamentarne w Republice Weimarskiej w marcu 1933 roku</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_9"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzesza</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_9_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Po%C5%BCar_Reichstagu" title="Pożar Reichstagu">Pożar Reichstagu</a></li> <li><a href="/wiki/Ruch_oporu_w_III_Rzeszy" title="Ruch oporu w III Rzeszy">Ruch oporu</a></li> <li><a href="/wiki/Obozy_niemieckie_(1933%E2%80%931945)" title="Obozy niemieckie (1933–1945)">Obozy niemieckie (1933–1945)</a></li> <li><a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Noc długich noży</a></li> <li><a href="/wiki/Ustawy_norymberskie" title="Ustawy norymberskie">Ustawy norymberskie</a></li> <li><a href="/wiki/Remilitaryzacja_Nadrenii" title="Remilitaryzacja Nadrenii">Remilitaryzacja Nadrenii</a></li> <li><a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_1936" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 1936">Letnie Igrzyska Olimpijskie 1936</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_antykominternowski" title="Pakt antykominternowski">Pakt antykominternowski</a></li> <li><a href="/wiki/Sicherheitspolizei" title="Sicherheitspolizei">Sicherheitspolizei</a></li> <li><a href="/wiki/Anschluss" title="Anschluss">Anschluss</a></li> <li><a href="/wiki/Noc_kryszta%C5%82owa" title="Noc kryształowa">Noc kryształowa</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_monachijski" title="Układ monachijski">Układ monachijski</a></li> <li><a href="/wiki/Rozbi%C3%B3r_Czechos%C5%82owacji" title="Rozbiór Czechosłowacji">Rozbiór Czechosłowacji</a> <ul><li><a href="/wiki/Protektorat_Czech_i_Moraw" title="Protektorat Czech i Moraw">Protektorat Czech i Moraw</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Niemieckie_ultimatum_wobec_Litwy" title="Niemieckie ultimatum wobec Litwy">Ultimatum wobec Litwy</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_stalowy" title="Pakt stalowy">Pakt stalowy</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_Osi" title="Państwa Osi">Państwa Osi</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">Pakt Ribbentrop-Mołotow</a></li> <li><a href="/wiki/Prowokacja_gliwicka" title="Prowokacja gliwicka">Prowokacja gliwicka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_9_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojna światowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kampania_wrze%C5%9Bniowa" title="Kampania wrześniowa">Agresja Niemiec na Polskę</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_o_Atlantyk" title="Bitwa o Atlantyk">Bitwa o Atlantyk</a></li> <li><a href="/wiki/Traktat_o_granicach_i_przyja%C5%BAni_III_Rzesza_%E2%80%93_ZSRR_(1939)" title="Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)">Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939)</a></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_niemiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931945)" title="Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)">Okupacja niemiecka ziem polskich 1939–1945</a> <ul><li><a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalne Gubernatorstwo</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Generalny_Plan_Wschodni" title="Generalny Plan Wschodni">Generalny Plan Wschodni</a></li> <li><a href="/wiki/Zag%C5%82ada_%C5%BByd%C3%B3w" title="Zagłada Żydów">Holocaust</a></li> <li><a href="/wiki/Roboty_przymusowe_w_III_Rzeszy" title="Roboty przymusowe w III Rzeszy">Roboty przymusowe w III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Porajmos" title="Porajmos">Porajmos</a></li> <li><a href="/wiki/Front_zachodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front zachodni (II wojna światowa)">Front zachodni</a> <ul><li><a href="/wiki/Dziwna_wojna" title="Dziwna wojna">Dziwna wojna</a></li> <li><a href="/wiki/Kampania_norweska" title="Kampania norweska">Kampania norweska</a></li> <li><a href="/wiki/Kampania_francuska_1940" title="Kampania francuska 1940">Kampania francuska 1940</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_o_Angli%C4%99" title="Bitwa o Anglię">Bitwa o Anglię</a></li> <li><a href="/wiki/L%C4%85dowanie_w_Normandii" title="Lądowanie w Normandii">Lądowanie w Normandii</a></li> <li><a href="/wiki/Prze%C5%82amanie_linii_Zygfryda" title="Przełamanie linii Zygfryda">Przełamanie linii Zygfryda</a></li> <li><a href="/wiki/Ofensywa_w_Ardenach" title="Ofensywa w Ardenach">Ofensywa w Ardenach</a></li> <li><a href="/wiki/Forsowanie_Renu" title="Forsowanie Renu">Forsowanie Renu</a></li> <li><a href="/wiki/Inwazja_aliant%C3%B3w_zachodnich_na_Niemcy" title="Inwazja aliantów zachodnich na Niemcy">Inwazja aliantów zachodnich na Niemcy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kampania_%C5%9Br%C3%B3dziemnomorska" title="Kampania śródziemnomorska">Kampania śródziemnomorska</a> <ul><li><a href="/wiki/Kampania_ba%C5%82ka%C5%84ska" title="Kampania bałkańska">Kampania bałkańska</a></li> <li><a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa_w_Afryce" title="II wojna światowa w Afryce">II wojna światowa w Afryce</a></li> <li><a href="/wiki/Kampania_w%C5%82oska_w_czasie_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Kampania włoska w czasie II wojny światowej">Kampania włoska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Front_wschodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (II wojna światowa)">Front wschodni</a> <ul><li><a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">Atak Niemiec na ZSRR</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_pod_Moskw%C4%85" title="Bitwa pod Moskwą">Bitwa pod Moskwą</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_kontynuacyjna" title="Wojna kontynuacyjna">Wojna kontynuacyjna</a></li> <li><a href="/wiki/Blokada_Leningradu" title="Blokada Leningradu">Blokada Leningradu</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_stalingradzka" title="Bitwa stalingradzka">Bitwa stalingradzka</a></li> <li><a href="/wiki/Bitwa_na_%C5%82uku_kurskim" title="Bitwa na łuku kurskim">Bitwa na łuku kurskim</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_berli%C5%84ska" title="Operacja berlińska">Operacja berlińska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kapitulacja_III_Rzeszy" title="Kapitulacja III Rzeszy">Kapitulacja III Rzeszy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_10"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Okupacja_aliancka_Niemiec" title="Okupacja aliancka Niemiec">Okupacja aliancka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Zniszczenia_wojenne_miast_niemieckich" title="Zniszczenia wojenne miast niemieckich">Zniszczenia miast</a></li> <li><a href="/wiki/Granica_na_Odrze_i_Nysie_%C5%81u%C5%BCyckiej" title="Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej">Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej</a></li> <li><a href="/wiki/Wysiedlenia_Niemc%C3%B3w_po_II_wojnie_%C5%9Bwiatowej" title="Wysiedlenia Niemców po II wojnie światowej">Wysiedlenia Niemców</a></li> <li><a href="/wiki/Dekrety_Bene%C5%A1a" title="Dekrety Beneša">Dekrety Beneša</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusznicza_Rada_Kontroli_Niemiec" title="Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec">Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec</a></li> <li><a href="/wiki/Sowiecka_Administracja_Wojskowa_w_Niemczech" title="Sowiecka Administracja Wojskowa w Niemczech">Sowiecka Administracja Wojskowa w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Procesy_norymberskie" title="Procesy norymberskie">Procesy norymberskie</a></li> <li><a href="/wiki/Denazyfikacja" title="Denazyfikacja">Denazyfikacja</a></li> <li><a href="/wiki/Bizonia" title="Bizonia">Bizonia</a></li> <li><a href="/wiki/Trizonia" title="Trizonia">Trizonia</a></li> <li><a href="/wiki/Protektorat_Saary" title="Protektorat Saary">Protektorat Saary</a></li> <li><a href="/wiki/Francuska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Francuska strefa okupacyjna w Niemczech">Francuska strefa okupacyjna w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Brytyjska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Brytyjska strefa okupacyjna w Niemczech">Brytyjska strefa okupacyjna w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Ameryka%C5%84ska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Amerykańska strefa okupacyjna w Niemczech">Amerykańska strefa okupacyjna w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/Radziecka_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech">Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_11"><th class="navbox-group opis" scope="row">Podział Niemiec</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_11_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">RFN</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Plan_Marshalla" title="Plan Marshalla">Plan Marshalla</a></li> <li><a href="/wiki/Spo%C5%82eczna_gospodarka_rynkowa" title="Społeczna gospodarka rynkowa">Społeczna gospodarka rynkowa</a></li> <li><a href="/wiki/Wirtschaftswunder" title="Wirtschaftswunder">Wirtschaftswunder</a></li> <li><a href="/wiki/Gastarbeiter" title="Gastarbeiter">Gastarbeiterzy</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ady_paryskie_(1954)" title="Układy paryskie (1954)">Układy paryskie</a></li> <li><a href="/wiki/Europejska_Wsp%C3%B3lnota_W%C4%99gla_i_Stali" title="Europejska Wspólnota Węgla i Stali">EWWiS</a></li> <li><a href="/wiki/NATO" title="NATO">NATO</a></li> <li><a href="/wiki/Traktaty_rzymskie" title="Traktaty rzymskie">Traktaty rzymskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Europejska" title="Wspólnota Europejska">Wspólnota Europejska</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_NRD%E2%80%93RFN" title="Układ NRD–RFN">Układ NRD–RFN</a></li> <li><a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_1972" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972">Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972</a> <ul><li><a href="/wiki/Masakra_w_Monachium" title="Masakra w Monachium">Masakra w Monachium</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a1_11_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">NRD</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Republikflucht" title="Republikflucht">Republikflucht</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_zgorzelecki" title="Układ zgorzelecki">Układ graniczny z PRL</a></li> <li><a href="/wiki/Rada_Wzajemnej_Pomocy_Gospodarczej" title="Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej">RWPG</a></li> <li><a href="/wiki/Aktion_Ungeziefer" title="Aktion Ungeziefer">Aktion Ungeziefer</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_czerwcowe" title="Powstanie czerwcowe">Powstanie czerwcowe</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_Warszawski" title="Układ Warszawski">Układ Warszawski</a></li> <li><a href="/wiki/Referendum_konstytucyjne_w_NRD_w_1968_roku" title="Referendum konstytucyjne w NRD w 1968 roku">Referendum konstytucyjne</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_NRD%E2%80%93RFN" title="Układ NRD–RFN">Układ NRD–RFN</a></li> <li><a href="/wiki/Rewolucja_trabant%C3%B3w" title="Rewolucja trabantów">Rewolucja trabantów</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_11_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Berlin_Zachodni" title="Berlin Zachodni">Berlin Zachodni</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Sektory_Berlina" title="Sektory Berlina">Sektory Berlina</a></li> <li><a href="/wiki/Blokada_Berlina" title="Blokada Berlina">Blokada Berlina</a></li> <li><a href="/wiki/Operacja_Vittles" title="Operacja Vittles">Operacja „Vittles”</a></li> <li><a href="/wiki/Mur_Berli%C5%84ski" title="Mur Berliński">Mur Berliński</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_berli%C5%84ski_1961" title="Kryzys berliński 1961">Kryzys berliński</a></li> <li><a href="/wiki/Protesty_studenckie_w_Niemczech_(1967%E2%80%931968)" title="Protesty studenckie w Niemczech (1967–1968)">Protesty studenckie</a></li> <li><a href="/wiki/Porozumienie_czterech_mocarstw_w_sprawie_Berlina" title="Porozumienie czterech mocarstw w sprawie Berlina">Porozumienie czterech mocarstw w sprawie Berlina</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_12"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ponowne_zjednoczenie_Niemiec" title="Ponowne zjednoczenie Niemiec">Ponowne zjednoczenie Niemiec</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Konferencja_dwa_plus_cztery" title="Konferencja dwa plus cztery">Konferencja dwa plus cztery</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_walutowa,_gospodarcza_i_spo%C5%82eczna" title="Unia walutowa, gospodarcza i społeczna">Unia walutowa, gospodarcza i społeczna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_13"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Niemcy" title="Niemcy">Republika Federalna Niemiec</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Polsko-niemiecki_traktat_graniczny" title="Polsko-niemiecki traktat graniczny">Polsko-niemiecki traktat graniczny</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a></li> <li><a href="/wiki/Euro" title="Euro">Euro</a></li> <li><a href="/wiki/Kryzys_migracyjny_w_Europie" title="Kryzys migracyjny w Europie">Kryzys migracyjny</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kluczowe postacie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Arminius" title="Arminius">Arminius</a></li> <li><a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karol Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Ludwik_II_Niemiecki" title="Ludwik II Niemiecki">Ludwik II Niemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/Otton_I_Wielki" title="Otton I Wielki">Otton I Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Fryderyk_I_Barbarossa" title="Fryderyk I Barbarossa">Fryderyk I Barbarossa</a></li> <li><a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Martin Luter</a></li> <li><a href="/wiki/Fryderyk_Wilhelm_I_(Wielki_Elektor)" title="Fryderyk Wilhelm I (Wielki Elektor)">Fryderyk Wilhelm I</a></li> <li><a href="/wiki/Fryderyk_II_Wielki" title="Fryderyk II Wielki">Fryderyk II Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Franciszek_II_Habsburg" title="Franciszek II Habsburg">Franciszek II Habsburg</a></li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_I_Hohenzollern" title="Wilhelm I Hohenzollern">Wilhelm I Hohenzollern</a></li> <li><a href="/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Otto von Bismarck</a></li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_II_Hohenzollern" title="Wilhelm II Hohenzollern">Wilhelm II Hohenzollern</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a></li> <li><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a></li> <li><a href="/wiki/Konrad_Adenauer" title="Konrad Adenauer">Konrad Adenauer</a></li> <li><a href="/wiki/Walter_Ulbricht" title="Walter Ulbricht">Walter Ulbricht</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Najważniejsze<br />państwa niemieckie</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Marchia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Marchia Północna">Marchia Północna</a>/<a href="/wiki/Marchia_Brandenburska" title="Marchia Brandenburska">Marchia Brandenburska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo Saksońskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Saksonii" title="Księstwo Saksonii">Księstwo Saksonii</a></li> <li><a href="/wiki/Marchia_Wschodnia" title="Marchia Wschodnia">Marchia Wschodnia</a></li> <li><a href="/wiki/Marchia_Mi%C5%9Bnie%C5%84ska" title="Marchia Miśnieńska">Marchia Miśnieńska</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Saksonii-Wittenbergi" title="Księstwo Saksonii-Wittenbergi">Księstwo Saksonii-Wittenbergi</a></li> <li><a href="/wiki/Elektorat_Saksonii" title="Elektorat Saksonii">Elektorat Saksonii</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Saksonii" title="Królestwo Saksonii">Królestwo Saksonii</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo Bawarskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Ksi%C4%99stwo_Bawarii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Księstwo Bawarii (strona nie istnieje)">Księstwo Bawarii</a></li> <li><a href="/wiki/Elektorat_Bawarii" title="Elektorat Bawarii">Elektorat Bawarii</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Bawarii" title="Królestwo Bawarii">Królestwo Bawarii</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Prusy_(pa%C5%84stwo)" title="Prusy (państwo)">Państwo Pruskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_zakonu_krzy%C5%BCackiego" title="Państwo zakonu krzyżackiego">Państwo zakonu krzyżackiego</a></li> <li><a href="/wiki/Prusy_Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ce" title="Prusy Książęce">Prusy Książęce</a></li> <li><a href="/wiki/Brandenburgia-Prusy" title="Brandenburgia-Prusy">Brandenburgia-Prusy</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus" title="Królestwo Prus">Królestwo Prus</a></li> <li><a href="/wiki/Wolne_Pa%C5%84stwo_Prusy" title="Wolne Państwo Prusy">Wolne Państwo Prusy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwo Austriackie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Marchia_Austriacka" title="Marchia Austriacka">Marchia Austriacka</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Austriackie" title="Księstwo Austriackie">Księstwo Austriackie</a></li> <li><a href="/wiki/Arcyksi%C4%99stwo_Austriackie" title="Arcyksięstwo Austriackie">Arcyksięstwo Austriackie</a></li> <li><a href="/wiki/Monarchia_Habsburg%C3%B3w" title="Monarchia Habsburgów">Monarchia Habsburgów</a></li> <li><a href="/wiki/Cesarstwo_Austrii" title="Cesarstwo Austrii">Cesarstwo Austrii</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwa_i_Kraje_w_Radzie_Pa%C5%84stwa_Reprezentowane" title="Królestwa i Kraje w Radzie Państwa Reprezentowane">Kraje austriackie</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_Niemieckiej_Austrii" title="Republika Niemieckiej Austrii">Republika Niemieckiej Austrii</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Kalendarium_historii_Niemiec" title="Kalendarium historii Niemiec">Kalendarium historii Niemiec</a></li> <li><a href="/wiki/Niemcy_(nar%C3%B3d)" title="Niemcy (naród)">Naród niemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Niemiec" title="Władcy Niemiec">Władcy Niemiec</a> <ul><li><a href="/wiki/Konradyni" title="Konradyni">Konradyni</a></li> <li><a href="/wiki/Ludolfingowie" title="Ludolfingowie">Ludolfingowie</a></li> <li><a href="/wiki/Dynastia_salicka" title="Dynastia salicka">Dynastia salicka</a></li> <li><a href="/wiki/Hohenstaufowie" title="Hohenstaufowie">Hohenstaufowie</a></li> <li><a href="/wiki/Welfowie" title="Welfowie">Welfowie</a></li> <li><a href="/wiki/Habsburgowie" title="Habsburgowie">Habsburgowie</a></li> <li><a href="/wiki/Nassau_(dynastia)" title="Nassau (dynastia)">Nassau (dynastia)</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburgowie" title="Luksemburgowie">Luksemburgowie</a></li> <li><a href="/wiki/Wittelsbachowie" title="Wittelsbachowie">Wittelsbachowie</a></li> <li><a href="/wiki/Dom_Habsbursko-Lotary%C5%84ski" title="Dom Habsbursko-Lotaryński">Dom Habsbursko-Lotaryński</a></li> <li><a href="/wiki/Hohenzollernowie" title="Hohenzollernowie">Hohenzollernowie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Lista_prezydent%C3%B3w_Niemiec" title="Lista prezydentów Niemiec">Prezydenci Niemiec</a></li> <li><a href="/wiki/Kanclerze_Niemiec" title="Kanclerze Niemiec">Kanclerze Niemiec</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Niemiec" title="Ustrój polityczny Niemiec">Ustrój polityczny Niemiec</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">Język niemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/Deutschst%C3%A4mmige" class="mw-redirect" title="Deutschstämmige">Deutschstämmige</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_Niemczech" title="Historia Żydów w Niemczech">Historia Żydów w Niemczech</a></li> <li><a href="/wiki/By%C5%82e_wschodnie_tereny_Rzeszy_Niemieckiej" title="Byłe wschodnie tereny Rzeszy Niemieckiej">Byłe ziemie wschodnie Niemiec</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Herb_Niemiec" title="Herb Niemiec"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/50px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="50" height="64" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/75px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/100px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="396" data-file-height="510" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Narodowy_socjalizm" title="Szablon:Narodowy socjalizm"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Narodowy_socjalizm" title="Dyskusja szablonu:Narodowy socjalizm"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Narodowy_socjalizm&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Nazizm" title="Nazizm">Nazizm</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Podstawy</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Antysemityzm" title="Antysemityzm">antysemityzm</a></li> <li><a href="/wiki/Antykomunizm" title="Antykomunizm">antykomunizm</a></li> <li><a href="/wiki/Faszyzm" title="Faszyzm">faszyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Nacjonalizm" title="Nacjonalizm">nacjonalizm</a></li> <li><a href="/wiki/Militaryzm" title="Militaryzm">militaryzm</a></li> <li><a href="/wiki/Szowinizm" title="Szowinizm">szowinizm</a></li> <li><a href="/wiki/Pangermanizm" title="Pangermanizm">pangermanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Imperializm" title="Imperializm">imperializm</a></li> <li><a href="/wiki/Korporacjonizm" title="Korporacjonizm">korporacjonizm</a></li> <li><a href="/wiki/Terceryzm" title="Terceryzm">terceryzm</a></li> <li><a href="/wiki/Volkizm" title="Volkizm">volkizm</a></li> <li><a href="/wiki/Eugenika" title="Eugenika">eugenika</a></li> <li><a href="/wiki/Nazizm_a_rasa" title="Nazizm a rasa">nazizm a rasa</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Władza</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%BChrer" title="Führer">Führer</a></li> <li><a href="/wiki/Haupttreuhandstelle_Ost" title="Haupttreuhandstelle Ost">Haupttreuhandstelle Ost</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a></li> <li><a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">SA</a></li> <li><a href="/wiki/Sto%C3%9Ftrupp_Adolf_Hitler" title="Stoßtrupp Adolf Hitler">Stabswache / Stoßtrupp Adolf Hitler</a></li> <li><a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">SS</a></li> <li><a href="/wiki/Urodziny_F%C3%BChrera" title="Urodziny Führera">Urodziny Führera</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Historia</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Pucz_monachijski" title="Pucz monachijski">pucz monachijski</a></li> <li><a href="/wiki/Machtergreifung" title="Machtergreifung">Machtergreifung</a></li> <li><a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzesza</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">noc długich noży</a></li> <li><a href="/wiki/Po%C5%BCar_Reichstagu" title="Pożar Reichstagu">pożar Reichstagu</a></li> <li><a href="/wiki/Pakt_antykominternowski" title="Pakt antykominternowski">pakt antykominternowski</a></li> <li><a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojna światowa</a></li> <li><a href="/wiki/Kapitulacja_III_Rzeszy" title="Kapitulacja III Rzeszy">kapitulacja III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Procesy_norymberskie" title="Procesy norymberskie">procesy norymberskie</a></li> <li><a href="/wiki/Denazyfikacja" title="Denazyfikacja">denazyfikacja</a></li> <li><a href="/wiki/Neonazizm" title="Neonazizm">neonazizm</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Partie polityczne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Wszechniemiecki" title="Związek Wszechniemiecki">Związek Wszechniemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/Deutsche_Vaterlandspartei" title="Deutsche Vaterlandspartei">Niemiecka Partia Ojczyźniana</a></li> <li><a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Niemiecka Partia Robotników">Niemiecka Partia Robotników</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a></li> <li><a href="/wiki/Front_harzburski" title="Front harzburski">Front harzburski</a></li> <li><a href="/wiki/Strza%C5%82okrzy%C5%BCowcy" title="Strzałokrzyżowcy">Strzałokrzyżowcy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Postacie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Goebbels" title="Joseph Goebbels">Joseph Goebbels</a></li> <li><a href="/wiki/Heinrich_Himmler" title="Heinrich Himmler">Heinrich Himmler</a></li> <li><a href="/wiki/Hermann_G%C3%B6ring" title="Hermann Göring">Hermann Göring</a></li> <li><a href="/wiki/Houston_Stewart_Chamberlain" title="Houston Stewart Chamberlain">Houston Stewart Chamberlain</a></li> <li><a href="/wiki/Gregor_Strasser" title="Gregor Strasser">Gregor Strasser</a></li> <li><a href="/wiki/Otto_Strasser" title="Otto Strasser">Otto Strasser</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=George_Lincoln_Rockwell&action=edit&redlink=1" class="new" title="George Lincoln Rockwell (strona nie istnieje)">George Lincoln Rockwell</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row">Policja i wojsko</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Sicherheitspolizei" title="Sicherheitspolizei">Sipo</a> (<a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a>, <a href="/wiki/Kriminalpolizei" title="Kriminalpolizei">Kripo</a>, <a href="/wiki/Sicherheitsdienst" title="Sicherheitsdienst">SD</a>)</li> <li><a href="/wiki/Ordnungspolizei" title="Ordnungspolizei">Orpo</a></li> <li><a href="/wiki/Reichssicherheitshauptamt" title="Reichssicherheitshauptamt">RSHA</a></li> <li><a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmacht</a> (<a href="/wiki/Kriegsmarine" title="Kriegsmarine">Kriegsmarine</a>, <a href="/wiki/Luftwaffe" title="Luftwaffe">Luftwaffe</a>, <a href="/wiki/Wehrmacht#Armia_lądowa_–_Heer" title="Wehrmacht">Heer</a>)</li> <li><a href="/wiki/Abwehra" title="Abwehra">Abwehra</a></li> <li><a href="/wiki/Waffen-SS" title="Waffen-SS">Waffen-SS</a></li> <li><a href="/wiki/Einsatzgruppen" title="Einsatzgruppen">Einsatzgruppen</a></li> <li><a href="/wiki/Reichssicherheitsdienst" title="Reichssicherheitsdienst">RSD</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%BChrer-Begleit-Bataillon" title="Führer-Begleit-Bataillon">Führer-Begleit-Bataillon</a></li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row">Zrzeszenia społeczne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a></li> <li><a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a></li> <li><a href="/wiki/Nationalsozialistische_Frauenschaft" title="Nationalsozialistische Frauenschaft">Nationalsozialistische Frauenschaft</a></li> <li><a href="/wiki/Reichsarbeitsdienst" title="Reichsarbeitsdienst">Reichsarbeitsdienst</a></li> <li><a href="/wiki/Kraft_durch_Freude" title="Kraft durch Freude">Kraft durch Freude</a></li> <li><a href="/wiki/Deutsche_Arbeitsfront" title="Deutsche Arbeitsfront">Deutsche Arbeitsfront</a></li> <li><a href="/wiki/Organizacja_Todta" title="Organizacja Todta">Organizacja Todta</a></li> <li><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Wszechniemiecki" title="Związek Wszechniemiecki">Związek Wszechniemiecki</a></li> <li><a href="/wiki/Stahlhelm_(organizacja_paramilitarna)" title="Stahlhelm (organizacja paramilitarna)">Stahlhelm</a></li></ul> </td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row">Ideologia i rasizm</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Rasizm" title="Rasizm">rasizm</a></li> <li><a href="/wiki/Mein_Kampf" title="Mein Kampf">Mein Kampf</a></li> <li><a href="/wiki/Rasa_pan%C3%B3w" title="Rasa panów">rasa panów</a></li> <li><a href="/wiki/Lebensraum" title="Lebensraum">Lebensraum</a></li> <li><a href="/wiki/Ariozofia" title="Ariozofia">ariozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Wielkie_Niemcy" title="Wielkie Niemcy">Wielkie Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Pozytywne_chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Pozytywne chrześcijaństwo">pozytywne chrześcijaństwo</a></li> <li><a href="/wiki/Niemiecki_Ruch_Wiary" title="Niemiecki Ruch Wiary">Niemiecki Ruch Wiary</a></li> <li><a href="/wiki/Blut_und_Boden" title="Blut und Boden">Blut und Boden</a></li> <li><a href="/wiki/Ustawy_norymberskie" title="Ustawy norymberskie">ustawy norymberskie</a></li> <li><a href="/wiki/Lebensborn" title="Lebensborn">Lebensborn</a></li> <li><a href="/wiki/Akcja_T4" title="Akcja T4">akcja T4</a></li> <li><a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BCe%C5%84stwo_w_III_Rzeszy" title="Małżeństwo w III Rzeszy">małżeństwo w III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Prze%C5%9Bladowanie_os%C3%B3b_homoseksualnych_w_III_Rzeszy" title="Prześladowanie osób homoseksualnych w III Rzeszy">sytuacja homoseksualistów w III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Noc_kryszta%C5%82owa" title="Noc kryształowa">noc kryształowa</a></li> <li><a href="/wiki/Zag%C5%82ada_%C5%BByd%C3%B3w" title="Zagłada Żydów">Holocaust</a></li> <li><a href="/wiki/Obozy_niemieckie_(1933%E2%80%931945)" title="Obozy niemieckie (1933–1945)">obozy niemieckie (1933–1945)</a></li> <li><a href="/wiki/Zjazd_NSDAP" title="Zjazd NSDAP">Zjazd NSDAP</a></li> <li><a href="/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung">Gleichschaltung</a></li> <li><a href="/wiki/Ahnenerbe" title="Ahnenerbe">Ahnenerbe</a></li> <li><a href="/wiki/Napola" title="Napola">Napola</a></li> <li><a href="/wiki/Propaganda_nazistowska" title="Propaganda nazistowska">propaganda nazistowska</a></li> <li><a href="/wiki/Legenda_o_ciosie_w_plecy" title="Legenda o ciosie w plecy">legenda o ciosie w plecy</a></li> <li><a href="/wiki/Nur_f%C3%BCr_Deutsche" title="Nur für Deutsche">Nur für Deutsche</a></li></ul> </td></tr><tr class="a9"><th class="navbox-group opis" scope="row">Powiązania</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Pozdrowienie_hitlerowskie" title="Pozdrowienie hitlerowskie">pozdrowienie hitlerowskie</a></li> <li><i><a href="/wiki/Triumf_woli" title="Triumf woli">Triumf woli</a></i></li> <li><a href="/wiki/Totenkopf" title="Totenkopf">Totenkopf</a></li> <li><a href="/wiki/Swastyka" title="Swastyka">swastyka</a></li> <li><a href="/wiki/Flaga_III_Rzeszy" title="Flaga III Rzeszy">flaga III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/God%C5%82o_III_Rzeszy" title="Godło III Rzeszy">godło III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%B6lkischer_Beobachter" title="Völkischer Beobachter">Völkischer Beobachter</a></li> <li><a href="/wiki/Der_St%C3%BCrmer" title="Der Stürmer">Der Stürmer</a></li> <li><a href="/wiki/Roboty_przymusowe_w_III_Rzeszy" title="Roboty przymusowe w III Rzeszy">roboty przymusowe w III Rzeszy</a></li> <li><a href="/wiki/Arbeitslager" title="Arbeitslager">Arbeitslager</a></li> <li><a href="/wiki/Nacht_und_Nebel" title="Nacht und Nebel">Nacht und Nebel</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zjazd_Ch%C5%82opstwa_Rzeszy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zjazd Chłopstwa Rzeszy (strona nie istnieje)">Zjazd Chłopstwa Rzeszy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Wielka_Niemiecka_Wystawa_Sztuki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki (strona nie istnieje)">Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Nazi_Swastika.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Nazi_Swastika.svg/50px-Nazi_Swastika.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Nazi_Swastika.svg/75px-Nazi_Swastika.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Nazi_Swastika.svg/100px-Nazi_Swastika.svg.png 2x" data-file-width="200" data-file-height="200" /></a></span> </p> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Commons_in_image_icon.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Commons_in_image_icon.svg/25px-Commons_in_image_icon.svg.png" decoding="async" width="25" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Commons_in_image_icon.svg/38px-Commons_in_image_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Commons_in_image_icon.svg/50px-Commons_in_image_icon.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="115" /></a></span> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nazi_Germany" class="extiw" title="commons:Category:Nazi Germany">Narodowy socjalizm w Wikimedia Commons</a></li></ul> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description"><a href="/wiki/Czystka" title="Czystka">Czystka</a></span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85054598">sh85054598</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4178275-6">4178275-6</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11969961z">11969961z</a></span></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027716678">027716678</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph747611">ph747611</a></span></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX4359599">XX4359599</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007529117005171">987007529117005171</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3948060.html">3948060</a></span></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Blood-Purge">topic/Blood-Purge</a></span>, <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/event/Night-of-the-Long-Knives">event/Night-of-the-Long-Knives</a></span></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=de_lange_knives_nat">de_lange_knives_nat</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Noc_długich_noży&oldid=75182534">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Noc_długich_noży&oldid=75182534</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Sturmabteilung" title="Kategoria:Sturmabteilung">Sturmabteilung</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Masakry" title="Kategoria:Masakry">Masakry</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:1934_w_Niemczech" title="Kategoria:1934 w Niemczech">1934 w Niemczech</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablony_lokalizacyjne_%E2%80%93_brak_wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%99dnych_%E2%80%93_Zamach_infobox" title="Kategoria:Szablony lokalizacyjne – brak współrzędnych – Zamach infobox">Szablony lokalizacyjne – brak współrzędnych – Zamach infobox</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_propozycjami_t%C5%82umacze%C5%84" title="Kategoria:Artykuły z propozycjami tłumaczeń">Artykuły z propozycjami tłumaczeń</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 8 lis 2024, 19:14.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.canary-556c5f94cd-6dbkk","wgBackendResponseTime":146,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.715","walltime":"0.978","ppvisitednodes":{"value":17141,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":149955,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":14543,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":18,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":14,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":47251,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 816.475 1 -total"," 17.70% 144.510 7 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 16.34% 133.402 13 Szablon:Cytuj_książkę"," 16.29% 133.017 1 Szablon:Zamach_infobox"," 15.90% 129.816 1 Szablon:Historia_Niemiec"," 13.73% 112.081 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 11.98% 97.818 1 Szablon:Przypisy"," 10.09% 82.355 33 Szablon:Odn"," 7.04% 57.504 9 Szablon:Cytuj"," 6.27% 51.164 1 Szablon:Infobox_mapa_lokalizacyjna"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.316","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5505303,"limit":52428800},"limitreport-logs":"{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\ninfobox może wyszukać współrzędne w wikidanych\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Zamach infobox\",\n}\nbrak punktów na mapę i współrzędnych, nadszedł czas na Wikidane\nbrak punktów na mapę nawet w Wikidanych\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Berliner Tageblatt\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Berliner Tageblatt\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Völkischer Beobachter\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Völkischer Beobachter\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Erste Beilage der Germania\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Erste Beilage der Germania\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-p2tmf","timestamp":"20241124191039","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Noc d\u0142ugich no\u017cy","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Noc_d%C5%82ugich_no%C5%BCy","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q130783","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q130783","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-01-13T17:12:03Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/5a\/Bundesarchiv_Bild_102-14886%2C_Kurt_Daluege%2C_Heinrich_Himmler%2C_Ernst_R%C3%B6hm.jpg","headline":"czystka przeciwnik\u00f3w A. Hitlera wewn\u0105trz ruchu narodowosocjalistycznego (noc 29\/30-06-1934)"}</script> </body> </html>