Vísindavefurinn: Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?

<!DOCTYPE html>     <html class="no-js lang-is" xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xmlns:og="http://ogp.me/ns#" xmlns:fb="https://www.facebook.com/2008/fbml" xml:lang="is" lang="is">  <head> <title>Vísindavefurinn: Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?</title> <meta charset="utf-8"> <meta name="viewport" content="width=device-width,initial-scale=1.0,user-scalable=yes,minimum-scalable=1.0" /> <meta name="google-site-verification" content="UeM_PYJ3NMU1SICgJbjpZdSnqgd7GyGP5YNeM7CYey0" /> <meta name="google-site-verification" content="W8zhu2vlmP8cDcSp9nCc3F-GKMvtWGBQqOb4cZ-DFhU" /> <meta property="og:image" content="https://www.visindavefur.is/myndir/visindavefur_logo_stort_200514.jpg"/> <meta property="og:image" content="https://www.visindavefur.is/myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg"/> <meta property="og:image" content="https://www.visindavefur.is/myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg"/> <meta property="fb:admins" content="723301661"/> <meta property="og:type" content="article"/> <meta property="og:url" content="http://www.visindavefur.is/svar.php?id=87119"/> <meta property="og:title" content="Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?"/> <meta property="og:description" content="Þetta er ágætis spurning og væntanlega finnst spyrjendum að orðin tvö sem þeir leggja til nái betur utan um fyrirbærin sem þau eiga að lýsa. Að sólarhringur í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að ganga umhverfis sólina og jarðarhringur í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að snúast um..."/> <meta property="og:site_name" content="Vísindavefurinn"/> <link rel="stylesheet" href="/design/vv_styles.css?748e8eaf222ddd121278b8de38c535185a1fe729"> <link rel="alternate" type="application/rss+xml" title="RSS fyrir Vísindavefinn" href="/visindavefur.rss" /> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/libs/opensearch/vv_opensearch.xml?ad167904565014f9f5c11520774f4f8e9e6449e7" title="Leit á Vísindavefnum" />    <script type="text/javascript"> var _paq = _paq || []; _paq.push(['trackPageView']); _paq.push(['enableLinkTracking']); (function() { var u="//vefgreinir.hi.is/"; _paq.push(['setTrackerUrl', u+'piwik.php']); _paq.push(['setSiteId', 122]); var d=document, g=d.createElement('script'), s=d.getElementsByTagName('script')[0]; g.type='text/javascript'; g.async=true; g.defer=true; g.src=u+'piwik.js'; s.parentNode.insertBefore(g,s); })(); </script> <noscript><p><img src="//vefgreinir.hi.is/piwik.php?idsite=122" style="border:0;" alt="" /></p></noscript>  </head> <body class="b-article"> <header class="header"> <div class="header-container"> <div class="header-logo"><a href="/"><img src="/design/i_vv/logo.svg?2024" alt="Vísindavefurinn"><span>Vísindavefurinn</span></a></div> <div class="header-mobile"> <nav class="mobile-nav" role="navigation"> <ul> <li class="categories"><a href="/vegna_thess.php?id="><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-list"><line x1="8" y1="6" x2="21" y2="6"></line><line x1="8" y1="12" x2="21" y2="12"></line><line x1="8" y1="18" x2="21" y2="18"></line><line x1="3" y1="6" x2="3.01" y2="6"></line><line x1="3" y1="12" x2="3.01" y2="12"></line><line x1="3" y1="18" x2="3.01" y2="18"></line></svg><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-x"><line x1="18" y1="6" x2="6" y2="18"></line><line x1="6" y1="6" x2="18" y2="18"></line></svg> <span>Flokkar</span></a></li> <li class="burger"><a href="/"> <span>Valmynd</span> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-menu"><line x1="3" y1="12" x2="21" y2="12"></line><line x1="3" y1="6" x2="21" y2="6"></line><line x1="3" y1="18" x2="21" y2="18"></line></svg><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-x"><line x1="18" y1="6" x2="6" y2="18"></line><line x1="6" y1="6" x2="18" y2="18"></line></svg></a></li> <li class="lang"> <img src="/design/i_vv/lang.svg?2024" alt="English"> <a href="http://www.why.is/">EN</a> </li> </ul> </nav> </div> <nav class="category-nav" role="navigation"> <ul> <li class="cat-all"> <a href="/vegna_thess.php?id="> <img src="/design/i_vv/icon-category.svg" alt=""> <span>Allir flokkar</span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=3"> <img src="/design/i_vv/icon-diversity.svg" alt=""> <span style="color:#719500"> Félagsvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=11"> <img src="/design/i_vv/icon-spa.svg" alt=""> <span style="color:#0098AA"> Heilbrigðisvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=2"> <img src="/design/i_vv/icon-neurology.svg" alt=""> <span style="color:#c0a14b"> Hugvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=152"> <img src="/design/i_vv/icon-school.svg" alt=""> <span style="color:#AC1A2F"> Menntavísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=1"> <img src="/design/i_vv/icon-genetics.svg" alt=""> <span style="color:#EB7125"> Náttúruvísindi og verkfræði </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=43"> <img src="/design/i_vv/icon-neurology.svg" alt=""> <span style="color:#00457C"> Vísindavefur </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=202"> <img src="/design/i_vv/icon-account-balance.svg" alt=""> <span style="color:#00457C"> Þverfræðilegt efni </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> </ul> </nav> <div class="header-desktop"> <nav class="desktop-nav" role="navigation"> <ul> <li><a href="/svar.php?id=73555">Tölfræði</a></li> <li><a href="/svar.php?id=70789">Um vefinn</a></li> <li><a href="/svar.php?id=70790">Þjónusta</a></li> <li class="search"> <form class="searchbar" action="/search/" method="GET"> <input type="search" name="q" class="d-search" placeholder="Sláðu inn leitarorð og ýttu á „enter“" /> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none"> <mask id="mask0_853_7542" style="mask-type:alpha" maskUnits="userSpaceOnUse" x="0" y="0" width="24" height="24"> <rect width="24" height="24" fill="#D9D9D9"/> </mask> <g mask="url(#mask0_853_7542)"> <path d="M19.6 21L13.3 14.7C12.8 15.1 12.225 15.4167 11.575 15.65C10.925 15.8833 10.2333 16 9.5 16C7.68333 16 6.146 15.371 4.888 14.113C3.62933 12.8543 3 11.3167 3 9.5C3 7.68333 3.62933 6.14567 4.888 4.887C6.146 3.629 7.68333 3 9.5 3C11.3167 3 12.8543 3.629 14.113 4.887C15.371 6.14567 16 7.68333 16 9.5C16 10.2333 15.8833 10.925 15.65 11.575C15.4167 12.225 15.1 12.8 14.7 13.3L21 19.6L19.6 21ZM9.5 14C10.75 14 11.8127 13.5627 12.688 12.688C13.5627 11.8127 14 10.75 14 9.5C14 8.25 13.5627 7.18733 12.688 6.312C11.8127 5.43733 10.75 5 9.5 5C8.25 5 7.18733 5.43733 6.312 6.312C5.43733 7.18733 5 8.25 5 9.5C5 10.75 5.43733 11.8127 6.312 12.688C7.18733 13.5627 8.25 14 9.5 14Z" fill="#4E4E4E"/> </g> </svg> </form> </li> <li class="lang"><img src="/design/i_vv/lang.svg?2024" alt="English"><a href="http://www.why.is/">EN</a></li> </ul> <a href="/search/" class="search-button btn btn-light"><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-search"><circle cx="11" cy="11" r="8"></circle><line x1="21" y1="21" x2="16.65" y2="16.65"></line></svg></a> <div class="header-question"> <a href="/hvers_vegna.php?id=" onclick="javascript:$('a.send-question').click(); return false;" class="btn send">Senda inn spurningu <img src="/design/i_vv/message.svg" alt="message icon"></a> </div> </nav> <div class="header-data"> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-sun.svg" alt="Sólin"> Sólin <strong>Rís 10:38 • sest 15:53</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-moon.svg" alt="Tunglið"> Tunglið <strong>Rís 07:13 • Sest 14:40</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-flood.svg" alt="Flóð"> Flóð <strong>Árdegis: 04:43 • Síðdegis: 16:51</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-tide.svg" alt="Fjaran"> Fjara <strong>Árdegis: 10:54 • Síðdegis: 23:01</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> </div> </div> </div> <div class="header-data"> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-sun.svg" alt="Sólin"> Sólin <strong>Rís 10:38 • sest 15:53</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-moon.svg" alt="Tunglið"> Tunglið <strong>Rís 07:13 • Sest 14:40</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-flood.svg" alt="Flóð"> Flóð <strong>Árdegis: 04:43 • Síðdegis: 16:51</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-tide.svg" alt="Fjaran"> Fjara <strong>Árdegis: 10:54 • Síðdegis: 23:01</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> </div> </header> <div class="poppin md-send"> <a class="instructions" href="#">Leiðbeiningar<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-help-circle"><circle cx="12" cy="12" r="10"></circle><path d="M9.09 9a3 3 0 0 1 5.83 1c0 2-3 3-3 3"></path><line x1="12" y1="17" x2="12.01" y2="17"></line></svg></a><a class="instructions-close" href="#">Til baka <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-arrow-left"><line x1="19" y1="12" x2="5" y2="12"></line><polyline points="12 19 5 12 12 5"></polyline></svg></a> <h2>Sendu inn spurningu </h2> <div class="instructions-more"> <p class="first">Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.</p> <p>Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.</p> <p>Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.</p> <p>Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.</p> <p>Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!</p> <div class="content-left-sep"></div> </div> <form action="/hvers_vegna.php?id=" method="POST" name="question_send"> <div class="md-fields"> <input type="hidden" name="step" value="4"> <div class="md-input"> <label for="s-fname">Nafn</label> <input type="text" name="f_name" class="send-input" id="s-fname" required="required" value=""> <input type="hidden" name="l_name" class="send-input" id="s-sname" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-email">Netfang</label> <input type="email" name="email" class="send-input" id="s-email" required="required" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-byear">Fæðingarár</label> <input type="number" name="birthyear" class="send-input" id="s-byear" maxlength="4" required="required" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-math">Ruslpóstvörn</label> <input type="hidden" name="vv_math_problem_hash_id" class="vv_math_problem_hash_id" id="vv_math_problem_hash_id" value=""> <input type="text" name="vv_math_problem_answer" id="vv_math_problem_answer" class="send-input" valuesize="2" maxlength="2" required="required" style="width: 30%;"> <span class="s-math-container"> = <span class="math_problem_num1_txt"></span> <img class="math_problem_math_icon" src="" /> <span class="math_problem_num2_txt"></span> </span> </div> <div class="md-input"> <label for="s-question">Spurning</label> <textarea type="text" name="question" class="send-input i-question" id="s-question" rows="6" required="required"></textarea> </div> </div> <div class="md-actions"> <button type="button" value="" class="btn btn-white"><i data-feather="x"></i> Hætta við</button> <button type="submit" value="Senda" class="btn send-button"><i data-feather="check"></i> Senda</button> </div> </form> </div> <section class="layout"> <div class="main-content"> <div class="backdrop-blue">  <div class="article-header layout-item"> <div class="breadcrumbs-button"> <img class="br-arrow" src="/design/i_vv/icon-arrow-left.svg"> <img class="br-home" src="/design/i_vv/icon-home.svg"> <a class="br-back" href="/">Forsíða</a> <a href="/vegna_thess.php?id=2">Hugvísindi</a> <a href="/vegna_thess.php?id=28">Málvísindi: íslensk</a> <span>Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?</span> </div> <div class="headline-elements"> <div class="breadcrumbs"> <div class="b-left"> <p class="top">Flokkun:</p> </div> <div class="b-right"> <span class="b-date">13.11.2024</span> <div class="b-cat"> <a href="/vegna_thess.php?id=2">Hugvísindi</a> <a href="/vegna_thess.php?id=28">Málvísindi: íslensk</a> </div> <button class="btn btn-badge" onclick="vv_categories_toggle();"> <img src="/design/i_vv/keyboard-arrow-down.svg" alt="arrow-down"> 1 fleiri </button> <div class="b-cat"> <a href="/vegna_thess.php?id=1">Náttúruvísindi og verkfræði</a> <a href="/vegna_thess.php?id=9">Stjarnvísindi: almennt</a> </div> </div> </div> <h1>Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?</h1> <p class="authors"> Jón Gunnar Þorsteinsson </p> </div>   </div> </div> <div class="article-hero"> <div class="backdrop-blue"></div> <div class="hero-element"> <img src="/myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg" class="a-img" border="0" align="top"> </div> </div> <div class="article-wrapper layout-item"> <section class="content-left"> <article class="default-article"> <section class="article-text" id="vv-article-text-area"> <div id="readspeaker_button1" class="rs_skip rsbtn rs_preserve" style="text-align: right; display:block;"> <a rel="nofollow" class="rsbtn_play" accesskey="L" title="Hlustaðu á þessa síðu lesna af ReadSpeaker webReader" href="//app-eu.readspeaker.com/cgi-bin/rsent?customerid=10303&lang=is_is&voice=is_dora&readid=vv-article-text-area&url=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D87119"> <span class="rsbtn_left rsimg rspart"><span class="rsbtn_text"><span>Hlusta</span></span></span> <span class="rsbtn_right rsimg rsplay rspart"></span> </a> </div> Þetta er ágætis spurning og væntanlega finnst spyrjendum að orðin tvö sem þeir leggja til nái betur utan um fyrirbærin sem þau eiga að lýsa. Að <em>sólarhringur</em> í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að ganga umhverfis sólina og <em>jarðarhringur</em> í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að snúast um möndul sinn, séu „réttari“ en þau sem við erum vön að nota. Réttari í þeim skilningi að þau taka mið af nútíma þekkingu, <a href="/svar.php?id=7262" title="Er sólin kyrr? Ef svo er, hvað heldur henni þá fastri?" alt="Er sólin kyrr? Ef svo er, hvað heldur henni þá fastri?" target="_self">sólmiðjukenningunni en ekki jarðmiðjukenningunni</a>.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Í stuttu máli er svarið við spurningunni þetta: Árið heitir ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur vegna þess að það er löng hefð fyrir því að nota orðið <dfn>ár</dfn> um tímann sem það tekur jörðina að ganga um sólu og orðið <dfn>sólarhring</dfn> um snúningstíma jarðar um möndul sinn miðað við sólu. Það er einfaldlega best að halda því áfram. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Merking orða er samkomulagsatriði en byggist ekki aðeins á því að eitthvað hugtak sé réttara eða röklegra en annað. Ef reynt væri að taka upp orðin sem spyrjendur leggja til mundi það vafalaust valda ruglingi. Sumir væru líklega til í að samþykkja breytinguna en aðrir ekki. Þar með færi merking hugtakanna á flot og tilraunin til breytingar hefði í för með sér óþarfa vanda í samskiptum fólks.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <div class="article-img img_text_center img_text_noborder"><div class="img-plus"></div><a href="/../myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg" class="fancybox img_large" rel="group"><img src="/../myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg" align="top" border="0" class="a-img"></a><div class="img-caption center"><p>Snúningstími jarðar um möndul sinn miðað við sólu kallast sólarhringur. Enn fremur gengur jörðin um sólu á einu ári. Myndin sýnir hvernig ljós frá stjörnum myndar hringi á himinhvelfingunni vegna snúnings jarðar. Myndin er tekin þannig að ljósop myndavélarinnar er látið vera opið í tiltekinn tíma og allar stjörnurnar færast þannig um sama horn miðað við himinpólinn. </p></div></div><p class="br"></p> <p class="br"></p> Vert er að hafa í huga að tungumálið og orðin sem við notum eru ekki alltaf rökleg í ströngum skilningi þess orðs. Við notum til dæmis fjölmargar myndhverfingar í tungumálinu sem ekki eru bókstaflega „réttar“. Við tölum til dæmis um <em>fætur</em> á stólum, <em>öxl</em> á fjalli, <em>auga</em> fellibyls, menn <em>kasta</em> vatni þegar þeir pissa, <em>gera stórt</em> eða <a href="/svar.php?id=6998" title="Hver er merkingin í orðatiltækinu 'að tefla við páfann'?" alt="Hver er merkingin í orðatiltækinu 'að tefla við páfann'?" target="_self">tefla við páfann</a> þegar þeir kúka, og reikistjörnur <em>ganga</em> umhverfis sólu, og þannig mætti lengi telja. Orðanotkun af þessu tagi veldur engum vandræðum og langflestir skilja vel við hvað er átt. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Að sama skapi ruglar það engan að nota orðið <em>sólarhringur</em> yfir tímann sem það tekur jörðina að snúast um möndul sinn. Við snúninginn finnst okkur eins og sólin fari hring umhverfis jörðina - en við vitum að svo er ekki í raun og veru. Það ruglar þó engan í ríminu.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Svo má líka nefna að of mikil nákvæmni í hugtakanotkun er ekki endilega alltaf til bóta. Jörðin fer til að mynda ekki bókstaflega hring umhverfis sólina, heldur er braut hennar <a href="/svar.php?id=62157" title="Hverjir eru helstu stærðfræðilegu eiginleikar sporbaugs?" alt="Hverjir eru helstu stærðfræðilegu eiginleikar sporbaugs?" target="_self">sporbaugur</a> sem er mjög nálægt hringlögun. Nánar tiltekið er hringvik sporbaugs jarðar 0,0017.<span id="vv_footnote_ref_1_1" class="vv_anchor"></span><sup><a href="#vv_footnote_note_1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup><p class="br"></p> <p class="br"></p> Ættum við þá frekar að kalla árið <dfn>sólarsporbaug</dfn> heldur en sólarhring? Eða væri enn betra að vísa til ársins með orðunum <em>sólarsporbaugur með hringvikið 0,017</em>? Of mikil nákvæmni getur - með sama hætti og óskýr hugtakanotkun - þannig vel orðið mönnum fjötur um fót.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Tilvísun:</strong><ol><li id="vv_footnote_note_1"><a href="#vv_footnote_ref_1_1">^</a> Hringvik jarðbrautarinnar veldur því að sólarhringarnir eru ekki allir nákvæmlega jafnlangir. Jörðin fer hraðar þegar hún er nær sólu og hornhraði hennar í brautinni verður enn meiri. Þetta veldur því að hádegi er ekki á nákvæmlega sama tíma allt árið. Um þetta má meðal annars lesa í svari við spurningunni <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=78656" target="_blank">Af hverju færist sólarupprás ekki fram um jafn margar mínútur og sólarlagið færist aftur?</a>.</li></ol><p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Mynd:</strong><ul> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Earth_Rotation_%28Nepal,_Himalayas%29.jpg" target="_blank">File:Earth Rotation (Nepal, Himalayas).jpg - Wikimedia Commons</a>. (Sótt 7.11.2024). Myndina tók Anton Yankovyi og hún er birt undir leyfinu <a href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en" target="_blank">Deed - Attribution-ShareAlike 4.0 International - Creative Commons</a>.</li> </ul><p class="br"></p> <p class="br"></p> Höfundur þakkar Þorsteini Vilhjálmssyni, prófessor emeritus í eðlisfræði og vísindasögu, fyrir yfirlestur og gagnlegar viðbætur við svarið. </section> </article> </section> <section class="content-right"> <div id="content-right-wrapper"> <div class="authors"> <h4>Höfundur</h4> <div class="author"><div class="au-img"><img src="/myndir/thumbs/jon_gunnar_thorsteinsson_hofundur_170114_thumb_70w.jpg" alt="Jón Gunnar Þorsteinsson" /></div><div class="au-name"><p><a href="/author.php?id=637">Jón Gunnar Þorsteinsson</a></p></div><div class="au-pos"><p>bókmenntafræðingur og ritstjóri Vísindavefsins</p></div></div> </div> <div class="publish-date"> <h4>Útgáfudagur</h4> <p>13.11.2024</p> </div> <div class="publisher"> <h4>Spyrjandi</h4> <p>6.ÁR - Varmárskóla </p> </div> <div class="tags"> <h4>Efnisorð</h4> <ul> <li><a href="/search/?q=%C3%A1r">ár</a></li> <li><a href="/search/?q=s%C3%B3larhringur">sólarhringur</a></li> <li><a href="/search/?q=jar%C3%B0arhringur">jarðarhringur</a></li> <li><a href="/search/?q=s%C3%B3lmi%C3%B0jukenning">sólmiðjukenning</a></li> <li><a href="/search/?q=jar%C3%B0mi%C3%B0jukenning">jarðmiðjukenning</a></li> <li><a href="/search/?q=merking">merking</a></li> <li><a href="/search/?q=samkomulag">samkomulag</a></li> <li><a href="/search/?q=hugt%C3%B6k">hugtök</a></li> <li><a href="/search/?q=n%C3%A1kv%C3%A6mni">nákvæmni</a></li> </ul> </div> <div class="footnote"> <h4>Tilvísun</h4> <p id="citation_chicago" class="citation_displayed"> Jón Gunnar Þorsteinsson. „Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?“ <i>Vísindavefurinn</i>, 13. nóvember 2024, sótt 28. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=87119. </p> <p id="citation_apa" class="citation_hidden"> Jón Gunnar Þorsteinsson. (2024, 13. nóvember). <i>Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?</i> Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87119 </p> <p id="citation_mla" class="citation_hidden"> Jón Gunnar Þorsteinsson. „Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?“ <i>Vísindavefurinn</i>. 13. nóv. 2024. Vefsíða. 28. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=87119>. </p> <p class="box-blue citation-buttons-wrapper"> <a href="#citation_chicago" class="citation-button">Chicago</a> <span class="citation-separator">|</span> <a href="#citation_apa" class="citation-button">APA</a> <span class="citation-separator">|</span> <a href="#citation_mla" class="citation-button">MLA</a> </p> </div> <div class="social-share"> <h4>Deila</h4> <div class="share-buttons"> <a href="/send.php?id=6587" class="share email" title="Senda"><img src="/design/i_vv/icon-email-big.svg?2024e" width="32" height="32" color="#10099f"></a> <a href="https://www.facebook.com/sharer.php?u=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D87119" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-facebook.svg"></a> <a href="https://www.linkedin.com/shareArticle?mini=true&url=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D87119&title=Af%20hverju%20heitir%20%C3%A1ri%C3%B0%20ekki%20s%C3%B3larhringur%20og%20s%C3%B3larhringur%20ekki%20jar%C3%B0arhringur%3F" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-linkedin.svg" width="32" height="32"></a> <a href="https://x.com/intent/tweet?text=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D87119" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-x.svg" width="32" height="32"></a> </div> </div> </div> </section> </div> <section class="content-below backdrop-blue"> <div class="recent-answers layout-item"> <h2 class="section-title">Tengd svör</h2> <a class="arrow-btn" href="/vegna_thess.php?id=138">Skoða öll nýjustu svörin <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-arrow-right"><line x1="5" y1="12" x2="19" y2="12"></line><polyline points="12 5 19 12 12 19"></polyline></svg></a> <div class="recent-answers-wrapper"> <article class="recent-article"> <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=386" class="recent-article-wrapper"> <div class="recent-category" style="border-color: #EB7125" >Stjarnvísindi: sólkerfið</div> <h4>Hvort snýst jörðin 15,00 eða 15,04 gráður á klukkustund?</h4> </a> </article> <article class="recent-article"> <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=1610" class="recent-article-wrapper"> <div class="recent-category" style="border-color: #EB7125" >Eðlisfræði: í daglegu lífi</div> <h4>Hvað eru margar sekúndur í einum sólarhring og í einu ári? Hvað eru margar klukkustundir í einu ári?</h4> </a> </article> <article class="recent-article"> <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=7262" class="recent-article-wrapper"> <div class="recent-category" style="border-color: #EB7125" >Stjarnvísindi: sólkerfið</div> <h4>Er sólin kyrr? Ef svo er, hvað heldur henni þá fastri?</h4> </a> </article> </div> </div> </section> </div> </section> <footer> <section> <div class="footer-container"> <div class="footer-left-right"> <div class="footer-left"> <a href="/"><div class="logo-bottom"></div></a> </div> <div class="footer-center contact-info">  <ul class="contact-list">  <li><img src="/design/i_vv/icon-location.svg" alt="">Dunhaga 5, 107 Reykjavík</li> <li><img src="/design/i_vv/icon-telephone.svg" alt=""><a href="tel:+3545254765">525-4765</a></li> <li class="f-email"><img src="/design/i_vv/icon-email.svg" alt=""><a href="mailto:visindavefur@hi.is">Tölvupóstur <span class="extra">til ritstjórnar</span></a></li>  </ul>  </div> <div class="footer-right"> <a href="#" class="arrow-btn scroll-up">Skruna upp<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none"><mask id="mask0_798_1658" style="mask-type:alpha" maskUnits="userSpaceOnUse" x="0" y="0" width="24" height="24"><rect width="24" height="24" fill="#D9D9D9"/></mask><g mask="url(#mask0_798_1658)"><path d="M11 20V7.825L5.4 13.425L4 12L12 4L20 12L18.6 13.425L13 7.825V20H11Z" fill="#10099F"/></g></svg></a> </div> </div> </div> </section> </footer> <div class="poppin poppin--alert --hide" id="cookie-policy-disclaimer"> <p>Þessi síða notar vafrakökur <a href="/svar.php?id=76210">Nánari upplýsingar</a></p> <a href="#" class="btn" onclick="javascript:vv_public_cookie_policy_ok();">Ég samþykki <i data-feather="check-circle"></i></a> </div>   <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery-2.2.4.min.js?c6ab43d6596db5a7d10faf2338aea3f6cb734ac7"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery.cookie.js?8c4cbb4a39b126679aeb4dcd82817c380b8a2041"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery.waypoints.js?d4073724d7a9642ad4081c2d83e247f94261cc56"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/feather.js?f95a28afade14d2a05d9dbcb9d05bc5315a71ed4"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/mainweb-is.js?266919373c4ea4d8510d35411c8281aa49dbb167"></script> <script src="//cdn1.readspeaker.com/script/10303/webReader/webReader.js?pids=wr" type="text/javascript"></script> <div class="poppin md-email" > <h2>Senda grein til vinar</h2> <form action="/send.php" method="POST" name="question_send"> <input type="hidden" name="dosend" value="true"> <input type="hidden" name="id" value="87119"> <div class="md-fields"> <div class="md-input"> <label for="fnafn">Nafn þitt</label> <input id="fnafn" name="send_sender_name" value="" type="text" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="e-email">Netfang þitt</label> <input id="e-mail" name="send_sender_email" value="" type="email" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="e-email2">Netfang móttakanda</label> <input id="e-email2" name="send_recv_email" value="" type="email" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="s-math">Ruslpóstvörn</label> <input type="hidden" name="vv_math_problem_hash_id" class="vv_math_problem_hash_id" id="vv_math_problem_hash_id" value=""> <input type="text" name="vv_math_problem_answer" id="vv_math_problem_answer" class="send-input" valuesize="2" maxlength="2" required="required" style="width: 30%;"> <span class="s-math-container"> = <span class="math_problem_num1_txt"></span> <img class="math_problem_math_icon" src="" /> <span class="math_problem_num2_txt"></span> </span> </div> <div class="md-input"> <label for="e-message">Svar</label> <p>Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?<br /> Þetta er ágætis spurning og væntanlega finnst spyrjendum að orðin tvö sem þeir leggja til nái betur utan um fyrirbærin sem þau eiga að lýsa. Að <em>sólarhringur</em> í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að ganga umhverfis sólina og <em>jarðarhringur</em> í merkingunni sá tími sem það tekur jörðina að snúast um möndul sinn, séu „réttari“ en þau sem við erum vön að nota. Réttari í þeim skilningi að þau taka mið af nútíma þekkingu, <a href="/svar.php?id=7262" title="Er sólin kyrr? Ef svo er, hvað heldur henni þá fastri?" alt="Er sólin kyrr? Ef svo er, hvað heldur henni þá fastri?" target="_self">sólmiðjukenningunni en ekki jarðmiðjukenningunni</a>.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Í stuttu máli er svarið við spurningunni þetta: Árið heitir ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur vegna þess að það er löng hefð fyrir því að nota orðið <dfn>ár</dfn> um tímann sem það tekur jörðina að ganga um sólu og orðið <dfn>sólarhring</dfn> um snúningstíma jarðar um möndul sinn miðað við sólu. Það er einfaldlega best að halda því áfram. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Merking orða er samkomulagsatriði en byggist ekki aðeins á því að eitthvað hugtak sé réttara eða röklegra en annað. Ef reynt væri að taka upp orðin sem spyrjendur leggja til mundi það vafalaust valda ruglingi. Sumir væru líklega til í að samþykkja breytinguna en aðrir ekki. Þar með færi merking hugtakanna á flot og tilraunin til breytingar hefði í för með sér óþarfa vanda í samskiptum fólks.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <div class="article-img img_text_center img_text_noborder"><div class="img-plus"></div><a href="/../myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg" class="fancybox img_large" rel="group"><img src="/../myndir/jordin_mondulsnuningur_071124.jpg" align="top" border="0" class="a-img"></a><div class="img-caption center"><p>Snúningstími jarðar um möndul sinn miðað við sólu kallast sólarhringur. Enn fremur gengur jörðin um sólu á einu ári. Myndin sýnir hvernig ljós frá stjörnum myndar hringi á himinhvelfingunni vegna snúnings jarðar. Myndin er tekin þannig að ljósop myndavélarinnar er látið vera opið í tiltekinn tíma og allar stjörnurnar færast þannig um sama horn miðað við himinpólinn. </p></div></div><p class="br"></p> <p class="br"></p> Vert er að hafa í huga að tungumálið og orðin sem við notum eru ekki alltaf rökleg í ströngum skilningi þess orðs. Við notum til dæmis fjölmargar myndhverfingar í tungumálinu sem ekki eru bókstaflega „réttar“. Við tölum til dæmis um <em>fætur</em> á stólum, <em>öxl</em> á fjalli, <em>auga</em> fellibyls, menn <em>kasta</em> vatni þegar þeir pissa, <em>gera stórt</em> eða <a href="/svar.php?id=6998" title="Hver er merkingin í orðatiltækinu 'að tefla við páfann'?" alt="Hver er merkingin í orðatiltækinu 'að tefla við páfann'?" target="_self">tefla við páfann</a> þegar þeir kúka, og reikistjörnur <em>ganga</em> umhverfis sólu, og þannig mætti lengi telja. Orðanotkun af þessu tagi veldur engum vandræðum og langflestir skilja vel við hvað er átt. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Að sama skapi ruglar það engan að nota orðið <em>sólarhringur</em> yfir tímann sem það tekur jörðina að snúast um möndul sinn. Við snúninginn finnst okkur eins og sólin fari hring umhverfis jörðina - en við vitum að svo er ekki í raun og veru. Það ruglar þó engan í ríminu.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Svo má líka nefna að of mikil nákvæmni í hugtakanotkun er ekki endilega alltaf til bóta. Jörðin fer til að mynda ekki bókstaflega hring umhverfis sólina, heldur er braut hennar <a href="/svar.php?id=62157" title="Hverjir eru helstu stærðfræðilegu eiginleikar sporbaugs?" alt="Hverjir eru helstu stærðfræðilegu eiginleikar sporbaugs?" target="_self">sporbaugur</a> sem er mjög nálægt hringlögun. Nánar tiltekið er hringvik sporbaugs jarðar 0,0017.<span id="vv_footnote_ref_1_1" class="vv_anchor"></span><sup><a href="#vv_footnote_note_1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup><p class="br"></p> <p class="br"></p> Ættum við þá frekar að kalla árið <dfn>sólarsporbaug</dfn> heldur en sólarhring? Eða væri enn betra að vísa til ársins með orðunum <em>sólarsporbaugur með hringvikið 0,017</em>? Of mikil nákvæmni getur - með sama hætti og óskýr hugtakanotkun - þannig vel orðið mönnum fjötur um fót.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Tilvísun:</strong><ol><li id="vv_footnote_note_1"><a href="#vv_footnote_ref_1_1">^</a> Hringvik jarðbrautarinnar veldur því að sólarhringarnir eru ekki allir nákvæmlega jafnlangir. Jörðin fer hraðar þegar hún er nær sólu og hornhraði hennar í brautinni verður enn meiri. Þetta veldur því að hádegi er ekki á nákvæmlega sama tíma allt árið. Um þetta má meðal annars lesa í svari við spurningunni <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=78656" target="_blank">Af hverju færist sólarupprás ekki fram um jafn margar mínútur og sólarlagið færist aftur?</a>.</li></ol><p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Mynd:</strong><ul> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Earth_Rotation_%28Nepal,_Himalayas%29.jpg" target="_blank">File:Earth Rotation (Nepal, Himalayas).jpg - Wikimedia Commons</a>. (Sótt 7.11.2024). Myndina tók Anton Yankovyi og hún er birt undir leyfinu <a href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en" target="_blank">Deed - Attribution-ShareAlike 4.0 International - Creative Commons</a>.</li> </ul><p class="br"></p> <p class="br"></p> Höfundur þakkar Þorsteini Vilhjálmssyni, prófessor emeritus í eðlisfræði og vísindasögu, fyrir yfirlestur og gagnlegar viðbætur við svarið....</p> </div> </div> <div class="md-actions"> <button type="button" value="" class="btn btn-white"><i data-feather="x"></i> Hætta við</button> <button type="submit" value="Senda" class="btn send-button"><i data-feather="check"></i> Senda</button> </div> </form> </div> <div id="fb-root"></div> <script>(function(d, s, id) { var js, fjs = d.getElementsByTagName(s)[0]; if (d.getElementById(id)) return; js = d.createElement(s); js.id = id; js.src = "//connect.facebook.net/en_US/all.js#xfbml=1"; fjs.parentNode.insertBefore(js, fjs); }(document, 'script', 'facebook-jssdk'));</script> </body> </html>

CINXE.COM

Vísindavefurinn: Af hverju heitir árið ekki sólarhringur og sólarhringur ekki jarðarhringur?